Nasz patron - Zespół Szkół w Lichnowach

Nasz patron
- Stefan
Żeromski
(1864-1925)
Tradycyjnie, od paru dobrych lat, dzień 20-go listopada w naszej szkole
– jest dniem wielkim, podniosłym i uroczystym. Czcimy bowiem pamięć
wielkiego pisarza i wielkiego człowieka – Stefana Żeromskiego. Może z wielką
zadumą niż inni patrzymy na sylwetkę twórcy bezcennych dzieł, ponieważ jest
patronem naszej Szkoły Podstawowej.
Żeromscy wywodzili się ze starego rodu szlacheckiego, któremu Władysław
Łokietek nadał herb Jelita, za udział w bitwie pod Płowcami. Matka Żeromskiego
pochodziła z rodziny, która posiadała herb szlachecki pochodzenia czeskiego:
Róża (Poraj). Herb Jelita - rodzina Żeromskich otrzymała go od króla
Władysława
Łokietka
Przedstawiciele tej rodziny zawsze wiernie służyli ojczyźnie: pradziad pisarza Jan
Sariusz Żeromski walczył w powstaniu kościuszkowskim, stryj Kajetan Żeromski
brał udział w wyprawie Napoleona i w latach późniejszych walczył w szeregach
„Mazurów” w powstaniu listopadowym, ojciec zaś, Wincenty Żeromski gromadził
na swoim dworze prowiant i środki opatrunkowe dla żołnierzy powstania
styczniowego;
Stefan urodził się w 1864 roku w Strawczynie na Kielecczyźnie, wsi położonej
wśród pokrytych lasami Gór Świętokrzyskich, w niezamożnej już wtedy rodzinie;
Dzieciństwo i lata pierwszej młodości /1869-1883/ spędził w Ciekotach. Jego
rodzice, Wincenty Żeromski i Józefa z Katerlów, wydzierżawili Ciekoty w 1869 r.
Budynek dworu nie zachował się do czasów współczesnych. Na jego miejscu
umieszczono pamiątkowy kamień. Kamień pamiątkowy w Ciekotach
Lata szkolne
Gdy miał 10 lat został uczniem kieleckiego gimnazjum męskiego. Dziś mieści się
tam Liceum Ogólnokształcące im. Stefana Żeromskiego. O ile z przedmiotami
humanistycznymi radził sobie świetnie, to z matematyki miał kłopoty (zdawał
poprawkę);
W wieku 18 lat debiutował na łamach prasy. Zaczynał za namową nauczyciela
zaczął pisać „Dzienniki”, zaliczane dziś do najwybitniejszych osiągnięć
Żeromskiego;
Na skutek złego stanu zdrowia nie zdał matury, opuścił kieleckie liceum
i wyjechał do Warszawy. Zapisał się do Szkoły Weterynaryjnej, gdyż tu nie
wymagano ukończenia matury. Nie skończył jednak tej szkoły. Te dwa fakty: brak
matury i krótki „weterynaryjny epizod” były wielokrotnie wykorzystywane
i zarzucano mu „brak porządnego wykształcenia”;
Literackie pierwowzory
W twórczości poetyckiej wzorem dla niego byli Mickiewicz i Słowacki, a z
obcych twórców: Byron, Hugo, Schiller.
W dziedzinie prozy młodego Żeromskiego fascynowali wielcy polscy
powieściopisarze tacy jak: Prus, Sienkiewicz, Orzeszkowa oraz obcy: Balzac,
Dickens, Zola, Maupassant, Turgieniew;
Był wielkim entuzjastą „Dawida Copperfielda”. Tom tej książki zabierał
w podróże i czytał, gdy było mu szczególnie smutno. Na kartach tej powieści
znajdował słowa, które podnosiły go na duchu, ale i takie, które stanowiły dalszy
ciąg jego własnych myśli;
Gdy miał 23 lata spotkały go same niepowodzenia:
- nieprzychylnie oceniono jego utwory zgłoszone do druku,
- fatalna sytuacja materialna, głoduje nieraz po trzy dni,
- wyprzedaje swoje ulubione książki,
-stara się dorabiać korepetycjami, ale i o nie bardzo trudno.
Pierwsze sukcesy
Po dwóch latach los zaczął się skłaniać trochę ku lepszemu:
-odnotowuje pierwsze sukcesy literackie,
-rozpoczyna współpracę z czasopismem „Głos”, które drukuje
m.in. znane wszystkim opowiadanie „Siłaczka”;
Używał pseudonimów: Maurycy Zych, Józef Katerla i Stefan Iksmoreż
Lata 1890-1892 to I okres nałęczowski. Pracował tu jako korepetytor. Poznał
swoją przyszłą żonę Oktawię Rodkiewiczową z Radziwiłłów;
Razem z żoną w Szwajcarii
W 1892 roku państwo Żeromscy wyjechali do Szwajcarii:
-gdzie pisarz objął posadę młodszego bibliotekarza w Muzeum Polskim
w Raperswilu. Pracował tu nad skatalogowaniem zbiorów mickiewiczowskich,
-w tym okresie wydał swoje pierwsze książki, Opowiadania („Doktor Piotr”,
„Zmierzch”, „Siłaczka”) oraz „Rozdziobią nas kruki i wrony”,
-na skutek ostrego konfliktu z kustoszem Muzeum opuścił Raperswil i wrócił do
kraju.
Powrót do kraju
W latach 1897-1903 pracował w Bibliotece Ordynacji Zamoyskich
w Warszawie.
W 1898 roku we Lwowie pod pseudonimem (dlatego, że była to książka
patriotyczna, oskarżająca zaborcę rosyjskiego i obawiał się represji) Maurycy
Zych, opublikował „Syzyfowe prace”. Powieść weszła natychmiast do kanonu
lektur patriotycznych, zakazanych w zaborze rosyjskim. Powieść jest sfilmowana
i dobrze, bo jest to również dobra forma by, tak jak czynił to autor, i dziś uczyć
nasze dzieci patriotyzmu.
Późną jesienią 1900 roku ukazała się powieść pt.. „Ludzie bezdomni”. Książka
została bardzo dobrze przyjęta i szybko stała się bestsellerem, a przede wszystkim
poprawiła sytuację materialną literata.
W trzy lata później „Tygodnik Ilustrowany” rozpoczął druk powieści „Popioły”.
Wydanie książkowe ukazało się w 1904 roku.
Działalność społeczno-polityczna
Po osiedleniu się w Nałęczowie. Z honorarium za „Popioły” wybudował sobie
dom, który nazwano „Popiołówka”. W tym samym czasie poznał Józefa
Piłsudskiego. Zbliżył się do kręgów PPS i włączył się do życia publicznego.
Przemawiał na wiecach, organizował pomoc dla strajkujących. Z jego inicjatywy
został założony Uniwersytet Ludowy.
W 1906 roku ukazała się jego powieść pt. „Dzieje grzechu”. Zyskała
dwuznaczny rozgłos: oprócz nielicznych zwolenników, krytycznie ocenili ją
Reymont i Orzeszkowa.
Dla Anny...
W 1908 roku poznał Annę Zawadzką młodą malarkę, swoją drugą żonę. By
uczynić ją swoją żoną potajemnie przeszedł na kalwinizm, czym zraził do siebie
duchowieństwo katolickie. W tym związku przyszła na świat córeczka Monika.
Anna Żeromska była autorką grafik do dzieł Stefana Żeromskiego.
Po powrocie z Paryża, w 1909 roku w Zakopanem publikuje dramat pt. „Róża” –
zainspirowały go do napisania tej sztuki dyskusje toczące się wokół rewolucji 1905
roku.
W 1912 roku ukazały się jego powieści: „Uroda życia” i „Wierna rzeka”. Ta
druga uważana za najlepszą polską powieść o powstaniu styczniowym. Otrzymał
za nią Nagrodę Literacką. Powieść została sfilmowana (premiera filmu
31.08.1987r.), a postać Salomei Brynickiej zagrała Małgorzata Pieczyńska,
znakomita polska aktorka.
I wojna światowa
Lata wojny 1914-1918 pisarz spędził w Zakopanem i Krakowie. Na początku
wojny wstąpił do Legionów Piłsudskiego. Nie popierał jednak Austrii i Niemiec,
czym zraził do siebie Piłsudskiego. W Zakopanem wspólnie z Janem
Kasprowiczem założyli tajną organizację niepodległościową.
Po wojnie przeprowadził się do Warszawy. Został pierwszym prezesem Związku
Zawodowego Literatów Polskich. Wspierał czynnie akcję plebiscytową na
Mazurach. Opowiadał się za „Polską piastowską”, obejmującą także Śląsk
i Pomorze.
Brał także udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Z frontu przywiózł reportaż pt.
„Na probostwie w Wyszkowie”. Reportaż ten w PRL był zakazany, miał jednak
kilkanaście wydań w niezależnych wydawnictwach i stał się ostatnim bestsellerem
Żeromskiego.
Ostatni etap twórczości
W 1922 roku ukazała się powieść „Wiatr od morza”, zbeletryzowana historia
walki o polskość Pomorza. Książka przyjęta entuzjastycznie w kraju i za granicą,
uznana została jednak za „antyniemiecką” i prawdopodobnie w 1924 roku
zamknęła pisarzowi drogę do Nagrody Nobla.
Wielkim wydarzeniem literackim była publikacja komedii „Uciekła mi
przepióreczka”, sztuka została uznana za największy sukces teatralny pisarza.
Ostatnią powieścią, napisaną w wieku 61 lat była powieść pt. „Przedwiośnie”.
Autor zamierzał opisać dalsze losy bohatera, ale zamiar ten udaremniła śmierć
literata. Stefan Żeromski zmarł 20 listopada 1925 roku i został pochowany na
Cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym w Warszawie.
Żeromski w oczach krytyków
Czytany i podziwiany jeszcze w latach sześćdziesiątych, do niedawna obecny był
w kanonie lektur szkolnych dla szkół podstawowych.
Żaden z polskich pisarzy pierwszego dwudziestolecia XX wieku nie miał takiej
władzy nad umysłami współczesnych jak Żeromski: zaszczyty, nagrody, ordery,
dyskusje i kontrowersje.
Jednak literatura XX wieku poszła w innym kierunku, zwracając się w stronę
groteski, ironicznego grymasu, czy karykatury. Patetyczna proza Żeromskiego
wydaje się dziś bardzo staroświecka, a posądzenie kogoś o „żeromszczyznę”
bynajmniej do komplementów nie należy. A szkoda, bo patriotyzm dawniej
i dziś znaczy to samo.
Znaczenie określenia „żeromszczyzna”
to zespół tendencji literackich nawiązujących do twórczości S. Żeromskiego czyli
to, co charakterystyczne w twórczości Stefana Żeromskiego, w jego stylu, postawie
i ideach. Polega na przejmowaniu typowych dla pisarza zabiegów stylistycznych
(wyrafinowanego słownictwa, podniosłości, emocjonalności, gromadzenia
epitetów) oraz wprowadzaniu tematyki społecznej i konstruowaniu bohatera
ideowca, społecznika, poświęcającego życie prywatne dla bezinteresownej pracy
na rzecz najbiedniejszych.
(Opracowane wg Słownika terminów literackich (pod red. Janusza Sławińskiego,
Wrocław 1988, ZNiO-Wydawnictwo, s. 590)
tak nazywano naśladownictwo stylu pisania, jakie uprawiał Stefan Żeromski,
a które szerzyło się w okresie międzywojennym.
to nazwa dwóch niebieskich szlaków turystycznych rozpoczynających się
w Ciekotach.
Według utworów Stefana Żeromskiego powstały następujące
filmy:
1930: Uroda życia – niemy film wg powieści S. Żeromskiego. Grały w nim
takie sławy jak: Eugeniusz Bodo, Stefan Jaracz, Tadeusz Fijewski.
1930: Wiatr od morza – ekranizacja powieści, w której role główne grali: Maria
Malicka, Adam Brodzisz i Eugeniusz Bodo.
1974: Krajobrazy Żeromskiego – nakręcono dokumentalny reportaż, ukazujący
wędrówkę z kamerą szlakiem miejsc związanych z młodością Żeromskiego.
Lektorami byli znani aktorzy: Adam Hanuszkiewicz i Anna Seniuk.
1975: Dzieje Grzechu – w filmie zagrała cała plejada gwiazd ówczesnego
kina: Jerzy Zelnik, Zbigniew Zapasiewicz, Olgierd Łukasiewicz, Roman
Wilhelmi i inni.
1989: Ponad śnieg – premiera spektaklu telewizyjnego odbyła się 30
października. Spektakl nakręcono wg sztuki dramatycznej Stefana Żeromskiego
o tematyce społeczno obyczajowej pt. Ponad śnieg bielszym się stanę. Główną
rolę zagrała Halina Winiarska.
1936,1983: Wierna rzeka – heroiczny dramat miłosny z patriotycznymi wątkami
w tle. Adaptacja z 1983 roku, została zatrzymana na 5 lat przez cenzurę i premiera
odbyła się dopiero w 1987 roku. W filmie główne role zagrali: Małgorzata
Pieczyńska, Artur Barciś, Olgierd Łukaszwicz, Franciszek Pieczka. Film miał
wspaniałe recenzje.
Syzyfowe prace - scenariusz filmu powstał w oparciu o powieść Stefana
Żeromskiego. Film nakręcono w 2000 roku. Paweł Komorowski (reżyser)
wykorzystał jej najbardziej dramatyczną część: ostatnie trzy lata nauki bohatera –
Marcina Borowicza - w kieleckim gimnazjum. W filmie nie brak też wątku
pierwszej miłości. Marcin zakochuje się w pięknej pensjonarce – Birucie (rolę tę
zagrała Alicja Bahleda Curuś). Po maturze ich uczucie wystawione jest na
ciężką próbę – okazuje się, że dziewczyna wraz z całą rodziną wyjechała w głąb
Rosji.
Przedwiośnie – filmowa adaptacja powieści Stefana Żeromskiego. Pytania,
które zadawał sobie pisarz w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości
okazują się niezwykle ważne dla obywateli III Rzeczypospolitej. Film został
nakręcony w 2001 roku i ukazuje Cezarego Barykę, jako bohatera bliskiego
młodej, współczesnej widowni. Główne role zgrali: Mateusz Damięcki, Krystyna
Janda, Janusz Gajos, Daniel Olbrychski.
Stefana Żeromskiego dusza rozdarta – film dokumentalny o literacie,
składającego się z dwóch części, którego autorami byli: Lucyna Smolińska
i Mieczysław Sroka. Film został nakręcony w 2005 roku by uświetnić 80 rocznicę
śmierci pisarza. Premiera filmu odbyła się w Nałęczowie.
Muzea i izby pamięci poświęcone Żeromskiemu:
Muzeum Stefana Żeromskiego w Nałęczowie – zostało otwarte 17 czerwca
1928 roku, w góralskiej chacie, którą pisarz wybudował w 1905 roku za
honorarium „Popiołów”, dlatego popularnie zwaną ją „Popiołówką”. Znajduje się
tam autentyczne wyposażenie chaty z czasów pisarza, jego rodzinne pamiątki, listy,
kolekcja portretów Żeromskiego, zbiór jego dzieł, w tym kilkanaście
pierwodruków, tłumaczenia na języki obce. Tu powstały dzieła: Dzieje grzechu,
Słowo o Bandosie i Róża. Z tyłu chaty znajduje się Mauzoleum Adama
Żeromskiego, syna pisarza, który zmarł na gruźlicę w wieku
Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego w Kielcach – zostało założone w
1964 r., w 100. lecie urodzin Stefana Żeromskiego. Od 1989 roku mieści się tam
Towarzystwo im. Stefana Żeromskiego, które corocznie przyznaje stypendia im.
Andrzeja Radka, o które mogą się ubiegać uczniowie gimnazjum i szkół
ponadgimnazjalnych z całej Polski.
Dom Żeromskiego w Orłowie przy ul. Orłowskiej 6; W tym domu Żeromski
spędził rodzinne wakacje w 1920 r. Napisał tu opowieść o dwóch starych
witomińskich bukach - Sambor i Mestwin. Domek ukryty jest wśród drzew
porastających skarpę z okien wspaniale widać orłowskie molo, zabudowania
gdańskiego portu, a w dniach, w których panuje dobra widoczność - także
Półwysep Helski. Domek jest niewielki i murowany. Wchodzi się do niego po
kilku schodkach, przez drewniany ganeczek. W środku, w dwóch pokojach, można
obejrzeć wystawę "Życie i twórczość Stefana Żeromskiego". Wstęp jest do Domku
wolny, ale można wrzucić dowolny datek do szkatułki. Pieniądze zostaną
wykorzystane na działalność Towarzystwa Przyjaciół Orłowa, które ma tutaj swoją
siedzibę. Obecnie w Domku Żeromskiego organizowane są spotkania z ludźmi
kultury, odczyty i wykłady.
Muzeum Latarnictwa Morskiego w Rozewiu – mieszczące się w budynku
latarni w Rozewiu. Znajduje się w nim stała ekspozycja prezentująca ewolucję
latarni morskich od czasów starożytnych do dzisiaj, modele kilku polskich latarni
i ich rozmieszczenie oraz wiele innych cennych eksponatów.
Z Rozewiem związana jest postać Stefana Żeromskiego, który podobno właśnie
tutaj napisał "Wiatr od morza". W latarni znajduje się Izba Pamięci poświęcona
Stefanowi Żeromskiemu, zaś na skwerze przy latarni usytuowane jest popiersie
pisarza.
Latarnia Morska w Rozewiu nosi imię Stefana Żeromskiego. Imię pisarza zostało
nadane 29 czerwca 1933 roku przez Rząd II R.P. W dniu 29 lipca 2006r. w Latarni
Morskiej w Rozewiu odbyła się uroczystość odsłonięcia repliki tablicy z 1933 r.
upamiętniającej nadanie imienia Stefana Żeromskiego.
Stefan Żeromski a Bełchatów
Odwiedzał często miasteczko Bełchatów;
Dał temu wyraz wspominając o naszym mieście w swoich dwóch powieściach:
„Syzyfowe prace” /rozdz. IV/ i „Popioły” /T. 2, s. 278/
[....]„Pani Przepiórkowska trzymała uczniów na stancji,
toteż matka wstępniaka uznała za rzecz najstosowniejszą
pod opiekę starej i dobrej znajomej go oddać. „Stara
Przepiórzyca” miała onego czasu trzech synów i dwie córki.
Z taką przynajmniej gromadką została po śmierci męża,
oficjalisty fabryk żelaznych, na bruku, a raczej na błocie
miasteczka Bełchatowa.
/Fragment pochodzi z IV rozdziału „Syzyfowych prac”
Monika Żeromska
Córka Stefana Żeromskiego i jego drugiej żony Anny. Ojciec miał dla mnie
zawsze czas. Dużo spacerowaliśmy i rozmawialiśmy. Poza tym, mogłam
oczywiście też liczyć na pomoc mamy i babci. Oni wszyscy byli całym moim
dziecięcym światem /Monika Żeromska./
Malarka – malowała portrety, w których wyrażała: Idealne podobieństwo,
choć portret wyraża coś więcej niż zewnętrzne podobieństwo - właśnie ów wyraz
wewnętrzny portretowanej osoby /Józef Hertel/ Malowała też kompozycje
kwiatowe i martwą naturę.
Pisarka - po ojcu odziedziczyła talent pisarski. Jej Wspomnienia, które wydała
pod koniec swego życia rozeszły się jako bestsellery. To jej pisarstwo ukazało
w sposób nadzwyczaj przekonywujący Stefana Żeromskiego - pisarza o sercu
nienasyconym, przy tym nadzwyczajnego męża, kochającego ojca i wyjątkowego
wielbiciela miłości ojczyzny - tej wielkiej, świętej i tej niepowtarzalnej, wdzięcznej
małej ojczyzny - Konstancina z okolicami. /Józef Hertel/
W roku 1995 napisała jeszcze jedną książkę – Wspomnienia i podróże, w której
przybliżyła nam pejzaże i zabytki Grecji i Włoch. Przedstawiła w niej również
ludzi, których poznała i z którymi nawiązała trwałe przyjaźnie.
Strażniczka pamięci o Stefanie Żeromskim.
Zmarła 5 października 2001 r. zmarła w Warszawie w wieku 88 lat. Pogrzeb
Moniki Żeromskiej odbył się w Warszawie 11 października 2001, została
pochowana obok rodziców na Cmentarzu Ewangelicko-reformowanym
... jest luty 2002 roku
idę ulicami Stefana Żeromskiego
idę pożegnać się z panią Moniką
która zasnęła odeszła
naciskam guziczek domofonu
nazwisko i imiona
Anny Moniki zamalowane
zieloną farbą
/Tadeusz Różewicz/