3.ustalanie ustawodawstwa właściwego dla

Ustalanie ustawodawstwa właściwego
w zakresie ubezpieczeń społecznych
polskich pracowników naukowych za
granicą oraz cudzoziemców w Polsce
Anna Chuda, Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Poznań, 19 listopada 2013r.
1
Podstawowe akty prawne w zakresie
koordynacji systemów zabezpieczenia
społecznego na terenie UE, EOG i Szwajcarii
-
-
-
-
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 883/2004 w
sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
(Dz.Urz. UE L 166 z 30 kwietnia 2004r.)
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr 987/2009
dotyczące wykonania rozporządzenia 883/2004 w sprawie
koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
(Dz. Urz. UE L 284 z 30 października 2009r.)
Decyzja Komisji Administracyjnej ds. Koordynacji Systemów
Zabezpieczenia Społecznego nr A2 z dnia 12 czerwca 2009r.
dotycząca wykładni art.12 rozporządzenia Parlamentu
Europejskiego i Rady Nr 883/2004 w sprawie ustawodawstwa
mającego zastosowanie do pracowników delegowanych i osób
wykonujących pracę na własny rachunek, tymczasowo pracujących
poza państwem właściwym (Dz. Urz. UE C 106 z 24 kwietnia 2010r.)
Praktyczny poradnik: Ustawodawstwo mające zastosowanie do
pracowników w Unii europejskiej (UE), EOG i Szwajcarii
2
Zasada podstawowa:
ustawodawstwo miejsca pracy
(art.11 ust.3 a) Rozporządzenia nr 883/2004)
Osoba wykonująca w państwie
członkowskim pracę najemną lub
pracę na własny rachunek, podlega
ustawodawstwu tego państwa.
3
Definicja: „praca najemna” na podstawie
przepisów Rozporządzenia nr 883/2004
Określenie „praca najemna” oznacza
wszelką pracę lub sytuację równoważną,
traktowaną jako taką do celów stosowania
ustawodawstwa w zakresie
zabezpieczenia społecznego państwa
członkowskiego, w którym taka praca lub
sytuacja równoważna ma miejsce.
4
Zasada podstawowa:
ustawodawstwo miejsca pracy
(art.11 ust.3 b Rozporządzenia nr 883/2004 )
Urzędnik
służby cywilnej podlega
ustawodawstwu Państwa Członkowskiego,
jakiemu podlega zatrudniająca go
administracja.
5
Definicja:
„urzędnik służby cywilnej” na podstawie
przepisów Rozporządzenia nr 883/2004
Określenie „urzędnik służby cywilnej”
oznacza osobę uważaną za taką lub
traktowaną jako taką przez państwo
członkowskie, któremu podlega
zatrudniająca go administracja.
W Polsce ogólna definicja pojęcia „urzędnik służby
cywilnej” określona została w art.2 ustawy z dnia
21.11.2008r. o służbie cywilnej w szerszym zakresie,
natomiast pojęcie to zostało zawarte w ogólnej kategorii
„urzędników zatrudnionych przez organy administracji
publicznej” w rozumieniu art.5 ustawy z 14.06.1960r. kpa
6
Przez osoby traktowane na równi z urzędnikami
zatrudnionymi przez administrację publiczną
rozumie się również pracowników Polskiej
Akademii Nauk – mając na uwadze, iż PAN jest
państwową instytucją naukową i działa poprzez
placówki naukowe. Placówkami naukowymi
Akademii są między innymi instytuty, zakłady,
centra, stacje badawcze, co oznacza, że osoby
zatrudnione przez te placówki powinny być
traktowane na równi z pracownikami PAN
w przypadkach, kiedy w ramach swoich
obowiązków, czy stażu naukowego zostają
skierowane za granicę.
7
Definicja: „zamieszkanie” na podstawie
przepisów Rozporządzenia nr 883/2004
Określenie „zamieszkanie” oznacza
miejsce pobytu, w którym osoba zwykle
przebywa, miejsce gdzie jest Jego
centrum interesów życiowych, miejsce z
zamiarem osiedlenia się na stałe
(najczęściej decydujące znaczenie ma
oświadczenie osoby ubezpieczonej).
8
Zasady szczególne
Obowiązujące przepisy Wspólnoty przewidują
określone wyjątki od zasady podstawowej, o
której mowa w art.11 rozporządzenia 883/2004.
Ma to na celu wspieranie swobodnego
przepływu pracowników i usług, unikanie przy
tym zbędnych i kosztownych komplikacji
administracyjnych i innych, które mogą nie leżeć
w interesie pracowników, przedsiębiorstw i
administracji.
9
Zasady szczególne:
delegowanie pracowników


Osoba zatrudniona w Polsce, która przez
polskiego pracodawcę zostaje czasowo
delegowana do pracy w innym państwie
członkowskim, nadal może podlegać
ubezpieczeniom społecznym w Polsce pomimo
wykonywania pracy za granicą.
Delegowanie, które stanowi wyjątek od ogólnej
zasady miejsca wykonywania pracy, nie może
trwać dłużej niż 24 miesiące. Aby delegowanie
było możliwe, zarówno pracodawca, jak i
pracownik muszą spełniać określone warunki.
10
Zasady szczególne:
delegowanie pracowników
 osoba ta nie jest wysłana by zastąpić inną
delegowaną osobę
 osoba ta bezpośrednio przed rozpoczęciem
zatrudnienia za granicą podlega już
ustawodawstwu państwa członkowskiego, w
którym siedzibę ma jej pracodawca
(wymóg ten uważa się za spełniony, jeżeli
dana osoba podlega co najmniej miesiąc
ustawodawstwu państwa członkowskiego,
w którym ma siedzibę pracodawca)
11
Zasady szczególne:
delegowanie pracowników
Delegowanym może być pracownik, który jest
wysłany do innego kraju członkowskiego w celu
wykonywania tam pracy na rzecz pracodawcy
wysyłającego.
Pracę uważa się za wykonywaną na rzecz
wysyłającego pracodawcy, jeżeli istnieje
bezpośredni związek między pracownikiem a
pracodawcą delegującym.
12
Zasady szczególne:
delegowanie pracowników
Bezpośredni związek:
- praca wykonywana na podstawie
obowiązującej umowy o pracę,
- wynagrodzenie wypłacane przez pracodawcę
delegującego,
- pracodawca delegujący decyduje o
rozwiązaniu umowy o pracę
- pracodawca delegujący określa charakter
pracy
- zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych
- pracodawca delegujący nie może oddać
pracownika do dyspozycji jednostki (uczelni)
w innym państwie
13
Warunki pracodawcy delegującego:
Sformułowanie wskazane w art.12.1
Rozporządzenia nr 883/2004 „który normalnie
prowadzi swoją działalność” dotyczy
pracodawcy zazwyczaj prowadzącego
znaczną działalność na terytorium państwa
członkowskiego, w którym ma swoją siedzibę.
Jeżeli działalność pracodawcy wysyłającego
jest ograniczona jedynie do zarządzania
wewnętrznego, to nie można uznać, że
warunek normalnego prowadzenia
działalności w państwie członkowskim
wysyłającym został spełniony.
14
Podstawowe kryteria uwzględniane przy
określaniu „znacznej części działalności”
uczelni delegującej w państwie członkowskim:
-
-
-
Miejsce, w którym delegujący pracodawca ma swoją
zarejestrowaną siedzibę i administrację
Obroty osiągane przez pracodawcę delegującego w
państwie delegującym (co najmniej 25%) i w państwie
zatrudnienia
Liczba personelu administracyjnego i pracującego w
państwie delegującym i w państwie zatrudnienia
(obecność w państwie delegującym wyłącznie personelu
administracyjnego wyklucza możliwość zastosowania
przepisów dotyczących delegowania)
15
Kryteria cd.
Przy ustalaniu, czy jednostka naukowa
posiadająca siedzibę w Polsce spełnia
warunki pracodawcy delegującego nie
sprawdza się poszczególnych kryteriów
określonych w Praktycznym poradniku,
gdyż oczywiste jest, że taki pracodawca
delegujący prowadzi zwykłą działalność
na terenie państwa wysyłającego.
16
Jeżeli warunki delegowania zostały
spełnione, jednostka wysyłająca pracownika
do pracy za granicę powinna wystąpić do
Oddziału ZUS właściwego ze względu na
siedzibę o wydanie formularza A1.
Zaświadczenie to potwierdza, że osoba
wysłana do pracy za granicę podlega
zabezpieczeniu społecznemu w Polsce.
17
Zasady szczególne:
wykonywanie pracy najemnej w dwóch lub
w kilku krajach członkowskich
Osoba, która normalnie wykonuje pracę
najemną w dwóch lub w kilku państwach
członkowskich UE podlega ustawodawstwu
państwa członkowskiego określonemu w
art.13 Rozporządzenia nr 883/2004, w
zależności od miejsca zamieszkania,
wykonywania znacznej części pracy oraz ilości
pracodawców na rzecz których wykonuje
swoją pracę.
18
Zasady szczególne:
PRACA W DWÓCH LUB W KILKU PAŃSTWACH DLA
JEDNEGO PRACODAWCY
Jeżeli osoba jest zatrudniona przez jednego
pracodawcę i wykonuje pracę w Polsce oraz
w innych państwach członkowskich
(równocześnie lub na zmianę w dwóch lub w
kilku państwach), to będzie podlegać
przepisom z zakresu zabezpieczenia
społecznego w państwie, w którym mieszka,
jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym
państwie.
19
Zasady szczególne:
PRACA W DWÓCH LUB W KILKU PAŃSTWACH DLA
DWÓCH LUB KILKU PRACODAWCÓW Z SIEDZIBAMI
TYLKO W JEDNYM PAŃSTWIE
Jeśli osoba mieszka w Polsce i nie wykonuje
w niej znacznej części swojej pracy, natomiast
jest zatrudniona przez co najmniej dwóch
pracodawców, których siedziby znajdują się
tylko w jednym państwie członkowskim, podlega
zabezpieczeniu społecznemu w tym państwie.
20
Zasady szczególne:
PRACA W DWÓCH LUB W KILKU PAŃSTWACH DLA
DWÓCH LUB KILKU PRACODAWCÓW Z SIEDZIBAMI
W DWÓCH PAŃSTWACH, Z KTÓRYCH JEDNO JEST
PAŃSTWEM ZAMIESZKANIA
Jeśli osoba mieszka w Polsce, lecz nie wykonuje
w niej znacznej części swojej pracy, natomiast
jest zatrudniona przez co najmniej dwóch
pracodawców, których siedziby znajdują się
w dwóch państwach członkowskich, z których
jedno to Polska, podlega zabezpieczeniu
społecznemu w innym niż Polska państwie
członkowskim.
21
Zasady szczególne:
PRACA W DWÓCH LUB W KILKU PAŃSTWACH DLA
DWÓCH LUB KILKU PRACODAWCÓW
Jeśli osoba nie wykonuje znacznej części pracy
w państwie zamieszkania, a jest zatrudniona
przez różnych pracodawców, przy czym co
najmniej dwóch z nich ma siedziby w różnych
państwach innych niż to, w którym mieszka, to
podlega zabezpieczeniu społecznemu w
państwie zamieszkania, bez względu na to czy
jest w nim aktywna zawodowo.
22
Zasady szczególne:
WYKONYWANIE PRACY NAJMNEJ W DWÓCH LUB
W KILKU PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH
Warunek wykonywania znacznej części pracy ma
zastosowanie jako pierwszy krok we wszystkich
sytuacjach, w których osoba wykonuje pracę w dwóch lub
w kilku państwach. Jest jeden wyjątek:
- jeżeli miejsce zamieszkania osoby, która pracuje w
więcej niż jednym państwie dla jednego pracodawcy i
siedziba pracodawcy tej osoby znajduje się w tym samym
państwie członkowskim, co miejsce zamieszkania,
zastosowanie ma zawsze ustawodawstwo tego państwa.
W tym przypadku nie jest konieczne ustalanie, czy
znaczna część pracy jest czy nie jest wykonywana w
państwie miejsca zamieszkania.
23
Zasady szczególne:
WYKONYWANIE PRACY NAJEMNEJ W DWÓCH LUB
W KILKU PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH
By uniknąć możliwości manipulowania mającym
zastosowanie ustawodawstwem, praca o charakterze
marginalnym nie powinna być brana pod uwagę przy
określaniu ustawodawstwa na podstawie art. 13
rozporządzenia 883/2004.
Praca o charakterze marginalnym to praca, która ma
niewielkie znaczenie pod względem czasu pracy oraz
zysku ekonomicznego.
Zaleca się przyjąć wskaźnik, który obejmuje mniej niż
5% regularnego czasu pracy i/lub mniej niż 5%
całkowitego wynagrodzenia.
24
Jeśli osoba jest zatrudniona u jednego
pracodawcy w kilku państwach
członkowskich i po uwzględnieniu podanych
wyżej zasad okaże się, że podlega polskim
przepisom o ubezpieczeniu społecznym, to
pracodawca powinien wystąpić do ZUS o
wydanie formularza A1.
25
Jeśli osoba zamieszkuje w Polsce i
wykonuje pracę dla różnych pracodawców z
siedzibami w różnych państwach
członkowskich i podlega polskim przepisom
o zabezpieczeniu społecznym, sama
występuje do ZUS o wydanie formularza A1.
26
Ustawodawstwo tymczasowe
(art.6 i art.16 Rozporządzenia nr 987/2009)
Osoba, która wykonuje pracę w dwóch lub
więcej państwach członkowskich,
informuje o tym instytucję państwa
zamieszkania.
Instytucja ta ustala ustawodawstwo
tymczasowe w oparciu o informacje i
dokumenty przekazane przez osobę
zainteresowaną.
27
Ustawodawstwo tymczasowe
(art.6 i art.16 Rozporządzenia nr 987/2009)
O ustalonym tymczasowym ustawodawstwie
instytucja ta informuje niezwłocznie instytucje w
państwie lub w państwach, w których praca jest
wykonywana (art.16 ust.2).
Tymczasowe określenie ustawodawstwa staje
się ostateczne w terminie dwóch miesięcy od
momentu poinformowania o nim instytucji w
państwie (ach) wykonywania pracy, o ile nie
zgłoszą one żadnych zastrzeżeń.
28
Państwa, z którymi Polska podpisała
umowy międzynarodowe w zakresie
ubezpieczeń społecznych:
1)
Jugosławia
2)
USA
Kanada
Korea Południowa
Libia
Australia
Macedonia
3)
4)
5)
6)
7)
(umowa nadal wiąże kraje, które powstały po
rozpadzie byłej Jugosławii: Serbię, Czarnogórę,
Bośnię i Hercegowinę)
29
Zapisy dotyczące ustalania ustawodawstwa
określone w umowach międzynarodowych o
zabezpieczeniu społecznym mają w
szczególności dwa podstawowe cele:
Unikanie sytuacji, w której osoba nie jest
objęta systemem zabezpieczenia
społecznego w żadnym kraju
 Zabezpieczenie sytuacji, w której osoba
podlega podwójnie ubezpieczeniom
społecznym w kraju zatrudnienia i w kraju
zamieszkania

30
Generalna zasada wynikająca z
wszystkich umów, których Polska jest
stroną określa, że obowiązek
ubezpieczenia powstaje w państwie, w
którym zatrudnienie jest wykonywane.
Od tej reguły umowy przewidują
różnego rodzaju wyjątki.
Każda z tych umów przewiduje taki
wyjątek dla tzw. pracowników
wysłanych.
31
Przy ustalaniu właściwego
ustawodawstwa we wszystkich umowach
międzynarodowych w dziedzinie
zabezpieczenia społecznego, podobnie
jak w przepisach unijnych, obowiązują
warunki wysłania, które muszą być
spełnione zarówno po stronie
pracownika wysłanego, jak i pracodawcy
delegującego.
32
OKRES DELEGOWANIA I RODZAJ ZAŚWIADCZEŃ W
UMOWACH O ZABEZPIECZENIU SPOŁECZNYM
UMOWA Z:
MOŻLIWY OKRES
DELEGOWANIA
FORMULARZESTOSO
WANE PRZY
UMOWACH
LIBIA
-
BRAK FORMULARZY
BYŁA JUGOSŁAWIA
-
BRAK FORMULARZY
MACEDONIA
24 MIESIĄCE + ZGODA
NA KOLEJNE 24 M-CE
PL/RM 101
KANADA
60 MIESIĘCY
PL-CAN01
USA
5 LAT
PL/USA 1
KOREA POŁUDNIOWA
60 MIESIĘCY
PL-KR 1
AUSTRALIA
60 MIESIĘCY
PL-AU 1
33
WYKONYWANIE PRACY PRZEZ POLSKICH
PRACOWNIKÓW W PAŃSTWACH, Z KTÓRYMI
POLSKA NIE ZAWARŁA UMOWY O
ZABEZPIECZENIU SPOŁECZNYM
Jeśli w okresie wykonywania pracy w państwie
„bezumownym” w Polsce nadal istnieje stosunek
pracy obowiązek ubezpieczeń społecznych
powstaje w Polsce. Może jednak dojść do
sytuacji, w której składki będą musiały być
opłacane również w kraju, w którym jest
wykonywana praca (zgodnie z przepisami tego
państwa). Zachodzić więc może zjawisko tzw.
podwójnego ubezpieczenia społecznego.
34
PODJĘCIE PRACY ZA GRANICĄ BEZ
POŚREDNICTWA POLSKIEGO PRACODAWCY
Osoba taka podlega ustawodawstwu w zakresie
ubezpieczeń społecznych w kraju, w którym
wykonuje zatrudnienie.
W Polsce osoby takie mogą przystąpić do
dobrowolnych ubezpieczeń emerytalnego i
rentowych.
Oznacza to, że osoby te same dokonują
zgłoszenia we właściwej miejscowo jednostce
ZUS, same również opłacają składki na
ubezpieczenia.
35
WYKONYWANIE PRACY W POLSCE PRZEZ
NAUKOWCÓW – CUDZOZIEMCÓW Z PAŃSTW,
Z KTÓRYMI POLSKA NIE ZAWARŁA UMÓW O
ZABEZPIECZENIU SPOŁECZNYM
Każdy cudzoziemiec, który na obszarze Polski
posiada tytuł uzasadniający objęcie
ubezpieczeniami społecznymi i jednocześnie
umowa międzynarodowa nie wyklucza
zastosowania polskich przepisów w tym
zakresie, objęty jest polskimi ubezpieczeniami
społecznymi.
36
WYKONYWANIE PRACY W POLSCE PRZEZ
NAUKOWCÓW – CUDZOZIEMCÓW Z PAŃSTW,
Z KTÓRYMI POLSKA NIE ZAWARŁA UMÓW O
ZABEZPIECZENIU SPOŁECZNYM


Przepisy ustawy z dnia 13 października 1998r.
o systemie ubezpieczeń społecznych nie
uzależniają objęcia polskimi ubezpieczeniami od
posiadanego obywatelstwa, miejsca
zamieszkania, pobytu itp. Istotny dla objęcia tymi
ubezpieczeniami jest:
Fakt zawarcia z polskim podmiotem np.
stosunku pracy, czy innej umowy rodzącej
zgodnie z przepisami obowiązek ubezpieczeń
społecznych oraz
Wykonywanie pracy w ramach tych umów na
obszarze Polski
37
Dziękuję za uwagę
38