prezentacja

ZASADY DOBORU KOMPASU
Krótko o kompasie...
W dobie nawigacji satelitarnej kompas przestał być postrzegany jako jedno z najwaŜniejszych przyrządów
nawigacyjnych.
Tym nie mniej jednak na wszystkich morskich jednostkach jest on w dalszym ciągu wymagany. W przypadku
awarii GPS czy innych środków nawigacyjnych słuŜących do lokalizacji własnej pozycji, pozostaje nam
kompas. Co istotne kompas do działania nie potrzebuje energii elektrycznej, która na jachtach Ŝaglowych
jest zwykle deficytowa.
Od wyboru właściwego kompasu zaleŜy bardzo wiele.
Obecnie na rynku jest wiele rodzajów kompasów róŜniących się od siebie przeznaczeniem, sposobem
montaŜu, klasą dokładności, szczegółami budowy, wielkością itd.
W tym artykule postaram się wyjaśnić jak prawidłowo dobrać kompas na swoją łódkę, omówię metody
kompensacji kompasu oraz wyznaczanie tabeli dewiacji kompasu.
Dlaczego są róŜne wielkości kompasu na róŜne jednostki?
1. Większe jednostki stanowią większe potencjalne zagroŜenie (dla
załogi oraz innych jednostek) i jest wymagana większa dokładność
kompasu.
2. Większe modele są bardziej czułe – zmiana kursu o 0,5 º na tarczy
będzie widoczna. Tak niewielka zmiana na mniejszych kompasach
będzie nie do zauwaŜenia. Zwykle jednak mniejsze jednostki nie mają
takiego zasięgu by to zawaŜyło na dopłynięciu do celu. Odchylenie
o 0,5 º na trasie 100Mm jaką zwykle pokonują większe jednostki
staje się powaŜnym błędem.
3. Większe modele zwykle mają wbudowana moŜliwość kompensacji
kompasu. Ferromagnetyki (magnesy) które do tego słuŜą
rozmieszczone w większej odległości od magnesu kompasu
pozwalają precyzyjniej skompensować ewentualne odchylenie.
Dobór wielkości kompasu do wielkości do wielkości jednostki
Wielkość jednostki
< 5m
Do 6m
Do 7m
Do 9m
8 do 11 m
9 do 14m
> 9m
>11m
Rodzaj jednostki
Motorowa
Motorowa
Motorowa
Motorowa
Ŝaglowa/motorowa
Ŝaglowa/motorowa
Motorowa
Ŝaglowa/motorowa
Wielkość tarczy kompasu
2”
2 1/4”
2 3/4”
3”
3 3/4”
4 1/2”
5”
6”
Gdy ustalimy juŜ konieczną wielkość trzeba się zastanowić nad sposobem montaŜu kompasu na naszej
jednostce.
Podział kompasów ze względu na montaŜ
Planując zakup kompasu naleŜy wziąć pod uwagę nie tylko wielkość tarczy, czy potrzebę kompensacji
dewiacji wskazań (jachty stalowe), ale równieŜ miejsce i sposób montaŜu.
Strona 1 z 12
NIP: 841-15-47-419
REGON: 771297359
europe
ul. Harcerzy 2c, 84-300 Lębork
tel.: +48 59 863 44 60
fax. +48 59 863 44 61
e-mail: [email protected]
www.abakus-europe.pl
Generalnie kompasy jachtowe moŜna podzielić ze względu na montaŜ na kategorie:
Sposób montaŜu
Przykład
Sposób montaŜu
Przykład
Mocowanie wspornikowe
Idealne dla małych łodzi
Mocowanie grodziowe (dla
łodzi Ŝaglowych 8 do 14m)
Mocowanie pokładowe
Mocowanie powierzchniowe
Montowane w podstawce
Mocowanie kokpitowe
(do łodzi motorowych do
6m)
Montowane na lico
MontaŜ wspornik/podstawa
Montowane na rumpel
(łodzie do wętkowania)
MontaŜ w wiązaniach
(Wersje na kajaki)
Strona 2 z 12
NIP: 841-15-47-419
REGON: 771297359
europe
ul. Harcerzy 2c, 84-300 Lębork
tel.: +48 59 863 44 60
fax. +48 59 863 44 61
e-mail: [email protected]
www.abakus-europe.pl
Są jeszcze kompasy specjalnych przeznaczeń montowane np. w samochodzie terenowym czy motorze.
Zazwyczaj firmy oferują kilka rozmiarów tarczy dla danego typu kompasu nie wspominając o kolorach.
Instalacje elektryczne – przyczyna dewiacji kompasu
KaŜdy z Was wie Ŝe prąd elektryczny płynący w przewodniku powoduje powstanie pola
elektromagnetycznego wokół przewodu. Bardzo często instalacje na jachcie montuje się jednoŜyłowo tzn.
minus jest podłączony do masy a osobnym przewodem doprowadzamy plus. Osobiście jestem jednak za
instalacjami dwuŜyłowymi. Dlaczego? Pomijając fakt, Ŝe łatwiej zdiagnozować ewentualne uszkodzenie to
dwa przewody naleŜące do tego samego obwodu wzajemnie znoszą wytwarzane pole elektromagnetyczne
(z tym Ŝe nie tak do końca). Dookoła obu przewodów bilans elektromagnetyczny jest zerowy (chyba Ŝe
gdzieś jest uszkodzenie i część prądu płynie krótszą drogą). Największą pewność daje zastosowanie ekranu
elektromagnetycznego na przewodzie. Ekran skutecznie powstrzymuje przedostawanie się pola
elektromagnetycznego.
Rozchodzenie się fali elektromagnetycznej
Trzeba mieć świadomość Ŝe na przewodnikach powstają siły elektromagnetyczne poniewaŜ znajdują się pod
działaniem róŜnych pól elektromagnetycznych, które obecnie jest pełno (począwszy od fal radiowych na
promieniowaniu kosmicznym skończywszy).
Wniosek z powyŜszego, Ŝe ekran dobrze byłoby podłączyć do minusa (Ŝeby niwelować powstające siły
elektromotoryczne w ekranie).
Stosując powyŜsze zalecenia w szczególności gdy kompas jest mocowany w kokpicie unikniemy zmiany
wskazań np. po włączeniu oświetlenia kompasu.
Na planowanie instalacji elektrycznej końcowy uŜytkownik zwykle nie ma wpływu podobnie jak na wybór
miejsca umieszczenia kompasu. Zawsze jednak moŜe sprawdzić czy i jakie przewody znajdują się w miejscu
przeznaczonym na umowcowanie kopasu (np. w kolumnie kierowniczej). W ostateczności przewody moŜna
wymienić na ekranowane. Przewody, kable o małym natęŜeniu prądu znajdujące się w odległości większej
niŜ 1,5m mają juŜ pomijalny wpływ na kompas.
Wybierając kompas naleŜy zwrócić uwagę do jakich przeznaczeń poleca go producent.
Kompasy róŜnią się budową. RóŜnice dotyczą nie tylko wyglądu, ale przedewszystkim wykonania
zawieszenia, kompensacji drgań/wibracji, Rodzaje uszczelnień i łoŜyskowanie.
Inny kompas załoŜymy na szybką łódź motorową a inny na jacht który osiąga w porywach 15 knotów. Inny
rodzaj drgań i uderzeń oraz przechyły boczne.
Większe modele mają wbudowaną moŜliwość kompensacji dewiacji. Kompasy przeznaczone na
profesjonalne jednostki mają dodatkowe moŜliwości kompensacji dewiacji przechyłowej, półokręŜnej a nawet
ćwierćokręŜnej.
Strona 3 z 12
NIP: 841-15-47-419
REGON: 771297359
europe
ul. Harcerzy 2c, 84-300 Lębork
tel.: +48 59 863 44 60
fax. +48 59 863 44 61
e-mail: [email protected]
www.abakus-europe.pl
CO DECYDUJE O JAKOŚCI KOMPASU?
PODŚWIETLENIE NOCNE
Oświetlenei musi być odpowiednio
dobrane tak by tarcza była
dobrze widoczna w nocy
a jednocześnie nieutrudniała
odczytu w nocy.
Zbyt intensywne oświetlenie
męczy oczy i utrudnia
obserwację horyzontu.
KOPUŁKA KOMPASU
Kopułka kompasu umoŜliwia tarczy płynne obroty niezaleŜnie
od przechyłów bocznych, wzdłuŜnych czy odchylenia łodzi.
Kopułka zapewnia równieŜ przejrzyste, dokładne
powiększenie widoku tarczy. Kopułki powinny być wykonane
z wysokowytrzymałych polimerów o duŜej przejrzystości.
USZCZELNIENIE
Bardzo istotne jest uszczelnienie
kompasu. Uszczelki muszą być odporne
na reakcję chemiczna z płynem tłumiacym..
Ramki spotyka się zarówno z odpornych
tworzyw sztucznych, jak i aluminiowych
bądź z obrobionego brązu.
MISA I OBUDOWA KOMPASU
Wykonywane z brązu lub
wyskowytrzymałych
polimerów wzmacnianych
domieszką szkła.
Magnesy korekcyjne
Odchylenie kompasu moŜe wystąpić, kiedy wpływ
ziemskiego pola magnetycznego na działanie
magnesów kompasu zostanie zakłócony przez
obiekty znajdujące się na pokładzie jednostki
pływającej, np. duŜe masy Ŝelaza, silniki spalinowe
bądź elektryczne, urządzenia elektroniczne z
magnesami głośnikowymi, akumulatory, przyrządy
elektroniczne, tachometry z magnesami, układy
sterowania silnikiem, koła sterowe czy inny sprzęt
elektryczny. Kompasy przeznaczone do pracy na
jednostkach, gdzie mogą występować kłopoty
z odchyleniem, winny mieć wbudowane kompensatory.
Są to magnesynieinteraktywne, zrównowaŜone
i rozmieszczone tak, aby zapewniały precyzyjną
korekcję odchylenia.
SYSTEMY ZAWIESZENIA KARDANOWEGO
Wszystkie kompasy Ritchie są skonstruowane tak,
abypracowały prawidłowo bez groźby wypadnięcia
z pozycji na skutek przechylenia łodzi wzdłuŜ którejś
z osi. Do tego celu najczęściej słuŜy wewnętrzny
system zawieszenia kardanowego.
Ilustracja przedstawia dwuosiowy system zawieszenia
kardanowego.
Tarcza jest zawieszona kardanowo na pierścieniach
i panewkach wykonanych z ultralekkiego aluminium
i utrzymywana na miejscu za pomocą igieł z brązu
obciąŜonych spręŜynami. Przeciwwaga wykonana
z brązu utrzymuje cały układ w równowadze.
PRZEGRODA PŁYNU I MEMBRAMA WALCOWA
W lepszych klasach kompasów stosowane są dodatkowe przegrody
oraz membrany walcowe celem wzmocnienia stabilności działania
kompasu.
Przegroda ogranicza wstrząsy płynu tłumiącego.
Membrany umoŜliwiają rozszerzanie lub zmniejszanie objętości płynu
pod wpływem zmian ciśnienia lub temperatury, zapobiegając powstawaniu
bąbelków.
TARCZA
Oznakowania tarczy mają odpowiednią wielkość. Dostępne
są modele o średnicach od 2 cali (5,08 cm) do 6 cali (15,24
cm). W wielu modelach moŜna równieŜ wybrać sposób
odczytu – tradycyjny płaski lub bezpośredni. W sposób
oczywisty wiadomo Ŝe na obwodzie tarczy 6'' moŜna zawrzeć
więcej czytelnych informacji niz np. Na 2''.
Wybór jest uzaleŜniony od przeznaczenia, sposobu montaŜu,
względnie upodobań uŜytkownika.
SYSTEM TŁUMIACY
Tarcze wyposaŜane sa zwykle w układy
tłumiace drgania na duŜych prędkościach
czy Ŝeglowaniu w trudnych warunkach.
Najczęściej jest to banalna przegroda
montowana pod tarczą. Tajemnicę stanowi
właściwy jej dobór przez producenta
MAGNESY
W dobrych kompasach wykorzystywane są specjalne magnesy
wysokogaussowskie, zbalansowane i dostosowane do
modelu, rodzaju tarczy i wielkości.
Zwykle są one mocowane parami do spodniej
części tarczy, tak aby wyszukiwały i ustawiały się na
kierunku północy magnetycznej. Gwarantuje to
doskonałą dokładność oraz płynne, szybkie działanie.
CZOP I ŁOśYSKO
Newralgicznym punktem kompasu jest wykonanie czopu
i łozyska. W profesjonalnych kompasach czop jest
wykonany ze stali utwardzonej oraz mechanizm
trójkołpakowego łoŜyska szafirowego. Są one dopasowywane na poziomie mikroskopowym, tak aby zagwarantować
płynną pracę tarczy i błyskawiczne odnajdywanie pozycji
– nawet w najtrudniejszych warunkach.
Strona 4 z 12
NIP: 841-15-47-419
REGON: 771297359
europe
ul. Harcerzy 2c, 84-300 Lębork
tel.: +48 59 863 44 60
fax. +48 59 863 44 61
e-mail: [email protected]
www.abakus-europe.pl
Co wskazuje kompas?
W duŜym uproszczeniu moŜna przyjąć Ŝe wskazuje biegun magnetyczny północny. Jak wszyscy wiemy.
Biegun magnetyczny nie pokrywa się z biegunem georgaficznym. Co więcej połoŜenie biegunów
magnetycznych ciągle się zmienia.
Te zmiany są uwzględniane w nawigacji. Odzwierciedla je deklinacja magnetyczna. Jest to wyraŜony
w stopniach kąt pomiędzy rzutem południka geograficznego na płaszczyznę styczną do powierzchni Ziemi
w punkcie obserwacji, i prostopadłą do pionu, a rzutem południka magnetycznego na tę samą płaszczyznę,
w tym samym punkcie.
Kompas jednak "nie widzi" południka geograficznego. Układ kierunkowy magnesów nie będzie pokazywać
rzutu, tylko ustawi się biegunem ujemnym w stronę dodatniego bieguna pola magnetycznego Ziemi, który
jest punktem fizycznym. Punkt ten jest umieszczony w wysokich szerokościach i do tego połoŜony głęboko
pod powierzchnią Ziemi.
Magnes sztabkowy zawieszony, w jego środku cięŜkości, swobodnie ustawi się w płaszczyźnie południka
magnetycznego, wskazując na biegun odchyli się od poziomu o kąt zwany inklinacją magnetyczną. Jak się
okazuje to zjawisko na szerokościach 54º N, inklinacja wynosi ponad 69 stopni! Im wyŜej tym gorzej. Na
szerokości geograficznej 77N magnes patrze prawie pionowo w dół ~81º. Z oczywistych względów
konstrukcja kompasu musi przewidywać moŜliwość kompensacji tego odchylenia, tak by róŜa wiatrów była
ustawiona mniej więcej poziomo. Zjawisko inklinacji magnetycznej zmienia się równoleŜnikowo. W okolicach
równika zmienia się w strone przeciwna.
Adjustację przeprowadza się cięŜarowo umieszczając w układzie kierunkowym, lub róŜy wiatrów
odpowiednią przeciwwagę. Biorąc pod uwagę fakt, Ŝe ilościowo, lwia część Ŝeglugi odbywa się w średnich
szerokościach, moŜna tak wywaŜyć róŜę wiatrów by jej odchylenia od poziomu nie przekraczały +/- 20
stopni. Jeśli jednak wybieramy się w wysokie szerokości geograficzne, to istnieje konieczność zwrócenia
uwagi na tą właściwość kompasu, i odpowiedniej jego adiustacji, najlepiej w specjalizowanym w tym
kierunku warsztacie.
M.in. Z powodu inklinacji magnetycznej konieczna jest adjustacja kompasu. Zwykle przewidując regin po
którym zamierzamy pływać zamiawiamy kompas z ustawieniami dla odpowiedniej strefy (patrz rysunek
powyŜej).
Kompas w danym miejscu pokaŜe kierunek magnetyczny róŜniący się od geograficznego o kąt deklinacji
magnetycznej właściwy dla tego miejsca (oczywiście, jeŜeli nie oddziaływują nań, prócz ziemskiego, jakieś
inne pola magnetyczne - dewiacja)
Deklinacja magnetyczna dla kaŜdego miejsca na świecie jest znana i wyznaczana na bieŜąco przez
ogólnoświatową sieć obserwatoriów zrzeszonych w IAGA (International Agency Geomagnetism and
Aeronomy) .
Mapy nawigacyjne zawierają informacje o izogonach, czyli liniach łączących miejsca o takiej samej wartości
Strona 5 z 12
NIP: 841-15-47-419
REGON: 771297359
europe
ul. Harcerzy 2c, 84-300 Lębork
tel.: +48 59 863 44 60
fax. +48 59 863 44 61
e-mail: [email protected]
www.abakus-europe.pl
deklinacji magnetycznej. Informacje są przedstawiane w postaci róŜ kompasowych, ramek z informacją
o wartości deklinacji. KaŜdy zapewne wie, Ŝe to nie wszystko. Wartość deklinacji w danym miejscu (dla
naszych obszarów) co roku ulega zmianie (średnio o 0,1º). Do celów nawigacyjnych pod uwage brane są
tylko zmiany wiekowe wynikające z periodycznego przesuwania się biegunów magnetycznych. Dobrym
zwyczejem jest co 5 lat nabyć nowe mapy nawigacyjne. Na statkach profesjonalych co prawda poprawki są
nanoszone na bieŜaco w miarę się ich pojawiania jednak na łodziach Ŝaglowych (typu P20 chodzących
w czarterach) nie czarujmy się praktycznie nikt tego nie robi – no moŜe za wyjątkiem większych Ŝaglowców.
Na powyŜszym zdjęciu widzimy układ izogon dla naszych długości na półkuli północnej.
Na powyŜszym rysunku po układzie izogon wyraźnie widać przesunięcie pomiędzy biegunem magnetyczym a biegunem
geograficznym. Jak widać w tych szerokościach deklinacja potrafi osiągnąć 180º !!! (pomiędzy biegunami NR i NM)
W wyjątkowych przypadkach losowych: np.: silna burza magnetyczna związana z wiatrem słonecznym
potrafi zmienić chwilowo wartość kąta deklinacji w ciągu paru godzin o +/- 2 a czasem i więcej stopni. Burza
magnetyczna jest jednak niewykrywalna środkami dostępnymi na statku, więc z konieczności zmiany te,
Strona 6 z 12
NIP: 841-15-47-419
REGON: 771297359
europe
ul. Harcerzy 2c, 84-300 Lębork
tel.: +48 59 863 44 60
fax. +48 59 863 44 61
e-mail: [email protected]
www.abakus-europe.pl
w praktyce musimy pominąć. ( Wiatr słoneczny to po prostu fale elektromagnetyczne o bardzo duŜej energii
i duŜo większej częstotliwości niŜ zakres światła widzialnego. Obecnie we Francji powstał projekt, który
zakłada budowę akceleratora dzięki któremu uda się uzyskiwać podobną energię)
Średnie zmiany dobowe, czyli wariacje słoneczne i księŜycowe, takŜe oddziaływują na kompas, lecz
w stopniu tak niewielkim, Ŝe są nieistotne. Niemniej jednak są i jest to, wraz z burzami magnetycznymi,
powaŜny argument przeciwko "aptekarskim" poprawkom kursowym, które niektórzy obliczają z dokładnością
do dziesiątych części stopnia, co w świetle tego co wyŜej - nie bardzo ma sens; wystarczy końcowe
zaokrąglenie do pełnych stopni. Pomijam juŜ kwestię utrzymania przez sternika kursu z tą dokładnością.
JeŜeli rzuty biegunów; magnetycznego i geograficznego na płaszczyzne prostopadłą do pionu i styczną do
powierzchni Ziemi w punkcie obserwatora, leŜą w jednej linii z tym punktem, czyli południk geograficzny
pokrywa się z południkiem magnetycznym, wówczas deklinacja wyniesie zero. JeŜeli te trzy punkty tworzą
trójkąt, wierzchołkiem bieguna magnetycznego skierowany na wschód, wówczas mamy deklinację
wschodnią, czyli dodatnią. w przypadku odwrotnym; jeŜeli wierzchołek bieguna magnetycznego skierowany
jest na zachód, wówczas deklinacja będzie ujemna, czyli zachodnia.
DEWIACJA
Tematem tego artykułu nie jest lekcja nawigacji, więc ograniczę się tylko do omówienia dewiacji (deklinację
omówiliśmy wcześniej). Są to 2 składowe, które wiąŜą się ze wskazanimi kompasu.
Definicja: Kąt zawarty między kierunkiem północy magnetycznej (Nm) a kierunkiem północy kompasowej
(Nk) nazywamy dewiacją kompasową i oznaczamy małą literą δ. Dewiacja kompasowa jest dodatnia lub
ujemna. Dodatnia (+) jest wtedy gdy kierunek północy kompasowej (Nk) jest odchylony w prawo (na wschód)
od kierunku północy magnetycznej (Nm). Ujemna (-) jest wtedy gdy kierunek północy kompasowej (Nk) jest
odchylony w lewo (na zachód) od kierunku północy magnetycznej (Nm).
Upraszaczając, jest to błąd komapasu związany z jego instalacją na jachcie i oddziaływaniem
poszczególnych elementów jachtu na wskazania kompasu.
Wartość dewiacji dla kaŜdego kompasu na jachcie powinna być sporządzana corocznie przez
dewiatora. JeŜeli jest to moŜliwe sprawdzana przed kaŜdym rejsem przez kapitana, I oficera względnie
przez doświadczonego nawigatora. Wartość dewiacji określana jest dla kaŜdego kursu co 5 lub 10 stopni
i przedstawiona w formie tabelki umieszczonej nad stołem nawigacyjnym.
Znane są przypadki Ŝe brak tego sprawdzenia był wychwytywany przez Izbę Morską i stawiany jako
zaniedbanie ze strony kapitana i pierwszego oficera!!!
Sprawdzenie tablicy dewiacji moŜna wykonać np. korzystając z załączonej w dalszej części tabeli.
Strona 7 z 12
NIP: 841-15-47-419
REGON: 771297359
europe
ul. Harcerzy 2c, 84-300 Lębork
tel.: +48 59 863 44 60
fax. +48 59 863 44 61
e-mail: [email protected]
www.abakus-europe.pl
Przykładowa tablica dewiacji kompasu
δ
δ
KK
100
110
120
130
140
150
160
170
180
190
- 5 ,0
- 5 ,0
- 4 ,0
- 4 ,0
- 3 ,0
- 2 ,0
- 2 ,0
- 1 ,0
0
0
δ
KK
200
210
220
230
240
250
260
270
280
290
1 ,0
1 ,0
2 ,0
2 ,0
3 ,0
3 ,0
4 ,0
4 ,0
4 ,0
4 ,0
4 ,0
3 ,0
2 ,0
1 ,0
1 ,0
1 ,0
1 ,0
0
0
- 1 ,0
KK
δ
300
310
320
330
340
350
- 1 ,0
- 2 ,0
- 2 ,0
- 3 ,0
- 4 ,0
- 5 ,0
Przykładowy wykres dewiacji sporządzony na podstawie powyŜszej tabeli (linia czarna – trend wielomianowy).
Wykres dewiacji kompasu
6
2
340
320
300
280
260
240
220
200
180
160
140
120
80
60
40
100
-2
20
0
0
Odchylenie w stopniach
4

Wielom. ()
-4
-6
-8
Kurs Kompasowy
Podsumowując powyŜsze rozwaŜania by wyznaczyć kurs rzeczywisty (kierunek geograficzny) lub teŜ namiar
rzeczywisty naleŜy uwzględnić dwie poprawki : deklinację i dewiację.
Suma algebraiczna deklinacji (d) i dewiacji (δ) nazywana jest całkowitą poprawką (cp).
Dewiacji jest kilka rodzaji, ale do Ŝeglowania sportowo turystycznego wystarczy uwzględnić powyŜszą (bez
analizy jak się zmienia w konkretnym stopniu przechyłu itd.)
Strona 8 z 12
NIP: 841-15-47-419
REGON: 771297359
europe
ul. Harcerzy 2c, 84-300 Lębork
tel.: +48 59 863 44 60
fax. +48 59 863 44 61
e-mail: [email protected]
www.abakus-europe.pl
JAK SPRAWDZIĆ TABELĘ DEWIACJI?
Metoda nabieŜnikowa - Znajdujemy jakiś nabieŜnik – odczytujemy z mapy jego kurs i porównujemy
z odczytanym kuresem kompasowym. Na mapie jest określony KR (kurs rzeczywisty lub KK – kurs
kompasowy /wówczas trzeba jeszcze doliczyć zmiany deklinacji do bieŜącego roku), ustawiając się tak by
kompas znajdował się na linii wyznaczanej przez nabieŜnik porównujemy wskazanie kompasu z KR.
Stopniowo obracając jacht w osi obrotu (przechodzącej
przez kompas – najczęściej zamocowany na śródokręciu)
odnotowujemy
w
poniŜszej
tabeli
odchylenia.
Po
zakończeniu porównujemy je z tablicą dewiacji wykonanej na
początku sezonu. JeŜeli wyniki są zgodne odnotoujemy fakt
KR
sprawdzenia w dzienniku jachtowym i na tym kończy się
0
03
sprawa.
Widok na nabieŜniki
z kursu KR 030
W
przeciwnym
wypadku
naleŜy
powtórzyć
sprawdzenie i uaktualnić tablicę dewiacji.
Metoda dalby nawigacyjnej – W większych portach znajdują się specjalne dalby (wykonane bez uŜycia
elementów Ŝelaznych). Dalba niweluje niedogodność związaną z utrzymywaniem się w kursie na nabieŜnik
z jednoczesnym obracaniem jachtu. Dalsze postępowanie analogicznie jak w powyŜszej metodzie. Uwaga!
Ze względu iŜ kierunek rzeczywisty jest zwykle liczony dalba-obiekt (a na dalbie nie wylądujemy jachtem)
trzeba wybrać obiekt znajdujący się co najmniej 1 Mm od dalby by uniknąć błędu.
Metoda wzajemnego namiaru – niezwykle Ŝadko
stosowana metoda. Polega ona na umieszczeniu jednego
kompasu na brzegu z dala od elementów Ŝelaznych
(dewiacja takiego kompasu wynosi wówczas zero), a drugi
kompas na jachcie. Dokonuje się jednoczesnych namiarów
na oba kompasy (podobnie jak w poprzednich metodach),
pamiętając Ŝe wyniki namiarów oprócz dewiacji róŜnią się
o 180º.
Metody astronomiczne – te tylko wymienię bo Ŝadko na
jachcie są stosowne tabele nawigacyjne. Dewiacja
z gwiazdy polarnej – moŜna przyjąć Ŝe namiar – azymut
na gwiazdę polarną zawsze jest równy zero. Po odjęciu
deklinacji zostaje nam dewiacja. Istnieje jeszcze metoda
ustalania dewiacji z widocznego wschodu lub zachodu
słońca, ale jak wspomnialem niezbędne są do tego tablice nawigacyjne (więc sobie daruję).
Zwykle do 7º odchylenia wskazań nie przeprowadza się kompensacji kompasu a tylko posługuje
tablicą dewiacji. Kompensację kompasu radzę zlecić fachowcowi, ale w pewnych okolicznościach
moŜna się o nią pokusić. Jak to zrobić? Czytaj dalej.
Strona 9 z 12
NIP: 841-15-47-419
REGON: 771297359
europe
ul. Harcerzy 2c, 84-300 Lębork
tel.: +48 59 863 44 60
fax. +48 59 863 44 61
e-mail: [email protected]
www.abakus-europe.pl
KOMPENSACJA DEWIACJI KOMPASU
Zwykle na jachtach stosuje się kompensację półokręŜną (dwa magnesy).
1
2
N
4
N
4
S
S
8
5
8
5
N
6
S
7
6
Kompensacja dewiacji
półokręŜnej
Szkic rozmieszczenia magnesów kompensacyjnych w szafce kompasowej
1- naktuz, 2 – kompas, 3 – szafka kompasowa, 4 – kule z miękiego
ferromagnetyka do kompensacji dewiacji ćwięrć okręŜnej, 5 – magnesy
kompensacyjne wzdłuŜne, 6- listwy z otworami do umieszczenia magnesów
kompensujących dewiację półokręŜną, 7 – magnes kopensujący dewiację
przechyłową, 8 – magnesy kompensacyjne poprzeczne
Kompensacja dewiacji półokręŜnej polega na umieszczeniu w pobliŜu kompasu dwóch prostopadle do
siebie ustawionych magnesów sztabkowych, tak by ich pole oddziałowywało przeciwnie niŜ pole
magnetyczne jachtu. Ustawiamy jacht na kurs magnetyczny E lub W i obserwujemy w którą stronę odchyla
się róŜa kompasu. JeŜeli w kierunku dziobu to oznacza Ŝe biegun magnetyczny jachtu (N) znajduje się
w części dziobowej. NaleŜy wówczas umieścić magnes sztabkowy w linii symetrii jachtu biegunem (S) /kolor
czerwony/ kierunkiem w stronę dziobu i przesuwać go tak długo aŜ kompas wskaŜe kierunek północy
magnetycznej. To skompensuje składową wzdłuŜną pola magnetycznego jachtu. Kolejny krok to ustawić
jacht na kurs magnetyczny S lub N i powtórzyć operację magnesem ustawionym prostopadle do pierwszego.
Istnieją teŜ inne metody kompensacji dewiacji półokręŜnej – polecam literaturę fachową.
Kompensację dewiacji metodą ćwierokręŜną stosuje się na bardzo duŜych statkach. Analogicznie jak
metoda półokręŜna z tym Ŝe sprawdzamy dewiację równieŜ w kursach interkardynalnych np. NW.
Kompensacja dewiacji przechyłowej – balast moŜe ulec namagnesowaniu a co za tym idzie odziałowywać
magnetycznie na kompas. Wskutek przechyłu balast przesuwa się na lewą lub prawą stronę kopasu
wpływając na wskazania. Jak duŜa jest dewiacja przechyłowa najlepiej spradzić na dalbie przechylając jacht
i sprawdzając zmiany na kompasie. JeŜeli są one znaczne trzeba się zastanowić nad ich kompensacją. Na
małym jachcie kompensacja polega na umieszczeniu magnesu pod kompasem zwykle biegunem N w
kierunku balastu. Reguluje się odległość magnesu od kompasu. Wykonywania samodzielnego tej operacji
nie polecam amatorom. Oczywiście tego rodzaju kompensacje moŜna wykonywać w przypadku duŜych
kompasów montowanych wspornikowo na podstawie.
Strona 10 z 12
NIP: 841-15-47-419
REGON: 771297359
europe
ul. Harcerzy 2c, 84-300 Lębork
tel.: +48 59 863 44 60
fax. +48 59 863 44 61
e-mail: [email protected]
www.abakus-europe.pl
Rys. Sposób mocowania magnesu kompensującego dewiację przechyłową na małym jachcie
Kompensacja przechyłowej dewiacji kompasowej polega na umieszczeniu pionowo pod kompasem
magnesu sztabkowego odwrotnie spolaryzowanego niŜ balast. Przechylamy jacht co najmniej o 30º,
obserwujemy dewiacje i przesuwając magnes kompensujemy dewiację.
Na statkach o konstrukcji stalowej do
kompensacji uŜywa się sporych magnesów
które są w stanie zrównowaŜyć oddziaływanie
magnetyczne
konstrukcji.
DuŜe
statki
poddawane są okresowo demagnetyzacji.
Konstrukcja statku, jego elementy gdy są
ferromagnetykami (najczęściej miękkie) ulegają
wpływą elektromagnetycznym (np. Pobliskie
wyładowanie atmosferyczne) moŜe chwilowo
spolaryzować elementy statku i spowodować
szczątkowe namagnesowanie co ma swój
wpływ na wskazania kompasu (innymi słowy
konstrukcja statku staje się magnesem, który
ma swoje bieguny dodatnie i ujemne). Zasada
sprawdzania i kompensacji jest taka sama.
Kompasy dla łodzi o konstrukcjach stalowych wymagają duŜo większych magnesów do kompensacji
oddziałowywania magnetycznego konstrukcji na kompas.
Opracował:
Instruktor śeglarstwa PZś
Mariusz Tarnowski
Źródła:
Nawigacja Ŝeglarska – J.Czajewski, W-wa 1995
Vademecum nawigatora, Fr. Wróbel, Gdańsk 1983
Zarys geofizyki stosowanej, prac. zbior. pod red. Z. Fajklewicza W-wa 1972
http://www.republika.pl/faleelektromagnetyczne
http://www.ritchienavigation.com/
http://www.sailing.compnet.com.pl/
http://pl.wikipedia.org/wiki/
Strona 11 z 12
NIP: 841-15-47-419
REGON: 771297359
europe
ul. Harcerzy 2c, 84-300 Lębork
tel.: +48 59 863 44 60
fax. +48 59 863 44 61
e-mail: [email protected]
www.abakus-europe.pl
TABELA
TABELA DO
DO WYZNACZANIA
WYZNACZANIA DEWIACJI
DEWIACJI KOMPASU
KOMPASU
- 0º +
5º
5º6º 7º 8º 9º10º11º12º13º 14º15º16º
15º
10º
16º 14º 13º 12º11º
9º 8º 7º 6º
4º 3º 2º 1º
1º 2º 3º 4º
0
30
60
90
120
150
180
210
240
270
300
330
0
europe
Strona 12 z 12
NIP: 841-15-47-419
REGON: 771297359
europe
ul. Harcerzy 2c, 84-300 Lębork
tel.: +48 59 863 44 60
fax. +48 59 863 44 61
e-mail: [email protected]
www.abakus-europe.pl