FULL TEXT

WSPÓŁCZESNE ZARZ DZANIE 1/2012
CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2012
41
Ocena przesłanek rozwoju klastra w bran y
metalowej i maszynowej na Podlasiu
Anna Wasiluk
∗
Słowa kluczowe: klastry, innowacyjno , klaster obróbki metali
Keywords: clusters, innovativeness, metal work cluster
Synopsis: tekst dotyczy wybranych problemów zwi zanych z tworzeniem i rozwojem klastrów, a w
szczególno ci problemów zwi zanych z zaliczaniem poszczególnych bran do bran priorytetowych.
Celem niniejszego opracowania jest ocena przesłanek rozwoju klastara w wietle wyników bada
w zakresie analizy realnych przesłanek do rozwoju klastra w bran y metalowej i maszynowej na Podlasiu.
Post puj ce procesy globalizacji i regionalizacji prowadz do wyeksponowania innowacyjno ci jako kluczowego czynnika sukcesu współczesnych przedsi biorstw i regionów.
Efektywna polityka innowacji powinna by zorientowana na potrzeby regionu, powinna by
nastawiona na długotrwałe działanie, a nie tworzona ad hoc, na przykład w celu zdobycia
rodków unijnych. Powinna te osi ga efekty przewy szaj ce sumy poniesionych nakładów.
Ostatnio dostrzega si wzrost zainteresowania problematyk zgrupowa podmiotów na
poziomie regionalnym, co jest postrzegane jako potencjał dla tworzenia bogactwa regionalnego. Silne regiony s cz sto postrzegane jako przeciwwaga redukuj ca negatywne skutki
procesów globalizacyjnych [Stachowicz, Walukiwicz, 2003]. Kraje UE oraz zrzeszone
w OECD coraz wi ksz wag przywi zuj do lokalnej koncentracji okre lonych bran i zachodz cej w nich dyfuzji innowacji [Solvell, Lindqvist, Ketels, 2003]. Du y nacisk kładziony jest zwłaszcza na klastry – rozumiane jako znajduj ca si w geograficznym s siedztwie
grupa przedsi biorstw, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek wiadcz cych usługi, firm
działaj cych w pokrewnych sektorach i powi zanych z nimi instytucji, konkuruj cych, ale
i współpracuj cych ze sob [Porter, 2001, s. 246] – w sektorach wysokich technologii, które
zgodnie z metodologi OECD obejmuj dziedziny, w których nakłady na działalno B+R
stanowi ponad 4% warto ci sprzeda y. Zalicza si do nich przemysł lotniczy, kosmiczny,
farmaceutyczny, komputerowy i urz dze biurowych, wyposa enia radiowego, telewizyjnego i telekomunikacyjnego oraz instrumentów precyzyjnych, medycznych i optycznych
[Technology…, 2001].
Zainteresowanie problematyk klastrów w ostatnich latach zyskuje na sile i to nie tylko
w Polsce, ale te na wiecie. Przyczyn tego stanu nale y upatrywa przede wszystkim w
nast puj cych czynnikach [Pasieczny, 2007, s. 32–33]:
− wzro cie zainteresowania procesami rozwoju regionalnego i lokalnego w ród przedstawicieli ró nych nauk, w tym nauk o zarz dzaniu,
− licznych niepowodzeniach polityki łagodzenia dysproporcji mi dzy regionami oraz
-
-
-
-
Wst p
-
∗
Dr Anna Wasiluk, Politechnika Białostocka.
42
A. Wasiluk, Ocena przesłanek rozwoju klastra w bran y…
A. Wasiluk, Evaluation of conditions for metal work and machine…
walki z polaryzacj jako jednym z głównych celów wielu organizacji, takich jak
m.in. Unia Europejska czy ONZ,
− liberalizacji przepływów kapitałowych i lokowania kapitału w miejscach o szczególnie sprzyjaj cych warunkach, które charakteryzuj si wysokim poziomem rozwoju gospodarczego, co powoduje, e wyj tkowej wagi nabieraj analizy przyczyn
i uwarunkowa decyzji lokalizacyjnych w tych regionach,
− poszukiwaniu nowych kosztowych i niekosztowych ródeł przewagi konkurencyjnej.
Przyjmuje si , e klastry s doskonał form dzielenia si wiedz i wzajemnego uczenia
si , korzystaj c z transferu wiedzy z ró nych dziedzin, przekraczaj cych granice sektora
i firmy [Porter, 1998, s. 77–90]. S równie nowym podej ciem do współpracy firm, które
konkuruj ze sob na rynku. Jak wskazuj do wiadczenia krajów zachodnich, klastry mog
sta si motorami rozwoju firm i całego regionu. Jednak samo stworzenie lub przyst pienie
do klastra nie daje adnej gwarancji powodzenia czy osi gni cia sukcesu.
Celem niniejszego opracowania bada w zakresie analizy realnych przesłanek do rozwoju klastra w bran y metalowej i maszynowej na Podlasiu. Prezentowane analizy oparto m.in.
na danych statystycznych uzyskanych w GUS oraz WUS w Białymstoku.
Praca naukowa finansowana ze rodków na nauk w latach 2009-2011 jako projekt badawczy N N115248036.
-
-
-
-
-
Klastry recept na sukces?
Jak wspomniano wcze niej, klastry mog , cho zdecydowanie nie musz , by drog do
sukcesu. W literaturze przedmiotu uwaga skupiona jest na korzy ciach płyn cych z tworzenia struktur klastrowych, natomiast mało miejsca, je eli w ogóle, po wi ca si na zagro enia,
które mog si pojawi . Przykładem mog tu by chocia by niektóre z klastrów włoskich,
które w literaturze przedmiotu cz sto s podawane jako wzorcowe. Włoskie firmy, nale ce
do klastrów o wieloletniej tradycji, przyzwyczajone przez lata do okre lonych zachowa
wobec rynku, działaj ce pr nie w okre lonym zakresie swojej produkcji, innowacyjne
w zakresie wzornictwa, materiałów czy technologii; cz sto nie potrafi stawi czoła wyzwaniom globalnej konkurencji, zwłaszcza ze strony krajów azjatyckich. Poza ułomno ciami
finansowymi czy organizacyjnymi, nie posiadaj umiej tno ci ostrego konkurowania marketingowego. S zazwyczaj przyzwyczajone do rutynowej sprzeda y produktów wielkim odbiorcom, maj przekonanie, e „dobry produkt sam si sprzeda” [Gumbel, 2006; Jakes,
2006]. Podstawowym narz dziem komunikacji jest dla nich ci gle telefon, fax oraz bezporednie spotkania, natomiast nowoczesne technologie odgrywaj rol marginaln [Chiarvesio, Micelli, 2001, s. 85–90].
Innym przykładem mo e by Prato – od wieków włoskie zagł bie włókiennictwa, gdzie
produkowano najlepsze tkaniny i szyto kreacje dla najsłynniejszych włoskich domów mody.
Włosi zbyt długo uwa ali, e w walce z chi sk konkurencj wygraj tylko jako ci produktów. Na pocz tku lat 90-tych włoscy włókiennicy, poszukuj c taniej siły roboczej, zatrudnili
kilku Chi czyków, którzy szybko zacz li sprowadza krewnych i znajomych. Liczba chi skich pracowników szybko rosła, a wraz z ni pot ga przemysłu tekstylno-odzie owego
w Toskanii. Problem pojawił si , gdy przybysze postanowili zało y własny interes. Stawiaj cy na jako Włosi przewa nie bankrutuj , a dysponuj cy gotówk Chi czycy wykupuj
ich firmy. Obecnie w Prato jest 3200 przedsi biorstw, głównie zwi zanych z przemysłem
odzie owym i galanteri , nale cych do Chi czyków i 3000 do Włochów. Co pi ty mieszkaniec tego dwustutysi cznego miasta pochodzi z Pa stwa rodka. Nieuczciwa konkurencja ze
strony Chi czyków oraz swoiste izolowanie si od kultury włoskiej (tylko jeden z 3200 azjatyckich wła cicieli firm nale y do Włoskiego Zwi zku Przedsi biorców) prowadzi do coraz
ostrzejszych konfliktów chi sko-włoskich. Prato, od zawsze bastion lewicy, w 2009 roku
WSPÓŁCZESNE ZARZ DZANIE 1/2012
CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2012
43
wybrało prawicowego burmistrza, który obiecał ukróci chi skie praktyki, zapowiedział
kontrole i deportacje nielegalnych imigrantów [Kowalczuk, 2010]. Obecnie problem ma nie
tylko charakter „rynkowy”, ale równie społeczny.
-
-
-
-
-
Innowacyjne Podlasie poprzez rozwój przemysłu metalowego
i maszynowego?
W Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego do roku 2020 okre lono 3 kluczowe obszary rozwoju klastrów na Podlasiu: spo ywczy, drzewny (w tym meblarski) i maszynowy.
Ponadto, ze wzgl du na du y, aczkolwiek niewykorzystany potencjał regionu, który przy
odpowiednim wsparciu mo e wpłyn na rozwój gospodarczy województwa; wł czono do
klastrowych obszarów wsparcia sektor turystyczny. Innowacje i inwestycje w tych czterech
bran ach miały by traktowane w sposób szczególny, tzn. miały otrzymywa dodatkowe
punkty przy ocenie projektów ubiegaj cych si o unijne dofinansowanie. W rzeczywisto ci
jednak wraz z realizacj RPO WP 2007-2013 w ró nych konkursach zacz to promowa
równie inne bran e, zwłaszcza budowlan i szkutnicz . Zaliczenie bran y metalowej i maszynowej do obszarów priorytetowych było z pewno ci odpowiedzi na ogóln tendencj
inwestowania w bran e, które s zwi zane z zaawansowanymi technologiami. Czy były jednak racjonalne przesłanki do zaliczenia bran y maszynowej do kluczowych obszarów rozwoju klastrów na Podlasiu? W wielu opracowaniach zwraca si uwag na fakt, e inicjatywy
klastrowe powstaj przede wszystkim w bran ach o du ej koncentracji podmiotów w danym
obszarze geograficznym. Nale y zatem bada , czy rzeczywi cie wyodr bnione inicjatywy
klastrowe, czy te bran e strategiczne z punktu widzenia danego regionu, funkcjonuj
w bran ach o wysokim współczynniku lokalizacji przedsi biorstw.
W literaturze wyró nia si trzy podstawowe metody wykorzystywane w procesie badania
klastrów [Bergman, Feser, 1999]:
− input-output;
− współczynnik lokalizacji (je eli LQ równe jest 1 oznacza to, e region posiada taki
sam udział zatrudnienia w danym przemy le jak gospodarka narodowa. Je eli natomiast LQ jest wi ksze ni 1,25 przyjmuje si zazwyczaj, e wiadczy to o regionalnej specjalizacji w danym sektorze. W przypadku LQ >2 mo na mówi o tzw. silnych klastrach (strong cluster) [Innovation…, s.5];
− case study.
Ka da z metod ma swoje zalety oraz wady. Nie ma metody idealnej. Na potrzeby analiz
przeprowadzonych w tym tek cie wykorzystano wska nik lokalizacji, w którym jako zmienn zastosowano liczb firm na koniec grudnia 2009 roku. Podyktowane to było faktem, e
dane dost pne w GUS na poziomie szczegółowo ci podklas, w uj ciu PKD 2004, były mo liwe do uzyskania tylko dla ilo ci podmiotów. Za obszar badany przyj to obszar woj. podlaskiego, natomiast za obszar referencyjny obszar całej Polski. Autorka tekstu jest wiadoma
faktu, e wska nik LQ informuje jedynie o wzgl dnym zag szczeniu pewnego rodzaju działalno ci na danym obszarze w porównaniu do obszaru referencyjnego, nie daje jednak odpowiedzi na pytanie, czy w danej lokalizacji funkcjonuje lub mo e rozwija si klaster, dlatego
te wst pn analiz potencjalnych klastrów nale y pogł bi innymi analizami. Jednak wielu
autorów badaj cych klastry zauwa a podstawowe znaczenie koncentracji przedsi biorstw
jako jeden z głównych czynników funkcjonowania klastrów.
Prowadzone w ramach tego tekstu analizy opieraj si na działach 27-35 sekcji D wg
PKD 2004, które w ramach projektu Podlaski Klaster Obróbki Metali (obecnie Klaster Obróbki Metali) zakwalifikowano do sektora metalowego i maszynowego.
Uzyskane dane empiryczne wskazuj , e skupienie firm zakwalifikowanych do sektora
maszynowego i metalowego na poziomie poszczególnych działów, jak i na poziomie całej
bran y, nie spełnia przesłanek minimalnej koncentracji. Zatem mo na stwierdzi , e sektor
44
A. Wasiluk, Ocena przesłanek rozwoju klastra w bran y…
A. Wasiluk, Evaluation of conditions for metal work and machine…
metalowy i maszynowy w województwie podlaskim nie spełnia teoretycznych przesłanek do
formowania klastra o znaczeniu krajowym, nie mówi c ju o mi dzynarodowym. Zatrudnienie w całym analizowanym obszarze si ga zaledwie ok. 6% ogólnego zatrudnienia w województwie podlaskim (przykładowo w województwie łódzkim stanowi ok. 29% ogółu zatrudnionych w regionie), a produkcja sprzedana stanowi ok. 14% cało ci produkcji sprzedanej w
województwie podlaskim i ok.15% produkcji sprzedanej przemysłu. Zdecydowana wi kszo firm ma charakter firm małych, lub wr cz mikroprzedsi biorstw (tab. 1).
Tab. 1. Struktura wielko ci przedsi biorstw w woj. podlaskim (31.12.2009 r.) (Size structure
of enterprises in Podlaskie province (31.12.2009))
Zatrudnienie
Wska niki
0- 9
10 - 49
50 - 249
250 = <
Działy (PKD 2004)
-
-
-
-
-
Prod. metali (dział 27)
90,48%
9,52%
Prod. metalowych wyr. gotowych, z
wył czeniem maszyn i urz dze
91,26%
6,85%
(dział 28)
Prod. maszyn i urz dz., gdzie
91,90%
3,94%
indziej niesklasyfik.(dział 29)
Prod.
maszyn
biurowych
i
95,65%
4,35%
komputerów (dział 30)
Prod.
maszyn
i
aparatury
elektrycznej,
gdzie
indziej
89,29%
8,93%
niesklasyfik. (dział 31)
Prod. sprz tu i urz dze radiowych,
telewizyjnych
i
97,40%
2,60%
telekomunikacyjnych
(dział 32)
Prod. instrumentów medycznych,
precyzyjnych i optycznych, zegarów
96,80%
2,03%
i zegarków (dział 33)
Prod. pojazdów samochodowych,
75,00%
10,00%
przyczep i naczep (dział 34)
Prod.
pozostałego
sprz tu
86,96%
4,35%
transportowego (dział 35)
ródło: opracowanie własne na podstawie danych statystycznych GUS.
0%
0%
1,77%
0,12%
2,55%
1,62%
0%
0%
1,19%
0,60%
0%
0%
1,16%
0%
10,00%
5,00%
6,52%
2,17%
Z analiz zawartych w Strategii rozwoju podlaskiego klastra obróbki metali [Girejko,
D wigaj, 2007] jednoznacznie wynika, e istnieje umiarkowany potencjał rozwojowy sektora obróbki metali, a współpraca firm w regionie nie jest zaawansowana, natomiast postulat
kooperacji rozumiany jest głównie jako sporadyczne zale no ci podwykonawcze. Ponadto,
przedsi biorcy nisko oceniaj gotowo do nawi zania trwałej współpracy w bran y. Potwierdzaj to te badania autorki tekstu realizowane w ramach projektu badawczego „Kompetencje przywódcze w klastrach”. Wynika z nich m.in. fakt małego, czy wr cz bardzo małego, zaufania pomi dzy firmami w sektorze. Na dzie dzisiejszy trudno stwierdzi na ile
powstała struktura klastrowa b dzie trwa po zako czeniu programów współfinansowanych
ze rodków Unii Europejskiej dzi ki którym powstała i trwa obecnie. Wydaje si jednak, e
przy tego typu współpracy niezb dne jest zaufanie i rzeczywista ch współpracy pomi dzy
firmami. Problem nie dotyczy wył cznie bran y metalowej i maszynowej na Podlasiu, ale
równie innych. Drugim istotnym problemem jest niech firm do współpracy ze sfer nauki. Podmioty niech tnie bior udział w badaniach, tłumacz c si albo złymi do wiadczeniami
w tym zakresie, albo zasłaniaj c si potrzeb chronienia danych czy te pogl dów przed
WSPÓŁCZESNE ZARZ DZANIE 1/2012
CONTEMPORARY MANAGEMENT QUARTERLY 1/2012
45
konkurencj . A przecie idea klastrów opiera si na współpracy z jednostkami naukowymi,
przepływie wiedzy pomi dzy konkuruj cymi firmami czy te uczestnictwie we wspólnych
projektach, w tym badawczo – rozwojowych. Klastry to co wi cej ni wspólna strona internetowa, na której ka dy mo e zareklamowa swoj firm i pochwali si swoj ofert .
Interesuj ce w kontek cie prowadzonych rozwa a wydaj si by równie niektóre
wnioski płyn ce z opracowania Wpływ regionalnego programu operacyjnego na rozwój
województwa podlaskiego [Proniewski, Perło, 2009]. Jego autorzy stwierdzaj m.in., e inwestycja w rozwój bran o wysokim zaawansowaniu technologicznym w województwie
podlaskim nie przyczyni si do rozwoju tego regionu, poniewa nawet bardzo du e nakłady
finansowe na t bran nie spowoduj dorównania poziomu jej rozwoju do redniej krajowej,
nie mówi c o przekroczeniu przeci tnej w Polsce. W zakresie wysoko ci ponoszonych nakładów inwestycyjnych oraz wielko ci nakładów na działalno innowacyjn i badawczoroz-wojow , woj. podlaskie znajdowało si na ostatnim miejscu w kraju. W prognozach
wpływu RPO na rozwój województwa podlaskiego do 2020 r. stwierdzono m.in:, e rozwój
bran
o wysokim zaawansowaniu technologicznym na Podlasiu ma nikłe szanse na powodzenie.
Ponadto Podlaskie charakteryzuje si jednym z najni szych udziałów przemysłu w warto ci
dodanej brutto, co mo e wiadczy o ni szym ni w pozostałej cz ci kraju poziomie rozwoju przemysłu.
Zako czenie
Okazuje si , e najbardziej przoduj cym w tym zakresie regionem w Polsce jest Mazowsze, które znajduje si na 155 miejscu listy innowacyjno ci (na 246 regionów Unii Europejskiej). Za nim znajduj si województwa dolno l skie (185 pozycja), l skie (190 pozycja),
pomorskie (193 pozycja), zachodniopomorskie (200 pozycja). Pozostałe województwa znajduj si w trzeciej setce zestawienia, w tym województwo podlaskie na 222 pozycji. [Innowacyjno …, 2007]. Warto zwróci uwag na to, e wszystkie polskie województwa znajduj si zatemw drugiej i trzeciej setce zestawienia.
Bibliografia
-
-
-
-
-
1.
Bergman E.M., Feser E.J., (1999), Industrial and regional clusters: concepts and comparative
applications, Regional Research Institute, West Virginia University.
2. Chiarvesio M., Micelli S., (2001), Networks without Technologies in Industrial Districts of
Northestern Italy, [w:] Mariussen . (ed.), Cluster Policies – Cluster Development. A contribution
to the analysis of the new learning economy, Nordregio Report.
3. Girejko R., D wigaj M., (2007), Strategia rozwoju podlaskiego klastra obróbki metali, CPP,
Białystok.
4. Gumbel P., (2006), Twilight in Italy, “Time”, 21.03.2006.
5. Innowacyjno w regionalnych projektach ICT. (Mi dzy) Regionalne klastery innowacyjno ci w
UE. Modele partnerstwa publiczno-prywatnego w regionach. Współpraca z sektorem bada i
rozwoju, X Szkolenie w ramach projektu Sie Innowacyjnego Rozwoju Mazowsza (SIRMA)
Warszawa 22.11.2007.
6. Innovation Clusters in Europe: A statistical analysis and overview of current policy suport, European Commission, DG Enterprise and Industry Report.
7. Jakes S., (2006), Italy vs.China: Sitting Pretty, “Time”, 19.03.2006.
8. Kowalczuk P., (2010), Sko nooka Toskania, “Newsweek”, 17.10.2010.
9. Otake T., (2010), Japan’s fiscal firebrand, “The Japan Times online”, 2.05.2010.
10. Pasieczny J., (2007), The Factors and Conditions of Clustering Processes and the Development of
Clusters, [w:] Bojar E., Olesi ski Z. (red.), The emergence and development of clusters in Poland,
Difin, Warszawa.
11. Porter M.E, (1998), Clusters and the New Economics of Competition, “Harvard Business Review”,
November 1998.
12. Porter M.E., (2001), Porter o konkurencji, PWE, Warszawa.
46
A. Wasiluk, Ocena przesłanek rozwoju klastra w bran y…
A. Wasiluk, Evaluation of conditions for metal work and machine…
13. Proniewski M., Perło D., (2009), Wpływ regionalnego programu operacyjnego na rozwój
województwa podlaskiego, Urz d Marszałkowski Województwa Podlaskiego, Białystok.
14. Solvell O., Lindqvist G., Ketels Ch., (2003), The Cluster Initiative Greenbook, Ivory Tower AB,
Stockholm.
15. Stachowicz J., Walukiwicz S., (2003), Setting up Proinnovative Networks in Poland, [w:] Eskelinen H., Tervo H., Pekkala S. (ed.), Peripheries, Centers and Spatial Development in the New
Europe ERSA, Helsinki.
16. Technology and Industry Scoreboard 2001 – Towards the Knowledge-based Economy, OECD
Science, Paris 2001
Evaluation of conditions for metal work and machine cluster
development in Podlasie
Summary
-
-
-
-
-
There are no doubts about clusters being a perfect form of knowledge sharing and mutual
learning, transferring multi-field knowledge that crosses the borders of a sector or a company. They also constitute a new approach to the cooperation of companies that compete with
each other on the market. Clusters can, according to the experience of Western countries,
become the driving force behind the development of companies and whole regions. However, the act of cluster creation or acceding a cluster does not guarantee success. The subject
literature focuses mainly on the benefits of cluster structures creation whereas there is a limited notion, if any, about dangers that might appear. Some of the Italian clusters can serve as
an example. The text refers to some chosen problems in the creation and development of
clusters and especially the problems regarding defining individual trades and priority ones.
The aim of this work is, first of all, to present the results of research on the analyses of the
real conditions for metal work and machine cluster development in Podlasie.