Prawo administracyjne

Prawo administracyjne – str. 1
Prawo cywilne – str. 41
Prawo pracy – str. 53
PRAWO ADMINISTRACYJNE
skrypt
Kierunek: technik administracji
Przedmiot: podstawy prawa administracyjnego cz. 1
1. Pojęcie administracji - tradycyjne ujęcie administracji dotyczy przede wszystkim zarządzania,
kierownictwa, i w zależności od kontekstu, odnoszone jest do czynności lub osób je
podejmujących, względnie do obu jednocześnie. Administracja to (administrare lub administro
– zarządzam, kieruję, posługuję się), to:
- ogół czynności zarządzania
- ogół organów zajmujących się zarządzaniem.
W potocznym ujęciu administracja występuje w trzech znaczeniach:
- administracja to wydzielone w państwie struktury organizacyjne powołane specjalnie dla realizacji
określonych celów o charakterze zadań publicznych,
- administracja to określona i o specjalnych cechach działalność podejmowaną w ramach realizacji
celów o charakterze publicznym,
administracja to ludzie zatrudnieni ( powołani, nominowani, wybierani, przyjęci do pracy
w oparciu o umowę cywilną) w strukturach organizacyjnych powołani do realizacji określonych celów
o charakterze zadań publicznym.
Podstawowo administrację dzielimy na:
- publiczną
- prywatną
Administracja publiczna to: przyjęte przez państwo i realizowane przez zależne od niego podmioty
administrujące zaspokajanie indywidualnych i zbiorowych potrzeb wynikających ze współżycia ludzi
w społecznościach.
Cechy administracji publicznej:
• działa w imieniu państwa i na jego rachunek a także poprzez różne zdecentralizowane podmioty,
stąd dominującą metodą w funkcjach administracyjnych jest kierownictwo, hierarchiczne
podporządkowanie i nadzór.
• ma charakter władczy,
• działa w imieniu interesu publicznego co oznacza, ze organy administracji publicznej i inne
podmioty kształtujące bezpośrednio sytuację administrowanego nie mają własnych interesów,
mieszczą się
w sferze zadań i kompetencji.
• działa w imieniu prawa opierając się na normach prawnych – oznacza to, że obywatelowi wolno
wszystko to czego prawo nie zakazuje, natomiast podmiotowi administrującemu wszystko to na co
prawo zezwala.
2. Pojęcie prawa administracyjnego – jest częścią prawa publicznego ( reguluje stosunku na
płaszczyźnie publicznej). Jest to gałąź prawa regulująca tworzenie, strukturę organizacyjną,
zadania i zasady działania administracji publicznej.
Prawo administracyjne to zespół norm regulujący działalność
lub inaczej jest to prawo, które normuje administracje publiczną.
Prawo administracyjne :
administracyjną
- jest to taka część systemu prawa, która zawiera normy o charakterze władczym,
- jest to taka część systemu prawa, która dotyczy administracji publicznej, czyli reguluje jej
powstawanie i funkcjonowanie.
Cechy prawa administracyjnego;
- jest to prawo publiczne, co oznacza inne usytuowanie dwóch podmiotów stosunku
administracyjno-prawnego a więc ich nierównorzędność, zawiera element władztwa
- jest to prawo dynamiczne, ulegające istotnym przekształceniom zależnym od rozwoju życia
społecznego, gospodarczego i politycznego.
- jest ono narażone na partykularyzm resortowy i lokalny,
- w prawie administracyjnym szczególne organy administracji publicznej odpowiedzialne są za
realizację jego norm i kształtowanie interesu publicznego.
Prawo administracyjne ze względu na rozpiętość problematyki dzieli się na :
1. prawo ustrojowe,
2. prawo materialne ,
3. prawo proceduralne.
PRAWO USTROJOWE – reguluje organizację i zadania administracji publicznej.
PRAWO
MATERIALNE – reguluje wzajemne relacje administracji publicznej /podmiotów
administrujących/ i podmiotów pozostających na zewnątrz w strukturach administracji /podmiotów
administrowanych/.
PRAWO
PROCEDURALNE – zawiera normy wyznaczające tryb i zasady postępowania
administracyjnego zmierzające do urzeczywistniania norm prawa ustrojowego i prawa materialnego.
3. Pojęcie stosunku administracyjno-prawnego – jest to relacja miedzy podmiotem
administracyjnym a administrowanym na gruncie prawa administracyjnego. Istnieją różne
stosunki administracyjno-prawne.
Stosunek administracyjno-prawny składa się z elementów niezbędnych dla jego istnienia :
- przedmiot stosunku administracyjno-prawnego,
- podmioty.
Cechą stosunku administracyjno-prawnego jest nierównorzędność podmiotów tego stosunku.
Przedmiot stosunku administracyjno-prawnego musi być regulowany przepisami prawa
administracyjnego .
- np. stosunek prawny między nabywcą a sprzedawcą samochodów nie będzie stosunkiem
administracyjno-prawnym – zakup jest
stosunkiem prawa cywilnego ,a nie prawa
administracyjnego ,
- np. stosunek prawny miedzy dwoma słabymi gminami nie posiadającymi oczyszczalni ścieków :
dla takiej sytuacji przepisy przewidują formę porozumienia między nimi /gminami/ .Zawierając
porozumienie - treścią porozumienia będą wzajemne prawa i obowiązki co do budowy, pracy i
utrzymania oczyszczalni – będzie to stosunek administracyjno-prawny.
Podmioty stosunku administracyjno-prawnego – choćby jednym z nich musi być organ administracji /
podmiot administrujący /, tzn. że drugim może być podmiot administrowany lub oboma są organy
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
administrujące. Niemożliwy jest układ z dwoma podmiotami administrowanymi bo wtedy nie ma
stosunku administracyjno-prawnego.
Nierównorzędność podmiotów w stosunku administracyjno-prawnym jest cechą stosunków
administracyjno-prawnych, a polega ona na uprzywilejowaniu pozycji podmiotu administrującego.
Wyraża się to w tym ,że ten uprzywilejowany podmiot decyduje /przesądza/ o treści stosunku
prawnego, decyduje tym samym o sytuacji prawnej drugiego uczestnika.
- np. ktoś niezadowolony z własnego nazwiska występuje z wnioskiem o zmianę wskazując we
wniosku powody zmiany. Złożenie wniosku o zmianę nazwiska powoduje powstanie stosunku
administracyjno-prawnego / podmioty w układzie klasycznym /. Organ przesądza o treści
rozstrzygnięcia / zgoda lub odmowa zmiany nazwiska /,obywatel jest biernym odbiorcą
rozstrzygnięcia, obywatel ma pośredni wpływ na rozstrzygniecie formując wniosek w taki sposób
aby argumentacja była nie do odrzucenia przez organ lub w przypadku odmowy może sięgnąć do
środków procesowych poprzez odwołania od postanowienia, skargę do NSA lub wniosek o
wznowienie postępowania - zostały naruszone postanowienia prawa .
Ta nierównorzędność podmiotów nie jest bezwzględna.
Są także stosunki administracyjno-prawne w których nie ma cechy nierównorzędności. Zdarza się to w
dwóch sytuacjach :
• gdy uczestnikami stosunku administracyjno-prawnego są dwa podmioty administrujące
niepowiązane ze sobą więzami zależności służbowej i organizacyjnej ,
• gdy uczestnikami stosunku administracyjno-prawnego są podmiot administrujący i
administrowany, ale nastąpiło zrównanie nierównych wcześniej praw tych dwóch podmiotów na
gruncie postępowania sądowo-administracyjnego.
4. Rodzaje stosunków administracyjno-prawnych:
Wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje stosunku administracyjno-prawnych:
ze względu na wpływ uczestników stosunku administracyjno-prawnego na jego powstanie:
1.Niezależność od woli uczestników.
Dochodzi do nich z mocy prawa, np.: nabycie obywatelstwa polskiego z mocy prawa poprzez
urodzenie się z rodziców obywateli polskich lub w rezultacie zaistnienia uprzedniej sytuacji prawnej –
jesteśmy obdarowani samochodem lub kamienicą – jest to sytuacja cywilno-prawna, rodzi ona jednak
konieczność zapłacenia podatku do Urzędu Skarbowego, co jest stosunkiem adm.-prawnym.
2.Stosunki zależne od woli uczestników.
- dochodzi z urzędu, czyli z woli podmiotu administracyjnego
- dochodzi do skutku na wniosek podmiotu administrowanego.
Pierwszy dochodzi do skutku z woli podmiotu administracyjnego, a drugi na wniosek podmiotu
administrowanego.
- gdy nakładany jest obowiązek albo odbieranie jest uprawnienie – stosunek nawiązywany jest
przez urząd /z urzędu/,
- gdy ktoś chce prowadzić legalną sprzedaż napojów alkoholowych to występuje o zezwolenie –
nawiązuje się stosunek adm.-prawny – wszędzie tam gdzie chodzi o jakieś prawa lub uprawnienia
dochodzi do nawiązania stosunku adm.-prawnego na wniosek zainteresowanego.
STOSUNEK
sądowego.
SPORNO-ADMINISTRACYJNY – to
stosunek istniejący na gruncie postępowania
Ze względu na rodzaj przepisów prawnych na gruncie których stosunek powstaje, wyróżniamy:
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
1. Stosunek proceduralny - określa się go mianem stosunku procesowego /przepisy postępowania
adm., Kodeks postępowania adm./
2. Stosunek materialny – stosunek materialno-prawny /to taki który istnieje na gruncie prawa
administracyjnego materialnego/.
Stosunek proceduralny i sporno-administracyjny są stosunkami o charakterze czasowym. Istnieją tak
długo jak długo toczy się postępowanie / sądowe lub administracyjne /.Po zakończeniu postępowania
stosunek ustaje.
Stosunek materialno-prawny – czas trwania jest dłuższy. Można powiedzieć , że jest wyznaczony
czasem obowiązywania rozstrzygnięcia administracyjnego – czas na jaki wydano pewne
rozstrzygnięcie, np.: jeśli ktoś występuje z wnioskiem o zmianę nazwiska, organ wydaje decyzję o
zmianie nazwiska to taka decyzja o zmianie nazwiska działa w sposób nieograniczony..
Inna sytuacja to organ przekazuje uprawnienie o czasowym charakterze np. zezwolenie na sprzedaż
napojów alkoholowych obowiązuje na czas określony , podmiot gospodarczy może działać w zakresie
mu przyznanym w zezwoleniu do czasu wygaśnięcia lub cofnięcia zezwolenia. Organ wydający
zezwolenie nie może przeszkadzać w wykonywaniu działalności określonej w zezwoleniu w okresie jego
ważności - można cofnąć zezwolenie ,ale jest to inny typ relacji.
Inny przykład to pozwolenie na budowę – w okresie jego ważności nie można temu kto je posiada
przeszkadzać w wykonywaniu tego prawa / budowa z naruszeniem prawa budowlanego to jest inny
problem / .
Stosunki materialno-prawne mają charakter trwały, mogą mieć granice czasowe.
Inna kategoria stosunków: Relacje
hierarchicznej:
1.Stosunki wewnętrzne.
2.Stosunki zewnętrzne.
zależności
lub niezależności
służbowej, organizacyjnej i
Z wewnętrznymi stosunkami administracyjno-prawnymi mamy do czynienia wówczas gdy jego
uczestnicy są połączeni więzami zależności służbowej, organizacyjnej i hierarchicznej.
Natomiast zewnętrzne stosunki administracyjno-prawne łączą podmioty nie powiązane tymi
zależnościami.
Stosunek między organem a obywatelem będzie postacią zewnętrzną.
Stosunek prawny między prezesem RM a wojewodą to przykład stosunku wewnętrznego.
Stosunki zewnętrzne to relacje między dwoma gminami – nie są w żadnej zależności od siebie.
5. Źródła prawa administracyjnego: Wszystkie źródła prawa administracyjnego należą do
kategorii źródeł prawa.
Źródła prawa to akty prawotwórcze ( akty tworzenia prawa)
Akt prawotwórczy – akt tworzony przez organ państwowy lub inny uprawniony podmiot (np.
samorząd terytorialny), który jest wydany na podstawie Konstytucji lub z upoważnienia ustawowego,
zawierający normy postępowania o charakterze generalnym i abstrakcyjnym,.
Aby uznać dany akt prawny za prawotwórczy musi być w nim choćby jedna norma generalnoabstrakcyjna.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Norma generalna – adresat jest określony generalnie np.: w znaczeniu “każdy” – art. 83 Konstytucji
RP.
Inna postać generalnego adresata to wyraźnie określony adresat / może to być grupa np. lekarze –
zobowiązani do zachowania tajemnicy lekarskiej lub mieszkańcy wszystkich gmin ale nie jednej
konkretnej gminy/.
Norma ma charakter abstrakcyjny –norma ma aktualny charakter, określony jest wzór pewnego
powtarzającego się postępowania. Jest to norma wielokrotnego użytku.
Źródła prawa mogą być dwojakiego rodzaju :
- Mogą mieć charakter powszechnie obowiązujący
- wewnętrzny.
Powszechnie obowiązujące – źródła są zróżnicowane co do terenu na którym obowiązują:
• teren całego kraju
• akty prawa miejscowego – na terenie działania organu lokalnego który je wydał.
Źródła prawa państwowego mają charakter hierarchicznego podporządkowania :
1. Konstytucja
2. Ustawy lub rozporządzenia z mocą ustaw, umowy międzynarodowe , dekrety.
3. Rozporządzenia wykonawcze.
Akt niższy musi być zgodny z aktem wyższym.
Ustawa jako źródło prawa administracyjnego
Ustawy (jeśli są one źródłami prawa materialnego, tzn. regulują sprawy w sferze administracji
publicznej) ważne są z powodu tzw. materii ustawowej . W polskiej literaturze prawniczej przeważa
pogląd, że pewne dziedziny spraw są wyłączone spod władczej ingerencji administracji bez wyraźnego
wskazania przez ustawę, że ingerencja ta jest dopuszczalna.. Oznacza to dla administracji, że np.
sprawy dotyczące ograniczeń sfery praw i wolności obywatelskich, określenia sposobów udziału
obywateli
w rozwiązywaniu spraw publicznych, ustalenia zakresu potrzeb w niektórych
podstawowych sprawach obywateli oraz organizacji państwa może regulować tylko ustawa.
Akty powszechnie obowiązujące prawa miejscowego:
1. Rozporządzenia ,
2. uchwały jako akty prawa miejscowego,
3. zarządzenia.
Organy wydające – Rada Gminy , Rada Powiatu , Sejmik Województwa, Wojewoda.
Rozporządzenie jako źródło prawa administracyjnego
Rozporządzenia rozwijają postanowienia ustawy. Wiążą się z konkretną ustawą pod względem
kryterium formalnego i materialnego. W związku ustawy z rozporządzeniem mamy do czynienia z
upoważnieniem obligatoryjnym, gdy wskazany jest organ, np. minister i musi on wydać
rozporządzenie oraz upoważnieniem fakultatywnym kiedy nie musi wydać rozporządzenia.
Rozporządzenia do ustaw wydawane przez Prezydenta muszą być kontrasygnowane przez Prezesa
Rady Ministrów lub właściwego ministra.
Ze względu na rodzaj upoważnienia ustawowego mówimy o trzech rodzajach przepisów prawa
miejscowego :
1. przepisy wykonawcze,
2. przepisy porządkowe,
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
3. przepisy ustrojowo-organizacyjne.
Przepisy wykonawcze - decyduje ustawodawca poprzez delegację ustawową -upoważnienie.
Upoważnienia do stanowienia aktów wykonawczych:
1/. upoważnienie obligatoryjne,
2/. upoważnienia fakultatywne.
Upoważnienie obligatoryjne – ustawodawca zobowiązuje wskazany podmiot do uregulowania
kwestii. Ustawa może być regulacją pełną (wyczerpującą ) i nie zawiera delegacji do wydawania
przepisów wykonawczych, lub ustawa może nie regulować wszystkich szczegółów - taka ustawa ma
szkieletową budowę dając upoważnienia do szczegółowego uregulowania zasygnalizowanych
problemów .
Upoważnienie fakultatywne – ustawodawca uprawnia wskazany podmiot i pozostawia jego woli
celowość wydania przepisów.
Są formułowane częściej gdy przepisy wykonawcze mają być wydane w ramach aktów prawa
miejscowego. Chodzi o to, żeby regulacja uwzględniała lokalny charakter. np. prawo wodne zawiera
delegację dla wojewody do wydania przepisów wykonawczych. Na terenie koryta rzeki /między rzeką
a wałem/ obowiązuje zakaz sadzenia drzew, wznoszenia budowli, wojewoda może rozszerzyć ten
zakaz na teren nieobwałowany w zależności o potrzeb miejscowych.
Organy upoważnione do wydawania aktów wykonawczych prawa miejscowego to :
Rada Gminy, Rada Powiatu, Sejmik Wojewódzki ,
Wojewoda.
6. Akty prawotwórcze - specyficzną kategorią aktów prawa miejscowego są akty porządkowe. Ich
specyfika wyraża się w kilku płaszczyznach.
Przede wszystkim polega na tym, że w zakresie nieunormowanym w ustawach lub innych przepisach
powszechnie obowiązujących, w razie zagrożenia takich dóbr jak życie, zdrowie mienie ,
bezpieczeństwo , spokój , porządek publiczny, organy prawotwórcze mogą formułować nakazy lub
zakazy określonego zachowania się wydawane w celu niedopuszczenia do urealnienia się
zagrożenia, zmniejszenie zasięgu owego zagrożenia lub zredukowanie szkód i negatywnych skutków
związanych z tymi zagrożeniami.
Przepisy porządkowe wydawane są wyłącznie w oparciu o ustawy ustrojowe, tj. ustawa o
samorządzie gminnym, samorządzie powiatowym, samorządzie wojewódzkim.
Przepisy te wydawane są w mniej lub bardziej nagłych stanach zagrożenia różnych dóbr (np. sytuacje
związane z meczem futbolowym). Przy wydawaniu tych przepisów element czasowy ma bardzo duże
znaczenie, wydaje się je w chwili powstania zagrożenia gdyż zwlekanie może spowodować urealnienie
zagrożenia
Organa uprawnione do wydawania przepisów porządkowych:
♦ Rada Gminy, Zarząd Gminy
♦ Rada Powiatu, Zarząd Powiatu
Gmina i powiat.
Uprawnienia Zarządu Gminy i Powiatu mają charakter kompensacyjny, tj. uzupełniający. Ujawnia się
on tylko wtedy gdy Rady nie mogą wydać takiego przepisu porządkowego /z uwagi na procedurę
zwoływania i działania Rady/.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Przepisy uchwalone przez Zarządy muszą być przedstawione Radom na najbliższej sesji do
zatwierdzenia.
Przepisy porządkowe zatem wydane przez zarządy żyją samodzielnym życiem prawnym do czasu
najbliższego przedstawienia ich Radom. Jeśli przepisy porządkowe wydane przez Zarządy nie zyskają
akceptacji lub nie zostaną przedstawione Radom na najbliższej sesji tracą moc prawną. Ustawodawca
pozostawił Radzie Gminy i Powiatu prawo określania kiedy te niezatwierdzone przepisy stracą moc.
Skutek prawny przepisu wydanego przez Zarząd, który nie został przedstawiony Radzie jest
przesądzony – traci moc z urzędu – ale Rada określa kiedy one stracą moc prawną.
Przepisy porządkowe obowiązują od momentu uchwalenia przez Zarząd do momentu który określi
Rada Gminy lub Powiatu.
Województwo.
Na szczeblu województwa są dwa organy prawotwórcze – Sejmik Wojewódzki i Wojewoda.
Tylko wojewoda wydaje przepisy porządkowe w województwie ze względu na to, że jest organem
jednoosobowym a zatem szybszym.
Kto wydaje zarządzenia porządkowe : decyduje tu to w jakich granicach terytorialnych mieści się
skala zagrożenia czy na terenie gminy, powiatu, województwa itd.
Zagrożenie tylko na terenie gminy – wydaje gmina.
Zagrożenie na terenie 2-ch gmin – wydaje powiat.
Zagrożenie na terenie 2-ch powiatów – wydaje wojewoda.
Forma przepisów porządkowych.
Zróżnicowanie organów właściwych do stanowienia przepisów porządkowych rzutuje również na
zróżnicowanie form w jakich te przepisy są wydawane.
Uchwały porządkowe wydawane są przez Radę Gminy i Radę Powiatu.
Zarządzenia porządkowe przez zarządy zaś rozporządzenia przez wojewodę.
Przepisy porządkowe mogą przewidywać za ich naruszenie karę grzywny wymierzaną przez Kolegia
ds. wykroczeń w trybie przepisów (kodeksu postępowania w sprawach wykroczeń ).
7. Pojęcie przepisów ustrojowo – organizacyjnych
Złożoność nazwy potwierdza ich dwoisty charakter.
Statuty – to ustrojowe / np. statut gminy , powiatu / .
Regulaminy- to organizacyjne / np. regulamin Urz. Gminy, ośrodków opieki społecznej/.
W literaturze nie ma pełnej zgodności czy przepisy organizacyjne mają moc powszechnie
obowiązującą /np.: regulamin działania referatu w urzędzie – w tym przepisie są zawarte informacje
zawarte dla petenta/.
Do tej kategorii przepisów zalicza się również te które regulują kwestie korzystania z obiektów i
urządzeń użyteczności publicznej np. regulamin parku miejskiego czy kąpieliska. Akty prawa
miejscowego mogą dotyczyć zasad zarządzania mieniem gmin, powiatu.
8. Publikowanie przepisów prawa miejscowego
Skoro powszechnie obowiązujące to powinny być opublikowane aby były powszechnie znane. Nie ma
gwarancji faktycznej, że jeżeli przepisy będą opublikowane to są powszechnie znane. Prawidłowe
opublikowanie przepisów powoduje jednak domniemanie prawne, że są one powszechnie znane.
Publikacja przepisów :
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
gminne – są one ogłaszane , publikowane przez rozplakatowanie obwieszczeń w miejscach
publicznych ( tablice, słupy ogłoszeniowe lub w inny sposób ogólnie przyjęty, w prasie lokalnej)
chyba że przepisy prawa stanowią inaczej, np.: miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego
– ustawa nakłada obowiązek publikacji w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym.
W każdym Urzędzie Gminy musi być prowadzony zbiór przepisów gminnych udostępnianych do
publicznego wglądu. Ponieważ są one powszechnie obowiązujące powinny być ogólnie dostępne.
Przepisy gminne wchodzą w życie z dniem ogłoszenia o ile nie przewidują wyraźnie późniejszego
terminu.
powiat – przepisy stanowione przez organa powiatu są publikowane w Wojewódzkim Dzienniku
Urzędowym / Woj. Dz. Urz. /. Wśród tych przepisów są też przepisy porządkowe, z uwagi na fakt,
że muszą one dotrzeć do szerokiej publiczności – są one dodatkowo ogłaszane jak przepisy
gminne.
Gdy uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia to powoduje to rażące naruszenie prawa. Daje
bowiem możliwość wykorzystania tego przez uchwalających zanim poznają ją inni.
Przepisy porządkowe wchodzą w życie z dniem ogłoszenia. Natomiast inne przepisy te
publikowane w Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym wchodzą w życie po upływie 14 dni od ich
ogłoszenia, chyba ,że ustawa lub przepis powiatowy stanowią inaczej .
Województwo.
Przepisy stanowione przez samorząd województwa są publikowane w Wojewódzkim Dzienniku
Urzędowym i wchodzą w życie z dniem ogłoszenia w Woj. Dz. Urz.
Przepisy stanowione przez Wojewodę są publikowane również w Woj. Dz. Urz., przepisy
porządkowe dodatkowo też w uproszczonej formie / tak jak w gminie /.
Przepisy porządkowe wchodzą w życie z dniem ogłoszenia natomiast pozostałe publikowane
tylko w Woj. Dz. Urz. po 14 dniach od ich ogłoszenia.
9. Wojewódzki Dziennik Urzędowy
Obowiązek wydawania Wojewódzkiego Dziennika Urzędowego spoczywa na Wojewodzie.
W Woj. Dz. Urz. są ogłaszane akty prawa miejscowego. Organa administracji niezespolonej również
wydają akty prawa miejscowego. W Woj. Dz. Urz. publikowane są również akty nadzoru Prezesa Rady
Ministrów uchylające akty prawa miejscowego stanowionego przez Wojewodę i organy administracji
niezespolonej. W Woj. Dz. Urz. znajdziemy również wyroki Sądu Administracyjnego uwzględniające
skargi na akty prawa miejscowego. W Woj. Dz .Urz. są publikowane również informacje, obwieszczenia
jeżeli tak stanowią przepisy szczególne . Wojewoda zobowiązany jest do gromadzenia zbiorów
dzienników i udostępnianie ich do ogólnego wglądu – ponieważ są to przepisy powszechnie
obowiązujące.
10. Źródła prawa o charakterze wewnętrznym:
1. uchwały Rady Ministrów,
2. Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów i poszczególnych ministrów,
Przepisy w nich zawarte obowiązują jedynie w ramach struktury administracji i obowiązują podmioty
podporządkowane administracyjnie wydającemu.
11. Podział terytorialny.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Podział terytorialny – jest to względnie trwałe rozczłonkowanie terytorium państwa dokonywane za
pomocą norm prawnych w celu określenia terytorialnych podstaw działania jednostek organizacyjnych
państwa i samorządu terytorialnego.
Względnie trwałe wskazuje na trwałość jako cechę bardzo ważną , ale jednocześnie wskazuje że nie
jest ona bezwzględna i nie jest celem samym w sobie.
Doświadczenia powojenne w pełni potwierdzają, że cecha ta jest zachowana. W tym okresie mięliśmy
reformy administracyjne tylko dwukrotnie: w latach 70-tych i 90-tych. Po wojnie przywrócono w
zasadzie podział administracyjny przedwojenny a na Ziemiach Odzyskanych dostosowana podział do
tego schematu. Najpierw były gminy – jako samorząd. W latach 50-tych przemianowano gminy na
gromady zmniejszając ich granice i likwidując samorząd. Do roku 1975 trwał trzyszczeblowy podział
administracyjny. Do pierwszej połowy lat 70-tych istniały kolegialne zarządy powiatów – powiaty nie
posiadały jednoosobowych organów wykonawczych. W latach 70-tych przywrócono jednoosobowe
organy – naczelników gmin, powiatów i wojewodów. To model administracji dyktuje podział
terytorialny kraju. Podział terytorialny spełnia funkcje wtórne i usługowe względem administracji. W
gromadach nie było praktycznie żadnych kompetencji. Zwiększając obszar dotychczasowych gromad
zlikwidowano powiaty i zmniejszono obszar województw – zwiększając jednocześnie ich ilość.
Reforma ta była podzielona na dwa etapy: utworzono najpierw gminy a trzy lata później /1975r./
zniesiono powiaty i dotychczasowe województwa.
Podział terytorialny dokonywany jest w aktach normatywnych i jest on tworzony dla potrzeb
wykonywania administracji państwowej i samorządowej /czyli publicznej.
Podział zasadniczy – obecnie jest podziałem trójszczeblowym , wprowadzonym ustawą z dn.
24.07.1998 r “ O wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa”
/istnieją w nim województwa, powiaty i gminy/.
Można wyróżnić trzy rodzaje podziałów terytorialnych :
1. podział zasadniczy,
2. podział pomocniczy,
3. podziały terytorialne specjalne.
Podział terytorialny na Diecezje i Parafie ma znaczenie dla Kościoła, a nie dla administracji publicznej.
G M I N Y.
Gminy są jednostkami zasadniczego podziału terytorialnego utworzone dla potrzeb samorządu
terytorialnego. Ich tworzenie, łączenie, znoszenie ustalanie ich granic, nazw i siedzib władz następuje
w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, po uprzednim przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami
zainteresowanych gmin.
Ustawa o samorządzie gminnym zawiera postulat do organu statutowego ( Rada Ministrów ) aby przy
zmianach dbać o to, aby gmina obejmowała możliwie jednorodny pod względem przestrzennym,
osiedleńczym, pewnych więzi społecznych i gospodarczych obszar.
Gmin w Polsce jest – 2489.
POWIAT.
Powiat jest to jednostka zasadniczego podziału terytorialnego powołana przede wszystkim dla
potrzeb samorządu terytorialnego, ale i dla potrzeb administracji zespolonej. Obejmuje ona całe
obszary graniczących ze sobą gmin, albo cały obszar miasta na prawach powiatu.
Mamy do czynienia z dwoma rodzajami powiatów :
1. powiaty ziemskie,
2. powiaty grodzkie – miasta na prawach powiatów.
Tworzenie, łączenie, znoszenie i dzielenie powiatów dokonywane jest przez Radę Ministrów w drodze
rozporządzenia po zasięgnięciu opinii zainteresowanych Rad Gmin, Rad Powiatów i Sejmików
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Wojewódzkich. Ustawa zawiera postulat do organu statutowego (Rady Ministrów) aby przy zmianach
dbać o to, aby powiat obejmował możliwie jednorodny pod względem przestrzennym , osiedleńczym,
pewnych więzi społecznych i gospodarczych obszar.
Opinia różni się od referendum (które zastępuje rozstrzygnięcie i ma charakter obowiązujący).
Opinia nie ma charakteru wiążącego ze swej natury, nie ma wiążącej opinii – jeśli opinia jest wiążąca
to jest to współdecydowanie. Współcześnie takich zapisów się nie stosuje.
Opinia jest po to aby wiedzieć co myślą ci o których będziemy decydować. Opinię wyraża jakiś organ,
konsultacje wyraża konkretna zbiorowość społeczna.
Powiatów ziemskich jest - 308.
Powiatów grodzkich jest - 64.
W O J E W ÓD Z T W O .
Województwo jest to jednostka zasadniczego podziału terytorialnego utworzona dla potrzeb
samorządu terytorialnego i administracji rządowej ( zespolonej i niezespolonej ).
Procedura tworzenia, znoszenia, ustalania ich nazwy, siedziby władz następuje w trybie ustawowym.
Natomiast zmiana granic województwa następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, po
zasięgnięciu opinii organów jednostek samorządu terytorialnego, których ta zmiana dotyczy.
Nie wszystkie organy administracji niezespolonej będą działały w granicach województw, niektóre
będą działać w podziałach specjalnych, specjalnie dla nich utworzonych, np.:. Urzędy Kontroli
Skarbowej działają w województwach, Wojewódzkie Sztaby Wojskowe w województwie, a Izba
Skarbowa już nie / podział specjalny/, Dyrektorzy Urzędów Morskich / podział specjalny/.
Województw jest - 16.
Podział pomocniczy.
To taki podział terytorialny który jest tworzony dla organów o niesamodzielnym pomocniczym
charakterze w stosunku do podstawowych organów samorządu terytorialnego. Podział ten pełni rolę
pomocniczą uzupełniającą wobec podziału zasadniczego ponieważ w jego ramach są lub powinny być
załatwiane sprawy których wykonywanie w ramach podziału zasadniczego jest nieracjonalne albo
mało skuteczne. Organy tworzone dla faktycznych jednostek podziału pomocniczego działają dla gmin
i zadania otrzymują od gmin. Tworzenie jednostek podziału pomocniczego należy do Rad Gmin, które
podejmują w tej sprawie uchwały o utworzeniu jednostek pomocniczych w gminie. Nazwy tych
jednostek sa określone w ustawie ;
na terenie wiejskim noszą nazwę – sołectw,
na terenie miast – osiedla, dzielnice.
Nazwy te nie wyczerpują katalogu nazw – mogą pojawiać się inne nazwy.
Uchwały te powinny być poprzedzone konsultacjami z mieszkańcami chyba, że uchwały są podjęte z
inicjatywy mieszkańców.
Zasady tworzenia jednostek pomocniczych w gminie powinny być określone w statucie gminy.
Podział dla celów specjalnych.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Podziały terytorialne specjalne to utworzone ustawami szczególnymi podziały na potrzeby określonych
dziedzin administracji, albo tez podziały przeprowadzone w innych społecznie uzasadnionych celach.
Zdarza się ,ale jest to wyjątek ,że podział specjalny pokrywą się z podziałem terytorialnym
zasadniczym .
Przykłady administracji specjalnych : administracja skarbowa, celna, morska, wojskowa, górnicza itd.
Dwie kategorie tworzenia administracji specjalnej.
1. Podziały dla poszczególnych działów administracji , są one w miarę trwałe ,.stabilne.
2. Zmiana ze względu na ważny interes społeczny – niestabilna specyfika podziału. – i zmieniają się
wraz z podziałem terytorialnym zasadniczym.
Przykład : Podział specjalny dla potrzeb administracji morskiej – jednostkami tego podziału są
obszary.
Dyrektor Urzędu Morskiego w Gdyni działa na obszarze byłego wojew.
gdańskiego i elbląskiego.
Dyrektor Urzędu Morskiego w Słupsku działa na obszarze byłego wojew.
słupskiego i koszalińskiego.
Dyrektor Urzędu Morskiego w Szczecinie działa na terenie byłego wojew.
szczecińskiego .
Jest to podział jednoszczeblowy, podział jest dokonany na obszarze części państwa.
Dla potrzeb górnictwa - 13 okręgów.
Dla potrzeb gospodarki energetycznej – 8 okręgów.
Dwu szczeblowy podział występuje już przy administracji skarbowej.
Jednostki niższego szczebla - 352 Urzędy Skarbowe ( nie obejmują one obszarów powiatów ).
Urzędów skarbowych w jednym powiecie jest więcej w innym nie występują w ogóle.
Jednostek wyższego szczebla – teoretycznie odpowiadają liczbie byłych województw..
12. Prawne formy działania administracji.
Prawem określony typ działania podmiotu administracyjnego ,czyli inaczej forma prawna prawem
dopuszczony środek dla załatwienia określonej sprawy przez administrację.
Dwie grupy działań administracji.
1. Działania prawne .
Działania prawne polegają na objawieniu woli przez organu administracji w celu utworzenia,
zmiany lub zniesienia stosunków prawnych.
Przykład : wydanie zezwolenia cudzoziemcowi na pobyt w Polsce na czas określony, wydanie
zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych.
2. Działania faktyczne.
Działania faktyczne to taki rodzaj działań które nie są skierowane na wywołanie bezpośrednich
skutków prawnych.
Przykład : działania egzekucyjne w administracji – organ orzeka eksmisję z zajmowanego lokalu..
Wykonanie należy do adresata jeżeli nie zrobi tego dobrowolnie należy rozpocząć
działania egzekucyjne. Organ wykonuje decyzję na koszt i ryzyko adresata.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Podział z punktu widzenia możliwości posłużenia się przez organ przy podejmowaniu określonych
działań władztwem publicznym / administracyjne /.
1. Władcze formy działania.
W ramach tych działań organ może sięgać po władztwo publiczne.
2. Niewładcze formy działania.
Stosując formy Niewładcze organ nie może sięgać do władztwa.
Władztwo publiczne administracyjne
polega na domniemaniu ważności działań organu
administracji i na możliwości przymusowego realizowania jego woli wyrażonej w określonej formie
prawnej.
Działania władcze są typowe dla działań administracji. Posługiwanie się nimi daje większą skuteczność
działania.
Działania niewładcze wymagają znacznie większych umiejętności porozumiewania się z podmiotem
administrowanym , gdzie bardzo ważne jest uzasadnienie ( podmiot ma wiedzieć dlaczego organ tak
postąpił ).
Podział form działania dokonany z punktu widzenia kryterium woli i ona pozwala na wyodrębnienie :
a) Jednostronnych form działania.
Formy jednostronne charakteryzująca się tym, że dla zaistnienia działania przy ich użyciu
wystarczająca jest wola jednego podmiotu.
Przykład : układ klasycznego stosunku administracji : wyższy szczebel - a niższy
b) Dwustronnych form działania.
W przypadku form dwustronnych potrzebna jest wola co najmniej dwóch podmiotów.
Przykład : dwie gminy chcą utworzyć porozumienie - muszą się zgodzić obie.
KLASYFIKACJA Z PUNKTU WIDZENIA ADRESATÓW DZIAŁAŃ ADMINISTRACJI WOBEC DZIAŁAJĄCEGO
ORGANU.
To kryterium pozwala na wyodrębnienie dwóch rodzajów działań administracji :
1. Działania wewnętrzne.
Działania wewnętrzne charakteryzują się tym, że ich adresatami są podmioty podporządkowane
działającemu organowi.
2. Działania zewnętrzne.
Formy zewnętrzne to będą te których adresatami są podmioty nie podporządkowane
administracji.
Władcze formy działania administracji.
Do władczych form działania administracji zaliczymy :
akty normatywne,
akty generalne stosowania prawa,
akty administracyjne,
polecenia służbowe,
czynności materialno techniczne.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Niewładcze formy działania administracji.
Do niewładczych form działania administracji zaliczymy :
umowy,
działalność społeczno-organizatorska ,
porozumienia administracyjne,
czynności materialno techniczne,
organizowanie przetargów.
Forma nie mieszcząca się ani w jednej grupie, ani w drugiej grupie (forma mieszana ) :
ugoda administracyjna.
Akty normatywne są źródłami prawa , akty generalne stosowania prawa nie tworzą prawa ale służą do
stosowania prawa. Są to takie akty które nie tworzą nowych aktów prawnych ale wskazują jak
stosować prawo.
Akty te to :
instrukcje,
wytyczne,
pisma okólne,
okólniki..
Stanowią one narzędzie ( instrument ) kierownictwa wewnątrz administracyjnego. Obowiązują tylko
wewnątrz administracji, nie mogą stanowić podstawy rozstrzygnięcia adresowanego na zewnątrz. Do
stanowienia tych aktów za wystarczającą podstawę prawną przyjmuje się normy kompetencyjne
wyższego stopnia - organów zwierzchnich .Występują przede wszystkim w administracji
scentralizowanej gdzie takie zwierzchnictwo istnieje.
Przykłady : administracja skarbowa, celna, wojskowa.
13. Pojęcie aktu administracyjnego
Forma działania o powszechnym znaczeniu występuje zarówno w administracji scentralizowanej jak i
zdecentralizowanej.
Akt administracyjny – jest to oparta na obowiązujących przepisach prawa czynność organu
administracji kształtująca w sposób prawnie wiążący sytuacje prawną adresata określonego w sposób
indywidualny w jednostkowej sprawie.
Aby akt administracyjny był prawidłowy musi spełnić pewne warunki :
1. musi być wydany przez uprawniony organ,
2. musi być wydany w sposób określony prawem,
3. musi być wydany zgodnie z przepisami prawa materialnego.
Akt administracyjny w znaczeniu procesowym to decyzja administracyjna, musi być przez organ
uprawniony do wydawania decyzji administracyjnych i musi być wydany zgodnie z KPA.
Tylko przepisy aktów prawa powszechnie obowiązującego mogą być podstawą aktu
administracyjnego.
Akt administracyjny jest działaniem prawnym bezpośrednio tworzy, zmienia przekształca lub znosi
stosunek prawny.
Akt administracyjny jest władczą formą działania. Wykonanie tego aktu jest zabezpieczone
możliwością użycia przymusu .
Akt administracyjny jest czynnością jednostronną w takim znaczeniu, że ostateczne ustalenie treści
aktu należy wyłącznie do uprawnionego organu.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Art.106 § 1 KPA – przepisy uzależniające zajęcie stanowiska przez inny organ / współdziałanie organów
/, nie zmienia to jednak faktu ,że jest to działanie jednostronne.
Akt administracyjny ma powszechnie wiążący charakter w pewnym znaczeniu, bo obowiązuje on nie
tylko organ który wydał akt i jego adresata , ale obowiązuje również inne podmioty w takim
znaczeniu, że nikomu nie wolno przeszkadzać w korzystaniu przez adresata z przyznanych mu aktem
uprawnień jak i w wykonywaniu nałożonych aktem obowiązków.
Akt administracyjny charakteryzuje się podwójną konkretnością :
w odniesieniu do adresata,
w odniesieniu do przedmiotu /sprawy/.
To odróżnia akt administracyjny od aktu normatywnego.
Akt administracyjny co do zasady wywiera skutki w sferze prawa administracyjnego, ale też
W sferze prawa pracy, prawa cywilnego, prawa finansowego.
Akty administracyjne noszą różne nazwy :
decyzja,
pozwolenie,
zezwolenie,
nakaz.
Zazwyczaj te nazwy sygnalizują treść aktu administracyjnego.
Można rozróżnić akty administracyjne wedle kryterium wpływu adresata aktu na jego wydanie.
1. Zależne od woli adresata.
Np. akt o zmianie nazwiska, akt o zmianie imienia, pozwolenie na budowę.
2. Niezależne od woli adresata.
Np. akty wywłaszczeniowe, cofnięcie wcześniej przyznanych uprawnień /sprzedaż napojów
alkoholowych/ , wymiar podatku, powołanie do odbycia służby wojskowej.
Akty zależne od woli adresata zazwyczaj dotyczą uprawnień / adresaci występują o przyznanie im
nowych uprawnień /.
Akty niezależne od woli adresata zazwyczaj jest odjęciem wcześniej przyznanego uprawnienia,
nałożenie obowiązku, ograniczenie pewnego uprawnienia.
Klasyfikacja przeprowadzona z punktu widzenia nowości stosunku prawa.
1. Akt konstytutywny.
Akty konstytutywne to te które znoszą, zmieniają, tworzą stosunki administracyjno prawne. Na
podstawie tych aktów zmiana sytuacji prawnej adresata następuje nie z mocy samego prawa, ale z
mocy tego właśnie aktu.
2. Akt deklaratoryjny.
Akty deklaratoryjne czyli takie które same niczego nowego w porządku prawnym nie tworzą nie
wnoszą, ale jedynie potwierdzają ,że zaistniałe okoliczności z którymi przepisy prawne wiążą
określony skutek prawny .
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Przykłady takiego aktu to: decyzja o wygaśnięciu zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych z
powodu likwidacji punktu sprzedaży, decyzje w sprawach emerytalnych /decyzja stwierdza ,że ktoś
spełnił ustawowe przesłanki o przyznanie emerytury /.
Przeciwnicy tej klasyfikacji mówią, że nie ma czystych aktów deklaratoryjnych. I w akcie
deklaratoryjnym i konstytutywnym występują elementy z obu aktów. Niemniej jednak nie przesądza
to o wartości tego podziału / np. uprawnienie emerytalne zapadałoby wraz z wydaniem decyzji/.
Często się myli zaświadczenie z aktem deklaratoryjnym. Jest między nimi różnica.
Zaświadczenia stanowią pewne poświadczenia istnienia pewnego stanu faktycznego lub prawnego,
ale samo w sobie skutków prawnych nie rodzące. Przykład : zaświadczenie może służyć do wydania
aktu/ służy pomocniczo/.
Klasyfikacja aktów z punktu widzenia oczekiwań adresata.
1. Akty pozytywne.
Pozytywne to takie, które są zgodne z oczekiwaniami adresata. Zazwyczaj przyznają określone
zezwolenia o które adresat występował.
2. Akty negatywne.
Akty negatywne odbierają wcześniej przyznane uprawnienia, odmawiają przyznania uprawnień,
nakładają obowiązki.
Skutki jakie akt administracyjny wywiera w sferze stosunków cywilno – prawnych.
Nie wszystkie akty administracyjne wywierają skutki cywilno – prawne.
Z tego punktu widzenia akty dzielimy na :
1.Kategoria aktów ,które wywierają bezpośrednie skutki cywilno –prawne.
Przykładem tego typu aktów to akty wywłaszczeniowe. Akt wywłaszczeniowy dotyczy stosunków
własnościowych. – jest to kwestia cywilno – prawna
2.Kategoria aktu administracyjnego, które wywołują pośrednie skutki cywilno – prawne.
Akty liczniejsze – najczęściej występujące w praktyce. Stanowi on istotny warunek do zawarcia
umowy cywilno – prawnej.
Przykład : decyzja organu administracji o oddanie w użytkowanie wieczyste gruntów ( od
użytkowania wieczystego się odchodzi ).
Przykład : ustawa o utrzymaniu czystości w gminach. Przewiduje ona, że gmina może zawrzeć
umowę o dokonywanie oczyszczania / wywóz nieczystości / jedynie z podmiotami które
mają zezwolenie. Zezwolenie stanowi potwierdzenie, że spełnione są warunki do
prowadzenia określonej działalności .
Inna klasyfikacja aktów administracyjnych przeprowadzona z punktu widzenia konstrukcji przepisów
prawnych, które stanowią podstawę dla aktu.
Mówiąc o konstrukcji – to chodzi o stopień związania organu prawem.
Wyróżniamy dwa rodzaje aktów :
1. akty związane,
2. akty uznaniowe.
Akty związane – charakteryzują się tym, że ich treść jest wyraźnie określona przez prawo. Można
powiedzieć , że organ jest ściśle związany z przepisem. Konstrukcja takiego przepisu jest taka :
Jeżeli A
to B
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Przykład :cofnięcie zezwolenia na sprzedaż alkoholu – jeżeli ma zastosowanie jeden z 6 ustawowych
przypadków to organ ma obowiązek cofnąć zezwolenie.
Akty uznaniowe – sa to akty wydane w wykonaniu przepisów, które ze spełnieniem przesłanek
określonych w prawie nie wiążą skutku.
Jeżeli A
to może B
Decyzja w przypadku aktu uznaniowego jest wyrazem prowadzenia określonej polityki prowadzonej
przez organ.
Przykład :
nadanie obywatelstwa – akt uznaniowy – ustalenie przesłanek ustawowych nie
zobowiązuje organ ( Prezydenta RP ) do wyrażenia zgody.
Od 1980 r NSA kontroluje legalność decyzji administracyjnej. Przed wojną dominowało przekonanie,
że akty uznaniowe nie podlegały kontroli legalności. Obecnie akty uznaniowe podlegają kontroli
legalności – określenie czy występuje przyczyna polityczna czy inny powód.
O tym czy akt jest uznaniowy czy związany , decyduje to, co jest przesłanką w części “B”.
14. Pojęcie polecenia służbowego nosi różne nazwy :
• rozkaz,
• polecenie
• nakaz itp.
Jest to wiążąca dyrektywa / nakaz / określonego zachowania się, najczęściej działania. Może dotyczyć
również powstrzymania się od pewnych działań ( np. szkodliwych w przypadku niekompetencji ).
Wydawane są przez przełożonego podwładnemu. Polecenie występuje w wewnętrznej sferze
administracji.
Jest to akt konkretny ( adresat jest zawsze imiennie wskazanym pracownikiem).
Treścią polecenia może być nakaz określonego wykonania, lub zaniechania w określonym czasie i
miejscu.
Polecenia nie są sformalizowane – wiadomo kto ma polecenie wykonać, czego dotyczy i znany jest
termin wykonania polecenia.
Polecenie jest jednostkowe imienne.
Regułą jest obowiązek jego wykonania i podporządkowania się mu, chyba że :
• polecenie służbowe jest niezgodne z prawem pracownik powinien przedstawić przełożonemu
swoje zastrzeżenia i w przypadku pisemnego potwierdzenia wykonać to polecenie. Pracownikowi (
adresatowi ) nie wolno wykonywać poleceń, które w jego przekonaniu groziłyby popełnieniem
przestępstwa lub niepowetowanymi stratami.
Polecenie służbowe jest formą działania jednostronną, władczą ( groźba sankcji dyscyplinarnych).
Podstawą prawną do wydawania poleceń służbowych stanowią przepisy o podległości służbowej.
15. Formy działania o charakterze niewładczym, formy dwustronne.
Forma działania administracyjnego – umowa.
Umowa jest formą działania administracji, występuje w dwóch postaciach :
1. Umowa cywilnoprawna.
2. Umowa publicznoprawna.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Umowa jako forma dwustronna występuje tylko w sferze zewnętrznej działania administracji.
Umowa jako forma dwustronna może występować tylko w sferze zewnętrznej administracji.
Cechy umowy :
1. Jej przedmiotem są sprawy z zakresu działania administracji publicznej.
2. Jedną ze stron jest zawsze organ administracji ( podmiot administrujący ) którego w kompetencji
mieści się upoważnienie do zawierania umów.
3. Umowa taka musi się legitymować odpowiednią podstawą prawną.
Umowa cywilnoprawna stosuje się w administracji publicznej dla kompetencji dysponowania
majątkiem ( komunalnym , skarbu państwa ).
Umowa publicznoprawna stosowana jest najczęściej do wykonywania kompetencji dotyczących
współpracy organów administracji w określonych dziedzinach.
Współpraca może mieć również postać działania równoległego ( przekazywanie, zlecanie zadań
jednego podmiotu innym ) – np. art. 12a “Ustawy o pomocy społecznej” przewiduje możliwość aby
organ administracji publicznej zlecał w drodze umowy organizacjom społecznym , fundacjom, zadań
z zakresu pomocy społecznej z obietnicą wsparcia pomocą finansową.
Często umowa cywilnoprawna związana była z aktem administracyjnym, który był niezbędny do
zawarcia umowy cywilnoprawnej np. akty administracyjne wiązały prawo do zawarcia umowy najmu
lokalu mieszkalnego/ jest to przykład już nie aktualny /.
Były też decyzje administracyjne wskazujące podmiot administracyjny do zawarcia umowy
użytkowania wieczystego.
Obecnie umowy cywilnoprawne powiązane są z aktem cywilnoprawnym. Umowa wymaga rejestracji
zawarcia umowy, ta rejestracja jest aktem administracyjnym.
Przedmiotem umów cywilnoprawnych jest zlecenie powierzenia zadań z zakresu administracji
publicznej. Ponieważ są to umowy cywilnoprawne są zagwarantowane. Podstawą zawierania umów
są przepisy prawa administracyjnego.
Obok umów cywilnoprawnych formą działania - ostatnio zdobywa szczególną popularność- jest
organizowanie przetargów. Administracja się chętnie nimi posługuje np. miasto które dysponuje
lokalami użytkowymi zazwyczaj nie zawiera umowy najmu z “ludźmi z ulicy”.
Przetargi opierają się o przepisy Kodeksu Cywilnego.
Przetarg ma formę :
ustną / konkurs ofert /,
pisemną.
Wybór formy należy do organu ogłaszającego przetarg.
Porozumienie jest uznawane za formę współdziałania administracji ze sobą, jest to forma
dwustronna, forma w sferze zewnętrznej.
16. Działalność społeczno – organizatorska jako forma działania administracji.
Jest to forma niewładcza. Jest to działalność podobna do tej którą podejmują organizacje społeczne.
Ta forma działania administracji może zarówno wystąpić w sferze wewnętrznej jak i zewnętrznej.
Może mieć charakter samodzielny jak i charakter pomocniczy.
Przykładem w sferze wewnętrznej jest organizowanie narad, szkoleń, konferencji o wewnętrznym
zasięgu.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Przykładem sfery zewnętrznej będzie instruktaż w dziedzinie rolnictwa / poradnictwo /, wszelkiego
rodzaju działalność popularyzatorska – np. zasad higieny.
CZYNNOŚCI.
CZYNNOŚCI - jest to zbiór pewnych działań.
Mówimy o czynnościach materialno-technicznych występujących w sferze zewnętrznej jak i
wewnętrznej. Ich zróżnicowanie wyraża się w tym, ze jedne z nich nie wywołują bezpośrednio żadnych
skutków prawnych inne zaś wywołują takie skutki z tym , że drogą pewnych faktów, a nie poprzez
tworzenie nowej normy prawnej.
Przykłady :
Ewidencja pism wpływających do urzędu - skutków prawnych nie wywołuje i jest w sferze
wewnętrznej.
Sporządzenie aktu urodzenia lub innych aktów stanu cywilnego, wpis do ewidencji
działalności gospodarczej, zameldowanie to przykłady działalności
materialnotechnicznych które rodzą skutki prawne i występują w sferze zewnętrznej.
Działalność społeczno-organizatorska jest formą niewładczą, natomiast niektóre działania materialnotechnicznych są formą władczą ( np. czynności egzekucyjne ).
Czynność materialno- techniczna ta które występuje w sferze zewnętrznej jest oparta o konkretny
przepis prawny.
17. Ugoda administracyjna
Ugoda administracyjna jest formą o mieszanym charakterze - forma przewidziana w KPA –forma
jednostronna, dwustronna, władcza, niewładcza.
Stronom oddaje się prawo ustalenia rozstrzygnięcia (forma dwustronna ,niewładcza ). Uzgodnienie
musi być zatwierdzone przez organ ( działanie jednostronne i władcze). Jest to forma jednorodna, ale
wewnętrznie zróżnicowana.
Może zastąpić rozstrzygnięcie organu administracji. Zastosowanie ma tylko do spraw mających sporny
charakter. W przypadku braku sporu ugodą posłużyć się nie można. Musi to być spór między dwoma
stronami ( np. strony występują o dobro reglamentowane, a dobro jest jedno ).
18.
WYBRANE
REGULACJE PRAWNE Z ZAKRESU PRAWA ADMINISTRACYJNEGO MATERIALNEGO.
PRAWNA
REGULACJA PRAWA OBYWATELSTWA POLSKIEGO.
Regulacja obywatelstwa polskiego jest zawarta w ustawie z dnia 15.02.1962 roku “ O obywatelstwie
polskim”.
Pojęcie obywatelstwa nie jest ujęte w ustawie. Pojęcie to zostało sformułowane na gruncie prawa
administracyjnego w okresie międzywojennym.
Na gruncie doktryny - obywatelstwo to przynależność osoby fizycznej do państwa.
W sensie prawnym to obowiązek wykonywania ciężarów jakie państwo nakłada na swoich obywateli.
Po wojnie zrewidowano tą doktrynę i sformułowano następująco :
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Obywatelstwo to prawny węzeł łączący osoby fizyczne z państwem. Oznacza to przynależność
prawną danej osoby fizycznej do danego państwa.
Jest to definicja zrobiona na siłę, która nic nie zmieniła w sensie znaczenia pojęcia.
Zasady:
1. Zasada ciągłości obywatelstwa polskiego.
Sformułowana w art. 1 ustawy. Potwierdza, że obywatelstwo jest niezależne od zmian prawa ( nie
można pozbawić obywatelstwa).
2. Zasada ( w art. 2 ) wyłączności obywatelstwa polskiego.
Oznacza, że obywatel polski nie może być równocześnie uznawany przez władze polskie za
obywatela innego państwa, co nie znaczy że nie wolno go mieć (nie stoi na przeszkodzie
wielokrotnego obywatelstwa).
Obywatelstwo osiąga się na gruncie prawa polskiego.
3. Zasada równouprawnienia małżonków.
Zasada ta zawarta jest w art. 3 ustawy stara się pogodzić dwa cele:
równość kobiet i mężczyzn w zakresie obywatelstwa z jednej strony,
jednolitości obywatelstwa w rodzinie z drugiej strony.
Zawarcie małżeństwa przez równych obywateli nie powoduje utraty obywatelstwa. Zmiana
obywatelstwa przez jednego z małżonków nie pociąga za sobą zmiany obywatelstwa przez
drugiego.
Ustawodawca sformułował postanowienia które sprzyjają ( nie narzucają jej ) jednolitości
obywatelstwa w rodzinie.
Art. 8 ust.4 przewiduje, że nadanie obywatelstwa polskiego obojga rodzicom rozciąga się na
dzieci pozostające pod ich władzą rodzicielską. Rozciągnięcie obywatelstwa na dzieci po
ukończeniu 16 roku życia wymaga ich zgody .
Ustawodawca przewiduje sytuację w której może nastąpić rozciągnięcie obywatelstwa na
dzieci gdy obywatelstwo dostaje tylko jedno z rodziców – rozciąga się na dzieci pod pewnymi
warunkami ( art. 8 ust. 5 ) :
♦ nadanie obywatelstwa polskiego rozciąga się na dzieci jeżeli rodzic posiada wyłączną władzę
rodzicielską,
♦ kiedy drugie z rodziców ( ma inne obywatelstwo ) wyraziło zgodę przed właściwym organem
na nabycie przez dziecko obywatelstwa polskiego.
Art. 12 poświęcony jest nabyciu obywatelstwa polskiego przez repatriację (art.3ustawy) :
* nabywają obywatelstwo dzieci repatriantów które pozostają pod ich władzą rodzicielską, gdy
jedno z rodziców ma obywatelstwo przekazuje obywatelstwo za zgodą drugiego rodzica.
Art. 13 – dotyczy możliwości zrzeczenia się obywatelstwa polskiego:
ust. 2 – zgoda na zrzeczenie obywatelstwa udzielana obydwojgu rodzicom rozciąga się na
dzieci pozostające pod ich władzą rodzicielską.
ust.3 – w jego świetle zgoda na zrzeczenie udzielona jednemu z rodziców rozciąga się pod
pewnymi warunkami na dzień :
* drugiemu rodzicowi nie przysługuje władza rodzicielska,
* nie jest obywatelem polskim,
* gdy jest obywatelem polskim i wyraził zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa przed
właściwym organem.
W przypadku rozciągnięcia zrzeczenia się obywatelstwa na dzieci wymagana jest zgoda dzieci
powyżej 16 roku życia.
W art. 13 ust. 4 – w przypadku gdy brak zgody drugiego rodzica lub występują przeszkody
mogą zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie.
NABYCIE OBYWATELSTWA POLSKIEGO.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Trzy sposoby nabycia obywatelstwa polskiego :
1. Nabycie z mocy prawa.
Przez urodzenie albo przez repatryjację. Nabycie obywatelstwa przez urodzenie opiera się na
podstawowej zasadzie IUS SANQUINIS ( PRAWO KRWI ) - zasada wiodąca.
Pomocniczo ma zastosowanie PRAWO ZIEMI (IUS SOLI ).
Prawo krwi ( oboje rodzice są obywatelami polskimi ) – nie jest istotne miejsce “akcji” – ważne jest
obywatelstwo.
Dziecko nabywa obywatelstwo gdy jedno z rodziców jest obywatelem polskim a drugie :
jest nieznane,
jego obywatelstwo jest nieokreślone,
nie posiada żadnego obywatelstwa.
Dziecko rodzi się z rodziców obywatela polskiego i obywatela innego państwa dziecko nabywa
obywatelstwo polskie przez urodzenie jednakże rodzice mogą w ciągu 3 miesięcy od urodzenia
dziecka wybrać dla niego obywatelstwo państwa obcego którego obywatelem jest drugie z
rodziców za zgodą obydwojga rodziców.
Zdarza się że zasada krwi jest nie do zastosowania ( np. dziecko porzucone – rodzice nie znani)
posiłkowo decyduje prawo ziemi . Art.5 przewiduje, że dziecko urodzone lub znalezione w Polsce
nabywa obywatelstwo polskie gdy oboje rodzice są nieznani, bądź nieznane jest ich obywatelstwo
lub nie mają żadnego obywatelstwa.
Nabycie obywatelstwa przez repatriację stanowi o tym art. 12 ust. 2 definiując przy tym pojęcie
repatrianta - jest to osoba która przybyła do Polski na podstawie wizy repatriacyjnej.
Obywatelstwo w tym trybie można uzyskać tylko raz ( art.12 ust.6 ustawy).
2. Nabycie obywatelstwa polskiego na podstawie decyzji administracyjnej.
Nabycie obywatelstwa na podstawie aktu administracyjnego jest możliwe :
przez akt nadania obywatelstwa polskiego,
przez akt uznania za obywatela polskiego.
Cechy wspólne obu aktów – akt jest wydany na wniosek zainteresowanego.
Cechy różne :
* nadaje obywatelstwo polskie Prezydent RP ( art. 8 ustawy ),
* uznaje za obywatela polskiego wojewoda (art.9 ustawy ) .
Obydwa akty mają charakter konstytutywny ,uznaniowy.
Warunki uzyskania obywatelstwa :
Przy nadaniu osoba ubiegająca się o obywatelstwo powinna zamieszkiwać w Polsce przez okres co
najmniej 5 lat na podstawie zezwolenia na osiedlenie. Art. 8 ust.2 rozszerza zakres tej
uznaniowości na możliwość odstąpienia wymagania tej przesłanki z przyczyn szczególnie
uzasadnionych. Gdy chodzi o nadanie może ubiegać się o nie cudzoziemiec - jest to osoba nie
posiadająca polskiego obywatelstwa, może być obywatelem innego państwa.
Art. 8 ust.3 – nadanie obywatelstwa polskiego może być uzależnione od złożenia dowodu utraty
lub zwolnienia z obywatelstwa obcego.
Przy uznaniu za obywatela polskiego uznaniowość tak dalece nie sięga. Inaczej określony jest
podmiot występujący o obywatelstwo. O uznanie za obywatela polskiego może się ubiegać osoba
o nieokreślonym obywatelstwie lub osoba nie posiadająca żadnego obywatelstwa.
3. Nabycie obywatelstwa polskiego na podstawie oświadczenia woli.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Trzy sytuacje które pozwalają na nabycie obywatelstwa polskiego :
♦ Dotyczy dziecka któremu rodzice wybrali obywatelstwo obce jednego z nich.
Zgodnie z art. 6 ust.3 dziecko może złożyć oświadczenie o nabycie obywatelstwa pol- skiego
po ukończeniu 16 lat, a przed upływem 6 miesięcy od dnia osiągnięcia pełnoletności.
♦ Dotyczy odzyskania obywatelstwa polskiego ( art. 11 ustawy ) przez osobę która utraciła
obywatelstwo polskie wskutek zawarcia małżeństwa z cudzoziemcem lub w związku z
zawarciem małżeństwa z cudzoziemcem.
Po ustaniu lub unieważnieniu takiego małżeństwa osoba odzyskuje obywatelstwo polskie po
złożeniu oświadczenia woli.
♦ Dotyczy nabycia obywatelstwa w tym trybie przez cudzoziemca (art. 10 ustawy) który
przebywa w Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się.
Cudzoziemiec pozostaje w związku małżeńskim co najmniej 3 lata z osoba posiadającą
obywatelstwo polskie.
Art. 10 ust. 1a dotyczy terminu do złożenia oświadczenia woli i wynosi 6 miesięcy od dnia
uzyskania przez cudzoziemca zezwolenia na osiedlenie się albo 3 lata i 6 miesięcy od dnia
zawarcia małżeństwa z osobą posiadającą obywatelstwo polskie.
Oświadczenie woli złożyć należy przed uprawnionym organem ( starosta ) i organ ten musi wydać
decyzje o przyjęciu tego oświadczenia ( art. 6 ust. 3, art. 10 ust.1, art. 11 ust.1 ).
UTRATA OBYWATELSTWA POLSKIEGO.
Utrata obywatelstwa polskiego może nastąpić tylko poprzez zrzeczenie się obywatelstwa polskiego.
Zgodę na zrzeczenie udziela Prezydent RP ( do 98 r obowiązywały przepisy również o możliwości
pozbawieniu obywatelstwa polskiego ) na wniosek samego zainteresowanego.
♦ Zgodnie z zasadą jednolitości obywatelstwa w rodzinie jeżeli dotyczy to obojga rodziców
zrzeczenie rozciąga się na dzieci pozostające pod ich opieką rodzicielską
♦ Jeżeli zgoda na zrzeczenie się jest udzielona jednemu z rodziców to rozciąga się na dzieci
pozostające pod jego władzą rodzicielską gdy drugiemu z rodziców nie przysługuje władza
rodzicielska lub nie jest obywatelem polskim, albo gdy jest obywatelem polskim i wyraził zgodę na
utratę obywatelstwa polskiego przez dzieci. Taka zgoda musi być wyrażona przed właściwym
organem ( starosta ).
♦ Gdy nie ma zgody miedzy rodzicami lub gdy występują trudne do przezwyciężenia przeszkody
każde z rodziców może zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie ( art. 13 ust.4 ) , który rozstrzyga w
interesie dziecka.
ZMIANA IMION I NAZWISK W PRAWIE POLSKIM.
(Ustawa z dnia 15.11. 1956 r o zmianie imion i nazwisk).
Imię i nazwisko są to dobra osobiste, które podlegają szczególnej ochronie. Imię i nazwisko spełnia
funkcję identyfikacji jednostki w społeczeństwie.
Ustawa z 15.11.1956r o zmianie imion i nazwisk dopuszcza zmianę imion i nazwisk.
Ubiegać się o zmianę może:
♦ obywatel polski,
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
♦ ale też osoba która nie posiada żadnej przynależności państwowej i która nie ma obywatelstwa
jeśli ma miejsce zamieszkania w Polsce.
Postępowanie wszczyna się na wniosek zainteresowanego a nie z urzędu ( brak ingerencji organu w
sferę dóbr osobistych ).We wniosku musi być wskazane nowe imię i nazwisko. Jeśli
kobieta używa nazwiska męża to może zmienić nazwisko rodowe.
Zasada względnej stabilizacji – zmiana nazwiska dokonana być może albo na gruncie prawa
rodzinnego – opiekuńczego albo administracyjnego .
Przesłanka zmiany nazwiska i imienia to ważne względy - art. 2 ust.1 “ wniosek o zmianę nazwiska
podlega uwzględnieniu jeżeli jest uzasadniony ważnymi względami.
W szczególności ważne względy zachodzą gdy wnioskodawca nosi nazwisko :
1. Ośmieszające, albo nielicujące z godnością człowieka.
2. O brzmieniu nie polskim.
Ustawodawcy wydawało się ,że ktoś kto nosi nazwisko o takim brzmieniu, będzie chciał je zmienić.
Jest to najczęściej w praktyce wykorzystywana przesłanka.
3. posiadające formy imienia, a także jeżeli wnioskodawca pragnie zmienić nazwisko na nazwisko
którego od wielu lat używa.
Jeżeli nazwisko występuje w formie imienia męskiego to stanowi przeszkodę dla mężczyzn, ale dla
kobiet nie.
Mogą wystąpić inne okoliczności ( nie wymienione wyżej )- ale również jako ważne względy. Są to
przesłanki pozytywne.
Ustawodawca zawiera również przesłanki negatywne - te które wystąpienie stanowi przeszkodę do
zmiany nazwiska.
Jedna ma charakter bezwzględny.
Druga ma charakter względny.
Wniosek o zmianę nazwiska nie podlega uwzględnieniu :
1. Gdy zachodzi uzasadniona obawa, że wnioskodawca ubiega się o zmianę nazwiska w zamiarze
ułatwienia sobie działalności przestępczej, albo uchyla się od odpowiedzialności cywilnej lub
karnej. Obawa taka musi być uzasadniona np. sprawca przestępstwa uciekł z konwoju.
Jest to przesłanka o charakterze bezwzględnym.
2. Wniosek nie podlega uwzględnieniu jeżeli wnioskodawca zamierza zmienić nazwisko na nazwisko
historyczne, wsławione na polu kultury i nauki, działalności politycznej społecznej albo wojskowej.
Chyba że posiada członków rodziny o tym nazwisku, albo lub jest powszechnie znany pod tym
nazwiskiem ( np. pseudonim ).
Jest to negatywna przesłanka o względnym charakterze.
Ustawa o zmianie nazwisk gwarantuje zasadę jedności nazwisk w rodzinie ( art. 5 ustawy ). W
świetle którego zmiana nazwiska obojga rodziców rozciąga się na małoletnie dzieci ( znajdujące się
pod ich władzą rodzicielską ).
Art. 5 § 2 – jeśli zmiana nazwiska dotyczy tylko jednego z rodziców ( wnioskodawca musi określić czy
wniosek dotyczy tylko jego czy również współmałżonka ), rozciągnięcie tej zmiany na małoletnie
dziecko uwarunkowane jest zgodą drugiego z rodziców.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Zgoda nie jest potrzebna :
1. jeżeli nie ma pełnych zdolności do czynności prawnych,
2. nie żyje,
3. jest nieznany,
4. jeżeli jest pozbawiony władzy rodzicielskiej.
Jeżeli dziecko ukończyło 14 rok życia jest potrzebna jego zgoda.
Zmiana nazwiska dotyczyć może tylko małoletniego dziecka.
Jeżeli nie ma zgody między rodzicami to spór rozstrzyga sąd ( rozstrzyga w interesie dziecka ).
Zmiana nazwiska polegać może również na dodaniu do noszonego nowego nazwiska.
W art. 6 ust.1 zawiera postanowienie, że nazwisko może się składać najwyżej z dwóch części.
Organy właściwe do zmiany imienia i nazwiska.
• Organem właściwym do załatwienia spraw zmiany imienia i nazwiska jest starosta właściwy do
miejsca zamieszkania wnioskodawcy.
• Art. 8 - w przypadku braku takiego miejsca załatwia Prezydent miasta stołecznego Warszawy (
jako organ wykonawczy Gminy Warszawa Centrum ).
• Art.9 – o zmianę nazwiska może wystąpić Polak mieszkający za granicą wówczas podanie w tej
sprawie składane jest za pośrednictwem konsula.
Art. 9 ust. 2 właściwość miejscową starostów w stosunku do osób zamieszkałych za granicą określa
kolejno :
* ostatnie miejsce zamieszkania w Polsce,
* ostatnie miejsce pobytu w Polsce.
W przypadku braku możliwości ustalenia właściwości miejscowej, właściwy jest Prezydent miasta
stołecznego Warszawy.
Ustalenie pisowni ( brzmienia ) imienia i nazwiska.
Dotyczy to imion i nazwisk nie polsko brzmiących. Ustalenie pisowni może nastąpić również z urzędu,
jeżeli imię i nazwisko ma brzmienie polskie i dostosowanie do zasad pisowni zgodnie z fonetycznym
brzmieniem.
CUDZOZIEMCY
( Ustawa o cudzoziemcach z dnia 25. 06. 1997 r. )
W świetle tej ustawy , cudzoziemcem jest każdy kto nie posiada obywatelstwa polskiego (
art. 2 ustawy ).
Ustawa o nieruchomościach rozszerza podmiot mówi o cudzoziemcach , a także jednostka
organizacyjna.
Art. 3 ustawy stanowi wskazówkę jak traktować cudzoziemca, który ma obywatelstwo dwóch lub
więcej państw, reguła postępowania traktuje go jako obywatela tego państwa którego dokument
paszportowy stanowił podstawę wjazdu na terytorium RP. W sytuacjach trudnych ustalenie
obywatelstwa jest istotne ponieważ należy ustalić do jakiego przedstawicielstwa jakiego kraju się
zwrócić.
Choć ustawa nosi tytuł o cudzoziemcach , to art. 1 doprecyzowuje, do kogo postanowienia ustawy się
odnoszą, ustęp 3 stosuje się do członków i pracowników misji dyplomatycznych , kierowników
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
urzędów konsularnych wobec których nie stosuje się reżimu prawnego jakim poddani sa cudzoziemcy
w Polsce.
PRAWNE WARUNKI WJAZDU CUDZOZIEMCA.
( ROZDZIAŁ II USTAWY. )
Ustawa określa podstawowe warunki przekroczenia przez cudzoziemców granicy i przebywania na
terytorium Polski.
1. Posiadanie paszportu.
2. Posiadanie wizy ( o ile przepis nie nakazuje obowiązku jej posiadania ).
Art. 6 ust. 1 określa warunki dodatkowe :
1/ obowiązek posiadania i okazania na żądanie uprawnionego organu środków niezbędnych do
pokrycia kosztów wjazdu na terytorium RP, przejazdu przez to terytorium, pobyt na nim w wyjazdu
z terytorium RP.
2/ zezwolenie na wjazd do innego państwa lub na powrót do kraju pochodzenia , jeżeli takie
zezwolenie jest wymagane.
Ustęp 2 tego artykułu precyzuje na czym polega posiadanie owych środków ( środki to kategoria
szersza niż pieniądze) i potwierdzenie ich okazaniem :
1. waluty polskie, zagranicznych środków płatniczych które mogą być w Polsce legalnie
wymieniane,
2. posiadanie może być potwierdzone również przez okazanie dokumentów umożliwiających
uzyskanie tych środków płatniczych ( np. karty płatnicze , czeki ),
3. środki te mogą być okazane również przez okazanie zaproszenia. Zapraszający zobowiązany jest
( zgodnie z art. 1 5 ust. 2 ustawy ) i ma obowiązek pokrycia kosztów pobytu tych osób.
4. środki mogą być potwierdzone dokumentem rezerwacji i opłacenia pobytu w RP
zakwaterowania i wyżywienia,
5. okazanie środków do wyjazdu przez okazanie biletu upoważniającego do podróży do kraju
pochodzenia lub innego państwa, albo przez posiadanie środka transportu.
W i z a.
Legalna definicja wizy znajduje się w słowniczku ustawy w art. 4 pkt.2.
Wiza jest to zezwolenie właściwego organu Polskiego wydane cudzoziemcowi upoważniające go
do wjazdu na terytorium RP, przejazdu przez to terytorium, pobytu na nim i wyjazdu z terytorium
RP, w czasie, celu i na warunkach w nim określonych.
Ustawa wyodrębnia 4 rodzaje wiz :
1. Wiza pobytowa.
Uprawnia do pobytu na terytorium RP bez prawa do podejmowania zatrudnienia lub innej pracy
zarobkowej.
Wiza pobytowa wydawana jest na czas określony nie dłuższy niż 6 miesięcy. W okresie ważności
tej wizy, cudzoziemiec może wystąpić o wydanie kolejnej wizy pobytowej ( nie przedłużenie –
wydawana jest najdalej na 6 miesięcy ). Art. 8 ust. 3 – określił, że łączny czas pobytu na terytorium
RP nie może przekroczyć 12 miesięcy, licząc od dnia pierwszego wjazdu.
Wydawane sa za granicą przez kierownika placówki przedstawicielstw dyplomatycznych i
konsularnych, a w kraju przez wojewodę właściwego ze względu na miejsce pobytu cudzoziemca.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
W szczególnie uzasadnionych przypadkach organem właściwym do jej wydawania będą
komendanci granicznych placówek Straży Granicznych.
2. Wiza pobytowa z prawem do pracy.
Wiza pobytowa z prawem do pracy pozwala nie tylko na pobyt, ale uprawnia do podjęcia
zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w czasie pobytu na terytorium RP.
Wydanie tej wizy wymaga przedstawienia przez cudzoziemca zezwolenia na zatrudnienie lub
podjęcie innej pracy zarobkowej. Brak takiego zezwolenia uniemożliwia rozpatrzenie sprawy
owych wiz pobytowych z prawem do pracy.
Wydawana na czas oznaczony w zezwoleniu, ale na czas nie dłuższy niż 12 miesięcy. W okresie
ważności wizy cudzoziemiec może wystąpić o wydanie nowej wizy przy czym łączny okres
nieprzerwanego pobytu zatrudnienie i wykonywanie innej pracy zarobkowej nie może być
dłuższy niż 12 miesięcy.
Jest wydawana przez kierownika przedstawicielstwa dyplomatycznego i urzędów konsularnych
właściwych ze względu na miejsce zamieszkania cudzoziemca, a gdy występuje o wizę kolejną
organem właściwym będzie wojewoda właściwy ze względu na miejsce zatrudnienia.
3. Wiza repatriacyjna.
Wiza repatriacyjna wydawana jest na czas oznaczony nie dłuższy niż 12 miesięcy, ale ze względu
na funkcje tej wizy to w tym czasie powinno nastąpi przekroczenie granicy.
Wiza wydawana cudzoziemcowi narodowości lub pochodzenia polskiego, który zamierza
przesiedlić się na stałe do RP.
Organem właściwym do wydania wizy repatriacyjnej - ten rodzaj wizy wydaje kierownik placówki
przedstawicielstwa dyplomatycznego i urzędów konsularnych właściwi ze względu na miejsce
zamieszkania cudzoziemca, po uzyskaniu zgody ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji (
współdziałanie przy wydaniu decyzji administracyjnej – kierownik przedstawicielstwa polskiego
nie jest jedynym uprawnionym ). Nie muszą się legitymować środkami ponieważ przyjeżdżają na
stałe.
Art.10 ust.4 – treść tego zapisu jest postulatem ( wartość normatywna jest dyskusyjna )- osobie
która przybyła na podstawie wizy repatriacyjnej może być udzielona pomoc przez organy
administracji rządowej lub samorządowej na zagospodarowanie i utrzymanie w pierwszym roku
pobytu. Nie rodzi ten zapis publicznych praw podmiotowych.
4. Wiza tranzytowa.
Uprawnia do przejazdu przez terytorium RP w terminie 2 dni.
Organ właściwy do wydania wizy tranzytowej jest określony tak samo jak do wydawania wizy
pobytowej.
Warunek który musi być spełniony dla owych ubiegających się o wizę tranzytową – może być
wydana w świetle art. 11 ust.2 gdy cudzoziemiec już posiada prawo wjazdu do drugiego państwa.
KAŻDA WIZA WYDAWANA JEST NA CZAS OKREŚLONY.
PRZESŁANKI DOTYCZĄCE ODMOWY WYDANIA WIZY, UNIEWAŻNIENIA WCZEŚNIEJ WYDANEJ WIZY LUB ODMOWY WJAZDU NA
TERYTORIUM RP.
Art. 13 ustawy – Cudzoziemcowi odmawia się wydania wizy, wydaną wizę unieważnia lub odmawia
wjazdu na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej jeżeli :
1. został wydalony z terytorium Rzeczpospolitej Polskiej , a od daty wykonania decyzji o wydaleniu
upłynęło mniej niż 2 lata, zaś w wypadku pokrycia kosztów wydalenia przez Skarb Państwa – mniej
niż 5 lat,
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
2. został skazany prawomocnym wyrokiem:
a) w Rzeczpospolitej Polskiej za przestępstwo umyślne na karę co najmniej 3 lat pozbawienia
wolności,
b) za granicą za przestępstwo stanowiące zbrodnię pospolitą również w rozumieniu prawa
polskiego,
Są to dwie przesłanki nie budzące wątpliwości ( precyzyjnie określone ).
Następnie mamy przesłanki z “uzasadnionym podejrzeniem”.
3. istnieje uzasadnione podejrzenie, że prowadzi działalność mającą na celu pozbawienie
niepodległości, oderwania części terytorium, obalenie przemocą ustroju lub osłabienie mocy
obronnej Rzeczpospolitej Polskiej, w działalności takiej uczestniczy, organizuje ją bądź jest
członkiem organizacji prowadzącej taką działalność,
4. istnieje uzasadnione podejrzenie, że prowadzi działalność terrorystyczną, w działalności takiej
uczestniczy, organizuje ją bądź jest członkiem organizacji prowadzącej taką działalność,
5. istnieje uzasadnione podejrzenie, że przewozi lub przenosi przez granicę, bez wymaganego
zezwolenia, broń, materiały wybuchowe, materiały promieniotwórcze lub środki odurzające
bądź psychotropowe , w działalności takiej uczestniczy, organizuje ją bądź jest członkiem
organizacji prowadzącej taką działalność,
6. istnieje uzasadnione podejrzenie ,że prowadzi działalność polegającą na umożliwieniu innym
osobom przekraczania wbrew przepisom granicy, w działalności takiej uczestniczy, organizuje ją
bądź jest członkiem organizacji prowadzącej taką działalność,
7. istnieje uzasadnione podejrzenie ,że jego wjazd lub pobyt na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej
mają inny cel niż deklarowany,
Są to przesłanki które wiążą organ. Cudzoziemcowi odmawia się wydania wizy, wydaną wizę
unieważnia lub odmawia wjazdu na terytorium RP jeżeli występuje któraś z przesłanek. Uzasadnione
podejrzenie musi być na czymś oparte.
Stanowią barierę przed dochodzeniem swoich praw podmiotowych przez cudzoziemca któremu
odmawia się wydania wizy.
Z drugiej strony konstrukcja przepisu jest instrumentem polityki państwa, które ma prawo chronić się
przed wjazdem na terytorium Polski osób co do których istnieją podejrzenia, że ich pobyt może Polsce
szkodzić.
8. jego pobyt zagroziłby zdrowiu publicznemu,
Tutaj przesłanka opiera się też na podejrzeniu np. cudzoziemiec zamieszkały na terytorium na którym
występuje groźna epidemia , z którą nie mogą poradzić sobie specjaliści. Jest to ochrona zdrowia
publicznego – obowiązek dbania o zdrowie swoich obywateli.
9. jego wjazd lub pobyt są niepożądane ze względu na inne zagrożenia dla bezpieczeństwa i
obronności państwa albo z uwagi na konieczność ochrony ładu i porządku publicznego.
Pierwsza część może dotyczyć osób podejrzanych o szpiegostwo , a druga to ktoś kto głosi idee, a te
idee są zagrożeniem dla ładu i porządku publicznego.
Jest jeszcze jedna przesłanka obligatoryjna odmowy wydania wizy, określona w ust. 2 tego przepisu –
Odmawia się wydania wizy, jeżeli od daty uprzedniej odmowy upłynęło mniej niż 12 miesięcy, a
wnioskodawca nie przedstawił nowych okoliczności uzasadniających jej wydania.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Od tej zasady jest wyjątek określony w art. 14 ustawy – cudzoziemcowi, wobec którego zachodzą
okoliczności określone w art. 13 ust. 1, można w szczególnie uzasadnionym wypadku, wydać wizę
pobytową na oznaczony czas pobytu.
Najogólniej mówiąc “szczególnie uzasadnione wypadki” to będą przypadki natury humanitarnej np.
przyjazd cudzoziemca do ojca ciężko chorego. Odstępstwo ma charakter uznaniowy. Wizę tę wydaje w
takim przypadku te same organy co przy wydaniu wizy pobytowej i w tym przypadku wymagana jest
zgoda Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.
WARUNKI PRAWNE LEGALNEGO POBYTU CUDZOZIEMCA NA TERYTORIUM RP.
Art.16.Cudzoziemcowi można udzielić :
1. Zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony.
2. Zezwolenia na osiedlenie się.
Łączy je to, że cudzoziemiec może przebywać na terytorium RP, z tym ,że pierwszy ma charakter
czasowy, a drugi na czas nieoznaczony / stały /.
ZEZWOLENIE NA ZAMIESZKANIE NA CZAS OZNACZONY.
Art.17 -Zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony może być wydane, jeżeli cudzoziemiec
wykaże, że zachodzą okoliczności uzasadniające jego zamieszkiwanie na terytorium RP przez okres
dłuższy niż 12 miesięcy. Zezwolenie może być wydane :
1. Uzyskanie zezwolenia na zatrudnienie lub wykonywanie innej pracy zarobkowej.
2. Prowadzenie działalności gospodarczej.
3. Podjęcie nauki.
4. Zawarcie związku małżeńskiego z obywatelem polskim albo cudzoziemcem posiadającym
zezwolenie na osiedlenie się.
Art.18. 1. Zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony udziela się na okres do 2 lat z możliwością
przedłużenia, nie dłużej jednak niż do 10 lat.
2. Wniosek o przedłużenie zezwolenia, powinien być złożony co najmniej na 60 dni przed upływem
terminu, na który było ono udzielone.
Przesłanki odmowy udzielenia zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony zostały określone w art.
22 ustawy.
1/ nie spełnia wymagań określonych w art. 17,
2/ zachodzi którakolwiek z okoliczności wymienionych w art. 13 ust.1.
Mają charakter obligatoryjny wiążący organ.
Przesłanki cofnięcia albo odmowy przedłużenia zezwolenia określa art. 22 ust. 2 – Cudzoziemcowi cofa
się udzielone zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony albo odmawia się przedłużenia tego
zezwolenia jeżeli :
1/ ustała przyczyna, dla której zostało udzielone,
2/ wystąpi którakolwiek z okoliczności wymienionych w art. 13 ust.1.
ZEZWOLENIE NA OSIEDLENIE SIĘ.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Ustawodawca przewidział kilka warunków które muszą być spełnione łącznie, aby cudzoziemcowi
mogło być wydane zezwolenie na osiedlenie się ( art. 19 ust.1 ustawy ).
1. wykaże istnienie trwałych więzów rodzinnych lub ekonomicznych z RP,
2. zapewnione w RP mieszkanie i utrzymanie,
3. bezpośrednio przed złożeniem wniosku przebywał w RP co najmniej przez 3 lata na podstawie
zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony.
Ustawodawca unika takiej konstrukcji prawnej która wiązałaby organ, spełnienie przesłanek
określonych w art. 17 ( zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony ) i 19 ( zezwolenie na osiedlenie
się ) nie zobowiązuje organu do pozytywnego wydania decyzji. Jest tu miejsce na uznanie ( polityczne
instrumenty prawne do elastycznego postępowania wobec cudzoziemców).
Przesłanki odmowy udzielenia zezwolenia na osiedlanie się zawiera art. 23 ustawy.
1/ nie spełnia warunków określonych w art. 19,
2/ zachodzi którakolwiek z okoliczności wymienionych w art. 13 ust.1.
Przesłanki cofnięcia zezwolenia na osiedlenie się i nakazanie opuszczenia terytorium RP w ustalonym
terminie zawiera art. 24 ustawy.
Ust.1 pkt.1 został skazany prawomocnym wyrokiem w RP za przestępstwo umyślne na karę co
najmniej 3 lat pozbawienia wolności,
Ust.1 pkt.2. wymagają tego względy obronności lub bezpieczeństwa państwa albo ochrona
porządku publicznego.
Ust. 2 Cudzoziemcowi można cofnąć zezwolenie na osiedlenie się, jeżeli opuścił na zawsze
terytorium RP.
KARTA CZASOWEGO POBYTU
I KARTA STAŁEGO POBYTU.
Art.20. 1. Cudzoziemcowi, który otrzymał zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony, wydaje się
kartę czasowego pobytu.
2.Cudzoziemcowi, który otrzymał zezwolenie na osiedlenie się, wydaje się kartę stałego pobytu. Karta
stałego pobytu jest ważna przez 10 lat od jej wydania i po upływie tego okresu podlega wymianie.
Art.21.1. Karta czasowego pobytu i karta stałego pobytu stwierdzają tożsamość cudzoziemca podczas
jego pobytu na terytorium RP.
2.Karta czasowego pobytu i karta stałego pobytu uprawniają wraz z dokumentem paszportowym, do
wielokrotnego przekraczania granicy bez konieczności uzyskania wizy.
3. Do kart o których mowa w ust1 wpisuje się przebywające na terytorium RP małoletnie dzieci
cudzoziemca oraz osoby pozostające pod jego opieką, a także potwierdzenie dopełnienia przez
niego obowiązku meldunkowego określonego w art. 26.
EWIDENCJA LUDNOŚCI I DOWODY OSOBISTE.
( ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r )
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Występują dwie grupy problemów. Daje to o sobie znać w kryteriach :
1. w ocenie rozwiązań ustawowych,
2. w zmianach ustawowych.
Zmiany ustawowe są związane z krytyką rozwiązań ustawowych.
Wcześniej ( przed rokiem 90 ) głosy krytyczne dotyczyły pierwszej części czyli problematyki ewidencji.
Podawano, że jest to jarzmo które nas gniecie i męczy. Że te rozwiązania są przejawem państwa
policyjnego.
Gdy tymczasem sprawami dowodów osobistych nikt się nie zajmował pomimo ,że występowały
różnego rodzaju wpisy do dowodów ( np. kartki na cukier, stempel uprawniający do wjazdu do KRDL).
OBOWIĄZEK MELDUNKOWY.
Art4. Określa przedmiot obowiązku meldunkowego.
Obowiązek meldunkowy polega na :
1/ zameldowaniu się w miejscu pobytu stałego lub czasowego,
2/ wymeldowaniu się z miejsca pobytu stałego lub czasowego,
3/ zameldowaniu o urodzeniu dziecka,
4/ zameldowaniu o zmianie stanu cywilnego,
5/zameldowaniu o zgonie osoby.
Obowiązek podmiotowy ciąży na osobie przebywającej na obszarze RP.
Obowiązek meldunkowy dotyczy przebywających na terytorium RP, a zatem obywateli polskich jak i
cudzoziemców (art. 23 ustawy).
MIEJSCE POBYTU STAŁEGO I CZASOWEGO.
W art. 6 pkt. 10- Pobyt stały :
Pobytem stałym jest zamieszkanie w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem
stałego przebywania.
W pkt. 2 tego artykułu ustawodawca wskazał jak rozumieć miejsce pobytu w szczególnych
przypadkach związanych z wykonywaniem pracy - miejscem pobytu stałego osoby zatrudnionej na
statku żeglugi śródlądowej, zamieszkałej stale na statku, jest miejscowość, w której ma siedzibę
przedsiębiorstwo żeglugowe zatrudniające tę osobę.
Art. 7 -Pobyt czasowy :
Pobytem czasowym jest przebywanie bez zamiaru zmiany miejsca pobytu stałego w innej
miejscowości pod oznaczonym adresem lub w tej samej miejscowości, lecz pod innym adresem.
Pkt. 2 wskazuje szczególne przypadki przebywania czasowego związanego z wykonywaniem pracy miejscem pobytu czasowego osoby zatrudnionej na statku morskim albo osoby, która w związku z
wykonywaniem pracy przebywa przez określony czas w ruchomym urządzeniu mieszkalnym poza
miejscem pobytu stałego, jest miejscowość, w której ma siedzibę zakład pracy zatrudniający tę
osobę.
TERMIN ZAMELDOWANIA SIĘ.
Art. 8 określa termin zameldowania się który jest bardzo rygorystyczny - osoba zameldowana na
pobyt czasowy i przebywająca w tej miejscowości nieprzerwanie dłużej niż 2 miesiące jest
obowiązana zameldować się na pobyt stały.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
Artykuł ten wskazuje również okoliczności które mimo przekroczenia terminu 2 miesięcy nie
powodują że utracił on charakteru pobytu czasowego.
Za okoliczności uzasadniające zameldowanie na pobyt czasowy trwający ponad 2 miesiące uważa się
w szczególności :
1/ wykonywanie pracy poza miejscem pobytu stałego,
2/pobyt związany z kształceniem się, leczeniem, wypoczynkiem lub ze względów rodzinnych,
3/ odbywanie czynnej służby wojskowej,
4/pobnyt w zakładach karnych i poprawczych, aresztach śledczych, schroniskach dla nieletnich i
zakładach wychowawczych.
DOWÓD OSOBISTY.
Dowody stwierdzające tożsamość zostały sprowadzone praktycznie do dowodu osobistego.
Do posiadania dowodu osobistego zobowiązany jest obywatel polski zamieszkały w RP jest
obowiązany posiadać dowód osobisty :
1/ od ukończenia 18 roku życia,
2/od ukończenia 15 roku życia, jeżeli pozostaje w stosunku pracy lub nie zamieszkuje wspólnie z
osobami, pod których władzą rodzicielską lub opieką się znajduje, albo nie pozostaje pod władzą
rodzicielską lub opieką
Osoba będąca obywatelem polskim ma prawo otrzymać dowód osobisty od ukończenia 13 roku
życia.
Dowód osobisty wydawany jest na czas oznaczony na 10 lat .
Od tej reguły są dopuszczalne wyjątki określone art. 36 :
Wyjątki skracające termin ważności :
Dowód osobisty wydany osobie, która nie ukończyła 18 roku życia, jest ważny 5 lat od daty jego
wydania.
Wyjątki wydłużające termin ważności na życzenie zainteresowanego :
Dowód osobisty wydany osobie, która ukończyła 65 rok życia, jest ważny na czas nie oznaczony,
jeżeli osoba ta zwróciła się o wydanie dowodu osobistego z takim terminem ważności.
DANE ZAWARTE W DOWODZIE OSOBISTYM .
Art. 37. 1. W dowodzie osobistym zamieszcza się :
1/nazwisko i imię (imiona ) oraz imiona rodziców i nazwisko rodowe,
2/datę i miejsce urodzenia,
3/adres miejsca zameldowania na pobyt stały, a w razie jego braku – zameldowania na pobyt
czasowy trwający ponad dwa miesiące ; w przypadku braku zameldowania na pobyt stały albo
czasowy trwający ponad dwa miesiące danych o adresie nie zamieszcza się,
4/płeć, wzrost w centymetrach i kolor oczu,
5/numer ewidencyjny Powszechnego Elektronicznego Systemu Ewidencji Ludności (PESEL),
6/nazwę organu wydającego, datę wydania oraz termin ważności dowodu osobistego.
2.Dowód osobisty zawiera również zdjęcie i podpis posiadacza.
3.Dane zawarte w dowodzie osobistym przeznaczone do odczytania maszynowego oraz dane
zawarte w numerze ewidencyjnym, o którym mowa w ust. 1 pkt.5, nie mogą obejmować innych
danych osobowych niż określone w ust.1 pkt. 1-4 i 6.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
OBOWIĄZEK
WYMIANY.
Art.40. Posiadacz dowodu osobistego ma obowiązek wymienić ten dokument w razie :
1/ zmiany danych, które zamieszcza się w dowodzie osobistym,
2/ uszkodzenia dowodu osobistego lub zaistnienia innej okoliczności utrudniającej ustalenie
tożsamości osoby,
3/ upływu terminu ważności dowodu osobistego.
ZAWIADOMIENIE O UTRACIE DOWODU OSOBISTEGO I ZNALEZIENIU DOWODU WŁASNEGO LUB CUDZEGO.
Art.42.1. Osoba, która utraciła dowód osobisty, jest obowiązana niezwłocznie zawiadomić o tym
najbliższy organ gminy. Organ ten wydaje zaświadczenie o utracie dowodu osobistego, ważne do
czasu wydania nowego dokumentu.
2.W razie znalezienia własnego dowodu osobistego, zgłoszonego jako utracony, należy niezwłocznie
zawiadomić o tym organ gminy, któremu złożono wniosek o wydanie nowego dowodu osobistego,
jeżeli w miejsce zgłoszonego jako utracony nie został jeszcze wydany nowy dokument.
3. W razie znalezienia własnego dowodu osobistego, w miejsce którego wydano już nowy dowód
osobisty, lub cudzego dowodu osobistego, należy niezwłocznie złożyć znaleziony dokument
najbliższemu organowi gminy.
OBOWIĄZEK
ZWROTU DOWODU OSOBISTEGO.
Art.43.Dowód osobisty podlega obowiązkowi zwrotu w razie :
1/ utraty obywatelstwa polskiego,
2/ zgonu posiadacza dowodu osobistego; obowiązek zwrotu dowodu osobistego ciąży w tym
przypadku na osobach obowiązanych do zgłoszenia zgonu stosownie do przepisów prawa o
aktach stanu cywilnego.
Art.33.Dowodu
ustawie.
osobistego
nie wolno zatrzymywać, z wyjątkiem przypadków określonych w
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
32
USTAWA
Z dnia 26 października 1982 r.
O
WYCHOWANIU W TRZEŹWOŚCI I PRZECIWDZIAŁANIU ALKOHOLIZMOWI .
Jest piątym aktem prawnym o tej tematyce, ale pierwszym który poszerza zainteresowanie
ustawodawcy na inne kwestie.
Wcześniej ustawodawca zajmował się normami reglamentacyjnymi (zakazy, ograniczenia)
przede wszystkim w dostępie do alkoholu.
Obecnie ustawodawca objął uregulowaniem te dziedziny, którymi się wcześniej nie zajmował.,
a nakierowane jest to w tytule ustawy o wychowaniu w trzeźwości.
Ustawa zajmuje się nie tylko przeciwdziałaniem alkoholizmowi, ale i wychowaniem w
trzeźwości. Ustawodawca zajmuje się owym wychowaniem w trzeźwości w sferze działania
administracji świadczącej np. gotowości medycznej – leczenie odwykowe.
Zadania przewidziane w ustawie są złożone przede wszystkim na administrację rządową jak
i samorządową, które wykonują te zadania samodzielnie, ale zobowiązane są do
współdziałania w ich wykonywaniu z kościołem katolickim i innymi kościołami związkami
wyznaniowymi i innymi organizacjami społecznymi.
Ustawa w art. 1 ust.2 zobowiązuje organy administracji rządowej i samorządowej do
wspierania organizacji społecznych - których celem jest krzewienie trzeźwości i abstynencji,
oddziaływanie i usuwanie następstw nadużywania alkoholu – poprzez udostępnianie lokali
itp.
Za podstawowy cel działania organów administracji przyjmuje się ograniczanie dostępności
alkoholu i napojów alkoholowych ( sfera reglamentacyjna działania administracji).
Ograniczenia struktury spożycia realizuje się poprzez stworzenie wzorców kulturowych.
Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych – art. 3 ustawy.
Jest podporządkowana Ministrowi Zdrowia . Zadania Agencji są określone w drodze
przykładowego wyliczenia w ust. 3 tego artykułu ( pkt. 1 – 8) :
1) przygotowanie projektu Narodowego Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych oraz projektu podziału środków na jego realizację,
2) opiniowanie i przygotowywanie projektów aktów prawnych oraz planów działań w
zakresie polityki dotyczącej alkoholu i problemów alkoholowych,
3) prowadzenie działalności informacyjno-edukacyjnej, opracowywanie ekspertyz oraz
opracowanie i wdrażanie nowych metod profilaktyki i rozwiązywania problemów
alkoholowych,
4) udzielanie merytorycznej pomocy samorządom, instytucjom, stowarzyszeniom i osobom
fizycznym , realizującym zadania związane z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów
alkoholowych, oraz zlecanie i finansowanie realizacji tych zadań,
5) współpraca z organami samorządu województw i pełnomocnikami, o których mowa w
art. 4 ust. 3,
6) koordynacja i inicjowanie działań zwiększających skuteczność i dostępność lecznictwa
odwykowego,
7) zlecanie i finansowanie zadań związanych z rozwiązywaniem problemów alkoholowych,
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
33
8) współpraca z organizacjami i instytucjami międzynarodowymi prowadzącymi działalność
w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych.
Agencja nie pozostaje w hierarchicznej zależności nad jednostkami samorządu
terytorialnego, nie stosuje nakazów czy poleceń, a jedynie działa w formie zaleceń i pomocy.
Gminy mają najwięcej uprawnień i obowiązków do spełnienia w tej dziedzinie.
Art.4 1. 1. Prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów
alkoholowych należy do zadań własnych gmin. W szczególności zadania te obejmują:
1) [ administracja świadcząca] zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i
rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu,
2) [ administracja świadcząca ] udzielanie rodzinom, w których występują problemy
alkoholowe, pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed
przemocą w rodzinie,
3) [ administracja świadcząca ] prowadzenie profilaktycznej działalności
informacyjnej i edukacyjnej, w szczególności dla dzieci i młodzieży,
4) [ administracja reglamentacyjna ] ustalanie szczegółowych zasad wydawania i
cofania zezwoleń na prowadzenie sprzedaży napojów alkoholowych
przeznaczonych do spożycia na miejscu lub poza miejscem sprzedaży oraz
kontrolę przestrzegania zasad obrotu tymi napojami,
5) [ administracja świadcząca ] wspomaganie działalności instytucji, stowarzyszeń i
osób fizycznych, służącej rozwiązywaniu problemów alkoholowych.
2. Realizacja zadań, o których mowa w ust. 1 prowadzona jest w postaci gminnego programu
profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych, uchwalanego corocznie przez
radę gminy.
3. Rady gmin powołują gminne komisje rozwiązywania problemów alkoholowych, w
szczególności inicjujące działania w zakresie określonym w ust. 1 oraz podejmujące
czynności zmierzające do orzeczenia o zastosowaniu wobec osoby uzależnionej od
alkoholu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego Do
gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych nie stosuje się przepisu art. 21
ustawy z dnia 8 marca 1990 r o samorządzie terytorialnym.
4. W skład gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych wchodzą osoby
przeszkolone w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych
5. Zasady wynagradzania członków gminnych komisji rozwiązywania problemów
alkoholowych określa rada gminy.
Gminny program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych to zadanie z zakresu
zadań własnych. Oznacza to, że konkretny kształt zadań różnych gmin może być inny. Program
musi uwzględniać lokalne potrzeby, możliwości, uwarunkowania ale musi uwzględniać
podstawowe wartości których ochrona jest konieczna.
Funkcje reglamentacyjne gmina realizuje w dwóch formach :
w formach generalnych - stanowienie przepisów gminnych ,
w formach jednostkowych - wydanie aktów administracyjnych .
Gdy chodzi o akty normatywne.
Art. 12 ust.1 . Rada Gminy ustala w drodze uchwały, dla terenu gminy ( miasta ) liczbę
punktów sprzedaży napojów alkoholowych zawierających powyżej 4,5% alkoholu ( z
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
34
wyjątkiem piwa) przeznaczonych do spożycia poza miejscem sprzedaży. – np. sklepy.
Uprawnienie reglamentacyjne.
(Napój alkoholowy w rozumieniu art. 46 ust.1– napojem alkoholowym jest produkt przeznaczony do
spożycia, zawierający alkohol etylowy w stężeniu przekraczającym 1,5 %.)
Art.12 ust2. Rada gminy określa w drodze uchwały, zasady usytuowania na terenie gminy (
miasta ) miejsc sprzedaży napojów alkoholowych i warunki sprzedaży tych napojów.
Uprawnienie reglamentacyjne.
Są to dwa podstawowe instrumenty reglamentacji jakie rada posiada.
Art.12 ust.3 .W miejscowościach, w których są rozmieszczone jednostki wojskowe, liczba
punktów sprzedaży napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia poza miejscem
sprzedaży oraz usytuowanie miejsc sprzedaży, podawania i spożywania napojów alkoholowych
są ustalane przez Radę Gminy po zasięgnięciu opinii właściwych dowódców garnizonów.
Opinia powinna być brana pod uwagę, ale nie jest wiążąca.
Art.12. ust.4. Liczba punktów sprzedaży, o których mowa w ust.1 oraz usytuowanie miejsc
sprzedaży, podawania i spożywania napojów alkoholowych powinny być dostosowane do
potrzeb ograniczenia dostępności alkoholu, określonych w gminnym programie profilaktyki i
rozwiązywania problemów alkoholowych.
Artykuł ten to informacja dla gminy jak te przepisy powinny być formułowane.
Reglamentacja jednostkowa - realizuje się poprzez zezwolenia na sprzedaż napojów
alkoholowych. Wynika z tego, że obrót napojami alkoholowymi nie są realizowane w ramach
wolności gospodarczej.
Art.18 ust.1. Sprzedaż napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia na miejscu lub
poza miejscem sprzedaży może być prowadzona tylko na podstawie zezwolenia
wydawanego przez właściwego wójta lub burmistrza ( prezydenta miasta ), po zasięgnięciu
opinii Zarządu Gminy.
1a. Zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia na miejscu lub
poza miejscem sprzedaży wydaje się oddzielnie na następujące rodzaje tych napojów :
1) do 4,5 % zawartości alkoholu oraz na piwo,
2) powyżej 4,5 % do 18 % zawartości alkoholu,
3) powyżej 18 % zawartości alkoholu.
Zezwolenie wydawane jest w drodze decyzji administracyjnej.
Zezwolenia mają charakter czasowy. Czasowy charakter zezwoleń to element instrumentu
polityki. Jedno zezwolenie – jeden punkt sprzedaży.
Art. 111. Ust.1. [ opłata za korzystanie z zezwolenia – pobierana corocznie ]. W celu pozyskania
dodatkowych środków na finansowanie zadań określonych w art. 41 ust.1 gminy pobierają
opłaty za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych, o których mowa w art.
18.
Art. 18. Ust. 5 [ dwa progi czasowe ]. Zezwolenie, wydaje się na czas oznaczony :
nie krótszy niż 4 lata w przypadku sprzedaży napojów alkoholowych przeznaczonych do
spożycia na miejscu ,
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
35
nie krótszy niż 2 lata w przypadku sprzedaży napojów alkoholowych przeznaczonych do
spożycia poza miejscem sprzedaży.
Dolne granice czasu są określone, a górne nie. W praktyce granica dolna jest jednocześnie
granicą górną.
Jeżeli zezwolenie wygasa należy wystąpić o następne.
Art. 18 ust. 6 [ przesłanki cofnięcia zezwolenia]. Zezwolenie o którym mowa w ust. 1 , cofa się
w przypadku :
1) nieprzestrzegania zasad obrotu napojami alkoholowymi, zawartych w ustawie, a w
szczególności sprzedaży alkoholu osobom nieletnim i nietrzeźwym,
2) powtarzające się w miejscu sprzedaży lub najbliższej okolicy, zakłócenia porządku
publicznego w związku ze sprzedażą napojów alkoholowych przez daną placówkę,
3) wprowadzenia do sprzedaży napojów alkoholowych pochodzących z nielegalnych
źródeł,
4) nieprzestrzeganie warunków określonych w zezwoleniu,
5) przedstawienia fałszywych danych w oświadczeniu, o którym mowa w art. 111
ust.4, - ( opłata za korzystanie z zezwoleń wraz z pisemnym oświadczeniem o
wartości sprzedaży napojów alkoholowych w roku poprzednim ).
6) popełnienia przestępstwa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej przez osobę
odpowiedzialną za działalność przedsiębiorcy posiadającego zezwolenie.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
36
PRAWNA REGULACJA POMOCY SPOŁECZNEJ
Ustawa
O POMOCY SPOŁECZNEJ
(ustawa z dnia 29 listopada 1990 )
Ustawodawca wskazuje , że pomoc społeczna ma umożliwić osobie i rodzinie przezwyciężyć
trudności życiowe których sami nie są w stanie pokonać.
Art.1. ust.1. Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa mającą na celu
umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są
one w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia.
Cele pomocy społecznej – art2.
Ust.1 Celem pomocy społecznej jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i
rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka.
Pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia
osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.
Ust.2. Celem pomocy społecznej jest także zapobieganie powstawaniu sytuacji określonych w
art.. 1 ust.1.
Ust.3.Rodzaj , forma i rozmiar świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności
uzasadniających udzielenie pomocy. Świadczenie pomocy społecznej powinno służyć również
umacnianiu rodziny.
Ust.4. Potrzeby osoby i rodziny korzystającej z pomocy powinny zostać uwzględnione, jeżeli
odpowiadają celom i możliwościom pomocy społecznej.
Wszędzie podkreśla się ,że pomoc ta powinna prowadzić do usamodzielnienia się takiej
osoby czy rodziny - podopieczni często nie chcą się usamodzielnić.
Zadania pomocy społecznej wiążą przede wszystkim organy administracji publicznej
(rządowej i samorządowej ) które realizują te zadania samodzielnie lub wspólnie
współpracując z innymi podmiotami :
organizacjami społecznymi,
kościołem,
związkami wyznaniowymi ,
fundacjami,
osobami fizycznymi
osobami prawnymi.
Przyczyny udzielania pomocy społecznej osobom i ich rodzinom - art. 3.
Art.3. Pomocy społecznej na zasadach określonych w ustawie udziela się osobom, w
szczególności z powodu :
1) ubóstwa,
2) sieroctwa,
3) bezdomności,
4) potrzeby ochrony macierzyństwa,
5) bezrobocia,
6) niepełnosprawności,
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
37
7) długotrwałej choroby,
8) bezradności w sprawach opiekuńczo- wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa
domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych,
9) alkoholizmu lub narkomanii,
10) trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego,
11) klęski żywiołowej lub ekologicznej.
Organy administracji lokalnej ustawa wyposaża w zadania własne i zlecone ( gmina, powiat,
samorząd województwa, wojewoda ) - zadania te określone zostały w art. 10, 10a, 11, 11a,
11b, 12.
Art.9. ust.1. Obowiązek wykonania zadań pomocy społecznej spoczywa na organach
jednostek samorządu terytorialnego oraz na administracji rządowej w zakresie ustalonym
ustawami.
Ust.2. Gmina i powiat, obowiązane zgodnie z przepisami ustawy do wykonywania zadań
pomocy społecznej, nie mogą odmówić pomocy osobie potrzebującej, pomimo istniejącego
obowiązku osób fizycznych lub osób prawnych do zaspokajania jej niezbędnych potrzeb
życiowych.
Pomoc społeczna powinna być zapewniana osobie ,niezależnie czy są osoby fizyczne lub
prawne na których ciężar tej pomocy powinien spoczywać . W ten sposób ustawa gwarantuje,
że nikt kto pomocy potrzebuje nie zostanie jej pozbawiony- dlatego ,że są osoby na których ten
obowiązek spoczywa.
Generalne zadania spoczywają na gminie, a jeżeli są to bezdomni to na powiecie
Art. 10 ust.1. [ zadania własne gminy] Do zadań własnych z zakresu pomocy społecznej,
realizowanych przez gminy należą :
1) prowadzenie domów pomocy społecznej, ośrodków wsparcia o zasięgu lokalnym oraz
kierowanie do nich osób wymagających opieki,
2) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych i specjalnych celowych,
3) przyznawanie pomocy rzeczowej,
3a) przyznawanie pomocy w naturze na ekonomiczne usamodzielnienie,
3b) przyznawanie i wypłacanie zasiłków i pożyczek na ekonomiczne usamodzielnienie,
4) inne zadania z zakresu pomocy społecznej wynikające z rozeznania potrzeb gminy.
Ust.2. [ zadania własne obowiązkowe ] Do zadań własnych z zakresu pomocy społecznej o
charakterze obowiązkowym, realizowanym przez gminy, należy:
1) udzielanie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym, z zastrzeżeniem art. 10a pkt.5.
2) świadczenie usług opiekuńczych, w tym specjalistycznych, w miejscu zamieszkania,
3) pokrywanie wydatków na świadczenia zdrowotne, w szczególności osób bezdomnych i
innych, które nie mają żadnych źródeł utrzymania i nie są objęte ubezpieczeniem
zdrowotnym,
3a) udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego,
4) praca socjalna,
5) sprawienie pogrzebu,
6) zapewnienie środków na wynagrodzenia dla pracowników i warunków realizacji zadań wymienionych w pkt. 1-5 i ust. 1.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
38
Gminne świadczenia usług opiekuńczych ( art. 10 ust.2 ) są finansowane przez gminę i z tych
zadań gmina zwolnić się nie może.
Art. 10a. [ zadania powiatu ] Do zadań z zakresu pomocy społecznej realizowanych przez powiat należy :
1) organizowanie i zapewnienie usług w określonym standardzie w domu pomocy społecznej o zasięgu
ponadgminnym oraz kierowanie osób ubiegających się o przyjęcie do domu pomocy społecznej,
2) opracowywanie powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych,
3) udzielanie informacji o prawach i uprawnieniach,
4) organizowanie specjalistycznego poradnictwa,
5) udzielanie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania, sprawienie pogrzebu osobom
bezdomnym przebywającym na terenie powiatu, które zerwały w sposób trwały związki z
gminą, na której terenie miało miejsce zdarzenie powodujące bezdomność,
6) prowadzenie ośrodka interwencji kryzysowej,
7) prowadzenie placówek opiekuńczo-wychowawczych,
8) zapewnienie szkolenia i doskonalenia zawodowego kadr pomocy społecznej z terenu powiatu,
9) doradztwo metodyczne dla ośrodków pomocy społecznej i pracowników socjalnych,
10) finansowanie powiatowych ośrodków wsparcia, z wyłączeniem ośrodków, o których mowa w art. 11a pkt.1,
11) pomoc w integracji ze środowiskiem osób opuszczających zakłady karne oraz niektóre
rodzaje placówek opiekuńczo-wychowawczych, resocjalizacyjnych, zakłady dla nieletnich i
rodziny zastępcze, o których mowa w art. 31c ust. 1, z zastrzeżeniem art. 11a pkt.4,
12) podejmowanie innych działań wynikających z rozeznanych potrzeb,
13) realizacja innych zadań przewidzianych w odrębnych ustawach.
Art. 11 [ zadanie zlecone gminie ] Zadania zlecone gminie obejmują :
1) przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych, renty socjalnej, przysługujących dodatków do świadczeń,
2) przyznawanie i wypłacanie Zasiłków okresowych, gwarantowanych okresowych i
specjalnych okresowych,
2a) opłacanie składek na ubezpieczenia społeczne za osoby, o których mowa w art. 27 ust.1 oraz w art. 31 ust. 4a,
3) przyznawanie i wypłacanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku
klęski żywiołowej lub ekologicznej,
4) przyznawanie zasiłku celowego w formie biletu kredytowego,
5) świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych, przysługujących na podstawie
przepisów o ochronie zdrowia psychicznego,
6) organizowanie i prowadzenie środowiskowych domów samopomocy,
7) zadania wynikające z rządowych programów pomocy społecznej bądź innych ustaw, mających na celu
ochronę poziomu życia osób i rodzin po zapewnieniu odpowiednich środków,
8) utworzenie i utrzymanie ośrodków pomocy społecznej zapewnienie środków na
wynagrodzenia pracowników realizujących zadania.
Osoby korzystające z zasiłku stałego, osoby które utraciły prawo do zasiłku dla bezrobotnych –
którym przysługuje gwarantowany zasiłek z pomocy społecznej – tym osobom opieka
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
39
społeczna opłaca składki ZUS ( wydatki te obciążają budżet państwa nie gminy- środki rządowe
).
Art. 11a [ zadania zlecone powiatu ] Do zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych
przez powiat należy :
1) organizowanie i zapewnienie funkcjonowania powiatowych ośrodków wsparcia dla osób z
zaburzeniami psychicznymi,
2) przyznawanie oraz wypłacanie świadczeń przewidzianych ustawą osobom bezdomnym,
przebywającym na terenie powiatu, które zerwały w sposób trwały związki z gminą, na
której terenie miało miejsce zdarzenie powodujące bezdomność,
3) pokrywanie kosztów podstawowej opieki zdrowotnej osobom bezdomnym, o których mowa w art. 10a pkt.5,
4) przyznawanie specjalnego świadczenia pieniężnego dla osób opuszczających niektóre rodzaje placówek
opiekuńczo – wychowawczych, resocjalizacyjnych, zakładów dla nieletnich i rodzin zastępczych,
5) organizowanie opieki w rodzinach zastępczych oraz udzielanie pomocy pieniężnej na
częściowe pokrycie kosztów utrzymania umieszczonych w nich dzieci,
6) pomoc uchodźcom na podstawie art. 33,
7) utworzenie i utrzymywanie centrum pomocy rodzinie i zapewnienie środków na
wynagrodzenia pracowników realizujących zadania określone w pkt. 1-6.
Zadania samorządu województwa są o charakterze ogólnym, a nie indywidualnym.
Art. 11b. ust.1 [ zadania samorządu województwa ] Do zadań z zakresu pomocy społecznej
realizowanych przez samorząd województwa należy :
1) sporządzanie bilansu potrzeb i środków w zakresie pomocy społecznej we współpracy z
gminami i powiatami oraz opracowywanie strategii rozwoju,
2) opracowywanie i wdrażanie celowych programów służących realizacji zadań pomocy
społecznej i ich dofinansowanie,
3) organizowanie kształcenia, w tym prowadzenie szkół służb społecznych oraz szkolenia
zawodowego kadr pomocy społecznej,
4) identyfikowanie przyczyn ubóstwa oraz wspieranie i prowadzenie działań na rzecz
wyrównywania poziomu życia mieszkańców województwa,
5) inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań w zakresie polityki społecznej, w tym pomocy społecznej,
Ust.2. celu realizacji zadań, o których mowa w ust.1 można powołać jednostkę organizacyjną
“Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej”.
Art.12. ust.1. [ zadania wojewody ] Do zadań wojewody w zakresie pomocy społecznej należy
w szczególności :
1) ocena stanu i efektywności pomocy społecznej,
2) ustalanie sposobu realizacji zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych przez
jednostki samorządu terytorialnego,
3) nadzór nad przestrzeganiem wymaganego standardu usług świadczonych przez jednostki
samorządu terytorialnego, a także placówki opiekuńczo – wychowawcze, oraz
odpowiednim poziomem kwalifikacji kadr w jednostkach organizacyjnych pomocy
społecznej, niezależnie od podmiotu prowadzącego,
4) kontrola usług i akceptacja programów naprawczych w domach pomocy społecznej, a także
ocena stopnia realizacji programu naprawczego, o którym mowa w art. 20,
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
40
5) wydawanie i cofanie zezwoleń lub zezwoleń warunkowych na prowadzenie domów
pomocy społecznej oraz prowadzenie rejestru domów pomocy społecznej,
6) koordynowanie działań w zakresie integracji ze społeczeństwem osób posiadających status uchodźcy.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
41
PRAWO CYWILNE
skrypt
Kierunek: technik administracji
Przedmiot: podstawy prawa cywilnego cz. 1
1. Pojęcie i źródła prawa cywilnego: prawo cywilne, to powszechnie uznana
i skodyfikowana gałąź prawa. Stanowi podstawowy element prawa prywatnego.
Przedmiotem uregulowania prawa cywilnego są stosunki cywilnoprawne pomiędzy
osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Systematyzując prawo cywilne wyróżnia się
cztery
działy
kodeksowe
(zawarte
w
kodeksie
cywilnym:
cz. ogólna, prawo rzeczowe, prawo zobowiązań, prawo spadkowe)
i dwa działy pozakodeksowe (zawarte w innych ustawach niż kodeks cywilny: prawo
rzeczowe, pr. własności intelektualnej). Do źródeł prawa cywilnego zalicza się takie
akty normatywne, które wyznaczają normy cywilnoprawne. Najważniejszym aktem
prawnym jest kodeks cywilny, mający formalnie rangę ustawy zwykłej. Przez zwyczaje
rozumie się praktykę postępowania rozpowszechnioną w danym okresie czasu w
danym środowisku i w danych stosunkach społecznych. Zwyczaje jako źródła prawa
odgrywają znaczną rolę w stosunkach handlowych, a szczególnie w prawie cywilnym
prywatnym. Doniosłość prawną mają tylko zwyczaje ustalone w danych stosunkach,
znane podmiotom prawa i nie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego ani z
bezwzględnie obowiązującymi normami prawa. Pewnym, dosyć istotnym źródłem
prawa cywilnego jest orzecznictwo Sądu Najwyższego. Nie jest to źródło samodzielnego
prawa, lecz jedynie wykładnia obowiązujących przepisów.
2. Stosunek cywilnoprawny: Stosunkiem cywilnoprawnym jest stosunek regulowany
prawem cywilnym. W stosunku cywilnoprawnym wyróżniamy następujące elementy:
1. podmiot prawa,
2. podmiot obowiązku,
3. prawo podmiotowe,
4. odpowiadający prawu podmiotowemu obowiązek prawny,
5. przedmiot stosunku prawnego.
Art. 415 k.c.: „Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej
naprawienia”.
3. Pojęcie osoby fizycznej: art. 8 KC - to prawne określenie każdego człowieka, od
narodzin aż do śmierci, który występuje jako podmiot w stosunku cywilnoprawnym (
patrz
teza
nr
4).
Osoba
fizyczna
posiada
zdolność
prawną
( patrz teza nr 3)
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
42
4. Pojęcie osoby prawnej: Osobą prawną jest jednostka organizacyjna, której przepisy
szczególne przyznają osobowość prawną (art. 33 KC). Osoby prawne zostają dzięki
atrybutowi osobowości prawnej wyposażone w zdolność prawną i zdolność do
czynności prawnych, dzięki którym mogą uczestniczyć w obrocie cywilnoprawnym.
Koncepcja normatywnego ukształtowania katalogu osób prawnych. W art. 33
KC ustawodawca przyjął zasadę normatywnej metody określania katalogu osób
prawnych. Ustawodawca wskazuje bowiem imiennie (np. art. 33 KC - Skarb
Państwa, art. 3 UPAN - Polska Akademia Nauk, art. 2 UNBP - Narodowy Bank Polski),
bądź też rodzajowo (np. art. 1 UPP - przedsiębiorstwa państwowe, art. 16 UPartPolit partie polityczne) oznaczone jednostki organizacyjne jako osoby prawne. Aby uznać
daną jednostkę organizacyjną za osobę prawną potrzebna jest więc kwalifikacja
normatywna, przyznająca tej jednostce osobowość prawną. Jednostki organizacyjne nie
posiadające osobowości prawnej. Poza osobami prawnymi można wyróżnić również
jednostki organizacyjne, którym przepis nie przyznaje osobowości prawnej. Takie
jednostki organizacyjne można podzielić na dwie grupy: jednostki organizacyjne, o
których mowa w art. 331 KC (czyli takie, którym ustawa przyznaje zdolność prawną i do
których stosujemy w związku z tym odpowiednio przepisy o osobach prawnych) oraz
jednostki organizacyjne, którym przepis szczególny nie przyznaje w ogóle zdolności
prawnej, wobec czego nie mogą występować samodzielnie w obrocie cywilnoprawnym
(np. zakłady budżetowe).
OSOBAMI PRAWNYMI SĄ:
- HANDLOWE SPÓŁKI KAPITAŁOWE: spółka akcyjna, spółka z o.o. ( na podstawie kodeksu
spółek handlowych)
- SPÓŁDZIELNIE: ( na podstawie Prawo spółdzielcze)
- PRZEDSIĘBIORSTWA PAŃSTWOWE: ( Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych
- JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO ( na podstawie ustawy o samorządzie
gminnym, samorządzie powiatu, samorządzie województwa)
- KOŚCIÓŁ I POSZCZEGÓLNE JEGO JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE diecezje, parafie
- WYŻSZE UCZELNIE ( na podstawie ustawy o szkolnictwie wyższym)
- FUNDACJE ( na podstawie ustawy o fundacjach)
- PARIE POLITYCZNE ( na podstawie ustawy o partiach politycznych)
- STOWARZYSZENIA REJESTROWE
- SAMODZIELNE PUBLICZNE ZAKŁADY OPIEKI ZDROWOTNEJ
- ZWIĄZKI ZAWODOWE
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
43
Podmiotowość prawna jest cechą normatywną, nadaną poprzez ustawę. Określone
organizacje są więc tylko dlatego podmiotami prawa, że tak postanowił ustawodawca.
Za osobę prawną można uznać jednostkę organizacyjną która została przez normę prawną
wyposażona w zdolność prawną – możność bycia podmiotem stosunków cywilnoprawnych.
Art. 33 KC wskazuje, że osobami prawnymi są Skarb Państwa i inne jednostki organizacyjne
którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.
Przy powstaniu osoby prawnej wyróżniamy:
1) System aktów organów państwa – do powstania danej osoby prawnej potrzebna jest
ustawa lub rozporządzenie
1) System koncesyjny – organizacja powstaje na mocy decyzji założycieli i zgody
właściwego organu państwa
2) System normatywny – w systemie tym akt normatywny określa jakie przesłanki muszą
zostać spełnione aby mogła powstać osoba prawna. Państwo w tym systemie zachowuje
sobie prawo do kontroli
Art. 35 KC wskazuje, że powstanie, ustrój i ustanie osoby prawnej określają właściwe
przepisy i statut.
Art. 37 §1 KC przewiduje istnienie odpowiedniego rejestru, gdzie na mocy wpisu do tego
rejestru jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną
5. Zdolność prawna to możność bycia podmiotem praw i obowiązków. Podmioty
posiadające dolność prawną:
a) osoby fizyczne
b) osoby prawne
c) jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa nadaje
zdolność prawną.
CECHY OSOBY PRAWNEJ:
A) WYODRĘBIENIE ORGANIZACYJNE
B) WYODRĘBNIENIE MAJĄTKOWE
C) OKREŚLENIE ORGANÓW
D) OSOBOWOŚĆ PRAWNA
6. Domniemanie urodzenia żywego dziecka: W celu ułatwienia ustalenia faktu żywych
narodzin człowieka w art. KC wprowadzono domniemanie prawne, według którego
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
44
przyjmuje się, że dziecko przyszło na świat żywe. Jest to domniemanie prawne
wzruszalne co oznacza, że może zostać obalone dowodem przeciwnym. Czyli, aby
wzruszyć ( obalić ) to domniemanie, należy wskazać dowód na to, że dziecko urodziło
się martwe. Fakt urodzenia stwierdza się aktem urodzenia sporządzonym przez urząd
stanu cywilnego.
7. Pojęcie Nasciturus: poczęty a jeszcze nie narodzony. Dziecko poczęte, a nie narodzone,
posiada warunkową zdolność prawną. Warunkiem jego zdolność prawnej będzie fakt
urodzenia się żywym. Zgodnie z art. 446¹ KC Z chwilą urodzenia dziecko może żądać
naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem. Art. 927. § 1. Nie może być
spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba
prawna, która w tym czasie nie istnieje.
§ 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą,
jeżeli urodzi się żywe.
OSOBA FIZYCZNA POSIADA ZDOLNOŚĆ PRAWNĄ OD NARODZIN AŻ DO ŚMIERCI (a
dziecko poczęte a nie narodzone, posiada warunkową zdolność prawną pod
warunkiem że urodzi się żywe). ZDOLNOŚĆ PRAWNA KOŃCZY SIĘ Z CHWILĄ ŚMIERCI.
ŚMIERĆ JEST ZDARZENIEM CYWILNOPRAWNYM – BO WYWOŁUJE OKREŚLONE
PRAWNE SKUTKI: ( wygasają umowy, możność dziedziczenia, ustanie związku
małżeńskiego, co rodzi możność zawiązania kolejnego małżeństwa cywilnego).
8. Śmierć – na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu,
przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów – śmierć następuje z
chwilą trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu- jako śmierć pnia mózgu.
9. Akt zgonu – analogicznie jak akt urodzenia jest dowodem na narodziny dziecka żywego,
który wywołuje skutki prawne, tak akt zgonu jest dowodem na to, iż ktoś zmarł –
dowód śmierci. Jest sporządzany na podstawie sporządzonej przez lekarza karty zgonu.
10. Domniemanie równoczesności śmierci: Art. 32 KC: Jeżeli kilka osób utraciło życie
podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły
jednocześnie.
11. Stwierdzenie zgonu: Jeżeli nie sporządzono aktu zgonu, a śmierć człowieka jest
niewątpliwa przeprowadza się postępowanie sądowego o stwierdzenie zgonu.
12. Uznanie za zmarłego: To odrębny od stwierdzenia zgonu tryb postępowania, który ma
zastosowanie, gdy człowiek zaginął i nie wiadomo, nie jest pewne, czy żyje czy zmarł.
(Chodzi zatem o to, że jeśli np. ktoś był w momencie katastrofy w budynku x, podczas
której cały budynek się zawalił, pod gruzami są ciała nieodnalezione, ale istnieje
znikome prawdopodobieństwo że ktokolwiek mógł przeżyć, a jak w przypadku aktu
zgonu nie można sporządzić przez lekarza karty śmierci, gdyż nie ma ciała, w takim
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
45
wypadku przykładowo, przeprowadza się powyższe postępowanie). Przesłanki do
zastosowania tego trybu, które muszą być spełnione łącznie:
a) Ktoś zaginął
b) oraz upłynął określony przez ustawodawcę czas tj. zgodnie z art. 29 KC:
§ 1. Zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło lat dziesięć od końca roku
kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył; jednakże
gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył lat siedemdziesiąt, wystarcza
upływ lat pięciu. § 2. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku
kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy. Art. 30. § 1. Kto
zaginął w czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z katastrofą statku lub
okrętu albo w związku z innym szczególnym zdarzeniem, ten może być uznany za
zmarłego po upływie sześciu miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne
szczególne zdarzenie. § 2. Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu,
bieg terminu sześciomiesięcznego rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym
statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeżeli nie miał portu
przeznaczenia - z upływem lat dwóch od dnia, w którym była ostatnia o nim
wiadomość. § 3. Kto zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia
nie przewidzianym w paragrafach poprzedzających, ten może być uznany za zmarłego
po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności
powinno było ustać.
13. Pojęcie zdolność do czynności prawnych nie jest zdefiniowane w kodeksie cywilnym to możność nabywania praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego własnym
działaniem (we własnym imieniu). Oznacza to, że osoba mająca zdolność do czynności
prawnych może swym własnym działaniem nabywać i tracić prawa oraz zaciągać
zobowiązania – czyli wywoływać skutki prawne w drodze czynności prawnych. Osoba
fizyczna może być w ogóle pozbawiona zdolności do czynności prawnych, może
korzystać z ograniczonej zdolności do tych czynności oraz może korzystać z pełnej
(nieograniczonej) zdolności do czynności prawnych. Pełną zdolność do czynności
prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności. Przepisy prawa mogą również
uzależniać możliwość podejmowania odpowiednich czynności dopiero po ukończeniu
więcej niż 18 lat. A także małoletni ( od 16 lat) przez zawarcie małżeństwa. Nie mają
zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby
ubezwłasnowolnione całkowicie. Jest to bardzo ważne, ponieważ zgodnie z przepisami
kodeksu cywilnego czynności dokonane przez osobę nie mającą zdolności do czynności
prawnych są w zasadzie nieważne. W imieniu osoby nie mającej zdolności do czynności
prawnych, czynności tych może dokonywać jedynie jej przedstawiciel ustawowy.
Przedstawicielami ustawowymi osoby niepełnoletniej są w zasadzie rodzice bądź jedno
z nich; natomiast osoby pełnoletniej (całkowicie ubezwłasnowolnionej) - opiekun.
Opiekun jest też przedstawicielem osoby niepełnoletniej, ale tylko wówczas, gdy
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
46
żadnemu z rodziców władza rodzicielska nie przysługuje. Przedstawiciel ustawowy
osoby nie mającej zdolności do czynności prawnych może jednak dokonywać za nią
tylko takich czynności, których wykonywanie przez przedstawiciela nie jest ustawowo
wyłączone ( np. sporządzenia testamentu). Osoba nie mająca zdolności do czynności
prawnych nie ma też zdolności procesowej. Ubezwłasnowolniony całkowicie nie może
na przykład wystąpić skutecznie do sądu z wnioskiem o uchylenie postanowienia o
ubezwłasnowolnieniu. Nie może też złożyć wniosku o wznowienie postępowania w
takiej sprawie.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat
trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Do ważności czynności prawnej,
przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga
zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela
ustawowego. Umowa zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności
prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, dla swojej ważności
wymaga potwierdzenia przez przedstawiciela. Osoba ograniczona w zdolności do
czynności prawnych może bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim
zarobkiem, chyba że Sąd opiekuńczy postanowi inaczej. Jeżeli przedstawiciel ustawowy
osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnych oddał jej określone przedmioty
majątkowe do swobodnego użytku, osoba ta uzyskuje pełną zdolność w zakresie
czynności prawnych, które tych przedmiotów dotyczą. Wyjątek stanowią czynności
prawne, do których dokonania nie wystarcza według ustawy zgoda przedstawiciela
ustawowego.
14. Ubezwłasnowolnienie: w skutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego,
innych
zaburzeń
psychicznych
w
szczególności
pijaństwa
i narkomanii. Wyróżniamy całkowite i częściowe. O ubezwłasnowolnieniu orzekają
sądy okręgowe na podstawie wniosku złożonego przez małżonka, rodzeństwa, lub
przedstawiciela ustawowego ( rodzica) osoby, która ma być ubezwłasnowolniona. PO
UCHYLENIU UBEZWŁASNOWOLNIENIA OSOBA ODZYSKUJE ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI
PRAWNYCH A OPIEKA USTAJE Z MOCY PRAWA.
15. Skutki braku zdolności do czynności prawnych: Czynność prawna dokonana przez
osobę niezdolną do czynności prawnej, dotknięta jest sankcją ( potocznie
karą/właściwością) nieważności bezwzględnej. Tzn. jest nieważna z mocy prawa. Art.
14 KC: § 1. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do
czynności prawnych, jest nieważna § 2. Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności
prawnych zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych
bieżących sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej
wykonania, chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do
czynności prawnych.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
47
16. Zgoda przedstawiciela ustawowego w związku z dokonaniem czynności prawnej. Do
dokonania czynności prawnej przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności
prawnej potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego. Powinna być wyrażona
przed dokonaniem czynności, ale również i po, jako POTWIERDZENIE czynności
prawnej.
17. Potwierdzenie czynności prawnej: W przypadku zawarcia umowy przez osobę
ograniczoną w zdolności do czynności prawnej, bez wymaganej zgody ( patrz powyżej)
ważność tej umowy zależy od jej potwierdzenia przez przedstawiciela ustrawowego.
18. Pojęcie domniemania:
19. Pojęcie dóbr osobistych:
Osoba, której dobro osobiste jest zagrożone przez czyjeś działanie ma prawo do ochrony
tego dobra.
Czym są dobra osobiste i jakie prawa przysługują osobie, której dobro osobiste zostało
naruszone?
Dobrami osobistymi człowieka są między innymi: zdrowie, wolność, nazwisko, cześć,
swoboda sumienia, pseudonim, twórczość naukowa, artystyczna. Przepisy Kodeksu
cywilnego nie zawierają całego katalogu dóbr osobistych. Chodzi o to, że w toku rozwoju
cywilizacyjnego ciągle przybywa nowych dóbr, które można zaliczyć do tego katalogu,
dlatego też wyczerpujący katalog trzeba byłoby stale aktualizować. Dobra osobiste
korzystają z ochrony przewidzianej w przepisach Kodeksu cywilnego. Ochrona dobór
osobistych przewidziana w przepisach Kodeksu cywilnego jest niezależna od ochrony,
przewidzianej w innych przepisach, np. w przepisach Kodeksu karnego, czy w prawie
autorskim. Jeżeli ktoś zagraża czyjemuś dobru osobistemu można żądać zaniechania tych
działań, chyba że takie działanie nie narusza prawa. Jeżeli naruszono dobro osobiste, osoba,
której dobra to naruszenie dotyczy może żądać usunięcia skutków naruszenia, np. poprzez
złożenie oświadczenia. Na przykład osoba pomówiona może żądać zamieszczenia
przeprosin na łamach poczytnych ogólnopolskich gazet. Osoba, której dobro osobiste
naruszono może żądać także zadośćuczynienia w formie pieniężnej albo wpłacenia
określonej kwoty pieniędzy wskazany na cel społeczny. Może się zdarzyć, że na skutek
naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, w takim wypadku
osoba poszkodowana może domagać się jej naprawienia na podstawie przepisów Kodeksu
cywilnego. Jeżeli inne przepisy, np. prawo autorskie przewiduje inne środki ochrony w razie
naruszenia dobra osobistego (np. prawa autorskiego) można także dochodzić innych, poza
wskazanymi wyżej środków ochrony.
20. Prawo podmiotowe osobiste i jego cechy: Dobra osobiste chronione są przez prawa
osobiste. Są to prawa niemajątkowe, bezwzględne, niezbywalne, niedziedziczne.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
48
a) Niemajątkowe: ich przedmiotem są dobra niematerialne
b) Bezwzględne: są skuteczne wobec wszystkich.
c) Niezbywalne: związane ściśle z osobą, której przysługują, a więc nie mogą być
przeniesione na inne podmioty
d) Niedziedziczne: wygasają wraz ze śmiercią.
21. Miejsce zamieszkania: miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w
której osoba ta przebywa z zamiarem stałej pobytu. Do oznaczenie miejsca
zamieszkania muszą być spełnione 2 przesłanki łącznie:
a) Faktyczne przebywanie w danej miejscowości
b) Zamiar stałego pobytu (który sprowadza się do skoncentrowania swoich interesów
życiowych, rodzinnych, majątkowych, zawodowych w określonej miejscowości).
22. Zasada jednego domicylu: Zgodnie z tą zasadą można mieć tylko jedno miejsce
zamieszkania ( art., 28 KC).
23. Miejsce zamieszkania a zameldowania: Miejsce zameldowania na pobyt stały, lub
czasowy. Zameldowanie jest czynnością administracyjną służącą ewidencji ludności.
Fakt zameldowania w określonej miejscowości nie przesądza o miejscu zamieszkania.
24. Pochodne miejsce zamieszkania: dla np. dziecka pozostającego pod władzą rodzicielską
oraz osoby pozostającej pod opieką ustawodawcą.
25. Firma osoby prawnej: Art. 435 § 1. Firmą osoby prawnej jest jej nazwa. § 2. Firma
zawiera określenie formy prawnej osoby prawnej, które może być podane w skrócie, a
ponadto może wskazywać na przedmiot działalności, siedzibę tej osoby oraz inne
określenia dowolnie obrane. § 3. Firma osoby prawnej może zawierać nazwisko lub
pseudonim osoby fizycznej, jeżeli służy to ukazaniu związków tej osoby z powstaniem
lub działalnością przedsiębiorcy. Umieszczenie w firmie nazwiska albo pseudonimu
osoby fizycznej wymaga pisemnej zgody tej osoby, a w razie jej śmierci - zgody jej
małżonka i dzieci. § 4. Przedsiębiorca może posługiwać się skrótem firmy. Przepis art.
432 definicja firmy, § 2 stosuje się odpowiednio.
Nazwa jest elementem indywidualizującym osobę prawną. Stanowi ona dobro osobiste
konkretnej osoby prawnej, podlegające ochronie prawnej.
26. Siedziba osoby prawnej: to odpowiednik miejsca zamieszkania osoby fizycznej. Siedziba
osoby prawnej określana jest przez ustawę lub jej status. W przypadku braku takiego
określenie, przyjmuje się że siedziba danej osoby prawnej jest miejscowość w której
ma siedzibę organ zarządzający ( art. 41 KC ). NIE CHODZI ZATEM O LOKAL, A O
MIEJSCOWOŚĆ!!!
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
49
27. Dobra osobiste osób prawnych: Osoby prawne, podobnie jak osoby fizyczne, mają
swoje dobra osobiste. Zaliczamy do nich między innymi: nazwę, nietykalność siedziby,
firma, tajemnica korespondencji, dokumentów, planów, dobra sława.
28. Zdolność prawna osób prawnych
29. Powstanie zdolności prawnej
30. Zdolność do czynności prawnych osób prawnych
31. Państwowe osoby prawne: Kodeks cywilny wymienia z nazwy jedynie Skarb Państwa,
będący
w
stosunkach
cywilno-prawnych
podmiotem
praw
i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nie należącego do innych osób
prawnych (art. 33 i 34). Skarb Państwa jest specyficzną osobą prawną, sztucznym, nie
instytucjonalnym tworem prawnym. Jest zbiorczą nazwą wszystkich wyodrębnionych
organizacyjnie jednostek państwowych nieposiadających osobowości prawnej i
synonimem samego państwa. Skarb Państwa to państwo jako właściciel mienia, czyli
jako dominium, w przeciwieństwie do Państwa jako władzy, czyli imperium. Skarb
Państwa nie ma swojej siedziby, nie jest powoływany, ani nie może ulec likwidacji jak
pozostałe osoby prawne. Poza Skarbem Państwa działa więc bardzo wiele innych
państwowych osób prawnych. Państwowymi osobami prawnymi są :
1) jednostki badawczo-rozwojowe (ustawa z dnia 25 lipca 1985 r. o jednostkach
badawczo-rozwojowych - Dz. U. z 1989 r.);
2) państwowe szkoły wyższe (ustawa z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym
Dz. U. Nr 65, poz. 385 z późn. zm.);
3) przedsiębiorstwa państwowe, wobec których zadania i kompetencje organu
założycielskiego wykonuje Minister Skarbu Państwa oraz inne niż Minister Skarbu
Państwa organy administracji rządowej (rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30
września 1996 r. Dz. U. Nr 115, poz. 548);
4) fundacje, których jedynym fundatorem jest Skarb Państwa (art. 5 ust. 4 ustawy z dnia
8 sierpnia 1996 r. o Urzędzie Ministra Skarbu Państwa Dz. U. Nr 106, poz. 493);
5) jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, które powstały na podstawie ustawy z dnia 13
lipca 1992 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U. Nr 51, poz. 298 z
późn. zm.);
6) agencje rządowe, posiadające osobowość prawną: Agencja Własności Rolnej Skarbu
Państwa Jednostka organizacyjna, której nawet niewielka część mienia stanowi
własność niepaństwowej osoby prawnej, nie jest państwową osobą prawną, chociażby
na gruncie innych przepisów, np. prawa finansowego, była traktowana jako państwowa
osoba prawna
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
50
32. Pojęcie czynności prawnej: Czynnością prawną jest czynność osoby fizycznej lub
prawnej, która wywołuje skutek prawny w postaci ustanowienia, zmiany lub zniesienia
stosunku cywilnoprawnego, drogą oświadczenia woli. Czynność prawna wywołuje nie
tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad
współżycia
społecznego
i
z
ustalonych
zwyczajów.
W celu wywołania skutków prawnych często nie wystarczy samo oświadczenie woli,
lecz wymagane jest również faktyczne działanie, np. oddanie przedmiotu
w celu zawarcia umowy składu itp. Na treść czynności prawnej składa się więc
oświadczenie woli oraz skutki wynikające z zasad współżycia społecznego,
z ustawy, a także z ustalonych zwyczajów.
33. Rodzaje czynności prawnych: Czynności prawne klasyfikuje się według różnych
kryteriów. Najczęściej czynności prawne dzieli się na:
1) jednostronne i dwustronne,
-jednostronne - czyli takie, w których oświadczenie woli złożone jest przez jedną osobę
np. testament,
-dwustronne - takie do których dokonania niezbędne jest oświadczenie woli dwóch lub
więcej osób (umowy);
2) rozporządzające i zobowiązujące,
-rozporządzające – powodujące przeniesienie jakiegoś prawa majątkowego na inną
osobę, jego zniesienie lub obciążenie np. ustanowienie służebności,
-zobowiązujące – zawierające jedynie zobowiązanie do dokonania świadczenia
w przyszłości np. umowa o roboty geologiczne związane z procesem budowy;
3) odpłatne i nieodpłatne
-odpłatne – występujące w sytuacji, gdy strona dokonująca przysporzenia
majątkowego drugiej stronie otrzymuje za to ekwiwalent w postaci korzyści majątkowej
np. w umowie o działo – wynagrodzenie za usługę,
-nieodpłatne – nie jest z nią związany ekwiwalent – np. umowa użyczenia czy
darowizny;
4) konsensualne i realne
-konsensualne – dochodzą do skutku jedynie poprzez oświadczenie woli i taki charakter
ma większość czynności prawnych,
-realne – nieliczne jak porzucenie rzeczy, czy umowa składu – wymagają do swej
ważności wydania rzeczy.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
51
34. Formy czynności prawnych: Przez formę czynności prawnych należy rozumieć
sposób, w jaki wola dokonania i sama czynność prawna wyrażana jest na zewnątrz.
Zgodnie z generalną zasadą wyrażoną w art. 60 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. –
Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm., dalej „Kodeks cywilny”),
wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona w dowolny sposób i
przez każde zachowanie, z zastrzeżeniem, że zachowanie to wyraża wolę tej osoby w
sposób dostateczny. Istnieje jednak szereg czynności prawnych, które
wymagają zachowania formy szczególnej, wśród których wyróżniamy: formę
pisemną, formę pisemną z urzędowo poświadczoną datą, formę pisemną z podpisami
notarialnie lub urzędowo poświadczonymi oraz formę aktu notarialnego. Konsekwencje
niezachowania wymaganej formy czynności prawnej, mogą być rozmaite. Ze
względu na skutki niedochowania formy szczególnej, na podstawie Kodeksu cywilnego,
możemy wyróżnić trzy typy form czynności prawnej: forma pod rygorem nieważności
(ad solemnitatem), forma dla celów dowodowych (ad probationem) oraz forma dla
wywołania oznaczonych skutków prawnych.
W przypadku, gdy formę zastrzeżono pod rygorem nieważności (ad solemnitatem), jej
niezachowanie będzie skutkowało tym, że dana czynność będzie bezwzględnie
nieważna, a zatem nie wywoła żadnych skutków prawnych. Obowiązek zachowania tej
formy może wynikać z przepisu ustawy albo z woli stron. Należy przy tym wskazać,
że jeżeli przepisy prawne zastrzegają dla czynności prawnej formę pisemną, czynność
dokonana bez zachowania zastrzeżonej formy jest nieważna tylko wtedy, gdy ustawa
wyraźnie przewiduje rygor nieważności. Odmiennie kształtują się skutki niezachowania
innej formy szczególnej. Jeżeli przepisy prawne przewidują dla danej czynności prawnej
inną od pisemnej formę szczególną, brak takiej formy skutkuje nieważnością takiej
czynności prawnej, chyba że ustawa przewiduje powstanie innych skutków prawnych.
Przykładem może być umowa sprzedaży nieruchomości, która powinna zostać zawarta
w formie aktu notarialnego, a niezachowanie takiej formy skutkuje nieważnością
umowy. Obowiązek zachowania określonej formy czynności pod rygorem nieważności
może wynikać także z woli stron. Należy przy tym wskazać, że jeżeli strony zastrzegły w
umowie, że określona czynność prawna między nimi powinna być dokonana w
szczególnej formie, czynność ta dochodzi do skutku tylko przy zachowaniu zastrzeżonej
formy. Jednakże gdy strony zastrzegły dokonanie czynności w formie pisemnej, nie
określając skutków niezachowania tej formy, poczytuje się w razie wątpliwości,
że forma pisemna była zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych.
Przez formę dla celów dowodowych (ad probationem) rozumie się formę pisemną,
jeżeli jej niezachowanie nie pociąga za sobą nieważności czynności prawnej, lecz
ogranicza się do celów dowodowych. Zastrzeżenie formy pisemnej bez rygoru
nieważności powoduje, że w razie niezachowania zastrzeżonej formy w sporze nie są
dopuszczalne dowody ze świadków, czy przesłuchania stron na fakt dokonania
czynności. Zasady tej nie stosuje się jednak: 1) gdy zachowanie formy pisemnej jest
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
52
wyraźnie zastrzeżone jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej, 2)
gdy strony zgodzą się na przeprowadzenie tych dowodów, 3) gdy chodzi o spór
konsumenta z przedsiębiorcą, 4) w obrocie między przedsiębiorcami, 5) oraz gdy fakt
dokonania czynności uprawdopodobniono na piśmie.
Zachowanie zaś szczególnej formy może być zastrzeżone, aby czynność wywołała
określone skutki prawne. Przykładowo, umowa najmu nieruchomości na czas dłuższy
niż rok powinna zostać zawarta na piśmie. Niezachowanie tej formy nie powoduje
jednak, że umowa najmu nie została ważnie zawarta. Umowa będzie ważna i wywoła
skutki prawne, ale inne niż te, które strony zamierzały osiągnąć, ponieważ w razie
niezachowania formy pisemnej, umowę najmu nieruchomości poczytuje się za zawartą
na czas nieoznaczony.
Podsumowując, oświadczenie woli może być złożone w dowolnej formie. Należy jednak
pamiętać, że Kodeks cywilny przewiduje liczne wyjątki, które wskazują, że do ważności
czynności prawnej lub wywołania określonych skutków prawnych niezbędne jest
zachowanie formy szczególnej. Niedochowanie konkretnie zastrzeżonej formy może
rodzić różnego rodzaju konsekwencje, dlatego przed dokonaniem danej czynności
prawnej warto sprawdzić, czy nie wymaga ona szczególnej formy.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
53
PRAWO PRACY
skrypt
Kierunek: technik administracji
Przedmiot: podstawy prawa pracy cz. 1
1. Źródła prawa pracy –
a) Pojęcie i systematyka źródeł prawa pracy
Treść stosunku pracy oraz związanych z nim stosunków prawnych jest kształtowana przez liczne
akty, tradycyjnie nazywane źródłami prawa pracy, zaś w art. 9 § 1 K.P.C. określane mianem
przepisów prawa pracy. Od 1996 r., kodeksowy katalog źródeł obejmuje ustawy i akty
wykonawcze
oraz
układy
zbiorowe
pracy
i inne porozumienia zbiorowe, regulaminy i statuty. Źródła te można ująć w dwóch grupach:
a.
powszechne (ustawowe): Konstytucja, konwencje MOP i inne umowy
międzynarodowe, ustawy i rozporządzenia wykonawcze
b.
specyficzne (swoiste, autonomiczne, pozaustawowe): układy zbiorowe pracy,
porozumienia zbiorowe, regulaminy i statuty
Do źródeł prawa pracy nie będziemy zaliczać uchwał Rady Ministrów, zarządzeń
ministrów, pism ogólnych, wytycznych służących, bądź kierowaniu podległymi jednostkami,
bądź interpretowaniu obowiązujących przepisów. Są to tzw. akty instrukcyjne (wewnętrznie
obowiązujące). Ich postanowienia nie mogą bezpośrednio kształtować treści stosunku pracy, a
w szczególności nie mogą nakładać obowiązków na pracowników, czy umniejszać ich
uprawnień. Jeśli akt instrukcyjny przyznaje pracownikom nowe uprawnienia, do ich
wprowadzenia do stosunku pracy konieczne jest złożenie oświadczenia woli przez pracodawcę.
Oświadczenie takie, w razie odmowy złożenia, może być zastąpione orzeczeniem sądu, ale
tylko wówczas, gdy pracodawca był podporządkowany twórcy aktu instrukcyjnego (art. 64
k.c.).
Normy zawarte we wskazanych wyżej źródłach określają prawa i obowiązki stron stosunków
prawnych prawa pracy, w pierwszej kolejności stron stosunku pracy. Powstaje zatem pytanie, w
jakim zakresie pracownik powinien znać ich treść, zwłaszcza wynikające z nich swoje
obowiązki? Przepis art. 104³ § 2 K.P. nakłada na pracodawcę wymóg zapoznania pracownika z
regulaminem pracy przed rozpoczęciem przez niego pracy. Nie ma tu zatem zastosowania
zasada ignorantia iuris nocet. Z obowiązków pracodawcy dotyczących przeszkolenia
pracownika (art. 237³ § 2 K.P.), czy pouczania go o przysługujących uprawnieniach(np. art. 23¹
§
3
i 4, art. 30 § 5, art. 110 K.P.) można wywnioskować, że pracownik jest wyłączony spod
wspomnianej wyżej zasady. Pracodawca może natomiast wymagać przestrzegania przez
pracownika jedynie tych norm, o istnieniu których wcześniej go poinformował.
b) Powszechne źródła prawa pracy
Podstawowe zasady dotyczące ustroju pracy znajdujemy w Konstytucji RP (m.in. zasada
dialogu i współpracy partnerów społecznych, zasada równego traktowania
i niedyskryminowania pracowników), które są istotne dla tworzenia i wykładni przepisów
prawa pracy. Zawarte są w niej również normy szczegółowe, np. art. 65 ust. 3 wprowadza zakaz
zatrudniania dzieci, które nie ukończyły 16 lat.
Obowiązujący od 1 stycznia 2005 r., Kodeks pracy dogrywa w prawie pracy zasadniczą rolę.
Określa on prawa i obowiązki pracowników i pracodawców (art. 1 K.P.), a zatem kształtuje
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
54
najważniejsze elementy treści umownego stosunku pracy. Kodeks normuje ponadto niektóre
instytucje problematyki i rozstrzygania sporów pracowniczych, kompleksowo ujętej w Kodeksie
postępowania cywilnego, oraz problematyki współdziałania pracodawców i związków
zawodowych należącej do tzw. zbiorowego prawa pracy.
Wiele istotnych zagadnień, dotyczących stosunku pracy i stosunków prawnych
z nimi związanych, regulują odrębne ustawy. Są to m.in. kwestie zwolnień dokonywanych z
przyczyn niedotyczących pracowników, zatrudniania osób niepełnosprawnych, wypadków przy
pracy i chorób zawodowych, nadzoru nad warunkami pracy, zatrudniania i przeciwdziałania
bezrobociu, niewypłacalności pracodawcy, zakładowego funduszu świadczeń socjalnych.
Szczególne miejsce wśród aktów odrębnych zajmują pragmatyki służbowe, czyli ustawy
kształtujące w sposób swoisty treść stosunku pracy określonej grupy pracowników.
Rozwiązania zawarte w pragmatyce mają pierwszeństwo nad regulacjami powszechnymi, czyli
wykluczają w tym zakresie sięganie do Kodeksu pracy, przy czym nie ma znaczenia kwestia
korzystności tych rozwiązań. Przepisy kodeksu stosuje się jedynie w sprawach
nieuregulowanych pragmatyką (art. 5 k.p.).
Natomiast postanowienia aktów specyficznych wyłączają stosowanie kodeksu i innych ustaw
tylko w razie korzystniejszego ujęcia danego problemu.
Z przywołanej normy wynika wskazówka zobowiązująca do zastanowienia się, czy konkretny
pracownik należy do grupy objętej pragmatyką. Obecnie dotyczy to m.in. urzędników i
pracowników służby cywilnej, pracowników urzędów państwowych, pracowników
samorządowych, sędziów, kuratorów sądowych oraz pracowników sądów i prokuratury,
prokuratorów, pracowników szkół wyższych, nauczycieli, pracowników PAN i jednostek
badawczych, państwowych inspektorów pracy, służby zdrowia i marynarzy.
Od dawna system naszego prawa pracy kształtują akty uchwalane przez organizacje
międzynarodowe, których Polska jest członkiem, jak również umowy podpisywane z innymi
państwami.. Jak źródła traktujemy tylko te akty (umowy), które są samo-wykonalne – mogą
być stosowane bezpośrednio, bez konieczności przeniesienia do treści ustawy. Ich normy
muszą być sformułowane na tyle konkretnie, że można z nich wyprowadzić roszczenie
pracownika bądź innego podmiotu. Ratyfikowane umowy międzynarodowe stają się częścią
wewnętrznego porządku prawnego (zatem w przypadku sprzeczności przepisu ustawy z
postanowieniem umowy należy uznać taki przepis za obowiązujący).
Podstawowe znaczenie w tej grupie źródeł mają konwencje MOP. Uchwalane one są przez
Międzynarodową Konferencje Pracy (Konferencję Ogólną), która zbiera się co najmniej raz w
roku. Uczestniczą w niej delegacje państw członkowskich, składające się z dwóch
przedstawicieli rządu, jednego przedstawiciela pracowników (związków zawodowych) i
jednego przedstawiciela pracodawców. Uchwalenie konwencji dokonuje się większością 2/3
głosów obecnych delegatów, natomiast do jej wejścia w życie konieczne są przynajmniej dwie
ratyfikacje (w przypadku konwencji specjalistycznych więcej niż dwie). Uchwaloną konwencję
przekazuje się rządowi każdego kraju członkowskiego celem przeprowadzenia w ciągu roku
procedury ratyfikacyjnej. W Polsce uprawnienie to przysługuje Prezydentowi (art. 133, ust. 1,
pkt. 1 Konstytucji RP). Dopiero ratyfikacja powoduje, że konwencja zaczyna obowiązywać w
danym państwie, a jego rząd powinien zapewnić jej realizację oraz składać w tym zakresie
sprawozdania. W razie odmowy ratyfikowania konwencji, powstaje obowiązek powiadomienia
o tym fakcie i jego przyczynach oraz przekazania informacji o stanie ustawodawstwa w
sprawach objętych konwencją.
W wielu aktach uchwalonych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ należy wskazać Powszechną
Deklaracje Praw Człowieka z 1948 r., która akcentuje m.in. prawo do pracy i wolność
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
55
związkową; oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych z 16
grudnia 1966r ., ratyfikowany przez Polskę w 1977 r. W normach art. 6-8 uznaje się prawo do
pracy i godziwego wynagrodzenia, sprawiedliwe i bezpieczne warunki pracy, zakaz
dyskryminacji, wolności związkowe i prawo do strajku.
Źródłem prawa są także umowy dwustronne, dotyczące najczęściej zatrudniania pracowników.
Były one stosowane przez cały okres powojenny, natomiast ostatnio Polska zawarła je m.in. z
RFN (1990 r), Francją (1990 r) i Szwajcarią (1993 r).
1. Źródła powszechnego prawa pracy
2. Ustawy i rozporządzenia
3. Umowy międzynarodowe
Specyficzne Źródła prawa pracy
1. Układy zbiorowe pracy
2. Regulamin pracy
3. Regulamin wynagradzania
Źródła prawa pracy o charakterze międzynarodowym (konwencje i zalecenia Międzynarodowej
Organizacji Pracy, ustawodawstwo Unii Europejskiej, umowy międzynarodowe)
1. Konwencje i zalecenia MOP
2. Akty Unii Europejskiej
3. Umowy międzynarodowe
2. Pojęcie i rodzaje zasad Zasady prawa pracy pełnią rolę wskazówek interpretacyjnych i wytycznych legislacyjnych.
Określają
one
z
reguły
najważniejsze
prawa
i
obowiązki
pracownika
i pracodawcy. Zasady prawa pracy mają też znaczenie w procesie posiłkowego korzystania z
przepisów kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 300 K.P., w sprawach nieunormowanych
przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu
cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy.
Na podstawie postanowień Konstytucji oraz przepisów kodeksu pracy można przyjąć
następujący katalog zasad indywidualnego prawa pracy:
• zasada swobody nawiązania stosunku pracy (art. 65 ust. 2 Konstytucji i art. 11 k. p.)
• zasada wolności pracy (art. 65 ust. 1Konstytucji i art. 10 k. p.);
• ochrony dóbr osobistych pracownika (art. 30 Konstytucji i art. 11[1] k. p.);
• zasada równego traktowania pracowników (art. 32 ust. 1 Konstytucji i art. 11[2] k. p.);
• zasada niedyskryminacji pracowników (art. 32 ust. 2 Konstytucji i art. 11[3] k. p.);
• zasada prawa do godziwego wynagrodzenia za pracę (art. 13 k. p.);
• zasada prawa do wypoczynku (art. 66 ust. 2 Konstytucji i art.. 14 k. p.),
• zasada prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 66 ust. 1 Konstytucji i
art. 15 k. p.);
• zasada zaspokajania bytowych, socjalnych i kulturalnych potrzeb pracowników (art. 16 k. p.);
• zasada ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych (art. 17 k. p.);
• zasada uprzywilejowania pracownika (art. 18 § 1 k. p.),
• zasadę ryzyka pracodawcy.
Do zasad zbiorowego prawa pracy zalicza się:
- zasadę swobody zrzeszania się pracowników i pracodawców (art. 59 ust. 1 Konstytucji i art.
18 [1] k. p.,
- zasadę partycypacji pracowniczej (art. 18[2] k. p.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
56
3. Funkcje zasad prawa pracy
Prawo pracy regulując stosunki społeczne musi uwzględniać zarówno aspekt ekonomiczny,
jak i społeczny.
Prawo pracy spełnia trzy podstawowe funkcje: ochronną, organizatorską i wychowawczą.
Przypisywanie prawu pracy funkcji ochronnej pojawiło się we wszystkich okresach rozwoju
prawa pracy. Za zasadniczy cel regulacji tej gałęzi prawa uznawano zawsze ochronę interesów i
praw pracowników, jako słabszej ekonomicznie stronie stosunku pracy.
Funkcja ta znajduje wyraz w licznych rozwiązaniach prawnych odnoszących się do różnych sfer
związanych z działalnością zakładów pracy.
W pierwszej kolejności wskazać należy na jedna z podstawowych zasad prawa pracy (art. 18
k.p), którą jest zasada uprzywilejowania pracownika, która dopuszcza odstępstwa od
przepisów prawa pracy, ale tylko na korzyść pracownika. Postanowienia umów o pracę
(i innych aktów kreujących stosunek pracy) mniej korzystne są z mocy prawa nieważne.
Szczególną grupę rozwiązań z punktu widzenia omawianej funkcji, stanowią ograniczenia
w dopuszczalności rozwiązywania stosunku pracy (ze skutkiem natychmiastowym, jak i
w drodze wypowiedzenia) oraz trwałego przekształcania treści stosunku pracy; także
określenie zasad reaktywowania stosunku pracy np. przy dokonaniu przez pracodawcę
zwolnienia pracownika z naruszeniem obowiązujących przepisów.
Wprowadzenie ochrony wynagrodzenia za pracę m. in. poprzez ustalenia najniższego
wynagrodzenia, uznanie prawa pracownika do godziwego wynagrodzenia, określenie
dopuszczalnych potrąceń, zapewnienie prawa do wynagrodzenia mimo niewykonywania
pracy (np. w czasie urlopu wypoczynkowego).
Przypisanie związkom zawodowym prawa kontrolowania niektórych decyzji podejmowanych
przez pracodawców w sprawach dotyczących pracowników.
Funkcja organizatorska realizowana jest przy pomocy przepisów sprzyjających prawidłowemu
funkcjonowaniu zakładu pracy, a pośrednio całej gospodarki narodowej. Wśród
instrumentów prawnych spełniających zadania organizatorskie wskazać należy uprawnienia
pracodawcy (i kierowników) do kształtowania składu załogi.
Dobrowolność w nawiązywaniu stosunku pracy, a także w uzasadnionych przypadkach
możliwość jego rozwiązania pozwala na dobór takich pracowników, którzy rzetelnie
wykonują powierzoną im pracę. Prawo wydawania poleceń dotyczących sposobu
wykonywania pracy, konkretyzowania zadań pracowniczych i odpowiadający temu
obowiązek podporządkowania się pracownika poleceniom pracodawcy sprzyja sprawności
działania. Także pracodawca obsadza stanowiska pracy, przydziela zadania, wydaje
instrukcje i w działaniach tych jest całkowicie niezależny. Ograniczenia wynikają ze
stosownych przepisów, a ponadto wymóg współdziałania ze związkami zawodowymi oraz
organami przedstawicielskimi załogi pozwala na organizowanie pracy w warunkach
poszanowania uzasadnionych oczekiwań pracowników.
Pracodawca dysponuje środkami motywującymi pracowników do wykonywania pracy
należytej jakości. Wskazać tu należy system ocen pracowniczych (w niektórych grupach
zawodowych oceny pracowników przeprowadza się okresowo), środki zachęty materialnej
(zapewnienie wysokiego wynagrodzenia, jego podwyższanie, udzielanie nagród
pieniężnych), pieniężnych także środki zachęty niematerialnej (pochwały, nagrody
niepieniężne).
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
57
Funkcję organizacyjna spełniają również przewidziane prawem dolegliwości o różnym
charakterze, które najogólniej mówiąc stanowią uszczuplenie interesów pracownika.
Wskazać tu należy odpowiedzialność porządkową, dyscyplinarną i majątkową.
Funkcja wychowawcza, jaką spełnia prawo pracy ma doniosły walor społeczny. Wykonywanie
pracy zarobkowej w istotnej mierze wpływa na jakość życia i warunkuje rytm życia
człowieka. Obowiązek szanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika (art. 11¹ k.
p.), zasada równego traktowania wszystkich zatrudnionych, sprawiedliwe wartościowanie
pracy, wdrażanie i przestrzeganie zasad współżycia społecznego (co zostało uznane za
obowiązek
pracodawcy
–
art.
94
pkt.
10
k.p
–
oraz pracownika – art. 100 § 2 pkt. 6 k. p.), wpływają na kształtowanie osobowości
człowieka.
4. Definicja i charakter prawny stosunku pracy
Przedmiot i treść stosunku pracy uregulowane są przepisami prawa pracy,
a w szczególności kodeksu pracy. Na podstawie artykułu 22§1 kodeksu pracy oraz
poglądów doktryny, stosunek pracy definiuje się jako stosunek prawny zachodzący
pomiędzy dwoma podmiotami, z których jeden zwany pracownikiem jest obowiązany
świadczyć osobiście, w sposób ciągły, powtarzający się, na rzecz i pod kierownictwem
drugiego podmiotu, zwanego pracodawcą, pracę określonego rodzaju oraz w miejscu i
czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca zatrudniać pracownika za
wynagrodzeniem.
Powyższa definicja określa podstawowe (pierwszorzędne) cechy stosunku pracy, wśród
których wyróżnia się tzw. dobrowolność zobowiązania. Art. 11 kodeksu pracy stanowi, że
przy wszystkich formach nawiązania stosunku pracy, istnieje obowiązek zgodnego
oświadczenia
woli
stron.
Oznacza
to
między
innymi,
że w obecnym stanie prawnym nie istnieje pojęcie przymusu pracy, a więc nikt nie jest
zobowiązany do jej wykonywania wbrew swojej woli. Ponadto nie można zawrzeć
stosunku pracy oraz ustalić warunków płacy i pracy bez wyrażenia przez obie strony, co
najmniej dorozumianego oświadczenia woli. Powyższa zasada łączy się również z ochroną
niektórych pracowników przed zwolnieniem w zależności od stanu, w jakim się znajdują
(okres macierzyński, okres przedemerytalny) lub funkcji, którą pełnią (przedstawiciele
samorządu zawodowego). Zwolnienie takiej osoby jest skuteczne, ale bezprawne, co
oznacza, że pracownik może dochodzić przywrócenia do pracy na drodze sądowej.
Kolejnym istotnym elementem stosunku pracy jest wynagrodzenie. Nie można więc
pozbawić pracownika prawa do pobierania wynagrodzenia, lub składnika wynagrodzenia.
Postanowienia umowne, które ograniczają lub odbierają pracownikowi prawo do
pobierania wynagrodzenia, są nieważne z mocy prawa i zostają zastąpione właściwymi
przepisami płacowymi. Kodeks pracy gwarantuje pracownikowi prawo do godziwego
wynagrodzenia za pracę. Termin "godziwe wynagrodzenie" nie oznacza, że pracodawca ma
zagwarantować pracownikowi wynagrodzenie minimalne, jest to bowiem niezbędne
minimum, ale to, że pracownikowi przysługuje takie wynagrodzenie, które w możliwie
najpełniejszy sposób odpowiada wielkości wkładu pracy pracownika. Stosunek pracy
charakteryzuje się również tym, że pracownik może świadczyć pracę wyłącznie osobiście,
natomiast osoba dopuszczona do pracy, która wykonuje pracę, powinna być uważana za
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
58
pracownika. Inaczej przy umowie zlecenia, gdzie możliwe jest pod pewnymi warunkami
wykonanie zlecenia przez osobę trzecią.
Przykładowo: Pani Joanna jest zatrudniona w ramach umowy o pracę na czas nieokreślony w
fabryce obuwia. W trakcie trwania umowy zaszła w ciążę, jednakże lekarz uprzedził ją, że z
powodu zagrożenia ciąży powinna, aż do porodu przebywać na zwolnieniu lekarskim. Pani
Joanna jednak obawiając się utraty pracy wysłała do zakładu pracy na zastępstwo swoją
siostrę, żeby wykonywała za nią jej obowiązki. Pracodawca odmówił dopuszczenia siostry do
pracy na miejsce pani Joanny, ale zaproponował jej zawarcie umowy na zastępstwo. Czy
pracodawca postąpił słusznie?
Nie wdając się w rozważania na temat szczególnej ochrony pracownicy w ciąży należy
stwierdzić, że pracodawca w tym wypadku postąpił słusznie, albowiem umowa o pracę
gwarantuje osobiste wykonywanie pracy. Pracownik nie może więc przekazać innej
osobie
wykonywania
w
zastępstwie
swojej
pracy,
a pracodawca nie powinien dopuścić takiej osoby do pracy. Może jednak zawrzeć z taką
osobą umowę o pracę na zastępstwo, do momentu powrotu pracownicy w ciąży do pracy.
Cechy stosunku pracy:
• podporządkowanie pracownika kierownictwu pracodawcy,
• odpłatność wykonywanej pracy,
• praca wykonywana osobiście przez pracownika,
• praca powtarzana w codziennych lub dłuższych odstępach czasu,
• praca wykonywana na „ryzyko” pracodawcy,
• praca wykonywana w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę.
5. Stosunek pracy a umowy cywilnoprawne:
Umowa o wykonanie pracy nieodpowiadająca wyżej wymienionym właściwościom nie
powoduje powstania stosunku pracy, nawet jeżeli ta spełnia niektóre z wyżej
wymienionych warunków. Gdy jednak w zawartej umowie występują z równym nasileniem
cechy umowy o pracę i innej umowy (np. umowy zlecenia), wówczas rozstrzygająca o typie
umowy jest wola stron.
a. Umowa o dzieło
Jeżeli przedmiotem umowy jest wykonanie określonego utworu, między stronami
powstaje stosunek prawny oparty na umowie o dzieło (art. 627 i n. kc). Jest to tzw. umowa
rezultatu – zamawiający dzieło zasadniczo nie ponosi ryzyka związanego z jego
wykonywaniem.
b. Umowa zlecenia
Stosunek pracy różni się też od umowy zlecenia, z której wynika obowiązek dokonania
określonej czynności prawnej lub świadczenia innych usług, w warunkach braku
podporządkowania zleceniobiorcy kierownictwu dającemu zlecenie. Czynności i usługi nie
muszą być wykonywane osobiście przez przyjmującego zlecenie.
c. Umowa agencji
Stosunek pracy nie powstaje także na podstawie umowy agencji, która zobowiązuje
agenta do stałego pośredniczenia przy zawieraniu umów oznaczonego rodzaju na rzecz
zleceniodawcy lub do zawierania w jego imieniu takich umów (art. 758 i n. kc) W tym
stosunku nie występuje podporządkowanie agenta kierownictwu zleceniodawcy
charakterystyczne dla stosunku pracy.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
59
6. Nawiązanie umownego stosunku pracy:
Kodeks pracy (dalej: KP) przewiduje kilka rodzajów umów o pracę. W art. 25 KP
ustawodawca przewiduje następujące jej rodzaje:
• umowa na czas określony - umowa zawierana na z góry określony czas. Co do zasady nie
można jej rozwiązać przed upływem terminu, na który została zawarta. Wyjątek
przewiduje art. 33 KP, który mówi, że jeżeli umowa została zawarta na co najmniej 6
miesięcy, można w jej treści przewidzieć możliwość wcześniejszego zakończenia jej
trwania.
• umowa na czas nieokreślony - umowa, która nie przewiduje terminu zakończenia
trwania stosunku pracy. Może zostać wypowiedziana przez każdą ze stron w dowolnym
momencie. W zależności od czasu trwania stosunku pracy na podstawie tej umowy
istnieją różne okresy wypowiedzenia przewidziane w art. 36 KP.
• umowa na czas wykonywania określonej pracy: rodzaj umowy na czas określony, gdzie
termin zakończenia umowy nie jest wyznaczany datą, a zdarzeniem jakim jest zakończenie
wykonywania określonego umową zadania.
• umowa na zastępstwo: rodzaj umowy na czas określony obejmujący okres
usprawiedliwionej nieobecności innego pracownika.
Każda z tych umów może zostać poprzedzona umową na okres próbny, która ma na celu
sprawdzanie, czy pracownik nadaje się na dane stanowisko. Umowa ta nie może zostać
zawarta na okres dłuższy niż 3 miesiące. Istnieje jednak możliwość zatrudniania tej samej
osoby na okres próbny na różnych stanowiskach (z czego pracodawcy chętnie korzystają).
Umowa o pracę powinna zostać zawarta na piśmie i zawierać oznaczenia stron oraz jej rodzaj
jak również warunki pracy i płacy, w szczególności rodzaj pracy i zakres obowiązków
pracowniczych, wymiar czasu pracy, miejsce jej wykonywania oraz wysokość wynagrodzenia. O
ile umowę o pracę możemy uznać za podstawowy sposób nawiązania stosunku pracy, o tyle
nawiązanie go na podstawie powołania (jak i innych szczególnych sposobów) jest sytuacją
wyjątkową i następuje tylko w przypadkach określonych odrębnymi przepisami prawnymi.
Zgodnie z art. 68 § 2 KP stosunek pracy na podstawie powołania nawiązywany jest na czas
nieokreślony, chyba że przepisy mówią inaczej. W takim przypadku stosunek ten nawiązuje się
na okres objęty powołaniem. Co do zasady, do stosunku pracy nawiązanego na podstawie
powołania stosuje się przepisy dotyczące umowy o pracę na czas nieokreślony, z wyjątkiem
przepisów o trybie postępowania w przypadku rozwiązania umowy oraz o rozpatrywaniu
sporów ze stosunku pracy w zakresie orzekania o bezskuteczności wypowiedzenia oraz
przywróceniu do pracy. Stosunek pracy nawiązany na podstawie powołania charakteryzuje się
dużo mniejszą stabilnością zatrudnienia. Zgodnie z art. 70 KP pracownik może zostać w każdym
czasie odwołany ze stanowiska przez organ powołujący, niezależnie od tego, czy stosunek
został zawarty na czas określony czy nieokreślony.
W taki sposób nawiązuje się stosunek pracy m. in. z dyrektorami przedsiębiorstw
państwowych, osobami pełniącymi stanowiska kierownicze w administracji państwowej,
dyrektorami instytucji kultury, prezesami Samorządowych Kolegiów Odwoławczych. Zawarcie
stosunku pracy na podstawie powołania może być poprzedzone konkursem.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
60
Wybór jest kolejnym sposobem pozaumownego nawiązania stosunku pracy. Ten rodzaj
zatrudnienia uregulowany w art. 73-75 KP znajduje zastosowanie w przypadkach, gdy przepisy
szczególne nakazują, aby osoba wybrana na dane stanowisko wykonywała pracę w charakterze
pracownika. Sztandarowym przypadkiem określenia w przepisach szczególnych obowiązku
nawiązania stosunku pracy na podstawie wyboru jest art. 4 ustawy z dnia 21 listopada 2008r. o
pracownikach samorządowych, w którym znajdziemy cały katalog osób, z którymi nawiązuje
się stosunek pracy np. wójt, prezydent, burmistrz. Z wyborem spotykamy się często również w
przypadku kierowniczych stanowisk w organizacjach społecznych, stowarzyszeniach, partiach,
związkach zawodowych, spółkach prawa handlowego. Cechą charakterystyczną wyboru, jako
podstawy nawiązania stosunku pracy, jest niemożności jego rozwiązania przed upływem
okresu, na który osoba została wybrana. Jedyną możliwością zakończenia stosunku pracy przed
zakończeniem kadencji, jest wygaśnięcie mandatu, z przyczyn przewidzianych w przepisach
szczególnych.
Mianowanie, zwane też nominacją, jest sposobem nawiązania stosunku pracy w całości
regulowanym przez przepisy szczególne, gdyż kodeks pracy milczy na ten temat. Z
mianowaniem mamy do czynienia w przypadku zawodów szczególnej rangi, takich jak sędzia,
prokurator, nauczyciel akademicki czy urzędnik służby cywilnej, a sam akt mianowania jest
aktem administracyjnym. Zakres obowiązków w tym przypadku wynika z tzw. pragmatyk
zawodowych, które rozszerzają określone prawem pracy obowiązki pracownika oraz
przewidują możliwość pociągnięcia go do odpowiedzialności dyscyplinarnej za naruszenie
obowiązków służbowych. Tak nawiązany stosunek pracy cechuje się również dużo większą
podległością pracownika. Pracownik może zostać przeniesiony na inne stanowisko niż
wymienione w akcie mianowania lub też zostać delegowany do innej jednostki organizacyjnej
pracodawcy. Z drugiej strony, w przypadku mianowania mamy do czynienia z dużo większą
stabilnością zatrudnienia. Poszczególne pragmatyki zawodowe enumeratywnie wyliczają
możliwości rozwiązania stosunku pracy zawiązanego na tej podstawie. Ustawami
przewidującymi mianowanie są między innymi Karta Nauczyciela, ustawa o pracownikach
urzędów państwowych, ustawa o ustroju sądów powszechnych.
Ostatnim znanym prawu pracy sposobem nawiązania stosunku pracy jest spółdzielcza
umowa o pracę. Umowa ta została w całości uregulowana w art. 181-203 ustawy z dnia 16
września 1982 r. Prawo spółdzielcze.
Stosunek pracy w podstawie spółdzielczej umowy o pracę zawierany jest pomiędzy
spółdzielnią pracy, a jej członkiem, którzy z mocy praca są obowiązani do pozostawania ze
sobą w stosunku pracy. Jest on więc pochodną stosunku członkostwa, który wynika z
samej istoty spółdzielni pracy, będącej przedsiębiorstwem prowadzonym w oparciu o
pracę swoich członków. Co do zasady umowa trwa dopóki pracownik jest członkiem
spółdzielni. Prawo spółdzielcze przewiduje tylko dwa wyjątki od tej zasady, a mianowicie,
gdy na podstawie uchwały rady spółdzielni ze względu na gospodarczą konieczność
zmniejszeniu ulegnie stan zatrudnienia oraz w przypadku przyznania członkowi prawa do
emerytury.
Konsekwencją pochodnego charakteru spółdzielczej umowy o pracę, jest fakt, iż wygasa
ona w chwili ustania stosunku członkostwa.
Podsumowując, w zależności od postawy nawiązania stosunku pracy obowiązki pracownika i
pracodawcy mogą ulegać modyfikacji w stosunku do tych, określonych w kodeksie pracy. W
stosunku do osób zatrudnionych na podstawie przepisów szczególnych kodeks pracy ma
charakter posiłkowy- znajduje zastosowanie, gdy przepisy szczególne w danej sprawie milczą.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
61
Niezależnie jednak od tego, w świetle prawa pracy wszystkie te osoby są pracownikami, co
wynika wprost z art. 2 KP.
7. Podmioty stosunku pracy
Zgodnie z art. 22 § 2 k. p. pracownikiem może być osoba, która ukończyła 18 lat, nie jest
całkowicie ubezwłasnowolniona, jako że uzyskanie pełnoletności ze względu na rozwój
umysłowy i fizyczny pozwala na podjęcie normalnej pracy zawodowej. Zgodnie
z przepisami działu IX Kodeksu pracy pracownikiem może być również osoba, która nie
ukończyła 18 lat, odpowiadająca określonym warunkom przewidzianym przez ustawę.
Ustawodawca określił jedynie dolną granicę wieku pracownika, nie podając górnej. Nie ma
więc przeszkód, by status pracownika posiadała osoba osiemdziesięcioletnia, jeżeli jej stan
zdrowia pozwala na świadczenie pracy określonego rodzaju. W niektórych przepisach
szczególnych osiągnięcie wieku emerytalnego i nabycie uprawnień emerytalnych stanowi
jednak przyczynę rezygnacji z pracownika. W stosunku do osób, które nie ukończyły 18 roku
życia (młodociani), art. 190 i 191 k. p. przewidują dopuszczalność ich zatrudnienia, pod
warunkiem, że: ukończyły 16 rok życia, ukończyły co najmniej gimnazjum, przedstawiły
świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu. Przyjęty
limit wiekowy 16 lat w stosunku do osób młodocianych obowiązuje od 1 września 2001 r, co
jest związane z faktem dostosowywania regulacji kodeksowej do zmiany struktury szkół i
modyfikacją kształcenia dzieci i młodzieży. W normalnym trybie edukacyjnym zgodnie z art. 15
§ 2 ustawy o oświacie, obowiązek szkolny rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku
kalendarzowym, w którym dziecko kończy 7 lat i trwa do ukończenia gimnazjum. Przyjęty
obecnie przez Kodeks pracy wiek młodocianego jest zgodny z treścią art. 65 ust. 3 Konstytucji
RP, zakazującym zatrudnienia na stałe dzieci do lat 16.
Ustawodawca dopuszcza możliwość zatrudnienia młodocianych zarówno tych, którzy posiadają
kwalifikacje zawodowe, jak i tych, którzy ich nie posiadają. W sytuacji, gdy młodociany nie
posiada kwalifikacji zawodowych, może być zatrudniony w celu przygotowania zawodowego.
W przypadku jednak, gdy je posiada, może być zatrudniony jedynie w oparciu o zwykłą umowę
o pracę, gdyż zatrudnienie go w celu przygotowania zawodowego z racji posiadanych
kwalifikacji uznać należy za bezprzedmiotowe.
Od 1 stycznia 2002 r., dopuszczalne jest zatrudnienie osoby młodocianej przy pracach w innym
celu niż przygotowanie zawodowe, a więc przy pracach lekkich, które nie powodują zagrożenia
dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego (art. 200¹ k. p.)
Wyjątkowa sytuację tej kwestii reguluje art. 191 § 5 k. p. (delegacja ustawowa).
Art. 22 § 2 k. p. określona jest pracownicza zdolność – co daje odpowiedź na pytanie kto może
być pracownikiem. Aby jednak podmiot mógł skutecznie nawiązać stosunek pracy, musi złożyć
oświadczenie woli. Ważność złożenia oświadczenia woli uzależniona jest od faktu, czy osoba je
składająca posiada czy nie posiada zdolności do czynności prawnych.
Art. 22 § 3 k. p pozwala osobie ograniczonej w zdolności do czynności prawnych nawiązywać
stosunek pracy oraz dokonywać czynności prawnych dotyczących tego stosunku bez zgody
przedstawiciela ustawowego. Kodeks pracy nie precyzuje na potrzeby prawa pracy terminu
„ograniczona
zdolność
do
czynności
prawnych”.
W tej kwestii konieczne jest odwołanie się przez art. 300 k. p. do Kodeksy cywilnego.
Zgodnie z art. 11, 12, 15, 16 k.c. pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą
uzyskania pełnoletności.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli 13 lat i osoby
częściowo ubezwłasnowolnione.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
62
Polskie prawo wskazuje dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia: całkowite i częściowe.
Przesłanka ubezwłasnowolnienia całkowitego jest aby osoba, która ma być
ubezwłasnowolniona, ukończyła 13 rok życia oraz wskutek choroby psychicznej lub
niedorozwoju umysłowego bądź innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności
pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem.
Natomiast osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby
psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w
szczególności pijaństwa lub narkomanii, przy czym stan tej osoby nie uzasadnia
ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.
Pracowniczej zdolności do czynności prawnej nie posiadają osoby poniżej 13 roku życia oraz
osoby całkowicie ubezwłasnowolnione.
Prawo cywilne w art. 17 k.c. przyjęło zasadę, według której do ważności czynności prawnej,
przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub
rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego.
Zasada ta nie ma zastosowania w płaszczyźnie stosunków pracy. Kodeks pracy nie uzależnia
bowiem powstania więzi prawnej miedzy podmiotami od zgody przedstawiciela ustawowego.
Ustawodawca stawia zatem na „samodzielność” pracownika w nawiązywaniu stosunku pracy.
Szczególna rola przedstawiciela ustawowego polega tu na możliwości doprowadzenia do
rozwiązania stosunku pracy, jeżeli pozostawanie w nim sprzeciwia się dobru tej osoby, jedynie
za zezwoleniem sądu opiekuńczego. Nie ma natomiast wpływu na nawiązanie stosunku pracy.
Zasadniczym problemem, jaki wiąże się z pracowniczą zdolnością do czynności prawnych jest
określenie (wskazanie) skutków prawnych w sytuacji nawiązania stosunku pracy z osobą
posiadającą ograniczoną zdolność do czynności prawnej, która jednak nie ukończyła 16 roku
życia, a więc małoletnich, nie posiadających statusu młodocianego. Kwestia należy do
kontrowersyjnych, jeżeli wyznacznikiem jest wiek osoby, a nie przesłanka jej
ubezwłasnowolnienia. W doktrynie sygnalizowano, że zatrudnienie takiej osoby jest
niedopuszczalne z racji ustawowego zakazu zatrudniania osób poniżej 16 roku życia (wyjątek
przy osobach, których zatrudnienia jest dopuszczalne w warunkach, gdy nie mają 16 lat, ale
ukończyły gimnazjum – art. 191 § 5 k. p.). Uznano, że nawiązanie z takim podmiotem stosunku
pracy jest czynnością prawną nieważną. Skutki takie należy jednak uznać, za zbyt daleko idące.
Art. 22 § 3 k. p. dotyczy zdolności do czynności prawnej, zaś art. 190 § 2 k. p. odnosi się do
czynności zatrudnienia polegającej na ważnym złożeniu oświadczenia woli i dopuszczeniu
pracownika do procesu pracy. Zakaz zatrudniania z art. 190 § 2 k. p. skierowany jest do
pracodawcy, którego naruszenie może powodować jego odpowiedzialność karno –
administracyjną. Uwzględniając treść art. 22 § 3 k. p. osoba ograniczona w zdolności do
czynności prawnych może złożyć ważne oświadczenie woli.. Jeżeli takie oświadczenie woli w
przedmiocie nawiązania stosunku pracy złoży pracodawca, łamiąc przy tym zakaz wynikający z
art. 190 § 2 k. p., między stronami powstaje więź prawna, która nie może być kontynuowana,
jako, ze pracodawca działał w sposób bezprawny. Zawarty w ten sposób stosunek pracy jest
ważny, ale wadliwy. W takim przypadku pracodawca powinien niezwłocznie go rozwiązać i
wypłacić
pracownikowi
odszkodowanie
w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia (art. 201 § 2 k. p.)
8. Pracownik
Art. 3.KC Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości
prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników.
9. Pracodawca
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
63
Art. 2. KC Pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania,
wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę
10. Umowa o pracę: co to jest? Pojęcie umowy.
Umowa o pracę jest najczęściej występującym sposobem nawiązania stosunku pracy.
Określa pozycję stron, uwypukla charakter prawny powstającego w oparciu o nią stosunku
prawnego, najpełniej wyraża swobodę stron w nawiązaniu tego stosunku, umożliwia
wywieranie wpływu na treść stosunku pracy.
Przed nawiązaniem stosunku pracy (bez względu na podstawę nawiązania) zarówno kandydat
do pracy, jak i pracodawca zainteresowani są w gromadzeniu informacji. Jest to ważny etap,
gdyż poznanie możliwości i oczekiwań obu podmiotów zmniejsza ryzyko osobowe i pozwala
uniknąć rozczarowań po stronie pracownika.
Wśród informacji przekazywanych pracodawcy można wymienić:
a) informacje pochodzące od kandydata do pracy
b) informacje pochodzące od instytucji uprawnionych do wydawania określonych
dokumentów czy też uprawnionych do dokonywania w dokumentach odpowiednich adnotacji
Rola i znaczenie w ocenie przydatności zawodowej kandydata jest różna. Nie budzi
wątpliwości, że najbardziej przydatne są dane dotyczące wykształcenia, okresu pracy
i zajmowanych stanowisk; ale również informacje charakteryzujące kandydata od strony
uzdolnień, zainteresowań, predyspozycji psychicznych mogą być dla pracodawcy ważne ze
względu na rodzaj oferowanej pracy. Zgodnie z art. 47 Konstytucji RP „Każdy ma prawo do
ochrony prawnej życia prywatnego (…)”.
Dla ochrony kandydata do pracy przed zbytnią ingerencją w jego sprawy prywatne, przepisy
wykonawcze do art. 298¹ k.p. określają, jakich dokumentów może pracodawca domagać się od
osoby ubiegającej się o pracę i jakie dokumenty może dodatkowo przedłożyć osoba
zainteresowana.
Pracodawca może żądać przedłożenia: wypełnionego kwestionariusz osobowego
z fotografiami, świadectwa pracy z poprzedniego miejsca pracy, dokumentów
potwierdzających kwalifikacje zawodowe wymagane do wykonywania oferowanej pracy (od
młodocianego – świadectwa ukończenia szkoły podstawowej), orzeczenia lekarskiego
stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku
i innych dokumentów, jeżeli obowiązek ich przedłożenia wynika w odrębnych przepisów.
Ze względu na charakter pracy pracodawca może zwrócić się do odpowiedniego organu z
zapytaniem o karalność pracownika.
Poza gromadzeniem odpowiednich dokumentów pracodawca może prowadzić rozmowy
kwalifikacyjne, sprawdzać przydatność zawodową. Bezpośredni kontakt z osoba ubiegającą się
o pracę ma duży walor poznawczy, gdyż dokumenty stanowią ograniczone źródło informacji i
nie prezentują cech osobistych osoby.
We wstępnej fazie, poprzedzającej nawiązanie stosunku pracy, pracodawcę obciążają też
obowiązki. Przede wszystkim ma obowiązek przekazania kandydatowi do pracy informacji
dotyczących
warunków
przyszłej
pracy,
w
szczególności
poinformować
o ryzyku zawodowym i wymogach, jakie stawia dana praca.
Przed dopuszczeniem pracownika do pracy zobowiązany jest zapoznać pracownika
regulaminem pracy, z przepisami i zasadami bhp, a także z zakresem informacji objętych
tajemnicą określoną w obowiązujących ustawach, które pozostawać będą w związku z
umówionym rodzajem pracy. Zobowiązany jest wystawić legitymację służbową
i przepustkę (jeżeli zachodzi taka potrzeba).
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
64
W żadnym razie nie może dopuścić do pracy bez aktualnego orzeczenia lekarskiego
stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku.
W zakresie sposobu zawierania umowy o prace, przepisy prawa pracy nie zawierają
konkretnych uregulowań. Pozwala to na stosowanie art. 66 – 72 k.c., naturalnie pod
warunkiem niesprzeczności z zasadami prawa pracy.
Umowa może dojść do skutku:
a. w drodze rokowań
b. składania ofert
Ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje skierowane do ogółu lub poszczególnych osób
traktuje się jako zaproszenie do rozpoczęcia rokowań (art. 71 k.c.)
Zgodnie z art. 72 k.c. jeżeli strony prowadzą rokowania, umowa zostaje zawarta, gdy strony
dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień. W odniesieniu do umowy o pracę
oznacza to wymóg uwzględnienia nie tylko rodzaju pracy, ale innych składników umowy, takich
jak termin rozpoczęcia pracy, wynagrodzenie oraz innych elementów, które wolą stron mają
być wprowadzone do treści umowy o pracę.
Zawarcie umowy na podstawie oferty (art. 66 i inne k.c. w związku z art. 300 k. p.) polega na:
1. złożeniu przez pracodawcę lub kandydata do pracy oświadczenia wyrażającego wolę
zawarcia umowy
2. na przyjęciu tej oferty przez drugą stronę
Umowa zostaje zawarta, gdy strony złożą oświadczenie woli co do istotnych postanowień
umowy. W praktyce złożenie i przyjęcie oferty jest najczęściej spotykanym sposobem
zawierania umów o pracę.
Przepisy przewidują też możliwość zawierania umowy o pracę przez dopuszczenie do pracy
osoby, która wyraziła gotowość podjęcia określonego zatrudnienia. Zawarcie umowy o pracę
następuje wówczas w sposób dorozumiany (per facta concludentia). Podstawę prawną stwarza
art. 60 k.c. (w związku z art. 300 k. p.), który stanowi, że „(…) wola osoby dokonującej
czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej
wolę w sposób dostateczny”.
Dorozumiane zawarcie umowy o pracę ma miejsce wówczas, gdy pracownik za milczącą zgoda
wykonuje pracę podporządkowaną. Dopuszczenie do pracy jest jedną z form zawarcia umowy
o pracę i dlatego dla nawiązania stosunku pracy konieczne jest spełnienie wszystkich
przesłanek, które decydują o ważności nawiązania stosunku pracy (by można mówić o
oświadczeniu woli). Natomiast po stronie pracodawcy, za oświadczenie woli można traktować
dopuszczenie do pracy, dokonane tylko przez osobę uprawnioną do reprezentowania
pracodawcy. Przy nawiązaniu stosunku pracy przez dopuszczenie, tak jak w każdym innym
przypadku niezachowania formy pisemnej, pracodawca zobowiązany jest, nie później niż w
ciągu 7 dni od dnia rozpoczęcia pracy, potwierdzić na piśmie rodzaj oraz jej warunki (art. 29 §3
k. p.).
11. Zawarcie umowy o pracę, formy
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
65
Zawarcie umowy o pracę
I. Uwagi wstępne
•
o
Umowa o prace może być zawarta na drodze:
Negocjacji między pracodawcą a potencjalnym pracownikiem.
Umowa zostaje zawarta, gdy strony ustalą wszystkie postanowienia
objęte negocjacjami.
o
Przyjęcia oferty pracy złożonej przez pracownika bądź pracodawcę. Np.
przyjęcie przez pracownika oferty pracy zamieszczonej przez pracodawcę w ogłoszeniu o pracę.
•
W związku z zatrudnieniem pracownika pracodawca ma obowiązek poinformowania go
na piśmie, nie później niż w ciągu 7 dni od dnia zawarcia umowy o pracę, o:
o
obowiązującej pracownika dobowej i tygodniowej normie czasu pracy,
o
częstotliwości wypłat wynagrodzenia za pracę,
o
wysokości przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego,
o
obowiązującej pracownika długości okresu wypowiedzenia umowy o pracę,
o
układzie zbiorowym pracy, którym pracownik jest objęty,
o
o porze nocnej,
o
miejscu, terminie i czasie wypłaty wynagrodzenia,
o
•
przyjętym sposobie potwierdzania przez pracowników przybycia i obecności w
pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności w pracy jeżeli pracodawca nie
Rodzaje umów o pracę:
na czas określony, na czas
UWAGA
nieokreślony,
na okres
próbny,
na czas wykonywania
określonej pracy.
na
zastępstwo
Zawracie z pracownikiem trzeciej umowy o prace na czas określony jest równoznaczne z
zawarciem umowy o pracę na czas nieokreślony, gdy:
Pracodawca i pracownik zawarli już dwukrotnie umowę o prace na czas
określony na następujące po sobie okresy,
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
66
przerwa między rozwiązaniem poprzedniej a nawiązaniem kolejnej umowy o
pracę nie przekroczyła 1 miesiąca.
II. Treść umowy o pracę
•
Umowa o pracę powinna określać:
strony umowy,
o
Pracownika i pracodawcę.
o
rodzaj umowy,
o
datę zawarcia umowy,
o
warunki pracy i płacy, a w szczególności:
rodzaj pracy, np. poprzez wskazanie: stanowiska pracy, czynności które
pracownik będzie wykonywał, obowiązków pracownika
miejsce wykonywania pracy, np. poprzez podanie: adresu jednostki
organizacyjnej pracodawcy, w której pracownik będzie pracował – oddziału pracodawcy,
zakładu pracy, czy wskazanie ruchomego miejsca pracy w ramach danego obszaru –
sprzedawcy regionalni.
wynagrodzenie za pracę.
wynagrodzenie musi odpowiadać rodzajowi pracy,
należy podać składniki wynagrodzenia (dodatki, premie,
prowizje),
wymiar czasu pracy,
Określenie wysokości etatu (np. cały etat, ½ etatu itd.).
termin rozpoczęcia pracy.
Termin rozpoczęcia pracy jest jednocześnie terminem nawiązania
stosunku pracy.
jeżeli terminu rozpoczęcia pracy nie podano w umowie o
prace, stosunek pracy nawiązuje się w dniu zawarcia umowy o pracę.
•
W umowie o pracę można również zawrzeć inne postanowienia, takie jak choćby
dotyczące:
o
Zatrudnienie pracownika w systemie pracy weekendowej czy skróconym
tygodniu pracy.
Odpowiedzialności materialnej pracownika za powierzone mu mienie.
o
Zobowiązania pracownika do zwrotu powierzonego mu mienia (np. telefonu
o
służbowego).
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
67
III. Forma umowy o pracę
•
Umowę o pracę zawiera się na piśmie.
Niezachowanie formy pisemnej nie jest obarczone rygorem nieważności umowy
o
o pracę.
Jeżeli umowa o pracę nie została zawarta na piśmie, pracodawca
powinien, najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez pracownika, potwierdzić mu na piśmie
ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej warunków.
Jeżeli pracodawca nie dokona potwierdzenia na piśmie zawartej z
pracownikiem umowy o pracę, podlega on karze grzywny od 1.000 zł do 30.000 zł.
o
Ważna jest umowa o pracę zawarta ustnie albo w sposób dorozumiany (np.
przez dopuszczenie pracownika do pracy przez pracodawcę)
Umowa o pracę jest zgodnym oświadczeniem woli pracownika i pracodawcy; jest jedną z
podstaw nawiązania stosunku pracy (art. 2 k. p.).
Kodeks pracy pojęciem umowy o pracę posługuje się w dwojakim znaczeniu:
a. jako czynnością prawną kreującą stosunek pracy
b. jako synonim stosunku pracy (art. 30 k. p. „umowa o pracę rozwiązuje się”, mimo, że
rozwiązaniu ulega stosunek pracy, a nie umowa
W umowie o pracę wyróżnia się trojakiego rodzaju składniki (elementy, postanowienia):
1. składniki przedmiotowo istotne (essentialia negotii), które pozwalają na identyfikację
czynności prawnej; takim składnikiem koniecznym umowy o pracę jest określenie
rodzaju pracy
2. składniki podmiotowo istotne (accidentalia negotii), które z woli stron zostały podniesione
do rangi istotnych, ważnych (np. pora świadczenia pracy inna niż wynikająca z rozkładu czasu
pracy)
3. składniki uzupełniające ex lege (z mocy ustawy)
Ich ilość i zakres jest zróżnicowany, gdyż „swoboda umów” wynikająca z podstawowej zasady
prawa pracy nazywanej wolnością pracy (art. 11 k. p.) pozwala podmiotom zawierającym
umowę o pracę kształtować jej treść bez większych ograniczeń. Nie oznacza to naturalnie
pełnej dowolności.
O swobodzie umów można mówić w odniesieniu do ich zawierania. Natomiast swoboda
kształtowania treści umowy o pracę doznaje wielu ograniczeń. Wśród nich należy wskazać art.
18 § 1 k. p., zgodnie z którym swoboda ustalania treści umowy o pracę może być realizowana
wyłącznie w sferze postanowień bardziej korzystnych dla pracownika, niż wynika to z
przepisów prawa pracy.
Kodeks pracy określa zarówno wymagania, jakim powinna odpowiadać umowa o pracę oraz
formę jej zawarcia. Pominięcie któregoś z elementów wymienionych w art. 29 § 1 k. p. nie
powoduje wszakże nieważności umowy i nie oznacza, że nie nawiązano stosunku pracy,
bowiem do nawiązania tej więzi prawnej dochodzi, gdy strony określą składnik przedmiotowo
istotny (rodzaj pracy), a umowach terminowych – nadto rodzaj pracy.
Art. 29 § 1 k. p. stanowi, że umowa o pracę powinna określać rodzaj i warunki pracy, a
w szczególności: rodzaj pracy, miejsce jej wykonywania, termin rozpoczęcia pracy
i wynagrodzenie odpowiadające rodzajowi pracy.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
68
Kodeks pracy wyróżnia kilka rodzajów umów o pracę, stąd umowę należy doprecyzować
poprzez wskazanie jej rodzaju, zwłaszcza, ze każda z nich stwarza inna sytuację prawną dla obu
podmiotów stosunku pracy. O wyborze umowy decydują pracodawca z kandydatem do pracy.
Zatem swoboda umów (art. 11 k. p.) wiąże się nie tylko z decyzją o jej zawarciu, ale także z
wyborem jej rodzaju. Swoboda wyboru rodzaju umowy doznaje nielicznych ograniczeń;
przykładem jest. umowa na czas określony, która w sytuacji przewidzianej w art. 25¹ k. p. w
zakresie skutków prawnych, będzie równoznaczna z umową na czas nieokreślony.
Rodzaj umowy stanowi składnik konieczny umowy o pracę. Bez jego wskazania nie można
mówić o umowie o pracę. Mimo, że jest to najistotniejszy składnik, pojęcie rodzaju pracy nie
jest dostatecznie precyzyjnie określone. W umowie o pracę chodzi przede wszystkim o takie
określenie rodzaju pracy, by pracownik wiedział, czego pracodawca może od niego oczekiwać.
Określenie rodzaju pracy ma istotne znaczenie nie tylko dla zidentyfikowania pewnego typu
czynności prawnej, ale również dlatego, że określa zakres obowiązków pracowniczych i jego
dyspozycyjności w procesie pracy.
We wzorze umowy o prace stanowiącym załącznik do rozporządzenia o dokumentacji
proponuje się, by rodzaj umówionej pracy wyrażony był poprzez wskazanie: stanowiska,
funkcji, zawodu, specjalności.
Dla doprecyzowania rodzaju pracy pracodawcy wielokrotnie sporządzają tzw. zakres czynności.
Sporządzony powinien być z chwilą zawarcia umowy. Doręczony pracownikowi w okresie
późniejszym, zwłaszcza gdyby pracownik kwestionował jego treść, traktowany może być jako
propozycja nowych warunków zatrudnienia.
Miejsce wykonywania pracy powinno być określone w sposób niebudzący wątpliwości, gdzie
ma być wykonywana praca. Stanowi ważny element umowy o pracę, zwłaszcza wtedy, gdy
zachodzi potrzeba jej wykonywania w różnych miejscach lub miejscowościach albo gdy
siedziba pracodawcy nie stanowi miejsca pracy. Przepisy prawa nie dają w tej mierze żadnych
wskazań, co umożliwia wprowadzenie do umowy o pracę ustaleń, które są dogodne dla stron
stosunku pracy. Ma to istotne znaczenie, zwłaszcza w związku z rozwojem informatyki, która
stwarza dogodne warunki na przykład do pracy na odległość, tzw. telepracy. W razie
wątpliwości zastosowanie ma art. 454 § 2 k.c. (w związku z art. 300 k. p.), zgodnie z którym za
miejsce pracy uznać należy siedzibę zakładu pracy, choć regułą jest rozumienie miejsca pracy
jako przestrzeni, w której pracownik rozpoczyna i kończy codzienną pracę, a nie siedzibę
pracodawcy.
Wymóg określania miejsca pracy wśród warunków, jakie musi spełniać umowa o pracę,
wprowadzony został do Kodeksu pracy z uwagi na dyrektywę prawa wspólnotowego dotyczącą
udokumentowania umowy. Doprecyzowanie miejsca pracy pozwala na uniknięcie niejasności,
jakie mogą pojawić się w praktyce. Nie jest to jedna wymóg zaliczany do składników
koniecznych umowy o pracę, więc w konsekwencji niewskazanie w umowie miejsca
wykonywania pracy nie może prowadzić do nieważności całej czynności prawnej.
Określenie terminu rozpoczęcia pracy ma duże znaczenie praktyczne. Art. 26 k. p.
z terminem określonym w umowie jako dniem rozpoczęcia pracy wiąże moment nawiązania
stosunku
pracy.
Ponieważ
prawa
i
obowiązki
zarówno
pracownika
jak
i pracodawcy powstają z chwilą nawiązania tej więzi prawnej, konieczne jest sprecyzowanie
tego
terminu.
Trzeba
też
podkreślić,
że
nawiązanie
stosunku
pracy
w terminie określonym umową jest regułą.
Od niej art. 26 k. p. wprowadza wyjątek, a mianowicie – jeżeli w umowie nie określono
terminu rozpoczęcia pracy, to stosunek pracy nawiązuje się w dniu zawarcia umowy.
Z takiego ujęcia wynikają następujące wnioski:
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
69
c.
określenie terminu rozpoczęcia pracy jest wskazane (wynika to z art. 29), choć nie jest
elementem koniecznym dla bytu umowy o pracę, skoro art. 26 k. p. przewiduje możliwość
zawarcia umowy bez określenia tego terminu
d.
określenie terminu, jako dnia rozpoczęcia pracy pozwala na rozdzielenie podstawy
nawiązania stosunku pracy, jaką jest umowa o pracę, od skutku, którym jest nawiązanie
stosunku pracy (stosunek pracy powstaje od dnia wskazanego jako dzień rozpoczęcia pracy bez
względu na to, czy praca zostanie podjęta w tym terminie; ewentualną nieobecność pracownik
musi usprawiedliwić, albo poniesie konsekwencje za naruszenie obowiązku pracowniczego
e.
określenie terminu nawiązania stosunku pracy pozostawione jest woli stron
f.
w okresie miedzy dniem zawarcia umowy o pracę, a dniem wskazanym jako dzień
rozpoczęcia pracy obie strony nie wiąże stosunek pracy; umowa o pracę zobowiązuje
pracownika do podjęcia pracy w określonym terminie, a pracodawcę do przyjęcia
(dopuszczenia)go do pracy.
Określenie wynagrodzenia za pracę powinno wskazywać składniki wynagrodzenia i ich
wysokość oraz podstawę prawną ich ustalenia. Art. 29 § 1 k. p. wskazuje, że wynagrodzenie
powinno odpowiadać rodzajowi pracy.
W umowie o pracę zawieraną z pracownikiem skierowanym do pracy na obszarze państwa
niebędącego członkiem Unii Europejskiej na okres przekraczający miesiąc, poza omówionymi
warunkami (rodzaj pracy, miejsce wykonywania pracy, termin jej rozpoczęcia, wynagrodzenie)
określony musi być czas wykonywania pracy za granicą oraz waluta, w której wypłacane będzie
wynagrodzenie w czasie wykonywania pracy za granicą (art. 29 §¹ k.p.). Ponadto pracodawca
zobowiązany jest powiadomić pracownika na piśmie o świadczeniach przysługujących mu z
tytułu skierowania do pracy za granicą, obejmujących zwrot kosztów przejazdu oraz
zapewnienie zakwaterowania (art. 29 §² k. p.).
Trzeba podkreślić, że art. 29 § 1 k. p. nie daje wyczerpującego wyliczenia elementów
umowy o pracę. Strony stosunku pracy mogą w umowie zamieszczać wiele innych
postanowień, byle nie pogarszały one sytuacji pracownika w porównaniu
z przepisami prawa (art.11, 18 §1 k. p.). Przykładowo można wskazać, że zgodnie z art. 33 k. p.
w umowach zawieranych na czas określony, dłuższy niż 6 miesięcy, strony mogą dopuścić
możliwość rozwiązania stosunku pracy w drodze wypowiedzenia. Na stanowiskach związanych
z odpowiedzialnością materialną można ustalić dłuższy okres wypowiedzenia w przypadkach, o
których mówi art. 36 § 5 k. p. Odmiennie niż dla ogółu zatrudnionych można określić czas
pracy-np. pół etatu.
W odniesieniu do formy Kodeks pracy w art. 29 § 1 wprowadza wymóg zawierania umowy o
pracę na piśmie. Usuwa to wątpliwości co do rodzaju pracy umówionej, ułatwia określenie
praw i obowiązków stron stosunku pracy, jednoznacznie wskazuje rodzaj umowy; w razie sporu
umożliwia udowodnienie zarówno faktu zawarcia umowy, jak i zakresu jej treści. Forma
pisemna stanowi też istotny czynnik ochrony interesów obu podmiotów.
Forma pisemna jest zachowana, gdy pracodawca i pracownik złożą własnoręczne podpisy na
dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Pracodawca sporządza umowę o pracę co
najmniej w dwóch egzemplarzach, z których jeden doręcza pracownikowi, a drugi włącza do
akt osobowych pracownika (do części B).
Kodeks pracy nie określił skutków niezachowania formy pisemnej, a w szczególności nie
ustanowił rygoru nieważności z wyjątkiem umów wprowadzających zakaz konkurencji, dla
których art. 101³ k. p. przewiduje taką sankcję.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
70
Brak związania sankcji nieważności z brakiem formy pisemnej wynika z potrzeby ochrony
stosunku pracy powstałego w inny sposób, na przykład na podstawie porozumienia ustnego
czy przez dopuszczenie do pracy.
Art. 29 § 3 k. p. z brakiem formy pisemnej wiąże jedynie obowiązek pracodawcy potwierdzenia
pracownikowi na piśmie niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 7 dni od dnia rozpoczęcia
pracy, rodzaju umowy i jej warunków. Niezwłoczność, w rozumieniu tego przepisu, należy
rozumieć, jako obowiązek pracodawcy potwierdzenia bez nieuzasadnionej zwłoki, przy czym
ocena niezwłoczności dokonana musi być z uwzględnieniem wszystkich okoliczności
konkretnego przypadku. Treść potwierdzonej umowy nie może odbiegać od ustaleń wcześniej
poczynionych. Z datą potwierdzenia umowy nie wiąże się moment powstania stosunku pracy.
Niepotwierdzenie na piśmie umowy zawartej z pracownikiem najdalej w ciągu 7 dni stanowi
wykroczenie przeciwko prawom pracownika i jest zagrożone karą grzywny (art.281 pkt 2 k. p)
Pracownik może wystąpić do sądu pracy z roszczeniem.
12. Rodzaje umów o pracę
Kodeks pracy w art. 25 wyróżnia kilka rodzajów umów o prace. W art. 25 § 1 k. p. wymienia
się umowę na czas nieokreślony, na czas określony, w tym na czas zastępstwa nieobecnego
pracownika lub na czas wykonania określonej pracy; a w art. 25 § 2 k. p. umowę o pracę na
okres próbny.
Pierwsza z wymienionych umów jest umową bezterminową, pozostałe to umowy terminowe.
Umowę na czas nieokreślony cechuje brak końcowego terminu trwania stosunku pracy. Jest
umowa najbardziej dogodną dla pracownika. Zapewnia relatywnie daleko idącą ochronę
stosunku pracy.
Umowa na czas określony jest umowa terminowa. Jej czas trwania może być określony przez
wskazanie daty lub okresu jej trwania. Długość trwania umowy zależy od woli stron.
Różnicowanie okresu determinowane jest celem, rodzajem i zakresem zadań, dla jakich
dochodzi do zawarcia umowy.
Po nowelizacji Kodeksu pracy od 29 listopada 2002 r., istnieje możliwość zawierania umowy
o pracę na czas zastępstwa pracownika w okresie jego usprawiedliwionej nieobecności w
pracy (art. 25 § 1 k. p.). Należy podkreślić, że umowa taka dotyczyć może wyłącznie
zastępstwa związanego z usprawiedliwiona nieobecnością, np. zwolnienia chorobowego
pracownika, urlopu wypoczynkowego, macierzyńskiego, wychowawczego, itp. Zawiera się
ją na okres „obejmujący czas tej nieobecności”.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
71
Umowa na czas określony, tak jak inne umowy o pracę powinna być zawarta w formie
pisemnej. Zdaniem SN, zawarcie jej może nastąpić także w sposób dorozumiany, jeżeli jej
zawarciu towarzyszy zachowanie stron niebudzące wątpliwości co do woli nawiązania
stosunku pracy na czas ściśle określony.
Umowa rozwiązuje się po upływie umówionego okresu. Zawarta z kobietą w ciąży, ulega
przedłużeniu do dnia porodu, gdyby miała rozwiązać się po upływie trzeciego miesiąca
ciąży (art. 177 § 3 k. p.), z wyjątkiem umów o pracę na czas określony zawartej w celu
zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy (art. 177 § 3¹
k. p.).
W umowach zawartych na czas określony dłuższych niż 6 miesięcy, strony mogą wprowadzić
postanowienie
dopuszczające
wcześniejsze
jej
rozwiązanie
za
dwutygodniowym
wypowiedzeniem (art. 33 k. p.).
W praktyce życia codziennego pojawiło się negatywne zjawisko wielokrotnego zawierania
umów na czas określony z tymi samymi pracownikami. W ten sposób pracodawcy zmierzali
do minimalizacji obciążeń i ograniczeń, jakie wiążą się z umowami na czas nieokreślony.
Dla przeciwdziałania tym praktykom wprowadzono do Kodeksu pracy art. 25¹ k. p., który
stanowi, że jeżeli strony dwukrotnie zawarły umowę o pracę na czas określony na
następujące po sobie okresy, a przerwa między tymi umowami nie przekroczyła jednego
miesiąca, to zawarcie kolejnej (trzeciej) umowy o pracę na czas określony jest
równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy o pracę na czas nieokreślony.
Przepis ten dotyczy przypadków zawierania kolejnych umów okresowych przez tych samych
partnerów stosunku pracy i to pod warunkiem, że przerwa miedzy umowami nie przekroczy
jednego miesiąca. Do sposobu obliczania przerwy ma zastosowanie art. 112 k.c. w związku
z art. 300 k. p., zgodnie z którym termin oznaczony w miesiącach kończy się z upływem
dnia,
którego
nazwa
lub
data
odpowiada
początkowemu
dniowi
terminu,
a gdy takiego dnia
w ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca.
Nawiązanie stosunku pracy na czas nieokreślony na podstawie trzeciej umowy następuje z
mocy prawa (na podstawie art. 25¹k.p.) bez potrzeby składania dodatkowych oświadczeń
woli.
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
72
Jest sprawą dyskusyjną, czy obowiązujące przepisy dopuszczają możliwość przedłużania umów
zawartych na czas określony w drodze porozumienia stron, przed upływem okresu, na jaki
zostały zawarte.
Zwolennicy za podstawowy argument powołują zasadę swobody umów. Natomiast
przeciwnicy wyrażają obawy, że przedłużenie umowy okresowej może zmierzać do obejścia
przepisu art. 25¹ k.p.
Nie można chyba jednak z góry przesądzić, że porozumienie przesuwające termin rozwiązania
umowy jest dopuszczalne lub tez stanowi obejście przepisu art. 25¹ k.p. Odpowiedź jest
możliwa dopiero po analizie konkretnego stanu faktycznego, przy czym decydujące
znaczenie ma cel, jaki leży u podstaw porozumienia.
Kolejna nowelizacja Kodeksu pracy , dokonana w 2002 r., wyeliminowała ten problem
w drodze zawieszenia od dnia 29 listopada 2002 r., stosowania art. 25¹ k.p. do chwili
przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. W tym okresie pracodawca mógł zawierać
z pracownikiem dowolną liczbę umów okresowych.
Umowa na czas wykonywania określonej pracy jest również zaliczana do umów terminowych.
Dochodzi do skutku, gdy strony:
-
określają rodzaj pracy poprzez precyzyjne wskazanie zadań, dla których zawiera się umowę
(nie wystarczy podać tylko przykładowo prace ślusarskie)
-
wskażą rodzaj umowy
Pojęciem umowy na czas określony obejmuje się także umowy sezonowe. Charakterystyczne
dla tych umów jest nie tylko zatrudnienie na określony czas, ale także wykonywanie pracy
określonej w umowie rozumianej w sensie czynnościowym, a nie określonym wynikiem
pracy. Z punktu widzenia formalnego wieź łącząca strony stosunku pracy jest silna, bowiem
Kodeks pracy nie przewiduje możliwości jej rozwiązania, z wyjątkiem upadłości lub
likwidacji pracodawcy. Stosunek pracy ustaje z dniem ukończenia prac będących
przedmiotem umowy. Umowa ulega przedłużeniu z pracownicą ciężarną, do dnia porodu,
przy spełnieniu warunków określonych w art. 177 § 3 k.p, z wyjątkiem umów zawartych w
celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy (art.
177 § 3¹ k.p.).
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
73
Umowa o pracę na okres próbny służy pracownikowi do zapoznania warunków pracy (w
szerokim tego słowa znaczeniu), a pracodawcy umożliwia poznanie walorów pracownika,
wśród których zasadnicze znaczenie mają jego kwalifikacje zawodowe. Wprowadzony do
nazwy umowy termin „próba” wskazuje cel, jakiemu ta umowa ma służyć – oznacza
praktyczną konfrontację kwalifikacji pracownika ze stawianymi mu zadaniami.
Zawarcie umowy na okres próbny pozostawione jest woli stron. Zgodnie z art. 25 § 2 k.p.
poprzedzać może zawarcie umowy na czas nieokreślony, na czas określony, w tym na czas
zastępstwa lub na czas określonej pracy.
Strony stosunku pracy określają długość okresu próby. Może on być zróżnicowany, chodzi
bowiem o to, by zapewnić osiągnięcia celu postawionego przed instytucją próby. Względy
ochronne spowodowały, że Kodeks pracy nie pozostawił w tej mierze całkowitej swobody,
określając maksymalną długość trwania próby na 3 miesiące (art. 25 § 2 k.p.).
Niedopuszczalne jest wiec zawarcie takiej umowy na okres dłuższy lub też ponowienie jej
miedzy tymi samymi podmiotami po upływie próby. Również nie można zawrzeć umowy na
okres próby, jeżeli strony od razu zawarły umowę innego rodzaju.
Umowa na okres próbny, przekraczająca jeden miesiąc, zawarta z kobietą w ciąży ulega z mocy
prawa przedłużeniu do dnia porodu, gdyby rozwiązanie tej umowy nastąpić miało po
upływie trzeciego miesiąca ciąży (art. 177 § 3 k. p.). Przepisu tego nie stosuje się do umowy
o pracę zawartej na czas zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej
nieobecności w pracy (art. 177 § 3¹ k. p.).
Omawiając umowy o pracę wspomnieć należy o:
a. art. 194 k. p, który przewiduje możliwość zawierania z młodocianymi umów
o pracę (wiek od 16 do 18 lat)
b. umowach przedwstępnych, które nie zostały objęte regulacją Kodeksu pracy, co
jednak nie wyklucza możliwości ich zawierania na podstawie art. 389
i 390 k.c. w związku z art. 300 k. p.
c. umowach z pozbawionymi wolności – od 1998 r osobom odbywającym karę
pozbawienia wolności stworzono możliwość podjęcia pracy (art. 121 § 1 kkw).
Jest to praca świadczona dobrowolnie w ramach zobowiązaniowej więzi
prawnej. Zatrudnienie na podstawie umowy o prace następuje za zgodą i na
warunkach określonych przez dyrektora zakładu karnego. W konsekwencji
zawarcia umowy, skazany staje się pracownikiem. Nabywa prawo do
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
74
wynagrodzenia (z uwzględnieniem potrąceń przewidzianych Kodeksem
karnym), urlopu wypoczynkowego, ubezpieczenia społecznego oraz pomocy
w uzyskiwaniu świadczeń inwalidzkich. Status prawny tych pracowników
regulowany
13. Umowy cywilne: umowa o dzieło, umowa zlecenie
Zgodnie z art. 627 k.c. przez umowę o działo przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do
wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Przepis ten
jednoznacznie określa przedmiot umowy, którym jest wykonanie dzieła. Zatem umowa ta jest
typową umową rezultatu, który może być natury materialnej lub niematerialnej. Materialnym
rezultatem może być np. uszycie odzieży, wybudowanie domu, naprawa i przerobienie rzeczy,
itp. Do rezultatów niematerialnych zalicza się np. plany techniczne, dzieła naukowe, literackie,
artystyczne, itp. W zasadzie nie zakłada się, ze praca ma być wykonana osobiście, ważne jest
natomiast, by umówione dzieło (rezultat) posiadało cechy wymagane umową. Jeżeli jednak
rezultat zależy od przymiotów osobistych przyjmującego zamówienie (np. namalowanie
portretu przez określonego , a nie jakiegokolwiek artystę malarza), umowa o dzieło rozwiązuje
się wskutek śmierci lub niezdolności do pracy przyjmującego zamówienie. Zamawiającego
obciąża obowiązek zapłaty wynagrodzenia.
Istotnymi cechami tej umowy jest to, ze jest ona:
-
umową rezultatu
-
praca nie musi być wykonana osobiście
-
przyjmujący zamówienie korzysta ze swobody i samodzielności w wykonaniu zobowiązania
-
wynagradza się rezultat w zależności od wartości dzieła
Umowa o dzieło stanowi podstawę niepracowniczego zatrudnienia, jeżeli tworzy trwałą
zależność miedzy zamawiającym a wykonawcą.
Umowa zlecenia nie jest w Kodeksie cywilnym określona tak precyzyjnie jak umowa
o dzieło. Zgodnie z art. 743 k.c. przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do
dokonania czynności prawnej dla dającego zlecenie. Przedmiotem umowy zlecenia jest
dokonanie określonej czynności prawnej, np. zawarcie określonej umowy czy złożenie
określonego oświadczenia woli. Ponieważ jednak do umów o świadczenie usług, które nie są
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska
SKRYPTprawoadministracyjne
uregulowane
innymi
75
przepisami,
stosuje
się
odpowiednio
przepisy
o zleceniu (art. 750 k.c.), możliwe jest zawieranie tej umowy także do czynności natury
faktycznej (do wykonywania usług). Umowa zlecenia powinna być wykonywana osobiście przez
przyjmującego zlecenie. Powierzenie wykonania zlecenia osobie trzeciej możliwe jest tylko
wtedy, gdy wynika to z umowy, zwyczaju albo gdy zmuszają do tego wyjątkowe okoliczności.
Wówczas przyjmujący zlecenie musi niezwłocznie zawiadomić zleceniodawcę o osobie i
miejscu zamieszkania zastępcy.
Rezultat, do którego powinien zmierzać przyjmujący zlecenie będzie zawsze rezultatem
niematerialnym (a więc inaczej niż w umowie o dzieło).
Umowa zlecenia może być odpłatna lub nieodpłatna, choć zasadą jest odpłatność usługi.
Istotnymi cechami tej umowy jest to, że jest ona:
-
umową o świadczenie usług; zaliczana jest do umów starannego działania, (a nie rezultatu)
-
praca w zasadzie powinna być wykonywana osobiście
-
przyjmujący zlecenie obowiązany jest informować zleceniodawcę o wykonanych
czynnościach i o osiągniętych wynikach, tak aby umożliwić zleceniodawcy udzielenie
ewentualnych wskazań co do załatwienia sprawy lub wykonania usługi
-
wysokość wynagrodzenia opiera się na obowiązującej taryfie lub wynika z umowy, choć
umowa może mieć charakter nieodpłatny
14. Ustanie stosunku pracy
Centrum Kształcenia Zacisze – Technik Administracji sem.I - p. Justyna Jarosińska