Pobierz "Informator - wybory samorządowe bez barier"

Pobierz "Informator - wybory samorządowe bez barier"

INFORMATOR
„Wybory samorządowe
bez barier”
16 listopada 2014 r.
niepelnosprawni.pl/wybory
Idziemy na wybory!
1
Materiał został opracowany na podstawie:
Ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy (Dz. U. Nr 21, poz. 112 ze zm.)
Ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. Przepisy wprowadzające ustawę – Kodeks wyborczy (Dz. U. Nr 21, poz. 113
i Nr 102, poz. 588 ze zm.)
Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 29 lipca 2011 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych
dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 158, poz. 938)
Informacji własnych Integracji
Publikacja finansowana ze środków PFRON
Opracowanie: Mateusz Różański
Redakcja i korekta: Agnieszka Sprycha
Opracowanie graficzne, skład i łamanie: Magdalena Borek/Ada Herbut
Krzysztof Klusik - opracował nieodpłatnie grafiki przystosowanego lokalu wyborczego
Wydawca:
Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji
ul. Dzielna 1, 00-162 Warszawa
Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości lub części niniejszej publikacji,
i to niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej, nagrań
fonograficznych itp.), wymaga pisemnej zgody Wydawcy.
ISBN 978-83-64300-18-9
2
SPIS TREŚCI
Wstęp............................................................................................................................................................2
Ważna zmiana prawna.............................................................................................................................2
I Najważniejsze uprawnienia osób z niepełnosprawnością i starszych
w wyborach samorządowych, wynikające z Kodeksu wyborczego ..............................................3
Informacja o dostosowanych lokalach ....................................................................................................3
Udogodnienia w lokalu wyborczym....................................................................................................... 3
Głosowanie przez pełnomocnika.............................................................................................................4
Głosowanie korespondencyjne................................................................................................................5
II Raport Biura Rzecznika Praw Obywatelskich na temat alternatywnych
metod głosowania......................................................................................................................................7
III Zadania dla gmin w związku z uprawnieniami osób z niepełnosprawnością
i starszych w wyborach samorządowych 2014 r..................................................................................8
Wytyczne dla samorządu..........................................................................................................................8
Obowiązki informacyjne gminy..............................................................................................................9
Grafika dostępnego lokalu wyborczego.................................................................................................10
Przykładowe dobre praktyki dostosowania lokalu wyborczego...........................................................11
IV Wizytacje lokali wyborczych pod kątem ich dostosowania do potrzeb
osób z niepełnosprawnością – RAPORT...........................................................................................12
V Savoir-vivre wobec osób z niepełnosprawnością .......................................................................14
VI Przedwyborcze wskazówki dla życzliwego obywatela............................................................14
3
Przed wyborami 16 listopada 2014 roku Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji prowadzi
kampanię informacyjną „Wybory samorządowe bez barier” – pod hasłem „Idź na wybory!”,
która ma na celu uświadomienie osobom z niepełnosprawnością, jak ważny jest ich głos,
a także przypomnienie, że nie muszą głosować osobiście*.
Poniżej prezentujemy krótki Informator dotyczący uprawnień wyborców
z niepełnosprawnością. Chcemy, aby był on nie tylko źródłem wiedzy na temat udogodnień
dla osób z niepełnosprawnością i obowiązków władz lokalnych z nich wynikających, ale aby spełnił
funkcję podręcznika dobrych praktyk i aby za jego przyczyną wzrosła liczba osób z niepełnosprawnością
biorących udział w wyborach.
ZAPRASZAMY DO LEKTURY I DO UDZIAŁU W WYBORACH!
Ważna zmiana prawna
Wybory samorządowe w 2014 roku odbędą się 16 listopada. Dotyczą wyboru samorządowej
władzy ustawodawczej, tj. rad gmin, rad powiatów i sejmików wojewódzkich, oraz samorządowej
władzy wykonawczej w postaci wójtów, burmistrzów i prezydentów miast. Wybory samorządowe
organizowane są raz na cztery lata.
W tym roku po raz pierwszy radni gmin (poza miastami na prawach powiatu) zostaną wybrani
w okręgach jednomandatowych.
Wybory samorządowe są wyborami, w których zastosowanie mają różne systemy wyborcze,
tj. zarówno system wyborów większościowych, jak i wyborów proporcjonalnych. Również okręgi
wyborcze tworzone dla potrzeb wyborczych mają różny kształt, tzn. są zarówno okręgi
jednomandatowe (w wyborach do rady gminy poza miastami na prawach powiatu oraz w wyborach
wójtów, burmistrzów i prezydentów miast) oraz okręgi wielomandatowe (w wyborach np. rady
powiatu czy sejmiku wojewódzkiego).
* Konsultantami Informatora są: prof. dr hab. Jarosław Szymanek i dr Anna Materska-Sosnowska
z Instytutu Nauk Politycznych Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu
Warszawskiego
4
I
Najważniejsze uprawnienia osób
z niepełnosprawnością i starszych
w wyborach samorządowych 2014,
wynikające z Kodeksu wyborczego**
Informacja o dostosowanych lokalach
Informacje o dostępnych lokalach powinny być wyborcom z niepełnosprawnością udostępniane
przez urzędy gmin telefonicznie, poprzez ulotki i inne drukowane materiały informacyjne,
a także elektronicznie. Powinny zostać także zamieszczone na stronie internetowej urzędu
(w Biuletynie Informacji Publicznej). Informacje przydatne dla osób z niepełnosprawnością znajdą się
także na stronie internetowej Państwowej Komisji Wyborczej (pkw.gov.pl).
Z przepisów Kodeksu wyborczego wynika, że wójt (burmistrz, prezydent miasta) powinien
zapewnić 1/5 lokali dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnością. Wprawdzie art. 186
Kodeksu wyborczego mówi o 1/2 dostępnych lokali wyborczych, ale art. 15a Ustawy Przepisy
wprowadzające ustawę – Kodeks wyborczy precyzuje, że do końca 2014 r. dostosowanych lokali ma być
wciąż 1/5, do końca 2015 r. – 1/3, natomiast do końca 2016 r. – 2/5. Dopiero od 2017 r. połowa lokali
wyborczych ma być dostosowana do potrzeb wyborców z niepełnosprawnością. Zaznaczyć też trzeba,
że wymagana obecnie 1/5 lokali zorganizowanych w sposób wygodny dla osób niepełnosprawnością
jest wielkością minimalną. Jeśli gmina ma możliwości zorganizowania w sposób dogodny dla osób
z niepełnosprawnością większej liczby lokali, może, a nawet powinna to zrobić.
Wyborcy z niepełnosprawnością przysługuje prawo wyboru komisji obwodowej, w której chce
zagłosować. Najpóźniej do 12 listopada 2014 roku może zgłosić do urzędu gminy wniosek o dopisanie
do spisu wyborców w wybranym przez siebie obwodzie głosowania spośród obwodów, w których lokal
wyborczy jest dostosowany do potrzeb osób z niepełnosprawnością. Taki wniosek powinien zawierać
imię i nazwisko wyborcy, imię ojca, datę urodzenia, numer ewidencyjny PESEL i adres zamieszkania.
Ponadto specjalnie dla osób przebywających w szpitalach, domach pomocy społecznej, zakładach
karnych, aresztach śledczych - jeśli znajduje się w nich co najmniej 15 osób uprawnionych
do głosowania - tworzy się odrębne obwody głosowania.
Udogodnienia w lokalu wyborczym
− Na prośbę osoby z niepełnosprawnością może jej pomagać w głosowaniu w lokalu wyborczym inna
osoba, w tym niepełnoletnia. Pomoc może mieć jednak tylko techniczny charakter; nie może polegać
na sugerowaniu wyborcy sposobu głosowania lub głosowaniu w zastępstwie tego wyborcy.
Dopuszczalne jest, aby na życzenie wyborcy z niepełnosprawnością w pomieszczeniu za zasłoną
przebywała osoba udzielająca pomocy. Osobą tą nie może być członek komisji ani mąż zaufania.
− Komisja jest obowiązana, na prośbę wyborcy z niepełnosprawnością, do przekazania ustnie treści
obwieszczeń wyborczych w zakresie informacji o komitetach wyborczych biorących udział
5
w wyborach oraz o zarejestrowanych kandydatach i listach kandydatów. Przekazanie ustnie
tej informacji przez komisję nie może jednak wyczerpywać znamion agitacji wyborczej
czy też innej formy sugestii skierowanej do wyborcy.
− Wyborca z dysfunkcją wzroku może także osobiście głosować w lokalu wyborczym
przy użyciu nakładki na kartę do głosowania sporządzonej w alfabecie Braille’a. W każdym lokalu
wyborczym powinny być dostępne takie nakładki.
Głosowanie przez pełnomocnika1
Osoby z orzeczeniem o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności, wedle
przepisów Ustawy z 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu
osób niepełnosprawnych (Dz.U. 2011, nr 127, poz. 721) oraz wszyscy inni wyborcy powyżej 75. roku
życia mogą upoważnić zaufaną osobę do oddania głosu w jej imieniu. Taka osoba nazywana
jest pełnomocnikiem. Pełnomocnik głosuje zatem osobiście w lokalu wyborczym, ale nie w imieniu
własnym, tylko innego wyborcy (mocodawcy). Oznacza to, że pełnomocnik, oddając głos w imieniu
osoby, która udzieliła mu pełnomocnictwa, powinien głosować nie według własnych preferencji,
ale zgodnie z wolą osoby, w imieniu której ma oddać głos.
Pełnomocnikiem może zostać wyborca wpisany do stałego rejestru wyborców w tej gminie
co osoba, w imieniu której głosuje. Nie jest dopuszczalne przyjęcie pełnomocnictwa od więcej
niż jednego wyborcy, chyba że jednym z nich jest członek najbliższej rodziny (rodzic, dziecko,
małżonek, brat, siostra, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia, kurateli lub opieki w stosunku
do pełnomocnika).
Najpóźniej 9 dni przed wyborami, czyli do 7 listopada 2014 roku (w przypadku drugiej tury
wyborów wójtów, burmistrzów, prezydentów miast – do 21 listopada 2014 roku) uprawniony wyborca
powinien złożyć do urzędu gminy wniosek o sporządzenie pełnomocnictwa. Wniosek składa się
na urzędowym formularzu, który powinien zostać udostępniony w urzędzie gminy oraz na jej stronie
internetowej. Przepisy tego nie precyzują, ale praktyka pokazuje, że wniosek nie musi być składany
przez wyborcę osobiście w urzędzie gminy, ale może być np. wysłany pocztą czy faksem i może być
dostarczony do urzędu przez inną osobę niż sam wnioskodawca. Wniosek musi być podpisany
przez wnoszącego o sporządzenie aktu pełnomocnictwa lub przez osobę mającą być pełnomocnikiem,
w przypadku gdy wnioskujący nie może lub nie umie podpisać wniosku. W takiej sytuacji wolę
udzielenia pełnomocnictwa przez wyborcę niemogącego lub nieumiejącego złożyć podpisu
stwierdza przez złożenie własnego podpisu wójt lub inny upoważniony pracownik urzędu gminy,
o ile wola wyborcy została potwierdzona w sposób niebudzący wątpliwości. Wniosek powinien
zawierać: nazwisko i imię (imiona), imię ojca, datę urodzenia, numer ewidencyjny PESEL oraz adres
zamieszkania zarówno wyborcy, jak i osoby, której ma być udzielone pełnomocnictwo do głosowania,
a także wyraźne oznaczenie wyborów, których dotyczy pełnomocnictwo do głosowania (za art. 56 § 2
Kodeksu wyborczego). Do wniosku należy dołączyć: kopię aktualnego orzeczenia określającego stopień
niepełnosprawności wnioskodawcy i pisemną zgodę osoby mającej być pełnomocnikiem na przyjęcie
pełnomocnictwa do głosowania. Jeżeli wniosek nie spełnia warunków formalnych, w ciągu trzech dni
1
Zgodnie z art. 54-61 Kodeksu wyborczego.
6
wójt wzywa wyborcę do usunięcia wad wniosku w terminie kolejnych trzech dni. Jeśli ten termin
nie został dochowany albo jeśli wyborca nie poprawił należycie wniosku, wójt odmawia sporządzenia
aktu pełnomocnictwa. Odmowę sporządzenia aktu pełnomocnictwa wraz z uzasadnieniem doręcza się
niezwłocznie wyborcy.
Pełnomocnictwo jest udzielane przed urzędnikiem gminy, który ma czuwać nad prawidłowością
całej procedury. Wnioskodawca nie musi jednak fatygować się do urzędu. Akt pełnomocnictwa
do głosowania jest bowiem sporządzany w miejscu zamieszkania wyborcy udzielającego
pełnomocnictwa do głosowania lub w innym miejscu na obszarze gminy, jeżeli wyborca zwróci się
o to we wniosku o sporządzenie aktu pełnomocnictwa.
Złożenie wniosku oraz sporządzenie aktu pełnomocnictwa nie wymaga wnoszenia jakichkolwiek
opłat urzędowych. Również pełnomocnik nie może pobierać jakiegokolwiek wynagrodzenia
za „usługę“ głosowania w imieniu mocodawcy. Można udzielić pełnomocnictwa zarówno
na głosowanie 16 listopada 2014 roku, jak i ewentualnie na ponowne głosowanie (można też udzielić
pełnomocnictwa na samo ponowne głosowanie).
Pełnomocnik udaje się do lokalu komisji obwodowej właściwej dla wyborcy,
który pełnomocnictwa udzielił. Okazuje tam członkom komisji obwodowej własny dokument
tożsamości oraz przekazuje dokument pełnomocnictwa. Komisja zatrzymuje pełnomocnictwo
i dołącza do dokumentacji wyborczej, a pełnomocnikowi wydaje kartę do głosowania.
2
Głosowanie korespondencyjne
Osoby posiadające orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności
mogą głosować korespondencyjnie. Możliwości takiej nie mają natomiast osoby, które skończyły 75 lat
i nie mają orzeczenia o niepełnosprawności. Skorzystanie z tej formy głosowania wymaga zgłoszenia
przez uprawnionego wyborcę do urzędu gminy zamiaru głosowania korespondencyjnego. Należy je
przesłać najpóźniej 21 dni przed dniem wyborów, co w przypadku tegorocznych wyborów
samorządowych oznacza, że najpóźniej do 27 października 2014 roku.
Można to zrobić ustnie, pisemnie lub elektronicznie. Nie ma jednolitego formularza
zgłoszenia, ale powinno ono zawierać: imię i nazwisko wyborcy, imię ojca, datę urodzenia, numer
PESEL, oświadczenie wyborcy o wpisaniu do rejestru wyborców w danej gminie, wskazanie wyborów,
których zgłoszenie dotyczy, a także wskazanie adresu stałego zamieszkania, na który ma być wysłany
pakiet wyborczy. Do zgłoszenia należy także dołączyć kopię aktualnego orzeczenia ustalającego stopień
niepełnosprawności.
Jeżeli wyborca chciałby otrzymać karty do głosowania z nakładkami w alfabecie Braille’a,
powinien to wyraźnie napisać w zgłoszeniu.
Jeżeli zgłoszenie nie spełnia warunków formalnych, w ciągu trzech dni urząd gminy
powinien wezwać wnioskodawcę do jego poprawienia. Uzupełnienie wniosku powinno nastąpić
2
Zgodnie z art. 61a-61j Kodeksu wyborczego.
7
w ciągu kolejnych trzech dni. Nieuzupełnienie wniosku w terminie, jak też jego złożenie po terminie
oznacza pozostawienie wniosku bez rozpatrzenia.
W sytuacji gdy wszystkie wymogi będą spełnione, najpóźniej siedem dni przed dniem
wyborów, co w tym przypadku oznacza dzień 9 listopada 2014 r. wyborca powinien otrzymać
na wskazany w zgłoszeniu adres pakiet wyborczy. Pakiet wyborczy doręcza się wyłącznie
do rąk własnych wyborcy niepełnosprawnego po okazaniu dokumentu potwierdzającego tożsamość
i pisemnym pokwitowaniu odbioru.
Pakiet wyborczy zawiera komplet materiałów niezbędnych do głosowania:
• karty do głosowania,
• instrukcję głosowania korespondencyjnego,
• oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu,
• zaadresowaną kopertę zwrotną,
• kopertę na karty do głosowania,
• nakładki na karty do głosowania w brajlu – jeżeli prosił o nie wyborca w zgłoszeniu.
Instrukcja głosowania
Wyborca głosujący korespondencyjnie powinien postępować zgodnie z instrukcją, w przeciwnym
razie jego głos będzie nieważny:
• Po skreśleniu wybranych kandydatów należy włożyć karty do głosowania do koperty oznaczonej
jako KOPERTA NA KARTY DO GŁOSOWANIA.
• Kopertę należy zakleić.
• Należy podpisać oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu.
• Do koperty oznaczonej jako PRZESYŁKA WYBORCZA wkłada się kopertę z kartami
do głosowania oraz podpisane oświadczenie, a następnie zakleja się tę kopertę.
Na kopercie będzie już wydrukowany adres komisji wyborczej, do której przesyłka powinna trafić.
Nadanie przesyłki jest bezpłatne.
Ważny głos
Głos oddany korespondencyjne będzie ważny, jeżeli przesyłka wyborcza trafi do wyznaczonej
komisji w czasie głosowania, czyli 16 listopada 2014 r. w godz. 7.00–21.00 (w drugiej turze: 30 listopada
w godz. 7.00–21.00). Przesyłki, które spłyną później, nie będą brane pod uwagę przy ustalaniu wyniku
wyborów. Nie ma przeszkód, aby wyborca z niepełnosprawnością sam dostarczył przesyłkę do komisji
obwodowej. Komisja obwodowa (najczęściej jedna w gminie), która otrzyma przesyłkę, otwiera tylko
pierwszą kopertę, z której wyjmuje oświadczenie o osobistym i tajnym głosowaniu. Na tej podstawie
odznacza wyborcę w spisie wyborców. Zaklejoną kopertę z kartami do głosowania komisja wrzuca
do urny. Otwiera się ją dopiero przy zliczaniu wszystkich głosów.
Zgłoszenie zamiaru głosowania korespondencyjnego w przypadku wyborów wójta (burmistrza,
prezydenta miasta) obejmuje obie tury głosowania. Przed drugą turą nie trzeba już ponawiać zgłoszenia.
Pakiet wyborczy wyborca powinien otrzymać najpóźniej do 23 listopada 2014 r.
** Tekst na podst. PORADNIKA WYBORCY – Wybory samorządowe 2014, wyd. przez Fundację im. S. Batorego;
Konsultacja: Grzegorz Gąsior, st. specjalista w Zespole Prawnym i Organizacji Wyborów Krajowego Biura Wyborczego
8
II
Raport Biura Rzecznika Praw Obywatelskich
na temat alternatywnych metod głosowania
W 2014 r. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich we współpracy z CBOS przeprowadziło badanie
dotyczące opinii i oczekiwań Polaków, które związane są z alternatywnymi procedurami głosowania.
W badaniu respondenci zostali poproszeni o ocenę poszczególnych form głosowania.
Te odpowiedzi pozwalają również na poznanie opinii dotyczących kręgu osób, które powinny z nich
korzystać (w szczególności – czy procedury powinny być adresowane do ogółu wyborców,
czy tylko do określonych grup).
Wyniki badań zostały zawarte w raporcie Ułatwienia w głosowaniu – wiedza, opinie i oczekiwania,
który został opublikowany w kwietniu 2014 r.
Wedle danych przedstawionych w raporcie polscy wyborcy dość dobrze odnoszą się do pomysłu
stosowania procedur głosowania innych niż osobiste głosowanie w lokalu wyborczym.
Ankietowani najczęściej wskazują na możliwość głosowania przez internet. Procedurę
tę widziałoby w polskim prawie wyborczym łącznie 76% badanych, w tym 44% uważa, że powinna być
ona adresowana do wszystkich wyborców, a 32% – że tylko do osób, które mają duże trudności
z dotarciem do lokali wyborczych. Całkowicie przeciwnych wprowadzeniu takiej procedury jest 18%
badanych. Największymi zwolennikami procedury głosowania przez internet są osoby najmłodsze
(18–24 lata) i młode (25–34) – w obu grupach łącznie poparcie dla niej wynosi około 84%.
Większość z nich (55%) wskazuje, że powinna to być procedura dostępna dla wszystkich wyborców.
Procedurę głosowania przez pełnomocnika, jako element prawa wyborczego, popiera niewiele
mniej niż głosowanie elektroniczne, bo 69% badanych. Większość z nich (51%) uważa to rozwiązanie
za mechanizm, który powinien być adresowany do grupy wyborców mających szczególnie duże
problemy z dotarciem do lokali wyborczych (w takiej formule procedura ta została wprowadzona
do polskiego prawa wyborczego i jest z powodzeniem stosowana już od 2010 roku. Jedynie 18%
respondentów uważa, że możliwość głosowania przez pełnomocnika powinni mieć wszyscy wyborcy.
Negatywnie o omawianym rozwiązaniu wypowiada się 25% ankietowanych. W porównaniu
z wynikami analogicznego badania z 2011 roku oceny w zasadzie nie zmieniły się.
Gorzej oceniona przez wyborców została procedura, zgodnie z którą przedstawiciele komisji
wyborczej udawaliby się do domu wyborcy z przenośną urną wyborczą. Stosowanie takiego
rozwiązania w polskim prawie wyborczym popiera 62% ankietowanych, ale warto podkreślić,
że tylko 12% uważa, iż ta procedura powinna być dostępna dla wszystkich wyborców, a 50%
– iż tylko dla tych, którzy mają problemy z dotarciem do lokali wyborczych. Przeciwnicy
takiego rozwiązania stanowią 33% badanych.
9
Niestety, wciąż jeszcze wiedza na temat alternatywnych metod głosowania nie jest powszechna.
W 2014 roku pełną wiedzę o tym, kto jest uprawniony do korzystania z procedury głosowania
korespondencyjnego, posiadało jedynie 15% ogółu badanych, dla porównania w analogicznym badaniu,
przeprowadzonym w 2011 roku było to 22 % respondentów. Szczególnie niepokojący autorów raportu
jest fakt, że osoby, do których adresowane jest to rozwiązanie, w przeważającej większości również
o nim nie wiedzą. O tym, że mogą skorzystać z procedury głosowania korespondencyjnego,
wie jedynie 32% wyborców, którzy mają odpowiednie orzeczenie o niepełnosprawności, pozwalające
na skorzystanie z tej możliwości.
Nieznacznie większą wiedzę polscy wyborcy posiadają na temat procedury głosowania
przez pełnomocnika (wprowadzoną już w 2010 r. i stosowaną w trzech głosowaniach).
Pełną wiedzę, że procedura ta jest skierowana do osób niepełnosprawnych i osób powyżej 75. roku
życia, posiada tylko 23% ankietowanych, a wiedzę częściową – 21% (z czego 18% wskazało,
że jest - to procedura adresowana tylko do osób niepełnosprawnych, a 3% – że do wyborców
powyżej 75. roku życia). Niestety, zaledwie 17% spośród ankietowanych, mających co najmniej
75 lat ma świadomość, że ze względu na wiek może głosować przez pełnomocnika. Z kolei wśród osób
z niepełnosprawnością z odpowiednim orzeczeniem taką wiedzą dysponuje tylko 34% respondentów.
Z raportu jasno wynika, że brak wiedzy na temat uprawnień wiąże się z brakiem informacji
na temat tego, komu one przysługują i jak z nich korzystać. Zdecydowana większość ogółu badanych
(84%) deklaruje, że nie wie, do kogo powinna się zwrócić osoba z niepełnosprawnością chcąca
skorzystać z przysługujących jej uprawnień do uzyskania informacji o wyborach. Wśród osób
z niepełnosprawnością (mających orzeczenie o niepełnosprawności lub mających problemy
ze sprawnością utrudniające udział w głosowaniu) jedynie 18 % deklaruje, że wie, do kogo zwrócić się
w celu uzyskania szczegółowych informacji o wyborach.
III
Zadania dla gmin w związku z uprawnieniami
osób z niepełnosprawnością i starszych
w wyborach samorządowych w 2014 r.3
Wytyczne dla samorządu
1. Warunki techniczne, jakim powinien odpowiadać lokal obwodowej komisji wyborczej, dostosowany
do potrzeb wyborców z niepełnosprawnością:
− lokal powinien znajdować się na parterze budynku bez barier architektonicznych
albo być wyposażony w podjazdy lub inne urządzenia umożliwiające samodzielne dotarcie
do niego wyborcom z niepełnosprawnością (np. windy),
3Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 29 lipca 2011 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych
dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 158, poz. 938).
10
− co najmniej jedne drzwi prowadzące do lokalu powinny umożliwiać dogodne warunki ruchu
wyborcom z niepełnosprawnością, a w szczególności:
• być rozwierane lub rozsuwane,
• mieć szerokość w świetle min. 0,9 m,
• wysokość ich progu nie może przekraczać 5 mm.
− rozmieszczenie drzwi powinno umożliwiać dogodne warunki ruchu wyborcom
z niepełnosprawnością,
− krawędzie stopni schodów znajdujących się w lokalu oraz prowadzących do lokalu
powinny wyróżniać się kolorem kontrastującym z kolorem posadzki,
− przezroczyste przegrody (w szczególności drzwi i ściany) powinny być oznaczone
na wysokości 0,8-1,2 m oraz 1,4-1,7 m przynajmniej dwoma pasami o szerokości 0,1-0,15 m,
o jednolitej barwie, kontrastującej z tłem,
− posadzki powinny mieć nawierzchnie o właściwościach przeciwpoślizgowych,
− droga prowadząca od drzwi wejściowych do miejsca głosowania powinna być możliwie
najkrótsza oraz wolna od przeszkód (np. progów, schodów, wycieraczek),
− miejsce zapewniające tajność głosowania wyborcom z niepełnosprawnością powinno mieć
co najmniej 1,2 m szerokości i 1,2 m głębokości oraz umożliwiać pisanie na dwóch
wysokościach: 0,8 i 1,1 m,
− w miejscu zapewniającym tajność głosowania należy zapewnić dodatkowe, obok górnego,
oświetlenie skierowane bezpośrednio na miejsce, w którym będzie wypełniana karta
do głosowania,
− urna wyborcza powinna mieć nie więcej niż 1 m wysokości,
− przejście pomiędzy miejscem wydania karty do głosowania i miejscem zapewniającym tajność
głosowania a urną powinno mieć szerokość co najmniej 1,5 m,
− urzędowe obwieszczenia oraz informacja Państwowej Komisji Wyborczej powinny być
umieszczone w miejscu dostępnym dla wyborców poruszających się na wózkach inwalidzkich,
na wysokości 0,9 m, mierzonej od posadzki do dolnej części arkusza obwieszczenia
lub informacji.
Podczas tegorocznych wyborów samorządowych co najmniej 1/5 lokali obwodowych
komisji wyborczych na terenie każdej gminy powinna być dostosowana do potrzeb wyborców
z niepełnosprawnością4.
Obowiązki informacyjne gminy5
Wójt lub upoważniony przez niego pracownik urzędu gminy w godzinach pracy urzędu,
w tym telefonicznie lub w drukowanych materiałach informacyjnych przesyłanych na wniosek
wyborcy z niepełnosprawnością, w tym w formie elektronicznej, ma obowiązek przekazania
informacji o:
− właściwym dla wyborcy z niepełnosprawnością okręgu wyborczym i obwodzie głosowania,
4 Z
godnie z art. 15a Ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. Przepisy wprowadzające ustawę – Kodeks wyborczy (Dz. U. Nr 21, poz. 113
i Nr 102, poz. 588 ze zm.).
5 Zgodnie z art. 37a Ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy (Dz. U. Nr 21, poz. 112 ze zm.).
11
GRAFIKI ILUSTRUJĄCE DOSTĘPNY LOKAL WYBORCZY
Miejsca
parkingowe dla
osób z niepełnosprawnością
Podjazd o kącie
nachylenia nie
większym niż 15 st.
Drzwi wejściowe
o szerokości min. 0,9 m:
próg o wysokości
maks. 0,5 cm
Lokal powinien
znajdować się
na parterze
Wyraźne strzałki wskazujące lokal wewnątrz
budynku
Podjazd wewnątrz budynku
lub winda dla osób
z niepełnosprawnością
Posadzki z nawierzchnią
o właściwościach
przeciwpoślizgowych
Schody oznaczone
odblaskową,
widoczną taśmą
Toaleta w budynku
przystosowana do
potrzeb osób z niepełnosprawnością
Brak wykładzin
Stolik do głosowania
na dwóch wysokościach
– 0,8 m i 1,1 m
Obwieszczenia i informacje
umieszczone na wysokości
0,9 m od posadzki
Wyraźne oznaczenie stołu komisji,
np. do której osoby trzeba podejść
oraz ramki do podpisywania
Przejście od strony
komisji o szerokości
min. 1,5 m
Szerokość kabiny
1,2 m x 1,2 m + szkło
powiększające oraz
dodatkowe oświetlenie
karty do głosowania
Urna wyborcza
na wysokości 1 m
od podłogi
12
− lokalach obwodowych komisji wyborczych, dostosowanych do potrzeb wyborców
z niepełnosprawnością,
− warunkach dopisania wyborcy z niepełnosprawnością do spisu wyborców w obwodzie głosowania,
w którym znajdują się lokale dostosowane do potrzeb wyborców z niepełnosprawnością,
− terminie wyborów oraz godzinach głosowania,
− komitetach wyborczych biorących udział w wyborach oraz zarejestrowanych kandydatach
i listach kandydatów,
− warunkach oraz formach głosowania.
Powyższe informacje są przekazywane wyborcy z niepełnosprawnością po podaniu
przez wyborcę jego nazwiska, imienia oraz adresu stałego zameldowania.
Wójt ma obowiązek podać powyższe informacje do wiadomości publicznej
poprzez umieszczenie ich w „Biuletynie Informacji Publicznej”, oraz w sposób zwyczajowo
przyjęty w danej gminie.
Przykładowe dobre praktyki dostosowania lokalu wyborczego
1. Dostępność otoczenia lokalu (np. szeroka furtka 0,9 m, ścieżka o równej, twardej nawierzchni),
zabezpieczone miejsca do parkowania dla pojazdów osób z niepełnosprawnością.
2. Prawidłowe oznaczenie wizualne budynku, informujące o dostępności lokalu dla osób
z niepełnosprawnością – widoczne z daleka, w odpowiednim miejscu i stosownie kontrastowe.
3. Wejście do lokalu pozbawione schodów lub z podjazdem o kącie nachylenia najwyżej 15 st.
4. W bezpośrednim pobliżu dostępna toaleta, z której mogliby korzystać wyborcy
z niepełnosprawnością, a dojście do toalety oznaczone widocznymi strzałkami.
5. Stół komisji usytuowany w miejscu odpowiednio oświetlonym, którego wysokość pozwoli
na podjechanie wózkiem inwalidzkim.
6. Wewnątrz budynku powinny znajdować się strzałki do lokalu wyborczego – duże
i kontrastujące z kolorem ściany.
7. W
wyposażeniu lokalu powinno być szkło powiększające, z którego mogą korzystać osoby starsze
i słabowidzące (lupa), a także plakat informujący o dostępności szkła powiększającego w lokalu
wyborczym. Komisja powinna być wyposażona w dodatkowe przedmioty, jak ramki do podpisywania.
13
IV
Wizytacje lokali wyborczych
pod kątem ich dostosowania do potrzeb
osób z niepełnosprawnością***
RAPORT
Pracownicy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich w dniach 23 i 24 maja 2014 roku,
tj. przed wyborami do Parlamentu Europejskiego, przeprowadzili wizytacje 158 lokali wyborczych
posiadających status dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnością, znajdujących się
w 23 miejscowościach.
W toku kontroli podjętej przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich ocenie podlegały
przede wszystkim warunki techniczne lokali określone w drodze Rozporządzenia Ministra
Infrastruktury z dnia 29 lipca 2011 r. w sprawie lokali obwodowych komisji wyborczych dostosowanych
do potrzeb wyborców niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 158, poz. 938; dalej jako: rozporządzenie), tj.:
• lokalizacja lokalu wyborczego (parter, piętro),
• urządzenia umożliwiające dotarcie do budynku (podjazd, winda),
• szerokość drzwi wejściowych,
• wysokość progów drzwi wejściowych,
• oznaczenie krawędzi stopni schodów,
• oznaczenie przegród szklanych,
• właściwości przeciwpoślizgowe posadzki,
• wymiary lokalu wyborczego,
• dostosowane miejsce zapewniające tajność głosowania,
• dodatkowe oświetlenie w miejscu zapewniającym tajność głosowania,
• wysokość urny wyborczej,
• szerokość przejścia pomiędzy miejscem wydania kart do głosowania, miejscem zapewniającym
tajność głosowania a urną wyborczą,
• umieszczenie obwieszczeń PKW.
W wyniku przeprowadzonej wizytacji, pracownicy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich
stwierdzili uchybienia w 113 lokalach, co stanowiło więcej niż 2/3 (72 %) wszystkich wizytowanych
lokali wyborczych. Dla porównania w czerwcu 2010 było to aż 85 %.
W efekcie przeprowadzonej kontroli stwierdzono, co następuje:
1. 113 na 158 kontrolowanych lokali wyborczych nie spełniało warunków określonych
w rozporządzeniu. Podobnie jak w poprzednich kontrolach (m.in. przeprowadzanych
przed wyborami do Sejmu RP i Senatu RP w 2011 r.) stwierdzone przez Rzecznika uchybienia w większości nie dotyczyły barier architektonicznych budynków, natomiast samej organizacji lokalu
wyborczego. Do najczęściej powtarzających się uchybień należały:
• brak dodatkowego oświetlenia w miejscu zapewniającym tajność głosowania (stwierdzono
w 61 lokalach, co stanowi 39% ogółu wizytowanych lokali wyborczych),
14
• niedostosowane miejsce zapewniające tajność głosowania (w 51 lokalach, co stanowi 32 % ogółu
badanych lokali),
• brak oznakowania krawędzi stopni schodów (w 34 lokalach – 22 % kontrolowanych lokali),
• śliska posadzka w lokalu (stwierdzono w 24 lokalach – co stanowi 15 % ogółu badanych lokali),
• brak oznakowania przegród szklanych w lokalu (w 23 lokalach wyborczych – a więc 15 % ogółu
badanych lokali wyborczych),
• zbyt wysokie progi drzwi (stwierdzono w 21 lokalach wyborczych – 13 % ogółu badanych lokali),
• niewłaściwe rozmieszczenie informacji i obwieszczeń PKW (stwierdzono w 18 lokalach
– 11 % ogółu badanych),
• niewłaściwą wysokość urny wyborczej (stwierdzono w 10 lokalach wyborczych, co stanowi
6 % ogółu badanych lokali wyborczych),
• brak odpowiednich wymiarów lokalu wyborczego (stwierdzono w 10 lokalach – 6 % ogółu
badanych lokali wyborczych),
• niewłaściwą szerokość przejścia pomiędzy miejscem wydania kart do głosowania, miejscem
zapewniającym tajność głosowania a urną wyborczą (stwierdzono w 10 lokalach – 6 % ogółu badanych
lokali),
• niewłaściwą szerokość drzwi wejściowych do lokalu (stwierdzono w 9 lokalach wyborczych).
4. Jedynie w nieco ponad 1/4 kontrolowanych lokali (45 na 158) nie stwierdzono nieprawidłowości
odnośnie do wymogów określonych w rozporządzeniu.
Uwagi szczegółowe:
Nieprawidłowości tych można było stosunkowo łatwo uniknąć, gdyby tylko osoby wchodzące
w skład komisji wyborczych były świadome, w jaki sposób powinien być zorganizowany lokal
wyborczy i dołożyły przy tym należytej staranności. Tymczasem z niepokojem należy stwierdzić,
że członkowie komisji nie znali przepisów rozporządzenia i nie dysponowali jego tekstem. Rozmówcy
nierzadko polemizowali też z wymogami przypominanymi przez kontrolujących. W niektórych
lokalach dopiero po interwencji pracowników BRPO usunięto stwierdzone nieprawidłowości.
Niestety, podobnie jak w przypadku kontroli przeprowadzanych w 2011 roku, w wielu komisjach
to od pracowników BRPO dowiadywano się, że dany lokal oznaczony jest jako dostosowany
do potrzeb wyborców z niepełnosprawnością.
Kilka z badanych przez przedstawicieli RPO lokali wyborczych dostosowanych do potrzeb
wyborców z niepełnosprawnością znajdowało się w zakładach opieki zdrowotnej i domach pomocy
społecznej. Były to odrębne (tzw. zamknięte) obwody głosowania, w których głosują pacjenci
lub pensjonariusze.
Kontrolerzy zwrócili także uwagę na bezpośrednią okolicę lokali wyborczych. W wielu
przypadkach okazuje się, że nawet najlepiej dostosowane lokale są trudno dostępne dla osób
z niepełnosprawnością z uwagi na liczne przeszkody przed budynkiem. W szczególności należy wskazać
na stwierdzoną dziurawą, nierówną lub żwirową nawierzchnię uniemożliwiającą skuteczne
skorzystanie z podjazdów czy brak osłon przy samych podjazdach. Poza tym, jak zauważyli pracownicy
RPO, w wielu lokalach wejście przystosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnością (z podjazdem)
znajdowało się w innej części budynku niż wejście główne (np. od strony boiska szkolnego itp.).
15
Skuteczne korzystanie z niego przez wyborców było uwarunkowane odpowiednim oznaczeniem
i wskazaniem drogi, podczas gdy w kilku przypadkach brak było praktycznej możliwości
samodzielnego skorzystania z windy (która była zamknięta). Należy wymienić również inne bariery,
które napotykać mogą wyborcy niepełnosprawni, jak: zamknięta brama wjazdowa (przy zbyt
wąskim wejściu), a także brak miejsc parkingowych z przeznaczeniem wyłącznie dla osób
z niepełnosprawnością.
*** Na podstawie: Wizytacje lokali wyborczych pod kątem ich dostosowania do potrzeb osób
niepełnosprawnych: www.brpo.gov.pl
V
Savoir-vivre wobec osób
z niepełnosprawnością****
Jak pomóc osobie niewidomej lub niedowidzącej spotkanej na ulicy?
Najpierw trzeba zgłosić swoją gotowość do pomocy poprzez delikatne dotknięcie ramienia osoby
niewidomej, a następnie zapytać, czy potrzebuje naszej pomocy. Jeśli osoba niewidoma
o nią poprosi, możemy przystąpić do udzielania wsparcia. Występując w roli przewodnika osoby
niewidomej, należy poruszać się w taki sposób, aby osoba niewidoma trzymała przewodnika za ramię,
powyżej łokcia. Przewodnik idzie zawsze pół kroku przed osobą niewidomą, co pozwala
na odpowiednio wczesne sygnalizowanie barier i ich bezpieczne omijanie. Należy informować osobę
słownie, gdzie się znajdujemy i dokąd idziemy; nie zostawiać osoby niewidomej samej na środku
pomieszczenia, bez możliwości kontaktu dotykowego z elementem otoczenia, np. ścianą lub meblem;
informować za każdym razem, gdy przewodnik zamierza się oddalić. Jeśli chcemy osobie niewidomej
wskazać jakiś przedmiot, np. krzesło, robimy to poprzez położenie na nim ręki osoby niewidomej.
Należy pamiętać, że osoba niewidoma, jeśli nie ma dodatkowej niepełnosprawności ruchowej,
to, idąc z przewodnikiem, bez problemu wchodzi po schodach, siada na krześle itp.
Przy oferowaniu pomocy osobie niewidomej lub niedowidzącej:
Nie należy krzyczeć z daleka na osobę niewidomą lub niedowidzącą. Może to być odebrane
przez osobę niewidomą jako traktowanie przedmiotowe lub bardzo nieumiejętne i niegrzeczne.
Nie zadawaj pytań w rodzaju: „Od jak dawna Pan/ Pani nie widzi?”, „Co się stało?”, „Czy to
od urodzenia, czy po jakimś wypadku?” itd. Jest to ciekawość, która zazwyczaj nie jest dobrze odbierana
i może sprawić przykrość osobie niewidomej.
Przy wsiadaniu do autobusu lub tramwaju nie pchaj od tyłu osoby niewidomej lub niedowidzącej
do środka pojazdu, a raczej połóż jej dłoń na uchwycie drzwi pojazdu bądź po prostu na ścianie pojazdu
przy wejściu. Za pomocą laski osoba niewidoma lub niedowidząca poradzi sobie sama ze znalezieniem
schodów oraz łatwiej utrzyma równowagę.
16
Nie podnoś głosu i nie krzycz. Jeśli osoba niewidoma nie reaguje na to, co mówisz,
to najprawdopodobniej nie wie, że zwracasz się do niej. Należy po prostu delikatnie położyć dłoń
na jej ramieniu i powiedzieć normalnym głosem: „Chciałabym Panią/Pana zapytać, czy potrzebuje Pani/
Pan pomocy?” itd.
Jakiej pomocy oczekuje osoba niewidoma lub niedowidząca w lokalu wyborczym,
a jakiej w okresie przedwyborczym?
Umieszczone powyżej wskazówki dotyczące pomocy osobie niewidomej lub niedowidzącej
w poruszaniu się i siadaniu obowiązują także w lokalu wyborczym.
Pamiętaj, że osoby niewidome lub niedowidzące najczęściej potrafią samodzielnie złożyć podpis.
Dla upewnienia się można o to delikatnie zapytać: „Czy Pan/Pani się podpisze?”. Jeśli odpowiedź jest
twierdząca, należy położyć palec wskazujący osoby niewidomej w miejscu, w którym powinien zacząć
się podpis i podać długopis. Możliwe jest też użycie specjalnej ramki do złożenia podpisu. Wówczas
połóż ją w miejscu, w którym podpis powinien się znaleźć.
W przypadku użycia specjalnych nakładek do głosowania poinstruuj osobę niewidomą o zasadzie
jej działania i sposobie zaznaczenia wybranego kandydata. Nie należy oczywiście zadawać pytania,
na kogo osoba niewidoma chce głosować, a jedynie poinstruować ją w taki sposób, aby zasada poufności
wyboru została dochowana.
Jak pomóc osobie niesłyszącej lub niedosłyszącej na ulicy?
Podchodź do osoby niesłyszącej lub niedosłyszącej spokojnie, aby jej nie przestraszyć.
Zwróć uwagę, czy osoba niesłysząca lub niedosłysząca patrzy na ciebie, kiedy mówisz,
tak aby mogła czytać z ruchu ust.
Mów wyraźnie, naturalnie i nie zasłaniaj ust rękami. Jeśli nie znasz języka migowego,
to nie próbuj się nim posługiwać i nie gestykuluj zbyt mocno.
Staraj się rozmawiać z osobą niesłyszącą lub niedosłyszącą przy dobrym oświetleniu.
Jeżeli podczas rozmowy obecny jest tłumacz języka migowego, patrz na osobę niesłyszącą
lub niedosłyszącą, a nie na tłumacza.
Kiedy rozmawiasz z osobą niedosłyszącą, staraj się unikać miejsc głośnych (ulica, zatłoczony sklep,
plac budowy itp.), tak aby ułatwić jej zrozumienie tego, co mówisz.
Przy oferowaniu pomocy osobie niesłyszącej lub niedosłyszącej:
Nie podnoś głosu i nie krzycz. Jeśli twój rozmówca nie reaguje na to, co mówisz,
najprawdopodobniej nie wie, że zwracasz się właśnie do niego.
W trakcie rozmowy nie zasłaniaj ust ręką, nie żuj gumy, nie odwracaj się do rozmówcy plecami.
Jak można pomóc osobie z niepełnosprawnością, której towarzyszy pies asystujący?
Pozwól na wejście psa wszędzie, gdzie wchodzi dana osoba. Psy asystujące są zawsze szczepione,
spokojne i posłuszne, a przed rozpoczęciem pracy specjalnie selekcjonowane i przechodzą
kompleksowe szkolenia.
17
Unikaj rozpraszania psa – nawet nie próbuj go pogłaskać ani nakarmić. Właściciel jest jedyną
osobą, która może wydawać pracującemu psu polecenia, nagradzać go i karać – dzięki temu pies
pozostaje posłuszny osobie z niepełnosprawnością, skupia się na swojej pracy, przez co jest
bezpiecznym przewodnikiem.
Upewnij się, czy obok miejsca pobytu danej osoby jest również przestrzeń dla jej psa.
**** Na podstawie materiałów Integracji
VI
Przedwyborcze wskazówki dla życzliwego
obywatela
Jesteś człowiekiem dobrej woli i chcesz pomóc osobom starszym i z niepełnosprawnością
przed wyborami i w dniu wyborów, podpowiadamy, co możesz zrobić:
Rozejrzyj się, czy ktoś w twoim otoczeniu (twojej okolicy) nie potrzebuje informacji na temat
zmienionego prawa wyborczego i nowych możliwości głosowania.
Dowiedz się w gminie, gdzie jest najbliższy tzw. dostosowany lokal wyborczy.
Zadbaj, aby jak najwięcej zainteresowanych osób pamiętało o terminie złożenia właściwego
wniosku, jeśli chcą głosować korespondencyjnie lub przez pełnomocnika.
Zastanów się, kto może mieć kłopoty z oddaniem swego głosu i jak można mu pomóc.
Zapytaj w gminie o możliwości bezpłatnego dowozu do lokalu wyborczego.
Sprawdź na stronie internetowej swojej gminy, jakie informacje i pomoc oferuje ona osobom
starszym i z niepełnosprawnością.
Skontaktuj się z dyrektorem najbliższej placówki edukacyjnej w celu nawiązania współpracy
oraz uświadomienia mu problemu.
Zwróć się do organizacji pozarządowej, aby udzieliła ci wskazówek, w jaki sposób możesz
służyć pomocą.
Zaproponuj pomoc sąsiedzką w dotarciu do lokalu wyborczego.
Podziel się ze znajomymi i rodziną swoją wiedzą oraz zaproponuj, aby podjęli podobne działania.
Wejdź na stronę niepelnosprawni.pl/wybory i wydrukuj INFORMATOR „Wybory
samorządowe bez barier”.
Masz pytania? Napisz na adres: redakcja@niepelnosprawnipl
Bądź aktywny w dniu wyborów!
Informuj, pomagaj, zadbaj o słabszych!
Usprawnij naszą demokrację!
18
20