Ocena ex-ante instrumentów finansowych w zakresie wsparcia

człowiek – najlepsza inwestycja
Ocena ex-ante instrumentów
finansowych w zakresie wsparcia
podmiotów ekonomii społecznej
i osób młodych
OCENA EX-ANTE
INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH
W ZAKRESIE WSPARCIA
PODMIOTÓW EKONOMII SPOŁECZNEJ
I OSÓB MŁODYCH
CEL BADANIA
CEL BADANIA
W okresie listopad 2013 – luty 2014 przeprowadzone zostało badanie Ocena
ex-ante instrumentów finansowych w zakresie wsparcia podmiotów ekonomii społecznej i osób młodych, którego celem była ocena zapotrzebowania
na instrumenty zwrotne w odniesieniu do przedsiębiorstw społecznych
i osób młodych planujących rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej oraz sformułowanie propozycji instrumentów zwrotnych możliwych
do wdrażania w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój
2014–2020.
Przedmiotem badania była także ocena wartości dodanej instrumentów finansowych, współfinansowanych ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego oraz ocena ich spójności z innymi formami publicznego wsparcia
w obszarze ekonomii społecznej, oraz wsparcia rozpoczynania działalności
gospodarczej przez osoby młode. Natomiast w zakresie oceny zapotrzebowania na tzw. instrumenty inżynierii finansowej, znalazło się oszacowanie
wielkości luki finansowej, wyrażonej poprzez wartość niezaspokojonych potrzeb rozwojowych czy inwestycyjnych wskazanych powyżej podmiotów.
2
METODOLOGIA
Dla zapewnienia trafności i rzetelności badania analiza oparta została na różnorodnych źródłach danych, w tym:
• analizie publicznych danych statystycznych (GUS:SOF-1, BAEL),
• wywiadach bezpośrednich, m.in. z przedstawicielami instytucji finansowych, ośrodków wsparcia ekonomii społecznej,
• wywiadach grupowych, m.in. z przedstawicielami przedsiębiorstw społecznych oraz instytucji oferujących wsparcie osobom młodym,
• badaniu ankietowym potencjalnych beneficjentów wsparcia,
• przeglądzie literatury polskiej i zagranicznej.
Do szacunków luki finansowej wykorzystane zostały dane otrzymane w wyniku badań ankietowych, wraz z wykorzystaniem danych BAEL, a także analizy dokumentów, raportów ze statystyki publicznej oraz wnioski z analiz jakościowych.
Przedsiębiorstwa społeczne zostały zdefiniowane jako organizacje pozarządowe prowadzące działalność gospodarczą lub odpłatną statutową o przychodach co najmniej 10 tys. zł, spółdzielnie socjalne, spółdzielnie pracy i niewidomych oraz spółki non-profit.
Blisko 58% przedsiębiorstw społecznych poniosło w 2013 r. wydatki rozwojowe. Zaledwie 10% sfinansowało je za pomocą kredytu lub pożyczki.
Jedną z poważniejszych barier dla rozwoju tych przedsiębiorstw jest dostęp
do kapitału. Brak środków finansowych w minionym roku uniemożliwił realizację zaplanowanych działań rozwojowych 46% przedsiębiorstw społecznych. Średnia wartość niezrealizowanych wydatków wynosi 108 tys. zł.
DZIAŁALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW SPOŁECZNYCH
DZIAŁALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTW SPOŁECZNYCH
Przyczyny niezrealizowania wydatków rozwojowych
Przyczyna
Organizacja
pozarządowa
Spółdzielnia
socjalna
Brak własnych pieniędzy na inwestycje
36%
31%
Brak dostępu do dotacji
26%
23%
Brak dostępu do kredytu lub pożyczki
11%
14%
Brak dostępu do poręczenia
10%
10%
6%
8%
11%
13%
Brak wiedzy o tym, jak zaplanować zwrot z inwestycji
Niestabilna sytuacja podmiotu
Źródło: Obliczenia własne.
Możliwość pozyskania dotacji oraz obawa przed ryzykiem związanym z kredytem zmniejszają zainteresowanie finansowaniem zwrotnym. Dla tych,
którzy chcą skorzystać z kredytów, problemem jest spełnienie wymagań stawianych przez instytucje finansowe.
Istniejąca oferta instytucji finansowych jest niedostosowana do potrzeb
podmiotów ekonomii społecznej. Wynika to z niewielkiej liczby przedsiębiorstw społecznych oraz ich małej wiarygodności dla tych instytucji.
3
DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA OSÓB MŁODYCH W POLSCE
Wykres 1. Powody, dla których PS nie starały się o pożyczkę lub kredyt
71%
Wolimy korzystać z dotacji
65%
Obawiamy się ryzyka
49%
Nie mamy wymaganych zabezpieczeń
43%
Mamy wystarczające przychody własne
36%
Nie spełnilibyśmy kryteriów
34%
Nie planowaliśmy inwestycji
32%
Formalności są zbyt uciążliwe
22%
Nie znamy oferty
20%
Inne?
Wymagałoby to od nas zbyt dużo pracy
17%
0%
10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80%
Źródło: Obliczenia własne na podstawie badań CATI (n = 751).
4
Luka niezrealizowanych wydatków rozwojowych organizacji pozarządowych wyniosła w 2013 roku 655 mln zł. Doświadczyło jej w 2013 roku
2,5 tys. NGO. Natomiast luka finansowa rozumiana jako brak uzyskania kredytu lub pożyczki zarówno przez organizacje pozarządowe, jak i przez spółdzielnie socjalne, wynosiła w 2013 roku 51,3 mln zł.
DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA OSÓB MŁODYCH
W POLSCE
Relatywnie duży, na tle krajów UE, jest odsetek osób w wieku 15–24 lat
prowadzących działalność gospodarczą (PL 5,5%, UE 4,4%). Udział osób
samozatrudnionych wzrasta wraz z wiekiem (niemal 10% osób w wieku
25–30 lat).
Główną barierą powstrzymującą młodych przed rozpoczęciem działalności
gospodarczej jest brak wystarczającego kapitału. O powodzeniu w utrzymaniu firmy, decyduje nie tylko posiadanie kapitału, ale odpowiednie przygotowanie do prowadzenia działalności, którego niestety młodym ludziom
często brakuje.
brak identyfikacji nisz
brak wykwalifikowanych pracowników
ZUS i podatki
lokalizacja
wysokie koszty
brak informacji o instytucji
wysoka biurokracja
przepisy
brak wiedzy
pozyskanie
kredytu/pożyczki
niskie dochody
wysoka konkurencja
problem z rejestracją
brak pieniędzy
brak dotacji
obecni
mały rynek zbytu
pozyskanie klientów
byli
planujący
Środki na rozpoczęcie działalności to głównie własne oszczędności, uzupełniane wsparciem finansowym rodziny. Finansowanie zwrotne (głównie
rynkowe) odpowiada za blisko ¼ środków.
Wykres 3. Źródła finansowania rozpoczęcia działalności gospodarczej
dotacje rodzina
14%
16%
oszczędności
50%
zwrotne
24%
DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA OSÓB MŁODYCH W POLSCE
Wykres 2. Problemy, na jakie trafiają młodzi ludzie zakładający działalność
gospodarczą
leasing
5%
k/p
konsumpcyjne
4%
k/p bankowe
k/p inne
10%
4%
Finansowanie zewnętrzne, to w większości kredyty i pożyczki bankowe.
Korzystanie z finansowania zwrotnego przekłada się na przeciętnie ponad
dwukrotnie większe nakłady na rozpoczęcie działalności.
Niemal 40% starających się o finansowanie zewnętrzne go nie otrzymuje. Przeciętna wysokość nieuzyskanego kredytu/pożyczki wynosi
ok. 35 tys. zł.
5
PODSUMOWANIE
Istnieje zapotrzebowanie na zwiększenie dostępu do finansowania zewnętrznego w formie zwrotnej, dla osób, które nie mogą go uzyskać na
komercyjnych zasadach.
Poza wsparciem finansowym istnieje zapotrzebowanie na doradztwo, wychodzące poza początkowy etap prowadzenia działalności gospodarczej.
Oszacowana luka finansowa osób młodych (18–29 lat) rozpoczynających
działalność gospodarczą:
• 134 mln zł w warunkach 2013 r.;
• dotyczyła ok. 3,8 tys. osób;
• ze względu na zmiany demograficzne, wartość ta będzie maleć w kolejnych latach.
Luka finansowa osób młodych rozpoczynających działalność obliczona na podstawie
danych o nieuzyskanych kredytach lub pożyczkach w warunkach 2013 r.
Liczba osób w wieku 18–29 lat
Stopa kreacji działalności
6
Liczba nowych działalności
Procent osób w luce
Liczba osób w luce
Przeciętna luka
Luka ogółem
Jednostka
Wartość
mln
6,527
proc. osób
0,64
osoby
41 492
proc. osób
9,22
osoby
3 827
zł na działalność
35 000
mln zł
133,94
Źródło: Obliczenia własne.
PODSUMOWANIE
Istnieje potrzeba szerszego niż dotychczas wspierania zarówno osób młodych, jak i podmiotów ekonomii społecznej z wykorzystaniem instrumentów zwrotnych. Przedsiębiorstwa społeczne – w przyszłości należy tworzyć
odpowiedni miks instrumentów:
• dla rozpoczynających działalność głównym instrumentem powinny być
dotacje na rozpoczęcie działalności, uzupełnione o instrumenty zwrotne dla przedsiębiorstw społecznych szybko się rozwijających i napotykających barierę dostępu do kapitału;
• dla funkcjonujących powyżej 12 miesięcy, podstawowym instrumentem rozwoju powinny być instrumenty zwrotne, z możliwością przyzna-
PODSUMOWANIE
nia dotacji projektom o szczególnie wysokich korzyściach społecznych
lub zastosowania mechanizmu mieszanego w przypadku przedsięwzięć
przyczyniających się do tworzenia nowych miejsc pracy;
• katalog instrumentów zwrotnych powinien być stopniowo rozbudowywany o system poręczeń oraz instrumenty kapitałowe.
Osoby młode – obok wsparcia finansowego, zwrócenie większej uwagi na
problemy inne niż tylko dostęp do środków finansowych, tworzenie kompleksowej oferty wsparcia, w której instrumenty finansowe będą tylko jednym z elementów dostępnej oferty.
• wsparcie w PO WER powinno opierać się na pożyczkach, udzielanych na
preferencyjnych zasadach, jednak bez umarzalności części kapitału czy
łączenia z dotacjami;
• pomoc nie powinna się ograniczać jedynie do wsparcia finansowego
– powinno stanowić ono element szerszej usługi doradczej dla osób rozpoczynających działalność.
Istotne jest także zapewnienie spójności całego systemu wsparcia, tj. oferty PO WER, działań publicznych służb zatrudnienia oraz wdrażanej w województwach interwencji w ramach poszczególnych RPO. Instrumenty powinny być skonstruowane tak, żeby nie wypierały innych form finansowania,
tylko stanowiły ich uzupełnienie (minimalizacja zakłóceń rynku) – co zostało
uwzględnione w szczegółowych propozycjach konstrukcji instrumentów.
7
Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju
Departament Europejskiego Funduszu Społecznego
ul. Wspólna 2/4
00-926 Warszawa
tel. (+48 22) 273 80 51
fax (+48 22) 273 89 19
e-mail: [email protected]
www.efs.gov.pl
Infolinia EFS:
0 801 EFS 801
0 801 337 801
płatne jak za połączenia lokalne
Publikacja bezpłatna
Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego