Zielone miejsca pracy - stan obecny i perspektywy

Pomorska Sieć Tematyczna
ds. wysokiego poziomu zatrudnienia
V spotkanie
Ekspertyza
Zielone miejsca pracy
- stan obecny i perspektywy
Mirosław Włas
Spis treści
Streszczenie ................................................................................................................................ 2
Wprowadzenie ........................................................................................................................... 3
Opis zastosowanej metodologii oraz źródła informacji ............................................................ 3
Opis wyników analizy ................................................................................................................. 3
Zielona miejsca pracy ............................................................................................................. 3
Sektory gospodarki, a zielone miejsca pracy.......................................................................... 6
Realizacja polityki energetycznej ........................................................................................... 8
Wnioski ................................................................................................................................. 13
Przypisy................................................................................................................................. 14
Streszczenie
UE dokłada wszelkich starań, aby zapewnić równowagę pomiędzy wzrostem gospodarczym
a potrzebami ochrony środowiska, i wyznaczyła sobie ambitne cele w zakresie redukcji emisji
gazów cieplarnianych, podniesienia wydajności energetycznej, rozwoju odnawialnych źródeł
energii oraz redukcji ilości produkowanych odpadów. W konsekwencji powstały różnorodne
„zielone miejsca pracy”, tzn. miejsca pracy służące wspieraniu ochrony środowiska lub
przywracaniu go do stanu naturalnego. Jeżeli rzeczywiście mają one sprzyjać
zrównoważonemu rozwojowi, zatrudnionym na takich stanowiskach osobom należy zapewnić
bezpieczne, zdrowe i godziwe warunki pracy. Zielone miejsca pracy powinny być dobre
zarówno dla pracowników, jak i dla środowiska.
Budowa tych filarów wymaga realizacji 6 celów strategicznych. Cele te będą aktywnie
wspierane przez przedsiębiorców polskiego przemysłu. Cele to:
1.
Wspieranie innowacyjności gospodarczej generującej nowe miejsca pracy.
2.
Transformacja polskiej energetyki w kierunku systemu energetyki rozproszonej.
3.
Budowa polskiej specjalności gospodarczej w oparciu o rozwój produkcji przemysłu dla
sieci Smart Grids.
4.
Rozwój motoryzacji elektrycznej.
5.
Wspieranie międzynarodowej solidarności w zakresie ochrony środowiska naturalnego i
klimatu.
6.
Budowa gospodarki metanowej, a w przyszłości wodorowej w oparciu o własne zasoby
paliw kopalnych w postaci węgla i gazu.
Każdy z tych celów powinien być przełożony na program i spójną listę zadań projektów
szczegółowych.
Warunkiem koniecznym dla realizacji wskazanych celów jest umocowanie programów
rozwoju w ustawach: o odnawialnych źródłach energii (OZE), o korytarzach przesyłowych, o
efektywności energetycznej, o wspieraniu innowacyjności, Prawo energetyczne, Prawo
budowlane oraz przygotowywanych aktach prawnych koniecznych dla rozwoju
budownictwa pasywnego.
W przedstawionym powyżej materiale proponuje się powstanie 120 000 miejsc pracy w
oparciu o dwa filary:
•
Generacji rozproszonej, efektywnej energetyce następnej generacji opartej na
niewyczerpywalnych źródłach energii (OZE),
•
Przemyśle ICT, którego kołem zamachowym będzie produkcja towarów i usług dla
rynku Internetu Przedmiotów1(powszechnej sieci telematycznej), ze szczególną
koncentracją na produktach i usługach „Smart Grid”.
1
Internet przedmiotów, Internet rzeczy (ang. Internet of Things, IoT) zakłada połączenie w sieć niemalże wszystkich
rodzajów urządzeń. Za tym pojęciem kryje się wizja przyszłego świata, w którym cyfrowe i fizyczne urządzenia czy
przedmioty codziennego użytku, są połączone odpowiednią infrastrukturą, w celu dostarczenia całej gamy nowych aplikacji
i usług.
2
Wprowadzenie
23 października 2014 r. przywódcy europejscy zaakceptowali cele unijnej polityki klimatycznej
do roku 2030. Państwa członkowskie UE uzgodniły, że do 2030 r. Unia obniży emisje gazów
cieplarnianych o 40%, zwiększy udział odnawialnych źródeł energii o 27% i poprawi
efektywność energetyczną o 27%. Cel dla odnawialnych źródeł jest wiążący tylko na
poziomie UE, a nie na poziomie krajów członkowskich, natomiast cel dla efektywności
energetycznej w ogóle nie jest wiążący, co zagraża ich realizacji. Niestety szczegółowe
ustalenia Rady Europejskiej nie gwarantują osiągnięcia tych celów. Bez wiążących celów dla
energetyki odnawialnej i efektywności energetycznej dla poszczególnych państw, sektory te
nie będą się w Polsce prawidłowo rozwijać. W ten sposób stracimy szansę na zmniejszenie
uzależnienia od węgla i importu paliw kopalnych z zagranicy.
Polski rząd uzyskał zgodę na przyznawanie darmowych uprawnień energetyce, a
jednocześnie obietnice znacznego wsparcia finansowego, które ma ułatwić przestawienie
polskiej gospodarki na niskoemisyjne tory. Jednak, o ile środki te nie zostaną właściwie
spożytkowane, przyjęte zapisy i darmowe uprawnienia mogą przedłużyć nasze uzależnienie
od węgla i opóźnić niezbędne zmiany w sektorze energetycznym.
Kluczowe jest, aby wynegocjowane przez polski rząd wsparcie finansowe wykorzystać we
właściwy sposób: na zwiększanie efektywności energetycznej i wspieranie energetyki
obywatelskiej tak, aby każdy obywatel mógł na własnej skórze odczuć, że polityka
klimatyczna oznacza korzyści. Obecnie pieniądze z mechanizmów solidarnościowych łatają
tylko dziurę budżetową i powiększają zyski firm energetycznych.
W latach 2013 - 2019 Polska może liczyć na ponad 3 miliardy euro wsparcia w ramach
klimatycznych mechanizmów solidarnościowych. Niestety całość tych środków ma trafić do
budżetu państwa, zamiast wesprzeć budżety domowe obywateli. Ponadto 7,5 mld euro,
które firmy energetyczne mają w latach 2013-2019 zainwestować w odchodzenie od paliw
kopalnych w zamian za przekazane im uprawnienia, przeznaczone zostanie głównie na
projekty utrwalające status quo w energetyce.
Opis zastosowanej metodologii oraz źródła informacji
Charakterystyka obecnego stanu oraz perspektywa sektora zielonych miejsc pracy
sporządzona została w oparciu o analizę danych statystycznych oraz wyniki opracowań
naukowych i eksperckich.. Jako zasadniczą wykorzystano metodę indukcyjną polegającą na
sformułowaniu uogólnień sprawozdawczych i naukowo-badawczych na podstawie
przebadanego materiału. Uzupełniająco zastosowano podejście redukcyjne, pozwalające
na weryfikację uzyskanych uogólnień.
Opis wyników analizy
Zielona miejsca pracy
Założenia
Zielone miejsca pracy (zielone kołnierzyki, ang. Green-collar jobs, green jobs) – miejsca pracy
powstałe w wyniku włączenia zasady zrównoważonego rozwoju w procesy modernizacyjne.
Są to przede wszystkim prace związane z sektorem transportu zbiorowego, odnawialnych
3
źródeł energii, budownictwa i gospodarki odpadami. Ich rozkwit związany jest z rosnącym
przekonaniem, że zmiany klimatyczne są efektem działalności człowieka, więc ich
zahamowanie
wymaga
zmian
ekonomicznych,
zapewniających
zachowanie
środowiskowego dobrostanu i zapewnienie nowych miejsc pracy dla osób bezrobotnych
oraz pracujących w sektorach, które obecnie przyczyniają się w największy sposób do
globalnego ocieplenia (takich jak przemysł samochodowy czy też wydobycie węgla).
Instytut na rzecz Ekorozwoju definiuje zielone miejsca pracy następująco[7]:
ZIELONE MIEJSCA PRACY powstają w związku z podejmowaniem bezinwestycyjnych i
inwestycyjnych przedsięwzięć, których efektem jest zmniejszenie presji na środowisko
naturalne ze strony gospodarki i konsumpcji. Zielone miejsca pracy mogą powstawać w
każdym sektorze gospodarki, warunkiem jest, aby osoby zatrudnione były bezpośrednio lub
pośrednio zaangażowanie w poprawianie stanu środowiska na danym terenie oraz w
przeciwdziałanie przedsięwzięciom szkodliwym dla stanu środowiska zarówno w krótkim jak i
w długim okresie czasu. Na przykład pracę nauczycieli i działaczy organizacji społecznych
podnoszących wiedzę i świadomość ekologiczną uczniów i społeczeństwa, jak również
naukowców i projektantów zatrudnionych w jednostkach badawczo-rozwojowych uczelni i
firm można zaliczyć do zielonych miejsc pracy, chociaż efekty tej pracy w odniesieniu do
stanu środowiska mają charakter pośredni i długofalowy. Z drugiej strony liczne zielone
miejsca pracy istnieją w sektorze infrastruktury komunalnej związanej z gospodarką wodnościekową, gospodarowaniem odpadami komunalnymi i przemysłowymi, ochroną powietrza
atmosferycznego i z innymi dziedzinami ochrony środowiska. Praca osób zatrudnionych w tym
dziedzinach bezpośrednio i na bieżąco przyczynia się do ograniczania presji na środowisko.
Na szczególną uwagę władz i społeczeństwa zasługują miejsca pracy powstające w
dziedzinach innowacyjnych ukierunkowanych na osiąganie oszczędności w użytkowaniu
zasobów naturalnych, energii i wody dla celów produkcji i konsumpcji.
UE dokłada wszelkich starań, aby zapewnić równowagę pomiędzy wzrostem gospodarczym
a potrzebami ochrony środowiska, i wyznaczyła sobie ambitne cele w zakresie redukcji emisji
gazów cieplarnianych, podniesienia wydajności energetycznej, rozwoju odnawialnych źródeł
energii oraz redukcji ilości produkowanych odpadów. Przełożyło się to na powstanie licznych
„zielonych miejsc pracy”. Największy wzrost sektora (szacowanych w Europie na 3,4 miliona,
dla porównania sektor samochodowy – 2,7 miliona)[1] przypadł na lata 2001-2006 w
Niemczech, podczas rządów koalicyjnych SPD i Zielonych. Badania Worldwatch Institute
wskazują, że zainwestowanie przez ówczesny rząd w docieplenie budynków oraz
wyposażanie ich w instalacje OZE 5,2 miliarda dolarów przyniosło całkowite inwestycje o
wartości 20,9 miliarda dolarów oraz przyczyniło się do powstania i utrzymania 140 tysięcy
miejsc pracy. Dzięki temu programowi roczne emisje gazów cieplarnianych pochodzące z
budynków spadły o 2%. Około 4 miliardy z zainwestowanych przez rząd środków odzyskano
dzięki uzyskaniu wyższych podatków z inwestycji podnoszących energooszczędność
budynków, a ponadto uniknięto konieczności wypłacania zasiłków dla osób bezrobotnych.
W 2005 r. czerwono-zielona koalicja zwiększyła finansowanie programu do poziomu prawie 2
miliardów dolarów rocznie. Inwestycja doprowadziła do powstania około 145 tysięcy
dodatkowych pełno-etatowych miejsc pracy w 2006 r. Docieplanie budynków jest jednym z
kluczowych elementów strategii niemieckiego rządu osiągnięcia redukcji emisji o 40% do 2020
r.[2]. Natomiast inny dynamicznie rozwijający się sektor tworzący zielone miejsca pracy to
energetyka odnawialna, która zatrudnia w Niemczech obecnie ponad 300 tysięcy osób[3].
Badania ETUC, Europejskiej Konfederacji Związków Zawodowych wskazują, że odpowiednio
przeprowadzona reforma rynku pracy, dostosowująca go do przeciwdziałania zmianom
klimatycznym, może stworzyć wystarczającą liczbę miejsc pracy, by zamortyzować
4
zmniejszenie się ich w bardziej szkodliwych ekologicznie sektorach gospodarki i jednocześnie
zwiększyć zatrudnienie na rynku pracy poprzez dodatkowe etaty dla osób bezrobotnych[4].
Szacuje się, że zwiększanie efektywności energetycznej o 1% rocznie przez dziesięć lat
spowoduje powstanie i utrzymanie 200 tysięcy nowych miejsc pracy w całej Unii Europejskiej
w tym okresie. Dodatkowe pełne etaty mogą powstać dzięki większym inwestycjom w
energetykę wiatrową – przy rocznej produkcji 1 terawatogodziny powstaje od 918 do 2400
miejsc pracy, podczas gdy przy wytworzeniu tej samej ilości energii w elektrowni jądrowej
powstaje ich 75, w gazowej – 250 do 265, a w węglowej – 370. Ta gałąź gospodarki już dziś
zatrudnia 73800 osób w Niemczech i 35000 w Hiszpanii. Dodatkowe możliwości pojawiają się
przy okazji kursów i szkoleń, pomagających w zdobyciu odpowiednich kwalifikacji i
przekwalifikowaniu się[5].
Rola samorządu i lokalnej społeczności
"ZAZIELENIANIE LOKALNYCH RYNKÓW PRACY” jest to proces powstawania w skali lokalnej, w
powiecie, gminie, mieście, wsi, osiedlu zielonych miejsc pracy. W procesie tym aktywny udział
biorą władze lokalne, przedsiębiorcy, działacze organizacji społecznych, przedstawiciele
instytucji finansowych (banków, agencji i instytucji administrujących funduszami krajowymi i
unijnymi).
Istotnym elementem tego procesu jest partnerstwo tych grup społecznych, a nadrzędnym
celem ich działania jest wzrost przedsiębiorczości i konkurencyjności na ich terenie oraz
wykorzystywanie lokalnych zasobów, w tym lokalnych zasobów pracy. Miejsca pracy w
dziedzinach proekologicznych stanowią niszę lokalnych rynków pracy. Istotą zazieleniania
lokalnych rynków pracy w Polsce powinno być trwałe i konsekwentne rozszerzanie tej niszy,
tak aby następowała restrukturyzacja lokalnych rynków pracy w kierunku bardzie przyjaznym
środowisku naturalnemu oraz, aby więcej takich miejsc pracy przybywało niż ubywało".
Skupienie uwagi na tworzeniu miejsc pracy, które można nazwać „zielonymi miejscami pracy"
to zjawisko dosyć nowe w Polsce. Jedynie kilka instytucji w Polsce zajmuje się tą tematyką.
Jedną z nich jest Instytut na rzecz Ekorozwoju, który od kilku lat, wspólnie z Europejskim Biurem
Środowiskowym (European Environmental Bureau) prowadzi prace nad wykorzystaniem
działań na rzecz środowiska, jako potencjalnego obszaru kreowania nowych miejsc pracy.
Wnioski wynikające z ich badań są następujące:
•
Koncepcja zielonych miejsc pracy rozszerza się poza sektor przedsiębiorstw ochrony
środowiska dzięki prezentowaniu dobrych praktyk z krajów Unii Europejskiej oraz
prawodawstwa unijnego w tym zakresie.
•
Wzrasta zainteresowanie zielonymi miejscami pracy na poziomie lokalnym.
•
Wzrasta wiedza, czym są zielone miejsca pracy, głównie na poziomie lokalnym.
Z badań Instytutu na rzecz Ekorozwoju wynika również, że możliwości wzrostu zatrudnienia
związanego z ochroną środowiska nie są w pełni wykorzystane. Przyczyny tego stanu
wynikają z:
•
niedostrzegania możliwości kreowania miejsc pracy w ramach działalności pro
środowiskowych,
•
braku na szczeblu lokalnym potencjału merytorycznego i organizacyjnego do
wykorzystania możliwości tworzenia zielonych miejsc pracy,
•
słabego poparcia społecznego dla ochrony środowiska przyrodniczego,
5
•
braku tradycji do integrowania się społeczności lokalnych
rozwiązywania ważnych problemów społecznych i ekologicznych,
•
braku na szczeblu lokalnym osób i organizacji przygotowanych do podejmowania
działań integrujących społeczności lokalne wokół rozwiązywania problemów
społecznych i ekologicznych,
•
braku wsparcia takich osób i organizacji przez administrację i instytucje lokalne,
•
braku wiary lokalnych działaczy społecznych we własne siły,
•
słabego wykorzystania nowoczesnych technik informacyjnych do rozwijania rynku
pracy.
dla
wspólnego
W Polsce istnieją bardzo dobre warunki do rozwoju przyjaznych środowisku inwestycji. Jest to
wynikiem wdrożenia odpowiedniego prawa ochrony środowiska, które jest zgodne z
prawodawstwem unijnym, a także dzięki możliwości wykorzystania funduszy strukturalnych i
pomocowych. W rękach władz samorządowych i rządowych jest tworzenie możliwości do
rozwoju, jednakże nie są one często wykorzystywane. W Polsce istnieje wiele dokumentów
mówiących o przeciwdziałaniu bezrobociu, ale nie są one, w opinii wielu instytucji,
powiązane z zapisanym w Konstytucji RP zrównoważonym rozwojem. Istnieje zatem potrzeba
uwzględniania możliwości tworzenia zielonych miejsc pracy na rynku pracy.
Sektory gospodarki, a zielone miejsca pracy
Odnawialne źródła energii
Odnawialne źródła energii posiadają największy potencjał w tworzeniu "zielonych miejsc
pracy". Możliwości wykorzystania odnawialnych źródeł energii przewyższają potrzeby
energetyczne kraju, a niezależni eksperci oceniają, że ok. 60% energii w Polsce może
pochodzić z odnawialnych źródeł.
Ryc. 1 Rozwój gospodarki opartej na wiedzy
Potencjał rynku energetycznego jest znacznie mniejszy, ale szacuje się, że w ciągu
najbliższych kilku lat może osiągnąć poziom 12 - 15%. Rząd RP przyjął "Strategię rozwoju
energetyki odnawialnej", której celem jest zwiększenie udziału energii ze źródeł odnawialnych
w bilansie paliwowo-energetycznym kraju do 7,5% w 2010 r. i do 14% w 2020 r. w strukturze
zużycia nośników pierwotnych. Sektor odnawialnych źródeł energii kreuje więcej miejsc pracy
niż sektor opierający się na źródłach nieodnawialnych. Ze względu na wielki potencjał
6
energetyczny Polski (zwłaszcza biomasy) sektor odnawialnych źródeł staje się bardzo
dochodowy i dynamicznie się rozwija. Również programy dotyczące oszczędzania energii
cieszą się zainteresowaniem "zielonych" przedsiębiorców.
Liczba potencjalnych nowych miejsc pracy w Polsce w firmach związanych z OZE,
efektywnością energetyczną, inteligentną energetyką i generacją rozproszoną:
•
instytuty badawcze – 15 instytucji po 100 osób – 1500
•
firmy technologiczne – 250 firm po 50 osób – 12 500
•
firmy produkcyjne – 100 firm po 400-500 osób – 50 000
•
firmy instalacyjne – 500 firm po 50-70 osób – 30 000
•
firmy serwisujące – 500 firm po 50 – 70 osób – 30 000
Trudniej jest szacować potencjał zatrudnienia w skali województwa. Warto mieć na względzie
fakt, iż położenie Pomorskiego w basenie Morza Bałtyckiego jest atutem mając na uwadze
lokalizację morskich farm wiatrowych. Obecnie Pomorskie wyróżnia się pozytywnie w zakresie
udziału energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. W 2013 r. udział energii odnawialnej w
produkcji energii elektrycznej sięgnął 36,6 proc., przy średniej ogólnopolskiej sięgającej 10,4
proc. Wysoka wartość wskaźnika jest jednak w znaczącym stopniu wynikiem braku
konwencjonalnych źródeł energii w regionie oraz, co się z tym wiąże importu energii z innych
województw Zdecydowanie niższy jest jednak udział energii odnawialnej w ogólnym zużyciu
energii (około 4 proc.). Województwo posiada zaplecze naukowo badawcze oraz zasoby
kapitału ludzkiego, które jak wskazują liczne doświadczenia międzynarodowe mogą być
atutem wspierającym rozwój przemysłów niskoemisyjnych (np. byli pracownicy stoczni).
Ochrona przyrody
Sektor ochrony przyrody również może być miejscem pracy. Istnieje wiele możliwości
znalezienia zatrudnienia związanego bezpośrednio lub pośrednio z ochroną przyrody.
Przykładami może być np. praca przy aktywnej ochronie przyrody (utrzymanie pożądanego
stanu przyrody lub jej renaturalizacja), zarządzanie terenami cennymi przyrodniczo (zarówno
tymi chronionymi formalnie, jak i np. społecznymi formami ochrony przyrody), nauce,
wypoczynkowi, turystyce, rekreacji i edukacji. Dużą wagę przykłada się do zrównoważonego
leśnictwa i zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich jako możliwości zatrudnienia
szczególnie przy certyfikacji lasów czy wdrażaniu programów rolnośrodowiskowych.
Ochrona środowiska
Sektor ochrony środowiska daje zatrudnienie setkom tysięcy ludzi w Polsce, zarówno w samym
sektorze ochrony środowiska, jak również w tych dziedzinach produkcji, które są pośrednio
związane z ochroną środowiska. Sektor ochrony środowiska obejmuje swoim zakresem
wszelkie działania związane z działaniami ochronno-środowiskowymi, takimi jak np. ochrona
powietrza, ochrona wód, gospodarka odpadami, gospodarka wodno-ściekowa, ochrona
przed hałasem, itd. Najwięcej osób pracuje w gospodarce odpadami i gospodarce wodnościekowej. Dostosowanie prawa ochrony środowiska do standardów Unii Europejskiej
stworzyło warunki do powstawania nowych miejsc pracy.
Rolnictwo
Rolnictwo jest częścią gospodarki, która wpływa na stan środowiska zarówno w sposób
pozytywny jak i negatywny. Zrównoważone rolnictwo, oparte na ekstensywnej uprawie roli i
hodowli może być szansą na tworzenie nowych miejsc pracy w rolnictwie "ekologicznym" i
7
produkcji zdrowej żywności. Dzięki takiemu podejściu do rolnictwa będzie również możliwość
zachowania starych, lokalnych gatunków roślin i zwierząt.
Transport – rowery i rozwój lokalny
Jazda na rowerze sprzyja zachowaniu zdrowia, poprawia jakość życia i jest przyjazna
środowisku. Wśród mniej oczywistych faktów mieści się pozytywny wpływ rozwoju branży
rowerowej na rozwój lokalny. Badania realizowane przez Transport and Mobility Leuven
Research Institute dla Europejskiej Federacji Cyklistów (ECF) jasno wskazują, iż wzrost udziału
transportu rowerowego sprzyja gospodarce lokalnej. Po pierwsze rowerzyści częściej robią
zakupy w lokalnych sklepach i punktach gastronomicznych. Po drugie sam rozwój turystyki
rowerowej oraz rozwój dystrybucji i naprawy sprzętu rowerowego tworzy nowe miejsca pracy.
Po trzecie szacuje się, że na każdy zainwestowany w rozwój infrastruktury rowerowej 1 mln
euro przypada utworzenie 7,33 etatu, podczas gdy w przypadku innych rodzajów inwestycji
infrastrukturalnych tworzone jest 5,73 miejsca pracy2. Warto przy tym wskazać, iż Gdańsk
znajduje się w polskiej awangardzie miast przyjaznych rowerzystom. Z drugiej jednak strony
warto mieć na uwadze fakt, iż w wielu polskich aglomeracjach potencjału komunikacji
rowerowej jeszcze nie zauważono.
Turystyka
Turystyka jest bardzo mocno powiązana z ochroną przyrody, jako że ponad 33% powierzchni
kraju jest objęte różnymi formami ochrony przyrody (począwszy od 23 parków narodowych, a
skończywszy na tysiącach użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych).
Silnie wyróżnia się również agroturystyka, która rozwija się na terenach wiejskich i opiera się na
bliskim kontakcie z naturą i gospodarstwem wiejskim. Zielone miejsca pracy są
identyfikowane w całym sektorze turystycznym jako: obsługa hoteli, pensjonatów, kwater
prywatnych, restauracji, usług regionalnych (kowalstwo, kuchnia regionalna, wyroby ludowe,
itp.), a także usług przewodnickich, organizacji imprez, itp.
Przedsięwzięcia społeczne szansą na zielone miejsca pracy
Działalność organizacji ekologicznych również może być postrzegana jako zielone miejsca
pracy. Głównie organizacje ekologiczne działają w celu rozwiązywania własnych, lokalnych
problemów związanych z szeroko pojętą ochroną środowiska, ale także istnieją organizacje,
które prowadzą swoje działania na poziomie regionalnym i ogólnopolskim. Pozarządowe
organizacje ekologiczne są dobrym pracodawcą dla: inżynierów i techników ochrony
środowiska, przyrodników, dziennikarzy, rolników, specjalistów od zarządzania, itp.
Realizacja polityki energetycznej
Celem polityki energetycznej państwa jest:
•
zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego kraju,
•
wzrost konkurencyjności gospodarki i jej efektywności energetycznej,
•
ochrona środowiska przed negatywnymi skutkami działalności energetycznej,
związanej z wytwarzaniem, przesyłaniem i dystrybucją energii i paliw
Realizacja 6 celów strategicznych krótko omówionych poniżej pozwoli na stworzenie w
perspektywie dekady ok. 120 tysięcy miejsc pracy w nowej energetyce i co najmniej 60
tysięcy nowych miejsc pracy w przemyśle ICT, elektrycznym i motoryzacyjnym.
2
http://www.teraz-srodowisko.pl/aktualnosci/rowery-nowe-miejsca-pracy-347.html
8
Innowacje generują miejsca pracy
Nie wszystkie działania proinnowacyjne w przedsiębiorstwach prowadzą do wzrostu liczby
miejsc pracy. Ponieważ przedsiębiorcy znacznie chętniej wdrażają te innowacje, które
zmniejszają udział kosztów pracy i kosztów stałych, więc innowacje generujące nowe miejsca
pracy powinny być wyposażone w relatywnie silniejsze mechanizmy wsparcia w porównaniu
z innymi typami projektów innowacyjnych.
Przykładem takich innowacji jest rozbudowa energetyki opartej na wielkich elektrowniach
systemowych o systemy rozproszonych źródeł energii. Z samej istoty zmiany wynika, że jest to
przeniesienie punktu ciężkości z wielkonakładowych inwestycji w obiekty zatrudniające
niewielką liczbę ludzi na rzecz tanich (bo produkowanych masowo w systemie fabrycznym)
instalacji mikrogeneracyjnych, ale wymagających znacznie większych nakładów pracy na
instalację, obsługę i serwis systemu, czyli na miejsca pracy.
Ten sposób wspierania innowacji wzmacnia rynek wewnętrzny, podnosi poziom zatrudnienia i
udział kosztów pracy w całkowitym bilansie przedsięwzięć kraju oraz poziom akceptacji
społecznej dla podnoszenia produktywności i innowacyjności gospodarki. Ma to olbrzymie
znaczenie, gdyż ludzie z natury rzeczy obawiają się zmian, zatem budowa pozytywnego
postrzegania ciągłych zmian to potężny mechanizm napędzający rozwój gospodarki.
Budowa energetyki rozproszonej
W ciągu ostatnich 25 lat uruchomiono niezliczoną liczbę programów naukowych, projektów
naukowo-badawczych i demonstracyjnych, z których jednoznacznie wynika, że energetyka
rozproszona to przemyślana koncepcja, w oparciu o którą są przebudowywane systemy
energetyczne. Będzie to energetyka oparta na mikroźródłach z dużym udziałem OZE.
To nie jest kwestia przyszłości tylko już biegnący proces inwestycyjny o światowym zasięgu.
Struktura energetyki Polski powinna być zbliżona do struktury energetyki naszego
największego partnera gospodarczego – Niemiec. W elektroenergetyce naszego
zachodniego sąsiada ok. 25% zainstalowanej mocy to OZE, produkujące już 16,7% całości
energii elektrycznej (stan na koniec 2010 r.). Przeprowadzone ostatnio analizy wykazały
pozytywny wpływ procesu budowy energetyki rozproszonej na modernizację, wzrost
zatrudnienia i wzrost innowacyjności całej niemieckiej gospodarki. Znane są również prognozy
dotyczące dalszego szybkiego spadku cen OZE i urządzeń Smart Grids. W związku z tym,
architekci polityki gospodarczej Niemiec podjęli kluczowe decyzje o kontynuowaniu tego
kierunku rozwoju, co będzie wpływało na politykę inwestycyjną polskich przedsiębiorstw
zorientowanych na eksport. Prawdopodobnie w ciągu 10 lat całkowity koszt budowy 1 MW
zainstalowanej mocy w energetyce rozproszonej i późniejszy koszt produkcji 1 MWh energii
będą znacznie niższe niż w obecnych systemach energetycznych. Przewiduje się, że
równoległy rozwój motoryzacji elektrycznej i warstwy Smart Grids pozwoli na wzmocnienie
systemu stabilizacji i bilansowania sieci w warunkach zmiennej podaży energii ze słońca i
wiatru, poprzez wykorzystanie rosnących możliwości jej magazynowania.
Obecny system budowy energetyki opiera się na wielkich, niepowtarzalnych projektach
inwestycyjnych, co musi rodzić duże koszty. Każda zrealizowana inwestycja ma niską
podatność na dalsze zmiany i korekty popełnionych błędów. Raz zbudowana elektrownia
musi być eksploatowana przez dziesięciolecia, mimo że tuż po zakończeniu jej budowy staje
się przestarzała i nieefektywna w stosunku do aktualnego poziomu techniki. Analiza
techniczna podstawowych elementów energetyki rozproszonej wskazuje, że koszty produkcji
1 MW mocy w wysokoefektywnych źródłach energii będą niższe niż w dotychczasowym
systemie opartym na wielkich elektrowniach systemowych, gdyż może być wykorzystany
9
efekt skali towarzyszący potokowej, w pełni zautomatyzowanej produkcji seryjnej. Cechą
obecnej produkcji jest możliwość szybkiej wymiany technologii, jej usprawniania na bieżąco,
w rytm zbieranego doświadczenia produkcyjnego. Większość rozwijanych obecnie OZE i
wysoko efektywnych źródeł kogeneracyjnych, to produkty przemysłu ICT. Cechuje je
niezwykła elastyczność, zdolność do stałej redukcji kosztów wytwarzania, duże możliwości
obniżki kosztów jednostkowych przy wzroście skali produkcji.
Budowa energetyki rozsianej i rozproszonej to pełne wykorzystanie i ekonomiczne podparcie
procesu budowy sieci infrastruktury technicznej społeczeństwa cyfrowego.
W proces budowy energetyki rozsianej i rozproszonej powinien być zaangażowany kapitał
obywateli poprzez instytucję prosumenta i wsparcie dla okresu transformacji.
Dla sprawnego funkcjonowania prosumenta konieczne jest powstanie nowych podmiotów
gospodarczych. Będą to zarówno firmy typu ESCO3 jak i operatorzy wyspecjalizowani w
świadczeniu usług telematycznych. Ich celem będzie dostawa usług M2M, a w tym obsługa
prosumentów. Dotychczasowi uczestnicy rynku energetycznego, działający w oparciu o
prawo energetyczne, z mocy prawa nie mogą pełnić tej funkcji. Nie powinni jej pełnić
również ze względu na konflikt interesów. Podmioty zajmujące się produkcją i sprzedażą
energii nie mogą wspierać prosumenta, gdyż muszą go postrzegać jako swego konkurenta.
Warunkiem technicznym zaistnienia prosumenta jest budowa nowej infrastruktury nazwanej
Advanced Measurement Infrastructure (w skrócie AMI).
Najlepszym z możliwych rozwiązań wydaje się rozwój rozproszonych źródeł energii na
obszarach słabo zurbanizowanych.
Naturalnym uogólnieniem tego trendu jest Rozwój Gospodarki Niskoemisyjnej, który na
obszarach wiejskich powinien realizować się poprzez:
•
Poprawę efektywności energetycznej.
•
Rozwój rozproszonych, niskoemisyjnych źródeł energii w wersjach:
•
o
Gminnych Centrów Energetyki Niskoemisyjnej;
o
Prosumenckich Źródeł Energii.
Rozwój Inteligentnych Sieci wraz z całym zapleczem usługowo-logistyczno–
operacyjnym na podstawowych poziomach napięć: niskim i średnim.
ICT – polską specjalnością gospodarczą
Specjalizacja ICT powinna się wyrażać w zdolności do generacji większej niż w innych
działach gospodarki zdolności do wytwarzania wartości dodanej, a w związku z tym wyższym
poziomem eksportu. Zatem cel ten powinien mieć postać ilościową.
W perspektywie roku 2020 powinniśmy:
•
oprzeć rozwój energetyki rozsianej i rozproszonej na własnym potencjale
produkcyjnym (min. 50% zainstalowanych mocy i sprzętu powinno pochodzić z
zakładów zlokalizowanych w Polsce);
3
ESCO – Przedsiębiorstwo usług energetycznych (ang. Energy Service Company) – zgodnie z dyrektywą 2006/32/WE z dnia
5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych to przedsiębior-stwo
świadczące usługi energetyczne lub dostarczające innych środków poprawy efektywności energetycznej w zakładzie lub w
pomieszczeniach użytkownika
10
•
osiągnąć pozycję liczącego się w UE eksportera OZE i Smart Grid zaspokajając 15%
zapotrzebowania UE na produkty energetyki rozproszonej, rozsianej i Smart Grid;
•
przechodzić na motoryzację elektryczną w tempie zbliżonym do innych krajów UE.
Dla osiągnięcia tego celu potrzebne jest współdziałanie przemysłu i administracji
gospodarczej kraju. Konieczna jest przede wszystkim modernizacja infrastruktury technicznej i
aktywizacja własnych zasobów naukowo-technicznych na rzecz projektów zorientowanych
na wsparcie wdrożenia systemów telematycznych, w tym Smart Grids.
Zdekapitalizowany system elektroenergetyczny to chłonny rynek zbytu dla produktów
polskiego przemysłu ICT, a konieczność dużych inwestycji w energetyce może być
jednocześnie impulsem rozwoju dla całej gospodarki. Stanie się tak, jeśli inwestycje te będą
oparte o rachunek ekonomiczny i spójny model przyszłej energetyki.
Istnieje pilna potrzeba przygotowania odpowiednich regulacji prawnych, które utrudnią
europejskim koncernom energetycznym tworzenie swoistych barier pozataryfowych, gdyż są
to preferencje dla lokalnych producentów, integratorów i usługodawców. W ten sposób
otworzymy rynek zbytu dla produkcji masowej, a więc efektywnej ekonomicznie.
Program rozwoju motoryzacji elektrycznej
O rozwoju motoryzacji elektrycznej zdecydują dwa czynniki łącznie:
•
podaż samochodów elektrycznych w cenach uzasadniających ich nabycie;
•
dostępność infrastruktury
samochody elektryczne.
pozwalającej
na
powszechne
przechodzenie
na
Rolą państwa jest tworzenie warunków ułatwiających zakup samochodów elektrycznych.
Postulowany program powinien być oparty na wnikliwej analizie rynkowej i stałym
monitorowaniu sytuacji na rynku motoryzacyjnym. Program ten powinien uwzględniać
również oddziaływanie motoryzacji elektrycznej na finanse publiczne. Tylko wtedy
gospodarka Polski będzie w stanie wzmocnić pozycję przemysłu motoryzacyjnego na rynku
UE i uniknie napięć, jakie będą związane z tak doniosłą transformacją w systemie
transportowym.
Program rozwoju motoryzacji powinien być spójny z programem rozwoju OZE i energetyki
gazowej. Konkurencja dwóch sposobów magazynowania energii: w akumulatorach litowojonowych lub w wodorze jeszcze nie wyłoniła lidera.
Magazyny energii stanowią kluczowy element w całym procesie modernizacji energetyki i
motoryzacji, dlatego warto by nadać im wysoki priorytet rozwojowy w projektach wsparcia
dla innowacyjności, programach rozwoju motoryzacji elektrycznej, programach rozwoju
energetyki i infrastruktury.
Samochody elektryczne staną się również kluczowym mechanizmem stabilizacji sieci
elektroenergetycznej. Przyjęcie za prawdziwą prognozę UE, że w 2030 r. połowę pojazdów
sprzedawanych w UE będą stanowiły samochody elektryczne oznacza, że w perspektywie 20
lat trzeba przewidzieć istotne zmiany w sposobie funkcjonowania infrastruktury
komunikacyjnej. Trzeba zaplanować reformę finansów publicznych, która w sposób
ewolucyjny adaptować będzie system akcyzowy do zmieniającej się struktury transportu
kołowego. Program rozwoju motoryzacji elektrycznej jest w najwyższym stopniu
komplementarny i tożsamy ze specjalizacją zorientowaną na produkty i usługi dla Smart
Grids.
11
Program redukcji gazów cieplarnianych
Obecna polityka klimatyczna i energetyczna powoduje rosnącą rozbieżność celów
gospodarczych Polski i naszych głównych partnerów gospodarczych. Realizacja celów
ekologicznych to konieczność, której nie da się uniknąć. Zamiana polityki zachowawczej,
opartej na starych technologiach energetycznych (forsowanej przez sektor przedsiębiorstw
państwowych i energochłonnych) na politykę ofensywną, poszukującą miejsca Polski w
głównym nurcie zmian w technologiach globalnych jest koniecznością gospodarczą.
Proponowany cel to propozycja wykorzystania ogólnoświatowego procesu inwestycyjnego
na rzecz ekologii do wzrostu polskiej gospodarki. System wsparcia dla nowych technologii
musi być połączony z mechanizmami osłonowymi przed konkurencją ze strony regionów,
które nie dołączyły do krajów chroniących środowisko naturalne.
Trzeba mieć świadomość, że szybkie uruchomienie produkcji OZE, elektroniki energetycznej i
energooszczędnych materiałów budowlanych wymaga dużych ilości energii, a więc
znaczącego wzrostu emisji gazów cieplarnianych. W obecnym stanie prawnym, mamy do
czynienia z sytuacją, w której produkcja na rzecz energetyki sprzyjającej rozwojowi
proekologicznemu energetyki nie może być rozwijana w UE za względu na regulacje
dotyczące emisji gazów cieplarnianych. Zatem pobudzanie rozwoju energetyki rozproszonej
wymaga rekonstrukcji regulacji prawnych dotyczących obrotu gospodarczego w tym
zakresie.
Dla przykładu, produkcja płytek krzemowych, szkła i aluminium, czyli podstawowych
materiałów do produkcji paneli fotowoltaicznych wymaga dużej ilości energii. Czas zwrotu
energetycznego tej produkcji wynosi obecnie około 3 lat (panel potrzebuje 3 lat, by oddać
energię potrzebną na jego wyprodukowanie), co jest znakomitym rezultatem biorąc pod
uwagę fakt, że trwałość paneli ocenia się obecnie na 25 – 30 lat. Jednak sam proces
produkcji wymaga najpierw zużycia tej energii. Docelowo produkcja OZE będzie odbywać
się z użyciem energii z OZE, ale na wstępnym etapie rozwoju konieczne są rozwiązania
wspomagające.
Jedną z propozycji może być wprowadzenie równoważących opłat emisyjnych na towary,
usługi i energię elektryczną z krajów, w których nie obowiązują symetryczne zasady ochrony
klimatu. Chodzi tu o objęcie opłatą emisyjną towarów i usług, których wytworzenie
powiązane jest z emisją gazów cieplarnianych. W ten sposób będziemy wzmacniać
solidarność międzynarodową w działaniach chroniących środowisko i klimat oraz unikniemy
wypychania przemysłu energochłonnego z Europy do krajów, w których nie ma opłat
emisyjnych dla przemysłu.
Budowa gospodarki metanowej opartej na gazie ziemnym, biogazie i gazyfikacji węgla
Podwojenie udziału metanu w gospodarce paliwowej Państwa jest celem realnym i
wykonalnym, jeśli będzie powiązany z wykorzystaniem własnej bazy surowcowej.
Przechodzenie na metan powinno być stymulowane możliwościami inwestowania w
wysokosprawne mikroźródła kogeneracyjne. W ramach tego celu powinny być również
podejmowane działania na rzecz budowy fundamentów gospodarki wodorowej.
Paliwem przejściowym pomiędzy gospodarką wodorową opartą na OZE, a gospodarką
opartą na paliwach kopalnych jest metan. Jest on paliwem kopalnym (główny składnik gazu
ziemnego), produktem gazyfikacji węgla, jak również paliwem odnawialnym jako składnik
biogazu. Ogniwa paliwowe, jako podstawa techniczna konstrukcji mikroźródeł do
kogeneracji rozproszonej, mogą być zasilane równoważnie metanem lub wodorem. Wodór
może być produktem przetworzenia metanu lub być wytwarzany na drodze elektrolizy wody
12
zasilanej z OZE (wiatr, słońce itd.). Perspektywa przemiany energii elektrycznej z OZE w wodór
w celu późniejszego zasilania ogniw paliwowych, stanowi o jego atrakcyjności, jako
technicznego sposobu magazynowania energii z OZE. Postulat budowy gospodarki
metanowej to praktyczny cel gospodarczy mogący stanowić pierwszy etap budowy tzw.
gospodarki wodorowej jak i sposób na budowę sektora energetycznego w większym stopniu
opartego na własnych zasobach paliw kopalnych.
Perspektywy wdrażania Smart Grids w energetyce gazowej powinny być widziane przez
pryzmat najbardziej efektywnego wykorzystania własnych zasobów i źródeł gazu ziemnego.
Przechodzenie gospodarki opartej na paliwach kopalnych do energetyki wykorzystującej
cały potencjał zawarty w OZE nie będzie oznaczało istotnego zmniejszenia obecnego
poziomu produkcji energii z paliw kopalnych. Istotą transformacji w kierunku energetyki
rozproszonej jest maksymalne wykorzystanie ciepła spalania paliw, gdyż ich cena będzie
stale rosła. Z przyczyn technicznych, ekologicznych i ekonomicznych, najwłaściwszym będzie
oparcie się na metanie.
Ponadto, systemy źródeł gazowych w postaci np. turbin są dziś podstawą systemów
stabilizacji energetyki OZE podczas jednoczesnego braku wiatru i słońca. Takie rozwiązanie
jest dość popularne m.in. w Danii. Możliwe jest wykorzystanie metanu do wysokosprawnej
kogeneracji z użyciem ogniw paliwowych bezpośrednio w lokalizacji użytkownika, zatem
metan może już dzisiaj być podstawą wysokosprawnej i opłacalnej kogeneracji rozsianej.
Warunkiem rozwoju i redukcji kosztów jest uruchomienie masowej produkcji potrzebnych
urządzeń oraz umocowanie prawne instytucji prosumenta, co pozwoli na ich optymalne
wykorzystanie w systemie elektroenergetycznym z zaimplementowaną warstwą Smart Grids.
Jest prawdopodobne, że źródła prądu oparte na ogniwach paliwowych przystosowanych
do zasilania metanem lub wodorem, staną się podstawą efektywnego wykorzystania energii
zmagazynowanej w postaci wodoru. Systemy ogniw paliwowych oparte na metanie mogą
być bez kłopotu przestawione na wodór w momencie, gdy jego elektroliza wody będzie
efektywna ekonomicznie na poziomie pojedynczego budynku. w okresie przejściowym
ogniwa paliwowe będą mogły być zasilane alternatywnie – metanem lub wodorem.
Przyjęcie postulatu gospodarki metanowej jest bezpiecznym ekonomicznie rozwiązaniem
systemowym, które będzie efektywne ekonomicznie niezależnie od tego, kiedy technologie
wodorowe będą gotowe do masowej komercjalizacji.
Spodziewana komercjalizacja elektrolizerów to również możliwość wykorzystania sieci
gazowej jako magazynu energii dla energetyki rozproszonej. Wodór uzyskiwany w drodze
elektrolizy wody w czasie nadprodukcji energii pochodzenia słonecznego lub wiatrowego
można tłoczyć z powodzeniem do sieci gazowej. Aby było to możliwe, w procesie wdrażania
warstwy Smart Grids powinniśmy przechodzić na rozliczanie dostaw energii w dowolnej
postaci w jednolitych jednostkach, np. w kWh, co pozwoli użytkownikowi widzieć
równoważność energetyczną różnych nośników energii, a operatorom sieci telematycznych
pozwoli na optymalizację zarządzania źródłami i odbiornikami energii.
Z powyższego wynika konieczność traktowania rurociągów gazowych jako integralnej
składowej infrastruktury technicznej. Warstwą łączącą wszystkie rodzaje przesyłu energii
powinna być warstwa telematyczna – Smart Grid.
Wnioski
Przyszłość zielonych miejsc pracy jest przede wszystkim warunkowana decyzjami politycznymi
podejmowanymi na szczeblu unijnym oraz krajowym. Czynnikiem, który w największym
stopniu będzie decydował o perspektywach popytu zgłaszanego przez „zielone branże” jest
13
polityka energetyczna kraju. Wpływ decyzji lokalnych jest zdecydowanie mniejszy. Dlatego
też, trudno prezentować jakiekolwiek oszacowania dotyczące „zielonych zawodów w
układzie województw”. O skali potencjalnych zmian świadczą informacje pochodzące z
barometru EurObserv’ER. W 2011 r. w Polsce w sektorze odnawialnych źródeł energii było
zatrudnionych 34,6 tys., podczas gdy liczba zatrudnionych w tej samej branży w Niemczech
była 11-krotnie wyższa (378,8 tys.)[6]. Potencjał wzrostu jest zatem znaczący. Zaprezentowana
koncepcja zakłada powstanie 120 000 miejsc pracy w całym kraju w oparciu rozwój
Odnawialnych Źródeł Energii stymulujących popyt na produkty i usługi „Smart Grid” w branży
ICT.
Z punktu widzenia władz samorządowych kluczowa dla powstania zielonych miejsc pracy jest
edukacja. Dotyczy to przede wszystkim edukacji wczesnoszkolnej, gdyż na tym poziomie
możliwości budowania umiejętności i zdolności młodych ludzi są najwyższe, a uczenie
najbardziej efektywne. Dobra podstawa daje możliwość wykształcenia nawyków
proekologicznych i zdolności przewidywania następstw działalności człowieka.
Warto podkreślić, że nie wszystkie „zielone zawody” plasują się w grupie „dobrych miejsc
pracy”. Raport Green jobs: Towards decent work in a sustainable, low-carbon world4
wskazuje, iż warunki pracy w wielu “zielonych zawodach” są gorsze od warunków pracy w
przemysłach tradycyjnych. Dotyczy to przede wszystkim warunków płacowych, lecz również
wiąże się z bezpieczeństwem pracy, perspektywami rozwoju czy pewnością zatrudnienia
(brak uzwiązkowienia). To kolejny obszar potencjalnej interwencji publicznej. To również
kolejna bariera ograniczająca zainteresowanie kształceniem kompetencji w tym zakresie.
Przypisy
[1] Facts and Figures: the links between EU’s economy and environment, Komisja Europejska,
DG Środowisko, 2007, s. 4-5, cytująca wyniki badania Ernst & Young.
[2] Green Jobs: Towards decent work in a sustainable, low-carbon world. Raport
Worldwatch Institute .
[3] Niemieccy Zieloni odradzają Polsce atomówki – rozmowa z Sylvią Kotting-Uhl,
deputowaną niemieckich Zielonych i główną ekspertką tej partii ds. energetyki jądrowej,
gazeta.pl .
[4] Zmiany klimatyczne a rynek pracy – raport ETUC .
[5] Raport Jean Lambert, eurodeputowanej Partii Zielonych z Londynu, nt. zielonych miejsc
pracy .
[6] Prawie
34,6
tys.
Polaków
pracuje
w
energetyce
odnawialnej
http://www.cire.pl/item,71816,1,0,0,0,0,0,prawie-346-tys-polakow-pracuje-w-energetyceodnawialnej.html
[8] http://www.ekoportal.gov.pl/opencms/export/sites/default/ekoportal/
warto_wiedziec_i_odwiedzic/artykuly/tekstyartykulow/Srodowisko_6_2011_Zielone_miejsc
a_pracy_Energia.pdf
4 Green
jobs: Towards decent work in a sustainable, low-carbon world, UNEP
14