Pomerania (15 grudnia 1995 r.) Niemcy- Polska

EUROREGIONY NA GRANICACH POLSKI
GRANICA ZACHODNIA: (4 Euroregiony)
Pomerania (15 grudnia 1995 r.) Niemcy- Polska- Szwecja
Pro Europa Viadrina (21 grudnia 1993 r.) Polska – Niemcy (Uniwersytet Europy Środkowowschodniej we Frankfurcie n.Odrą, miasteczko akademickie w Słubicach po stronie polskiej.
Sprewa-Nysa-Bóbr ( 21 września 1993 r.) Polska- Niemcy z Parkiem Mużakowskim
Neisse-Nisa-Nysa (21 grudnia 1991 r.) ( Polska – Niemcy - Czechy) najstarszy*
GRANICA POŁUDNIOWA: (7 Euroregionów)
Glacensis (5 grudnia 1996 r.)pogranicze- Czech, Moraw i Ziemi Kłodzkiej
Pradziad (2 lipca 1997 r. umowa ramowa o utworzeniu czesko - polskiego Euroregionu o nazwie
"Pradziad". Nazwa pochodzi od najwyższego w okolicy szczytu górskiego (Praded - 1491 m n.p.m.).
Śląsk Cieszyński (22 kwietnia 1998 r.) Polska- Czechy
Silesia - (20 września 1998 roku ) Polska - Czechy
Beskidy (9 czerwca 2000 r.) Polska - Słowacja
Tatry 26 sierpnia 1994 r. Polska – Słowacja
Karpacki 14 lutego 1993 r. : Polska, Węgry, Ukraina, Słowacja. Rumunia.
GRANICA WSCHODNIA:
Bug ( 29 września 1995 r.) Polska – Ukraina – Białoruś
Niemen (6 czerwca 1997 r. )Euroregion na pograniczu Polski, Litwy, Białorusi i Federacji
Rosyjskiej. Główne cele Euroregionu Niemen to rozwój współpracy obszarów przygranicznych w
dziedzinie zagospodarowania przestrzennego, komunikacji, transportu, łączności, oświaty, ochrony
zdrowia, ochrony i poprawy stanu środowiska naturalnego oraz kontaktów między mieszkańcami i
podmiotami gospodarczymi
Puszcza Białowieska (25 maja 2002 r.) Polska - Białoruś
Euroregion "Bałtyk". 22 lutego 1998 roku w Malborku została podpisana 6-stronna umowa o
powstaniu Działa on na obszarze: Szwecji, Danii - hrabstwo Bornholm, Łotwy , Litwy - Okręg
Kłajpedzki Polski - 80 gmin województw pomorskiego i warmińsko-mazurskiego, Rosji – Obwód
Kaliningradzki,.
Euroregion : Łyna-Ława (Polska - Rosja), 4 września 2003 * NAJMŁODSZY w trakcie tworzenia
(nie figuruje we wszystkich podręcznikach) przyjmuje się 16 Euroregionów (chociaż jest ich 17)
Eeuroregion Dobrawa nie figuruje we wszystkich wykazach i podręcznikach(Polska-Czechy)
1
GLOBALNE PROBLEMY WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA
Problemy polityczne
1. Konflikty zbrojne
2. Niestabilność ustrojów politycznych

państwa socjalistyczne o charakterze totalitarnym ( Chiny, Korea Płn i Kuba)

dyktatorskie systemy sprawowania władzy ( były reżim Husajna w Iraku, Libia), Sudan – łamanie praw
człowieka , prześladowanie ludności wyznania nieislamskiego (masakra w prowincji Dar Fur)
3. Światowy terroryzm
To działalność ugrupowań ekstremistycznych, które za pomocą zamachów bombowych, zabójstw znanych
osobistości, uprowadzeń ludzi i porwań samolotów dążą do realizacji swoich celów.
Organizacje terrorystyczne:

nacjonalistyczne ( IRA – Irlandzka Armia Republikańska, ETA – Kraj Basków i Wolność, palestyński
Czarny Wrzesień i Al. Fatah, Tamilskie Tygrysy)

religijne ( np. islamscy fundamentaliści – Hezbollah, Dżihad, Bractwo Muzułmanskie i żydowska
Kachana Chaj)

lewackie w Ameryce Łacińskiej Tupac Amaru i Świetlisty Szlak w Peru.
4. Problem broni jądrowej – w 1996 r. przyjęcie układu o całkowitym zakazie prób atomowych. Zakaz
ten jest nie przestrzegany. Państwa atomowe budzące niepokój : Indie, Pakistan, Korea Północna, Chiny
Problemy społeczno – ekonomiczne
1. Dysproporcje w rozwoju gospodarczym – umowny podział na „bogatą północ” i „ubogie południe”
2. Zadłużenie, które jest barierą dla rozwoju wielu krajów – problem, zaciągnięcie kredytów w latach
70- tych i 80 – tych i zwiększenie się tych sum na skutek narastania odsetek i wahań kursu dolara. (
Brazylia – 135 mln$, Meksyk –125 mln$, Indie 95 mln $, Indonezja, Chiny, Rosja, Polska . Postulaty
anulowania długu nawet do 50% krajom, które mogą się wykazać wskaźnikami wzrostu gospodarczego.
2
Przekazanie części długu na ochronę środowiska naturalnego ( Polska i klub Londyński z 13 mld.$
umorzono 7 + 10% na ochronę środowiska)
3. Bezrobocie – globalne i strukturalne ( Ameryka Łacińska pomiędzy 40 – 25% bezrobocia, kraje
postkomunistyczne ok. 15%. Problem braku zabezpieczeń socjalnych w krajach rozwijających się ,
bezrobocie wywołuje marginalizacje społeczną – wzrost przestępczości, migrację do państw
wyzwalanie wrogości wobec przybyszów ( np. Niemcy)
4. Głód i niedożywienie (wysoki przyrost naturalny, niski poziom rozwoju gospodarczego i zacofanie
rolnictwa, wojny, klęski żywiołowe – powodzie, susze, trudne warunki naturalne rozw. Ronictwa np.
klimatyczne i glebowe
5. Choroby : choroby cywilizacyjne (nowotwory, choroby serca i układu krążenia), choroby zakaźne –
AIDS, choroby tropikalne
Problemy cywilizacyjno – kulturowe
1. Degradacja środowiska naturalnego
2. Problemy demograficzne

Nadmierny przyrost naturalny w krajach

Starzenie się społeczeństw
3. Zacofanie cywilizacyjne
Zróżnicowanie poziomu cywilizacyjnego – różne etapy rozwoju : epoka wczesno - przemysłowa i post
industrialna.
KONFLIKTY MIĘDZYNARODOWE
opracowane na podstawie A. Jóźwik „Wiedza o społeczeństwie – tablice” wyd.PWN 2007
Konflikt międzynarodowy występuje, gdy uczestniczące w nim skłócone państwa mają sprzeczne interesy
oraz je sobie uświadamiają. Taki konflikt może przerodzić się w konflikt z użyciem siły czyli konflikt
zbrojny. Do międzynarodowych konfliktów zbrojnych zalicza się wojnę, czyli zorganizowane i masowe
użycie sił zbrojnych.
Konflikty w Azji
Konflikt izraelsko-arabski
Rezolucja ONZ (27 XI1947) o podziale Palestyny na dwa państwa: arabskie i żydowskie przyśpieszyła
powstanie państwa Izrael (15 V 1948) nie uznanego przez sąsiednie państwa Ligi Arabskiej, które napadły na
Izrael (I wojna arabsko-izraelska -1948-1949) - sukces Izraela. Exodus Palestyńczyków do sąsiednich państw
(Egiptu, Syrii, Jordanii ca i Libanu) wywołał z kolei powstanie problemu palestyńskiego. Kolejne wojny
arabsko-izraelskie: sueska (1956), sześciodniowa (1967) i Jom Kipur (1973) dawały podobny efekt - sukces
militarny Żydów i rozejmy, w które ingerowały supermocarstwa USA i ZSRR. Szczególnie istotne były skutki
o wojny sześciodniowej: przejęcie kontroli przez Izrael nad Jerozolimą, półwyspem Synaj, strefą Gazy i
wzgórzami Golan. Efektem klęsk arabskich był pokój w Camp David (USA) (1978) i uznanie Izraela przez
Egipt. W zamian Izrael oddał półwysep Synaj. Narastał problem uchodźców palestyńskich w poszczególnych
państwach arabskich („czarny wrzesień" 1970) - Jordania, masakry w obozach Sabra i Szatila w Libanie
(1982). W Libanie doszło do regularnego oblężenia Bejrutu przez wojska izraelskie i przeniesienia się
przywódców palestyńskich z OWP do Tunisu. Rok 1987 to I intifada (powstanie Palestyńczyków). W 1993
3
roku doszło do porozumienia pokojowego w Oslo, a rok później do powstania Autonomii Palestyńskiej.
Przeciwko porozumieniu wystąpili radykałowie arabscy i izraelscy. Po serii samobójczych zamachów
palestyńskich terrorystów władzę w Izraelu przejęli prawicowi politycy, którzy w odwecie wstrzymali
realizację procesu pokojowego (likwidacja przywódców Hamasu i Dżihadu, burzenie ich domów). Mediacje
(USA, Rosji, UE i ONZ) zakończyły się fiaskiem. W 2000 roku wybuchła II intifada, a w 2003 roku Izrael
zaczął budować mur oddzielający ziemie izraelskie od ziem Autonomii. W 2005 roku Izrael wycofał się z
Gazy. Nie zahamowało to samobójczych ataków ze strony Palestyńczyków. W 2006 roku doszło do drugiej
wojny libańskiej po tym, jak sprzymierzony z Hamasem Hezbollah zaatakował miasta na północy Izraela.
Konflikt afgański
Góry i skomplikowana mozaika etniczna (Pusztuni (Pasztuni), Tadżycy, Uzbecy, Hazarowie, Turkmeni,
Nurystańczycy, Beludżowie i Kirgizi) oraz wysokie poczucie niezależności tych ludów wyznaczają
podstawowe przyczyny konfliktu. Trzy zamachy stanu (1973-1979) i interwencja wojsk radzieckich (XII
1979) spowodowały reakcję ze strony USA, Pakistanu, Iranu, Chin i Arabii Saudyjskiej, które zaczęły
dozbrajać bojowników islamskich (mudżahedinów). Interwencja radziecka zakończyła się w 1989 roku.
Pozostawiony przez Rosjan reżim dotrwał do 1992 roku, wykorzystując coraz większe rozbicie wśród
islamistów. W latach 1992-1996 w Afganistanie trwała wojna domowa. W 1996 roku kontrolę nad większością
kraju przejęli fanatyczni uczniowie szkół koranicznych, zwani talibami (zniszczenie przez nich największych
posągów Buddy). Po zamachu na World Trade Center USA w ramach wojny z terroryzmem, w sojuszu z
Rosją uderzyły na „Taliban", który okazał się bazą organizacji terrorystycznej Al-Kaida. Po amerykańskich
bombardowaniach Kabul zdobyli wrogowie talibów. Władzę przejął prezydent Hamid Karzaj (2002). W
Afganistanie są obecne siły międzynarodowe, w tym polskie, które próbują zaprowadzić pokój, jednak walki
z talibami i Al-Kaidą trwają nadal.
Konflikt w Iraku
Ogromne złoża ropy naftowej, położenie w strategicznym miejscu nad Zatoką Perską oraz skomplikowana
mozaika etniczna i religijna stanowią genezę konfliktu, wpływając na jego międzynarodowy charakter. Już w
sierpniu 1990 dla wzmocnienia pozycji w świecie arabskim i pozyskania dochodów z ropy naftowej wieloletni
dyktator Iraku Saddam Husajn zajął Kuwejt. Spowodowało to międzynarodową interwencję sił ONZ
(głównie USA) - „I wojna w Zatoce". Klęska Iraku w 1991 roku, odbicie Kuwejtu przez Amerykanów oraz
sankcje nałożone na Irak M zapoczątkowały wieloletni kryzys. Interesy (z rejonu Zatoki pochodzi większość
zagranicznych dostaw ropy dla USA) doprowadziły do „II wojny w Zatoce", pod pretekstem wspierania .
terroryzmu i gromadzenia broni masowego rażenia. Amerykanie zaatakowali Irak (III 2003), zdobywając go i
obalając reżim Husajna. Interwencja nie miała mandatu ONZ, mimo to wzięła w niej udział (oprócz kilku
innych krajów) Polska. Wojna trwała 6 tygodni, rozpoczynając okupację Iraku przez Amerykanów,
Brytyjczyków i Polaków (Camp Babilon) i innych. Do Iraku zaczęli ściągać terroryści islamscy. Niekończące
się zamachy, porwania i transmitowane przez media pokazowe egzekucje dokonywane przez terrorystów,
brak poszukiwanej broni masowego rażenia podważyły autorytet USA, powodując wzrost żądań, aby
Amerykanie wycofali się z Iraku.
Kurdystan
4
W 1923 r. ziemię Kurdów podzielono pomiędzy Iran, Irak, Turcję i Syrię. Od tego czasu Kurdowie walczą o
suwerenne państwo. Największe prześladowania dotknęły ich ze strony Iraku (ludobójstwo, obozy
koncentracyjne), bowiem na ziemiach należących do Iraku, a zamieszkałych przez Kurdów, znajdują się
zasobne złoża ropy naftowej. Najważniejszym, nadal aktualnym, hasłem narodowym Kurdów jest: „Kurd nie
ma przyjaciół”
Konflikt indyjsko-pakistański (Konflikt w Kaszmirze)
Dwa główne wyznania dawnych Indii: hinduizm i islam, które legły u podstaw powstania Indii i Pakistanu
(1947), zapoczątkowały problem sporu o Kaszmir. Zamieszkany w większości przez muzułmanów, został w
chwili tworzenia Indii i Pakistanu włączony do Indii, ponieważ władca księstwa Kaszmiru był Hindusem.
Pierwsza wojna o Kaszmir doprowadziła do jego podziału (1/3 włączono do Pakistanu). Kolejne wojny: o
Kaszmir (1965) i wojna związana z powstaniem Bangladeszu (1971) wzmacniały wzajemną wrogość.
Sojusznikiem Indii był ZSRR, a Pakistanu USA. W latach 1987 i 1990 groził ponowny wybuch konfliktu,
który mógł się przekształcić w konflikt światowy; obydwa państwa mają broń atomową. Obecnie separatyści z
Kaszmiru dążą do pełnej niepodległości.
Indonezja
Mimo zakończenia konfliktu w Timorze Wschodnim, w kraju nadal trwają konflikty etniczne
i
religijne w prowincjach Aceh, Irian Raja i na Molukach. Timor Wschodni to była kolonia portugalska (religia
katolicka) , która w 1975 r uzyskała niepodległość. Obszar ten został natychmiast zaanektowany przez
Indonezję (islam), do której należy Timor Zachodni.
Myanmar (dawna Birma)
Rządząca junta wojskowa nie respektuje układów pokojowych z ugrupowaniami Szanów, Karenów,
Taczinów, Monów i Kaczinów oraz wyników wolnych wyborów. Dlatego w kraju tli się zarzewie wojny
partyzanckiej.
Konflikt kambodżański
Po uzyskaniu niepodległości w 1953 roku ta była kolonia francuska, rządzona przez księcia Sihanouka,
została wciągnięta w wojnę wietnamską (przez terytorium Kambodży przebiegał szlak zaopatrzeniowy
Vietcongu). Dyktatorską władzę zdobył początkowo gen. Lon Nol (1970-1975), następnie przejęli ją
Czerwoni Khmerzy (w czasie ich ludobójczych rządów śmierć poniosło co najmniej 1,5 min ludzi), po nich zaś
Wietnamczycy (1979-1991). Wybory (1993) pod nadzorem ONZ nie zakończyły konfliktu: spory wewnątrz
koalicyjnego rządu, walki w dżungli z niedobitkami Czerwonych Khmerów, korupcja i bieda to obecne
problemy Kambodży.
Konflikt koreański
Podział Korei jest rezultatem II wojny światowej. Północną część, która później
utworzyła KRLD, zajął ZSRR; południową - USA. Powstanie ChRL (1949) przyśpieszyło decyzję o napaści
KRLD na Koreę Południową. Wojna (1950-1953) kosztowała życie 2 mln ludzi i przyśpieszyła wyścig
zbrojeń. Do dzisiaj utrzymuje się stan napięcia w stosunkach między obydwoma Koreami. Ostatnie
doświadczenia z rakietami, które mogą osiągnąć nawet terytorium USA, wprowadzają napięcie i podziały w
stosunkach międzynarodowych. Granica miedzy Koreą Północną a Południowa przebiega wzdłuż 38
równoleżnika.
5
Konflikt tamilski – Sri Lanka
Konflikt ma podłoże etniczne i religijne. Tamilowie (hinduiści) mieszkający głównie w Indiach i w Republice
Sri Lanki stanowią ok. 20% ludności. „Tamilskie Tygrysy" dążą do niepodległości północnej części Sri Lanki
prowadząc zacięte walki z rządową armią złożoną z Syngalezów (buddyści). Skutkiem tych walk jest ok. 55 tys.
ofiar. W latach 1987-1990 na wyspie interweniowały wojska indyjskie.
Konflikt timorski
Była kolonia portugalska Timor Wschodni (katolicy) została w 1975 roku wcielona siłą do Indonezji
(muzułmanie). W walkach z okupantami zginęło 200 tys. osób. Niepodległość wywalczona przy pomocy ONZ
została ogłoszona w 2002 roku.
Konflikt tybetańsko-chiński
Powodem była brutalna aneksja Tybetu w 1949 roku. Eksterminacja Tybetańczyków, kolonizacja i niszczenie
oryginalnej kultury Tybetu doprowadziły do ucieczki do Indii (1959) duchowego przywódcy Tybetańczyków
Dalaj Lamy.
Filipiny
Na Filipinach działają organizacje, które dążą do oderwania części muzułmańskiej (wyspa Mindanao i
okolice) od tego chrześcijańskiego kraju. Najbardziej znane to Front Wyzwolenia Moro (MILF) i Abu Sajef.
Tę drugą grupę podejrzewa się o bliskie związki z Al Kaidą Osamy Bin Ladena. Separatyści muzułmańscy
walczą nie tylko z siłami bezpieczeństwa Filipin, ale też porywają obcokrajowców.
Konflikty w Afryce
Konflikt Maroko - Sahara Zachodnia
Sahara Zachodnia jest terytorium o powierzchni większej niż Wielka Brytania, lecz liczba ludn wynosi
zaledwie 260 tys. Na jej obszarze znajdują się bogate złoża fosforytów, a u jej brzegów – znaczne zasoby
rybne (zimny Prąd Kanaryjski). Hiszpania skolonizowała Saharę Zachodnią w 1884 roku pod nazwą Sahara
Hiszpańska. W 1966 roku ONZ wezwało Hiszpanię do zorganizowania referendum w sprawie przyszłości
Sahary Zachodniej. Równocześnie Maroko wysuwało roszczenia do Sahary Zachodniej, opierając się na
argumentach natury historycznej.
W1973 roku powstał Front Wyzwolenia Sahary Zach. Zwany (Polisario), który rozpoczął działania zbrojne
przeciw władzy hiszpańskiej, a następnie marokańskiej , kiedy w 1975 roku około 350 tysięcy
nieuzbrojonych Marokańczyków wkroczyło do Sahary Zachodniej w tzw. „zielonym marszu”, symbolicznie
przejmując kontrolę nad terytorium. W 1976 roku Front POLISARIO proklamował powstanie Arabskiej
Demokratycznej Republiki Sahary (SADR). W kolejnych latach SADR uzyskała uznanie kilkudziesięciu
państw i została przyjęta do Organizacji Jedności Afrykańskiej (OJA) w1982 roku, podczas gdy władza
Maroka nad Saharą Zachodnią nie została uznana przez żadne państwo W latach 1981-87 Maroko zbudowało
liczący ponad 2500 kilometrów kamienno-piaskowy mur wyposażony w liczne czujniki elektroniczne i
chroniony minami i artylerią. Oddzielił on pozycje marokańskie, zawierające największe kopalnie fosforytów,
od obszarów pod kontrolą Polisario na wschodzie i południu Sahary Zachodniej. Konflikt zaostrzył się w
latach 90-tych. Rozmowy pokojowe w 2000 roku zakończyły się niepowodzeniem. W 2007 roku Rada
Bezpieczeństwa ONZ przyjęła rezolucję wzywającą obie strony do podjęcia bezwarunkowych negocjacji w
celu „osiągnięcia sprawiedliwego, trwałego i obustronnie akceptowalnego rozwiązania politycznego, które
6
zapewni samostanowienie ludności Sahary Zachodniej”, co zostało natychmiast zaakceptowane przez Maroko
i POLISARIO. 18 czerwca 2007 roku w Nowym Jorku przy mediacji ONZ rozpoczęły się pierwsze od 2000
roku bezpośrednie negocjacje między Marokiem a POLISARIO. W dniach 10-11 sierpnia 2007 roku odbyła
się druga runda rozmów.
Konflikt ruandyjski
Eksplozja demograficzna (w ciągu 40 lat czterokrotny wzrost ludności z 2 do 8 mln)
i konflikt między dwoma plemionami: władającymi Rwandą Tutsi i zależnymi Hutu, doprowadził do ludobójstwa.
W walkach (1994) zginęło ok. 800 tysięcy Tutsi i Hutu. W sąsiednich państwach (Ugandzie i Kongo) przebywają
setki tysięcy uchodźców.
Konflikt kongijski
Ogromnie skomplikowana mozaika etniczna, bogactwa naturalne, centralne położenie w Afryce oraz interesy
mocarstw spowodowały walki już w momencie ustanowienia niepodległego państwa (1960). Wewnętrzne
podziały etniczne i polityczne doprowadziły do secesji zasobnej w miedź Katangi. Śmierć popieranego przez
ZSRR premiera Patrice Lumumby i sekretarza generalnego ONZ Daga Hammarskjolda, a następnie ponad
30-letnia dyktatura gen. Mobutu Seseseko pozornie zakończyły konflikt. Walki na nowo rozgorzały w latach
1996-1998, kiedy Mobutu został obalony przez nowego dyktatora Kabilę. Kabilę wspierała Angola.
Konflikt somalijski
Niepodległość (1960). Wojna klanów somalijskich o Ogaden należący do Etiopii. Od 1991 roku trwa
nieprzerwana wojna domowa, interwencja wojsk amerykańskich (operacja „Przywrócić Nadzieję") zakończyła
się połowicznym sukcesem. W 1995 roku wycofano siły ONZ, które zaczęły się angażować w wewnętrzne
konflikty.
Konflikt sudański
Podstawowy konflikt wynika z różnic etnicznych i religijnych. Wojna między arabską (islamską) północą (20 mln
mieszkańców) a murzyńskim, chrześcijańskim południem (6 mln) trwa stale od 1956 roku. Towarzyszą jej głód i
ludobójstwo - w prowincji Dar Fur.
Konflikt erytrejsko-etiopski
Była włoska kolonia anektowana przez Etiopię (1962) stała się miejscem walk niepodległościowych. 20-letnia
walka Erytrejczyków zakończyła się przyznaniem im niepodległości (1993), nadal trwa jednak konflikt
graniczny, dochodzi do starć na pustynnym pograniczu z Etiopią Stawką jest dostęp do morza, który Etiopia
utraciła, przyznając Erytrei niezawisłość. Etiopia i Erytrea to dwa najbiedniejsze państwa na świecie..
Konflikt liberyjski
Zróżnicowanie plemienne i diamenty są powodem walk o władzę i kontrolę nad bogactwami naturalnymi
(diamenty). Wojna trwa nieprzerwanie od 1988 roku. Zginęło już co najmniej 200 tys. ludzi.
Konflikty w Europie
Konflikt bałkański
Powstała w 1918 roku Jugosławia była zlepkiem narodów słowiańskich i mniejszości niesłowiańskich
(Serbów, Chorwatów, Słoweńców, Macedończyków, Czarnogórców, Bośniaków, Albańczyków i Węgrów),
wyznających religie: prawosławną, katolicką i islam. Tak jak w Afganistanie i na Kaukazie, górzyste
położenie znacznej części kraju izoluje różne narody i pogłębia silne poczucie niezależności. W 1991 roku
7
wojną o niepodległość Słowenii i Chorwacji rozpoczął się faktyczny rozpad Jugosławii. W latach 1992-1995
toczyła się wojna w Bośni i Hercegowinie między Serbami, Muzułmanami i Chorwatami zakończona
interwencją sił NATO (głównie USA) i przekształceniem Bośni i Hercegowiny w federację. Zbrodnie
wojenne i czystki etniczne (Srebrenica) wstrząsnęły europejską opinią publiczną. W 1999 roku toczyła się
wojna w prowincji Serbii (historycznej kolebce ich państwowości) Kosowie, zamieszkanym w 90% przez
Albańczyków. Wysiedlenia Albańczyków (dążących do stworzenia Wielkiej Albanii) prowadzone przez
Serbów doprowadziły do bombardowań wybranych celów w Serbii przez siły NATO. Wojna wygrana przez
lotnictwo (USA) spowodowała powstanie autonomicznego obszaru pod nadzorem wojsk międzynarodowych.
Kosowo jednostronnie ogłosiło swoją niepodległość 17 lutego 2008 jako Republika Kosowa. Kosowo zostało
uznane ze wzajemnością przez 53 państwa, w tym przez Polskę. Władze Serbii, które nadal uważają Kosowo
za prawną część terytorium Serbii i są w tej kwestii popierane przez część państw, stosują nazwę Prowincja
Autonomiczna Kosowo i Metochia. Z punktu widzenia prawa międzynarodowego i zgodnie z rezolucjami
ONZ Kosowo jest postrzegane przez jedne państwa jako część Serbii, a przez inne jako osobne państwo.
Kwestię zgodności niepodległości Kosowa z prawem międzynarodowym ma jednoznacznie ustalić
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze, którego opinia prawna, pomimo sprzecznych
wstępnych doniesień z Serbii, zostanie rozważana w trybie normalnym (proces ten może trwać nawet szereg
lat). W roku 2001 Albańczycy wszczęli powstanie w utworzonej w 1991 roku Macedonii, w której dominują
obawy, że zostanie ona podzielona między Serbię, Bułgarię, Grecję i Albanię. Grecy nie uznają nazwy
Macedonia, gdyż roszczą sobie pretensje do spadku po państwie Aleksandra Wielkiego; Bułgarzy twierdzą, że
Macedończycy to Bułgarzy z macedońskim dialektem. W 2006 roku po czerwcowym referendum
niepodległość ogłosiła Czarnogóra. Rozpadła się Nowa Jugosławia.
Konflikt irlandzki
Przyczyny konfliktu są natury religijnej, etnicznej i historycznej. Dotyczy północnej części Irlandii (Ulsteru),
która w 1922 roku stała się częścią Wielkiej Brytanii, podczas gdy reszta wyspy utworzyła niepodległą
Republikę Irlandzką. Dyskryminowana przez większość protestancką mniejszość katolicka wszczęła
powstanie (1969). Konflikt pochłonął ponad 3000 ofiar; ostatecznie stosująca terror IRA złożyła broń.roku.
Konflikt baskijski
Organizacja ETA (Kraj Basków i Wolność) działa w Hiszpanii, a także we Francji, Baskowie to naród
nieliczny ( 800 tys. w Hiszpanii), jednak przez wieki zachowali swoje tradycje i język (euskera). Dążą do
posiadania własnego państwa, mimo iż w 1981zyskali szeroką autonomię. Stosują terror, zamachy bombowe,
uprowadzają polityków. Ostatnio ponowili żądania w 2002 r.
Największe nasilenie aktów terroru ze strony ETA walczącej o niepodległość Baskonii nastąpiło w latach 70.
i 80. XX wieku. Przyznanie autonomii i szybki rozwój gospodarczy ograniczyły poparcie dla ETA.
Konflikt w Czeczenii
Góry, niezależny charakter narodowy, a także rosyjska racja stanu powodują, że mały, milionowy naród
Czeczenii stał się głównym wrogiem największego terytorialnie państwa na świecie. Podbici w XVIII wieku
przez Rosjan wielokrotnie wywoływali powstania (XIX-wieczny bohater Szamil). Wysiedleni przez Stalina w
1944 roku powrócili do ojczyzny w 1957 roku. Po rozpadzie ZSRR ogłosili niepodległość (1991), co
wywołało I wojnę czeczeńską (1994—1996). Stolica kraju Groznyj została zniszczona. Armia rosyjska
8
opuściła Czeczenię. Po ataku fundamentalistów czeczeńskich na sąsiedni Dagestan Rosjanie wkroczyli
ponownie (1999), rozpoczynając II wojnę czeczeńską. Okrucieństwo: niszczenie całych wiosek i mordowanie
ludności cywilnej przez Rosjan oraz terrorystyczne akcje Czeczenów na szpitale, teatr i szkołę (Biesłan 2004) oburzają światową opinię publiczną. Część muzułmanów walczących w szeregach czeczeńskich była
szkolona w Afganistanie. Rosjanie zabijali kolejnych przywódców czeczeńskich: Dudajewa, Basajewa i
wybranego w wyborach (1997) Maschadowa. Czeczenię opuściła blisko połowa ludności. Resztki bojowników
czeczeńskich schroniły się w góry.
Konflikt ormiańsko-azerski
Zwany wojną o Górny Karabach. Enklawa ormiańska na terenie Azerbejdżanu
- (80% ludności - Ormianie) stała się terenem walk w latach 1988-1989. W 1991 roku uzyskała
niepodległość, Ormianie zajęli 20% terytorium Azerbejdżanu. Wojna (1992-1994) zakończyła się mediacją
WNP. Konflikt destabilizuje politycznie obydwa państwa.
Konflikt gruzińsko-osetyjski i abchaski
W latach 1991-1992 ludność Osetii Południowej wchodzącej w skład Gruzji chciała połączyć się z Osetią
Północną wchodzącą w skład Rosji; pokojowe siły WNP (głównie rosyjskie) przerwały walki Osetyjczyków z
Gruzinami.Wchodząca w skład Gruzji Abchazja wygrała wojnę o niepodległość (1992). Mediacja WNP i
rozmieszczenie sił rosyjskich (1994) utwierdziło dominację Rosji, którą chce podważyć nowy rząd Gruzji.
Konflikty w Ameryce Środkowej i Południowej
Konflikt gwatemalski
Od połowy lat 50. XX wieku lewicowa partyzantka złożona z Indian, kierowana
przez marksizujących intelektualistów, wspierana przez Kubę i ZSRR toczyła wojnę z wojskami rządowymi
złożonymi z białej ludności. W latach 1955-1994 zginęło ponad 150 tys. ludzi.
Konflikt meksykański
Wojna partyzancka między Indianami z najbiedniejszego stanu Meksyku Chiapas a wojskami rządowymi
wybuchła 1994 roku, kiedy kilka tysięcy partyzantów zajęło niespodziewanie kilka miast w Chiapas, a potem
schroniło się w górach.
Konflikt ekwadorsko--peruwiański
Konflikt odżywa co pewien czas, ponieważ granica w Amazonii między Peru i Ekwadorem nigdy nie została
wytyczona. Po raz pierwszy wybuchł w latach 1941-1942. Od 1960 roku dochodzi do incydentów, strzelaniny
i starć patroli. Na wielką skalę konflikt rozgorzał na początku 1995 roku (zakończył się rozejmem).
Konflikt kolumbijski
Wieloletnia wojna domowa między siłami rządowymi a lewicowymi partyzantami z organizacji FARC (
Rewolucyjne Siły Zbrojne) Organizacja ta jest powiązana z handlarzami narkotyków, dzięki czemu dysponuje
ogromnymi środkami finansowymi. W Ameryce łacińskiej działa wiele organizacji o skrajnie lewicowych
poglądach ( ideologia marksistowska i rewolucyjne metody walki – „guerilla” np. „Świetlisty Szlak” czyli
Sendero di Luminoso, czy Tupac Amaru w Peru). Wymienione lewicowe oddziały partyzanckie toczyły wojnę
partyzancką z wojskami rządowymi już od lat 60. W latach 80. pojawił się problem otwartej wojny z
narkotykowymi kartelami. W latach 70. Kolumbia była wielkim producentem marihuany, a od lat 80. stała się
głównym światowym centrum produkcji kokainy.
9
Najważniejsze ugrupowania terrorystyczne:
1)
O charakterze nacjonalistycznym:
- ETA (Hiszpania) - Organizacja baskijskich separatystów, domagająca się niezależności dla Kraju Basków
- IRA (Irlandia Północna) – Irlandzka Armia Republikańska walcząca o przyłączenie Irlandii Północnej do
Republiki Irlandii
- Czarny Wrzesień, OWP – ugrupowania walczące o powstanie Palestyńskiego państwa
2)
O charakterze lewackim:
- Czerwone Brygady (Włochy)
- Świetlisty Szlak (Peru)
- Frakcja Czerwonej Armii (Niemcy) – rozwiązana w 1998 r.
- FARC (Rewolucyjne siły zbrojne Kolumbii)
O charakterze religijnym: Hamas (Islamski Ruch Oporu), Dżihad, Bojownicy Al-Aksa,
Hezbollah (Partia Boga) , Al Kaida - organizacje fundamentalistów islamskich, głównie w
Palestynie, Egipcie i Libanie
3)
Zróżnicowanie poziomu rozwoju gospodarczego państw świata ,
przemiany polityczne współczesnego świata - ZADANIA
1.
a)
Przeanalizuj wskaźniki rozwoju gospodarczego i wpisz w odpowiednie miejsca kraje: Korea
Południowa, Dania, Arabia Saudyjska. Określ grupę, do jakiej zaliczysz dany kraj (wysoko,
średnio lub słabo rozwinięty).
Przyrost
Dochód
Odsetek
naturalny
Kraj w $ na
ludności
w
osobę
miejskiej
promilach
32100
10610
10100
1,8
10,6
33
85
82
83
Odsetek
analfabetów
0
2
37
Produkcja
energii
w kWh na
1 osobę
rocznie
5975
3606
3906
Żywność
w kcal na
dobę
Grupa według
poziomu
rozwoju
gospodarczego
3704
3268
2746
2.
a) Przeanalizuj wskaźniki rozwoju gospodarczego i wpisz w odpowiednie miejsca kraje:
Wenezuela, Libia, Nigeria. Określ grupę do jakiej zaliczysz dany kraj (wysoko, średnio i słabo
rozwinięty).
Przyrost
Dochód
Odsetek
naturalny
Odsetek
Kraj w $ na
ludności
w
analfabetów
osobę
miejskiej
promilach
3020
6510
240
19,3
36,7
30,2
86
86
40
8
24
43
Produkcja
energii
w kWh na
1 osobę
rocznie
2518
3569
85
Żywność
w kcal
na dobę
Grupa według
poziomu
rozwoju
gospodarczego
2442
3126
2508
b) Wyjaśnij, dlaczego wysoki przyrost naturalny i duży odsetek analfabetów w KSR są istotnymi
czynnikami utrudniającymi rozwój gospodarczy tych państw.
............................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
10
2. Podaj pełną nazwę organizacji.
a) OECD ...........................................
b) NAFTA .........................................
c) ETA ..............................................
d) UNESCO .......................................
e) MFW ............................................
f) WNP .....................................................................
g) OJA ......................................................................
h) IRA ......................................................................
i) FAO .....................................................................
j) CEFTA .................................................................
3A. Uporządkuj chronologicznie wydarzenia z historii ONZ.
a) ONZ wydaje decyzję o podziale Palestyny na część żydowską i arabską
b) podpisanie Karty Narodów Zjednoczonych
c) sekretarzem generalnym został Kofi Annan
d) przyjęcie 16 nowych członków w wyniku dekolonizacji Afryki („Rok Czarnej Afryki”)
Kolejno od najstarszego: ..................................................................................................................
3B. Uporządkuj chronologicznie wydarzenia z historii Unii Europejskiej.
A) przyjęcie do UE Austrii, Szwecji i Finlandii
B) powstanie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali
C) Traktat z Maastricht
D) powołanie EWG
Kolejno od najstarszego: .................................................................................................................
4. Wpisz nazwy krajów (i ich stolice) powstałych po rozpadzie Jugosławii w 1991 roku.
5.Kaszmir to obszar, o który toczą spór:
a) Indie i Chiny
b) Pakistan i Afganistan
c) Pakistan i Indie
11
d)
Pakistan i Chiny
6. Przyporządkuj terytorium zależne właściwej metropolii. Podkreśl terytoria zależne, które są bazą
wojskową metropolii.
a) Ceuta
A) Wielka Brytania
b) Midway
B) Hiszpania
c) Majotta
C) USA
d) Św. Helena
D) Francja
a) .........,
b).........,
c) .........,
d) .........
7.Wody terytorialne to:
e) wody znajdujące się między lądem a wewnętrzną granicą morza terytorialnego,
f) wody, po których wszystkie kraje mogą swobodnie żeglować,
g) wody, w których państwo reguluje wszystkie sprawy związane z żeglugą, rybołówstwem,
bezpieczeństwem i ochroną środowiska,
h) pas wód o szerokości 200 Mm od linii brzegowej.
8.Przyporządkuj organizacjom grupy krajów, które są ich członkami.
i) CEFTA
A) Ukraina, Białoruś, Rosja
j) OPEC
B) Litwa, Łotwa, Estonia
k) WNP
C) Arabia Saudyjska, Libia, Nigeria
D) Słowenia, Rumunia, Bułgaria
9.Podaj przykład konfliktu o podłożu:
 religijnym .............................................

narodowościowym ...............................

etnicznym .............................................

dysproporcji rozwoju gospodarczego ..................................
10.Z podanych wskaźników określania poziomu rozwoju gospodarczego państw wybierz trzy
wskaźniki społeczne.
a) Śmiertelność niemowląt na 1000 urodzeń żywych.
b) Struktura zatrudnienia ludności.
c) Liczba łóżek w szpitalach na 1000 mieszkańców.
d) Udział wydatków na żywność w budżetach domowych.
e) Odsetek analfabetów.
f) Liczba ludności przypadająca na 1 lekarza.
g) Struktura wiekowa ludności.
11.Porównaj cechy krajów słabo i wysoko rozwiniętych.
Cechy krajów wysoko rozwiniętych
(KWR)
Cechy krajów słabo rozwiniętych
(KSR)
Bardzo duży przyrost naturalny
.......................................................... przekraczający 20‰
...........
..........................................................
...........
12
Ponad 20% udziału przemysłów
zaawansowanych technologii w
strukturze produkcji przemysłowej
..........................................................
...........
..........................................................
...........
Dochód narodowy przekraczający
10000 $ na osobę
..........................................................
...........
..........................................................
...........
Duży udział surowców i płodów
.......................................................... rolnych
w strukturze eksportu
...........
..........................................................
...........
12.Zachodni Brzeg Jordanu to obszar pod względem politycznym należący do:
e) Autonomii Palestyńskiej
f) Jordanii
g) Syrii
h) Izraela
13.Przyporządkuj terytorium zależne właściwej metropolii. Podkreśl terytorium zależne, które jest
bazą wojskową metropolii.
i) Melilla
A) Wielka Brytania
j) Gibraltar
B) Hiszpania
k) Polinezja
C) USA
l) Wake
D) Francja
14.Wpisz nazwy krajów (i ich stolice) powstałych po rozpadzie ZSRR w 1991 roku w Azji
Środkowej.
13
15.Wyłączna strefa ekonomiczna to:
m) wody znajdujące się między lądem a wewnętrzną granicą morza terytorialnego,
n) wody, po których wszystkie kraje mogą swobodnie żeglować,
o) wody, w których państwo reguluje wszystkie sprawy związane z żeglugą, rybołówstwem,
bezpieczeństwem i ochroną środowiska,
p) pas wód o szerokości 12 Mm od linii brzegowej.
16.Przyporządkuj organizacjom grupy krajów, które są ich członkami.
q) EFTA
A) Filipiny, Indonezja, Tajlandia
r) ASEAN
B) Chiny, Japonia, Korea Południowa
s) NATO
C) Włochy, Niemcy, Węgry
D) Szwajcaria, Norwegia, Islandia
17.Porównaj cechy krajów słabo i wysoko rozwiniętych.
Cechy krajów wysoko rozwiniętych
Cechy krajów słabo rozwiniętych
(KWR)
(KSR)
W strukturze wiekowej występuje proces
starzenia się społeczeństwa
...................................................................
......
...................................................................
......
Ponad 60% zawodowo czynnych jest
zatrudnionych w usługach
...................................................................
......
...................................................................
......
14
.....................................................................
....
Około 90% wydatków w budżetach
domowych przeznaczane jest na żywność
.....................................................................
....
…………………………………………
Analfabeci stanowią najwyżej kilka %
……….
społeczeństwa, są to najczęściej analfabeci
...................................................................
wtórni
......
15
1.Zaznacz w przybliżeniu na załączonej mapie euroregiony, odpowiednio od granicy zachodniej (od
EUR Pomerania do EUR Bałtyk).
2. Sformułuj 4 ogólne cele współpracy euroregionów.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………
3. Wymień te euroregiony, do których należą państwa , które bezpośrednio nie graniczą z Polską a
podpisały układ o współpracy regionalnej.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
4. W jakich euroregionach położone są bezpośrednio w strefie przygranicznej 2 obiekty wpisane na
światową listę dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
5. Na załączonej wyżej mapie zaznaczono odpowiednio szrafem 2 obszary morski Bałtyku,
wchodzący w skład terytorium Polski. Oznacz lit.A obszar morskich wód wewnętrznych, lit.B.
obszar wód terytorialnych oraz wytycz w przybliżeniu obszar C czyli morską strefę wyłączności
ekonomicznej.
16
6. Rozpoznaj po opisie podział obszarów morskich:
a) jest to pas wód o szer. 200 Mm, gdzie tylko polskie statki mają prawo do łowienia ryb czy
wydobywania surowców z dna morza. Jedynie umowa gospodarcza zezwala innym państwom na
korzystanie z surowców mineralnych i biologicznych zasobów morza. Wszystkie państwa mogą
swobodnie żeglować, korzystać z przestrzeni powietrznej, układać kable i rurociągi
…………………………………………………………………………………………………
b) pas wód przybrzeżnych, na którym obowiązuje prawodawstwo i władza państwa, do którego
należy dany odcinek wybrzeża. Szerokość pasa wód terytorialnych jest różna, od kilku do kilkunastu
mil, i ustalana jest przez dane państwo ( w Polsce 12 Mm). Statki handlowe przebywające na
wodach terytorialnych podlegają przepisom danego państwa, okręty wojenne zaś nie mają prawa
przekraczać granicy wód terytorialnych bez uzyskania na to pozwolenia.
………………………………………………………………………………………………….
c) zatoki (zatoki, których szerokość ujścia nie przekracza 23 mil morskich oraz wody tzw. zatok
historycznych – były w długim posiadaniu państwa) lub inne obszary wodne położone między
przybrzeżnymi wyspami a lądem stałym, także akweny portowe, na których przybrzeżne państwo
sprawuje suwerenną i całkowita władzę.
…………………………………………………………………………………………………..
7. Jakie są różnice pomiędzy unią celną a strefą wolnego handlu.
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
8. Wymień strefy wolnego handlu;
a)
w Europie ……………………………………………………………………………..
b)
w Ameryce Północnej ………………………………………………………………..
c)
w Azji ………………………………………………………………………………..
9.a) Jakie organizacje utworzyły w 1992 roku Europejski Obszar gospodarczy.
…………………………………………………………………………………………………
b) Który kraj nie podpisał umowy o współpracy w ramach EOG? ……………………………
10. Wybierz z poniższych propozycji nazwy trzech organizacji międzynarodowych z połączenia,
których powstała Unia Europejska,…………………………………………
a) CEFTA,
b) EURATOM, c) EWG, d) EWWiS, e) NATO, f) OECD
11. a) Uporządkuj podane niżej wybrane kraje wg kolejności przystąpienia do UE.
Malta, Włochy, Szwecja, Grecja, Irlandia, Hiszpania, Rumunia
………………………………………………………………………………………..
b) Tzw. szóste rozszerzenie Unii Europejskiej odbyło się 1 stycznia 2007 roku do UE
przystąpiły kraje:............................................................... Obecnie UE liczy ........................ państw.
12. Ważną rolę w funkcjonowaniu Unii Europejskiej odgrywają postanowienia trzech porozumień:
A. Traktatu z Maastricht (1992 r.)
B. Konwencji z Schengen (1995r.)
C. Traktatu Amsterdamskiego (1997 r.)
Przyporządkuj wymienionym poniżej postanowieniom właściwy traktat lub konwencję, w którym
to postanowienie zostało zapisane (A, B, C)
a) powstanie Unii Europejskiej ....................................................................
b) obywatelstwo Unii Europejskiej obok obywatelstwa państwowego
c) wprowadzenie wspólnej waluty ..................... ,
d) wprowadzenie zasady równouprawnienia mężczyzn i kobiet……………. ,
e) zniesienie kontroli paszportowej na granicach lądowych Unii Europejskiej…………….
f) zwalczanie każdego przejawu dyskryminacji na tle różnic płci, rasy, pochodzenia, religii,
kalectwa ………………………….
17
g)
zwiększanie uprawnień w zakresie walki z przestępczością zorganizowaną,
terroryzmem i handlem narkotykami ………………………….
13. Podaj nazwy miast, w których znajdują się siedziby:
a) Rady Unii Europejskiej ...................................................
b) Komisji Europejskiej …………………………………..
c) Parlamentu Europejskiego ................………………….
d) Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości .....................................
e) Europejskiego Banku Centralnego ..................................................
14. Jaka jest różnica między Radą Europejską a Radą Europy ?
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
15. Do jakiego organu UE wybieraliśmy eurodeputowanych w 2004 r ?
…………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
16. Wymień kraje członkowskie Unii Europejskiej („starej 15”), które znajdują się poza strefą euro
(niezakreskowane obszary państw na mapie z zadania 21).
……………………………………………………………………………………………..
17. Które z nowo przyjętych państw w roku 2004 od roku 2007 i 2009 przystąpiły do strefy euro ?
………………………………………………………………………………………………..
18. Dokończ zdanie:Hymnem Unii Europejskiej jest preludium „Ody do radości" z IX Symfonii
skomponowanej przez …………………………………………………………
19. Uzupełnij tabelę wpisując rodzaje działań w ramach każdego z 3 filarów UE.
FILAR I
……………………………
……………………………
……………………………
……………………………
……………………………
……………………………
FILAR II
……………………………….
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
FILAR III
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
20. Wymień po 4 korzyści jako (euroentuzjasta) i po 4 zagrożenia (jako eurosceptyk ), wynikające z
przystąpienia Polski do UE.
KORZYŚCI
ZAGROŻENIA
……………………………………………..
……………………………………………..
……………………………………………..
……………………………………………..
……………………………………………..
……………………………………………..
……………………………………………..
……………………………………………..
…………………………………………….
…………………………………………….
…………………………………………….
…………………………………………….
…………………………………………….
…………………………………………….
18
21. Nowymi członkami Unii Europejskiej w 2004 roku zostało 10 krajów. Oznaczono je na mapie
liczbami arabskimi od 1 do 10. Każdy z tych krajów opisano w tabeli jednym zdaniem. Na jego
podstawie rozpoznaj kraj i uzupełnij tabelę.
Zdanie o kraju
kraj
Członkostwo tego kraju praktycznie będzie dotyczyło tylko
jego części
Kraj o najw. powierzchni i największej liczbie ludności.
Pierwotna roślinność stepowa (puszta) w tym kraju chroniona
jest w rezerwatach.
Rozbudowa elektrowni jądrowej w Temelinie wiąże się z
problemami w polityce międzynarodowej.
Główną gałęzią gospodarki w tym kraju jest turystyka
Kraj ten graniczy z Estonią, Rosją, Białorusią i Litwą.
Na południu tego kraju znajdują się pasma Gór Dynarskich i
rozległy wapienny płaskowyż - Kras.
Polska graniczy z tym krajem na odc. około 100 kilometrów
Największe wyspy należące do tego kraju to: Sarema i
Hiuma.
Najwyższym szczytem górskim w tym kraju jest Gierlach
(2655 m n.p.m.).
19
stolica
nr na
mapie