Chemia a wynalazki

Chemia
Chemia a wynalazki
Kancelaria Prawno-Patentowa
Małgorzata Matyka
polski i europejski rzecznik patentowy
Przemysł chemiczny jako jedna z największych
gałęzi przemysłu światowego zaczyna inwestować
w zrównoważony rozwój i zaspokajanie potrzeb konsumentów poprzez dostarczanie coraz bardziej bezpiecznych produktów chemicznych, półproduktów
czy też sposobów ich otrzymywania oraz inwestycje
w ochronę środowiska poprzez redukowanie lub
eliminację zanieczyszczeń środowiska.
Duże zapotrzebowanie na lepsze i bezpieczniejsze
produkty stawia przed przemysłem chemicznym
wiele wyzwań.
Nowoczesne technologie chemiczne, innowacyjne
i selektywne syntezy z zastosowaniem w różnych
dziedzinach przemysłu od chemii poprzez farmację
do biotechnologii, zmniejszenie ilościowej produkcji do skali laboratoryjnej czy półtechnicznej, jest
również postępem naukowo-technicznym i może być
przedmiotem wynalazku.
Ustawa Prawo własności przemysłowej1 nie zdefiniowała pojęcia wynalazku, a jedynie wyznaczyła
zakres przesłanek, które powinien spełniać wynalazek aby uzyskać patent. I tak, patenty są udzielane,
bez względu na dziedzinę techniki, na wynalazki,
które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają
się do przemysłowego stosowania2.
Zatem patent to dokument urzędowy, który stwierdza własność wynalazku i daje jego posiadaczowi
wyłączność korzystania z niego na terytorium danego kraju, w którym ubiegał się o ochronę. Monopol
z wynalazku jaki uzyskuje uprawniony ma charakter
terytorialny.
Przykłady kategorii wynalazków chemicznych (sensu
largo), które mogą być chronione z tytułu uzyskania
patentu to:
- substancja chemiczna (produkt) – powinien być
12
zdefiniowany poprzez wskazanie struktury;
- sposób wytwarzania substancji chemicznej (proces/synteza) – powinien być zdefiniowany poprzez
wykonywanie kolejnych czynności w określonych
warunkach;
- kompozycja farmaceutyczna (np. skład tabletki) –
powinna być zdefiniowana poprzez podanie pełnego
składu jakościowego i ilościowego wszystkich
składników;
- sposób wytwarzania kompozycji farmaceutycznej (proces/technologia) – powinien być zdefiniowany poprzez wykonywanie kolejnych czynności
w określonych warunkach;
- forma farmaceutyczna (np. nowa forma tabletki
czy kapsułki itp.) - powinna być zdefiniowana poprzez postać;
- zastosowanie medyczne (pierwsze i kolejne zastosowania medyczne, czyli użycie w leczeniu danego
schorzenia, obejmujące dawkowanie i schemat podawania leku).
Zgłoszenie wynalazku odbywa się na wniosek złożony
do Urzędu Patentowego. Poza wnioskiem załącza się
opis wynalazku ujawniający jego istotę, zastrzeżenia
patentowe oraz skrót opisu. Gdy do lepszego zrozumienia istoty wynalazku potrzebne są rysunki to
powinny być dołączone do wniosku.
Aby dany wynalazek uzyskał patent musi on spełniać
przesłanki ściśle zdefiniowane w ustawie Prawo
własności przemysłowej. Do przesłanek tych należy
nowość wynalazku w skali światowej, poziom
wynalazczy oraz wynalazek musi nadawać się do
przemysłowego stosowania.
Charakteryzując poszczególne przesłanki trzeba
zacząć od najważniejszej, czyli nowości. Wynalazek
Dz.U. z 2003 r., nr 119, poz.1117 z późn.zm.
1
Art.24 p.w.p.
2
Laborant Nr 3/2011
Chemia
uważa się za nowy, jeśli nie jest on częścią stanu
techniki. Przez stan techniki rozumie się wszystko
to, co przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu, zostało udostępnione do wiadomości powszechnej w formie pisemnego
lub ustnego opisu, przez stosowanie, wystawienie
lub ujawnienie w inny sposób. Za stanowiące część
stanu techniki uważa się również informacje zawarte
w zgłoszeniach wynalazków lub wzorów użytkowych,
korzystających z wcześniejszego pierwszeństwa,
nieudostępnione do wiadomości powszechnej,
pod warunkiem ich ogłoszenia w sposób określony
w ustawie3.
Drugą przesłanką jest poziom wynalazczy, którego
synonimem jest nieoczywistość. Wynalazek posiada
poziom wynalazczy, jeżeli nie wynika dla znawcy,
w sposób oczywisty, ze stanu techniki. Wynalazek nie
może wynikać z rutynowej pracy wynalazcy i musi
być osiągnięty za pomocą konkretnych środków
technicznych4.
Trzecią przesłanką jest możliwość przemysłowego
zastosowania wynalazku, czyli uzyskany wytwór lub
wykorzystany sposób według wynalazku musi być
w rozumieniu technicznym odtwarzalny za każdym
razem. Ujawnienie istoty wynalazku w opisie poprzez cechy techniczne musi być wystarczające,
tak aby osoba trzecia, która jest specjalistą w danej
dziedzinie, mogła na podstawie ujawnionych informacji odtworzyć wynalazek bez wkładania w to dodatkowego wysiłku intelektualnego5. Istotne jest,
że zastosowanie to powinno być możliwe w jakiejkolwiek działalności przemysłowej, nie wykluczając
rolnictwa.
Bardzo ważne jest aby wynalazek spełniał wszystkie przesłanki łącznie. Niespełnienie jakiejkolwiek
przesłanki wyklucza możliwość udzielenia patentu.
Opisy patentowe nie zawsze posiadały zastrzeżenia
patentowe. Pierwsze zastrzeżenia wymagane aktem
prawnym pojawiły się w Stanach Zjednoczonych
w 1836 roku. Ciekawostką jest, że niektóre państwa
europejskie w swoich opisach patentowych nie miały
zastrzeżeń do 1970 roku.
Zastrzeżenia patentowe określają zakres przedmiotowy patentu, poprzez wskazanie jego cech
charakterystycznych. Wykładnią zastrzeżeń patentowych może być opis wynalazku i rysunki.
www.czasopismolaborant.pl
W Polsce ustawodawca dopuszcza możliwość
wykładni poprzez opis i rysunki, ale nie wprowadza
takiego obowiązku, w przeciwieństwie do Konwencji
o patencie europejskim, gdzie opis i rysunki służą do
interpretacji zastrzeżeń6.
Charakterystyczne jest to, iż każdy opis patentowy
zawiera dwie kategorie zastrzeżeń. Są to zastrzeżenia
niezależne, które są obligatoryjne dla każdego opisu
wynalazku. Zastrzeżenia te definiują wynalazek poprzez podanie zestawu jego cech.
Drugą kategorią są zastrzeżenia zależne, które
uściślają zakres z zastrzeżenia niezależnego albo
zależnego. Poprzez odwołanie się do innego
zastrzeżenie precyzują wskazane tam cechy.
Przykład zastrzeżenia niezależnego7:
Sposób recyklingu wyrobu opartego na co najmniej jednym polimerze chlorku winylu lub chlorku
winylidenu, znamienny tym, że:
a) wyrób tnie się na fragmenty o średnich rozmiarach 1 cm do 50 cm w przypadku, gdy przekra-cza
on te rozmiary
b) fragmenty wyrobu kontaktuje się z azeotropową
lub pseudoazeotropową mieszaniną wody
i rozpuszczalnika wybranego spośród (…)
c) polimer rozpuszczony w rozpuszczalniku wytrąca
się (…)
d) zbiera się cząstki polimeru
Przykład zastrzeżeń zależnych8:
Sposób według zastrz.1, znamienny tym, że etap
rozpuszczania (b) prowadzi się w pojemniku,
w którym jest umieszczony perforowany bęben obrotowy.
Sposób według zaostrz.1, znamienny tym, że
Art.25 p.w.p.
Art. 26 p.w.p
5
Zob. A.Tadeusiak, Patentowanie wynalazków biotechnologicznych,
Warszawa 2003, s. 77
6
Zob. K. Szczepanowska-Kozłowska, Przedmiotowy zakres ochrony
patentowej na gruncie ustawy Prawo własności przemysłowe; Księga
pamiątkowa z okazji 85-lecia ochrony własności przemysłowej w
Polsce, s. 153
7
Zastrzeżenie nr 1 z opisu patentu PL 200695 B1, op.cit
8
Zastrzeżenie nr 2, 5 z opisu patentu PL 200695 B1, op.cit
3
4
13
Chemia
strącanie (c ) polimeru prowadzi się przez łączne
wtryskiwanie pary wodnej i ciekłej wody.
(…)
Każde zastrzeżenie patentowe, bez względu na
kategorię, powinno być ujęte jasno, w jednym zdaniu
lub równoważniku zdania. Powinno być w całości
poparte opisem wynalazku i określać w sposób
zwięzły i jednoznaczny, zakres żądanej ochrony
patentowej. Zastrzeżenia powinny zawierać cechy
techniczne wskazanego rozwiązania.
i stąd pochodzi ich nazwa.
Zastrzeżenia te chronią strukturę chemiczną
związku z wielokrotnością funkcyjnych ekwiwalentów wskazanych w jednym lub większej
części związku.
Konstrukcja tych zastrzeżeń oparta jest na schemacie:
„ ….. wybrane z grupy związków składających się z
A, B i C”
R1
Szczególną i zarazem nową formą zastrzeżeń dla
polskiego prawa patentowego są zastrzeżenia typu
szwajcarskiego (tzw. swiss claim), które stosuje się
w wynalazkach z dziedziny farmacji i medycyny.
Y
X
Z
2
Zastrzeżenia te obejmują swoim zakresem drugie
n
lub kolejne zastosowanie medyczne albo wskazanie
3
znanej substancji chemicznej lub kompozycji farmaceutycznej.
10
Nazwa „zastrzeżenia typu szwajcarskiego” została Rys 4. przykładowa struktura chemiczna Markusza .
przyjęta po tym jak z sukcesem po raz pierwszy
użyto tego typu zapisu zastrzeżeń w Szwajcarii.
Przykład zastrzeżenia typu Markusza:
Konstrukcja tych zastrzeżeń jest oparta o schemat
Związek o ogólnym wzorze (A) i jego farmaceutyi brzmi następująco:
„……użycie substancji X do wytworzenia leku do cznie dopuszczalne sole
leczenia schorzenia Y”.
R
R
Przykład zastrzeżenia typu szwajcarskiego:
Zastosowanie kwasu alendronowego lub jego farmaceutycznie dopuszczalnej soli lub ich mieszaniny do wytwarzania leku do hamowania resorpcji
kości w celu zapobiegania lub leczenia osteoporozy
u człowieka tego potrzebującego, przy czym lek
jest przystosowany do podawania doustnego zgodnie z ciągłym schematem dawkowania o odstępach
między dawkami wynoszących tydzień i jest
w postaci tabletki zawierającej około 70 mg kwasu
alendronowego lub jego farmaceutycznie dopuszczalnej soli w przeliczeniu na masę aktywnego
kwasu alendronowego9.
Drugą formą zastrzeżeń używanych w opisach
chemicznych są zastrzeżenia Markush’a. Po raz
pierwszy zostały one „użyte”, również z sukcesem,
w Stanach Zjednoczonych przez Eugene Markusha
14
R4
R3
R2
R1
O
N
X
w którym:
X oznacza –CONR5R6, -COOR7, -CO-R8 lub CN
R1 oznacza atom wodoru, alkil, aryl, heterocykloalkil, heteroaryl, atom chlorowca, hydroksyl,
grupę aminową, grupę nitrową lub grupę cyjanową;
9
zastrzeżenie nr 1 z patentu PL 195272, op.cit
zob. http://en.wikipedia.org/wiki/Claim_(patent)
10
Laborant Nr 3/2011
Chemia
R2, R3, R4 są takie same lub różne i niezależnie
oznaczają atom wodoru, atom chlorowca, hydroksyl, grupę aminową, grupę nitrową, grupę
cyjanową, acyl, acyloksyl, sulfony, sulfinyl, grupę
alkiloaminową (…);
R5, R6, R7 są takie same lub różne i niezależnie
oznaczają atom wodoru, hydroksyl, alkil, aryl, heterocykloalkil, heteroaryl, alkoksyl lub aryloksyl;
R8 oznacza atom wodoru, hydroksyl, ugrupowanie
tiolu, atom chlorowca, alkil, aryl, heterocykloalkil,
heteroaryl, grupę alkilotio lub arylotio11.
Przez uzyskanie patentu nabywa się prawo
wyłącznego korzystania z wynalazku w sposób
zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Polski
albo kraju, w którym patent został udzielony. Czas
trwania patentu wynosi 20 lat od daty dokonania
zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym.
Uprawniony z patentu może zakazać osobie trzeciej,
niemającej jego zgody, korzystania z wynalazku
w sposób zarobkowy lub zawodowy. Dotyczy
to jakiejkolwiek komercji przejawiającej się,
w szczególności, w wytarzaniu, używaniu, oferowaniu, wprowadzaniu do obrotu lub importowaniu
produktu będącego przedmiotem wynalazku albo
produktu bezpośrednio otrzymanego sposobem
będącym przedmiotem wynalazku.
Podsumowanie:
Opracowanie nowoczesnych technologii chemicznych w warunkach zrównoważonego rozwoju
może być przedmiotem zastrzeżonego wynalazku.
Dlatego niemniej istotne jest również posiadanie
podstawowej wiedzy w zakresie prawa własności
intelektualnej.
Zastrzeżenie nr 1 z opisu wynalazku P. 359388, op.cit
11
Reklama
www.czasopismolaborant.pl
15