docOchrona praw bezpaństwowców
download 
Reklamacja Transkrypt
Ochrona praw bezpaństwowców
Ochrona praw bezpaństwowców Konwencja z 1954 r. dotycząca statusu bezpaństwowców 60 lat UNHCR Osobisty apel Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców Organizacji Dziś miliony ludzi na świecie napotykają poważne trudności związane z bezpaństwowością. Konwencja dotycząca statusu bezpaństwowców wyznacza ramy, w których państwa powinny udzielać pomocy bezpaństwowcom – umożliwiając im bezpieczne i godne życie do czasu poprawy ich sytuacji. Obecnie stronami tego dokumentu są bardzo nieliczne państwa. Musimy to zmienić. Wzywam państwa do przystąpienia do Konwencji i obiecuję pełne wsparcie mojego Biura rządom, aby pomóc im wprowadzić jej postanowienia. António Guterres O PROMOWANIE UZNANIA, WZMACNIANIE OCHRONY bywatelstwo stanowi prawną więź między człowiekiem a państwem. Obywatelstwo nadaje ludziom poczucie tożsamości, lecz, co ważniejsze, umożliwia im korzystanie z różnych praw. Dlatego brak obywatelstwa, czyli bezpaństwowość, może być szkodliwy, w niektórych przypadkach rujnując życie dotkniętych nim osób. Mimo międzynarodowego uznania prawa do obywatelstwa wciąż pojawiają się coraz to nowe przypadki bezpaństwowości. W XXI w. bezpaństwowość jest wciąż poważnym wyzwaniem. Szacunkowo na świecie żyje dziś 12 milionów bezpaństwowców. Chociaż część bezpaństwowców to jednocześnie uchodźcy, to jednak większość nie zalicza się do tej grupy. Bezpaństwowcy będący jednocześnie uchodźcami są uprawnieni do międzynarodowej pomocy przyznanej im Konwencją z 1951 r. dotyczącą statusu uchodźców („Konwencja z 1951”). W celu uporania się z problemami ochrony, z jakimi borykają się bezpaństwowcy niebędący uchodźcami, wspólnota międzynarodowa przyjęła Konwencję z 1954 r. dotyczącą statusu bezpaństwowców („Konwencja z 1954 r.”). Celem tego traktatu jest uregulowanie statusu bezpaństwowców oraz umożliwienie im możliwie maksymalnego korzystania z przysługujących im praw człowieka. Konwencja uzupełnia postanowienia międzynarodowych traktatów dotyczących praw człowieka. Coraz więcej państw zwraca się ku Konwencji z 1954 r. jako podstawie ochrony bezpaństwowców. Odzwierciedla to zrozumienie, że Konwencja z 1954 r. dotycząca statusu bezpaństwowców jest jedynym dokumentem prawnym, który oficjalnie określa międzynarodowy status prawny „bezpaństwowców”. Konwencja zajmuje się również wieloma praktycznymi sprawami z dziedziny ochrony bezpaństwowców, np. dostępem do dokumentów podróżnych, których nie regulują inne instrumenty prawa międzynarodowego. Chociaż do 1 lipca 2010 r. Konwencję z 1954 r. ratyfikowało tylko 65 państw, to jednak coraz więcej państw potwierdza, iż jest ona jednym z centralnych elementów międzynarodowego porządku służącego wzmacnianiu ochrony praw bezpaństwowców. OCHRONA PRAW BEZPAŃSTWOWCÓW 1 DLACZEGO BEZPAŃSTWOWCY POTRZEBUJĄ OCHRONY? P owszechna Deklaracja Praw Człowieka potwierdza, że „każdy ma prawo do obywatelstwa”, uznając tym samym prawne i praktyczne znaczenie obywatelstwa dla korzystania z praw człowieka. Dlatego rządy muszą podejmować działania, by każdemu zapewnić obywatelstwo. Mimo to, i wbrew innym przepisom prawa międzynarodowego dotyczących praw człowieka, wiele osób nigdy nie nabywa obywatelstwa lub jest go pozbawianych. Gdy pewne osoby pozostają wykluczone, ich bezpaństwowość czyni je bezbronnymi. Z powodu braku więzi, jaką obywatelstwo daje z państwem, bezpaństwowcy wymagają szczególnej uwagi i ochrony, by zapewnić, że są oni w stanie korzystać z przysługujących im praw podstawowych. Przykładowo szczególnym problemem dotykającym bezpaństwowców jest trudność z uzyskaniem dokumentów tożsamości i podróżnych, co nie tylko ogranicza ich możliwość podróżowania, lecz może również powodować wiele problemów w codziennym życiu, prowadząc w niektórych przypadkach do dłuższego ograniczenia wolności jednostki. Bezpaństwowość uniemożliwia ludziom wykorzystanie ich potencjału oraz może wywoływać efekt domina szkodliwy dla spójności i stabilności społecznej. Może nawet wywoływać napięcia społeczne i wysiedlenia. Propagowanie uznania i wzmacnianie ochrony bezpaństwowców to środki podejmowane w odpowiedzi na te problemy. Bezpaństwowcy często nie mają żadnego statusu prawnego i czują się wyrzuceni poza nawias społeczeństwa. Nubijczycy przeniesieni do Kenii z Sudanu w erze kolonialnej generalnie nie zostali uznani za obywateli Kenii po odzyskaniu niepodległości. Jeden z dwóch bezrobotnych młodych Nubijczyków powiedział: „Ludzie nazywają nas cudzoziemcami, choć mieszkamy tu od ponad 100 lat. Mówią nam, żebyśmy wracali do Sudanu, lecz nasza ojczyzna od pokoleń jest tutaj. Dokąd mielibyśmy pójść” OCHRONA PRAW BEZPAŃSTWOWCÓW 2 T CZY KONWENCJA Z 1954 r. MA WCIĄŻ ZNACZENIE W DZISIEJSZYM ŚWIECIE? ak, bez wątpienia. Bezpaństwowość jest dziś wciąż rozpowszechnionym problemem. Wraz ze wzrostem świadomości globalnych skutków bezpaństwowości dla poszczególnych osób i społeczeństw zarówno rządy, jak wspólnota międzynarodowa coraz częściej szukają wskazówek w Konwencjach ONZ dotyczących bezpaństwowości. Konwencja z 1954 r. pozostaje głównym instrumentem międzynarodowym regulującym status bezpaństwowców niebędących uchodźcami i umożliwiającym bezpaństwowcom korzystanie z praw człowieka bez dyskryminacji. Nadaje ona bezpaństwowcom uznany międzynarodowo status prawny, oferuje im dostęp do dokumentów podróżnych, dokumentów tożsamości i innych dokumentów podstawowych oraz określa wspólne minimalne standardy postępowania wobec bezpaństwowców. Dlatego przystąpienie do Konwencji z 1954 r. umożliwia państwom wykazanie swojego zaangażowania na rzecz przestrzegania praw człowiek, daje osobom dostęp do ochrony oraz mobilizuje międzynarodowe wsparcie dla państwa, by umożliwić mu odpowiednie działania w dziedzinie ochrony bezpaństwowców. OCHRONA PRAW BEZPAŃSTWOWCÓW 3 OCHRONA BEZPAŃSTWOWCÓW NA PODSTAWIE KONWENCJI Z 1954 r. Kogo chroni Konwencja z 1954 r.? K onwencja z 1954 r. uznaje międzynarodowy status prawny „bezpaństwowców”. Artykuł 1 wprowadza definicję bezpaństwowca do prawa międzynarodowego: „bezpaństwowiec” oznacza osobę, która nie jest uznawana za obywatela przez żadne państwo zgodnie z przepisami prawa takiego państwa. Ta definicja jest obecnie również powszechnie uznawana za normę zwyczajowego prawa międzynarodowego. Osobom spełniającym definicję przysługują pewne prawa i obowiązki określone w Konwencji z 1954 r. Konwencja nie obejmuje tzw. bezpaństwowców de facto, dla których jak dotąd w prawie międzynarodowym nie przyjęto powszechnie uznawanej definicji. Jednak bezpaństwowcom de facto przysługuje ochrona na podstawie międzynarodowego prawa praw człowieka. Bezpaństwowi uchodźcy są objęci Konwencją dotyczącą statusu uchodźców z 1951 r. i powinni być traktowani zgodnie z przepisami prawa międzynarodowego dotyczącymi uchodźców. Prawa bezpaństwowców na podstawie Konwencji z 1954 r. K onwencja z 1954 r. bazuje na fundamentalnej zasadzie: żaden bezpaństwowiec nie powinien być traktowany gorzej niż jakikolwiek cudzoziemiec posiadający obywatelstwo. Ponadto Konwencja uznaje, że bezpaństwowcy są narażeni na większe ryzyko niż inni cudzoziemcy. Dlatego przewiduje szereg szczególnych środków dla bezpaństwowców. Konwencja z 1954 r. gwarantuje bezpaństwowcom prawo do pomocy administracyjnej (art. 25), prawo do dokumentów tożsamości i podróżnych (art. 27 i art. 28) oraz zwalnia ich z wymogów wzajemności (art. 7). Te zindywidualizowane normy ukształtowano mając na uwadze szczególne trudności, jakie napotykają bezpaństwowcy wskutek braku obywatelstwa, na przykład poprzez wydanie wzajemnie uznawanego dokumentu podróżnego bezpaństwowcom funkcjonującego w zastępstwie paszportu. Te sprawy nie są uregulowane innymi przepisami prawa międzynarodowego i zaliczają się do podstawowych świadczeń przysługujących bezpaństwowcom na podstawie Konwencji z 1954 r. Uznając trudne położenie bezpaństwowców, Konwencja stanowi, że muszą być oni traktowani jak obywatele państwa w zakresie pewnych praw, takich jak wolność wyznania czy podstawowe wykształcenie. Należy podkreślić, że Konwencja przyjmuje niejednolite podejście, stanowiąc, że niektóre gwarancje dotyczą wszystkich bezpaństwowców, natomiast inne są zastrzeżone dla bezpaństwowców legalnie obecnych lub legalnie przebywających na terytorium. Stąd Konwencja z 1954 r. odzwierciedla ducha standardów praw człowieka zawartych w innych dokumentach międzynarodowych oraz wskazuje, w jaki sposób te standardy winny być stosowane w odniesieniu do bezpaństwowców. Zgodnie z art. 2 Konwencji z 1954 r. wszyscy bezpaństwowcy mają obowiązek przestrzegania prawa kraju, w którym się znajdują. Należy podkreślić, że posiadanie praw zagwarantowanych Konwencją z 1954 r. nie jest tożsame z posiadaniem obywatelstwa. To dlatego Konwencja z 1954 r. wzywa państwa do ułatwiania OCHRONA PRAW BEZPAŃSTWOWCÓW 4 naturalizacji bezpaństwowców (art. 32). Z chwilą nabycia efektywnego obywatelstwa bezpaństwowcy przestają być bezpaństwowcami: ich niedola dobiega końca. Czy Konwencja z 1954 r. zobowiązuje państwa do nadania obywatelstwa bezpaństwowcom? K onwencja z 1954 r. nie przyznaje bezpaństwowcom prawa do nabycia obywatelstwa jakiegokolwiek państwa. Jednak ponieważ bezpaństwowcy nie mają żadnego państwa, które mogłoby ich chronić, Konwencja zobowiązuje państwa-strony Konwencji do ułatwiania asymilacji i naturalizacji bezpaństwowców, na ile to będzie możliwe, na przykład poprzez przyspieszenie i obniżenie kosztów postępowania naturalizacyjnego dla bezpaństwowców. Na bardziej ogólnym poziomie prawo praw człowieka uznaje prawo do obywatelstwa – na przykład w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Dlatego państwa muszą dążyć do unikania bezpaństwowości. Ponadto Konwencja z 1961 r. o ograniczaniu bezpaństwowości określa powszechne, globalne środki ochrony przed bezpaństwowością, pomagając państwom zapewniać prawo do obywatelstwa. Kto ustala, czy dana osoba jest bezpaństwowcem? W jaki sposób? W celu zapewnienia przyznania bezpaństwowcom praw przewidzianych w Konwencji państwa muszą być w stanie zidentyfikować bezpaństwowców w ramach stosownych procedur. Konwencja z 1954 r. nie przewiduje żadnej szczególnej procedury ustalania, czy dana osoba jest bezpaństwowcem. Jednak krajowe procedury ustalania statusu powinny obejmować pewne podstawowe elementy, niezbędne dla rzetelnego i sprawnego podejmowania decyzji w zgodzie z międzynarodowymi standardami ochrony. Obejmują one wyznaczenie centralnego organu dysponującego odpowiednią wiedzą i doświadczeniem w zakresie oceny wniosków oraz stosowanie zabezpieczeń i gwarancji proceduralnych na wszystkich etapach postępowania i uwzględnienie możliwości odwołania lub weryfikacji. UNHCR poproszono o udzielenie pomocy państwom przy formułowaniu takich procedur. Czy osobę można wyłączyć z zastosowania postanowień Konwencji z 1954 r.? K onwencja z 1954 r. stanowi w art. 1, że istnieją pewne okoliczności, w których bezpaństwowiec nie może korzystać ze statusu bezpaństwowców i ochrony Konwencji. Określa się to mianem „wyłączenia” i stosuje do osób, które nie potrzebują ochrony międzynarodowej lub na nią nie zasługują, na przykład ze względu na poważne przyczyny wskazujące, że taka osoba popełniła zbrodnię przeciwko pokojowi, wojenną lub przeciwko ludzkości. Szczególny przepis dotyczy szczególnej kategorii bezpaństwowców, którzy podobnie, jak inni bezpaństwowcy potrzebują ochrony międzynarodowej, lecz dla których przyjęto odrębne ustalenia w celu udzielenia im ochrony lub pomocy. Czy Konwencja z 1954 r. jest jedynym instrumentem dotyczącym praw bezpaństwowców? N ie. Chociaż Konwencja z 1954 r. jest jedynym dokumentem przyjętym w celu nadania szczególnego statusu bezpaństwowcom, obowiązują również rozbudowane normy międzynarodowe w dziedzinie praw człowieka, które są również istotne z punktu widzenia praw, OCHRONA PRAW BEZPAŃSTWOWCÓW 5 które winny przysługiwać bezpaństwowcom. Państwa są już obowiązane do ochrony praw bezpaństwowców poprzez swoje zobowiązania do ochrony praw człowieka. Standardy nakreślone w Konwencji z 1954 r. uzupełniają i wzmacniają zobowiązania państw w dziedzinie praw człowieka dotyczące bezpaństwowców. Przykładowo Konwencja z 1954 r. wprowadza specjalne zasady wydawania bezpaństwowcom uznawanych międzynarodowo dokumentów podróżnych. Mimo wysiłków rządów, wspólnoty międzynarodowej i społeczeństwa obywatelskiego bezpaństwowość wciąż występuje. Dlatego konieczna jest ochrona praw człowieka bezpaństwowców. Panna młoda z przyjaciółkami w drodze do domu pana młodego w Nepalu. Nawet po intensywnej kampanii rządowej propagującej nabywanie obywatelstwa tysiące osób w Nepalu pozostają bezpaństwowcami lub doświadczają licznych trudności w nabyciu dowodu obywatelstwa. Wiele z nich to dalitowie, jak te kobiety. OCHRONA PRAW BEZPAŃSTWOWCÓW 6 JAK UNHCR POMAGA PAŃSTWOM CHRONIĆ BEZPAŃSTWOWCÓW Z gromadzenie Ogólne ONZ powierzyło UNHCR zadanie wspomagania państw w dziedzinie ochrony bezpaństwowców i podejmowania działań związanych z bezpaństwowością nie tylko ze względu to, że problemy dotyczące uchodźców i bezpaństwowców czasem się pokrywają, lecz również dlatego, że ochrona bezpaństwowców wymaga, w wielu wymiarach, podejścia podobnego do postępowania z uchodźcami. Obu tym grupom brakuje ochrony międzynarodowej. UNHCR pomaga państwom wdrażać Konwencję z 1954 r. oferując pomoc specjalistyczną obejmującą legislację i wsparcie operacyjne w celu promowania działań zmierzających do przyjęcia procedur i środków, które mają zapewnić prawa przewidziane w Konwencji. Komitet Wykonawczy UNHCR w szczególności poprosił Biuro o „aktywne rozpowszechnianie informacji oraz, w miarę potrzeb, szkolenie partnerów rządowych w zakresie właściwych mechanizmów identyfikacji, rejestracji i przyznawania statusu bezpaństwowcom” (w celu uzyskania dodatkowych informacji zobacz Zalecenie Komitetu Wykonawczego UNHCR nr 106 dotyczące identyfikowania, zapobiegania oraz ograniczenia zjawiska bezpaństwowości oraz ochrony bezpaństwowców, 2006) (UNHCR’s Executive Committee Conclusion 106 on Identification, Prevention and Reduction of Statelessness and Protection of Stateless Persons, 2006). OCHRONA PRAW BEZPAŃSTWOWCÓW 7 ZNACZENIE PRZYSTĄPIENIA DO KONWENCJI Z 1954 r. P rzystąpienie do Konwencji z 1954 r. dotyczącej statusu bezpaństwowców: • jest dla państw sposobem okazania swojego zaangażowania w działania na rzecz traktowania bezpaństwowców zgodnie z uznawanymi w skali międzynarodowej prawami człowieka i standardami humanitarnymi • zapewnia bezpaństwowcom dostęp do ochrony przez państwo, umożliwiając im bezpieczne i godne życie • wyznacza ramy identyfikacji bezpaństwowców na ich terytorium oraz umożliwia im korzystanie z przysługującym im praw, w tym poprzez wydawanie dokumentów tożsamości i dokumentów podróżnych • propaguje uznanie międzynarodowego statusu prawnego „bezpaństwowca” oraz wspólnych ram międzynarodowych ochrony, zwiększając tym samym przejrzystość prawną i przewidywalność reakcji państw na zjawisko bezpaństwowości • zwiększa bezpieczeństwo i stabilność poprzez unikanie wykluczenia i marginalizacji bezpaństwowców • zapobiega wysiedleniom poprzez propagowanie ochrony bezpaństwowców w kraju, w którym przebywają • pomaga UNHCR pozyskiwać wsparcie międzynarodowe dla ochrony bezpaństwowców OCHRONA PRAW BEZPAŃSTWOWCÓW 8 POWIĄZANIE Z KONWENCJĄ Z 1961 r. O OGRANICZANIU BEZPAŃSTWOWOŚCI B ez względu na możliwy zakres praw przyznanych bezpaństwowcom nie będą one równorzędne posiadaniu obywatelstwa. Wszyscy ludzie mają prawo do obywatelstwa, a w razie każdego wystąpienia takiej „anomalii” jak bezpaństwowość należy skupić się na zapobieganiu i ograniczaniu tego zjawiska. Ochrona bezpaństwowców na podstawie Konwencji z 1954 r. dotyczącej statusu bezpaństwowców powinna więc być postrzegana jako reakcja przejściowa, umożliwiająca zbadanie dróg prowadzących do nabycia obywatelstwa. Ostatecznym celem pozostaje ograniczanie bezpaństwowości poprzez nabywanie obywatelstwa. Konwencja z 1961 r. o ograniczaniu bezpaństwowości wyposaża państwa w narzędzia służące unikaniu i likwidacji zjawiska bezpaństwowości. Jednak państwa-strony Konwencji z 1961 r. też powinny rozważyć przystąpienie do Konwencji z 1954 r. w celu zapewnienia stosowania środków ochronnych na wypadek, gdyby jednak spotkały się one z przypadkami bezpaństwowości. Przystąpienie do obu Konwencji dotyczących zjawiska bezpaństwowości, tej z 1954 r. i tej z 1961 r., jest ważnym krokiem wyposażającym państwa w narzędzia umożliwiające rozwiązywanie problemów bezpaństwowości w pełnym zakresie. Więcej szczegółowych informacji o Konwencji z 1961 r. można znaleźć w dokumencie Zapobieganie i ograniczanie bezpaństwowości – Konwencja z 1961 r. o ograniczaniu bezpaństwowości (UNHCR, 2010) (Preventing and Reducing Statelessness - The 1961 Convention on the Reduction of Statelessness (UNHCR, 2010). OCHRONA PRAW BEZPAŃSTWOWCÓW 9 Bez ważnych dokumentów tożsamości bezpaństwowcy często nie są w stanie korzystać z przysługujących im podstawowych praw człowieka. Dotyczy to tysięcy byłych obywateli ZSRR, którzy nie spełniają kryteriów nabycia obywatelstwa państwa będącego następcą ZSRR. Wielu, jak kobieta na zdjęciu, ma dziś tylko paszport radziecki, któremu upłynął termin ważności. OCHRONA PRAW BEZPAŃSTWOWCÓW 10 Pytania i odpowiedzi NAJCZĘŚCIEJ ZADAWANE PYTANIA DOTYCZĄCE PRZYSTĄPIENIA Poniżej zamieszczono odpowiedzi na niektóre z najczęściej zadawanych pytań w związku z przystąpieniem do Konwencji z 1954 r. dotyczącej statusu bezpaństwowców. Dalsze pytania i szczegółowe informacje znajdują się w dokumencie Obywatelstwo i bezpaństwowość: podręcznik dla parlamentarzystów (UNHCR i Unia Międzyparlamentarna, 2005 r., wersja poprawiona w 2008 r.) (Nationality and Statelessness: A Handbook for Parliamentarians (UNHCR and Inter-Parliamentary Union, 2005, updated in 2008). Czy Konwencja z 1954 r. zmusza państwo do przyznania bezpaństwowcom prawa do wjazdu i/lub pobytu? Nie. Konwencja z 1954 r. nie obliguje państw do wpuszczania bezpaństwowców na swoje terytorium. Jednak w praktyce powrót danej osoby do kraju wcześniejszego zwyczajowego zamieszkania może być niemożliwe lub taki kraj w ogóle może nie istnieć. W tych przypadkach wpuszczenie na terytorium państwa i zapewnienie jakiejś formy legalnego pobytu może być jednym rozwiązaniem. Ponadto inne standardy międzynarodowe mogą stanowić podstawę wpuszczenia lub wyłączenia możliwości wydalenia bezpaństwowców. W szczególności państwa są związane zakazem refoulement (wydalania lub zawracania), stanowiącym normę prawa międzynarodowego, i nie mogą zawrócić bezpaństwowca na terytorium, gdzie może grozić mu prześladowanie lub naruszenie innych fundamentalnych międzynarodowych standardów w obszarze praw człowieka, w tym tortury i samowolne pozbawienie życia. Czym różni się bezpaństwowiec od uchodźcy? Zarówno bezpaństwowcy, jak i uchodźcy potrzebują ochrony międzynarodowej. Ich sytuacja jest niepewna ze względu na zerwanie więzi z państwem. Dlatego w prawie międzynarodowym obie te grupy mają specjalny, chociaż odrębnie zdefiniowany status. Istotnym elementem definicji uchodźcy jest uzasadniona obawa przed prześladowaniem. Bycie bezpaństwowcem niekoniecznie oznacza prześladowanie. Podobnie, by zostać uznanym za uchodźcę, bezpaństwowiec musi również znajdować się poza swoim krajem zwyczajowego zamieszkiwania. Większość bezpaństwowców nigdy nie opuściło kraju, w którym się urodzili. Jednak bezpaństwowość jest często główną przyczyną przymusowego wysiedlenia. Gdy bezpaństwowcy są jednocześnie uchodźcami, podlegają Konwencji z 1951 r. dotyczącej statusu uchodźcy i prawu międzynarodowemu dotyczącemu uchodźców. OCHRONA PRAW BEZPAŃSTWOWCÓW 11 Na wybrzeżu Bangladeszu grupa uchodźców z północnego Stanu Arakan (Rakhine) w Birmie wyrusza na morze na swoich łodziach rybackich. Większość bezpaństwowców nie jest uchodźcami, lecz ci, którzy nimi są, muszą być traktowani zgodnie z normami prawa międzynarodowego dotyczącymi uchodźców.. Czy państwa są obowiązane traktować bezpaństwowców na równi ze swoimi obywatelami? Nie. W przypadku większości praw wymienionych w Konwencji z 1954 r. dotyczącej statusu bezpaństwowców osoby bezpaństwowe powinny mieć zagwarantowane przynajmniej takie same prawa, co inne osoby niebędące obywatelami. Ponadto Konwencja przyznaje niektóre prawa wyłącznie tym bezpaństwowcom, którzy zamieszkują legalnie lub legalnie przebywają na terytorium państwa. W ograniczonej liczbie przypadków, np. w zakresie wolności wyznania i dostępu do sądów, państwa muszą traktować bezpaństwowców w sposób porównywalny z obywatelami. Międzynarodowe prawo praw człowieka uzupełnia postanowienia Konwencji z 1954 r., a w wielu przypadkach traktaty dotyczące praw człowieka ustanawiają wyższe standardy traktowania bezpaństwowców. OCHRONA PRAW BEZPAŃSTWOWCÓW 12 Czy państwo może przyjąć zastrzeżenia do postanowień Konwencji z 1954 r.? Tak. Zastrzeżenia są dozwolone w czasie ratyfikacji lub przystąpienia do Konwencji, z wyjątkiem art. 1 (definicja bezpaństwowca i klauzule wyłączeń), art. 3 (zakaz dyskryminacji), art. 4 (wolność wyznania), art. 16(1) (dostęp do sądów) i artykułów od 33 do 42 (klauzule końcowe). Jakie praktyczne uwarunkowania wiążą się z przystąpieniem do Konwencji z 1954 r.? Ponieważ państwa już zaciągnęły zobowiązania na podstawie międzynarodowych dokumentów z dziedziny praw człowieka, które dotyczą bezpaństwowców, łatwiej będzie im wdrożyć wiele spośród praw przewidzianych w Konwencji z 1954 r. Jednak w celu zapewnienia bezpaństwowcom możliwości korzystania z praw określonych w Konwencji z 1954 r. państwa muszą przyjąć pewną procedurę ustalania statusu, która umożliwi rozpoznawanie bezpaństwowców, które mogą korzystać z Konwencji. Konwencja z 1954 r. nie nakazuje żadnej konkretnej procedury ustalania, czy dana osoba jest bezpaństwowcem. Państwa same określają instytucje lub organy uczestniczące w procedurze, jej poszczególne etapy, a także zabezpieczenia i gwarancje proceduralne niezbędne celem zapewnienia zgodności z międzynarodowymi standardami właściwego postępowania. Komitet Wykonawczy UNHCR wskazał, że Biuro powinno udzielać państwom-stronom Konwencji specjalistycznej pomocy przy implementacji Konwencji z 1954 r., by zagwarantować spójne stosowanie jej zapisów. Konwencja z 1954 r. wymaga również, by państwa-strony informowały o przepisach i regulacjach krajowych, za pomocą których wprowadzono warunki Konwencji (art. 33). W jaki sposób państwo przystępuje do Konwencji z 1954 r.? Państwa mogą przystąpić do Konwencji z 1954 r. dotyczącej statusu bezpaństwowców w dowolnym czasie przedkładając dokument akcesyjny Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych. Dokument przystąpienia wymaga podpisu Ministra Spraw Zagranicznych lub Głowy Państwa lub Szefa Rządu. Więcej informacji o procedurach przystąpienia i wzorcowych instrumentach akcesyjnych można znaleźć na stronie www.unhcr.org/statelessness. OCHRONA PRAW BEZPAŃSTWOWCÓW 13 MIĘDZYNARODOWE WEZWANIA DO PRZYSTĄPIENIA Zgromadzenie Ogólne ONZ: odnotowuje, że obecnie sześćdziesiąt pięć państw jest stronami Konwencji z 1954 r. dotyczącej statusu bezpaństwowców oraz że trzydzieści siedem państw jest stronami Konwencji z 1961 r. o ograniczaniu bezpaństwowości, zachęca państwa, które dotąd tego nie uczyniły, do rozważenia przystąpienia do tych dokumentów. • Uchwała Zgromadzenia Ogólnego nr 64/127, Biuro Wysokiego Komisarza Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców, 18 grudnia 2009 r. Rada Praw Człowieka ONZ: stwierdza, że w roku 2011 przypada pięćdziesiąta rocznica przyjęcia Konwencji o ograniczaniu bezpaństwowości, oraz zachęca państwa, które nie przystąpiły do Konwencji i do Konwencji dotyczącej statusu bezpaństwowców, do rozważenia takiego kroku. • Uchwała Rady Praw Człowieka nr 13/02, Prawa człowieka i samowolne pozbawianie obywatelstwa, 25 marca 2010 r. (Human Rights Council Resolution 13/02, Human rights and arbitrary deprivation of nationality, 25 March 2010) Komitet Wykonawczy UNHCR: zachęca państwa do rozważenia przystąpienia do Konwencji z 1954 r. dotyczącej statusu bezpaństwowców oraz państwa – strony Konwencji – do zniesienia zastrzeżeń. • Zalecenie nr 106 (LVII) – 2006 Azjatycko-Afrykańska Organizacja Konsultacji Prawnych: zaprasza państwa członkowskie do rozważenia możliwości przystąpienia do Konwencji z 1954 r. dotyczącej statusu bezpaństwowców oraz Konwencji z 1961 r. o obniżaniu bezpaństwowości w celu efektywnego zajęcia się trudnym położeniem bezpaństwowców. • Uchwała podjęta podczas południowego specjalnego zgromadzenia dotycząca „Tożsamości prawnej i bezpaństwowości”, 8 kwietnia 2006 r. (Resolution on the Half-Day Special Meeting on “Legal Identity and Statelessness”, 8 April 2006) Zgromadzenie Ogólne Organizacji Państw Amerykańskich: postanawia 1. podkreślić znaczenie powszechnych instrumentów ochrony bezpaństwowców: Konwencji z 1954 r. dotyczącej statusu bezpaństwowców i konwencji z 1961 r. o ograniczaniu bezpaństwowości, 2. skłonić te państwa członkowskie, które dotąd tego nie uczyniły, do rozważenia ratyfikacji lub przystąpienia, zależnie od przypadku, do dokumentów międzynarodowych w obszarze bezpaństwowców oraz do propagowania przyjęcia procedur i mechanizmów instytucjonalnych ich stosowania, zgodnie z tymi dokumentami. • Uchwała Zgromadzenia Ogólnego, AG/RES. 2599 (XL-O/10), Przeciwdziałanie i ograniczanie bezpaństwowości oraz ochrona bezpaństwowców w Amerykach, 8 czerwca 2010 r. (Resolution of the General Assembly, AG/RES. 2599 (XL-O/10), Prevention and Reduction of Statelessness and Protection of Stateless Persons in the Americas, 8 June 2010) OCHRONA PRAW BEZPAŃSTWOWCÓW 14 Aneks 1 WZORCOWY DOKUMENT PRZYSTĄPIENIA DO KONWENCJI DOTYCZĄCEJ STATUSU BEZPAŃSTWOWCÓW Z 1954 r. ZWAŻYWSZY, ŻE Konwencja dotycząca Statusu Bezpaństwowców została przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych dnia dwudziestego ósmego września tysiąc dziewięćset pięćdziesiątego czwartego roku i jest otwarta do podpisania zgodnie z zawartym w niej Artykułem 35; ORAZ, ZWAŻYWSZY, ŻE paragraf 3 wymienionego Artykułu 35 stanowi, że przystąpienia dokonuje się przez złożenie dokumentu przystąpienia u Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych; NINIEJSZYM, niżej podpisany [Tytuł Głowy Państwa lub Szefa Rządu lub Ministra Spraw Zagranicznych] składa oświadczenie o przystąpieniu [nazwa państwa]; WYDANO z moim podpisem: w ___________________ , dnia ________________ miesiąca _____________________ roku dwa tysiące ____________________. [Pieczęć państwowa i podpis powiernika, zależnie od okoliczności] [Podpis Głowy Państwa, Szefa Rządu lub Ministra Spraw Zagranicznych] OCHRONA PRAW BEZPAŃSTWOWCÓW 15 Okładka : Bezpaństwowe dzieci często nie mogą uzyskać podstawowego wykształcenia. Od dziesięcioleci Stan Sabah w Malezji gości uchodźców z Filipin i migrantów z Indonezji i Filipin. Dzieci z tych grup często zostają bezpaństwowcami. Chociaż dzieci posiadające właściwe dokumenty mogą uczęszczać do szkoły, te, które ich nie mają, jak ci dwa chłopcy z prawej, są wyłączeni z większości programów publicznych. G. Constantine Publikacja: UNHCR P.O. Box 2500 1211 Geneva 2 Switzerland UNHCR, wrzesień 2010 r. Pragnę otrzymać więcej informacji o: UNHCR i jego działaniach prowadzonych w związku z bezpaństwowością Odwiedź stronę internetową UNHCR poświęconą zjawisku bezpaństwowości: www.unhcr.org/statelessness. Możesz również zapoznać się z właściwymi Zaleceniami w sprawie ochrony międzynarodowej, wydanymi przez Komitet Wykonawczy UNHCR, zwłaszcza Zaleceniem nr 106 dotyczącym Identyfikowania, Zapobiegania oraz Ograniczenia Zjawiska Bezpaństwowości oraz Ochrony Bezpaństwowców (2006) (Conclusion 106 on Identification, Prevention and Reduction of Statelessness and Protection of Stateless Persons (2006). Prawo międzynarodowe dotyczące ochrony bezpaństwowców, w tym Konwencja z 1954 r. dotycząca statusu bezpaństwowców Bardziej szczegółowe omówienie Konwencji z 1954 r. oraz innych norm międzynarodowych dotyczących bezpaństwowców – zobacz Obywatelstwo i bezpaństwowość: podręcznik dla parlamentarzystów (UNHCR i Unia Międzyparlamentarna, 2005 r., wersja poprawiona w 2008 r.)( Nationality and Statelessness: A Handbook for Parliamentarians (UNHCR and Inter-Parliamentary Union, 2005, updated in 2008). Bardziej szczegółowy komentarz do Konwencji z 1954 r. – zobacz Konwencja dotycząca statusu bezpaństwowców – jej historia i interpretacja (Convention relating to the Status of Stateless Persons – Its History and Interpretation) (Robinson, 1955). Dostęp do innych istotnych dokumentów międzynarodowych jest możliwy na stronie internetowej UNHCR Refworld: www.refworld.org OCHRONA PRAW BEZPAŃSTWOWCÓW 16
