Szczegółowy program kursu

Przeciwdziałanie praniu pieniędzy w
instytucjach obowiązanych
Praktyczne aspekty stosowania zmienionej ustawy o
przeciwdziałaniu praniu pieniędzy
I. Program i uwagi merytoryczne
1. Źródła
brudnych pieniędzy w Polsce. Percepcja pieniędzy z
nielegalnych i nieujawnionych źródeł przez pracowników instytucji
obowiązanych. Specyfika „brudnych” i „szarych” pieniędzy. Przykłady tzw.
przestępstw bazowych dla prania pieniędzy w sprawach karnych
prowadzonych przez polskie organy ścigania oraz postępowaniach
analitycznych Departamentu Informacji Finansowej Ministerstwa Finansów.
Skala brudnych pieniędzy w Polsce.
Zagadnienie jest realizowane w ujęciu podawczym, wzbogacone o:
a) komentarz praktyczny dotyczący związków prania pieniędzy z tzw.
przestępczością VAT-owską – w oparciu o Raport FATF „Laundering
the proceeds of VAT carousel fraud”, 23.02.2007 (raport o praniu
pieniędzy pochodzących z przestępstw związanych z VAT);
b) casus dotyczący wyliczenia dochodu z konkretnego przestępstwa;
c) praktyczny komentarz: jak szacuje się dochody z nieujawnionych
źródeł Polaka – przykłady, symptomy, oświadczenia majątkowe
W tym zakresie seminarium da odpowiedź na pytanie:
Dlaczego pracownicy w instytucji obowiązanej powinni mieć
świadomość występowania w obrocie finansowym środków
pochodzących z nielegalnych źródeł?
2. Charakterystyka
przestępstwa
prania
pieniędzy.
Znamiona
przestępstwa w odniesieniu do róŜnych form działalności gospodarczej
oraz róŜnych czynności realizowanych przez instytucje obowiązane.
Odpowiedzialność karna pracowników instytucji obowiązanych oraz osób
działających na ich rzecz oraz w ich imieniu za pranie pieniędzy. Udział
pracowników instytucji obowiązanych w zorganizowanym praniu pieniędzy.
Warunki stosowania klauzuli niekaralności za pranie pieniędzy. Omówienie
1
zmian w art. 299 k.k. wprowadzonych ustawą zmieniającą ustawę o
przeciwdziałaniu
praniu
pieniędzy
z
25
czerwca
2009
roku.
Charakterystyka
przedmiotu
rodzajowego
prania
pieniędzy,
ze
szczególnym uwzględnieniem instrumentów finansowych.
Zagadnienia są realizowane naprzemiennie: wykładem podawczym i
warsztatami w oparciu o następujące casusy:
a) znamiona czasownikowe prania pieniędzy a percepcja transakcji
podejrzanej;
b) przykładowe
zachowania
przestępcze
pracownika
instytucji
obowiązanej penalizowane w art. 299 par. 2 k.k. – czynności
dowodowe prokuratora;
W tym zakresie seminarium da odpowiedź na pytanie:
Co pracownicy instytucji obowiązanej powinni wiedzieć na temat
gromadzenia dowodów popełnienia przestępstwa prania pieniędzy
oraz odpowiedzialności karnej pracowników?
3. Mechanizmy prania pieniędzy. Techniki w stadium umiejscawiania
środków pochodzących z działalności przestępczej w instytucjach
obowiązanych. Sposoby prania pieniędzy w fazie maskowania.
Wykorzystywanie do celów prania pieniędzy przekazów Western Union,
MoneyGram, bankowości internetowej itp. Istota wykorzystywania rajów
podatkowych do celów prania pieniędzy w fazie maskowania. Techniki
prania pieniędzy w fazie integracji. Rodzaje umów w obrocie
gospodarczym wykorzystywanych w fazie integracji.
Przykładowe techniki prania pieniędzy są omawiane na konkretnych
przykładach w sposób, który przydatny będzie w części warsztatów
dotyczącej typowania transakcji podejrzanych (swoisty wstęp do analizy
transakcji). Zagadnienia realizowane są w ujęciu warsztatowym:
omawiane casusy są konfrontowane z praktyką uczestników szkolenia.
Wykorzystywane są w tej części seminarium doświadczenia Generalnego
Inspektora Informacji Finansowej i polskich organów ścigania oraz
przypadki omówione w Raporcie FATF „Laundering the proceeds of VAT
carousel fraud”, 23.02.2007 (raport o praniu pieniędzy pochodzących z
przestępstw związanych z VAT), Raporcie FATF „Trade based Money
laundering, 23.06.2006 (pranie pieniędzy w transakcjach handlowych)
oraz innych dokumentach międzynarodowych.
W tym zakresie seminarium da odpowiedź na pytanie:
Jak pracownicy instytucji obowiązanej powinni identyfikować
techniki prania pieniędzy i do czego mają wykorzystywać tę
umiejętność?
2
4. Środki bezpieczeństwa finansowego. Ogólna charakterystyka nowej
instytucji prawnej w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy.
Omówienie istoty:
a) identyfikacji klienta i weryfikacji jego toŜsamości na podstawie
dokumentów lub informacji publicznie dostępnych;
b) podejmowania czynności, z zachowaniem naleŜytej staranności, w
celu identyfikacji beneficjenta rzeczywistego;
c) uzyskiwania informacji dotyczących celu i zamierzonego przez
klienta charakteru stosunków gospodarczych;
d) bieŜącego monitorowania stosunków gospodarczych z klientem.
4.1. Zasady identyfikacji i weryfikacji toŜsamości klienta. Rozpoznawanie
autentyczności dokumentów toŜsamości. Okoliczności i przesłanki
identyfikacji klientów. Zakres identyfikacji. Aspekty organizacyjne
identyfikacji. Utrudnienia w identyfikacji klientów a zasada naleŜytej
staranności. Znaczenie identyfikacji dla postępowania karnego w sprawach
o pranie pieniędzy. Zakres i sposoby weryfikacji toŜsamości. Bazy danych
do weryfikacji.
4.2. Pojęcie rzeczywistego beneficjenta. Kategorie beneficjentów
rzeczywistych. Pranie pieniędzy z wykorzystaniem beneficjentów
rzeczywistych. Istota i potrzeba identyfikacji beneficjenta rzeczywistego.
Sposoby ustalania toŜsamości oraz struktury własności i zaleŜności
dotyczących beneficjentów rzeczywistych. Utrudnienia w zakresie
weryfikacji beneficjenta rzeczywistego.
4.3. Uproszczone środki bezpieczeństwa finansowego. Istota środków
uproszczonych.
Przypadki
stosowania
uproszczonych
środków
bezpieczeństwa finansowego. Państwa równowaŜne.
4.4. WzmoŜone środki bezpieczeństwa finansowego. Rodzaje wzmoŜonych
środków bezpieczeństwa finansowego. Zasady stosowania wzmoŜonych
środków bezpieczeństwa finansowego.
4.5. Identyfikacja osób na eksponowanych stanowiskach politycznych
(PEP). Definicja PEP. Środki bezpieczeństwa finansowego w stosunku do
PEP. Listy PEP. Ryzyko związane z PEP. Praktyczne przykłady dotyczące
prania pieniędzy przez PEP. Wyzwana dotyczące przeciwdziałania praniu
pieniędzy przez PEP. Produkty informatyczne wykorzystywane do
przeciwdziałania praniu pieniędzy przez PEP. Przyjmowanie oświadczeń od
PEP.
3
Wszystkie zagadnienia ujęte na nowo w ustawie o przeciwdziałaniu
praniu pieniędzy omawiane są w formie zajęć warsztatowych
obejmujących casusy interpretacyjne dotyczące tzw. „starych”
czynności identyfikacyjnych i nowych środków bezpieczeństwa
finansowego. Zajęcia prowadzone są w formule: pytanie –
odpowiedź uczestników seminarium – podsumowanie. W oparciu o
praktykę wywiadowni i organów ścigania komentowane są
moŜliwości weryfikacji toŜsamości i danych o przedsiębiorcach a
takŜe
techniczne
aspekty
rozpoznawania
autentyczności
dokumentów toŜsamości. Przedstawiane są teŜ filmy poglądowe.
W tym zakresie seminarium da odpowiedź na pytanie:
Jak pracownicy instytucji obowiązanej muszą rozwiązywać
wątpliwości
interpretacyjne
dotyczące
środków
bezpieczeństwa finansowego?
5. Ocena ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu. Risk
based approach jako nowe wyzwanie w obszarze przeciwdziałania praniu
pieniędzy. Ustawowe ujęcie oceny ryzyka. Obszary ryzyka. Analiza oceny
ryzyka. Środki i kryteria oceny ryzyka prania pieniędzy i finansowania
terroryzmu. Kategorie oceny ryzyka. Metodologia oceny ryzyka.
Nowy obowiązek ustawowy prezentowany jest w formie
warsztatów. W oparciu o przykładowe informacje z instytucji
obowiązanej uczestnicy przygotują zgodnie z wypracowaną
metodologią ocenę ryzyka prania pieniędzy i sporządzą stosowną
dokumentację analizy tej oceny
W tym zakresie seminarium da odpowiedź na pytanie:
W
jaki
sposób
pracownicy
instytucji
obowiązanej
uczestniczą w ocenie ryzyka prania pieniędzy i finansowania
terroryzmu?
6. Rejestrowanie danych dotyczących transakcji. Zakres rejestracji.
Tajność rejestracji. Przechowywanie rejestrów i dokumentów źródłowych.
Omówienie zmian prawnych w ustawie o przeciwdziałaniu praniu
pieniędzy. Wykorzystywanie firm outsourcingowych do realizacji
obowiązków rejestracyjnych.
4
Zagadnienia realizowane są poprzez podsumowanie wiedzy dotyczącej
rejestracji transakcji a następnie zajęcia warsztatowe polegające na
prezentacji casusów interpretacyjnych dotyczących rejestracji (pytanie –
odpowiedź uczestników seminarium – podsumowanie). Ponadto
warsztaty obejmują następujące przypadki:
a) przykładowe wypełnienie karty transakcji,
b) typowanie transakcji do obligatoryjnej rejestracji.
W tym zakresie seminarium da odpowiedź na pytanie:
Jak pracownicy instytucji obowiązanej muszą rozwiązywać
wątpliwości interpretacyjne dotyczące rejestracji transakcji i nie
powinni popełniać błędów w zakresie rejestracji transakcji?
7. Analiza transakcji jako element zarządzania ryzykiem prania
pieniędzy w instytucji obowiązanej. Ustawowy obowiązek analizy
transakcji. Typowanie transakcji podejrzanych (niejasnych, nietypowych,
nadzwyczajnych).
Typowanie
transakcji
ex-ante
i
ex-post.
Dokumentowanie wyników analiz transakcji. Symptomy prania pieniędzy –
istota „czerwonych flag”. Modele rachunków wzorcowych. Polityka poznaj
swojego. Oprogramowanie wykorzystywane do analizy transakcji. Analiza
transakcji w kierunku typowania związków z finansowaniem terroryzmu
(baza danych podmiotów objętych sankcjami, środki ograniczające Unii
Europejskiej i inne listy sankcje, skanowanie transakcji wychodzących i
przychodzących).
Jedno z najwaŜniejszych zagadnień seminarium realizowane jest wyłącznie
w konwencji warsztatów obejmujących m.in.:
a) przykłady transakcji podejrzanych (ok. 30-40) w róŜnych
kategoriach działalności instytucji obowiązanych; dynamiczna
prezentacja
multimedialna
o
charakterze
analitycznym
umoŜliwiająca
dyskusję
dotyczącą
symptomatologii
prania
pieniędzy;
b) przykłady dokumentów transakcyjnych oraz historii operacji na
rachunkach klientów – analiza i rozpoznawanie symptomów prania
pieniędzy;
c) casusy wykorzystywania transakcji międzynarodowych do prania
pieniędzy (omówione np. na podstawie Raportu FATF, „The misuse
of corporate vehicles, including trust and company service
providers”, 13.10.2006).
W tym zakresie seminarium da odpowiedź na pytanie:
Jaki jest wpływ pracowników instytucji obowiązanej na przebieg
analizy transakcji skutkującej wytypowaniem prania pieniędzy?
5
8. Wewnętrzne
procedury przeciwdziałania praniu pieniędzy w
instytucjach obowiązanych. Ustawowe wymogi dotyczące procedur
wewnętrznych. Sposób przygotowywania procedur wewnętrznych. Zakres
procedur wewnętrznych. Aktualizowanie procedur wewnętrznych. Funkcje i
zadania osób wyznaczonych do realizacji obowiązków wynikających z
ustawy oraz wewnętrznych procedur. Tworzenie zakresów obowiązków
pracowników przeciwdziałających praniu pieniędzy. Whistleblower a
przeciwdziałanie praniu pieniędzy. Wybór programów szkoleniowych dla
pracowników instytucji obowiązanej. Zakres programów szkoleniowych, w
tym w wersji e-learningowej.
Warsztaty dotyczące tego zagadnienia obejmują interpretowanie
poszczególnych zapisów przykładowej procedury wewnętrznej. Omawiane
są teŜ błędy w zakresie procedur przeciwdziałania praniu pieniędzy
ujawnionych
w
dotychczasowych
kontrolach
wewnętrznych
i
zewnętrznych. Procedura w trakcie tych warsztatów traktowana jest jako
przejaw tzw. tonu nadawanego z góry w zakresie przeciwdziałania praniu
pieniędzy. Elementem warsztatów jest teŜ dyskusja dotycząca
whistleblowerów i ich ochrony.
W tym zakresie seminarium da odpowiedź na pytanie:
Jak kierownictwo instytucji obowiązanej powinno nadawać ton
aktywnej polityce przeciwdziałania praniu pieniędzy?
9. Przekazywanie informacji do Generalnego Inspektora Informacji
Finansowej. Zawiadomienie o transakcji podejrzanej. Wstrzymywanie
transakcji, blokada rachunku i zamraŜanie środków. Zakres obowiązku i
procedury. Zmiany w zakresie przekazywania informacji wynikające z
nowej ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy.
Zagadnienie realizowane jest poprzez wykład podawczy obejmujący
problematykę proceduralną a następnie w oparciu o technikę
warsztatową. Do zrealizowania konieczne są casusy:
a) podejmowanie decyzji o wyborze właściwej procedury zawiadamiania,
wstrzymywania, blokady i zamraŜania,
b) wątpliwości interpretacyjne dotyczące zawiadamiania.
W tym zakresie seminarium da odpowiedź na pytanie:
Jaki jest udział pracowników instytucji obowiązanej
zawiadomieniu o praniu pieniędzy (wstrzymaniu, blokadzie)?
w
6
10. Współpraca instytucji obowiązanych z Generalnym Inspektorem
Informacji Finansowej oraz organami ścigania w zakresie walki z
praniem pieniędzy. Zadania Generalnego Inspektora. Organizacja i
funkcje Departamentu Informacji Finansowej Ministerstwa Finansów (DIF).
Istota postępowania wyjaśniającego DIF. Parametry efektywności realizacji
zadań w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy. Czynności śledcze w
sprawach o pranie pieniędzy. Istota śledztwa finansowego. Rejestry i
ewidencje wykorzystywane w śledztwie finansowym – porównania do
analizy transakcji podejrzanych. Zmiany w zakresie współpracy z organami
ścigania w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy.
Zagadnienie realizowane jest w formie warsztatów, podczas których
zaprezentować moŜna:
a) wyniki działania GIIIF,
b) przykładowe sprawy karne o pranie pieniędzy,
c) film dydaktyczny dotyczący działań organów ścigania w sprawie o
pranie pieniędzy,
d) przykładowe rejestry i ewidencje uŜyteczne do śledztwa finansowego,
e) istotę analizy kryminalnej w walce z praniem pieniędzy,
f) podstawowe aspekty czynności śledczych i udziału w nich pracowników
bankowych.
W tym zakresie seminarium da odpowiedź na pytanie:
Co pracownicy instytucji obowiązanej powinni wiedzieć na temat
śledztwa w sprawie prania pieniędzy i do czego mają wykorzystać
tę wiedzę?
11. Kontrola
wewnętrzna
i
zewnętrzna
respektowania
zasad
przeciwdziałania praniu pieniędzy. Procedury kontrolne. Czynności
kontrolne DIF. Wyniki kontroli.
Zagadnienie realizowane jest poprzez wykład wstępny charakteryzujący
procedury kontroli a następnie konwersatorium na temat udziału
pracowników instytucji obowiązanej w kontroli przestrzegania zasad
przeciwdziałania praniu pieniędzy.
W tym zakresie seminarium da odpowiedź na pytanie:
Jak pracow W tym zakresie seminarium da odpowiedź na pytanie:
nicy instytucji obowiązanej powinni dbać o pozytywne wyniki
kontroli i zabiegać o nienaruszanie procedur przeciwdziałania
praniu pieniędzy?
7
12. Kary pienięŜne i odpowiedzialność karna za nieprzestrzeganie
zasad przeciwdziałania praniu pieniędzy i przeciwdziałania
finansowaniu terroryzmu. Interpretacja nowych przepisów o karach
pienięŜnych. Procedury dotyczące stosowania kar pienięŜnych.
W formie warsztatów zaprezentowane zostaną casusy zachowań
wyczerpujących
znamiona
odpowiedzialności
karnej
pracowników
instytucji obowiązanych za nieprzestrzeganie zasad przeciwdziałania
praniu pieniędzy. W podobny sposób zaprezentowane zostaną zachowania
skutkujące odpowiedzialnością finansową instytucji obowiązanych.
W tym zakresie seminarium da odpowiedź na pytanie:
Jak
pracownicy
instytucji
obowiązanych
powinni
unikać
odpowiedzialności karnej w związku z przeciwdziałaniem praniu
pieniędzy?
II.
Uzasadnienie szkolenia
1. W
dniu 22.10.2009 roku weszła w Ŝycie zmieniona ustawa o
przeciwdziałaniu praniu pieniędzy. Dokonano bardzo istotnych zmian we
wszystkich zasadach przeciwdziałania procederowi. Pranie pieniędzy stało
się po raz pierwszy terminem prawnym w Polsce a przeciwdziałaniu
przestępstwu określonemu w art. 299 kodeksu karnego nadano nowy
impuls.
2. Zgodnie z art. 10a ust. 4 ustawy instytucje obowiązane zapewniają udział
pracowników, wykonujących obowiązki związane z przeciwdziałaniem
praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu w instytucji obowiązanej, w
programach szkoleniowych dotyczących tych obowiązków.
3. Ustawa po raz pierwszy określiła odpowiedzialność finansową dla instytucji
obowiązanych za nie zapewnienie pracownikom udziału w programie
szkoleniowym, o którym mowa w art. 10a. Zgodnie z art. 34a pkt. 5 nie
dopełnienie obowiązku zapewnienia udziału pracowników w programie
szkoleniowym podlega karze pienięŜnej do 100.000 zł nakładanej przez
Generalnego Inspektora Informacji Finansowej.
4. W programie szkoleniowym uczestniczą pracownicy wykonujący obowiązki
związane z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
5. Proponowany program seminarium szkoleniowego realizowany moŜe być w
formule otwartej (dla pracowników wielu instytucji obowiązanych) lub
zamkniętej (dla pracowników jednej instytucji). W przypadku szkoleń
otwartych naleŜy zapewnić udział pracowników z instytucji obowiązanych
realizujących podobną działalność.
8
6. Seminaria powinny spełniać mogą takŜe zadania przygotowania trenerów
do szkoleń wewnętrznych w instytucjach, które skorzystają z niniejszej
oferty.
7. Zamierzeniem niniejszej oferty jest udział w seminarium pracownika
Departamentu Informacji Finansowej Ministerstwa Finansów, którego
zadaniem, zgodnie z art. 4 ustawy jest prowadzenie szkoleń dla
pracowników instytucji obowiązanych. Taka formuła da sposobność
bezpośredniej wymiany poglądów między pracownikami Departamentu,
profesjonalnym trenerem i pracownikami instytucji obowiązanych.
8. Przedkładany program jest celowo bardzo szczegółowy i zawiera szereg
wskazówek merytorycznych, aby m.in. uświadomić Państwu zakres zmian
w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i dać juŜ na wstępie
gwarancję profesjonalnego podejścia do szkolenia jako sposobu wsparcia
Rzeczpospolitej Polskiej w walce z patologią wprowadzania do obrotu
finansowego brudnych pieniędzy.
9. Proponowane szkolenie ma zapewnić najwyŜszy poziom aktywności
uczestników w rozwiązywaniu problemów dotyczących stosowania ustawy
z 16.11.2000 roku. UmoŜliwić to ma przede wszystkim warsztatowa
konwencja szkolenia oraz nasycenie duŜą ilością przykładów. KaŜdy z nich
podany musi być w formie multimedialnej bądź papierowej, w zaleŜności
od jego zakresu. Taki przekaz ma teŜ za zadanie maksymalne
wykorzystanie czasu szkolenia (przekaz werbalny implikuje tzw. czas bez
uczestnictwa szkolonych).
10.
DuŜa uŜyteczność szkolenia warsztatowego moŜe być uzyskana teŜ
przez:
a) moŜliwość
szybkiego sprawdzenia dotychczasowych doświadczeń
pracowników,
b) emisję fragmentów filmów dydaktycznych,
c) pokaz multimedialny casusów,
d) system: pytanie – odpowiedź – prezentacja interpretacyjna.
11.
KaŜda część seminarium musi wypełniać oczekiwania uczestników
artykułowane w programie pogrubioną czcionką w poszczególnych
częściach programu.
12.
W formie CD dla kaŜdego uczestnika przygotowano w szczególności
pokaz dotyczący przykładów typowania transakcji podejrzanych. KaŜdy
uczestnik otrzyma teŜ przykłady ćwiczeń rozwiązywanych w części
warsztatowej.
13.
Czas seminarium: 8 godzin dydaktycznych
9
Prowadzący: Wiesław Jasiński - doktor nauk prawnych, od ponad 20 lat
związany
z
organami
ścigania,
w
szczególności
w
obszarze
zwalczania
przestępczości finansowej, wiele lat dydaktyk a następnie Dyrektor w Instytucie
Kształcenia Funkcjonariuszy SłuŜb Państwowych Zwalczających Przestępczość
Zorganizowaną i Terroryzm WyŜszej Szkoły Policji w Szczytnie; w Centralnym
Biurze Antykorupcyjnym od momentu jego powołania, w latach 2007-2010 dyrektor delegatury CBA w Gdańsku; od 1997r. wykładowca Międzynarodowej
Szkoły Bankowości i Finansów w Katowicach; uczestnik wielu konferencji
międzynarodowych i krajowych poświęconych tematyce bezpieczeństwa w
bankach; autor jedynego na rynku komentarza do ustawy o przeciwdziałaniu
wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z
nielegalnych lub nieujawnionych dochodów oraz przeciwdziałaniu finansowaniu
terroryzmu z 16.11.2000 roku, ekspert Rady ds. Informacji Finansowej przy
Ministrze Finansów oraz Multidisciplinary Group of Organized Crime przy Radzie
Europejskiej, autor ksiąŜek na temat prania pieniędzy oraz ponad 120 artykułów
naukowych
i popularnonaukowych,
które
ukazały
się
m.in.
w
„Prawie
Bankowym”, „Gazecie Bankowej”, „Biuletynie Bankowym”, „Rzeczpospolitej”,
„Przeglądzie
Ustawodawstwa
Gospodarczego”,
„Monitorze
Prawniczym”,
„Edukacji Prawniczej”, „Kontroli Państwowej”.
10