Powiązania Kapitałowe. Skutki nabycia udziałów spółki dominującej

Powiązania Kapitałowe. Skutki nabycia udziałów spółki dominującej

DZIENNIK GAZETA PRAWNA, TYGODNIK PRAWO W FIRMIE NR 247 (2878), 21 GRUDNIA 2010 ROKU
POWIĄZANIA KAPITAŁOWE
Skutki nabycia udziałów spółki dominującej
Nabywanie udziałów lub akcji spółki dominującej przez spółkę zależną jest co do zasady zakazane. Od
zasady tej istnieją jednak pewne wyjątki
Ustalenie, czy pomiędzy spółkami kapitałowymi występuje stosunek zależności-dominacji, ma bardzo istotne
znaczenie prawne. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, w których planowane jest nabycie udziałów/akcji w dwóch lub
w wielu powiązanych ze sobą spółkach. Występuje wówczas potrzeba zbadania, w procesie due diligence
poprzedzającym transakcję, prawidłowości wykreowania lub nabycia udziałów/akcji, czyli ustalenia rzeczywistej
struktury własnościowej. Jednym z koniecznych elementów takiej analizy jest ocena zależności pomiędzy
wykreowaniem lub nabyciem udziałów/akcji a stosunkami zależności/dominacji pomiędzy powiązanymi spółkami.
Ograniczenia w obrocie
Przepisy kodeksu spółek handlowych (k.s.h.) przewidują wiele ograniczeń w obrocie udziałami/akcjami pomiędzy
spółkami zależnymi i dominującymi. Można wyodrębnić dwie grupy takich ograniczeń: dotyczące możliwości
wykonywania prawa głosu (w tym przykładowo przy podejmowaniu uchwał o podwyższeniu kapitału
zakładowego) i innych praw korporacyjnych oraz dotyczące możliwości nabywania przez spółkę zależną
udziałów/akcji spółki dominującej.
Ograniczenia różnią się w zależności od tego, czy mamy do czynienia ze spółką z ograniczoną
odpowiedzialnością czy też ze spółką akcyjną. Zgodnie z art. 364 par. 2 k.s.h. – spółka akcyjna nie może
wykonywać praw udziałowych z własnych akcji, z wyjątkiem uprawnień do ich zbycia lub wykonywania czynności,
które zmierzają do zachowania tych praw. Dotyczy to także wypadku, w którym zależna spółka posiada akcje
spółki dominującej – uważa się wówczas, że de facto działa sama spółka dominująca – art. 6 par. 2 k.s.h.
Podobnej regulacji nie przewidziano natomiast w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, dlatego
należy przyjąć, że spółka zależna może wykonywać prawa z udziałów dominującej spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością, oczywiście pod warunkiem, że samo nabycie udziałów spółki dominującej przez spółkę
zależną było ważne i skuteczne.
Różne rozwiązania
Jeżeli chodzi o nabywanie udziałów/akcji spółki dominującej przez spółkę zależną, to w przypadku spółek z
ograniczoną odpowiedzialnością jest to niedozwolone poza przypadkami nabycia udziałów w drodze egzekucji na
zaspokojenie roszczeń spółki, których nie można zaspokoić z innego majątku wspólnika, nabycia w celu
umorzenia udziałów oraz nabycia albo objęcia udziałów w innych przypadkach przewidzianych w ustawie – art.
200 par. 1 k.s.h. Co istotne, nabycie udziałów z naruszeniem powyższych zasad, jako sprzeczne z ustawą (art.
58 par. 1 k.c.), jest nieważne – nie dochodzi do przeniesienia własności udziałów pomiędzy dwoma podmiotami.
W przypadku spółek akcyjnych regulacja jest nieco inna. Co do zasady nabycie (a także objęcie) akcji spółki
dominującej przez spółkę zależną również jest zakazane (art. 362 par. 4 k.s.h. oraz art. 366 par. 1 k.s.h.), jednak
znacznie szerszy jest katalog wyjątków dopuszczających tego typu czynności – art. 362 par. 1 k.s.h. Ponadto
nabycie (a także objęcie) akcji sprzeczne z ustawą jest co do zasady ważne – art. 364 par. 1 k.s.h. oraz art. 366
par. 2 k.s.h., a spółka ma wyłącznie obowiązki związane ze zbyciem akcji nabytych w ten sposób w określonych
terminach.
Istotne jest przy tym, że przepisy k.s.h. nie zakazują samego posiadania udziałów/akcji spółki dominującej przez
spółkę zależną, lecz jedynie ich nabywania (obejmowania). Jest to bardzo ważne, albowiem często zdarza się, że
nabycie udziałów/akcji nastąpiło w momencie, w którym stosunek zależności-dominacji jeszcze nie istniał, a
powstał dopiero w późniejszym okresie. W takiej sytuacji spółka zależna nie ma obowiązku zbycia posiadanych
udziałów/akcji spółki zależnej, a samo nabycie tych akcji jest prawidłowe.
Większość głosów
Mając na uwadze istotne konsekwencje związane ze stosunkiem zależności/ dominacji kluczową kwestią w
procesie badania struktury udziałowej spółek jest każdorazowe ustalenie, jakie podmioty oraz w jakich okresach
były względem siebie zależne i dominujące. Przesłanki, na podstawie których ustalany jest omawiany stosunek,
zostały wskazane w art. 4 par. 1 pkt 4 k.s.h. Jednak budzą one pewne wątpliwości z uwagi na fakt, że nie
wszystkie przesłanki są jednoznaczne. Generalnie rzecz ujmując o stosunku zależności/dominacji decyduje
przede wszystkim posiadanie przez spółkę dominującą większości głosów na zgromadzeniu wspólników lub
walnym zgromadzeniu akcjonariuszy spółki zależnej. Rzecz jasna zwykle jest to związane z ilością posiadanych
udziałów lub akcji. Stosunek dominacji zachodzi jednak także wtedy, gdy spółka dominująca jest uprawniona do
powoływania lub odwoływania większości członków zarządu lub rady nadzorczej spółki zależnej, gdy członkowie
zarządu spółki dominującej stanowią więcej niż połowę członków zarządu spółki zależnej, a nawet wówczas gdy
spółka dominująca wywiera decydujący wpływ na działalność spółki zależnej. Właśnie ta ostatnia przesłanka, z
uwagi na swoją dużą ogólność, budzi najwięcej kontrowersji. Kontrowersje dotyczą jednak również hierarchii
ważności poszczególnych przesłanek. Innymi słowy chodzi o ustalenie, która spółka jest dominująca, a która
zależna jeżeli jednocześnie spełnionych jest kilka przesłanek wymienionych w art. 4 par. 1 pkt 4 k.s.h. Często
bowiem zdarza się, że jedna spółka posiada ponad połowę głosów w drugiej spółce, zaś ta druga spółka nie
posiada żadnych głosów w spółce pierwszej, ale na przykład członkowie jej zarządu stanowią ponad połowę
członków zarządu pierwszej spółki. Przepisy nie przewidują niestety wprost, którą spółkę należy uznać w takim
układzie za dominującą, a którą za zależną. W ocenie autora niniejszego artykułu należałoby jednak uznać, że
wyłącznie pierwsza spółka jest spółką dominującą, zaś druga spółka jest wyłącznie spółką zależną. Do takiego
wniosku prowadzi bowiem wykładnia celowościowa art. 4 par. 3 k.s.h. Zgodnie z tym przepisem:
● w przypadku gdy dwie spółki handlowe dysponują wzajemnie większością głosów, za spółkę dominującą uważa
się spółkę, która posiada większy procent głosów na zgromadzeniu wspólników albo walnym zgromadzeniu
drugiej spółki (spółki zależnej),
● w przypadku gdy każda ze spółek handlowych posiada równy procent głosów na zgromadzeniu wspólników
albo walnym zgromadzeniu drugiej spółki, za spółkę dominującą uważa się tę spółkę, która wywiera wpływ na
spółkę zależną także na podstawie powiązania przewidzianego w art. 4 par. 1 pkt 4 lit. b)-f) k.s.h.
Stosunek zależności
Skoro zatem dominacja wyłącznie jednej spółki zachodzi w sytuacji, w której obie spółki mają względem siebie
większość głosów – bez względu na istnienie pozostałych przesłanek stosunku zależności-dominacji, to tym
bardziej zachodzi w sytuacji, w której tylko jedna spółka ma większość głosów w drugiej spółce, również bez
względu na istnienie pozostałych przesłanek stosunku zależności-dominacji.
Wspomnieć należy także, iż w przypadku gdy stosując kryteria przewidziane w art. 4 par. 3 k.s.h. nie można
ustalić stosunku zależności-dominacji między dwiema spółkami, za spółkę dominującą uważa się tę spółkę, która
może wywierać wpływ na inną spółkę na podstawie większej liczby powiązań, o których mowa w art. 4 par.1 pkt 4
lit. b)-f) k.s.h. Nadto, w przypadku dalszej niemożności ustalenia stosunku zależności-dominacji, obie spółki są
wzajemnie spółkami dominującymi i zależnymi.
Ważne uregulowanie przewidziane zostało także w art. 6 par. 1 oraz par. 3 k.s.h. Przewiduje ono, że spółka
dominująca ma obowiązek zawiadomić spółkę kapitałową zależną o powstaniu stosunku dominacji w terminie
dwóch tygodni od dnia powstania tego stosunku, pod rygorem zawieszenia wykonywania prawa głosu z akcji albo
udziałów spółki dominującej reprezentujących więcej niż 33 proc. kapitału zakładowego spółki zależnej.
Niewykonanie powyższego obowiązku powoduje, że uchwały zgromadzenia wspólników albo walnego
zgromadzenia są nieważne, chyba że spełniają wymogi kworum oraz większości głosów bez uwzględnienia
głosów nieważnych.
Kodeks spółek handlowych
Art. 200. § 1 Spółka nie może obejmować lub nabywać ani przyjmować w zastaw własnych
udziałów. Zakaz ten dotyczy również obejmowania lub nabywania udziałów bądź
przyjmowania ich w zastaw przez spółkę albo spółdzielnię zależną. Wyjątek stanowi nabycie
w drodze egzekucji na zaspokojenie roszczeń spółki, których nie można zaspokoić z innego
majątku wspólnika, nabycie w celu umorzenia udziałów oraz nabycie albo objęcie udziałów w
innych przypadkach przewidzianych w ustawie
MICHAŁ SOWIŃSKI
partner Kancelarii Nowosielski Gotkowicz i Partnerzy Adwokaci i Radcy Prawni z Gdańska
Podstawa prawna
Ustawa z 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94. poz. 1037 z późn. zm.).