Eksperymenty z jajkiem

kącik małego odkrywcy
Eksperymenty z jajkiem
czas zacząć
Dzieci rodzą się ze skrzydłami, więc pozwólmy im je rozwijać i nie każmy przy tym latać
w szeregu. Niech jak najczęściej eksperymentują, niech popełniają błędy. Niech same odkryją
to, co dawno już jest odkryte przez dorosłych.
Alina Jakubowska
Szkoła Podstawowa nr 2 im. kpt. Władysława Wysockiego w Bielsku Podlaskim
W
szystkie dzieci są badaczami, wszystkie są odkrywcami. A dorośli? Odkrywcami i badaczami są rzadko. Może właśnie dlatego zapominają czasem o tym,
że dzieci lubią takie zabawy, gdzie coś syczy, bulgocze,
paruje, świeci, zmienia swój kolor, kształt, konsystencję, nabiera niezwykłych właściwości. Młodzi naukowcy,
kierując się naturalną ciekawością świata, często zadają
pytania: Dlaczego? Z jakiego powodu? Co by było...? Co
się stało? Skąd to się wzięło? Oczekują, że dorośli zagwarantują należne im wsparcie, które nie narzuca gotowych
rozwiązań, nie opiera się na punktowaniu, ale stworzy
możliwość zaspokojenia zainteresowania otaczającym
światem.
Laboratorium lub centrum badań
Powinno być w każdej klasie, w specjalnie wydzielonym kąciku, w szafie, ale na początek może też znajdować się na stole, w kilku szufladach, skrzynkach. Należy
pamiętać, by nie była to wystawa eksponatów, ale miejsce, gdzie dzieci lubią przebywać, eksperymentować, doświadczać. Ważne, by laboratorium było wyposażone nie
tylko w zakupione zestawy do badań, ale także w różne
naczynia, butelki, sznurki, szkła powiększające, przybory
do odmierzania, wagę, sól, cukier, piasek, sprężyny, kleje,
gumowe rękawiczki, gąbki, latarkę itp. Wyposażeniem powinny zajmować się w miarę możliwości dzieci i to one
powinny dbać o porządek w miejscu niewątpliwie ważnych badań naukowych. Należnej powagi doda laboratorium zawieszenie 2–3 portretów słynnych naukowców,
może Marii Skłodowskiej-Curie lub Ludwika Pasteura?
Zadanie nauczyciela będzie polegało przede wszystkim na
dostarczaniu ciekawych tematów do badań i czuwaniu
nad bezpieczeństwem uczniów.
Najpierw niech będzie... jajko!
Ciekawe odkrycia nie zawsze wiążą się z wysokimi
kosztami, nie zawsze wymagają poświęcenia dużej ilości czasu. I tak na przykład przy wykorzystaniu zwykłych
kurzych jajek można wprowadzić dzieci w fascynujący
świat nauk przyrodniczych i poprzez eksperymentowanie
wspólnie z młodymi odkrywcami dokonać stosownych
„rozpraw” naukowych.
28
Przedstawiam propozycje eksperymentów z wykorzystaniem jajek wraz z krótkim komentarzem, czemu służą
i co wnoszą do rozwoju dziecka.
1. Jak usmażyć jajko za pomocą energii słonecznej?
Potrzebne będą: surowe jajko, stary parasol, folia aluminiowa, mocny drut, blaszany talerz lub miska, prażące
słońce.
Przebieg doświadczenia: Otwieramy parasol, ustawiamy
rączką do góry, błyszczącą stroną folii wykładamy wnętrze
parasola. Rączka parasola powinna celować prosto w słońce. Na rączce parasola należy zamocować drut i zrobić z niego pętlę na blaszane naczynie. Do naczynia wbijamy jajko.
Po pewnym czasie (zależnie od tego, jak mocno praży
słońce) surowe jajko zamieni się w jajko sadzone.
Dlaczego? Promienie słoneczne padające na folię aluminiową odbijają się od folii i skupiają się w jednym
miejscu (na miseczce), przez co powstaje wysoka temperatura. W wyniku tego jajko smaży się. „Piekarnik” działa!
To proste doświadczenie oparte na prawach fizyki znakomicie nadaje się do szkoły przetrwania.
Ż yci e Sz k o ł y n r 4/ 2013
kącik małego odkrywcy
2. Czy można zamrażać jajka?
Potrzebne będą: surowe jajko, zamrażarka.
Przebieg doświadczenia: Surowe jajko, bez żadnych
pęknięć na skorupce, wkładamy na noc do zamrażarki.
Rano oglądamy jajko. Z pewnością zaobserwujemy, że ma
wyraźnie uszkodzoną (pękniętą) skorupkę.
Dlaczego? Jajko zawiera w sobie dużo wody. Pod wpływem ujemnej temperatury woda zamarza, zwiększając
przy tym swoją objętość. Ciśnienie wewnątrz skorupki
gwałtownie rośnie i dlatego jajko pęka.
Czy można zamrażać jajka? Pewnie, że można, tylko
trzeba liczyć się z tym, że prawa fizyki „odezwą się” na
pewno i jajko trzeba będzie w ciągu dwóch dni wykorzystać w kuchni lub... wyrzucić, bo się zepsuje.
3. Czy jajko może być z gumy?
Potrzebne będą: surowe jajko, niepełna szklanka octu.
Przebieg doświadczenia: Jajko należy włożyć na noc do
szklanki z octem. Potem należy je ostrożnie wyjąć i opłukać. Będzie miękkie jak z gumy.
Dlaczego? Wapno, z którego głównie zbudowana jest
skorupka jajka, reaguje z kwasami. To dlatego skorupka
jajka zanurzonego w occie rozpuszcza się. Za kilka lat,
ucząc się chemii, uczniowie dowiedzą się, że w wyniku tej
reakcji powstanie sól wapniowa i dwutlenek węgla. Na
razie jednak wystarczy, że dzieci przekonają się, jak silnie
mogą działać niektóre substancje. Mogą jeszcze skierować gumowe jajko pod strumień światła – wtedy zobaczą
żółtko i białko, nie rozbijając jajka.
4. Czy jajka rosną?
Potrzebne będą: surowe jajko, 1 niepełna szklanka
octu, 1 niepełna szklanka wody.
Przebieg doświadczenia: Wkładamy jajko do szklanki z octem i czekamy, aż skorupka się rozpuści (można
zostawić je do następnego dnia). Następnie wyjmujemy
miękkie jajko z octu i wkładamy do szklanki z wodą. Po
kilku godzinach jajko wyraźnie powiększy się.
Dlaczego? W otoczce jajka pozbawionego skorupki
są malutkie pory, przez które swobodnie przenika tylko
woda. Białko jednak nie może przez pory przenikać na
zewnątrz. Właśnie dlatego jajko zanurzone w wodzie powiększa się, czyli rośnie.
5. Czy jajka tańczą i co z tego wynika?
Potrzebne będą: 1 jajko surowe, 1 jajko ugotowane na
twardo.
Przebieg doświadczenia: Jajka kładziemy na stole. Zakręcamy każdym z nich. Jajko ugotowane na twardo będzie kręciło się równomiernie, długo. Dotknięte palcem
podczas obracania natychmiast się zatrzyma. Jajko surowe będzie chwiało się i obracało nieregularnie, leniwie.
Po dotknięciu palcem będzie kręciło się nadal. A więc
jajka mogą „tańczyć”, chociaż niekoniecznie w rytm walczyka!
Dlaczego? W jajku ugotowanym na twardo białko
i żółtko są ze sobą mocno połączone i dlatego szybciej
reagują na zmiany, np. zatrzymywanie podczas obrotów.
Płynne żółtko i białko znajdujące się w surowym jajku
mogą się swobodnie poruszać i dlatego po dotknięciu
palcem podczas obracania zatrzymają się z opóźnieniem.
29
W ten sposób, bez wprowadzania naukowego terminu,
przygotowujemy dzieci do zrozumienia I zasady dynamiki.
6. Czy jajka mogą wchodzić... bo butelki?
Potrzebne będą: bardzo gorąca woda, butelka, jajko ugotowane na twardo i obrane ze skorupki, ścierka kuchenna.
Przebieg doświadczenia: Konieczna jest bliska obecność i pomoc osoby dorosłej!
Bardzo gorącą wodę należy wlać do butelki aż po sam
brzeg. Po 2–3 minutach należy owinąć butelkę ścierką
i ostrożnie wylać wodę do zlewu. Po wylaniu wody z butelki należy natychmiast położyć na szyjkę butelki jajko.
Jajko wślizgnie się do butelki, chociaż jest większe niż jej
otwór. A więc jajka mogą wchodzić do butelki!
Dlaczego? Otóż po wylaniu wody z butelki pozostanie w niej para wodna. Dlatego część powietrza zostanie
wypchnięta z butelki. Podczas ochładzania para skropli
się i będzie potrzebowała mniej miejsca. Spowoduje to
zmniejszenie ciśnienia w butelce. A ponieważ ciśnienie
powietrza na zewnątrz butelki jest większe, następuje nacisk na jajko i jego wejście do butelki.
Decydując się na eksperymentowanie, trzeba bezwzględnie pamiętać o tym, że:
l każde dziecko chce uczestniczyć w nowych doświadczeniach i należy mu to zapewnić, zachęcić, jeśli jest
nieśmiałe;
l zawsze najważniejsze jest bezpieczeństwo dzieci;
l trzeba być cierpliwym i uczyć dzieci cierpliwości;
l to dzieci powinny decydować, ile czasu potrzebują na
dany eksperyment;
l nauczyciel powinien stawiać jak najwięcej pytań otwartych;
l odpowiedzi dzieci nie muszą być trafne, a reakcje na
wyniki eksperymentów nie muszą być standardowe;
l trzeba dopuszczać błędy, czasem powtórzyć badania;
l z eksperymentowania powinny zawsze wypływać
wnioski – wszak każde poważne badania naukowe
kończą się równie poważną rozprawą naukową.
Zamieszczone przykłady kilku łatwych, ale atrakcyjnych
dla dzieci (sprawdziłam to) eksperymentów z wykorzystaniem jajek nie wyczerpują oczywiście bogatej oferty
ćwiczeń niezbędnych do wprowadzenia w tajemniczy, ale
niezmiernie ciekawy świat nauk przyrodniczych. Warto pokusić się o jeszcze inne eksperymenty z wykorzystaniem
najprzeróżniejszych materiałów, powszechnie dostępnych
i tanich. Warto też poszperać w odpowiedniej literaturze,
być może zasięgnąć fachowej rady u zaprzyjaźnionego fizyka czy chemika. Zapewniam, że jest mnóstwo atrakcyjnych pomysłów na eksperymentowanie z dziećmi.
LITERATURA
1.
1.
1.
1.
Berger U., Księga eksperymentów, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2010.
Borgmann N., Eksperymenty mądrej żabki, Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011.
Brown S.E., Robimy eksperymenty, LIBER, Warszawa 2005.
Harder C., Schumacher J., Wagner Ch., Fontanna z coli i ręka potwora, Wydawnictwo Jedność,
Kielce 2009.
Ż yci e Sz k o ł y n r 4/ 2013