docMed_ulotka_Jelito_ok.qxd:Layout 1
download 
Reklamacja Transkrypt
Med_ulotka_Jelito_ok.qxd:Layout 1
Medicover radzi Co to jest zespó∏ jelita nadwra˝liwego? dr n. med. Janusz Ciok Specjalista chorób wewn´trznych Z bólami brzucha, wzd´ciami, zaparciami czy biegunkami mo˝na sobie skutecznie radziç. Zespó∏ jelita nadwra˝liwego nie musi przecie˝ uprzykrzaç Ci ˝ycia - wystarczy, ˝e zastosujesz si´ do naszych porad. Niniejszy poradnik pomo˝e Ci zapobiegaç nieprzyjemnym momentom niedyspozycji. Dowiesz si´, jak si´ od˝ywiaç, jaki tryb ˝ycia prowadziç i jak leczyç te k∏opotliwe dolegliwoÊci. Z Medicover zadbasz, by Twój brzuch zawsze by∏ w formie. Co sàdzisz o poradnikach z serii Medicover radzi? Czekamy na Twojà opini´ pod adresem [email protected] SPIS TREÂCI: Co to jest zespó∏ jelita nadwra˝liwego? 4 Najcz´stsze objawy 9 Rozpoznanie 12 Leczenie 16 Zalecenia dietetyczne 22 Wp∏yw choroby na tryb ˝ycia 28 Przyk∏adowy jad∏ospis 30 Zespó∏ jelita nadwra˝liwego 3 Co to jest zespó∏ jelita nadwra˝liwego? Zespó∏ jelita nadwra˝liwego jest cz´sto wyst´pujàcym zaburzeniem czynnoÊci jelit. Charakteryzuje si´ wyst´pujàcymi przewlekle lub nawracajàcymi dolegliwoÊciami ˝o∏àdkowymi lub jelitowymi, których przyczyny nie mo˝na wyt∏umaczyç obecnoÊcià zmian anatomicznych lub biochemicznych. Przejawia si´ bólami brzucha, uczuciem wzd´cia, przelewania w jamie brzusznej oraz zaburzeniami rytmu wypró˝nieƒ pod postacià biegunki lub zaparcia stolca. Istnieje wiele ró˝nych nazw tej choroby, np.: jelito wra˝liwe, jelito spastyczne, zespó∏ jelita dra˝liwego, nerwica jelit, zaburzenia czynnoÊciowe jelit. Lekarze cz´sto stosujà nazw´ ∏aciƒskà – colon iritabile. W piÊmiennictwie anglosaskim stosowany jest skrót IBS, co oznacza irritable bowel syndrome, czyli w∏aÊnie zespó∏ jelita nadwra˝liwego. Zespó∏ jelita nadwra˝liwego jest cz´stà przypad∏oÊcià. Choroba jest przyczynà kilku procent wszystkich wizyt u lekarzy opieki podstawowej i oko∏o po∏owy wizyt u gastrologów - lekarzy specjalistów w zakresie chorób przewodu pokarmowego. Przyczyna choroby nie jest dobrze poznana, zatem nie istnieje leczenie przyczynowe. Zespó∏ jelita nadwra˝liwego nazywa si´ zaburzeniem czynnoÊciowym, poniewa˝ badania jelit nie wykazujà w tej chorobie ˝adnych nieprawid∏owoÊci. Choroba nie powoduje ci´˝kich powik∏aƒ, takich jak krwawienie czy rak. Nie wymaga leczenia operacyjnego. DolegliwoÊci sà jednak cz´sto bardzo przykre i w istotny sposób zaburzajà codziennà aktywnoÊç. 4 TreÊç dost´pna tak˝e na stronie www.medicover.pl WiadomoÊci o rozprzestrzenieniu choroby sà ciàgle nieprecyzyjne. Jest to spowodowane kilkoma przyczynami, z których najwa˝niejsze to samoistne ust´powanie objawów u wielu chorych i niezg∏aszanie si´ do lekarza (chorzy radzà sobie z objawami we w∏asnym zakresie). Ocenia si´, ˝e tylko co drugi lub nawet co czwarty chory szuka pomocy lekarza. Znaczenie ma tu nasilenie odczuwanych dolegliwoÊci. Cz´Êciej zg∏aszajà si´ do lekarza osoby charakteryzujàce si´ du˝ym niepokojem lub depresjà. Pewien wp∏yw majà wzorce kulturowe: w Europie cz´Êciej zg∏aszajà si´ do lekarza kobiety, w Indiach - m´˝czyêni. Tymczasem w∏aÊciwe post´powanie zalecone przez lekarza (leki, odpowiednia dieta, wskazania dotyczàce radzenia sobie ze stresem) powoduje ustàpienie lub przynajmniej wyraêne zmniejszenie dolegliwoÊci u zdecydowanej wi´kszoÊci pacjentów. Cz´stoÊç wyst´powania Ró˝ni autorzy oceniali wyst´powanie choroby w kilku krajach, stwierdzajàc, ˝e wyst´puje ona u 11%-40% osób doros∏ych. Zespó∏ jelita nadwra˝liwego wyst´puje prawdopodobnie od 10% do 20% wszystkich doros∏ych osób. Na podstawie niepe∏nych informacji mo˝na domniemywaç, ˝e 1% – 2% osób doros∏ych ma sta∏e lub cz´sto nawracajàce objawy zespo∏u jelita nadwra˝liwego, wp∏ywajàce znaczàco na zmniejszenie ich codziennej aktywnoÊci. Dok∏adne dane nie sà znane, poniewa˝ wielu chorych nie zg∏asza si´ z tego powodu do lekarza, próbujàc radziç sobie samodzielnie ró˝nymi sposobami. Choroba jest cz´stsza u kobiet (wyst´puje u 14% – 24% wszystkich kobiet) ni˝ u m´˝czyzn (choruje 5%-19% m´˝czyzn). Wyst´puje w ka˝dym wieku. Zespó∏ jelita nadwra˝liwego 5 Przyczyny powstawania choroby U wielu chorych dolegliwoÊci rozpoczynajà si´ podczas okresów ˝ycia zwiàzanych z du˝ym stresem, takim jak Êmierç bliskiej osoby, rozwód, trudne egzaminy itp. U innych poczàtek dolegliwoÊci wià˝e si´ z zatruciem pokarmowym lub leczeniem operacyjnym jakiejÊ choroby jamy brzusznej. Cz´sto objawy zespo∏u jelita nadwra˝liwego nasilajà si´ po spo˝yciu jakiegoÊ pokarmu, na który chory jest wra˝liwy. U poszczególnych chorych objawy wyst´pujà po spo˝yciu ró˝nych pokarmów, co oznacza, ˝e nie istnieje jeden lub kilka produktów spo˝ywczych, które wywo∏ujà dolegliwoÊci. U chorego z d∏ugotrwa∏à chorobà objawy mogà si´ nasilaç przy zaistnieniu ka˝dej z wymienionych powy˝ej okolicznoÊci lub nawet bez wyraênej przyczyny. Pomimo prowadzenia wszechstronnych badaƒ, przyczyna zespo∏u jelita nadwra˝liwego nie zosta∏a w pe∏ni poznana. Ustalono, ˝e w rachub´ wchodzi wiele czynników, wzajemnie na siebie oddzia∏ujàcych. Do mechanizmów majàcych wp∏yw na powstawanie choroby nale˝à: Zaburzenia kurczliwoÊci jelita Jelito kurczy si´ na skutek dzia∏ania mi´Êni obecnych w jego Êcianie. CzynnoÊç skurczowa jelita u osób z zespo∏em jelita nadwra˝liwego jest na ogó∏ podobna do czynnoÊci osób zdrowych. G∏ówna 6 TreÊç dost´pna tak˝e na stronie www.medicover.pl ró˝nica polega na wzmo˝onej pobudliwoÊci jelita grubego. Rozmaite bodêce, takie jak np. rozciàganie jelita, stres, spo˝ycie niektórych pokarmów, wp∏yw niektórych hormonów powodujà u chorych znaczne nasilenie aktywnoÊci skurczowej. Skurcze stajà si´ silniejsze i cz´stsze. Mogà byç one zwiàzane z odczuwaniem bólu brzucha podobnego do wyst´pujàcego w przypadku zaburzeƒ dro˝noÊci jelita z przyczyn anatomicznych (takich jak zw´˝enie w przypadku guza jelita czy skr´tu jelit). Nadwra˝liwoÊç trzewna Wiele badaƒ dowiod∏o, ˝e chorzy z zespo∏em jelita nadwra˝liwego odczuwajà bodêce pochodzàce z wn´trza jamy brzusznej du˝o silniej ni˝ osoby zdrowe. Wyst´pujàce z wi´kszym lub mniejszym nasileniem prawie u ka˝dego cz∏owieka zaburzenia pracy jelit sà przez nich postrzegane jako bardziej dokuczliwe, ni˝ przez osoby nie majàce nadwra˝liwoÊci jelita. Nie jest jasne, dlaczego dochodzi do nadwra˝liwoÊci. Mo˝e si´ ona wiàzaç ze wzmo˝onym reagowaniem zakoƒczeƒ nerwowych zlokalizowanych w jelicie, ale niewykluczone, ˝e powstaje jako nadmierne wzmocnienie sygna∏u bólowego podczas przechodzenia bodêca nerwowego przez rdzeƒ kr´gowy lub w samym mózgu. Czynniki psychologiczne U du˝ej cz´Êci chorych lekarze stwierdzajà szczególne cechy osobowoÊci, najcz´Êciej zwiàzane z depresjà. Bardzo cz´sto dolegliwoÊci sà pot´gowane poprzez stres. Niemal ka˝demu z nas zdarzy∏o si´, ˝e mia∏ biegunk´ spowodowanà stresem, na przyk∏ad przed trudnym egzaminem. Przypuszczalnie ka˝dy stres jest przez chorych z zespo∏em jelita nadwra˝liwego odczuwany silniej ni˝ u ludzi zdrowych, co mo˝na t∏umaczyç nadmiernà wra˝liwoÊcià mi´Êni ich jelita. Reagujà one na stres nadmiernymi skurczami, co przejawia si´ jako zaburzenia pracy jelita i daje dolegliwoÊci. Jednak badania chorych z objawami nadwra˝liwego jelita, którzy nie zasi´gali porady lekarskiej, nie wykazujà ró˝nic w sylwetce psychologicznej w porównaniu do osób zdrowych. Zatem byç Zespó∏ jelita nadwra˝liwego 7 mo˝e zaburzenia psychologiczne nie sà przyczynà choroby, a jedynie wp∏ywajà na potrzeb´ kontaktu pacjenta z lekarzem. Czynniki zapalne U wielu chorych d∏ugotrwa∏e objawy zespo∏u jelita nadwra˝liwego by∏y poprzedzone epizodem zatrucia pokarmowego. Istniejà równie˝ inne przes∏anki sugerujàce zale˝noÊç pomi´dzy stanem zapalnym b∏ony Êluzowej jelit a zaburzeniami ich czynnoÊci. Nie jest jednak jasne, dlaczego zaburzenia utrzymujà si´ przez wiele miesi´cy, a po ustàpieniu ostrego zapalenia nawet przez wiele lat. Czynniki dietetyczne U chorych z zespo∏em nadwra˝liwoÊci jelita grubego powstajà specyficzne i cz´sto z∏o˝one zwiàzki pomi´dzy przyjmowanymi pokarmami a odczuwanymi dolegliwoÊciami. Jest zrozumia∏e, ˝e osoby zwracajàce si´ do lekarza z powodu objawów tego zespo∏u przywiàzujà najwi´kszà wag´ do zaleceƒ dietetycznych. Objawy najcz´Êciej nasilajà nast´pujàce pokarmy: pszenica, kukurydza, ziemniaki, cebula, czekolada, produkty mleczne, jaja, orzechy, ryby i czerwone wino. Produkty spo˝ywcze mogà wp∏ywaç na wyst´powanie dolegliwoÊci poprzez co najmniej kilka mechanizmów, do których nale˝à m.in.: uczulenie na pokarm, tzw. pseudouczulenie, niedobór niektórych enzymów pokarmowych i wp∏yw ˝ywienia na bakterie jelitowe. Choç niektóre pokarmy (inne u ró˝nych chorych) mogà nasiliç objawy chorobowe, ˝ywienie nie jest jednak przyczynà choroby. 8 TreÊç dost´pna tak˝e na stronie www.medicover.pl Najcz´stsze objawy Najcz´stszymi objawami zespo∏u jelita nadwra˝liwego sà: Kurczowe bóle brzucha o zmiennym umiejscowieniu Ból brzucha najcz´Êciej ma zmiennà lokalizacj´ i nasilenie. Cz´sto najsilniej jest odczuwany w lewym lub prawym dole biodrowym (na dole brzucha po lewej lub prawej stronie). Mo˝e nasilaç si´ po niektórych posi∏kach. Nasilenie bólu zmniejsza si´ po wypró˝nieniu. Zaburzenia cz´stoÊci wypró˝nieƒ Praca jelit ró˝ni si´ u ró˝nych osób. Rezultatem jest ró˝ny rytm wypró˝nieƒ. Prawid∏owa cz´stoÊç wypró˝nieƒ wynosi od trzech stolców dziennie do trzech na tydzieƒ. Prawid∏owy stolec jest sformowany, ale nie twardy, nie zawiera krwi ani paso˝ytów. Wypró˝nienie przebiega bez trudu i bez bólów. Chorzy na zespó∏ jelita nadwra˝liwego majà najcz´Êciej zaburzony rytm wypró˝nieƒ. Mo˝e wyst´powaç biegunka (stolce p∏ynne, pó∏p∏ynne lub papkowate oddawane cz´Êciej ni˝ trzy razy dziennie) lub zaparcie stolca (twardy stolec przy cz´stoÊci wypró˝nieƒ mniej ni˝ trzy na tydzieƒ). Cz´sto dochodzi do naprzemiennej biegunki i zaparcia. Ka∏ mo˝e byç wydalany w postaci ma∏ych fragmentów tzw. „kozich bobków”. Pojawia si´ uczucie niepe∏nego wypró˝nienia lub uczucie gwa∏townego parcia na stolec. Zespó∏ jelita nadwra˝liwego 9 ObecnoÊç Êluzu w stolcu Bolesne wypró˝nienia Ból odczuwany jest w kiszce stolcowej lub w jamie brzusznej. Poczucie pe∏noÊci brzucha - zwykle narastajàce w ciàgu dnia i po jedzeniu. Uczucie przelewania w jamie brzusznej Du˝a iloÊç oddawanych gazów Nietolerancja ró˝nych pokarmów Nietolerancja pokarmów jest bardzo cz´stym objawem, jednak ustalenie zwiàzku mi´dzy spo˝yciem jakiegoÊ pokarmu a wystàpieniem objawów jest trudne, a w wielu przypadkach niemo˝liwe do potwierdzenia. Rozmaite inne objawy, lekarze okreÊlajà jako objawy wegetatywne. Nale˝à do nich cz´ste bóle g∏owy, nadmierne pocenie si´, uczucie dusznoÊci i ko∏atania serca. Inne objawy pozajelitowe Zalicza si´ do nich objawy wyst´pujàce w górnym odcinku przewodu pokarmowego (nudnoÊci, wymioty, wczesne uczucie sytoÊci - uczucie pe∏noÊci po zjedzeniu zaledwie ma∏ej porcji pokarmu), uk∏adu moczowego (cz´stomocz, uczucie niezupe∏nego opró˝nienia p´cherza moczowego), bolesne stosunki p∏ciowe u kobiet oraz uczucie sta∏ego wyczerpania. Charakterystyczne jest ust´powanie objawów w godzinach nocnych, w czasie snu. Takie dolegliwoÊci jak krwawienie z przewodu pokarmowego, goràczka i chudni´cie nie sà objawami zespo∏u jelita nadwra˝liwego. Ich obecnoÊç przemawia za rozpoznaniem innej choroby. Niektórzy lekarze uwa˝ajà, ˝e diagnoza zespo∏u jelita nadwra˝liwego jest prawdopodobna dopiero wówczas, gdy u pacjenta dochodzi do szeÊciu bolesnych ataków rocznie. Liczba ta jest umowna. Ataki trwajà zwykle 5 - 10 dni i sà przerywane okresami 10 TreÊç dost´pna tak˝e na stronie www.medicover.pl zacisza o rozmaitej d∏ugoÊci. Jednak u niektórych osób ataki bólu trwajà z ró˝nym nasileniem nieprzerwanie przez wiele tygodni. Na istnienie zespo∏u jelita nadwra˝liwego wskazujà nast´pujàce objawy utrzymujàce si´ lub nawracajàce w ciàgu co najmniej 12 tygodni: 1. Zmniejszenie nasilenia bólu brzucha po wypró˝nieniu. 2. Luêne wypró˝nienia na poczàtku nasilenia bólów. 3. Cz´stsze wypró˝nienia na poczàtku bólu. 4. Uczucie wzd´cia brzucha. 5. Poczucie niepe∏nego wypró˝nienia. 6. ObecnoÊç Êluzu w stolcu. Na posiedzeniu ekspertów zebranych na konferencji w Rzymie opracowano definicj´ i kryteria rozpoznania zespo∏u jelita nadwra˝liwego. Sà one znane jako Kryteria Rzymskie. Wed∏ug nich, aby rozpoznaç zespó∏ jelita nadwra˝liwego, przez trzy miesiàce powinny utrzymywaç si´ nast´pujàce objawy: 1. Ból lub dyskomfort w jamie brzusznej, który: a) zmniejsza si´ po wypró˝nieniu i/lub b) towarzyszy mu zmiana cz´stoÊci wypró˝nieƒ i/lub c) towarzyszy mu zmiana konsystencji wypró˝nieƒ, oraz 2. Wyst´pujà co najmniej dwa z poni˝szych objawów: a) nieprawid∏owa cz´stoÊç wypró˝nieƒ b) nieprawid∏owe uformowanie stolca (stolce wodniste, luêne lub twarde) c) nieprawid∏owy pasa˝ (przechodzenie) stolca (poczucie niepe∏nego wypró˝nienia, wypró˝nianie z du˝ym trudem lub nag∏e parcie na stolec) d) obecnoÊç Êluzu w stolcu e) uczucie przelewania lub pe∏noÊci (wzd´cia) w jamie brzusznej W wielu przypadkach chorzy dziwià si´, ˝e odczuwane przez nich silne dolegliwoÊci nie sà spowodowane przez ˝adne „uchwytne” choroby, takie jak stan zapalny, wrzód czy polip. T∏umaczenie przez lekarza, ˝e przyczynà sà zaburzenia czynnoÊci jelit, przyjmowane bywa z niedowierzaniem. Cz´sto pacjent jest g∏´boko przekonany o istnieniu ci´˝kiej choroby, której nie ujawni∏y Zespó∏ jelita nadwra˝liwego 11 dotychczas przeprowadzone badania. Nierzadko zdarza si´, ˝e domaga si´ od lekarza skierowania na nast´pne badania, które wreszcie wyjaÊnià przyczyn´ objawów. Tymczasem zespó∏ jelita nadwra˝liwego rzeczywiÊcie mo˝e byç jedynà przyczynà bardzo nasilonych dolegliwoÊci. Dlatego nale˝y zaufaç doÊwiadczeniu lekarza. Z pewnoÊcià widuje on cz´sto pacjentów z podobnymi objawami i wie, jak w takich przypadkach post´powaç. W razie wàtpliwoÊci nasuwajàcych si´ w czasie pierwszej lub kolejnej wizyty, na pewno skieruje pacjenta na odpowiednie badania dodatkowe lub konsultacje. Rozpoznanie Nie istnieje ˝adne badanie dodatkowe, które pozwala na dokonanie jednoznacznego rozpoznania zespo∏u jelita nadwra˝liwego. Jest to spowodowane naturà choroby, która nie jest zwiàzana z jakimikolwiek zmianami anatomicznymi ani zaburzeniami biochemicznymi. Rozpoznanie jest stawiane przez lekarza na podstawie analizy dolegliwoÊci oraz poprzez wykonanie badaƒ wykluczajàcych inne choroby, mogàce powodowaç podobne dolegliwoÊci. Zestaw przeprowadzanych badaƒ ró˝ni si´ w poszczególnych przypadkach w zale˝noÊci od charakteru dolegliwoÊci, czasu ich trwania, wieku pacjenta i jego sylwetki psychicznej. O przeprowadzeniu niezb´dnych badaƒ dodatkowych oraz ustaleniu rozpoznania zespo∏u jelita nadwra˝liwego zawsze decyduje lekarz. 12 TreÊç dost´pna tak˝e na stronie www.medicover.pl Najcz´Êciej wykonywane sà nast´pujàce badania Badanie radiologiczne: Wlew doodbytniczy – badanie radiologiczne jelita grubego. Polega na podaniu przed odbyt do jelita kontrastu (papki barytowej), który nie przepuszcza promieni rentgenowskich. Lekarz, oglàdajàc wykonane zdj´cia, ocenia, w jaki sposób kontrast wype∏nia jelito. Badanie pozwala na wykrycie uchy∏ków, polipów i guzów jelita. Warunkiem powodzenia badania jest oczyszczenie jelita z mas ka∏owych. Pasa˝ jelita cienkiego - badanie radiologiczne jelita cienkiego. Polega na podaniu kontrastu (papki barytowej) przez usta. Lekarz Êledzi, jak kontrast przechodzi przez poszczególne odcinki jelita cienkiego. W niektórych przypadkach kontrast podaje si´ poprzez cienkà sond´ uprzednio za∏o˝onà do dwunastnicy. Badania endoskopowe (wziernikowe): Kolonoskopia - badanie endoskopowe (wziernikowe) jelita grubego. Jest to najlepsze badanie oceniajàce wyglàd jelita grubego od wewnàtrz. Lekarz wprowadza przez odbyt do jelita cienkà gi´tkà rurk´ i dok∏adnie oglàda ca∏e jelito grube. Przeprowadzenie badania jest wskazane zw∏aszcza u osób po 45 roku ˝ycia, poniewa˝ w tym wieku narasta ryzyko polipów i raka jelita. U chorych w m∏odszym wieku kolonoskopi´ nale˝y wykonaç u osób, które zauwa˝y∏y krwawienie z kiszki stolcowej (nawet jeÊli przyczynà sà prawdopodobnie hemoroidy) oraz w przypadkach polipów lub raków jelita obecnych w przesz∏oÊci w rodzinie chorego. Podobnie jak w przypadku wlewu doodbytniczego, jelito powinno byç oczyszczone z ka∏u. Sigmoidoskopia - badanie endoskopowe (wziernikowe) ostatniego odcinka jelita grubego. Przeprowadza si´ jà podobnie jak kolonoskopi´. Jedynà ró˝nicà jest d∏ugoÊç aparatu – w przypadku kolonoskopu ma on d∏ugoÊç oko∏o 150 cm, zaÊ sigmoidoskopu 60–90 cm. W tym badaniu mo˝na oceniç stan cz´Êci jelita grubego – odbytnicy, esicy, zst´pnicy i czasami cz´Êci poprzecznicy. Zespó∏ jelita nadwra˝liwego 13 Rektoskopia - badanie endoskopowe (wziernikowe) ostatniego odcinka jelita grubego. Kótkie badanie koƒcowego odcinka jelita (odbytnicy i czasem esicy) przeprowadzane za pomocà sztywnej metalowej rurki. Podczas tego badania lekarz wykrywa choroby odbytu i odbytnicy. Badanie endoskopowe górnego odcinka przewodu pokarmowego. Wykonuje si´ je w sytuacji, w której do dolegliwoÊci „jelitowych” do∏àczajà si´ objawy z górnej cz´Êci przewodu pokarmowego (np. dyspepsja, czyli niestrawnoÊç). Ultrasonografia brzucha (USG): Wykonywana jest w prawie ka˝dym przypadku. Ultrasonografia nie pozwala na rozpoznanie choroby jelita, ale mo˝e wykluczyç choroby wàtroby, dróg ˝ó∏ciowych, trzustki i nerek, które mogà powodowaç podobne dolegliwoÊci. Badania krwi: Podstawowe badania analityczne krwi. Zazwyczaj nie wnoszà wiele informacji dotyczàcych choroby jelit. Sà wykonywane dla zorientowania si´ w ogólnym stanie pacjenta, np. dla stwierdzenia, czy chory nie ma niedokrwistoÊci. Badanie aktywnoÊci hormonów tarczycy we krwi. Zarówno nadczynnoÊç jak i niedoczynnoÊç tarczycy mogà byç przyczynà zaburzeƒ czynnoÊci jelit. Badania ka∏u: Badanie ogólne - analiza wyglàdu ka∏u pod mikroskopem. Badanie parazytologiczne - badanie na paso˝yty. Wykonuje si´ je wówczas, gdy pacjent widzia∏ jakieÊ paso˝yty w stolcu lub wtedy, gdy zaka˝enie jest prawdopodobne np. w przypadku obecnoÊci paso˝ytów u kogoÊ z rodziny lub po podró˝y do ciep∏ych krajów. 14 TreÊç dost´pna tak˝e na stronie www.medicover.pl Badanie bakteriologiczne (posiew). Bywa wykonywane w przypadkach ciàg∏ej lub nawracajàcej biegunki. Wykrycie Salmonelli lub pa∏eczki czerwonki wskazuje na bakteryjnà przyczyn´ biegunki. Badanie ka∏u na krew utajonà. Wykonuje si´ je dla wykrycia niewielkiego krwawienia, które mo˝na wykryç tym testem, nawet je˝eli nie widaç krwi w stolcu. W przypadku dodatniego wyniku testu lekarz zleca wykonanie badania wziernikowego lub radiologicznego jelita. Badanie najcz´Êciej wymaga stosowania przez kilka dni specjalnej diety z wykluczeniem mi´sa i produktów mi´snych oraz warzyw i owoców. Badania psychologiczne: Niektórzy lekarze przeprowadzajà badania psychologiczne u wszystkich pacjentów z zespo∏em jelita nadwra˝liwego. Jest to uzasadnione ze wzgl´du na cz´sto wyst´pujàce wÊród chorych zaburzenia emocjonalne. Wiele osób jest przeciwnych poszukiwaniu psychicznych uwarunkowaƒ choroby, odczuwajàc to jako zbyt g∏´bokie wdzieranie si´ do ich ˝ycia. Lekarze powinni uszanowaç takie stanowisko. Zespó∏ jelita nadwra˝liwego 15 Leczenie Leczenie zespo∏u jelita nadwra˝liwego zale˝y od charakteru i nasilenia dolegliwoÊci oraz od obecnoÊci innych czynników wp∏ywajàcych na objawy, np. problemów psychicznych i spo∏ecznych. Najcz´Êciej nie mo˝na z góry przewidzieç, jaki sposób leczenia u konkretnej osoby b´dzie najskuteczniejszy. Jedynym sposobem post´powania jest wtedy wypróbowanie ró˝nych form leczenia, aby metodà prób i b∏´dów znaleêç optymalne. Lekarze stosujà ró˝ne leczenie - odpowiednie dla poszczególnych chorych. W sk∏ad terapii mo˝e wchodziç: 1. Zmiana trybu ˝ycia. 2. Leczenie farmakologiczne. 3. Leczenie problemów zwiàzanych z psychikà. Leczenie polega na opanowaniu lub co najmniej zmniejszeniu dolegliwoÊci pacjenta, w tym g∏ównie na uregulowaniu cz´stoÊci wypró˝nieƒ oraz z∏agodzeniu bólów i wzd´ç brzucha. Jest to tzw. leczenie objawowe. U cz´Êci chorych mo˝na zastosowaç leczenie przyczynowe, poszukujàc wydarzeƒ w ˝yciu chorego, które mog∏y sprzyjaç rozwojowi choroby. Wa˝nym elementem leczenia jest przekonanie pacjenta, ˝e jego dolegliwoÊci nie sà zwiàzane z ˝adnà ci´˝kà chorobà, mogàcà powodowaç zagro˝enie dla ˝ycia. Cz´sto nie jest potrzebne przyjmowanie ˝adnych leków. 16 TreÊç dost´pna tak˝e na stronie www.medicover.pl W wielu przypadkach popraw´ uzyskuje si´ dopiero po wypróbowaniu kilku sposobów leczenia. Dlatego najwa˝niejszym elementem leczenia jest oparty na wzajemnym zaufaniu kontakt pacjenta i lekarza. Umo˝liwia on osiàgni´cie sukcesu nawet u osób, u których leczenie nie jest ∏atwe lub nie powiod∏o si´ w czasie poprzednich kuracji. Lekarz medycyny rodzinnej czy internista jest dobrze zorientowany w sposobach diagnozy i leczenia tej choroby chocia˝by dlatego, ˝e codziennie spotyka si´ z pacjentami majàcymi objawy zespo∏u jelita nadwra˝liwego. Dlatego nale˝y zaufaç jego wiedzy i doÊwiadczeniu. Tylko w niektórych przypadkach wàtpliwoÊci dotyczàcych rozpoznania lub problemów w leczeniu potrzebny jest kontakt ze specjalistà w zakresie chorób przewodu pokarmowego. Leczenie farmakologiczne Celem leczenia zespo∏u jelita nadwra˝liwego jest zmniejszenie dolegliwoÊci. W leczeniu stosuje si´ wiele leków nale˝àcych do kilku grup farmaceutyków. U ka˝dego chorego leki stosowane sà w sposób indywidualny, w zale˝noÊci od charakteru jego objawów. Najcz´Êciej stosowane leki nale˝à do nast´pujàcych grup: Leki rozkurczowe (spazmolityczne) Powodujà one rozkurcz mi´Êni g∏adkich jelita, powodujàc zmniejszenie ciÊnienia wewnàtrz jelita i zmniejszajàc nasilenie bólu. Niektóre z nich wp∏ywajà na rytm wypró˝nieƒ, pomagajàc w opanowaniu biegunki. Poniewa˝ u wielu chorych stwierdza si´ nadmiernà kurczliwoÊç jelit w odpowiedzi na ró˝ne bodêce, co jest przyczynà bólów brzucha, to leki dzia∏ajàce rozkurczowo majà podstawowe znaczenie u tych chorych. W aptekach dost´pnych jest wiele leków dzia∏ajàcych rozkurczowo. Bardzo cz´sto stosowane sà: papaweryna, drotaweryna (No-Spa) i hioscyna (Scopolan, Scopolan Compositum, Buscilisin, Buscopan), czyli klasyczne leki rozkurczowe. Zastosowanie znajdujà równie˝ leki dzia∏ajàce specyficznie rozkurczowo na mi´Ênie jelit. Do tych leków nale˝à mebeweryna (Duspatalin, Duspatalin ret.), pinaweryna (Dicetel) i trymebutyna (Debridat). Zespó∏ jelita nadwra˝liwego 17 Leki przeciwwzd´ciowe Powodujà rozpuszczenie powstajàcych w jelitach p´cherzyków gazu. Nie wch∏aniajà si´ z przewodu pokarmowego i praktycznie nie powodujà ˝adnych objawów ubocznych. Do tej grupy leków nale˝à w´giel aktywowany i dimetykon. W´giel ma w∏aÊciwoÊci absorpcyjne, to znaczy, ˝e wià˝e on obecne w jelitach gazy i produkty gnilne. Ponadto dzia∏a zapierajàco. Dimetykon dost´pny jest w aptekach pod wieloma nazwami firmowymi (Espumisan, Esputicon, Ceolat, Silol) i sk∏ada si´ z wysokoczàsteczkowych zwiàzków krzemu, które zmniejszajà napi´cie powierzchniowe p´cherzyków gazu. Prowadzi to do ich rozpuszczenia i wch∏oni´cia, co przejawia si´ zmniejszeniem wzd´cia brzucha. Leki przeciwbiegunkowe Powodujà spowolnienie na kilka godzin pracy jelit, poprzez wp∏yw na zakoƒczenia nerwowe zlokalizowane w Êcianie jelita, co ogranicza liczb´ wypró˝nieƒ. Znajdujà zastosowanie w leczeniu chorych, u których okresowo lub stale wyst´pujà biegunki. Poza ∏agodzeniem biegunki mogà zmniejszaç uczucie parcia na stolce i wra˝enie niepe∏nego wypró˝nienia. Dzi´ki temu wielu chorych mo˝e nie ograniczaç w istotny sposób swej aktywnoÊci w czasie biegunki. Poza dost´pnym bez recepty w´glem medycznym zastosowanie znajdujà zw∏aszcza dwa leki: loperamid (Loperamidum, Imodium) i difenoksylat (Reasec). Leki prokinetyczne Pobudzajà czynnoÊç skurczowà przewodu pokarmowego. Majà zastosowanie g∏ównie w chorobach górnej cz´Êci przewodu pokarmowego, takich jak choroba refluksowa ˝o∏àdkowo-jelitowa i dyspepsja. Ich skutecznoÊç w leczeniu zespo∏u jelita nadwra˝liwego przebiegajàcego z zaparciem stolca nie jest dobrze udokumentowana. Jeden z leków prokinetycznych, cysapryd (Gasprid), dzia∏a równie˝ pobudzajàco na mi´Ênie jelit. U niektórych pacjentów u∏atwia w ten sposób wypró˝nianie i zmniejsza wzd´cie brzucha. Jego zastosowanie w zespole jelita nadwra˝liwego ma jednak charakter marginalny. 18 TreÊç dost´pna tak˝e na stronie www.medicover.pl Leki rozkurczowe Dzia∏ajà specyficznie na mi´Ênie g∏adkie przewodu pokarmowego. Do tej grupy nale˝à trzy leki majàce ró˝ne mechanizmy dzia∏ania: mebeweryna, trymebutyna i pinaweryna. Wszystkie zmniejszajà napi´cie Êciany jelita grubego, a szczególnie jego koƒcowych odcinków. Leki zmniejszajàce poczucie bólu trzewnego Grupa nowych, dopiero wprowadzanych leków (np. fedotozyna). Dotychczasowe wyniki wskazujà na ich bardzo korzystny efekt u wi´kszoÊci chorych. Leki z tej grupy powodujà, ˝e bóle powstajàce w jamie brzusznej nie sà odczuwane tak silnie. Poniewa˝ u wielu chorych przyczynà bólu jest nadwra˝liwoÊç trzewna, to jej zredukowanie mo˝e przynieÊç silny efekt przeciwbólowy. Leki przeciwzaparciowe (przeczyszczajàce) Znajdujà zastosowanie u wielu chorych z zaparciowà postacià choroby. Leki antydepresyjne i przeciwl´kowe U chorych z zespo∏em jelita nadwra˝liwego lekarze nierzadko stosujà leki poprawiajàce nastrój lub dzia∏ajàce przeciwl´kowo. Niektóre z nich ponadto dzia∏ajà bezpoÊrednio rozkurczowo na jelita. Z zasady leki te stosowane sà tylko w najci´˝ej przebiegajàcych postaciach choroby, które charakteryzuje du˝a intensywnoÊç lub cz´ste wyst´powanie ataków bólów i wzd´ç brzucha. Leczenie zostaje podj´te tylko po uzyskaniu pe∏nej zgody pacjenta. Rodzaj leku wybierany jest indywidualnie w zale˝noÊci od dolegliwoÊci i sylwetki psychologicznej chorego. Leczenie mo˝e byç skuteczniejsze, je˝eli towarzyszy mu psychoterapia. Zespó∏ jelita nadwra˝liwego 19 Rola psychoterapii Oko∏o 60% chorych wià˝e poczàtek dolegliwoÊci lub ich nasilenie z wystàpieniem jakiegoÊ stresujàcego zdarzenia. Czynniki stresowe zaburzajà czynnoÊç przewodu pokarmowego i nasilajà poczucie bólu. U oko∏o po∏owy chorych szukajàcych pomocy lekarskiej stwierdza si´ obecnoÊç problemów emocjonalnych lub psychiatrycznych, takich jak l´k lub depresja. Dla porównania, w przypadku innych chorób uk∏adu trawienia odsetek ten wynosi oko∏o 20%. Otoczenie cz´sto postrzega pacjentów z zespo∏em jelita nadwra˝liwego jako hipochondryków. Równie˝ u ludzi zdrowych stres powoduje zaburzenia pracy przewodu pokarmowego. U chorych z zespo∏em jelita nadwra˝liwego zaburzenia te sà szczególnie nasilone. Wiele badaƒ potwierdza, ˝e u chorych stres zmienia wyglàd i cz´stoÊç oddawania stolca oraz wp∏ywa na zwi´kszenie odczuwanych dolegliwoÊci. U wielu chorych ich rodzice uskar˝ali si´ na przewlek∏e bóle brzucha. Chorzy z zespo∏em jelita nadwra˝liwego z towarzyszàcymi problemami psychicznymi prawdopodobnie cz´Êciej zg∏aszajà si´ do lekarzy ni˝ pacjenci, którzy takich problemów nie majà. 20 TreÊç dost´pna tak˝e na stronie www.medicover.pl Niemal wszyscy pacjenci z zespo∏em jelita nadwra˝liwego odczuwajà potrzeb´ szczegó∏owego opowiedzenia o swych dolegliwoÊciach oraz s∏uchania licznych rad. Regularne wizyty u lekarza mogà byç formà psychoterapii, je˝eli lekarz wspólnie z chorym b´dzie próbowa∏ wyjaÊniaç i rozwiàzywaç ró˝ne problemy dotyczàce choroby. Po takiej wizycie pacjent cz´sto czuje si´ uspokojony i dobrze umotywowany do leczenia. Niekiedy niezb´dne jest zastosowanie tak˝e innych form psychoterapii, prowadzonej przez wykwalifikowanego psychologa lub psychiatr´. Stosuje si´ m. in. psychoterapi´ wspierajàcà, terapi´ zachowaƒ, relaksacj´ i terapie psychoanalityczne. Psychoterapia mo˝e nie tylko spowodowaç opanowanie l´ku lub depresji, ale tak˝e korzystnie wp∏ynàç na odczuwane objawy. Zespó∏ jelita nadwra˝liwego jest bowiem chorobà, w której objawy somatyczne i psychiczne sà ze sobà ÊciÊle zwiàzane. Leczenie psychologiczne ma znaczenie u osób z du˝ym nasileniem dolegliwoÊci, u których jednoczeÊnie wyst´pujà problemy psychologiczne. Zastosowanie znajduje wiele technik psychologicznych, takich jak psychoterapia, terapia relaksacyjna, hipnoterapia i terapia behawioralna. W czasie terapii behawioralnej pacjent uczy si´, w jaki sposób mo˝e zapanowaç nad swoimi dolegliwoÊciami. Terapia relaksacyjna pomaga radziç sobie ze stresem. Stosowanie hipnozy mo˝e pomóc w opanowaniu bólu i zmniejszyç nasilenie biegunki. Zespó∏ jelita nadwra˝liwego 21 Zalecenia dietetyczne U wielu chorych spo˝ycie pewnych produktów spo˝ywczych zwi´ksza dolegliwoÊci. Do takich produktów nale˝à cukry proste i dwucukry, a szczególnie laktoza zawarta w mleku, która powoduje wystàpienie dolegliwoÊci u osób majàcych niedobór enzymu rozk∏adajàcego ten cukier – laktazy. Do grupy pokarmów powodujàcych wystàpienie objawów u du˝ej cz´Êci chorych nale˝à warzywa stràczkowe, gazowane napoje, alkohol i t∏uste pokarmy. Istnieje wiele mechanizmów, które mogà powodowaç pojawienie si´ dolegliwoÊci po jakimÊ pokarmie – istnienie niektórych z nich trudno jest udowodniç. Wbrew rozpowszechnionemu przekonaniu stosunkowo rzadkà przyczynà jest uczulenie na pokarm. Czasem chorzy majà trudnoÊci z rozpoznaniem, jakie produkty spo˝ywcze powodujà ich dolegliwoÊci. Sposobem na wykrycie szkodliwego pokarmu mo˝e byç stosowanie diety lekkostrawnej i stopniowe dodawanie do niej ró˝nych produktów spo˝ywczych. Nie mo˝na z góry okreÊliç, jakie ograniczenia dietetyczne powinny byç stosowane u konkretnej osoby. Nale˝y stosowaç prostà zasad´: unikaj tych pokarmów, które nasilajà twoje objawy. Chorzy, którzy êle tolerujà jakiÊ pokarm, cz´sto ze zdziwieniem zauwa˝ajà, ˝e ten sam pokarm spo˝ywany podczas udanych wakacji nie powoduje ˝adnych dolegliwoÊci. Jest to jeden z argumentów potwierdzajàcych tez´, ˝e jedzenie nie jest przyczynà zespo∏u jelita nadwra˝liwego. Natomiast niektóre produkty mogà wyzwoliç dolegliwoÊci zwiàzane z chorobà. 22 TreÊç dost´pna tak˝e na stronie www.medicover.pl B∏onnik B∏onnik pokarmowy jest tym sk∏adnikiem pokarmów roÊlinnych, który nie ulega strawieniu. W czasie przechodzenia przez jelita wch∏ania dodatkowo wod´, p´czniejàc i zwi´kszajàc obj´toÊç mas ka∏owych. Przyspiesza przechodzenie pokarmu przez jelita i zmniejsza ciÊnienie wewnàtrz jelit. Rozró˝nia si´ dwa rodzaje b∏onnika: rozpuszczalny i nierozpuszczalny. Rozpuszczalny jest obecny m. in. w owocach roÊlin stràczkowych i owocach cytrusowych. Nierozpuszczalny zawierajà ziarna zbó˝ i niektóre warzywa. Zaleca si´ diet´ zawierajàcà 30 - 50 g b∏onnika pokarmowego na dob´. Do produktów zawierajàcych powy˝ej 10 g b∏onnika na 100g produktu nale˝à otr´by, suche warzywa stràczkowe, buraki, brukiew, suszone morele, orzechy i niektóre makarony. Nieco mniejsze iloÊci w∏ókien roÊlinnych (5-10 g na 100g produktu) sà zawarte w chlebie razowym, zielonym groszku i fasolce, szpinaku, p∏atkach kukurydzianych, rodzynkach, figach i daktylach. Przy planowaniu zmiany diety iloÊç b∏onnika powinno si´ zwi´kszaç stopniowo w ciàgu kilku tygodni, np. nale˝y rozpoczynaç dodawanie otràb pszennych do posi∏ków poczàwszy od jednej ∏y˝ki sto∏owej dziennie a nast´pnie, w zale˝noÊci od efektu, dawk´ mo˝na stopniowo zwi´kszaç nawet do 5-6 ∏y˝ek dziennie. Wiadomo, ˝e grube otr´by sà bardziej aktywne ni˝ otr´by drobno zmielone, jak równie˝, ˝e otr´by surowe sà skuteczniejsze ni˝ otr´by gotowane. Na podstawie badaƒ przeprowadzonych wÊród mieszkaƒców Afryki spostrze˝ono, ˝e im wi´cej b∏onnika w diecie, tym wi´ksza jest waga stolca i krótszy czas jego przechodzenia przez jelita. Obserwacja ta zrodzi∏a hipotez´ o zale˝noÊci wielu chorób jelita grubego, w tym zaburzeƒ czynnoÊciowych, od ubogoresztkowej diety typu zachodniego. Lekarze cz´sto zalecajà zwi´kszenie spo˝ycia b∏onnika u chorych z zespo∏em jelita nadwra˝liwego. Jednak jego rola w zmniejszaniu dolegliwoÊci nie zosta∏a w pe∏ni udowodniona. Wi´ksze spo˝ycie b∏onnika mo˝e spowodowaç normalizacj´ wypró˝nieƒ u osób z zaparciem stolca. Cz´sto jednak nasila wzd´cia brzucha a czasem powoduje bóle kolkowe. Dlatego zwi´kszajàc poda˝ b∏onnika powinno si´ to robiç stopniowo, w ciàgu kilku tygodni. W ten sposób organizm przyzwyczaja si´ do coraz wi´kszej obj´toÊci stolca a ryzyko Zespó∏ jelita nadwra˝liwego 23 nasilenia dolegliwoÊci brzusznych wyraênie si´ zmniejsza. Pami´taç nale˝y równie˝, ˝e b∏onnik nie powoduje ulgi u wszystkich chorych z zespo∏em jelita nadwra˝liwego. Wyniki przeprowadzonych badaƒ wykaza∏y, ˝e stosowanie diety bogatoresztkowej powoduje zmniejszenie dolegliwoÊci tylko u 10% osób z jelitem nadwra˝liwym zaÊ u 55% wr´cz nasila objawy choroby. Dieta bogatoresztkowa znajduje zastosowanie u osób z zaparciami stolca przebiegajàcymi bez istotnych bólów lub wzd´ç brzucha. Równie˝ cz´Êç chorych z bólowo-zaparciowà postacià zespo∏u jelita nadwra˝liwego korzystnie reaguje na zwi´kszenie zawartoÊci b∏onnika w po˝ywieniu. Picie odpowiedniej iloÊci p∏ynów Wa˝nym elementem ˝ywienia wp∏ywajàcym na prawid∏owe uwodnienie stolca i zmniejszenie tendencji do zaparcia stolca jest picie co najmniej 1,5 litra p∏ynów na dob´. Nie powinny to byç napoje gazowane - nasilajàce wzd´cia. Obecny w napojach gazowanych sorbitol (spotyka si´ go równie˝ w gumie do ˝ucia) wykazuje dzia∏anie dra˝niàce na jelito, powodujàc czasem nasilenie bólów brzucha. Czekolada i kakao dzia∏ajà zapierajàco i powinny byç wyeliminowane u osób ze sk∏onnoÊcià do zaparç. Jak zmniejszyç wytwarzanie gazów? Jednà z najbardziej dokuczliwych dolegliwoÊci chorych z zespo∏em nadwra˝liwoÊci jelita jest pojawienie si´ gazów. Mo˝e tu chodziç o wzd´cia zwiàzane z zatrzymywaniem si´ gazów lub o nadmiernà iloÊç wydzielanych gazów. Gazy jelitowe sà normalnymi produktami procesu trawienia. Substancje, które nie mogà byç strawione przez enzymy jelita cienkiego sà rozk∏adane w procesie fermentacji przez enzymy bakterii beztlenowych g∏ównie w prawej po∏owie okr´˝nicy. Ten proces powoduje powstawanie gazów. W diecie powinno si´ unikaç spo˝ycia pokarmów o du˝ej zdolnoÊci fermentacyjnej. Niektóre zwiàzki chemiczne zawarte w b∏onniku sà rozk∏adane podczas fermentacji bakteryjnej z nast´powym wytwarzaniem produktów fermentacji - wodoru, dwutlenku w´gla i metanu. Mo˝e to nasiliç wyraênie wzd´cia brzucha. Dlatego stosowanie du˝ych iloÊci warzyw i owoców jest cz´sto êle tolerowane przez 24 TreÊç dost´pna tak˝e na stronie www.medicover.pl osoby z zespo∏em jelita nadwra˝liwego. Szczególnie êle znoszone bywa jedzenie cebuli, gotowanej kapusty oraz warzyw stràczkowych. Nasilenie objawów choroby przy stosowaniu du˝ych iloÊci owoców i warzyw mo˝e byç te˝ zwiàzane z obecnoÊcià w nich dra˝niàcych cukrów (fruktoza) i niestrawnych oligosacharydów (rafinoza, stachioza). Równie˝ cz´Êç polisacharydów zawartych w b∏onniku otràb zbo˝owych ulega fermentacji, co mo˝e nasiliç wzd´cia i bóle. Jednym z rozwiàzaƒ jest stosowanie b∏onnika roÊlinnego w postaci ˝ywic i klejów roÊlinnych dost´pnych w postaci gotowych do spo˝ycia syntetycznych specyfików np. polikarbofilu lub metylocelulozy. B∏onnik w tej postaci nie podlega procesom fermentacyjnym. Niestety, takie preparaty sà na naszym rynku jeszcze doÊç trudno osiàgalne. Skrobia zawarta w ry˝u i makaronach jest zazwyczaj dobrze tolerowana, natomiast skrobia ze Êwie˝ego pieczywa, fasoli, grochu i soczewicy ∏atwiej fermentuje mogàc wywo∏aç objawy chorobowe. Kawa i herbata Bywajà chorzy wra˝liwi na zawartà w kawie kofein´ oraz na tein´ obecnà w herbacie. W tej grupie pacjentów wykluczenie mocnej herbaty oraz kawy jest pomocne w opanowaniu dolegliwoÊci. Zespó∏ jelita nadwra˝liwego 25 Produkty mleczne U niektórych osób objawy zespo∏u jelita nadwra˝liwego pojawiajà si´ po spo˝yciu pokarmów mlecznych. Mo˝e to byç zwiàzane ze wspó∏istniejàcym niedoborem laktazy u tych chorych (wyst´puje on u 7-15% chorych). Znikni´cie objawów po wy∏àczeniu mleka i produktów mlecznych z diety oraz ponowne ich pojawienie si´ po powtórnym w∏àczeniu produktów mlecznych pozwala potwierdziç rzeczywiste wyst´powanie tej nietolerancji. Alergia pokarmowa Tylko u niewielkiej grupy chorych (nie przekraczajàcej 10% wszystkich chorych z zespo∏em jelita nadwra˝liwego) istnieje rzeczywiste uczulenie, czyli alergia pokarmowa lub pseudoalergia wyra˝ajàca si´ podobnymi skutkami jak prawdziwa alergia, nie majàcymi jednak u swego pod∏o˝a reakcji immunologicznej. Testy wykrywajàce alergi´ pokarmowà sà trudne do wykonania. Tote˝ rozpoznanie alergii lub pseudoalergii polega na zastosowaniu diety eliminacyjnej, to jest pozbawionej okreÊlonych produktów spo˝ywczych i obserwacji, jak taka dieta wp∏ywa na nasilenie dolegliwoÊci. T∏uszcze i bia∏ko zwierz´ce Ci´˝kostrawne t∏uszcze zwierz´ce, szczególnie sma˝one, mogà nasilaç dolegliwoÊci chorych z jelitem nadwra˝liwym. Natomiast mas∏o i oleje roÊlinne sà dobrze znoszone. Bia∏ko zwierz´ce jest zazwyczaj dobrze tolerowane, poniewa˝ jest prawid∏owo trawione i wch∏aniane w jelicie cienkim. Czasem jednak resztki peptydowe docierajà do jelita grubego, gdzie podlegajà rozk∏adowi w procesach gnilnych, co mo˝e wywo∏aç biegunk´ i cuchnàce gazy. Zdarza si´ tak po spo˝yciu mi´sa bogatego w t∏uszcze i tkank´ ∏àcznà. Niekiedy do mi´sa mielonego lub niektórych w´dlin dodawane sà bia∏ka roÊlinne takie jak bia∏ko sojowe. Ich spo˝ycie powoduje czasem nadmierne wytwarzanie gazów, wywo∏ane rozpadem bakteryjnym oligasacharydów nie wyeliminowanych podczas ekstrakcji bia∏ka z roÊliny. 26 TreÊç dost´pna tak˝e na stronie www.medicover.pl Witaminy i sole mineralne Dieta powinna zawieraç dostatecznà iloÊç soli mineralnych, witamin i pierwiastków Êladowych. Posi∏ki nie powinny byç zbyt zimne lub goràce oraz zbyt obfite. Istotne znaczenie ma spo˝ywanie posi∏ków w pe∏nym spokoju oraz zapewnienie chocia˝ krótkiego wypoczynku po jedzeniu. Tylko w czasie nasilonych biegunek przez krótki okres nale˝y stosowaç wi´ksze ograniczenia dietetyczne w postaci kilkudniowej diety kleikowej. Zalecenia dietetyczne w zespole jelita nadwra˝liwego majà wartoÊç relatywnà. Cz´sto chorzy przyzwyczajeni do stosowania diety przez ca∏y rok dobrze tolerujà wszystkie potrawy w czasie udanych wakacji. Wyp∏ywa te˝ stàd wniosek, ˝e dieta musi byç ÊciÊle przestrzegana tylko w okresie wyst´powania nasilonych dolegliwoÊci, a w okresach ich uciszania mo˝e byç znacznie rozszerzana. Nie ma diety uniwersalnej, którà mo˝na by poleciç wszystkim chorym z tym schorzeniem. Stosowanie diety nie mo˝e stanowiç równie˝ jedynej metody leczenia nadwra˝liwego jelita. Jak monitorowaç przebieg choroby? Podstawowà metodà monitorowania sà regularne wizyty u lekarza, podczas których dokonywana jest analiza wyst´pujàcych dolegliwoÊci oraz wp∏ywu na nie stosowanych leków. Zespó∏ jelita nadwra˝liwego co prawda nie prowadzi do wystàpienia powa˝nych powik∏aƒ, ale dolegliwoÊci cz´sto bywajà trudne do opanowywania. Dlatego nie nale˝y zniech´caç si´ s∏abà skutecznoÊcià pierwszej zaleconej terapii. Odpowiednie dobranie leków mo˝e trwaç nawet szereg tygodni. Zespó∏ jelita nadwra˝liwego 27 Wp∏yw choroby na tryb ˝ycia W zale˝noÊci od nasilenia objawów dolegliwoÊci w ró˝ny sposób utrudniajà codzienny tryb ˝ycia. Wielu chorych prowadzi normalne, aktywne ˝ycie mimo odczuwanego dyskomfortu. Istniejà jednak osoby, które objawy odczuwajà tak silnie, ˝e nie sà w stanie wykonaç najprostszych czynnoÊci domowych. U tych pacjentów rozwija si´ poczucie ci´˝kiej choroby, zagra˝ajàcej ich zdrowiu, a nawet ˝yciu. Zespó∏ jelita nadwra˝liwego nie prowadzi do powa˝nych nast´pstw groênych dla ˝ycia, ale dolegliwoÊci mogà znacznie pogarszaç jakoÊç ˝ycia. Mogà równie˝ niekorzystnie wp∏ywaç na wydajnoÊç pracy zawodowej oraz byç przyczynà absencji w pracy. Jednak u zdecydowanej wi´kszoÊci chorych udaje si´ zastosowaç leczenie, które skutecznie opanowuje dolegliwoÊci i nie przeszkadza w normalnym funkcjonowaniu, równie˝ w pracy. Chorzy nie muszà stosowaç ograniczeƒ dotyczàcych uprawiania rekreacji czy sportu, a regularny wysi∏ek fizyczny mo˝e wspomagaç inne metody leczenia. Warto wiedzieç • Przebieg i czas choroby jest zró˝nicowany. U niektórych pacjentów dolegliwoÊci stosunkowo szybko zmniejszajà si´ i nie nawracajà, u innych mogà okresowo nawracaç z d∏ugimi przerwami bez dolegliwoÊci, u jeszcze innych utrzymujà si´ z ró˝nym nasileniem przez wiele miesi´cy, a nawet lat. 28 TreÊç dost´pna tak˝e na stronie www.medicover.pl • Choroba nie grozi utratà ˝ycia ani ci´˝kimi komplikacjami. Nie jest ci´˝kà chorobà ze ÊciÊle lekarskiego punktu widzenia. Powoduje jednak powa˝ne dolegliwoÊci, które w wielu przypadkach zaburzajà codzienne ˝ycie. Chorzy sà cz´sto leczeni w warunkach szpitalnych, cz´Êciej spóêniajà si´ do pracy, majà poczucie z∏ej jakoÊci ˝ycia. Obliczono, ˝e wykorzystujà trzy razy wi´cej dni nieobecnoÊci w pracy ni˝ ludzie zdrowi. • Zespó∏ jelita nadwra˝liwego nie prowadzi do zachorowania na raka. Ryzyko wystàpienia raka jelita grubego u osób z zespo∏em jelita nadwra˝liwego nie jest wy˝sze ni˝ u osób z ogólnej populacji. • Leczenie chirurgiczne nie jest potrzebne. Sà to wy∏àcznie zaburzenia czynnoÊci jelita, nie ma natomiast ˝adnych zmian w budowie jelita. • Zespó∏ jelita nadwra˝liwego nie ma nic wspólnego z zapaleniem jelita. Ró˝ne postaci zapalenia jelit, w tym choroba LeÊniowskiego-Crohna i wrzodziejàce zapalenie jelita grubego, to zupe∏nie inne choroby. W przebiegu zespo∏u jelita nadwra˝liwego nie spotyka si´ takich objawów, jak obecnoÊç krwi w stolcu, goràczka i dreszcze. • Nie ka˝dy pacjent ma takie same objawy. Ka˝dy chory w nieco inny sposób odczuwa swoje dolegliwoÊci. Cz´stoÊç wyst´powania i nasilenie dyskomfortu lub bólu brzucha ró˝ni si´ u poszczególnych osób. Niektórzy odczuwajà dyskomfort tylko w sytuacjach stresowych, zaÊ inni majà ciàg∏e silne bóle brzucha. Zró˝nicowanie dotyczy równie˝ rytmu wypró˝nieƒ. Jedni pacjenci majà zaparcia, inni biegunk´, a jeszcze inni naprzemienne okresy zaparç i biegunki. • Przebieg dolegliwoÊci jest zró˝nicowany – u wielu osób ust´pujà po kilku tygodniach, miesiàcach lub latach, ale u cz´Êci z ró˝nym nasileniem utrzymujà si´ przez wiele lat. Jednak nawet u tych chorych odpowiednie leczenie mo˝e spowodowaç wyraêne zmniejszenie dolegliwoÊci. W niektórych badaniach oceniano, ˝e po up∏ywie 5 lat od ustalenia rozpoznania oko∏o po∏owa chorych wcià˝ mia∏a dolegliwoÊci. Zespó∏ jelita nadwra˝liwego 29 Przyk∏adowy jad∏ospis w zespole nadwra˝liwego jelita grubego (z zaparciem) Âniadanie - kawa zbo˝owa z mlekiem, grahamka z mas∏em, jajecznica II Âniadanie - chleb gruboziarnisty z mas∏em i twarogiem, sok z marchwi Obiad - zupa botwinowa, pierÊ z kurczaka w potrawce, sa∏atka grecka z oliwà, kompot z jab∏ek Podwieczorek - suszone Êliwki, jogurt z ziarnem zbó˝ Kolacja - papryka faszerowana (mi´sem i warzywami), s∏aba herbata Przyk∏adowy jad∏ospis w zespole nadwra˝liwego jelita grubego (z biegunkà) Âniadanie - bu∏ka, twaróg, kakao II Âniadanie - suchary z mas∏em, banan, sok z jab∏ka Obiad - chudy rosó∏ z makaronem, gotowana ciel´cina w warzywach, marchew gotowana, ry˝, napar z suszonych czarnych jagód Podwieczorek - kisiel, pieczone jab∏ko Kolacja - ryba gotowana w warzywach, pieczywo, napar z suszonych czarnych jagód 30 TreÊç dost´pna tak˝e na stronie www.medicover.pl Witaj w Klubie! Zawsze chcia∏eÊ mieç prywatnego doradc´ zdrowia i urody? Wreszcie go masz! Zarejestruj si´ w Medicover Club jeszcze dziÊ. Jak to zrobiç? Wejdê na www.medicoverclub.pl Podaj numer swojego abonamentu Medicover, numer PESEL, adres e-mail i tyle! Zajmuje to oko∏o 45 sekund, a otwiera nowy Êwiat aktywnego ˝ycia. Tematy Medicover Club: • Zdrowe pi´kno • Màdre od˝ywianie • Aktywny relaks • Mi´dzy nami rodzicami • Wewn´trzna równowaga A Ciebie, co najbardziej interesuje? www.medicoverclub.pl Poznań Malta - ul. Arcybiskupa Antoniego Baraniaka 88 1 96 77 0 411 95 96
