1. Marchewko bedzin

Marchewko,
w jakiej jesteś
formie?
Tematyka:
Suwerenność
żywnościowa
Szkoła
Gimnazjum nr 3 im. Henryka Sienkiewicza w Będzinie
Pytanie badawcze
W jaki sposób możemy wykorzystać parowanie do chłodzenia żywności?
Metoda pracy
eksperyment
Kluczowe zasoby wykorzystane w ramach projektu
dwie gliniane donice, piasek, cztery marchewki, ściereczka, woda
Formy prezentacji działań w projekcie
• udział w Ogólnopolskiej Prezentacji Projektów Młodzieżowych w Warszawie
• prezentacja podczas szkolnego Dnia Projektów.
Marchewki pod nadzorem
Co może robić codziennie grupka nastolatków? Gimnazjaliści z Będzina przez
dwa tygodnie regularnie zajmowali się obserwacją marchwi. Członkowie
i członkinie koła biologicznego, szukając odpowiedzi na pytanie badawcze
wybrane z listy zaproponowanej przez nauczycielkę koordynującą realizację
projektu Wzór na rozwój w szkole – Annę Cudak, postanowili przeprowadzić
eksperyment.
Lodówka bez prądu i lodu
Lodówki zeer są wykonywane z prostych, łatwo dostępnych lokalnie materiałów. Ta technika była wykorzystywana do chłodzenia żywności już w starożytnym Egipcie. Obecnie w wielu regionach świata została zapomniana, jednak
w innych, np. w Indiach, Nigerii czy krajach Afryki Subsaharyjskiej, przeżywa
renesans. Na taką lodówkę składają się dwa gliniane garnki (donice) – jedno
11
naczynie jest włożone w drugie, a przestrzeń pomiędzy wypełnia mokry piasek.
Po ułożeniu produktów żywnościowych, np. warzyw, w wewnętrznym garnku,
przykrywa się całość mokrą tkaniną lub pokrywką ceramiczną i odstawia do
dobrze wentylowanego, zacienionego pomieszczenia. Wilgoć, która paruje,
odprowadza ciepło z mniejszego naczynia i tym samym chłodzi jego wnętrze.
W takiej lodówce może się zmieścić nawet 12 kg owoców i warzyw3.1
Jaka prostota
wykonania!
Odkrywcze
działanie wykorzystujące tak
łatwo dostępne
materiały.
Grupa zadbała
o rzetelność
eksperymentu.
Lodówkę zeer skonstruowali też uczniowie i uczennice z Będzina. Użyli łatwo
dostępnych donic glinianych – mniejszej i większej, które oddzielili warstwą
mokrego piasku. Potem włożyli do lodówki dwie marchewki i całość przykryli
ściereczką, o której stałą wilgotność dbali przez dwa tygodnie. Samodzielnie
sprawdzili skuteczność swojego urządzenia – w tym celu obserwowali również
próbkę kontrolną, czyli dwie marchewki trzymane poza lodówką. Wynik
jednoznacznie potwierdził działanie lodówki zeer – trzymane w niej marchewki po dwóch tygodniach były nadal w świetnej formie, natomiast te z próbki
kontrolnej zdecydowane nie nadawały się już do zjedzenia.
Dlaczego lodówka wciąga?
Proste równanie.
Zaskoczenie
+ umiejętność
sprawdzenia
= zaangażowanie.
Zaufanie opiekunki daje przestrzeń
do rozwijania
postaw badawczych.
Technika chłodzenia z lodówek zeer, choć wykorzystywana od stuleci, w naszej
części świata jest mało znana. Dla młodych ludzi, przyzwyczajonych do urządzeń elektrycznych,, pomysł na glinianą lodówkę działającą bez prądu brzmiał
nieprawdopodobnie. „Uczniowie nie do końca wierzyli, że dwie doniczki i piasek
mogą działać równie skutecznie jak zwykła lodówka. Ale właśnie to potęgowało chęć sprawdzenia możliwości chłodniczych doniczek” – relacjonowała
ich nauczycielka. Wygląda na to, że „niewiarygodność” pomysłu połączona
z prostotą realizacji sprawiła, że tak chętnie zaangażowali się w prace,
a zaangażowanie uczestników to jeden z kluczowych i często najtrudniej osiągalnych elementów udanego projektu.
Być może dodatkowo pomogła w tym duża samodzielność działań, jaką od
początku starała się zapewnić młodzieży nauczycielka. Zaproponowała listę
pytań badawczych, z których zespół wybrał jedno. Uczniowie i uczennice sami
zdecydowali, że praktycznie sprawdzą skuteczność lodówki. Samodzielnie
ustalili listę potrzebnych materiałów, podzielili między siebie zadania,
zastanawiali się nad szczegółowymi rozwiązaniami, planowali doświadczenie sprawdzające działanie lodówki. Ta swoboda w podejmowaniu decyzji
i szukaniu rozwiązań pozwoliła młodzieży wykorzystać własną kreatywność.
Po co gapić się na marchewki?
Fajnie, fajnie... Dzieciaki skonstruowały glinianą lodówkę i sprawdziły, czy działa. Może to i niezła zabawa, ale jakie to ma znaczenie, skoro każde z nich ma
3
Więcej na ten temat: http://www.ceo.org.pl/pl/globalna/news/w-jaki-sposob-mozna-wykorzystacparowanie-wody-do-chlodzenia-zywnosci.
12
Wzór na dobrą praktykę
w domu sprzęt elektryczny? Otóż ma, ponieważ młodzież w ten sposób po
pierwsze – poszerzyła swoją wiedzę o procesach zachodzących w przyrodzie,
a konkretnie o parowaniu, po drugie – zobaczyła, w jaki sposób taki naturalny
proces można praktycznie wykorzystać, po trzecie – wykorzystała często stosowaną w nauce technikę badawczą, jaką jest eksperyment. Nabyła również
przydatne umiejętności, takie jak: wspólne szukanie rozwiązań, współpraca
w grupie, dochodzenie do kompromisu.
Realizacja projektu nie tylko pozwoliła młodym ludziom poszerzyć wiedzę
o procesach przyrodniczych, ale też o świecie i regionach, w których takie
rozwiązania jak lodówka zeer znajdują zastosowanie. Podczas ewaluacji projektu uczennice i uczniowie podkreślali, że uświadomili sobie m.in. „jak żyją
ludzie w krajach globalnego Południa; że dostęp do technologii pozwala na
lepsze życie; że proste rozwiązania są często najlepsze; że to, o czym uczymy
się w szkole, rzeczywiście może być przydatne, że im więcej osób, tym więcej
pomysłów i łatwiej znaleźć rozwiązanie”. Jak widać proste eksperymenty mogą
być okazją do rozważań o złożonych problemach.
W kolejnym odcinku
Opisane powyżej działanie zostało zrealizowane w roku szkolnym 2013/2014.
W kolejnym – opiekunka z nową nauczycielką wspierającą kontynuowały projekt. Tym razem młodzież zainteresowała się odnawialnymi źródłami energii,
więc nauczycielki biologii i języka angielskiego zdecydowały się pójść za jej
głosem i wspólnie zgłębić nową dziedzinę. Na podstawie materiałów udostępnionych w projekcie, schematów znalezionych w internecie, a także wsparcia
udzielonego przez internet przez nauczyciela fizyki, który wcześniej
brał udział we Wzorze na rozwój, grupa z sukcesem skonstruowała małą
elektrownię wiatrową.
Owocują kontakty nawiązane
wcześniej na
warsztatach. 

Więcej informacji o projekcie na: globalna.ceo.org.pl/aktualnosci/wzor-na-rozwoj/dobra-praktyka-z-bedzina
13