docKlasyczne informatyczne systemy krajowych rozliczeƒ mi
download 
Reklamacja Transkrypt
Klasyczne informatyczne systemy krajowych rozliczeƒ mi
Zesz yty Naukowe nr 665 2005 Akademii Ekonomicznej w Krakowie Anna Czekaj-Szopa Mi´dzywydzia∏owe Studium Doktoranckie Klasyczne informatyczne systemy krajowych rozliczeƒ mi´dzybankowych 1. Wst´p Informatyzacja w znaczny sposób wp∏yn´∏a na organizacj´ i przebieg czynnoÊci bankowych. W odczuwalny sposób skraca czas wykonania poszczególnych operacji, w tym czas rozliczeƒ mi´dzybankowych, co znacznie wp∏ywa na wygod´ klienta oraz efektywnoÊç pracy banków. W Polsce funkcjonuje wiele systemów rozliczeƒ mi´dzybankowych, a za podstawowe uwa˝a si´ Sybir, Elixir i Imbir. Na przestrzeni lat wy˝ej wymienione systemy podlega∏y ciàg∏ej ewolucji. Nowsze systemy informatyczne cechujàce si´ wi´kszà integralnoÊcià, przepustowoÊcià i elastycznoÊcià eliminujà te systemy, których funkcjonowanie jest pracoch∏onne, a czas przep∏ywu informacji zbyt d∏ugi w stosunku do wymogów organizacji. Przedstawienie typowych informatycznych systemów stosowanych w rozliczeniach mi´dzybankowych, ich specyfiki, zalet i wad jest g∏ównym celem niniejszego opracowania. BankowoÊç polska do∏àczy∏a do Êwiatowych systemów bankowych, opartych na elektronicznych rozliczeniach bankowych, których zaletà jest niski koszt, pewnoÊç i bezpieczeƒstwo obrotów oraz elastycznoÊç. U∏atwia to znacznie wspó∏prac´ banków polskich z bankami zagranicznymi mi´dzy innymi w zakresie rozliczeƒ mi´dzynarodowych. Obecnie w sferze rozliczeƒ bankowych zarówno w Polsce, jak i krajach zagranicznych mo˝na zauwa˝yç wzrost znaczenia bankowoÊci internetowej, która pozwala na dokonywanie operacji bankowych przez osoby fizyczne oraz przedsi´biorstwa bez koniecznoÊci wizyty w placówkach bankowych. Banki oraz podmioty poÊredniczàce w rozliczeniach mi´dzybankowych proponujà coraz to nowsze systemy rozliczeƒ mi´dzybankowych dostosowane do nowych produktów bankowych i potrzeb klientów. 162 Anna Czekaj-Szopa 2. Identyfikacja tendencji w zakresie informatyzacji bankowej Sektor bankowy jest jednà z najlepiej zinformatyzowanych bran˝ gospodarki. Obecnie informatyka bankowa znajduje si´ w okresie dynamicznych inwestycji informatycznych. Wiele polskich banków przesz∏o ju˝ transformacj´ systemowà, zmieniajàc form´ w∏asnoÊci, inne sà poddawane doÊç szybkiej konsolidacji, a to wszystko nie pozostaje bez wp∏ywu na zmian´ ich strategii w zakresie inwestycji informatycznych1. Konieczne staje si´ wi´c tworzenie hurtowni danych oraz integracja systemów informatycznych u˝ytkowanych przez ró˝ne instytucje wchodzàce w sk∏ad nowo tworzonych grup2. Znacznym wyzwaniem technologicznym dla firm tego sektora sà kwestie budowy sieci bankomatowych oraz rozwój us∏ug elektronicznej bankowoÊci, m.in. takich, jak office banking lub internetowe sk∏adanie zleceƒ. Najwi´kszym zainteresowaniem banków cieszà si´ aplikacje w sferze bankowoÊci elektronicznej (internetowej i telefoniczno-modemowej). Wzrost zainteresowania odnotowano tak˝e w zakresie oprogramowania wspomagajàcego analiz´ ryzyka inwestycyjnego i doradztwo finansowe oraz pakietami pozwalajàcymi na bardziej elastyczne rozliczanie kart p∏atniczych. Du˝y zbyt osiàgn´∏y te˝ w 1999 r. pakiety oprogramowania przeznaczone do wspomagania gospodarki w∏asnej banków – element wzmo˝onej analizy kosztów, która w niedalekiej przysz∏oÊci mo˝e zbli˝yç niektóre banki do idei outsourcingu. Proces informatyzacji instytucji bankowych w pierwszej fazie obejmowa∏ tworzenie prostych stron informacyjnych, zawierajàcych prezentacj´ ich oferty, informacje o adresie czy telefonie kontaktowym. Póêniej pojawi∏y si´ pierwsze us∏ugi internetowe, takie jak np. informacje o stanie konta. Jednak prawdziwym prze∏omem sta∏y si´ internetowe oddzia∏y banków, gdzie mo˝na ju˝ przeprowadzaç operacje finansowe, takie jak: polecenie przelewu, zlecenie p∏atnoÊci, zak∏adanie lokat terminowych. Us∏ugi internetowe banków wymagajà szybkiej i niezawodnej komunikacji z wewn´trznymi systemami informatycznymi, a tak˝e zastosowania technologii zapewniajàcych bezpieczeƒstwo dokonywanych transakcji. Us∏ugi te ze strony banku obni˝ajà koszty obs∏ugi klienta, a dla klienta sà prostsze i wygodniejsze – mo˝e on kontrolowaç swe konto praktycznie z dowolnego miejsca na Êwiecie, nie tracàc czasu na dojazd do oddzia∏u banku. Najbardziej zaawansowana pod wzgl´dem informatyzacji jest bankowoÊç w Skandynawii. I tak ok. 85% banków w Finlandii i 90% w Szwecji oferuje us∏ugi za poÊrednictwem Internetu. Podobne tendencje wyst´pujà w innych krajach wysoko rozwini´tych, chocia˝ poziom zinformatyzowania us∏ug ban1 Z. Ryznar, Informatyka bankowa, Wyd. Wy˝szej Szko∏y Bankowej w Poznaniu, Poznaƒ 1998. 2 Ibidem. Klasyczne informatyczne systemy krajowych rozliczeƒ... 163 kowych jest nieco ni˝szy, np. banki amerykaƒskie w 65% oferujà swoje us∏ugi za pomocà Inernetu, niemieckie – 60% i brytyjskie – 50%, polskie ok. 19%3. Du˝e banki europejskie zaczynajà inwestowaç w Internet zmuszone rosnàcà konkurencjà us∏ug internetowych ze strony ma∏ych firm i koniecznoÊcià zmniejszenia kosztów. Wobec wzrastajàcych potrzeb klientów co do szybkoÊci przekazu informacji nie bez znaczenia pozostaje rozwój informatycznych systemów rozliczeƒ mi´dzybankowych. Systemy rozliczeniowe w krajach zachodnich nie majà jednolitego charakteru. Operatorami systemu mogà byç ró˝ne podmioty, jak bank centralny, organizacja powo∏ana przez banki czy telefonia publiczna. Dost´p do systemu rozliczeƒ mogà mieç oprócz banków inne instytucje, np. gie∏dy (charakterystyczne systemy dla Niemiec, Japonii i Holandii). W krajach, takich jak: Szwajcaria i Norwegia funkcjonujà wi´cej ni˝ dwa systemy rozliczeniowe, które realizujà ró˝ne cykle rozliczeniowe. Procedury uregulowania p∏atnoÊci mogà odbywaç si´ w ró˝nych czasach w trakcie dnia poprzez rozlicznie netto np. w Anglii, jednak w krajach, takich jak: W∏ochy, USA, Japonia rozliczenie nast´puje w czasie rzeczywistym systemem brutto. Charakterystycznà cechà dla wszystkich krajów jest fakt, ˝e bank centralny ma aktywny wp∏yw na system rozliczeniowy banków4. W polskim systemie bankowym wi´kszoÊç rozliczeƒ mi´dzybankowych odbywa si´ za poÊrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej, w ramach której dzia∏ajà niezale˝ne systemy rozliczeƒ zaprezentowane w nast´pnym rozdziale. 3. Istota i funkcje rozliczeƒ mi´dzybankowych Rozrachunki mi´dzybankowe sà przeprowadzane w celu realizacji zlecenia p∏atniczego klienta banku, dokonujàcego rozliczenia pieni´˝nego z osobà prawnà lub fizycznà posiadajàcà rachunek w innym banku lub realizacji w∏asnego zlecenia p∏atniczego banku, dokonujàcego rozliczenia pieni´˝nego z innym bankiem lub osobà prawnà bàdê fizycznà posiadajàcà rachunek w innym banku5. W ramach rozrachunków mi´dzybankowych banki rejestrujà wzajemne wierzytelnoÊci wynikajàce ze zleceƒ oraz sk∏adajà w Narodowym Banku Polskim zlecenia w celu dokonywania rozrachunków mi´dzybankowych, które nast´pujà wraz z uznaniem i obcià˝eniem prowadzonych przez bank centralny rachunków danych banków6. Rozliczenia mi´dzybankowe mogà przebiegaç mi´dzy oddzia∏ami operacyjnymi ró˝nych banków. W ka˝dej operacji rozliczeniowej uczestniczà dwa podmioty, tj. oddzia∏ rozpoczynajàcy rozliczenie i dokonujàcy ksi´gowaƒ pierwot3 A. W∏odarczak, Zapracowani bankowcy. W Polsce dost´pnoÊç us∏ug finansowych jest mniejsza ni˝ w Unii Europejskiej, „Rzeczpospolita” 2002, nr 258. 4 W. Chmielarz, Komputer i bank, Olypus, Warszawa 1997. 5 Z. Krzy˝kiewicz, Mi´dzynarodowe rozliczenia bankowe, Poltext, Warszawa 1996. 6 Dz.Urz. NBP nr 3, poz. 6. 164 Anna Czekaj-Szopa nych oraz oddzia∏ przyjmujàcy rozliczenie. Je˝eli w rozliczeniach uczestniczà oddzia∏y tego samego banku, to zgodnoÊç ksi´gowaƒ pierwotnych i wtórnych kontroluje centrum rozliczeniowe na zasadach ustalonych przez prezesów poszczególnych banków7. Rozrachunki mi´dzy oddzia∏ami operacyjnymi banków okreÊlone przez Zarzàdzenie Prezesa NBP nr 2/98 mogà byç przeprowadzone: – za poÊrednictwem izby rozliczeniowej (KIR SA)8, – za poÊrednictwem banków prowadzàcych rachunki dla innych banków krajowych, – w drodze bezpoÊredniej wymiany zleceƒ mi´dzy bankami oraz rejestracji wynikajàcych z nich wzajemnej wierzytelnoÊci. Wi´kszoÊç rozrachunków mi´dzybankowych jest realizowana wed∏ug pierwszego sposobu, tj. za pomocà KIR SA. Uczestnikami tych rozrachunków mogà byç banki posiadajàce rachunki bie˝àce w NBP. Z drugiego sposobu korzystajà mniejsze banki, nie posiadajàce rachunków bie˝àcych w NBP. Realizacja rozliczeƒ odbywa si´ wówczas ma zasadzie poÊrednictwa innego banku uprawnionego do rozliczeƒ w KIR SA. Trzeci sposób przeprowadzania rachunków mi´dzybankowych polega na bezpoÊredniej wymianie zleceƒ p∏atniczych mi´dzy bankami wed∏ug porozumienia zawartego przez centrale tych banków. Porozumienia te okreÊlajà zasady, tryb oraz sposoby wymiany zleceƒ oraz ewentualne ich korekty (np. Regulamin dokonywania czynnoÊci w zakresie rozliczeƒ przez Krajowà Izb´ Rozliczeniowà SA). Niezale˝nie od przyj´tego sposobu rozliczeƒ mi´dzybankowych istotnà rol´ w ich realizacji odgrywa informacja, jej jakoÊç i terminowoÊç oraz zabezpieczenie przekazu informacji bankowych. Stàd istotna rola technologii i systemów informatycznych, wspomagajàcych realizacj´ tej wa˝nej funkcji instytucji bankowych. 4. Prezentacja i ocena systemów Sybir i Elixir Za poczàtek okresu, w którym podj´to na znacznà skal´ modernizacj´ systemu rozliczeƒ mi´dzybankowych w Polsce, przyjmuje si´ zliberalizowanie prawa bankowego oraz restrukturyzacj´ Narodowego Banku Polskiego, w rezultacie czego powsta∏o w 1998 r. dziewi´ç nowych banków. Sta∏y si´ one samodzielnymi i samofinansujàcymi si´ jednostkami organizacyjnymi, prowa7 Od 1998 r. obowiàzujà nowe zasady rozrachunków mi´dzybankowych ustalone przez prezesa NBP. Zob. ibidem. 8 Izby rozliczeniowe powsta∏y na skutek wykorzystania na szerszà skal´ pomys∏u pos∏aƒców partnerskich banków prowadzàcych mi´dzy sobà rozliczenia uznaniowe i obcià˝eniowe. Pomys∏ ten polega∏ na tym, ˝e pos∏aƒcy ró˝nych banków zamiast pokonywaç w ciàgu dnia ca∏à tras´ od banku A do banku B, umawiali si´ w po∏owie drogi, by rozliczyç zobowiàzania swoich banków. Skrót od Krajowej Izby Rozliczeniowej SA utworzonej z inicjatywy Zwiàzków Polskich i Narodowego Banku Polskiego celem poÊrednictwa w rozliczeniach mi´dzybankowych. Klasyczne informatyczne systemy krajowych rozliczeƒ... 165 dzàcymi dzia∏alnoÊç w zakresie gromadzenia Êrodków pieni´˝nych, udzielania kredytów i po˝yczek oraz przeprowadzania rozliczeƒ pieni´˝nych. Pierwszym etapem rozwoju informatyki bankowej by∏a kompleksowa komputeryzacja oddzia∏ów oraz budowa sieci teletransmisji i w∏àczenie do niej wszystkich banków. Dzi´ki temu zwi´kszy∏a si´ sprawnoÊç wymiany informacji mi´dzy oddzia∏ami tego samego banku i mi´dzy ró˝nymi bankami. W etapie drugim wprowadzono formy elektronicznego przelewu pieniàdza w bankowych rozliczeniach krajowych i zagranicznych. Wspomniane zmiany pozwoli∏y na zastàpienie wykorzystywanej dotàd dokumentacji papierowej zapisem elektronicznym, co znacznie skróci∏o czas przekazu informacji oraz stworzy∏o nowe mo˝liwoÊci gromadzenia i udost´pniania danych. W rezultacie tych przemian stworzono techniczno-organizacyjne podstawy kompleksowej informatyzacji sektora bankowego czego instytucjonalnym przejawem by∏o powo∏anie przedsi´biorstwa Telbank9. Ju˝ od 1994 r. NBP koncentrowa∏ si´ na dalszym rozwoju sieci teleinformatycznej oraz na standaryzacji i bezpieczeƒstwie systemów informatycznych. I tak po∏àczono wszystkie oddzia∏y NBP siecià transmisji danych, przy wykorzystaniu ∏àczy Telbank, a ponadto uruchomiono ∏àcza z centralà niezale˝nymi satelitami VSAT. Obecnie bezpoÊrednie rozliczenia NBP z centralami banków krajowych przeprowadzane sà za pomocà teletransmisji przy zastosowaniu systemu Sorbnet (dzia∏a na zasadach krajowych systemów RTGS (Real Gross Settlement) wymaganych przez Europejski Bank Centralny), którego istot´ przedstawiono w tabeli 1. Warto nadmieniç, ˝e docelowo przewiduje si´ pe∏ne przystosowanie Sorbnet do wymagaƒ prawnych, technicznych i organizacyjnych wynikajàcych z przystàpienia do unijnego systemu rozliczeniowego, który stanie si´ cz´Êcià transeuropejskiego systemu rozrachunków brutto w czasie rzeczywistym10. Wi´kszoÊç rozliczeƒ mi´dzybankowych w Polsce odbywa si´ za poÊrednictwem KIR SA, a uczestnikami rozliczeƒ sà banki posiadajàce swoje rachunki w NBP. W ramach KIR SA dzia∏ajà dwa niezale˝ne od siebie systemy rozliczeƒ mi´dzybankowych Sybir oraz Elixir. System Sybir zosta∏ wprowadzony 5 kwietnia 1993 r., a ju˝ od 30 czerwca korzysta∏ z niego ca∏y system bankowy. Danymi wejÊciowymi do systemu Sybir sà pojedyncze zlecenia p∏atnicze klientów, z∏o˝one w oddzia∏ach banków, których odbiorcami sà klienci innych banków. Bank przyjmujàcy zlecenie p∏atnicze klientów grupuje je w przesy∏ki rozliczeniowe (zbiór dokumentów przyj´tych przez oddzia∏ na rzecz innego banku), a nast´pnie (zgodnie z indywidualnie ustanowionym harmonogramem) dostarcza je wraz z dyskietkà zawierajàcà ich zestawienie. Dane na dyskietce stanowià podstaw´ do obliczenia w KIR SA sald banków dla dokonania rozra9 Z sieci Teletransmisji Telbank korzysta Krajowa Izba Rozliczeniowa SA, której dzia∏alnoÊç b´dzie omówiona w dalszej cz´Êci opracowania. 10 Z. Krzy˝kiewicz, Operacje bankowe... Anna Czekaj-Szopa 166 chunku. Nast´pnie dokumenty dostarczane sà do BRIR11 w∏aÊciwego dla danego oddzia∏u, a po dokonaniu rozrachunków w NBP przekazywane sà do oddzia∏ów beneficjentów12. Tabela 1. Zakres dzia∏ania systemu Sorbnet Zakres Podsystem Rozliczenia detaliczne Sybir ( Tradycyjna Izba Rozliczeniowa) Wymiana zleceƒ p∏atniczych w formie papierowej w KIR SA Elixir (Elektroniczna Izba Rozliczeniowa) Wymiana zleceƒ p∏atniczych w formie elektronicznej w KIR SA Skarbnet Obs∏uga bonów skarbowych w postaci zdematerializowanej Sebop Obs∏uga bonów pieni´˝nych w postaci zdematerializowanej KDPW (Krajowy Depozyt Papierów WartoÊciowych SA) Rejestracja transakcji obligacjami netto Realizacja wysokokwotowych zleceƒ brutto Rozliczenie papierów wartoÊciowych P∏atnoÊci wysokokwotowe Funkcja z∏o˝ona Forma rozliczenia operacji bankowych netto brutto èród∏o: opracowano na podstawie: Systemy p∏atnicze w Polsce, NBP, Warszawa 1999 r. Proces rozliczeƒ mi´dzybankowych za pomocà system Sybir przedstawia rys. 1. System Sybir oparty jest na tradycyjnym systemie przekazu dokumentów pomi´dzy du˝à liczbà oddzia∏ów bankowych nak∏ada znaczne ograniczenia dla przyspieszenia rozliczeƒ. Dlatego te˝ w kwietniu 1994 r. KIR SA wprowadzi∏a do rozrachunków mi´dzybankowych system Elixir13, w którym wyeliminowano przes∏anie dokumentów papierowych pomi´dzy bankami. Wszystkie in11 Struktura organizacyjna KIR SA to Centrala KIR oraz terytorialne jednostki izb rozrachunkowych BRIR. 12 System p∏atniczy w Polsce, Narodowy Bank Polski, sierpieƒ 1999. 13 System Elixir sk∏ada si´ z dwóch podsystemów, tj.: Elixir-O i Elixir-C. Elixir-O zainstalowany jest w oddzia∏ach banków bezpoÊrednio uczestniczàcych w rozliczeniach, a jego zadaniem od strony banku nadawcy jest rejestracja danych, nadanie podpisu cyfrowego oraz przekazanie danych do podsystemu Elixir-C. Bank odbierajàcy przetwarza dane przez Elixir-C sprawdza podpis cyfrowy i przekazuje dane do systemu informatycznego banku. Podsystem Elixir-C zainstalowany jest w oÊrodku obliczeniowym KIR SA. Jego zadaniem jest odbieranie przygotowanych przez oddzia∏y danych, przekazanie ich do oÊrodka obliczeniowego oraz przeprowadzenie finalnego rozliczenia poszczególnych uczestników Izby. Klasyczne informatyczne systemy krajowych rozliczeƒ... 167 formacje potrzebne od prawid∏owego opracowania i zaksi´gowania zlecenia klienta zostajà przekszta∏cone w zapis elektroniczny. NBP Centrala banku X Centrala banku Y Centrala KIR SA Oddzia∏ banku X BRIR BRIR Oddzia∏ banku Y transport dokumentów i dyskietki tradycyjnymi Êrodkami transportu przekaz informacji w postaci elektronicznej Rys. 1. Ramowy schemat systemu Sybir èród∏o: opracowano na podstawie: System p∏atniczy w Polsce, NBP, sierpieƒ 1999. Zapis elektroniczny przesy∏any jest ∏àczem teletransmisji do BRIR14 lub Centrali KIR SA, a nast´pnie po zestawieniu zobowiàzaƒ ka˝dego z banków i przekazaniu wyniku rachunku do NBP (w celu wykonania rozliczeƒ na rachunkach bie˝àcych banków) trafia do banku beneficjenta. Etapy rozliczeƒ poprzez system Elixir przedstawia rys. 2. Wysy∏anie i odbieranie transakcji oddzia∏ów jest nadzorowane przez centrale banków. Centale majà obowiàzek zabezpieczyç Êrodki na pokrycie zobowiàzaƒ wynikajàcych z wysy∏anych przez bank transakcji15. KorzyÊci wynikajàce z zastosowania systemu Elixir w rozliczeniach mi´dzybankowych przedstawia tabela 2. Nale˝y zauwa˝yç, ˝e system Sybir (w porównaniu z systemem Elixir), pomimo ˝e jest bardziej czasoch∏onny i pociàga za sobà wi´ksze koszty, to nadal jest stosowany w rozliczeniach mi´dzybankowych. Mo˝e to wynikaç z faktu, ˝e nie wszystkie banki sà uczestnikami rozliczeƒ w systemie Elixir, jak równie˝ z wymagaƒ, jakie stawiajà klienci odbierajàcy rozliczenia p∏atnicze od 14 Oddzia∏y o niewielkiej iloÊci wysy∏anych przelewów przekazujà dane za poÊrednictwem dyskietki do regionalnych izb rozliczeniowych, a te przekazujà je dalej o centrum rozliczeniowego KIR SA. 15 System p∏atniczy w Polsce, Narodowy Bank Polski, sierpieƒ 1999. Anna Czekaj-Szopa 168 swoich kontrahentów rozliczajàcych si´ w innym ni˝ oni banku16. Nie bez znaczenia pozostaje równie˝ fakt, ˝e w jednej przesy∏ce rozliczeniowej mo˝e znajdowaç si´ wi´ksza liczba dokumentów p∏atniczych, a w wypadku systemu Elixir przedmiotem rozliczenia jest pojedyncze zlecenie p∏atnicze. NBP Centrala banku X Centrala banku Y Centrala KIR SA Oddzia∏ BRIR BRIR dyskietka Oddzia∏ transmisja on-line Rys. 2. Ramowy schemat systemu Elixir èród∏o: opracowano na podstawie: System p∏atniczy w Polsce, NBP, sierpieƒ 1999. Tabela 2. KorzyÊci dla klientów Izby Rozliczeniowej Elixir Kryterium Opis Bezpieczeƒstwo zastosowanie nowoczesnych standardów kryptograficznych zapewniajàcych integralnoÊç komunikatu i niezaprzeczalnoÊç nadawcy opartych na nowym systemie zarzàdzania certyfikatami kluczy o nazwie Szafir SzybkoÊç transferu rozliczenie nast´puje tego samego dnia w najbli˝szej sesji rozliczeniowej, elektroniczna forma przesy∏anych zleceƒ i wykorzystanie teletransmisji umo˝liwia wielokrotne rozlicznie wzajemnych zobowiàzaƒ banków w ciàgu dnia Forma podpisu podpis elektroniczny zwi´ksza wiarygodnoÊç i bezpieczeƒstwo przekazu danych ElastycznoÊç mo˝liwoÊç przekazywania transakcji w postaci zbioru z zainstalowanego w oddziale banku podsystemu Elixir-O i systemu informatycznego Monitoring mo˝liwoÊç podglàdu wyników sesji rozliczeniowych Ekonomiczne eliminacja transportu i obróbki dokumentów papierowych redukuje prawdopodobieƒstwo opóênieƒ èród∏o: opracowanie w∏asne. 16 Tj. takie przedsi´biorstwa, jak: zak∏ady energetyczne czy telefonie cyfrowe, które dokonujà u siebie ewidencji p∏atnoÊci za pomocà czytników kodu kreskowego, umieszczonego na dokumencie wp∏aty. Klasyczne informatyczne systemy krajowych rozliczeƒ... 169 Dzi´ki wykorzystaniu w systemie Elixir elektroniki unika si´ czasoch∏onnego transportu dokumentów, co znacznie skraca cykl rozliczenia. W systemie Elixir rozliczenie nast´puje w tym samym dniu lub w najbli˝szej sesji rozliczeniowej (w systemie Elixir funkcjonujà trzy sesje rozliczeniowe), natomiast w systemie Sybir rozliczenie odbywa si´ w ciàgu dwóch dni. 5. Perspektywy informatyzacji rozliczeƒ mi´dzybankowych Od 2000 r. Krajowa Izba Rozliczeniowa przystàpi∏a do wdra˝ania nowego systemu o nazwie Imbir, umo˝liwiajàcego optyczne odczytywanie papierowych zleceƒ p∏atniczych. Jego g∏ównym zadaniem jest eliminacja b∏´dów, które mogà powstaç przy r´cznym wprowadzaniu danych z dokumentów do pami´ci komputera16. Dzia∏ania te sà jednym z wielu zabiegów majàcych na celu stopniowà eliminacj´ dokumentów papierowych z rozliczeƒ mi´dzybankowych. System Imbir jest rozszerzeniem us∏ug Êwiadczonych dotychczas w ramach systemów Sybir i Elixir. W ramach systemu Imbir mo˝liwe sà dwa warianty transformacji informacji z dokumentu papierowego na zapis w formie elektronicznej w zale˝noÊci od systemu, w którym dokonywane jest rozliczenie. W wypadku us∏ugi powiàzanej z systemem Elixir, dzia∏anie systemu Imbir obejmuje transformacj´ informacji z dokumentów papierowych lub elektronicznych obrazów dokumentów przekazanych drogà teletransmisji, w komunikat elektroniczny, w efekcie dokonujàc rozliczenie w systemie Elixir. Schemat dzia∏ania systemu Imbir w powiàzaniu z systemem Elixir przedstawia rys. 3. obrazy dokumentów Oddzia∏ X komunikaty elektroniczne Imbir dokumenty elektroniczne Elixir (rozliczenie) Oddzia∏ Y Rys. 3. Uproszczony schemat dzia∏ania systemu Imbir w powiàzaniu z systemem Elixir èród∏o: opracowano na podstawie raportu Krajowej Izby Rozliczeniowej 2000. Jest to model docelowy, który po wprowadzeniu niezb´dnych zmian organizacyjno-prawnych ma zostaç upowszechniony w sektorze bankowym. 16 W. Jaworski, Banki w Polsce, Poltext, Warszawa 2001. Anna Czekaj-Szopa 170 Obecnie w niektórych bankach, takich jak: Bank BPH SA, ING Bank Âlàski SA, realizowane sà rozliczenia za pomocà systemu Imbir powiàzaniu z systemem Sybir. W tym wariancie rozliczenie banku zleceniodawcy odbywa si´ w systemie Sybir, a nast´pnie informacja z dokumentów papierowych zamieniana jest na zapis elektroniczny, który trafia do banków beneficjentów (rys. 4). dokumenty papierowe Oddzia∏ X dokumenty papierowe Sybir (rozliczenie) dokumenty elektroniczne Imbir Oddzia∏ Y Rys. 4. Uproszczony schemat dzialania systemu Imbir w powiàzaniu z system Sybir èród∏o: opracowano na podstawie raportu Krajowej Izby Rozliczeniowej 2000. Zastosowanie systemu Imbir zasadniczo wp∏ywa na zmniejszenie pracoch∏onnoÊci i kosztów dzia∏ania banków. Korzystanie z tego systemu pozwala na usprawnienie i przyspieszenie procesu obs∏ugi klienta17. Dzi´ki systemom Elixir i Imbir bankowoÊç polska do∏àczy∏a do tych systemów bankowych w Êwiecie, w których funkcjonujà elektroniczne rozliczenia bankowe. Do krajów z sieciami rozrachunków elektronicznych nale˝à: Austria, Norwegia, Kanada, Portugalia, Dania, Holandia, W∏ochy i USA18. W Japonii i Holandii dost´p do systemu rozliczeƒ mogà mieç nie tylko banki, ale równie˝ takie instytucje jak: gie∏dy, firmy ubezpieczeniowe. W krajach skandynawskich, takich jak: Szwecja, Norwegia funkcjonujà wi´cej ni˝ dwa systemy rozliczeƒ, realizujàc rozliczenia w czasie rzeczywistym. Jak podaje Z. Rynar, „istotny dla rozwoju dla banków jest rozwój bankowoÊci elektronicznej, czyli tworzenie nowych linii obs∏ugi, w tym oczywiÊcie przez Internet. BankowoÊç elektroniczna pozwala nie tyko na obni˝enie kosztów obs∏ugi transakcji, lecz równie˝ wp∏ywa na zmian´ modelu bankowoÊci”. 6. Zakoƒczenie Post´p techniczny w dziedzinie informatyki oraz szerokie zastosowanie teletransmisji zmieni∏o w ostatnich latach organizacj´ pracy banków. Wprowadzenie elektronicznego przetwarzania danych, oprócz szybkoÊci i bezb∏´dno17 18 Raport roczny Krajowej Izby Rozliczeniowej SA, 2000 rok. W. Chmielowiec, op. cit. Klasyczne informatyczne systemy krajowych rozliczeƒ... 171 Êci wykonywania czynnoÊci bankowych jest po˝àdane ze wzgl´du na szybkoÊç i bezb∏´dnoÊç przekazu danych. Wi´kszoÊç rozliczeƒ bezgotówkowych wymaga wymiany informacji mi´dzy oddzia∏ami tego samego lub ró˝nych banków, dlatego najwa˝niejszym zadaniem warunkujàcym rozwój i efektywnoÊç bankowej informatyki by∏o zorganizowanie wyspecjalizowanej sieci teletransmisji, ∏àczàcej jednolitym systemem wszystkie banki tworzàcego podstawy do wdro˝enia nowoczesnych systemów rozliczeƒ krajowych i zagranicznych. Jak wykazano, krajowe rozliczenia mi´dzybankowe opierajà si´ na dwóch podstawowych, niezale˝nych od siebie systemach rozliczeƒ mi´dzybankowych, tj. Sybir, Elixir i podobnie jak w Anglii sà to rozliczenia netto. Obecnie Krajowa Izba Rozliczeniowa kontynuuje wprowadzanie do rozliczeƒ mi´dzybankowych systemu Imbir oraz zapowiada w przysz∏ym roku wprowadzenie systemów euroElixir do rozliczania transakcji krajowych dla waluty euro oraz Elixir-Gobi do rozliczania gospodarczych obcià˝eƒ bankowych. Polskie informatyczne systemy rozliczeƒ mi´dzybankowych podlegajà i podlegaç b´dà ciàg∏ym zmianom. W miejsce praco- i czasoch∏onnych rozwiàzaƒ pojawiajà si´ nowe bardziej efektywne i zintegrowane systemy, zwi´kszajàc bezpieczeƒstwo rozliczeƒ mi´dzybankowych oraz pozwalajàce polskiemu sektorowi bankowemu na lepszà wspó∏prac´ z bankami zagranicznymi. Literatura Bichniewicz M., Banki rozliczajà si´ sprawniej, „Rzeczpospolita” 1994, nr 213. Chmielarz W., Komputer i bank, Olypus, Warszawa 1997. Fornal Z., Zarzàdzanie informacjà w banku, „Bank” 1993 nr 2. Jakubek M., Prawo bankowe, wprowadzenie, zbiór przepisów, Lubelskie Wydawnictwa Prawnicze, Lublin 1998. Jaworski W., Banki w Polsce, Poltext, Warszawa 2001. Jaworski W., BankowoÊç, podstawowe za∏o˝enia, Poltext, Warszawa 1996. Jaworski W., Wspó∏czesny bank, Poltext, Warszawa 1998. Kaêmierczak A., Pieniàdz i bank, PWN, Warszawa 1997. Kisielnicki J., Sroka H., Systemy informacyjne biznesu, Placat, Warszawa 1999. Krzy˝kiewicz Z., Mi´dzynarodowe rozliczenia bankowe, Poltext, Warszawa 1996. Krzy˝kiewicz Z., Operacje bankowe, rozliczenia krajowe i zagraniczne, Poltext, Warszawa 2001. Myczkowska A., Banki wdra˝ajà systemy, „Rzeczpospolita” 1996, nr 60. Radomski B., Zarzàdzanie p∏atnoÊciami bankowymi, SGH, Warszawa 1994. Ryznar R., Systemy informatyczne dla bankowoÊci, „Computer World” 1995, nr 13. Ryznar Z., Informatyka bankowa, Wydawnictwo Wy˝szej Szko∏y Bankowej w Poznaniu, Poznaƒ 1998. Shim J., Siegel J., Chi R., Technologia informacyjna, Dom wydawniczy ABC 1999. Stefanowicz B., Informacyjne systemy zarzàdzania, SGH, Warszawa 1997. Stoner J., Wankel Ch., Kierowanie, PWE, Warszawa 1994. W∏odarczak A., Zapracowani bankowcy. W Polsce dost´pnoÊç us∏ug finansowych jest mniejsza ni˝ w Unii Europejskiej, „Rzeczpospolita” 2002, nr 258. Zwierzchowski Z., Informatyka bankowa – drugi etap, „Rzeczpospolita” 1994, nr 268. 172 Anna Czekaj-Szopa Classic Information Systems for Domestic Inter-bank Settlements The broad application of teletransmissions and technical progress in information technology have contributed to the rapid development of IT systems in the banking sector. The changes that may be observed are used as the basis for presenting general trends in the computerisation of banking in Poland and around the world. The growing needs of clients for rapid transfer of information has led to the increasing importance of the development of IT systems for inter-bank settlements. In Poland, interbank settlements are performed through the National Settlement Chamber SA using the Sybir and Elixir systems as well as the Imbir system that is currently being introduced. The main goal of this article is to present the specific nature and advantages and disadvantages of each of these IT systems. Newer IT systems, characterised by greater integration, capacity and elasticity, are supplanting systems that are time-consuming to operate and whose information flows are too long in relation to an organisation’s needs. Also for this reason, the article presents issues related to the development perspectives for use of IT in inter-bank settlements. This article is a source of information fostering understanding of the basic principles of inter-bank settlements in Poland as well as a point of departure for grasping the specific characteristics of complex banking systems.
