strategia - Urząd Gminy Brwinów
Transkrypt
strategia - Urząd Gminy Brwinów
Załącznik do: Uchwały Nr Rady Miejskiej w Brwinowie z dnia STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW NA LATA 2008-2013 STYCZEŃ 2008 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE .......................................................................................................... 3 1. CZĘŚĆ WSTĘPNA ..................................................................................................... 4 1.1. TŁO I PRZYCZYNY........................................................................................... 5 1.2. WARTOŚCI, ZASADY, DEFINICJE .................................................................. 7 1.3. PRZESŁANKI WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH........... 11 2. CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNA ...................................................................................... 22 2.1. CHARAKTERYSTYKA GMINY ....................................................................... 23 2.2. DEMOGRAFIA ................................................................................................ 25 2.3. MARGINALIZACJA I WYKLUCZENIE W PERSPEKTYWIE OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ................................................................................. 28 2.4. KWESTIA DZIECKA........................................................................................ 37 2.5. KWESTIA OSÓB BEZROBOTNYCH .............................................................. 41 2.6. KWESTIA UZALEśNIEŃ................................................................................. 47 2.7. KWESTIA PRZESTĘPCZOŚCI....................................................................... 50 2.8. KWESTIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI............................................................. 51 2.9. IDENTYFIKACJA NAJWAśNIEJSZYCH PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH NA TERENIE GMINY...................................................................................... 55 2.10. ANALIZA SWOT............................................................................................ 63 2.11. ZASOBY UMOśLIWIAJĄCE ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH .............................................................................................. 71 2.12. PODSUMOWANIE CZĘŚCI DIAGNOSTYCZNEJ ........................................ 79 3. CZĘŚĆ PROGRAMOWA.......................................................................................... 82 3.1. MISJA.............................................................................................................. 83 3.2. CELE STRATEGICZNE, OPERACYJNE I KIERUNKI DZIAŁAŃ .................... 85 3.3. MONITORING I WDRAśANIE STRATEGII..................................................... 98 4. UWAGI KOŃCOWE ................................................................................................ 111 STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 2 WPROWADZENIE Mówiąc o gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych, naleŜy mieć na myśli w szczególności działania publicznych i niepublicznych instytucji pomocy społecznej (i pokrewnych), prowadzone na terenie gminy, podejmowane dla poprawy warunków zaspokojenia potrzeb przez wybrane kategorie osób i rodzin, mieszkańców gminy. W oparciu o uzyskane informacje i materiały został przygotowany dokument, który pozwoli na racjonalizację lokalnej polityki społecznej oraz wskaŜe obszary, które w najbliŜszym czasie powinny stać się przedmiotem szczególnej troski władz lokalnych. Metodyka opracowania dokumentu pozwoliła zaangaŜować środowisko lokalne w budowę strategii na najwaŜniejszych etapach, od diagnozy do wdroŜenia i realizacji. PrzedłoŜony materiał został opracowany w Środowiskowym Ośrodku Pomocy Społecznej w Brwinowie przy merytorycznym wsparciu Ośrodka Kształcenia SłuŜb Publicznych i Socjalnych – Centrum AV w Częstochowie. Pomoc zewnętrzna polegała głównie na doradztwie i systematyzacji układu głównych elementów wypracowanego dokumentu. Perspektywa czasowa obowiązywania niniejszego dokumentu została skomunikowana z głównymi dokumentami strategicznymi wpływającymi na rozwiązywanie lokalnych problemów, tj. Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia (Narodowa Strategia Spójności) oraz Narodową Strategią Integracji Społecznej, wyznaczającymi działania i stwarzającymi moŜliwość ubiegania się o środki zewnętrzne do 2013 roku. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 3 1. CZĘŚĆ WSTĘPNA Część wstępna zawiera elementarne informacje dotyczące zasad konstruowania dokumentu. Przedstawione w niej zostały aspekty prawne, będące podstawą działania samorządu lokalnego, zasady i wartości, na których opiera się lokalna polityka społeczna oraz najwaŜniejsze informacje dotyczące metodyki pracy nad strategią. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 4 1.1. TŁO I PRZYCZYNY Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych ma stanowić podstawę do realizacji względnie trwałych wzorów interwencji społecznych, podejmowanych w celu zmiany (poprawy) tych stanów rzeczy (zjawisk) występujących w obrębie danej społeczności, które oceniane są negatywnie. Dokument charakteryzuje w szczególności działania publicznych i prywatnych instytucji rozwiązujących kwestie społeczne, podejmowane dla poprawy warunków zaspokojenia potrzeb przez wybrane kategorie osób i rodzin. Obowiązek opracowania Strategii Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych wynika wprost z art. 17. ust. 1 pkt 1 ustawy o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (Dz. U. z 2004 r. Nr 64, poz. 593 z późn. zm.). RóŜnorodność problemów społecznych występujących w gminie powoduje konieczność wzięcia pod uwagę takŜe innych aktów prawnych, które mają istotny wpływ na konstrukcję dokumentu i rozwiązywanie zadań społecznych w przyszłości. Są to m.in.: • ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności poŜytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.), • ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003 r. Nr 122, poz. 1143 z późn. zm.), • ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2004 r. Nr 99, poz. 1001), • ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1231 z późn. zm.), • ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 1997 r. Nr 123, poz. 776 z późn. zm.), • ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139 poz. 992 z późn. zm.), • ustawa z dnia 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłuŜników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej (Dz. U. z 2005 r. Nr 86 poz. 732 z późn. zm.), STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 5 • ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2005 r. Nr 179, poz. 1485), • ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r. Nr 180 poz. 1493). Oprócz wspomnianych aktów prawnych przy realizacji strategii moŜe zachodzić potrzeba odwołania się równieŜ do ustaw i aktów wykonawczych z zakresu ochrony zdrowia, oświaty i edukacji publicznej, budownictwa socjalnego. Europejska polityka społeczna została określona w głównej mierze podczas Szczytu Lizbońskiego w 2000 roku, na którym kraje członkowskie Unii Europejskiej uznały, Ŝe zwalczanie ubóstwa i wykluczenia społecznego będzie centralnym elementem w procesie modernizacji europejskiego modelu społecznego. W roku 2001 uzgodniony został przez Radę, Parlament i Komisję Europejską „Wspólnotowy program na rzecz walki z wykluczeniem społecznym na lata 2002-2006”. Jego celem jest wsparcie współpracy pomiędzy krajami Unii Europejskiej i zwiększenie skuteczności przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Polska zgłosiła gotowość przystąpienia do programu, w efekcie czego podjęła prace nad przygotowaniem Memorandum w sprawie Integracji Społecznej (Joint Inclusion Memorandum – JIM), Narodowej Strategii Integracji Społecznej oraz Krajowego Planu Działania na rzecz Integracji Społecznej. Powołany przez Prezesa Rady Ministrów w roku 2003 Zespół Zadaniowy do spraw Reintegracji Społecznej opracował dokument pt.: „Narodowa Strategia Integracji Społecznej dla Polski”. Autorzy tego dokumentu podjęli próbę dokonania całościowej analizy sytuacji społecznej w Polsce, wskazania priorytetowych problemów oraz dobrych praktyk na rzecz inkluzji osób i grup. Opracowując lokalną strategię integracji i rozwiązywania problemów społecznych, uwzględniono dokumenty programowe, w których akcentuje się konieczność zapewnienia dialogu i partnerskiej współpracy instytucji rządowych, samorządowych, organizacji pozarządowych oraz biznesu. Uznaje się takŜe za niezbędną partnerską współpracę z osobami podlegającymi wykluczeniu społecznemu. Wspomniane dokumenty to przede wszystkim: • Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 (Narodowa Strategia Spójności 2007-2013), • Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego, • Program Operacyjny Kapitał Ludzki. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 6 1.2. WARTOŚCI, ZASADY, DEFINICJE Wartość to termin uŜywany do określenia tego, co godne uznania i poŜądania, cenne i dobre. Człowiek budujący swój system wartości pewne z nich odrzuca jako złe, czyli traktuje jako „antywartości”, inne pozostawia i hierarchizuje według przypisywanej im waŜności. Wartość jest cechą względną, a to oznacza, Ŝe nie zawsze, nie w kaŜdym miejscu, nie przez wszystkich i nie w kaŜdych okolicznościach przypisywana jest przedmiotom podlegającym ocenie. Przedmiotami wartościowania w polityce społecznej są najczęściej stosunki społeczne, stan zaspokojenia potrzeb, instytucje społeczne, stosunki między człowiekiem a przyrodą. Z wartości wynikają zarówno cele polityki społecznej, jak i zasady. Źródła, z których czerpie wartości polityka społeczna, są bardzo róŜnorodne. Są to m.in. ideologie, doktryny społeczne i gospodarcze, społeczne oczekiwania wyraŜane za pośrednictwem róŜnych kanałów społecznej komunikacji, normy zwyczajowe, poglądy osób znaczących w społeczeństwie. W polityce społecznej, odwołującej się do wartości cenionych przez społeczeństwo, waŜny jest podział na wartości odczuwane i uznawane. Wartości odczuwane wiąŜą się głównie ze sferą emocjonalną, zaś uznawane opierają się na przekonaniach, Ŝe pewne cechy powinny być odczuwane jako wartość. Zasady to ogólne doktryny i normy działania, którymi powinny kierować się podmioty polityki społecznej w realizacji podstawowego celu, jakim jest zaspokajanie potrzeb. Niektóre zasady polityki społecznej są toŜsame z wartościami. Zasady, które są najczęściej artykułowane bądź realizowane w polityce społecznej, a które stają się dla twórców strategii podstawowymi fundamentami budowania społeczności lokalnej, wolnej od zagroŜeń i problemów społecznych, to: 1. Zasada samopomocy – przejawia się w istnieniu i rozwoju pomocy wzajemnej ludzi zmagających się z podobnymi problemami Ŝyciowymi oraz pomocy silniejszych dla słabszych; zazwyczaj w ramach niewielkich nieformalnych grup. 2. Zasada przezorności – oznacza, Ŝe bezpieczeństwo socjalne jednostki nie moŜe być tylko efektem świadczeń ze strony społeczeństwa, ale wynikać powinno takŜe z odpowiedzialności człowieka za przyszłość własną i rodziny. 3. Zasada solidarności społecznej – najczęściej rozumiana jako przenoszenie konsekwencji, niekiedy utoŜsamiana z solidaryzmem społecznym, oznaczającym STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 7 wyŜszość wspólnych interesów członków społeczeństwa nad interesami poszczególnych klas lub warstw. 4. Zasada pomocniczości – oznacza przyjęcie określonego porządku, w jakim róŜne instytucje społeczne dostarczają jednostce wsparcia, gdy samodzielnie nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb; w pierwszej kolejności pomoc powinna pochodzić od rodziny, a następnie od społeczności lokalnej, a na końcu od państwa. 5. Zasada partycypacji – wyraŜa się w takiej organizacji Ŝycia społecznego, która poszczególnym ludziom zapewnia moŜliwość pełnej realizacji swoich ról społecznych, natomiast poszczególnym grupom pozwala zająć równoprawne z innymi miejsce w społeczeństwie. 6. Zasada samorządności – stanowi realizację takich wartości, jak wolność i podmiotowość człowieka, a wyraŜa się w takiej organizacji Ŝycia społecznego, która jednostkom i grupom gwarantuje prawo do aktywnego udziału w istniejących instytucjach społecznych oraz tworzenia nowych instytucji w celu skuteczniejszego zaspokajania potrzeb i realizacji interesów. 7. Zasada dobra wspólnego – przejawia się w takich działaniach władz publicznych, które uwzględniają korzyści i interesy wszystkich obywateli i polegają na poszukiwaniu kompromisów tam, gdzie interesy te są sprzeczne. 8. Zasada wielosektorowości – polega na równoczesnym funkcjonowaniu publicznych podmiotów polityki społecznej, organizacji pozarządowych i instytucji rynkowych, które dostarczają środków i usług słuŜących zaspokajaniu potrzeb społeczeństwa. Polityka społeczna, jako przewodnik czy teŜ wskazówka działania oparta na zadeklarowanych wartościach i zasadach, określa i wyjaśnia misję, obejmuje moŜliwości i cele przedsięwzięć organizacyjnych, wymusza odpowiednie zachowania, nakreślając przydział odpowiedzialności i towarzyszącą temu delegację kompetencji na wszystkie poziomy organizacyjne. Z wymienionych powyŜej zasad wynikają podstawowe cele, które powinny kształtować politykę społeczną w danym środowisku lokalnym. Są to przede wszystkim: • dąŜenie do poprawy połoŜenia materialnego i wyrównywanie szans Ŝyciowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych; • prowadzenie bieŜących działań osłonowych; • dostrzeganie z wyprzedzeniem zagroŜeń społecznych; STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 8 • dorównywanie do standardów unijnych i międzynarodowych. Polityka społeczna Unii Europejskiej opiera swoje załoŜenia na działaniach związanych z polepszeniem warunków Ŝycia, pracy i kształcenia, zapewnieniem powszechności prawa do zatrudnienia i wykształcenia, a wreszcie stworzeniem systemu zabezpieczenia społecznego. Z uwagi na przystąpienie naszego kraju do tej struktury społeczno-gospodarczej jest rzeczą oczywistą i zrozumiałą, Ŝe właśnie te wartości i zasady stanowią fundament budowy dokumentu wskazującego lokalne problemy społeczne i metody ich rozwiązywania. W polityce społecznej terminem „problemy społeczne” oznacza się wszelkiego rodzaju dolegliwości, zakłócenia, niedogodności występujące w Ŝyciu zbiorowym. Natomiast określeniem „kwestia społeczna” wyróŜnia się wśród nich te, które: • odznaczają się szczególną dolegliwością dla potencjału osobowego społeczeństwa; • są następstwem niedostosowania sposobu, w jaki funkcjonuje społeczeństwo, do podstawowych potrzeb indywidualnych i zbiorowych; • nie są moŜliwe do rozwiązania siłami pojedynczych grup ludzkich. W węŜszym znaczeniu termin „kwestia społeczna” oznacza konkretny problem o szczególnie wysokim stopniu dotkliwości dla Ŝycia i współdziałania członków społeczności. W szerszym znaczeniu termin ten oznacza natomiast sprzeczność pomiędzy zasadami obowiązującymi w danym społeczeństwie, formacji ustrojowej czy nawet cywilizacji, a dąŜeniami jednostek i zbiorowości do godnego Ŝycia. Przygotowując dokument programowy, wskazujący kierunki działań samorządu w kształtowaniu i realizacji lokalnej polityki społecznej, nie moŜna nie wspomnieć o wartości podstawowej, która posłuŜyła autorom za fundament przy jego opracowywaniu. Wartością tą jest zasada wspierania rodziny jako najwaŜniejszej komórki społecznej. Jest ona głównym przesłaniem niniejszego dokumentu, gdyŜ od wspierania siły rodziny naleŜy rozpoczynać kaŜdy rodzaj oferowanej pomocy. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 9 METODOLOGIA OPRACOWANIA DOKUMENTU RAMY PRAWNE I WARTOŚCI PRZYJĘTE PRZEZ AUTORÓW W S T Ę P DOKUMENTY STRATEGIA STRATEGIA STRATEGIA OGÓLNOKRAJOWE WOJEWÓDZKA POWIATOWA ROZWOJU GMINY Analiza dokumentów i ich wpływ na lokalną społeczność ŹRÓDŁA WYWOŁANE D I A G N O Z A P R O G R A M O W A N I E ŹRÓDŁA ZASTANE • Dane Statystyczne, • Dane Ośrodka Pomocy Społecznej, • Dane Powiatowego Urzędu Pracy, • Dane Policji, • Analiza SWOT, • Badanie ankietowe „Identyfikacja problemów społecznych”, • Badanie ankietowe „Sytuacja dziecka ANALIZA ZASOBÓW • Instytucje samorządowe, • Organizacje pozarządowe. w środowisku szkolnym”. • Inne. MISJA CELE STRATEGICZNE CELE OPERACYJNE KIERUNKI DZIAŁAŃ, PROGRAMY I PROJEKTY STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 10 1.3. PRZESŁANKI WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH Konstruując strategię integracji i rozwiązywania problemów społecznych gminy, naleŜy pamiętać, Ŝe nie jest to jedyny dokument w obszarze polityki społecznej, którego skutki będą dotyczyły jej mieszkańców. Krytyczna analiza dokumentów programowych powstających na poziomie kraju, województwa czy powiatu pozwala na skuteczniejsze programowanie działań na poziomie lokalnym w taki sposób, by nie powielać pewnych działań, ale wpisywać się własnymi propozycjami programowymi w juŜ funkcjonującą rzeczywistość formalnoprawną. 1.3.1. NARODOWE STRATEGICZNE RAMY ODNIESIENIA 2007-2013 (NARODOWA STRATEGIA SPÓJNOŚCI 2007-2013) Zgodnie z rozporządzeniem Rady Europejskiej, ustanawiającym przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności, przygotowano strategiczne wytyczne w sprawie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, określające indykatywne ramy interwencji funduszy z uwzględnieniem innych polityk Unii Europejskiej. Projekt tego dokumentu Komisja Europejska opublikowała w dniu 5 lipca 2005 r. pod nazwą „Polityka spójności wspierająca wzrost gospodarczy i zatrudnienie: Strategiczne Wytyczne Wspólnoty 2007-2013” (SWW). Dokument ten zaleca kaŜdemu funduszowi realizację celu priorytetowego, którym jest promowanie harmonijnego, zrównowaŜonego i trwałego rozwoju Wspólnoty. Uwzględnienia przy tym zalecenia KE w zakresie polityki gospodarczej oraz zatrudnienia – Zintegrowany Pakiet Wytycznych w sprawie wzrostu gospodarczego i zatrudnienia na lata 2005-2008 (ZPW). Na podstawie zapisów Strategicznych Wytycznych Wspólnoty Polska opracowała „Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie” (NSRO), które integrują główne priorytety Wspólnoty z priorytetami polskimi, uwzględniając jednocześnie zapisy Krajowego Programu Reform, odpowiadającego na wyzwania zawarte w Strategii Lizbońskiej. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia stanowią podstawę do programowania interwencji Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności (FS). STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 11 Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia określają działania o charakterze rozwojowym, jakie rząd polski zamierza podjąć w latach 2007-2013 w zakresie promowania trwałego wzrostu gospodarczego, wzrostu konkurencyjności oraz wzrostu zatrudnienia. NSRO słuŜą jednocześnie zapewnieniu skutecznej pomocy na rzecz regionów i grup społecznie zmarginalizowanych oraz pomocy w restrukturyzacji sektorów i regionów problemowych. Zakładanym efektem strategii proponowanej w NSRO jest znaczące podniesienie jakości Ŝycia mieszkańców Polski i zbliŜenie poziomu rozwoju do obecnie najbiedniejszych starych państw członkowskich, a w dłuŜszej perspektywie poziomu zbliŜonego do średniej europejskiej. W wyniku przeprowadzonej analizy, która wykazała róŜnice poziomu społecznego-gospodarczego rozwoju kraju oraz poszczególnych jego regionów w stosunku do innych krajów UE, oraz w odpowiedzi na wyzwania Strategii Lizbońskiej i cele Zintegrowanego Pakietu Wytycznych, których instrumentem realizacji na gruncie krajowym jest Krajowy Program Reform, sformułowano cel strategiczny Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013. Zakłada on tworzenie warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki opartej na wiedzy i przedsiębiorczości zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej. Cel strategiczny osiągany będzie poprzez realizację horyzontalnych celów szczegółowych, co oznacza, Ŝe wszystkie programy, działania i projekty podejmowane w ramach NSRO realizują je jednocześnie aczkolwiek w róŜnym zakresie. Celami horyzontalnymi NSRO są m.in.: • poprawa jakości funkcjonowania instytucji publicznych oraz rozbudowa mechanizmów partnerstwa; • poprawa jakości kapitału ludzkiego i zwiększenie spójności społecznej; • budowa i modernizacja infrastruktury technicznej i społecznej mającej podstawowe znaczenie dla wzrostu konkurencyjności Polski; • wyrównywanie szans rozwojowych i wspomaganie zmian strukturalnych na obszarach wiejskich. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 12 1.3.2. NARODOWA STRATEGIA INTEGRACJI SPOŁECZNEJ Cele polityki integracji społecznej w Polsce wynikają przede wszystkim z priorytetów określonych w przyjętej w czerwcu 2004 r. Narodowej Strategii Integracji Społecznej. Wynikają równieŜ z załoŜeń w zakresie zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego przyjętych w grudniu 2000 r. przez Radę Europejską w Nicei, które Polska w pełni zaakceptowała i oficjalnie potwierdziła poprzez przyjęcie w grudniu 2003 r. Wspólnego Memorandum Polski i Unii Europejskiej o Integracji Społecznej (Joint Inclusion Memorandum). Zarówno Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej, jak i Wspólne Memorandum są elementami realizacji Strategii Lizbońskiej, która została przyjęta przez piętnaście krajów członkowskich UE w marcu 2000 roku. Polskie priorytety wpisują się takŜe w podstawowe załoŜenia Zrewidowanej Strategii Spójności Społecznej Rady Europy, której inauguracja odbyła się w lipcu 2004 r. w Warszawie. Jednym z tych załoŜeń jest budowanie integracji i spójności społecznej w oparciu o prawa człowieka, a zwłaszcza te prawa, które zostały zawarte w Zrewidowanej Europejskiej Karcie Społecznej. Priorytety Narodowej Strategii Integracji Społecznej stworzone zostały z perspektywą ich realizacji do 2010 roku. Krajowy Plan Działania uwzględnia te priorytety, których realizacja jest szczególnie pilna. Wynikają one takŜe z przedstawionej analizy sytuacji ekonomiczno-społecznej ilustrującej podstawowe przyczyny ubóstwa i zagroŜenia wykluczeniem społecznym. Priorytety zawarte w NSIS w zakresie realizacji prawa do edukacji są następujące: • wzrost uczestnictwa dzieci w wychowaniu przedszkolnym; • poprawa jakości kształcenia na poziomie gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym; • upowszechnienie kształcenia na poziomie wyŜszym i jego lepsze dostosowanie do potrzeb rynku pracy; • rekompensowanie deficytów rozwoju intelektualnego i sprawnościowego dzieci; • upowszechnienie kształcenia ustawicznego. W zakresie realizacji prawa do zabezpieczenia socjalnego: • radykalne ograniczenie ubóstwa skrajnego, którego poziom jest obecnie nieakceptowany i wymaga podjęcia zdecydowanych działań; STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 13 • ograniczenie tendencji wzrostowych rozwarstwienia dochodowego, tak aby róŜnice te nie odbiegały od przeciętnego poziomu w krajach UE. Bezrobocie jest jedną z form wykluczenia społecznego silnie powiązaną z innymi jego przejawami, np. ubóstwem, w warunkach niskiej skuteczności systemu zabezpieczenia socjalnego dla osób bezrobotnych i ich rodzin. Dlatego teŜ w Narodowej Strategii Integracji Społecznej cztery z dwudziestu priorytetów odnoszą się do sfery działań dotyczących realizacji prawa do pracy: • ograniczenie bezrobocia długookresowego; • zmniejszenie bezrobocia młodzieŜy; • zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród niepełnosprawnych; • zwiększanie liczby uczestników aktywnej polityki rynku pracy. W zakresie realizacji prawa do ochrony zdrowia: • wydłuŜenie przeciętnego dalszego trwania Ŝycia w sprawności; • upowszechnienie dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych; • zwiększenie zakresu programów zdrowia publicznego obejmujących kobiety i dzieci. W zakresie realizacji innych praw społecznych: • zwiększenie dostępu do lokali (mieszkań) dla grup najbardziej zagroŜonych bezdomnością; • zapewnienie lepszego dostępu do pracowników socjalnych; • rozwinięcie pomocy środowiskowej i zwiększenie liczby osób objętych jej usługami; • zaangaŜowanie obywateli w działalność społeczną; • realizacja Narodowej Strategii Integracji Społecznej przez samorządy terytorialne; • zwiększenie dostępu do informacji obywatelskiej i poradnictwa. 1.3.3. KRAJOWY PLAN DZIAŁANIA NA RZECZ INTEGRACJI SPOŁECZNEJ Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej to program poprawy dostępu do praw społecznych i zwiększania poziomu ich realizacji. Jest to równieŜ zasadniczy instrument osiągania integracji społecznej w europejskim modelu społecznym. Realizacja praw społecznych wymaga oczywiście poniesienia określonych STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 14 kosztów, tak samo jak realizacja wszystkich innych kategorii praw człowieka zawartych w prawie międzynarodowym i krajowym. NaleŜy więc zapewnić w sposób trwały zasoby finansowe, kadrowe, lokalowe, rzeczowe i inne instytucjom odpowiedzialnym za realizację tych praw. Prawa społeczne powinny mieć obecnie priorytet w wydatkach publicznych. Ich realizacja znacznie się pogorszyła w ostatnich latach, a więc zmniejsza się poziom integracji społecznej i zwiększa się skala i zasięg procesów wykluczenia społecznego. W Krajowym Planie Działań na rzecz Integracji Społecznej za najwaŜniejsze uznano: • działania edukacyjne, socjalne i zdrowotne zapobiegające wykluczeniu oraz wspierające grupy zagroŜone; • budowę systemu bezpieczeństwa socjalnego i przeciwdziałanie ubóstwu i wykluczeniu społecznemu; • realizację prawa do pracy dla kaŜdego, w tym szczególnie dla grup defaworyzowanych na rynku pracy poprzez odpowiednią politykę makroekonomiczną i politykę zatrudnienia; • rozwój systemu instytucjonalnego z jasnym podziałem odpowiedzialności instytucji rządowych i samorządowych, otwierającego przestrzeń dla aktywności obywatelskiej i upodmiotowienia osób korzystających z usług społecznych, świadczonych zarówno przez państwo, jak i przez organizacje pozarządowe. Na poziomie operacyjnym waŜne jest, Ŝe polska polityka integracji społecznej musi być realizowana we współpracy z szeroko rozumianymi partnerami społecznymi. Szczególnie chodzi tu o związki zawodowe i związki pracodawców, organizacje pozarządowe, samorządy lokalne oraz instytucje charytatywne, kościoły i związki wyznaniowe. NiezaleŜnie od osiągniętego poziomu zamoŜności oraz stanu koniunktury gospodarczej państwo nie jest w stanie zrealizować celów tej polityki bez partnerstwa z innymi instytucjami. W tym kontekście ustalono następujące priorytety na najbliŜsze dwa lata: • zaangaŜowanie obywateli w działalność społeczną, głównie poprzez zwiększenie ich uczestnictwa w działalności organizacji pozarządowych i innych formach pracy społecznej oraz samopomocy; • wzrost liczby samorządów, które z pełną wraŜliwością i zaangaŜowaniem podejmą się tworzenia lokalnych strategii przeciwdziałania ubóstwu i wykluczeniu społecznemu, a następnie zrealizują ich załoŜenia. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 15 1.3.4. STRATEGIA WOJEWÓDZKA W ZAKRESIE POLITYKI SPOŁECZNEJ DLA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO NA LATA 2005-2013 Ze względu na swój dalekosięŜny charakter strategia budowana na poziomie lokalnym musi uwzględniać i brać pod uwagę przesłanki zawarte w dokumentach strategicznych podmiotów, z którymi gmina współpracuje na zasadzie partnerstwa. Jednym z nich jest samorząd województwa mazowieckiego. „Strategia Wojewódzka w Zakresie Polityki Społecznej dla Województwa Mazowieckiego na lata 2005-2013” pozwala zaplanować działania województwa z zakresu polityki społecznej w taki sposób, aby przeciwdziałać najistotniejszym zagroŜeniom społecznym, takim jak negatywne skutki ubóstwa i zjawisko wykluczenia społecznego, przy aktywnym udziale samorządów lokalnych i organizacji pozarządowych. Zadaniem samorządu województwa jest nie tylko rozwiązywanie problemów społecznych, ale równieŜ organizowanie wsparcia i pomocy osobom potrzebującym w miejscu ich zamieszkania przy udziale jednostek organizacyjnych samorządów lokalnych. Województwo poprzez działalność Regionalnego Ośrodka Pomocy Społecznej pełni rolę wspierającą, aktywizującą, koordynującą i inicjującą nowe rozwiązania, zmierzające do wyrównywania poziomu Ŝycia mieszkańców Mazowsza. Strategia określa główne działania samorządu województwa zgodnie z przypisanymi województwu zadaniami z zakresu pomocy społecznej. W toku prac nad strategią misję samorządu województwa mazowieckiego, realizowaną w ramach strategii wojewódzkiej polityki społecznej Mazowsza na lata 2005-2013, określono jako osiągnięcie odczuwalnych społecznie, pozytywnych efektów w zakresie priorytetowych obszarów polityki społecznej, jakie stanowią: ubóstwo, uzaleŜnienia, starość, bezrobocie, niepełnosprawność. Dla kaŜdego z pięciu wyodrębnionych obszarów sformułowano następujące cele strategiczne: I. Ubóstwo: 1. Podejmowanie selektywnych działań na rzecz osób i rodzin znajdujących się w stanie ubóstwa, ze szczególnym uwzględnieniem przedsięwzięć ograniczających skutki Ŝycia w biedzie. 2. Tworzenie mechanizmów wychodzenia z bezdomności i zapobiegających przechodzeniu osób ubogich w stan bezdomności. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 16 II. UzaleŜnienia: 1. Zahamowanie wzrostu spoŜycia alkoholu, promocja zdrowego stylu Ŝycia, rozwijanie postaw sprzyjających tym zachowaniom. 2. Ograniczenie uŜywania i dostępności do narkotyków i innych środków psychoaktywnych oraz związanych z tym problemów. III. Starość: 1. Podniesienie jakości Ŝycia osób starszych, zaspokajanie ich potrzeb poprzez spójne i skoordynowane działania podmiotów mających wpływ na realizację regionalnej polityki społecznej. IV. Bezrobocie: 1. Rozwijanie aktywnej polityki rynku pracy w zakresie działań objętych pomocą społeczną, wspieranej przez realizację sektorowych i regionalnych programów. V. Niepełnosprawność: 1. Wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych i przeciwdziałanie ich wykluczeniu społecznemu. 1.3.5. STRATEGIA ROZWOJU POWIATU PRUSZKOWSKIEGO DO 2025 ROKU Strategia rozwoju powiatu to koncepcja systemowego działania, polegająca na formułowaniu długookresowych celów rozwoju i ich modyfikacji w zaleŜności od zmian zachodzących w otoczeniu, określaniu zasobów i środków niezbędnych do realizacji tych celów oraz sposobów postępowania zapewniających ich optymalne rozmieszczenie i wykorzystanie w celu elastycznego reagowania na wyzwania otoczenia i zapewnienia powiatowi korzystnych warunków egzystencji i rozwoju. Zapewnienie trwałego i zrównowaŜonego rozwoju powiatu wymaga planowania strategicznego, które łączy problematykę społeczną, ekologiczną, gospodarczą i przestrzenną. Strategię Rozwoju Powiatu Pruszkowskiego do 2025 roku, uchwaloną w maju 2005 roku, uznano za dokument otwarty, który powinien być uzupełniany o nowe treści, pomysły i sposoby rozwiązywania problemów. Stwierdzono, Ŝe opracowanie Strategii nie zamyka prac, lecz otwiera kolejną fazę polegającą na opracowaniu programów operacyjnych oraz weryfikacji i aktualizacji celów i priorytetów rozwoju. Misję powiatu określono w sposób następujący: „Powiat Pruszkowski w 2025 roku to: region dobrze wykorzystujący rentę połoŜenia wzdłuŜ tras komunikacyjnych i bliskość Warszawy, STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 17 sprawnie kreujący funkcje gospodarcze, logistyczne i tranzytowe, doskonalący funkcje rekreacyjne i sportowe, przyjazny dla osadnictwa i przedsiębiorczości, zabiegający o wysoki poziom kultury, oświaty i usług zdrowotnych, wyróŜniający się wysokim poziomem współpracy regionalnej, aktywności ekologicznej i obywatelskiej”. W trakcie prac nad Strategią, na podstawie diagnozy uwarunkowań społecznych i gospodarczo-ekonomicznych występujących na terenie powiatu, określono cele strategiczne i operacyjne, a takŜe konkretne zadania. Spośród nich naleŜy zaakcentować te, które wiąŜą się z rozwiązywaniem problemów społecznych. Cel strategiczny nr 1: Rozwój gospodarczy, rozbudowa infrastruktury i rynku pracy Cele operacyjne: • Opracowanie wieloletnich planów inwestycyjnych poszczególnych sfer działania powiatu • Wspieranie przedsiębiorczości • Tworzenie warunków dla przyciągania kapitału inwestycyjnego • Aktywne formy przeciwdziałania bezrobociu Cel strategiczny nr 2: Poprawa stanu bezpieczeństwa, ochrony zdrowia i pomocy społecznej Cele operacyjne: • Wzrost bezpieczeństwa ludzi i mienia • Restrukturyzacja i modernizacja bazy lokalowej SPZOZ • Rozbudowa i modernizacja bazy lokalowej jednostek organizacyjnych pomocy społecznej • Wsparcie dla rodzin i osób w kryzysie • Poprawa sytuacji osób niepełnosprawnych • Przeciwdziałanie marginalizacji grup społecznych Cel strategiczny nr 3: Rozwój edukacji, kultury, sportu, rekreacji i turystyki Cele operacyjne: • Rozwój i modernizacja szkolnictwa ponadgimnazjalnego • Tworzenie warunków do aktywnego i zorganizowanego wypoczynku dzieci i młodzieŜy • WdraŜanie Strategii Rozwoju Sportu na terenie Powiatu Pruszkowskiego • Rozwój systemów stypendialnych dla młodzieŜy zdolnej i z rodzin niezamoŜnych • Zachowanie i rozwijanie dziedzictwa kulturowego STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 18 • Budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury kulturalnej przyczyniającej się do aktywnego udziału społeczeństwa w kulturze • Wspieranie rozwoju turystyki • Rozwój bibliotekarstwa Cel strategiczny nr 5: Rozwój samorządności i społeczeństwa obywatelskiego. Cele operacyjne: • Poprawa wizerunku powiatu wraz z jego promocją. • Współpraca z organizacjami pozarządowymi działającymi przy realizacji wspólnych projektów dla dobra społeczności powiatu. • Rozwój współpracy międzynarodowej dla realizacji wspólnych projektów. • Podniesienie poziomu pracy administracji powiatowej. • Podniesienie samoświadomości obywatelskiej mieszkańców. 1.3.6. STRATEGIA ROZWOJU GMINY BRWINÓW DO 2013 ROKU Samorządy lokalne działające w warunkach gospodarki rynkowej, cechującej się duŜą dynamiką zmian i niepewnością co do ich kierunków, muszą posiadać zdolność do wczesnego rozpoznawania zagroŜeń, jak i dostrzegania pojawiających się szans. Silne oddziaływania czynników zewnętrznych, w których istotną rolę odgrywa dynamika i ekspansywność jednostek terytorialnych (gmin miejskich i wiejskich oraz województw) konkurujących w dostępie do ograniczonego rynku inwestorów i kapitału wymuszają konieczność stosowania przez władze samorządowe odpowiednich metod zarządzania. W powyŜszych warunkach istotnego znaczenia nabiera zarządzanie strategiczne, które, oparte na opracowywaniu, wdraŜaniu i kontroli realizacji planów strategicznych, umoŜliwia dostosowanie funkcjonowania jednostek terytorialnych do zmian zachodzących w otoczeniu. W obecnych warunkach polskich – na poziomie zarządzania lokalnego (gminnego) – jedną z podstawowych ról wśród tego typu planów pełnią strategie rozwoju. W opracowaniach tych określane są cele rozwoju lokalnego oraz sposoby realizacji tych celów przy wyróŜnieniu najbardziej poŜądanych dla rozwoju gminy działalności. Pierwotna wersja Strategii Rozwoju Gminy Brwinów powstała w 2003 roku. JednakŜe w 2005 roku, z uwagi na zmieniające się zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania, zaszła konieczność aktualizacji dokumentu. Sformułowana wówczas misja gminy zachowała aktualność. Określono ją jako „przyspieszenie zrównowaŜonego STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 19 rozwoju poprzez budowę infrastruktury technicznej i społecznej, z poszanowaniem środowiska naturalnego, przy jednoczesnym uwzględnieniu moŜliwości osiągnięcia wysokiego poziomu zaangaŜowania przedsiębiorców w proces tworzenia nowych miejsc pracy”. Zasadnicze zmiany w stosunku do pierwotnej wersji Strategii zostały dokonane Uchwałą Rady Miejskiej z 10 listopada 2005 roku i objęły przede wszystkim definicje celów szczegółowych i kierunkowych. W trakcie prac nad Strategią Rozwoju Gminy Brwinów przeprowadzono analizy SWOT dla poszczególnych dziedzin, zidentyfikowano kluczowe problemy strategiczne, a następnie wyznaczono m.in. cele strategiczne, kierunkowe i szczegółowe. Z punktu widzenia niniejszego opracowania istotne znaczenie mają poniŜsze cele. Cel strategiczny 1: Poprawienie jakości Ŝycia mieszkańców Cel kierunkowy 1.1: Dostępna i nowoczesna infrastruktura społeczna i techniczna • budowa nowych oraz remont posiadanych mieszkań komunalnych i socjalnych Cel kierunkowy 1.3: Poprawa stanu bezpieczeństwa • działania na rzecz poprawy skuteczności słuŜb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i ochronę mienia obywateli • wprowadzenie monitoringu za pośrednictwem kamer • budowa nowego oraz modernizacja istniejącego oświetlenia ulicznego w gminie Cel kierunkowy 1.4: Poprawienie funkcjonowania pomocy społecznej • usprawnienie systemu pomocy społecznej • poprawa opieki zdrowotnej dzieci i młodzieŜy • rozwój systemu pracy z rodziną • ograniczenie poziomu patologii społecznych • rozwój systemu pomocy osobom starszym • popularyzacja wśród mieszkańców świadomości ochrony zdrowia Cel strategiczny 2: Stworzenie warunków do społecznego rozwoju mieszkańców Cel kierunkowy 2.1: Poprawa warunków zdobywania wiedzy • budowa nowych i podniesienie standardu istniejących placówek oświatowych i ich bazy socjalnej, • wyrównanie szans edukacyjnych dzieci i młodzieŜy na terenie całej gminy Cel kierunkowy 2.2: Wzbogacenie oferty kulturalnej, sportowej i turystycznej • rozwinięcie działań instytucji Ŝycia kulturalnego • stałe podnoszenie poziomu imprez kulturalnych • unowocześnienie i rozwinięcie bazy sportowej i turystycznej STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 20 • rozwój znajomości narzędzi informatycznych wśród społeczeństwa, w tym upowszechnienie Internetu Cel kierunkowy 2.4: Poprawienie warunków kształtowania aktywności obywatelskiej mieszkańców • współpraca z organizacjami pozarządowymi wykonującymi zadania na rzecz gminy • aktywizacja rad sołeckich i osiedlowych w sprawach dotyczących Ŝycia lokalnych społeczności • podnoszenie kwalifikacji kadry pracowników urzędu i jednostek organizacyjnych • stworzenie Gminnej Informatycznej Sieci Edukacyjnej STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 21 2. CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNA Część diagnostyczna zawiera diagnozę problemów społecznych gminy. Diagnoza została oparta na badaniu źródeł zastanych oraz analizie skonstruowanych specjalnie do tego celu ankiet i wywiadów. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 22 2.1. CHARAKTERYSTYKA GMINY Gmina Brwinów jest gminą miejsko-wiejską, połoŜoną 25 km na południowyzachód od Warszawy, w województwie mazowieckim. Zajmuje powierzchnię 69,2 km2 i liczy 20.352 mieszkańców, z czego 11.363 osoby mieszkają w Brwinowie - mieście będącym siedzibą władz gminy i centrum usługowo-handlowym (stan na 31.12.2006 r.). Gmina Brwinów jest jedną z sześciu jednostek samorządu terytorialnego wchodzącego w skład powiatu pruszkowskiego (rycina 1.). Tworzą go miasto Pruszków, miasto Piastów oraz gminy Brwinów, Nadarzyn, Michałowice i Raszyn. Na obszarze gminy Brwinów znajduje się miasto Brwinów i 15 sołectw: Biskupice, Czubin, Domaniew, Falęcin, Kanie, Koszajec, Kotowice, Krosna, Milęcin, Moszna, Otrębusy, Parzniew, Owczarnia, Terenia i śółwin. Trzy ostatnie sołectwa bezpośrednio nie są połączone z resztą gminy (rycina 1). Przez gminę przebiegają linie kolejowe (PKP i WKD) oraz drogi wojewódzkie – nr 701, 719 i 720. Rycina 1. Gmina Brwinów na tle powiatu pruszkowskiego. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 23 Na podstawie przeprowadzonych w latach 70. XX w. badań ustalono, iŜ Ŝycie ludzkie na terenach obecnej gminy istniało juŜ ok. 10.000 lat temu. W Brwinowie odkryto ślady jednego z największych w ówczesnym czasie ośrodków hutnictwa opartego o znaczne zasoby rudy darniowej. Ponadto badania archeologiczne wskazują, Ŝe Brwinów był jedną z największych osad na Mazowszu Zachodnim, tworzących w pierwszych wiekach naszej ery węzeł centrum osadniczego w Europie. Pierwsza pisana wzmianka o Brwinowie pojawia się w akcie erekcyjnym biskupa poznańskiego z 1406 r. Na początku XX wieku Brwinów otrzymał status letniska, a od 1950 r. dawna gmina Letnisko-Brwinów jest miastem. Cechą architektury gminy Brwinów jest zabudowa willowa i jednorodzinna, a wiele domów ma charakter zabytkowy. Po II wojnie światowej osiedlali się tutaj mieszkańcy zburzonej Warszawy. W gminie Brwinów znaczną część obszaru pokrywają utwory polodowcowe w postaci piasków i glin moreny dennej. Utwory zwałowe w części północnej i środkowej przykryte są płaszczem utworów pyłowych i pylastych. W części północnej i zachodniej na niewielkiej głębokości występują iły zastoiskowe, które były eksploatowane jako surowiec do wyrobu cegły. Piaski występują głównie w pasie południowym. Gmina Brwinów zaliczana jest do gmin rolniczych. Wśród gruntów ornych występujących na jej terenie wyróŜnia się czarne ziemie zdegradowane i właściwe, gleby brunatne wyługowane i właściwe oraz gleby pseudobielicowe. Gmina Brwinów w duŜej części charakteryzuje się dobrym stanem środowiska przyrodniczego, dzięki czemu jest atrakcyjna dla inwestorów. Wpływa na to równieŜ wysoki, bo blisko 20% udział terenów zielonych w strukturze gruntów. Jednak w granicach gminy znajdują się równieŜ obszary ekologicznego zagroŜenia charakteryzujące się przekroczeniem norm jakości wód powierzchniowych, hałasu, gleby i powietrza. Presja na środowisko jest konsekwencją intensywnego rozwoju gminy. Z końcem 2006 roku na jej terenie funkcjonowało ogółem 3.435 podmiotów gospodarczych prywatnych i 58 podmiotów gospodarczych publicznych. Sieć placówek oświatowych gminy tworzą: trzy przedszkola, do których w roku szkolnym 2006/2007 uczęszczało ogółem 242 dzieci, cztery szkoły podstawowe, w których naukę pobierało 1.339 uczniów, cztery gimnazja, w których uczyło się 701 uczniów i szkoła ponadgimnazjalna, do której chodziło 194 uczniów. W gminie swoją siedzibę ma Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca „Mazowsze” im. Tadeusza Sygietyńskiego. Od 2006 r. na terenie Pałacowo-Parkowego Zespołu Zabytkowego „Karolin” budowane jest Europejskie Centrum Promocji i Kultury STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 24 Regionalnej i Narodowej „Matecznik Mazowsze”, które podniesie walory Otrębusów, jak i całej gminy. Do atrakcji turystycznych gminy naleŜy zaliczyć Muzeum Sztuki Ludowej prof. Mariana Pokropka oraz Muzeum Motoryzacji w Otrębusach, w którym znajduje się ok. 300 zabytkowych pojazdów. W gminie znajduje się równieŜ wiele ośrodków rekreacji konnej. Mieszkańcy gminy Brwinów mają zapewnioną opiekę zdrowotną w 2 ośrodkach zdrowia oraz 18 gabinetach prywatnych. 2.2. DEMOGRAFIA W 2002 roku teren gminy Brwinów zamieszkiwały 20.624 osoby. Analizując strukturę wykształcenia ludności gminy w wieku 13 lat i więcej (17.735 osób), naleŜy stwierdzić, iŜ największe grupy stanowiły osoby z wykształceniem średnim (6.129 osób), podstawowym ukończonym (4.314 osób), wyŜszym (2.888 osób) oraz zasadniczym zawodowym (2.724 osoby). Ludność gminy w wieku 13 lat i więcej według poziomu wykształcenia w 2002 r. 838; 4,7% 632; 3,6% 210; 1,2% 6129; 34,6% 2724; 15,4% 2888; 16,3% 4314; 24,3% średnie zasadnicze zawodowe nieustalone podstawowe ukończone policealne wyŜsze podstawowe nieukończone Dane Narodowego Spisu Powszechnego 2002. Poziom wykształcenia lokalnej społeczności jest waŜną przesłanką w procesie oceny umiejętności i radzenia sobie poszczególnych osób przede wszystkim na rynku pracy. Im bowiem dana osoba jest lepiej wykształcona, tym łatwiej potrafi się przystosować do zmiennej rzeczywistości rynku pracy. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 25 Ludność według głównego źródła utrzymania w 2002 roku 8000 7125 6099 6000 3210 4000 1705 2000 1370 161 0 z pracy najemnej z pracy na rachunek własny i z dochodów z najmu z emerytur z rent na utrzymaniu nie ustalono Dane Narodowego Spisu Powszechnego 2002. W 2002 roku spośród 20.624 mieszkańców gminy 13.338 osób posiadało własne źródło utrzymania (64,7%). Wśród nich 7.804 osoby utrzymywały się z pracy, w tym 6.099 osób z pracy najemnej i 1.705 osób z pracy na własny rachunek i z dochodów z najmu (283 osoby z pracy we własnym gospodarstwie rolnym). Z pozostałych źródeł utrzymania korzystały 5.534 osoby, z czego 3.210 mieszkańców gminy otrzymywało świadczenia emerytalne, a 1.370 osób – świadczenia rentowe. Na utrzymaniu pozostawało 7.125 mieszkańców, a źródła utrzymania nie ustalono dla 161 osób. Ludność gminy Brwinów z końcem 2006 roku 9691; 47,6% 10661; 52,4% kobiety męŜczyźni Dane Urzędu Gminy Brwinów. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 26 Według danych Urzędu Gminy Brwinów z 31 grudnia 2006 roku teren gminy zamieszkiwały 20.352 osoby, w tym 9.691 męŜczyzn i 10.661 kobiet. Na 100 męŜczyzn przypadało 110 kobiet. Wskaźnik gęstości zaludnienia wynosił 294 osoby na 1 km2. Struktura wiekowa mieszkańców gminy Brwinów z końcem 2006 roku 3860; 19,0% 3435; 16,9% 13057; 64,2% osoby w wieku przedprodukcyjnym osoby w wieku produkcyjnym osoby w wieku poprodukcyjnym Dane Urzędu Gminy Brwinów. Z powyŜej przedstawionych danych wynika, iŜ struktura wiekowa mieszkańców gminy Brwinów w 2006 roku była korzystna, co przejawiało się większą liczbą osób w wieku przedprodukcyjnym w porównaniu z osobami w wieku poprodukcyjnym. W „Strategii Rozwoju Gminy Brwinów do 2013 roku” przewidziano następujące skutki zmian sytuacji demograficznej w gminie: • wzrost liczby osób w wieku przedprodukcyjnym, spowodowany dodatnią migracją ludności; • utrzymanie na stałym poziomie liczby ludności w wieku produkcyjnym; • spadek liczby osób w wieku poprodukcyjnym. Ponadto w cytowanym dokumencie stwierdzono, Ŝe pozytywne saldo migracji przekłada się bezpośrednio na wzrost potencjału rozwojowego gminy, a przy niezbyt wysokim współczynniku obciąŜenia społecznego (czyli liczbie osób w wieku poprodukcyjnym, przypadającej na jedną osobę w wieku produkcyjnym), Brwinów w perspektywie 10 lat ma szansę trwałego rozwoju w sferze społecznej i gospodarczej. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 27 2.3. MARGINALIZACJA I WYKLUCZENIE W PERSPEKTYWIE OŚRODKA POMOCY SPOŁECZNEJ W okresie od 1996 do 2003 roku liczba osób Ŝyjących poniŜej granicy minimum egzystencji zwiększyła się w skali całego kraju o 2,8 mln osób. Taki rodzaj ubóstwa nie wynika jedynie z krótkotrwałego pogorszenia się sytuacji rodzin, ale nabiera cech trwałości, przyczyniając się do długotrwałego pozbawienia moŜliwości korzystania z dóbr i usług, a tym samym prowadzi do wykluczenia społecznego. W 2004 roku mieliśmy w Polsce do czynienia z kontynuacją tendencji obserwowanej od 1996 roku, polegającej na wzroście zasięgu ubóstwa obiektywnego szacowanego na podstawie wyników badań budŜetów gospodarstw domowych (GUS). W 2004 roku poniŜej minimum egzystencji Ŝyło 11,8% polskiego społeczeństwa (w porównaniu do 4,3% w 1996 r.). Na syndrom głębokiego ubóstwa składa się bezrobocie połączone z niskim poziomem wykształcenia głowy gospodarstwa domowego, wielodzietność oraz fakt zamieszkania w małych ośrodkach miejskich oraz na wsi, szczególnie na obszarach dotkniętych bezrobociem strukturalnym. Wzrost skali ubóstwa w ostatnich latach dokonał się przy poprawie przeciętnej sytuacji materialnej ogółu społeczeństwa, co świadczy o rosnących w społeczeństwie nierównościach w sytuacji dochodowej i poziomie Ŝycia. System pomocy społecznej jako jeden z elementów zabezpieczenia społecznego polityki społecznej państwa ma za zadanie wspieranie osób i rodzin, które z przyczyn obiektywnych nie są w stanie zaspokoić swoich elementarnych potrzeb Ŝyciowych. Według ustawy o pomocy społecznej pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umoŜliwienie osobom i rodzinom przezwycięŜanie trudnych sytuacji Ŝyciowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i moŜliwości (art. 2. 1). Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umoŜliwia im Ŝycie w warunkach odpowiadających godności człowieka (art. 3. 1). Ustawa o pomocy społecznej stwierdza, Ŝe udziela się pomocy osobom i rodzinom w szczególności z powodu: 1) ubóstwa; 2) sieroctwa; 3) bezdomności; 4) bezrobocia; 5) niepełnosprawności; 6) długotrwałej lub cięŜkiej choroby; 7) przemocy w rodzinie; 8) potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności; 9) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 28 gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych; 10) braku umiejętności w przystosowaniu do Ŝycia młodzieŜy opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze; 11) trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy; 12) trudności w przystosowaniu do Ŝycia po zwolnieniu z zakładu karnego; 13) alkoholizmu lub narkomanii; 14) zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej; 15) klęski Ŝywiołowej lub ekologicznej. Za realizację zadań z zakresu pomocy społecznej na terenie gminy Brwinów odpowiedzialny jest Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej. Do jego obowiązków naleŜy: • prowadzenie diagnostyki jednostkowej i środowiskowej; • bezpośrednie i pośrednie udzielanie świadczeń (w tym organizowanie opieki i usług domowych); • współpraca z organizacjami i instytucjami, a zwłaszcza z samorządem lokalnym; • aktywizowanie środowiska lokalnego. Osoby objęte pomocą społeczną w latach 2003-2006 2000 1803 1639 1391 1500 1085 1000 849 783 752 541 748 613 434 535 500 0 2003 2004 liczba osób w rodzinach 2005 liczba osób 2006 liczba rodzin Dane Środowiskowego Ośrodka Pomocy Społecznej w Brwinowie. Decydujący wpływ na korzystanie z systemu pomocy społecznej w Polsce mają regulacje prawne zawarte w ustawie o pomocy społecznej oraz innych aktach normatywnych. Podstawową przesłanką przyznania świadczeń jest kryterium dochodowe osoby i rodziny. Od 1 października 2006 roku kryterium to ustalono na poziomie 477 zł miesięcznie w przypadku osoby samotnie gospodarującej (poprzednio STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 29 461 zł) i 351 zł na osobę w rodzinie (poprzednio 316 zł). Niski poziom kwot uprawniających do przyznania świadczeń zawęŜa liczbę uprawnionych do korzystania z pomocy i moŜe istotnie wypaczać skalę występującego ubóstwa. W latach 2003-2006 liczba osób objętych systemem pomocy społecznej w gminie Brwinów ulegała zmianom. Na wahania liczby uprawnionych do świadczeń wpływ miały m.in. ustawa o rencie socjalnej i ustawa o świadczeniach rodzinnych, które spowodowały w 2004 przejście części klientów systemu do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i płatnika świadczeń rodzinnych. Liczba osób korzystających z systemu pomocy społecznej a ludność gminy w 2006 roku 1391; 6,8% 18961; 93,2% osoby objęte pomocą społeczną pozostali mieszkańcy gminy Dane Środowiskowego Ośrodka Pomocy Społecznej w Brwinowie. Spośród 20.352 mieszkańców gminy, 1.391 osób skorzystało z systemu pomocy społecznej w roku 2006. Liczba ta obejmuje równieŜ członków rodzin osób, którym decyzją administracyjną przyznano wsparcie. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 30 Wydatki na pomoc społeczną w latach 2003-2006 i świadczenia rodzinne w latach 20042006 6000000 5000000 4000000 2 281 508 zł 1 964 337 zł 3000000 1 335 276 zł 2000000 1 187 513 zł 895 371 zł 861 125 zł 607 164 zł 1000000 1 207 980 zł 1 316 416 zł 1 461 833 zł 2003 2004 2005 1 954 922 zł 0 2006 świadczenia rodzinne zadania zlecone (bez świadczeń rodzinnych) zadania własne Dane Środowiskowego Ośrodka Pomocy Społecznej w Brwinowie. Na wykresie przedstawiono wysokość środków finansowych pozostających w dyspozycji Środowiskowego Ośrodka Pomocy Społecznej, uwzględniając wydatki na zadania własne oraz kwoty na zadania zlecone, w tym wartość świadczeń rodzinnych. Analizując wysokość nakładów przeznaczonych na pomoc społeczną w gminie, naleŜy zauwaŜyć, iŜ nakłady finansowe na wspomaganie osób i rodzin w latach 20032006 zwiększały się z roku na rok. Taki stan rzeczy był głównej mierze efektem wzrostu ilości środków na zadania zlecone, wśród których dominującą pozycję stanowiły kwoty przeznaczane na realizację świadczeń rodzinnych. Ogółem wielkość wydatków na udzielane wsparcie w kolejnych latach wyniosła: w roku 2003 – 2.395.493 zł, w roku 2004 – 3.258.856 zł (w tym 1.335.276 zł na świadczenia rodzinne), w roku 2005 – 4.296.295 zł (w tym 1.964.337 zł na świadczenia rodzinne), a w 2006 roku – 5.131.801 zł (w tym 2.281.508 zł na świadczenia rodzinne). STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 31 Rodzaje pomocy udzielanej przez ŚOPS w latach 2003-2006 (liczba osób) 700 600 613 559 517 486 500 498 400 249 280 187 213 300 239 310 200 100 73 66 79 66 75 0 2003 2004 2005 2006 świadczenia pienięŜne świadczenia rzeczowe (doŜywianie) udzielenie porad (liczba rodzin) usługi opiekuńcze Dane Środowiskowego Ośrodka Pomocy Społecznej w Brwinowie. Świadczenia pienięŜne były najczęściej udzielaną formą pomocy. W 2006 roku nastąpił wzrost tego rodzaju wsparcia, w porównaniu z latami poprzednimi. Analizując moŜliwości przyznawania przez ośrodek pomocy społecznej świadczeń finansowych, naleŜy wskazać na podstawowe zasiłki, którymi obecnie są: zasiłek stały, zasiłek okresowy, zasiłek celowy, specjalny zasiłek celowy, składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne oraz pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie. W analizowanym okresie beneficjenci systemu pomocy społecznej korzystali równieŜ ze świadczeń rzeczowych w formie doŜywiania, porad, udzielanych przez pracowników ośrodka oraz zatrudnionego w ŚOPS radcę prawnego, oraz usług opiekuńczych. Szczególną uwagę zwraca znaczny wzrost w 2006 roku liczby osób objętych pomocą rzeczową. Wzrastająca liczba dzieci wspieranych przez system pomocy społecznej, głównie poprzez doŜywianie w szkołach, dowodzi istnienia powaŜnych niedoborów materialnych wśród znacznej liczby rodzin. W ramach rządowego programu „DoŜywianie” w 2006 roku z tej formy pomocy skorzystało 209 dzieci. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 32 Typ realizowanych świadczeń w latach 2003-2006 2003 Typy świadczeń Liczba osób 2004 Liczba rodzin 2005 2006 Liczba osób Liczba rodzin Liczba osób Liczba rodzin Liczba osób Liczba rodzin 486 – 517 – 613 – PienięŜne 559 Rzeczowe 239 130 213 119 187 113 249 161 Udzielenie porad – 73 – 280 – 498 – 310 Usługi opiekuńcze 62 62 66 60 79 73 75 75 Dane Środowiskowego Ośrodka Pomocy Społecznej w Brwinowie. Większość świadczeń jest przyznawana w drodze decyzji administracyjnej. Beneficjenci niezadowoleni z uzyskanej pomocy mają prawo odwołać się do Samorządowego Kolegium Odwoławczego, które, w trybie administracyjnym, moŜe decyzję ŚOPS-u utrzymać w mocy, uchylić w części lub całości albo przekazać do ponownego rozpoznania. Powody przyznawania pomocy społecznej w 2006 roku (liczba osób w rodzinach) 48; 1,3% 90; 2,5% 436; 11,9% 63; 1,7% 897; 24,5% 480; 13,1% 605; 16,5% 506; 13,8% 540; 14,7% ubóstwo bezrobocie bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych niepełnosprawność potrzeba ochrony macierzyństwa długotrwała lub cięŜka choroba alkoholizm bezdomność inne Dane Środowiskowego Ośrodka Pomocy Społecznej w Brwinowie. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 33 Ustawa o pomocy społecznej zawiera zamkniętą listę powodów, dla których kaŜdy mieszkaniec ma prawo skorzystać z systemu pomocy społecznej. Podstawową przesłanką przyznawania pomocy jest spełnienie wspominanego wcześniej kryterium dochodowego, informującego o istotnym braku środków do Ŝycia, zarówno w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jak i całej rodziny. W 2006 roku Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej w Brwinowie udzielał wsparcia osobom i rodzinom z następujących przyczyn: • ubóstwo – 897 osób w 374 rodzinach, • bezrobocie – 605 osób w 252 rodzinach, • bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego – 540 osób w 180 rodzinach, • niepełnosprawność – 506 osób w 230 rodzinach, • potrzeba ochrony macierzyństwa – 480 osób w 114 rodzinach, • długotrwała lub cięŜka choroba – 436 osób w 198 rodzinach, • alkoholizm – 90 osób w 43 rodzinach, • bezdomność – 48 osób w 21 rodzinach, • przemoc w rodzinie – 16 osób w 7 rodzinach, • trudności w przystosowaniu do Ŝycia po opuszczeniu zakładu karnego – 15 osób w 11 rodzinach, • trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy – 14 osób w 4 rodzinach, • zdarzenie losowe – 9 osób w 3 rodzinach, • sieroctwo – 6 osób w 4 rodzinach, • narkomania – 2 osoby w 1 rodzinie, • brak umiejętności w przystosowaniu do Ŝycia młodzieŜy opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze – 1 osoba. W 2006 roku Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej w Brwinowie udzielił równieŜ pomocy finansowej na łączną kwotę 54.017 zł dla 33 gospodarstw rolnych w celu złagodzenia skutków suszy. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 34 Liczba osób skierowanych do Domu Pomocy Społecznej w latach 2004-2006 6 6 4 4 4 2 2 0 2003 2004 2005 2006 liczba osób Dane Środowiskowego Ośrodka Pomocy Społecznej w Brwinowie. Organizowanie placówek całodobowej opieki nie jest zadaniem samorządu gminnego, tym niemniej to pracownicy ŚOPS-u kwalifikują i kierują za pośrednictwem właściwego Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie osoby do DPS-ów. W latach 2003 -2004 Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej w Brwinowie skierował do Domów Pomocy Społecznej po 4 osoby, w roku 2005 – 2 osoby, a w roku 2006 – 6 osób. Z końcem 2006 roku w DPS-ach przebywało 12 osób z terenu gminy Brwinów. Do Domów Pomocy Społecznej trafiają osoby wymagające całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, które nie są w stanie samodzielnie funkcjonować w codziennym Ŝyciu, a nie moŜna im zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych. Osobę taką kieruje się do domu pomocy społecznej odpowiedniego typu, zlokalizowanego jak najbliŜej miejsca zamieszkania, po uzyskaniu zgody tej osoby lub jej przedstawiciela ustawowego. Zarówno dla zainteresowanej osoby, jak i dla całego systemu, skierowanie do domu pomocy społecznej jest zawsze ostatecznością, gdyŜ powoduje izolację osoby od jej naturalnego środowiska. Dodatki mieszkaniowe w 2006 roku Liczba wypłaconych dodatków 735 Liczba rodzin 97 Wartość przyznanych dodatków 97.384,02 zł Dane Środowiskowego Ośrodka Pomocy Społecznej w Brwinowie. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 35 Dodatki mieszkaniowe są formą pomocy świadczoną przez gminę, a realizowaną przez ŚOPS, na rzecz gospodarstw domowych, które ze względu na swoją trudną sytuację ekonomiczną nie są w stanie pokrywać całości kosztów związanych z utrzymaniem mieszkania. W 2006 roku ŚOPS w Brwinowie wypłacił 735 dodatków mieszkaniowych dla 97 rodzin na łączną kwotę 97.384,02 zł. Świadczenia rodzinne przyznane przez ŚOPS w 2006 roku 699; 2,8% 268; 1,1% 751; 3,0% 225; 0,9% 77; 0,3% 809; 3,2% 1463; 5,8% 50; 0,2% 1742; 6,9% 1881; 7,5% 15042; 59,9% 2115; 8,4% zasiłek rodzinny dodatek do zasiłku z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania dodatek do zasiłku z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej zasiłek pielęgnacyjny dodatek do zasiłku z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego dodatek do zasiłku z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego dodatek do zasiłku z tytułu samotnego wychowywania dziecka dodatek do zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego świadczenie pielęgnacyjne jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka dodatek do zasiłku z tytułu urodzenia dziecka dodatek do zasiłku z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych Dane Środowiskowego Ośrodka Pomocy Społecznej w Brwinowie. Zgodnie z ustawą, świadczeniami rodzinnymi są: zasiłek rodzinny i dodatki do tego zasiłku, świadczenia opiekuńcze w postaci zasiłku pielęgnacyjnego i świadczenia pielęgnacyjnego, jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka oraz zapomoga wypłacana przez gminy z tytułu urodzenia się dziecka. W 2006 roku Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej w Brwinowie przyznał ogółem: • 15.042 zasiłki rodzinne dla 753 osób, • 2.115 dodatków do zasiłku z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania dla 201 osób, STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 36 • 1.881 dodatków do zasiłku z tytułu wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej dla 119 osób, • 1.742 zasiłki pielęgnacyjne dla 201 osób, • 1.463 dodatki do zasiłku z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego dla 659 osób, • 809 dodatków do zasiłku z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego dla 47 osób, • 751 dodatków do zasiłku z tytułu samotnego wychowywania dziecka dla 51 osób, • 699 dodatków do zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego dla 47 osób, • 268 świadczeń pielęgnacyjnych dla 34 osób, • 225 jednorazowych zapomóg z tytułu urodzenia się dziecka dla 224 osób, • 77 dodatków do zasiłku z tytułu urodzenia dziecka dla 76 osób, • 50 dodatków do zasiłku z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych dla 4 osób. W 2006 roku Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej w Brwinowie przyznał równieŜ 1.605 zaliczek alimentacyjnych dla 77 osób na łączną kwotę 380.858 zł oraz opłacił składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe i zdrowotne dla odpowiednio 99 i 68 osób na sumę odpowiednio 316.642 i 24.603 zł. 2.4. KWESTIA DZIECKA Polityka społeczna zajmuje się dziećmi jako grupą wymagającą szczególnej troski i ochrony. Działalność na rzecz dzieci polega przede wszystkim na ochronie ich praw, wyrównywaniu szans Ŝyciowych poprzez ułatwienie dostępu do oświaty, słuŜby zdrowia, wypoczynku oraz asekurowaniu w obliczu ryzyka Ŝyciowego. System opieki nad dziećmi potrzebującymi wsparcia organizują instytucje państwowe, samorządy, organizacje pozarządowe. Na system ten składają się: • domy pomocy społecznej dla dzieci specjalnej troski, • pogotowia opiekuńcze, • domy dziecka, • ośrodki szkolno-wychowawcze dla dzieci i młodzieŜy, • ogniska wychowawcze, STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 37 • placówki środowiskowe zapobiegające niedostosowaniu społecznemu i osamotnieniu dzieci i młodzieŜy oraz zapewniające pomoc rodzicom mającym trudności w wychowaniu dzieci, • wioski dziecięce, • ośrodki adopcyjno-opiekuńcze, • rodziny zastępcze, • rodzinne domy dziecka, • młodzieŜowe ośrodki wychowawcze. Wszystkie te placówki wyrównują szanse dzieci i młodzieŜy, niemniej dziecko, dla pełnego i harmonijnego rozwoju swojej osobowości, powinno wychowywać się w środowisku rodzinnym, w atmosferze szczęścia, miłości i zrozumienia. W celu uzyskania informacji o problemach dzieci i młodzieŜy zostały rozesłane do szkół gminy ankiety. Pozwalają one zdiagnozować środowisko szkolne pod kątem występowania zachowań o cechach patologii społecznej wśród uczniów oraz przekazują informacje o realizacji działań opiekuńczo-wychowawczych, profilaktycznych i leczniczych prowadzonych wśród dzieci i młodzieŜy. W sumie do badania przedłoŜono 5 ankiet – 4 z zespołów szkół i 1 z liceum ogólnokształcącego. W materiale badawczym respondenci oceniali głównie pozycję dzieci i młodzieŜy w środowisku lokalnym. Problemy występujące w środowisku dzieci i młodzieŜy szkolnej Obecność poszczególnych cech Lp. Cechy patologii społecznej występuje (liczba wskazań i ujawnionych przypadków) nie występuje 1 Alkoholizowanie się 5 (17) - 2 Narkotyzowanie się 1 (1) 4 3 Palenie papierosów 5 (45) - 4 Ucieczki z domu 1 (2) 4 5 KradzieŜe 4 (4) 1 6 Agresja i przemoc, w tym poniŜanie, zastraszanie, znęcanie się, bicie, wymuszanie pieniędzy, zmuszanie do palenia papierosów 4 (10) 1 7 Autoagresja 2 (2) 3 8 Przestępczość ujawniona 1 4 STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 38 9 Niszczenie mienia szkolnego 3 (4) 2 10 Udział w grupach negatywnych - 5 11 Opieka kuratora sądowego 4 (43) 1 12 Przemoc w rodzinie 1 (2) 4 13 Zaniedbanie przez dom 5 (15) - 14 Wykorzystywanie seksualne - 5 Badania własne Centrum AV. Najczęściej występujące problemy w środowisku dzieci i młodzieŜy szkolnej (liczba ujawnionych przypadków oraz liczba szkół, w których stwierdzono daną cechę) 43/4 15/5 45/5 17/5 10/4 0 10 20 30 40 opieka kuratora sądowego zaniedbanie przez dom palenie papierosów alkoholizowanie się 50 agresja i przemoc (ogółem) Badania własne Centrum AV. Wskazując najistotniejsze kwestie, pedagodzy korzystali z zamkniętego zestawu kategorii, mając do wyboru 14 zmiennych. Stwierdzając obecność poszczególnych cech, podawali jednocześnie liczbę występujących przypadków. Do problemów najczęściej występujących na terenie szkoły, oprócz przedstawionych na powyŜszym wykresie, zaliczyli: kradzieŜe, niszczenie mienia szkolnego, autoagresję, przemoc w rodzinie, ucieczki z domu, przestępczość ujawnioną i sięganie po narkotyki (za podstawowe kryterium klasyfikacji cech patologicznych przyjęto częstotliwość ich występowania). STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 39 Określając problemy uczniów w pytaniach otwartych, ankietowani wskazywali głównie na zjawisko uboŜenia rodzin spowodowane bezrobociem oraz dysfunkcje występujące w domu odnoszące się do zaniedbania, uzaleŜnień rodziców, przemocy w rodzinie i rozpadu rodziny. Wszystkie ankietowane szkoły posiadają dostęp do Internetu i umoŜliwiają korzystanie z sali gimnastycznej, a cztery prowadzą doŜywianie uczniów. W jednej placówce funkcjonują klasy integracyjne. Wszystkie szkoły zatrudniają pedagoga, cztery pielęgniarkę, a trzy logopedę i psychologa. Ogół szkół oferuje swoim wychowankom zajęcia dodatkowe (m.in. przedmiotowe koła zainteresowań, zajęcia rekreacyjno-sportowe, terapeutyczne, taneczne, artystyczne, teatralne, informatyczne, chór, itp.), a dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi: zajęcia wyrównawcze (4 szkoły), korekcyjno-kompensacyjne (4), logopedyczne (4), psychoterapeutyczne (2), socjoterapeutyczne (1), a takŜe pomoc psychologiczną (1). Ankietowane szkoły podejmują działania profilaktyczne i naprawcze zgodnie z przyjętymi programami wychowawczym i profilaktycznym. Działania te prowadzone są formie zajęć psychoedukacyjnych dla dzieci i rodziców, szkoleń dla rodziców (na temat doskonalenia pracy wychowawczej w domu), zajęć profilaktycznych dla uczniów (cykl „Nie pal”), treningów z umiejętności prospołecznych i umiejętności radzenia sobie w trudnych emocjonalnie sytuacjach, a takŜe warsztatów dla nauczycieli na temat agresji. Jednocześnie pedagodzy postulowali, by w ramach działań profilaktycznonaprawczych utworzyć świetlicę środowiskową, w której uczniowie będą mogli odrabiać lekcje, rozwijać zainteresowania, wyrównywać braki edukacyjne i otrzymywać posiłki. Podejmując kwestię badań koniecznych do przeprowadzenia wśród dzieci, młodzieŜy i rodziców, pedagodzy stwierdzili, iŜ naleŜy zintensyfikować badania ankietowe w celu lepszego rozpoznania sytuacji rodzin uczniów (m.in. materialnej i wychowawczej) oraz zdiagnozowania aktualnych zagroŜeń, problemów społecznych i potrzeb środowiska szkolnego i rodzinnego. Pojawiły się takŜe głosy kwestionujące potrzebę prowadzenia badań w omawianych środowiskach, gdyŜ problemy je dotykające są juŜ rozpoznane co do skali, zakresu i rodzaju, a ponadto występują w całym kraju. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 40 Według niektórych pedagogów na terenie gminy są rejony wymagające szczególnej interwencji ze względu na sytuację dziecka. Do takich miejsc zaliczono mieszkania socjalne w budynkach byłych szkół w Mosznie, okolice parku i sklepu „Merkury” w Brwinowie oraz drogę do Ośrodka Zdrowia i na pocztę w Otrębusach. Analizując potrzeby dzieci i młodzieŜy, pedagodzy wskazywali głównie na konieczność zapewnienia alternatywnych form i – co się z tym wiąŜe – miejsc spędzania czasu wolnego (zwiększenie liczby zajęć pozalekcyjnych, tworzenie świetlic dla uczniów dojeŜdŜających do szkół oraz ośrodków kultury i rekreacji), a takŜe zintensyfikowania działań profilaktycznych, m.in. w obszarach uzaleŜnień oraz agresji i przemocy. Ponadto uznali za niezbędne zwiększenie pomocy dla rodzin ubogich, utrzymanie działalności zespołu interdyscyplinarnego na rzecz rodzin w kryzysie i doskonalenie umiejętności wychowawczych rodziców. Według ankietowanych przedstawione powyŜej kwestie naleŜałoby podjąć w lokalnym programie opieki na dziećmi i młodzieŜą. 2.5. KWESTIA OSÓB BEZROBOTNYCH Statystyki dotyczące bezrobocia w znacznym stopniu zniekształcają obraz zjawiska ze względu na duŜy stopień tzw. bezrobocia utajonego oraz powszechności „pracy na czarno”. Bezrobocie powoduje, iŜ standard Ŝycia wielu ludzi stale się obniŜa i rozszerza się obszar patologii społecznej. Bezrobotnym, zgodnie z definicją ustawową, jest osoba pozostająca bez pracy, ale jednocześnie zdolna i gotowa do jej podjęcia w pełnym wymiarze czasu. Bezrobocie, przyczyniając się do zuboŜenia materialnego, w bezpośredni sposób wpływa na poziom Ŝycia rodzin, wywierając negatywne skutki, zwłaszcza w postaci: • dezintegracji rodziny, • zmniejszenia siły wsparcia emocjonalnego i solidarności pomiędzy członkami rodziny, • zwiększenia ryzyka zaistnienia patologii Ŝycia społecznego. Długookresowe bezrobocie ma wpływ na ekonomiczną i psychospołeczną sferę Ŝycia człowieka bezrobotnego oraz jego rodzinę. Jednym z pierwszych skutków utraty pracy jest obniŜenie standardu Ŝycia rodziny, takŜe wtedy, gdy otrzymywane są świadczenia kompensujące płacę. Sytuacja materialna osób dotkniętych bezrobociem STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 41 zaleŜy od ich standardu Ŝycia w czasie trwania zatrudnienia, a zwłaszcza od posiadanych dóbr trwałego uŜytku, oszczędności i długów. DuŜe znaczenie ma poziom, od którego zaczyna się proces degradacji ekonomicznej i społecznej. W najbardziej dramatycznej sytuacji są rodziny świadczeniobiorców pomocy społecznej, które od dawna korzystały z systemu wsparcia socjalnego z powodu np. niskich dochodów, wielodzietności, inwalidztwa. Trudności finansowe w takich rodzinach prowadzą do drastycznych ograniczeń wydatków nawet na podstawowe potrzeby bytowe. Problem bezrobocia dotyczy nie tylko osoby nim dotkniętej, lecz takŜe całej rodziny. Pogorszenie stanu funkcjonowania rodziny jest proporcjonalne do okresu pozostawania bez pracy, co przejawia się problemami opiekuńczo-wychowawczymi, przemocą czy zanikiem autorytetu rodzicielskiego. MoŜe takŜe prowadzić do rozpadu rodziny. W tych okolicznościach pojawia się równieŜ groźba przyjmowania przez dzieci negatywnych wzorów osobowych, a w konsekwencji dziedziczenia statusu bezrobotnego. Wzrost liczby bezrobotnych świadczeniobiorców powoduje przyrost ilości zadań z zakresu pomocy społecznej oraz zwiększenie puli wydatków na udzielanie pomocy. Sytuacja taka wymusza równieŜ konieczność dostosowania dotychczasowych form działania do nowych potrzeb. PoniewaŜ moŜliwości budŜetu państwa i samorządu lokalnego są ograniczone, podstawowego znaczenia w pomocy w wychodzeniu z bezrobocia nabiera praca socjalna, która przyjmuje zróŜnicowane formy. Praca socjalna prowadzona przez pracowników socjalnych to między innymi pomoc w planowaniu nowych koncepcji Ŝycia zawodowego, rozbudzanie motywacji do działania ukierunkowanego na zatrudnienie oraz technika kontraktu socjalnego, która pozwala na uzaleŜnienie pomocy – formy, wysokości i okresu wypłacania świadczenia – od aktywności bezrobotnego i jego rodziny. Niepokojący jest wpływ bezrobocia na zachowania patologiczne. Szczególnie niebezpiecznym zjawiskiem staje się przemoc w rodzinie. Długie pozostawanie bez pracy stymuluje procesy dezintegracji Ŝycia rodzinnego. Przymusowa bezczynność zawodowa i nieuregulowany tryb Ŝycia wyzwalają zachowania dewiacyjne, skierowane na rodzinę i lokalne środowisko społeczne. Negatywne emocje związane z sytuacją bezrobocia przenoszone są na najbliŜszych – ofiarami przemocy i złego traktowania są najczęściej kobiety konsekwencjami i dzieci. Długotrwałe psychospołecznymi, bezrobocie, wymaga z stosowania jego negatywnymi odpowiednich form oddziaływań. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 42 Stopa bezrobocia w kraju, województwie i powiecie w latach 2003-2006 20 20,0 19,1 17,6 17 15,4 15,0 13,8 14,9 10,8 11,9 14 12,3 11,8 11 9,2 8 2003 2004 powiat pruszkowski 2005 województwo mazowieckie 2006 Polska Dane Głównego Urzędu Statystycznego. Stopa bezrobocia to procentowy udział liczby bezrobotnych w liczbie cywilnej ludności aktywnej zawodowo, ale bez osób odbywających czynną słuŜbę wojskową oraz pracowników jednostek budŜetowych prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego. Analizując powyŜszy wykres, naleŜy stwierdzić, iŜ w latach 2003-2006 powiat pruszkowski charakteryzował się znacznie niŜszą, w stosunku do województwa mazowieckiego i kraju, stopą bezrobocia. Generalnie w skali całego kraju mamy do czynienia z powolnym zmniejszaniem się stopy bezrobocia. Według danych Powiatowego Urzędu Pracy w Pruszkowie na dzień 31 grudnia 2006 roku w gminie Brwinów pozostawało zarejestrowanych 830 bezrobotnych, tj. o 83 osoby mniej w porównaniu z końcem roku poprzedniego. Wśród nich większą liczebnie grupą byli męŜczyźni, którzy stanowili 51,6% ogółu bezrobotnych w gminie (428 osób). NaleŜy dodać, Ŝe poziom bezrobocia odnotowany w statystykach instytucji rynku pracy moŜe być róŜny od rzeczywistej liczby informującej o osobach pozostających bez pracy. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 43 Bezrobotni i osoby aktywne zawodowo pracujące w gminie Brwinów z końcem 2006 r. 830; 6,4% 12227; 93,6% bezrobotni osoby aktywne zawodowo pracujące Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Pruszkowie. Spośród 13.057 osób z terenu gminy Brwinów, będących w wieku produkcyjnym, z końcem 2006 roku 830 osób pozostawało bez zatrudnienia. Bezrobotni według wieku z końcem 2006 roku 300 269 250 178 200 150 155 118 121 99 100 97 92 62 50 13 28 0 18-24 25-34 35-44 liczba osób ogółem 45-54 55-59 60-64 liczba kobiet Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Pruszkowie. Z końcem 2006 roku w grupie bezrobotnych najwięcej było ludzi, którzy przekroczyli 45 rok Ŝycia. Dotyczyło to szczególnie męŜczyzn. Osobom pozostającym jeszcze w wieku produkcyjnym, ale juŜ niemobilnym, zdecydowanie trudniej znaleźć pracę i zdobyć nowe kwalifikacje zawodowe. Niepokoiła mniej liczna grupa osób młodych, często nieposiadających wcześniejszych doświadczeń zawodowych. W niekorzystnej sytuacji w stosunku do ogółu bezrobotnych były kobiety wieku 18-44 STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 44 lata. Po przekroczeniu tej granicy wieku ich moŜliwości w zakresie zatrudniania ulegały poprawie. Bezrobotni według czasu pozostawania bez pracy z końcem 2006 roku 300 269 250 200 150 150 100 50 86 82 132 126 117 66 74 43 42 45 0 do 1 mies. 1-3 mies. 3-6 mies. liczba osób ogółem 6-12 mies. 12-24 mies. pow. 24 mies. liczba kobiet Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Pruszkowie. Powrót do pracy jest tym trudniejszy, im dłuŜszy jest okres pozostawania poza zatrudnieniem, co wyraźnie widać na powyŜszym zestawieniu. Brak pracy moŜe powodować nieodwracalne szkody nie tylko ekonomiczne, ale przede wszystkim społeczne, łącznie z daleko idącą demoralizacją i wykluczeniem osób pozostających bez zatrudnienia. Długotrwale bezrobotni, którzy z końcem 2006 roku stanowili najliczniejszą grupę pozostających bez pracy w gminie, często nie są w stanie samodzielnie wrócić do zatrudnienia, stąd tak waŜne w ich przypadku są: poradnictwo zawodowe, praca socjalna oraz kluby integracji społecznej. Sytuacja kobiet na rynku pracy w analizowanym aspekcie nie odbiegała od sytuacji męŜczyzn. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 45 Bezrobotni według staŜu pracy z końcem 2006 roku 250 229 200 138 150 117 108 100 89 125 86 58 50 110 58 52 35 22 5 0 bez staŜu do 1 roku 1-5 5-10 liczba osób ogółem 10-20 liczba kobiet 20-30 30 lat i więcej Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Pruszkowie. StaŜ pracy warunkujący zdobycie doświadczenia zawodowego jest cechą niezwykle poŜądaną przez pracodawców. Z końcem 2006 roku największe grupy bezrobotnych w gminie stanowiły osoby bez staŜu pracy. Liczną grupę tworzyły równieŜ osoby ze staŜem od 10 do 20 lat. W programach aktywizujących osoby bezrobotne naleŜy zatem zwrócić szczególną uwagę na absolwentów, którym naleŜy umoŜliwić zdobycie pierwszych doświadczeń zawodowych, oraz osoby z ponad 10-letnim staŜem pracy, którym powinno się zapewnić moŜliwość przekwalifikowania się, aby wzmocnić ich konkurencyjność na rynku pracy. Jeśli chodzi o kryterium staŜu pracy, to sytuacja kobiet była porównywalna lub lepsza od sytuacji męŜczyzn (z wyjątkiem grupy ze staŜem pracy 10-20 lat, gdzie ich udział wśród bezrobotnych wynosił 62,3%). STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 46 Bezrobotni według wykształcenia z końcem 2006 roku 52 wyŜsze 35 206 policealne i średnie zawodowe 113 75 średnie ogólnokształcące 49 213 zasadnicze zawodowe 91 284 gimnazjalne i niŜsze 114 0 50 liczba osób ogółem 100 150 200 250 300 liczba kobiet Dane Powiatowego Urzędu Pracy w Pruszkowie. Z końcem 2006 roku zdecydowanie lepszą sytuację na lokalnym rynku pracy posiadały osoby z wykształceniem wyŜszym i średnim ogólnokształcącym; tych w rejestrach bezrobotnych figurowało najmniej. Problem bezrobocia w największym stopniu dosięgał osób z wykształceniem gimnazjalnym i niŜszym, zasadniczym zawodowym oraz policealnym i średnim zawodowym. Zestawiając ten fakt z sytuacją na rynku pracy, naleŜy nadal zachęcać młodzieŜ do zdobywania wykształcenia, natomiast w przypadku osób juŜ bezrobotnych szczególny nacisk naleŜy połoŜyć na szkolenia, dokształcanie i zmianę kwalifikacji zawodowych. 2.6. KWESTIA UZALEśNIEŃ Problemy wynikające z picia alkoholu i zaŜywania narkotyków stanowią obecnie jedną z powaŜniejszych kwestii społecznych. Zjawisko to ma istotny wpływ zarówno na poczucie bezpieczeństwa społecznego (wzrasta liczba nieletnich nietrzeźwych sprawców przestępstw, ale równieŜ nieletnich nietrzeźwych ofiar), jak równieŜ ogólny stan zdrowia populacji, zdolność do konkurencji na coraz bardziej wymagającym rynku pracy, a takŜe na relacje interpersonalne z rówieśnikami i środowiskiem rodzinnym. Liczba osób uzaleŜnionych od alkoholu i innych substancji psychoaktywnych jest trudna do ustalenia. Z jednej strony moŜemy się opierać na danych szacunkowych ustalonych dla populacji, m.in. przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 47 Alkoholowych, które prezentuje poniŜsze zestawienie, z drugiej na danych przedstawianych przez poszczególne instytucje podejmujące kwestie uzaleŜnień w swej działalności statutowej. Populacje osób, u których występują róŜne kategorie problemów alkoholowych W Polsce 38,6 mln Liczba osób uzaleŜnionych od alkoholu W mieście W mieście 100 tys. mieszk. 25 tys. mieszk. ok. 500 osób W gminie 10 tys. mieszk. ok. 2% populacji ok. 800 tys. ok. 2.000 osób ok. 200 osób ok. 4% populacji ok. 1,5 mln ok. 4.000 osób ok. 1.000 osób ok. 400 osób ok. 4% populacji ok. 1,5 mln ok. 4.000 osób ok. 1.000 osób ok. 400 osób 5-7% populacji 2-2,5 mln Dorośli Ŝyjący w otoczeniu alkoholika (współmałŜonkowie, rodzice) Dzieci wychowujące się w rodzinach alkoholików Osoby pijące szkodliwie Ofiary przemocy domowej w rodzinach z problemem alkoholowym 2/3 osób dorosłych oraz 2/3 dzieci z tych rodzin razem ok. 2 mln osób: dorosłych i dzieci 5.000-7.000 1.250-1.750 ok. 500-700 osób osób osób ok. 530 ok. 5.300 osób: ok. 1.330 osób: osób: dorosłych i dzieci dorosłych i dzieci dorosłych i dzieci Dane szacunkowe Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Definiując problem alkoholizmu, przyjmuje się, Ŝe jest to całokształt problemów związanych z uŜywaniem napojów alkoholowych. Rozumie się przez to zarówno upośledzenie decyzji dotyczących rozpoczynania picia alkoholu, jak i polegających na niemoŜności przerwania picia alkoholu. Problem alkoholizmu rozpatrywany jest w dwóch płaszczyznach: • jako choroba alkoholowa (utrata kontroli picia, niemoŜność utrzymania się w abstynencji); • jako zagadnienie spoŜycia napojów alkoholowych i akceptowanych przez społeczeństwo wzorów picia, co stwarza konieczność poszukiwania alkoholu. Rozmiary zjawiska uzaleŜnień odnotowane w oficjalnych statystykach róŜnią się od faktycznego stanu. Najlepiej widać to w sferze odczuć społecznych mieszkańców, którzy bardzo często wskazują na alkoholizm jako powaŜny problem społeczny. Spośród 535 rodzin objętych pomocą społeczną przez Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej w Brwinowie w 2006 roku, 43 rodziny liczące 90 osób swą trudną sytuację Ŝyciową tłumaczyły problemem alkoholowym. Mniej uwidocznione było uŜywanie narkotyków. W analizowanym roku z tytułu narkomanii miejscowy Ośrodek świadczył STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 48 pomoc 2 osobom w 1 rodzinie, co jednak nie moŜe być uznawane za realną skalę występowania zjawiska. Aby eliminować niekorzystny wpływ alkoholizmu na społeczność gminy, konieczne jest prowadzenie działań o charakterze profilaktycznym oraz róŜnych form promocji zdrowego stylu Ŝycia. WaŜną rolę odgrywają w tym procesie uchwalane corocznie programy profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz podejmowane przez Gminną Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w ramach przysługujących jej uprawnień działania. Realizatorem zadań wynikających z ww. programów jest równieŜ Gminny Ośrodek Pracy z Rodziną, działający na mocy uchwały Rady Miejskiej z 22 października 1999 r. Prowadzi on świetlice socjoterapeutyczne w Brwinowie, śółwinie i Otrębusach, do których w 2006 roku uczęszczało 80 dzieci, a takŜe Punkt Informacyjno-Konsultacyjny dla osób uzaleŜnionych i współuzaleŜnionych od alkoholu. W 2006 roku Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych rozpatrzyła 54 wnioski dotyczące skierowania na leczenie odwykowe osób uzaleŜnionych, z tego 6 wniosków skierowano do Sądu w celu nałoŜenia obowiązku leczenia. Ponadto członkowie Komisji wraz ze straŜnikami miejskimi przeprowadzili 21 kontroli w placówkach sprzedających napoje alkoholowe. Środki finansowe słuŜące rozwiązywaniu problemów uzaleŜnień w latach 2003-2006 200000 187 245 zł 188 021 zł 192 408 zł 167 927 zł 150000 100000 50000 0 2003 2004 2005 2006 środki finansowe Dane Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Brwinowie. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 49 Wielkość środków przeznaczanych na profilaktykę i rozwiązywanie problemów alkoholowych w gminie Brwinów w latach 2003-2006 roku ulegała zmianom. W 2003 r. wyniosłą 187.245 zł, w 2004 r. spadła do 167.927 zł, w roku następnym wzrosła do 188.021 zł, a w 2006 r. osiągnęła poziom 192.408 zł. 2.7. KWESTIA PRZESTĘPCZOŚCI Przestępczość jest jednym z tych zjawisk społecznych, które odciskają dotkliwe piętno na funkcjonowaniu lokalnej społeczności. Jest to margines Ŝycia społecznego, ale intensywność zdarzeń oraz częstotliwość, z jaką występują, mogą mieć wpływ na formowanie się postaw i zachowań ludzi tworzących społeczność gminy Brwinów. Z analizy stanu zagroŜenia przestępczością za okres 12 miesięcy 2006 roku wynika, iŜ na terenie gminy Brwinów odnotowano 313 przestępstw kryminalnych, tj. o 201 mniej w porównaniu z rokiem poprzednim. Wybrane kategorie przestępstw kryminalnych stwierdzonych na terenie gminy Brwinów w 2006 roku 150 138 120 87 90 60 28 17 30 9 0 kradzieŜ mienia rozbój bójki i pobicia kradzieŜ z włamaniem przestępstwa narkotykowe Dane Komisariatu Policji Brwinów. Analizując powyŜsze zestawienie, naleŜy stwierdzić, iŜ najczęściej popełnianymi przestępstwami kryminalnymi na terenie gminy Brwinów w roku 2006 były kradzieŜe – 138 przypadków (223 zdarzeń w 2005 r.), a takŜe kradzieŜe z włamaniem – 87 zdarzeń (159 zdarzeń w 2005 r.). Istotne kategorie przestępstw stanowiły równieŜ przestępstwa STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 50 narkotykowe – 28 przypadków (32 zdarzenia w 2005 r.). Ponadto odnotowano m.in. 17 rozbojów (22 przypadki w 2005 r.) oraz 9 bójek i pobić (7 przypadków w 2005 r.). Spadkowi przestępczości towarzyszył wzrost wykrywalności. Wykrywalność przestępstw w gminie Brwinów w latach 2005-2006 70,0 75 58,8 46,5 48,5 50 29,5 19,5 25 25,3 22,7 21,1 8,7 0 2005 2006 kradzieŜ rozbój wykrywalność ogółem kradzieŜ z włamaniem przestępstwa kryminalne (ogółem) Dane Komisariatu Policji Brwinów. 2.8. KWESTIA NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI W rozumieniu ustawy o pomocy społecznej niepełnosprawność oznacza stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy, powodujący trwałe lub okresowe utrudnienie, ograniczenie bądź uniemoŜliwienie samodzielnej egzystencji. Tymczasem obecnie niepełnosprawność jest równieŜ rozumiana jako wynik barier społecznych, ekonomicznych oraz fizycznych, jakie jednostka napotyka w środowisku zamieszkania. W związku z tym polityka społeczna powinna promować aktywne działania na wszystkich szczeblach Ŝycia społecznego oraz aktywnie wspierać wszelkie działania na rzecz równouprawnienia osób niepełnosprawnych, a takŜe przeciwdziałać ich dyskryminacji i tworzyć mechanizmy wyrównujące szanse Ŝyciowe oraz warunki do korzystania z przysługujących im praw. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 51 Osoby niepełnosprawne a ludność gminy w 2002 roku 1687; 8,2% 644; 3,1% 18293; 88,7% osoby niepełnosprawne prawnie osoby niepełnosprawne biologicznie pozostali mieszkańcy gminy Dane Narodowego Spisu Powszechnego 2002. W roku 2002 w gminie Brwinów zamieszkiwało 2.331 osób niepełnosprawnych (w tym 1.103 męŜczyzn i 1.228 kobiet), co stanowiło 11,3% ogółu mieszkańców gminy. Grupa osób niepełnosprawnych była silnie zróŜnicowana nie tylko pod względem stopnia niepełnosprawności, ale takŜe wieku, wykształcenia i źródła utrzymania. W skali całego kraju zdecydowana większość osób niepełnosprawnych – 84% – utrzymuje się głównie ze świadczeń społecznych: rent, emerytur i zasiłków (w 2006 roku z powodu niepełnosprawności z pomocy społecznej w gminie Brwinów skorzystało 230 rodzin liczących 506 osób i była to czwarta, pod względem liczby beneficjentów, przyczyna udzielania wsparcia). Jedynie dla 8% tej populacji główne źródło utrzymania stanowi praca, zaś kolejne 8% pozostaje na utrzymaniu innych osób, nie posiadając własnych środków na przeŜycie. Prawie połowa osób niepełnosprawnych legitymuje się co najwyŜej wykształceniem podstawowym, a to znacznie utrudnia wejście na rynek pracy i utrzymanie zatrudnienia. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 52 Osoby niepełnosprawne według ekonomicznych grup wieku w 2002 roku 135; 5,8% 1097; 47,1% 1099; 47,1% osoby niepełnosprawne w wieku przedprodukcyjnym osoby niepełnosprawne w wieku produkcyjnym osoby niepełnosprawne w wieku poprodukcyjnym Dane Narodowego Spisu Powszechnego 2002. W 2002 roku 47,1% niepełnosprawnych w gminie było w wieku produkcyjnym (1.099 osób), co było zjawiskiem niepokojącym. Równie liczną grupę reprezentowały równieŜ osoby w wieku poprodukcyjnym – ogółem 1.097 osób. Najmniejszą liczebnie grupę stanowiły dzieci i młodzieŜ – łącznie 135 osób. Osoby niepełnosprawne według aktywności ekonomicznej w 2002 roku 12; 0,5% 239; 10,3% 63; 2,7% 2017; 86,5% aktywni zawodowo pracujący aktywni zawodowo bezrobotni bierni zawodowo (łącznie z osobami w wieku poniŜej 15 lat) nieustalony status na rynku pracy Dane Narodowego Spisu Powszechnego 2002. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 53 W 2002 roku zdecydowana większość osób niepełnosprawnych w gminie była bierna zawodowo – 2.017 osób. Wśród aktywnych zawodowo zarejestrowano 239 osób pracujących i 63 osoby pozostające bez pracy. Nieustalony status na rynku pracy posiadało 12 osób. Integracja społeczna osób niepełnosprawnych przez pracę stanowi w Polsce bardzo wymagające i trudne do realizacji zadanie. Istnieje wiele czynników wpływających niekorzystnie na zatrudnianie osób niepełnosprawnych. Po stronie podaŜowej są to (poza relatywnie niskimi kwalifikacjami osób niepełnosprawnych): słabe motywacje i liczne bariery instytucjonalno-infrastrukturalne, a po stronie popytu na pracę: niechęć pracodawców i w konsekwencji znaczny koszt ich motywowania oraz ogólnie trudny rynek pracy, charakteryzujący się słabą dynamiką tworzenia miejsc pracy. Osoby niepełnosprawne według poziomu wykształcenia w 2002 r. wyŜsze 193 53 policealne średnie 548 zasadnicze zawodowe 393 podstawowe ukończone 762 276 podstawowe nieukończone nieustalone 38 0 200 400 600 800 liczba osób Dane Narodowego Spisu Powszechnego 2002. W 2002 roku najliczniejszą grupę niepełnosprawnych w gminie stanowiły osoby z wykształceniem podstawowym ukończonym – 762 osoby. Osoby niepełnosprawne są bardzo zróŜnicowaną grupą ludzi, w związku z tym konieczna jest polityka, która będzie respektować tę róŜnorodność. Szczególnej uwagi wymagają osoby o złoŜonych, wielorakich potrzebach uzaleŜniających je od pomocy innych oraz ich rodziny. Niepełnosprawni są często gorzej wykształceni, co STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 54 zdecydowanie utrudnia ich funkcjonowanie na rynku pracy. Rodziny posiadające niepełnosprawne dzieci wymagają szczególnej uwagi, jeŜeli chodzi o ich edukację i społeczne włączanie oraz moŜliwości rehabilitacyjne. Szczególnych wysiłków wymaga rehabilitacja społeczna i zawodowa osób niepełnosprawnych, tj. m.in.: promocja dostępu osób niepełnosprawnych do zatrudnienia oraz budowa systemu wsparcia dla osób chorych psychicznie, których systematycznie przybywa. Wspomniane działania stwarzają moŜliwość integracji tej grupy osób z pozostałą częścią społeczeństwa. Jednocześnie nadal powinny być konsekwentnie likwidowane bariery architektoniczne, komunikacyjne oraz transportowe, utrudniające osobom niepełnosprawnym funkcjonowanie w społeczeństwie. Osoby niepełnosprawne z terenu gminy Brwinów mogą skorzystać z pomocy i opieki następujących instytucji: Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej w Brwinowie (ul. Kościuszki 4a), Środowiskowy Dom Samopomocy „Na Górce” w Brwinowie (ul. Rynek 14), Dom Pomocy Społecznej w Czubinie, Środowiskowy Dom Samopomocy w Czubinie oraz Warsztaty Terapii Zajęciowej w Czubinie. 2.9. IDENTYFIKACJA NAJWAśNIEJSZYCH PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH NA TERENIE GMINY Identyfikacja problemów społecznych jest jednym z najwaŜniejszych elementów kaŜdego postępowania diagnostycznego, mającego określić zasadnicze problemy i ewentualne kierunki ich rozwiązywania. Podstawowym narzędziem badawczym, za pomocą którego identyfikowano problemy społeczne gminy, była ankieta rozesłana do osób mających wpływ na kształt lokalnej polityki społecznej, między innymi do osób reprezentujących wybrane instytucje lokalne, takie jak: ośrodek zdrowia, kościół, szkoła, organizacje pozarządowe, a takŜe do lokalnych przedsiębiorców, pracowników socjalnych ŚOPS-u, radnych, mieszkańców gminy. PoniŜsze wykresy prezentują obraz najistotniejszych kwestii dotykających lokalną społeczność. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 55 Środowiska zagroŜone ubóstwem 2% 6% 4% 4% Przyczyny popadania w ubóstwo 28% 2% 2% 2% 16% 31% 6% 10% 20% 14% 26% 27% osoby dotknięte problemem uzaleŜnień osoby bezrobotne osoby uzyskujące niskie dochody rodziny wielodzietne osoby starsze i samotne osoby samotnie wychowujące dzieci osoby niepełnosprawne osoby chore osoby niewykształcone dziedziczenie ubóstwa bezrobocie uzaleŜnienia niedostosowanie społeczne niepełnosprawność choroby brak wykształcenia Badania własne Centrum AV. Według badanych problem ubóstwa dotyczy najbardziej osób dotkniętych uzaleŜnieniami (28%) i bezrobotnych (26%), a takŜe osób uzyskujących niskie dochody (14%). Jako najczęstsze przyczyny popadania w stan ubóstwa respondenci podawali dziedziczenie ubóstwa (31%), bezrobocie (27%) i uzaleŜnienia (20%). Środowiska zagroŜone uzaleŜnieniami 11% Skala problemu uzaleŜnień 2% 46% 41% 20% 4% 48% 28% rodziny dysfunkcyjne osoby bezrobotne osoby uzyskujące niskie dochody osoby samotne średnia trudno powiedzieć wysoka niska Badania własne Centrum AV. Wśród środowisk zagroŜonych zjawiskiem uzaleŜnień najczęściej wymienianymi grupami były rodziny dysfunkcyjne (46%) i osoby bezrobotne (41%). Określając skalę występowania tego problemu prawie połowa badanych (48%) oceniła ją jako średnią. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 56 Jednocześnie dla 20% ankietowanych skala uzaleŜnień w gminie jest wysoka, dla 4% – niska, a 28% osób nie miało w tej sprawie zdania. Czy oferta pomocy osobom uzaleŜnionym jest wystarczająca? 6% 12% 30% 24% 28% raczej tak raczej nie tak trudno powiedzieć nie Badania własne Centrum AV. Jeśli chodzi o ocenę oferty pomocy dla osób uzaleŜnionych, zdania ankietowanych były podzielone. Łącznie 36% ankietowanych wyraziło pozytywną opinię. Odmiennego zdania był taki sam odsetek respondentów, a 28% badanych nie sprecyzowało swojego stanowiska. Problemy społeczne dotykające Czy oferta pomocy osobom starszym osób starszych jest wystarczająca? 15% 4% 2% 29% 6% 4% 36% 22% 23% 27% 32% samotność brak opieki ze strony rodziny choroby ubóstwo i bieda niepełnosprawność niedostosowanie społeczne raczej nie trudno powiedzieć raczej tak nie tak Badania własne Centrum AV. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 57 W kwestii osób starszych badani za najczęstsze problemy dotykające tę grupę osób podawali samotność (29%), brak opieki ze strony rodziny (27%) i choroby (23%). Co do oceny oferty pomocy osobom starszym, łącznie 42% ankietowanych stwierdziło, iŜ jest ona raczej niewystarczająca lub niewystarczająca, natomiast w sumie 26% badanych było odmiennego zdania. Jednocześnie aŜ 32% respondentów nie zajęło stanowiska. Czy osoby niepełnosprawne Czy oferta pomocy osobom są akceptowane w środowisku lokalnym? niepełnosprawnym jest wystarczająca? 10% 12% 2% 54% 18% 42% 16% 18% 28% raczej tak raczej nie trudno powiedzieć tak raczej nie nie tak trudno powiedzieć raczej tak Badania własne Centrum AV. Co do akceptacji osób niepełnosprawnych łącznie 64% badanych wypowiedziało się pozytywnie. Jeśli natomiast chodzi o ofertę pomocy ww. osobom, to większość respondentów (łącznie 58%) stwierdziła, iŜ jest ona raczej niewystarczająca lub niewystarczająca. Odmiennego zdania było łącznie 14% ankietowanych, a 28% osób nie wyraziło opinii. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 58 Problemy społeczne dotykające osób niepełnosprawnych 6% 4% 9% 19% 62% bariery architektoniczne utrudniony dostęp do placówek rehabilitacyjnych ubóstwo brak akceptacji w środowisku lokalnym bezrobocie Badania własne Centrum AV. Za problemy najbardziej nękające osoby niepełnosprawne badani uznali bariery architektoniczne (62%)oraz utrudniony dostęp do placówek rehabilitacyjnych (19%). Czy na terenie gminy zamieszkują osoby chore psychicznie? 7% 6% 24% 63% tak, znam takie osoby słyszałem o takich osobach nie znam takich osób nie słyszałem o takich osobach Badania własne Centrum AV. Zagadnienie osób chorych psychicznie zamieszkujących w gminie nie jest obce jej mieszkańcom. Zdecydowana większość badanych (łącznie 87%) stwierdziła, iŜ wie o fakcie zamieszkiwania takich osób w gminie. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 59 Czy w rodzinach istnieje zjawisko przemocy domowej? 9% 11% 43% 37% słyszałem o takich przypadkach znam takie przypadki nie słyszałem o takich przypadkach nie znam takich przypadków Badania własne Centrum AV. Podejmując problem przemocy domowej łącznie aŜ 80% badanych stwierdziło, iŜ zna takie przypadki, bądź teŜ o nich słyszało. Odmiennego zdania było w sumie 20% respondentów. Czy czuje się Pani/Pan bezpiecznie Przyczyny braku bezpieczeństwa w miejscu zamieszkania? 10% 18% 47% 46% 43% 36% brak patroli policyjnych częste włamania i kradzieŜe częste napady raczej tak tak raczej nie Badania własne Centrum AV. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 60 Źródło wiedzy na temat stanu bezpieczeństwa 39% 61% doświadczenia własne doświadczenia innych osób Badania własne Centrum AV. Jeśli chodzi o kwestię poczucia bezpieczeństwa w gminie, to zdecydowana większość badanych (łącznie 82%) stwierdziła, iŜ czuje się raczej bezpiecznie (46%), bądź bezpiecznie (36%). Odmiennego zdania było 18% pytanych, którzy jako główne przyczyny braku bezpieczeństwa wymienili ograniczoną liczbę patroli policyjnych, częste włamania i kradzieŜe oraz częste napady. Głównym źródłem wiedzy badanych na temat stanu bezpieczeństwa w środowisku lokalnym były doświadczenia własne (61%). Dla porównania dodajmy, Ŝe według badań TNS OBOP z 2006 r., 70% mieszkańców Polski czuło się bezpiecznie w miejscu zamieszkania, a 28% wyraziło odmienny pogląd (badania przeprowadzono na zlecenie policji wśród osób powyŜej 15. roku Ŝycia). Czy pomoc ŚOPS-u jest wystarczająca? Jaką formę wsparcia powinien oferować ŚOPS? 20% 5% 14% 30% 24% 18% 24% 20% 25% 20% pomoc finansowa aktywizacja bezrobotnych praca socjalna doradztwo wsparcie rzeczowe raczej nie trudno powiedzieć raczej tak tak nie Badania własne Centrum AV. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 61 Ocena pracy pracowników socjalnych 2% 16% 37% 18% 27% nie mam zdania dobra zła bardzo dobra przeciętna Badania własne Centrum AV. W sprawie oceny pomocy udzielanej przez ŚOPS, największa grupa badanych (łącznie 40%) stwierdziła, iŜ jest ona raczej wystarczająca lub wystarczająca. Odmiennego zdania było w sumie 35% respondentów, a co czwarty nie był w stanie określić swojego stanowiska. Wśród form wsparcia, jakie powinien oferować ŚOPS, respondenci najczęściej wymieniali pomoc finansową i aktywizację bezrobotnych (po 24%), a takŜe pracę socjalną (20%) i doradztwo (18%). Jeśli natomiast chodzi o ocenę pracy pracowników socjalnych, to największa grupa badanych (łącznie 45%) oceniła ją dobrze lub bardzo dobrze. JednakŜe prawie 40% badanych nie potrafiło ocenić działalności pracowników socjalnych. Czy oferta pomocy świadczonej przez organizacje pozarządowe zaspokaja potrzeby środowiska lokalnego? 9% 15% 39% 37% trudno powiedzieć raczej nie nie raczej tak Badania własne Centrum AV. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 62 Oceniając adekwatność pomocy świadczonej przez organizacje pozarządowe w stosunku do potrzeb ludności gminy, ponad połowa badanych (łącznie 52%) stwierdziła, iŜ pomoc świadczona przez organizacje pozarządowe nie jest adekwatna do potrzeb ludności gminy, tylko 9% było odmiennego zdania, natomiast aŜ 39% badanych nie miało wyrobionego poglądu w tej sprawie. 2.10. ANALIZA SWOT Bardzo uŜyteczną metodą przy określaniu priorytetów rozwojowych jest coraz powszechniej stosowana w pracach nad strategią analiza SWOT. Nazwa SWOT jest akronimem angielskich słów: Strengths (mocne strony), Weaknesses (słabe strony), Opportunities (szanse w otoczeniu), Threats (zagroŜenia w otoczeniu). Analiza SWOT jest efektywną metodą identyfikacji słabych i silnych stron organizacji oraz badania szans i zagroŜeń, jakie stoją przed organizacją. Analizę tę moŜna z powodzeniem zastosować do dowolnego przedsięwzięcia, włącznie z programowaniem strategicznym. Wnikliwe opracowanie SWOT jest istotnym etapem procesu planowania strategicznego. Przy właściwym opracowaniu stanowi punkt wyjściowy dla określania celów strategicznych oraz projektów socjalnych. Analiza SWOT została przygotowana w miejscowym Ośrodku Pomocy Społecznej. Przedstawione poniŜej czynniki obejmują: • siły – wewnętrzne uwarunkowania o pozytywnym wpływie na sytuację społeczną, • słabości – wewnętrzne uwarunkowania o negatywnym wpływie na sytuację społeczną, • szanse – zewnętrzne uwarunkowania o pozytywnym wpływie na realizację celów, • zagroŜenia – zewnętrzne uwarunkowania o negatywnym wpływie na realizację celów. Wynik prac obrazują prezentowane poniŜej zestawienia. Dodać naleŜy, Ŝe w analizie SWOT odniesiono się wyłącznie do kwestii społecznych. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 63 Kwestia osób bezrobotnych Mocne strony • niska skala bezrobocia na terenie gminy, • wzrost znaczenia wykształcenia jako wartości, • relatywnie wysoki poziom wykształcenia osób bezrobotnych długotrwale, • dobre przygotowanie pracowników pomocy społecznej do pracy z osobami bezrobotnymi. Słabe strony • wysokie bezrobocie długotrwałe wśród kobiet i męŜczyzn, • zróŜnicowana skala bezrobocia na terenie gminy (znacznie większe na wsi), • występowanie zjawiska dziedziczenia bezrobocia, • niepodnoszenie kwalifikacji przez osoby bezrobotne długotrwale, • brak organizacji pozarządowych pomagających osobom bezrobotnym. Szanse • stabilny poziom bezrobocia, • bliskość chłonnego rynku pracy (Warszawa). ZagroŜenia • rozwój zjawiska wykluczenia społecznego w niektórych grupach społecznych, • niewystarczająca współpraca władz lokalnych z partnerami społecznymi w ramach rozwiązywania problemów osób bezrobotnych i długotrwale bezrobotnych, • brak powiązania programów dla bezrobotnych długotrwale z programami rozwoju zasobów ludzkich, przekwalifikowań i reorganizacji. • zróŜnicowanie skali bezrobocia na terenie gminy (znacznie większe na wsi), • utrudniony dostęp do kształcenia ustawicznego na obszarach wiejskich, • istnienie zjawiska osłabienia instytucji rodzinnych w zbiorowościach dotkniętych długotrwałym bezrobociem, • istnienie zjawiska nielegalnego zatrudnienia. Kwestie dzieci, młodzieŜy i rodziny Mocne strony • aktywna działalność pracowników słuŜb społecznych na rzecz pomocy dzieciom i młodzieŜy, STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 64 • dostateczna liczba placówek dla nieletnich, domów dla samotnych matek i ośrodków wsparcia dla rodzin w kryzysie, • funkcjonowanie trzech świetlic socjoterapeutycznych na terenie gminy, • prowadzenie działań w zakresie upowszechniania idei wolontariatu. Słabe strony • niedostateczna ilość środków finansowych, • nieadekwatne do potrzeb zatrudnienie kadry merytorycznej w systemie pomocy społecznej, • ograniczona współpraca pomiędzy instytucjami zajmującymi się problematyką dzieci i młodzieŜy, • ograniczone wsparcie ze strony samorządu organizacji pozarządowych i grup nieformalnych pracujących na rzecz dzieci, młodzieŜy i rodziny, • nieodpowiednie warunki do prowadzenia skutecznej pracy socjalnej, • ograniczony stopień zabezpieczania dzieciom i młodzieŜy dostępu do róŜnorodnych form spędzania czasu wolnego. Szanse • członkostwo Polski w Unii Europejskiej szansą na poprawę polityki społecznej wobec dzieci, młodzieŜy i rodziny, • sprzyjająca udzielaniu pomocy społecznej dzieciom i młodzieŜy decentralizacja władzy, • prowadzenie przez szkoły programów profilaktycznych, • istnienie stabilności prawnej w dziedzinie pomocy społecznej dziecku i rodzinie. ZagroŜenia • niewielkie znaczenie organizacji pozarządowych w pracy na rzecz pomocy dzieciom i młodzieŜy, • występowanie zagroŜeń funkcjonowania rodziny: uzaleŜnień, rozpadu więzi rodzinnych, bezrobocia, przemocy w rodzinie i ubóstwa, • niski poziom współpracy pomiędzy szkołą a rodziną. Kwestia osób uzaleŜnionych Mocne strony • odpowiednie przygotowanie kadry do pracy z osobami uzaleŜnionymi, STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 65 • dysponowanie stałymi środkami finansowymi na profilaktykę i rozwiązywanie problemów alkoholowych, • prawidłowe wykorzystywanie środków pochodzących z zezwoleń na sprzedaŜ alkoholu, • istnienie organizacji pozarządowych zajmujących się osobami uzaleŜnionymi, z którymi współpracują władze lokalne i regionalne, • dobra współpraca z Kościołem. Słabe strony • nieodpowiednio przygotowana baza lokalowa, • brak wymiany doświadczeń i informacji pomiędzy instytucjami zajmującymi się uzaleŜnieniami, • niewłączanie się społeczności lokalnej w działania pomocowe. Szanse • traktowanie uzaleŜnień jako problemu społecznego, • dostęp do bazy lecznictwa odwykowego i miejsc pobytu dla ofiar przemocy na szczeblu powiatowym. ZagroŜenia • niedostateczna współpraca pomiędzy fachowcami róŜnych dziedzin na rzecz przeciwdziałania uzaleŜnieniom, • brak systemu wsparcia dla osób i rodzin wymagających specjalistycznej pomocy, • niska skuteczność i efektywność działań podejmowanych na rzecz osób uzaleŜnionych. Kwestia osób bezdomnych Mocne strony • moŜliwość określenia liczby bezdomnych (ok. 30 osób) i posiadanie wiedzy o miejscach grupowania się osób bezdomnych, • dostrzeganie róŜnorodności problemu bezdomności, • informowanie bezdomnych o ich prawach i moŜliwościach uzyskania pomocy, • dostateczne angaŜowanie słuŜb do działań na rzecz bezdomnych, • umiejętne komunikowanie się z mediami w sprawach bezdomności, STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 66 • brak problemu minimalizowania zjawiska bezdomności w małych społecznościach lokalnych. Słabe strony • brak indywidualnych programów wychodzenia z bezdomności, • brak struktury stacjonarnej i standaryzacji usług dla bezdomnych oraz odpowiedniej infrastruktury na poziomie lokalnym dla osób wychodzących z bezdomności. • brak organizacji pozarządowych niosących pomoc bezdomnym. Szanse • postrzeganie bezdomności jako problemu społecznego, • dobra współpraca z podmiotami świadczącymi pomoc osobom bezdomnym (noclegowanie, stołówki, organizacje pozarządowe). ZagroŜenia • brak programów w zakresie budownictwa socjalnego, • brak dostępu do programów rządowych przeciwdziałających bezdomności, • nieobiektywne przedstawianie w mediach zjawiska bezdomności, • brak społecznej akceptacji osób bezdomnych, • istnienie zjawiska długotrwałego bezrobocia wśród osób bezdomnych, • ograniczanie praw obywatelskich osobom bezdomnym. Kwestia ludzi starszych Mocne strony • profesjonalne przygotowanie kadry w świadczeniu pomocy osobom starszym, • korzystanie ze wsparcia wolontariuszy w dziedzinie pomocy osobom starszym. • dobrze rozwinięty system usług opiekuńczych w Środowiskowym Ośrodku Pomocy Społecznej w Brwinowie. Słabe strony • brak określonego standardu usług dla osób starszych, • niewystarczająca ilość kadry zajmującej się problematyką osób starszych, • nieprawidłowy obieg informacji o formach pomocy społecznej, • niski poziom Ŝycia osób starszych; wzrost liczby świadczeniobiorców pomocy społecznej, • brak w gminie małych form pomocy społecznej dla osób starszych, STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 67 • ograniczona dostępność domów pomocy społecznej, • zmiana modelu rodziny wielopokoleniowej na jedno, dwupokoleniową, • wzrost udziału osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie mieszkańców gminy, • niemoŜność kontynuowania przez osoby starsze aktywności zawodowej oraz realizowania się w organizacjach samopomocowych, • niepoprawianie sfery technicznej ułatwiającej codzienne Ŝycie osób starszych. Szanse • szkolenie kadry realizującej pomoc osobom starszym, • dokładne rozpoznanie potrzeb osób starszych, • brak zjawiska migracji ludzi młodych na inne tereny. ZagroŜenia • brak działań w zakresie uwraŜliwiania systemu oświaty na problem osób starszych oraz dostosowywania standardów usług do wymogów Unii Europejskiej, • wzrost liczby osób samotnych, • niedostosowana do osób starszych infrastruktura, • brak koordynacji działań podmiotów na rzecz osób starszych, • niesprzyjająca pomocy osobom w III wieku ogólna sytuacja społeczna i finansowa kraju. Kwestia osób niepełnosprawnych Mocne strony • funkcjonowanie w sferze niepełnosprawności, aktywnie działających, organizacji pozarządowych, z którymi współpracują instytucje rządowe, • dobry przepływ informacji pomiędzy podmiotami pomocowymi, • zaangaŜowanie środowiska osób niepełnosprawnych w działalność samopomocy, • upowszechnianie w środowisku lokalnym pozytywnych wzorców postaw filantropijnych i charytatywnych, • równomierna i wystarczająca oferta pomocy osobom niepełnosprawnym, • dostateczna oferta opieki nad osobami niepełnosprawnymi, • pełne rozpoznanie liczby osób niepełnosprawnych. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 68 Słabe strony • istnienie barier utrudniających pełen udział osób niepełnosprawnych w Ŝyciu społecznym, • niedostateczna baza rehabilitacyjna dla osób niepełnosprawnych. Szanse • wzrost społecznej akceptacji osób niepełnosprawnych, • prowadzenie edukacji o rozumieniu potrzeb osób niepełnosprawnych, • współpraca sektora publicznego z sektorem pozarządowym w dziedzinie pomocy osobom niepełnosprawnym, • sprzyjająca pomocy osobom niepełnosprawnym sytuacja ekonomiczno-gospodarcza kraju, • stabilna liczba miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych, • wystarczająca liczba placówek opieki stacjonarnej oraz zakres usług opiekuńczych i stacjonarnych. ZagroŜenia • nierównomierne korzystanie ze środków pozabudŜetowych i pomocowych, • brak działań w zakresie likwidacji barier architektonicznych. Rozwój kadr i słuŜb pomocowych Mocne strony • posiadanie wyspecjalizowanej kadry pracowników pomocy społecznej, • prowadzenie działań socjalnych z rodziną, • łatwy dostęp do placówek oświatowych zajmujących się kształceniem w zakresie usług opiekuńczych, • istnienie placówek opiekuńczo-wychowawczych w terenie. Słabe strony • niewystarczająca pomoc Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w rozwiązywaniu lokalnych problemów społecznych, • brak wyspecjalizowanych pracowników kompleksowo zajmujących się rodzinami z róŜnymi problemami, • przeciąŜenie pracowników socjalnych ilością zadań. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 69 Szanse • odpowiednie do potrzeb rynku przygotowanie zawodowe absolwentów szkolnictwa w zakresie słuŜb pomocy społecznej, • stałe doskonalenie zawodowe pracowników pomocy społecznej, • współpraca z jednostkami pomocy społecznej prowadzonymi przez inne podmioty. ZagroŜenia • niewystarczająca w stosunku do potrzeb ilość wykwalifikowanej kadry. Inne mocne i słabe strony lokalnego systemu polityki społecznej Mocne strony • odpowiednie uregulowania prawne Rady Miejskiej i burmistrza w zakresie polityki społecznej i zainteresowanie władz samorządowych rozwiązywaniem problemów społecznych, • duŜy potencjał ludzki i organizacyjny gminy, • profesjonalna kadra pomocy społecznej, • istnienie gminnych programów i strategii, • dobre zdiagnozowanie niektórych obszarów społecznych, • sukcesywny rozwój infrastruktury społecznej i usług. Słabe strony • niewystarczające środki finansowe na realizację socjalnych programów pomocowych i profilaktycznych, • niedostatecznie rozwinięta sieć poradnictwa specjalistycznego, • niedobory w zatrudnieniu pracowników pomocy społecznej – niepełna obsada, brak konsultantów, • duŜy teren gminy; bardzo zróŜnicowany pod względem infrastruktury i stopnia zamoŜności mieszkańców, • brak bazy lokalowej, utrudniający wdraŜanie nowych form pomocy, • brak partnerstwa lokalnego w gminie, • niewystarczająca integracja i niedoskonały przepływ informacji między podmiotami działającymi na rzecz środowiska lokalnego, • niedostateczne wykorzystanie potencjału mieszkańców na rzecz rozwiązywania problemów społecznych w gminie. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 70 2.11. ZASOBY UMOśLIWIAJĄCE ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH Zasobami umoŜliwiającymi rozwiązywanie problemów społecznych określamy instytucje znajdujące się na terenie gminy lub obejmujące swym zasięgiem działania jej mieszkańców, które funkcjonują w obszarze polityki społecznej i rozwiązują dane problemy. Są to zarówno jednostki samorządowe, jak i niepubliczne, na przykład organizacje pozarządowe. 2.11.1. INSTYTUCJE OFERUJĄCE POMOC I WSPARCIE Instytucje oferujące pomoc i wsparcie prezentujemy w formie kart informacyjnych, które najtrafniej oddają moŜliwości udzielania wsparcia i pomocy mieszkańcom gminy. Karty zasobów zostały opracowane w ramach prac nad strategią i wskazują takŜe pojawiające się w jednostkach potrzeby i moŜliwości rozwoju. Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej w Brwinowie ul. Kościuszki 4a, 05-840 Brwinów. 1. Podmiot prowadzący: Gmina Brwinów. 2. Co oferuje (zakres usług): Ośrodek realizuje zadania wynikające m.in. z ustaw o pomocy społecznej i świadczeniach rodzinnych, koordynując rozwiązywanie problemów społecznych w gminie. Kadrę jednostki stanowi 5 osób na stanowiskach kierowniczych, 8 pracowników socjalnych i 15 innych pracowników. 3. Do kogo skierowana jest oferta jednostki (kategorie i liczba klientów): Oferta jednostki skierowana jest do mieszkańców gminy, którzy znajdują się w trudnej sytuacji materialno-bytowej i zdrowotnej. 4. Udział w szkoleniach kadry zatrudnionej w Środowiskowym Ośrodku Pomocy Społecznej: Kadra zatrudniona w ŚOPS uczestniczy w licznych formach dokształcania i podnoszenia swoich kwalifikacji, wśród których naleŜy wymienić następujące szkolenia, konferencje i warsztaty: „OPS jako Centrum Aktywności Lokalnej”, „CAL w pigułce”, „Postępowanie w sprawach osób naduŜywających alkoholu”, „Profilaktyka HIV/AIDS dla STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 71 przedstawicieli samorządów lokalnych”, „Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie”, „Europejski Fundusz Społeczny”, „Stan i perspektywy rozwoju słuŜb społecznych i pracy socjalnej w Polsce”. Środowiskowy Dom Samopomocy „Na Górce” w Brwinowie ul. Rynek 14, 05-840 Brwinów. 1. PODMIOT PROWADZĄCY: Polskie Stowarzyszenie na rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym, Koło w Pruszkowie. 2. CO OFERUJE (ZAKRES USŁUG): • usprawnianie manualne (terapia zajęciowa, pracownia plastyczna, kulinarna, techniczna, sport i rekreacja, turystyka), • usprawnianie i integracja społeczna (muzykoterapia, zespół artystyczny, sekcja piłki noŜnej, zajęcia na. basenie, wycieczki, kręgle, przegląd twórczości, wyjazdy do teatru, turnusy rehabilitacyjne). 3. DO KOGO SKIEROWANA JEST OFERTA JEDNOSTKI (KATEGORIE I LICZBA KLIENTÓW): Oferta jednostki skierowana jest do osób niepełnosprawnych intelektualnie z gminy Brwinów i powiatu pruszkowskiego. 4. PROPOZYCJE W ZAKRESIE ROZWOJU PLACÓWKI (POTRZEBY): • potrzeba zakupu samochodu do przewozu uczestników, • potrzeba indywidualnego dofinansowania uczestników, np. wyjazdów na turnusy lub wycieczki, • lepszy przepływ informacji o imprezach, sponsorach. Środowiskowy Dom Samopomocy Krajowego Stowarzyszenia „Przyłącz się do nas” w Czubinie Czubin 13, 05-840 Brwinów. 1. PODMIOT PROWADZĄCY: Krajowe Stowarzyszenie „Przyłącz się do nas”, Bramki, ul. Północna 18, 05-870 Błonie. 2. CO OFERUJE (ZAKRES USŁUG): Jednostka oferuje: terapię zajęciową, treningi umiejętności społecznych, psychoterapię, socjoterapię, zajęcia świetlicowe i kulturalno-relaksacyjne, wycieczki i ergoterapię. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 72 3. DO KOGO SKIEROWANA JEST OFERTA JEDNOSTKI (KATEGORIE I LICZBA KLIENTÓW): Oferta jednostki skierowana jest do osób z zaburzeniami psychicznymi i niepełnosprawnych intelektualnie. Liczba uczestników objętych opieką w 2005 r. – 30 osób. 4. PROPOZYCJE W ZAKRESIE ROZWOJU PLACÓWKI (POTRZEBY): • poszerzenie liczby uczestników o 5 osób niepełnosprawnych, a tym samym utworzenie pracowni terapeutycznej, • szeroka współpraca ze środowiskiem lokalnym i urzędami, • współpraca z wyspecjalizowanymi instytucjami w celu znalezienia zatrudnienia dla osób z placówki, • mieszkania chronione dla samotnych osób niepełnosprawnych. Warsztat Terapii Zajęciowej Krajowego Stowarzyszenia „Przyłącz się do nas” Czubin 13, 05-840 Brwinów. 1. PODMIOT PROWADZĄCY: Krajowe Stowarzyszenie „Przyłącz się do nas”, Bramki, ul. Północna 18, 05-870 Błonie. 2. CO OFERUJE (ZAKRES USŁUG): Jednostka oferuje: terapię zajęciową, treningi, przystosowanie do Ŝycia w środowisku, ergoterapię, naukę samoobsługi, komunikacji, wycieczki krajoznawczo-poznawcze i muzykoterapię. 3. DO KOGO SKIEROWANA JEST OFERTA JEDNOSTKI (KATEGORIE I LICZBA KLIENTÓW): Oferta jednostki skierowana jest do osób niepełnosprawnych z upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym i umiarkowanym. Liczba uczestników w 2005 roku – 25 osób. 4. PROPOZYCJE W ZAKRESIE ROZWOJU PLACÓWKI (POTRZEBY): • poszerzenie liczby uczestników o 10 osób niepełnosprawnych, a tym samym utworzenie dwóch pracowni, • szeroka współpraca z Powiatowym Urzędem Pracy w zakresie rehabilitacji zawodowej osób z placówki. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 73 Dom Pomocy Społecznej w Czubinie Czubin, 05-840 Brwinów. 1. PODMIOT PROWADZĄCY: Powiat pruszkowski. 2. CO OFERUJE (ZAKRES USŁUG): • zapewnienie stałej opieki i pielęgnacji, • wspieranie mieszkańców w zakresie rehabilitacji społecznej, • zaspokajanie potrzeb bytowych, społecznych, religijnych, edukacyjnych, kulturalnych, • zapewnienie udziału w terapii zajęciowej i rehabilitacji, • zapewnienie intymności, godności i poczucia bezpieczeństwa. 3. DO KOGO SKIEROWANA JEST OFERTA JEDNOSTKI (KATEGORIE I LICZBA KLIENTÓW): Oferta jednostki skierowana jest do 104 dorosłych osób niepełnosprawnych intelektualnie. 4. PROPOZYCJE W ZAKRESIE ROZWOJU PLACÓWKI (POTRZEBY): • wykonanie niezbędnych remontów (oczyszczalnia ścieków) i modernizacja instalacji wodnej, • stała konserwacja zabytkowego pałacyku połoŜonego na terenie DPS-u, • stała modernizacja zabytkowego parku (zmiana oświetlenia, oczyszczenie stawów, zakup sprzętu do pielęgnacji parku i stawów), • utrzymanie dotychczasowego zatrudnienia w DPS-u i pozyskanie środków finansowych na pełną standaryzację zatrudnienia, • stałe podnoszenie kwalifikacji zawodowych pracowników. Gminny Ośrodek Pracy z Rodziną w Brwinowie ul. Grodziska 31, 05-840 Brwinów. 1. PODMIOT PROWADZĄCY: Gmina Brwinów. 2. CO OFERUJE (ZAKRES USŁUG): Praca ukierunkowana jest na profilaktykę oraz rozwiązywanie problemów alkoholowych i związanych z przemocą w rodzinie. W świetlicach socjoterapeutycznych prowadzona jest działalność edukacyjna, psychologiczno-pedagogiczna, opiekuńczo-wychowawcza, integracyjna, profilaktyczna i terapeutyczna na rzecz dzieci. Przyjęcie do świetlicy odbywa się na wniosek rodzica potwierdzony przez pedagoga szkolnego. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 74 Praca z dziećmi uczęszczającymi do świetlic ma na celu: • pokonywanie trudności szkolnych (odrabianie lekcji, nadrabianie zaległości szkolnych), • ochronę przed negatywnymi skutkami środowiska grup nieformalnych ułatwiających wchodzenie na drogę uzaleŜnień, przestępczości, przemocy i agresji, • bezpieczny pobyt w świetlicy socjoterapeutycznej jest alternatywą spędzania wolnego czasu poprzez uczenie prawidłowych kontaktów interpersonalnych oraz rozwijanie zainteresowań. W świetlicach prowadzone są następujące zajęcia: reedukacyjne, muzyczne (muzykoterapia), plastyczne (arterapia), sportowo-korekcyjne, psychologiczne (grupowe i indywidualne), integracyjne i wychowawcze, socjoterapeutyczne, profilaktyczne, wyjazdy na basen. Organizowane są równieŜ wyjazdy na kolonie i zimowiska. Ponadto prowadzone są programy profilaktyczne we wszystkich szkołach gminnych dla uczniów, nauczycieli i rodziców, organizowane są szkolenia dla Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz prowadzona jest praca z osobami dorosłymi w zakresie problemów alkoholowych (poprzez Punkt InformacyjnoKonsultacyjnym do Spraw UzaleŜnień i Grupę Motywacyjną). 3. DO KOGO SKIEROWANA JEST OFERTA JEDNOSTKI (KATEGORIE I LICZBA KLIENTÓW): • Dzieci pochodzące z rodzin alkoholowych, dysfunkcyjnych, niewydolnych wychowawczo, zagroŜonych biedą i patologią. W 2005 roku do świetlic socjoterapeutycznych uczęszczało: w Brwinowie – 20-25 dzieci, w śółwinie – 35 dzieci, w Otrębusach –20 dzieci. • Uczniowie szkół podstawowych i gimnazjalnych i ich rodziny. We wszystkich szkołach gminnych zorganizowano warsztaty dla nauczycieli z zakresu podejmowania działań interwencyjnych wobec osób eksperymentujących z narkotykami, natomiast dla młodzieŜy gimnazjalnej – program profilaktyczny pt. „MoŜesz powiedzieć NIE” (w szkoleniu wzięło udział 141 nauczycieli i ponad 300 uczniów). Ponadto realizowano program profilaktyczny pt. „Debata (wzięło w nim udział 403 uczniów), programy dla rodziców i wychowawców w szkołach pt. „Debata dla dorosłych” i „Jasne granice wychowania” (dla 162 osób) oraz program pt. „Wakacje filmowe z programem profilaktycznym” (organizowany w świetlicach). • Osoby uzaleŜnione od alkoholu, narkotyków, stosujące przemoc i współuzaleŜnione. Punkt Informacyjno-Konsultacyjny – Grupa Motywacyjna. W 2005 r. w zajęciach dotyczących motywacji do leczenia i utrzymania abstynencji, wpływu alkoholu na Ŝycie, STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 75 prób kontrolowania nałogu (prowadzonych przez p. Ewę Wyrzykowską) udział wzięły 22 osoby. Punkt Informacyjno-Konsultacyjny do Spraw UzaleŜnień (alkohol, przemoc, narkotyki). Prowadzone są zajęcia terapeutyczne dla osób uzaleŜnionych od alkoholu i ich rodzin przez specjalistę terapii uzaleŜnień od alkoholu i współuzaleŜnień p. BoŜenę śyndulGabrysiak. Prowadzone są konsultacje indywidualne i grupowe dla osób mających problem z piciem i narkotykami. W 2005 r. łącznie wzięło udział 78 osób w spotkaniach indywidualnych i grupowych: 40 osób – konsultacje indywidualne, 38 osób – spotkania grupowe (z tego 8 osób, w wyniku rozmów terapeutycznych, wzięło udział w podstawowym programie terapii w WOTUW Pruszków (6 z nich ponownie powróciło na grupę dalszego zdrowienia), 2 osoby zostały zmotywowane do złoŜenia wniosków do Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Brwinowie o przymusowe leczenie odwykowe swoich bliskich, a w przypadku 6 osób została podjęta współpraca z Środowiskowym Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Brwinowie. 4. PROPOZYCJE W ZAKRESIE ROZWOJU PLACÓWKI (POTRZEBY): • planowane jest otwarcie czwartej świetlicy socjoterapeutycznej. • doszkalanie kadry wychowawczej świetlic, nauczycieli ze szkół gminnych, członków GKRPA, • prowadzenie zajęć profilaktycznych dla uczniów szkół gminnych. • powołanie zespołu interdyscyplinarnego (Zespołu Profilaktyki Opiekuńczo- Wychowawczej) z udziałem kuratorów sądowych, psychologa, pracowników ŚOPS, pracowników Gminnego Ośrodka Pracy z Rodziną, pedagogów szkolnych, Policji, StraŜy Miejskiej, członków GKRPA. Dom dla Matek z Dziećmi Wspólnoty Chleb śycia w Brwinowie ul. Sienkiewicza 4, 05-840 Brwinów. 1. PODMIOT PROWADZĄCY: Wspólnota Chleb śycia, ul. Łopuszańska 17, 02-220 Warszawa. 2. CO OFERUJE (ZAKRES USŁUG): • wyŜywienie (trzy posiłki dziennie i w miarę moŜliwości podwieczorki dla dzieci), • nocleg, • usługi higieniczno-sanitarne (kąpiel, mycie, pranie itp.), • zaopatrzenie w miarę potrzeb i moŜliwości w odzieŜ i buty oraz środki higieny, STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 76 • zaopatrzenie dzieci w mleko, pieluchy w zaleŜności od potrzeb i dochodów matek, wyprawki dla niemowląt, • pomoc prawna – pisanie pism procesowych, • pomoc w załatwianiu spraw socjalnych (rejestracja w Urzędzie Pracy, kierowanie matek do ŚOPS-u, pisanie pism w sprawach mieszkaniowych, zapisanie do przychodni), • zaopatrzenie dzieci w wieku szkolnym w podręczniki i przybory szkolne (w miarę moŜliwości i potrzeb oraz w zaleŜności od wysokości dochodów matki), • korespondencja w sprawach urzędowych mieszkanek (USC, Urząd Skarbowy, sądy, pomoc społeczna, komornik), • pomoc w uzyskaniu dostępu do opieki lekarskiej i stomatologicznej (w miarę potrzeb kupno lekarstw, moŜliwość nieodpłatnej opieki dentystycznej), • czytelnia dla dzieci, • bawialnia i plac zabaw dla dzieci przedszkolnych. 3. DO KOGO SKIEROWANA JEST OFERTA JEDNOSTKI (KATEGORIE I LICZBA KLIENTÓW): Oferta jednostki skierowana jest do: • bezdomnych matek z dziećmi – ofiar przemocy w rodzinie, • bezdomnych kobiet w ciąŜy, • dzieci do 18 r. Ŝ., • matek w wieku 18-50 lat, • kobiet niepełnoletnich w ciąŜy (ich pobyt warunkowany jest zgodą rodziców lub sądu rodzinnego), Matki przyjmowane są niezaleŜnie od stanu zdrowia oraz posiadanych dochodów i dokumentów. W 2005 r. do Domu przyjęto 38 matek i 74 dzieci. 4. PROPOZYCJE W ZAKRESIE ROZWOJU PLACÓWKI (POTRZEBY): Wykonanie przyłącza do wodociągu miejskiego oraz częściowej naprawy dachu (w zaleŜności od posiadanych środków). 2.11.2. ORGANIZACJE POZARZĄDOWE W gminie Brwinów funkcjonuje 31 organizacji pozarządowych oraz jest 5 parafii kościoła rzymskokatolickiego i 1 wspólnota wyznania protestanckiego (Adwentyści Dnia Siódmego). Pomiędzy sektorem publicznym a pozarządowym istnieje dobry przepływ informacji dotyczący podopiecznych korzystających z pomocy. Samorząd dysponuje STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 77 uregulowaniami określonymi przez odpowiednie akty prawa miejscowego dotyczącymi współpracy z organizacjami naleŜącymi do sektora pozarządowego. Skutkuje to podejmowaniem współpracy z tymi organizacjami w zakresie zlecania realizacji zadań własnych, wsparcia rzeczowego i lokalowego, doradztwa i konsultacji, organizacji wspólnych uroczystości lub prowadzenia wspólnych akcji na rzecz potrzebujących (doŜywanie najuboŜszych, prowadzenie grup wsparcia dla osób uzaleŜnionych). KaŜda społeczność, w której istnieją silne więzi społeczne, winna organizować współpracę między samorządem a organizacjami pozarządowymi, aby współdziałać w kierunku uzupełnienia i usprawnienia instytucjonalnego form pomocy. PoniŜej prezentowane są organizacje pozarządowe działające na terenie gminy Brwinów. ORGANIZACJE POZARZĄDOWE DZIAŁAJĄCE W GMINIE BRWINÓW 1. Światowy Związek śołnierzy AK „Środowisko Bąk”, ul. Pszczelińska 3, 05-840 Brwinów. 2. Związek Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych, ul. Pszczelińska 3, 05-840 Brwinów. 3. Związek Piłsudczyków, ul. Kościuszki 1f/5, 05-840 Brwinów. 4. Związek Emerytów, Rencistów i Inwalidów, ul. Pszczelińska 3, 05-840 Brwinów. 5. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, ul. Leśna 32, 05-840 Brwinów. 6. Towarzystwo Przyjaciół Brwinowa, ul. Grodziska 57, 05-840 Brwinów. 7. Polski Związek Wędkarski, ul. Turystyczna 4, 05-840 Brwinów. 8. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, ul. Prusa 12, 05-840 Brwinów. 9. Klub Sportowy „Pantera”, ul. Turystyczna 4, 05-840 Brwinów. 10. Brwinów Klub Sportowy „Naprzód”, ul. Turystyczna 4, 05-840 Brwinów. 11. Piłkarski Klub Sportowy „Legion”, ul. Wiejska 28b, 05-805 Otrębusy. 12. Uczniowski Klub Sportowy „Pszczelin”, ul. Pszczelińska 99, 05-840 Brwinów. 13. Uczniowski Klub Sportowy „Nr 1”, ul. Piłsudskiego 11, 05-840 Brwinów. 14. Uczniowski Klub Sportowy „Dwójka” (szkółka piłkarska), ul. świrowa 16, 05-840 Brwinów. 15. Uczniowski Klub Sportowy „1” Otrębusy, ul. Piaseckiego 2, 05-805 Otrębusy. 16. 32 Brwinowska DruŜyna Harcerska „Blask”, ul. Kościuszki 1a/10, 05-840 Brwinów. 17. Brwinowska DruŜyna Harcerska „Stepy”, ul. Biskupicka 2, 05-840 Brwinów. 18. Mazowiecka DruŜyna Harcerska "Łowcy", ul. Pszczelińska 10/15, 05-840 Brwinów. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 78 19. 32 Brwinowska Gromada Zuchenek „Motylki z Tęczowej Polany”, ul. Konopnickiej 5/2, 05-840 Brwinów. 20. 32. Brwinowska Gromada Zuchów "Rycerze z Zaczarowanego Lasu": ul. Rynek 14 05-840 Brwinów 21. Ludowy Klub Sportowy „Wolta”, ul. Nadarzyńska 30, śółwin, 05-807 Podkowa Leśna. 22. Stowarzyszenie Aktywnych Rodziców, Nauczycieli, Absolwentów „Sarna”. 23. Stowarzyszenie Mieszkańców Kań. 24. Stowarzyszenie Artystów i Poetów „Fabryka Sztuki”, ul. Nadarzyńska 1, Kanie. 25. Brwinowskie Stowarzyszenie Trzeźwościowe, Klub Wzajemnej Pomocy „Szansa”. 26. Parafialny Klub Sportowy „SANTO SUBITO” przy parafii Najświętszej Marii Panny Matki Kościoła w Otrębusach, ul. Sadowa 14, 05-805 Otrębusy. 32. Brwinowska Gromada Zuchów "Rycerze z Zaczarowanego Lasu": ul. Rynek 14, 05-840 Brwinów 27. Fundacja Towarzystwo Ekonomiczno-Społeczne, 05-840 Brwinów. 28. Ochotnicza StraŜ PoŜarna Moszna. 29. Ochotnicza StraŜ PoŜarna Brwinów. 30. Ochotnicza StraŜ PoŜarna śółwin. 31. Ochotnicza StraŜ PoŜarna Biskupice. 2.12. PODSUMOWANIE CZĘŚCI DIAGNOSTYCZNEJ Zespół dokonujący diagnozy problemów społecznych na terenie gminy Brwinów korzystał z szeregu moŜliwości pozyskania informacji od jednostek organizacyjnych samorządu terytorialnego, jednostek pozarządowych oraz instytucji współdziałających w szeroko rozumianym obszarze polityki społecznej. Nie poprzestając na analizie źródeł zastanych, korzystano ze źródeł wywołanych, tj. badań ankietowych i analizy SWOT. Sumując uzyskane informacje i nakładając wyniki diagnozy na zakres moŜliwości kompetencyjnych samorządu, moŜemy wskazać najwaŜniejsze obszary problemowe, których rozwiązanie powinno stać się przedmiotem troski samorządu lokalnego, a są one treścią części programowej niniejszego dokumentu. Zespół przygotowujący dokument uznał, iŜ problemami, dla których w pierwszej kolejności naleŜy zaprogramować działania, są dysfunkcje opiekuńczo-wychowawcze, które osłabiają rodziny, a tym samym nie pozwalają w pełni zaspokoić potrzeb STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 79 rozwojowych dziecka. Równie waŜne jest przeciwdziałanie ubóstwu, głównie z powodu bezrobocia, stwarzającemu zagroŜenie bezdomnością. Odpowiedniego wsparcia naleŜy takŜe udzielić osobom starszym i niepełnosprawnym – grupom szczególnie podatnym na marginalizację i wykluczenie społeczne. Istotnym zagadnieniem jest równieŜ przeciwdziałanie uzaleŜnieniom, negatywnie wpływającym na kondycję lokalnej społeczności. W celu zwiększenia wydolności systemu wsparcia na terenie gminy, naleŜy ponadto rozwijać kapitał społeczny i ludzki w środowisku lokalnym (w tym ruch pozarządowy), aby móc w skuteczny sposób realizować nowatorskie rozwiązania i występować o fundusze wspomagające rozwiązywanie lokalnych problemów społecznych. Tworząc politykę społeczną na poziomie lokalnym, zgodnie z zasadami pomocniczości i partycypacji społecznej, nie sposób nie dostrzec w dokumencie programowym powyŜszych kwestii i wskazać dla nich właściwych moŜliwości rozwoju. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 80 2.12.1. ZWIĄZEK ZIDENTYFIKOWANYCH PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH Z PROGRAMOWANIEM DZIAŁAŃ ZIDENTYFIKOWANE PROBLEMY SPOŁECZNE PROGRAMOWANIE INNE DOKUMENTY ROZWIĄZYWANIA STRATEGICZNE PROBLEMÓW MOśLIWOŚCI FINANSOWE I ORGANIZACYJNE SPOŁECZNYCH ZADANIA SAMORZĄDU GMINNEGO PowyŜszy wykres przedstawia związek zidentyfikowanych w procesie badawczym problemów społecznych z czynnikami, które naleŜy brać pod uwagę w programowaniu działań słuŜących rozwiązywaniu problemów społecznych środowiska lokalnego. Oczywiście wpływ poszczególnych czynników jest złoŜony i niejednorodny. Największe znaczenie przy projektowaniu działań mają moŜliwości kompetencyjne samorządu lokalnego oraz warunki finansowe, nieco mniejsze, choć takŜe istotne, inne dokumenty strategiczne omówione w części wstępnej. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 81 3. CZĘŚĆ PROGRAMOWA W tej części dokumentu przedstawiono najistotniejsze załoŜenia polityki społecznej gminy na najbliŜsze lata. Zostały one ujęte w formie misji, celów strategicznych, celów operacyjnych i kierunków działań. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 82 3.1. MISJA Gmina Brwinów – silna i zintegrowana społeczność lokalna, aktywna w przeciwdziałaniu zjawiskom negatywnie wpływającym na jej bezpieczeństwo socjalne STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 83 3.1.1. ZWIĄZEK MISJI Z CELAMI STRATEGICZNYMI Tworzenie warunków sprzyjających umacnianiu instytucji rodziny Redukowanie Poprawa jakości zjawiska ubóstwa Ŝycia osób starszych, Gmina Brwinów i wykluczenia – silna i zintegrowana społecznego społeczność lokalna, samotnych i niepełnosprawnych aktywna w przeciwdziałaniu zjawiskom negatywnie wpływającym na jej bezpieczeństwo socjalne Budowa sprawnego Wzmacnianie systemu profilaktyki lokalnej społeczności i rozwiązywania w samodzielnym problemów rozwiązywaniu uzaleŜnień własnych problemów STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 84 3.2. CELE STRATEGICZNE, OPERACYJNE I KIERUNKI DZIAŁAŃ Problem: Rodzina powinna zapewniać swoim członkom oparcie i pomoc. MoŜe to uczynić tylko silna rodzina, w związku z tym wszelkie problemy opiekuńczo-wychowawcze osłabiające jej funkcje powinny być diagnozowane i rozwiązywane. Polepszeniu powinna ulec sytuacja dziecka, w szczególności naleŜy rozszerzyć ofertę spędzania czasu wolnego. Cel strategiczny 1. Tworzenie warunków sprzyjających umacnianiu instytucji rodziny Cele operacyjne: 1. Pomoc w likwidacji przyczyn dysfunkcji oraz wspieranie i usprawnianie systemu wsparcia dla rodziny: psychologicznego, prawnego, socjalnego. 2. Zapewnienie dzieciom i młodzieŜy odpowiednich warunków do Ŝycia i rozwoju zgodnie z ich potrzebami i przysługującymi im prawami. 3. Współpraca z instytucjami i organizacjami zajmującymi się opieką i pomocą rodzinie. Kierunki działań do celów operacyjnych 1-3: 1. Zintensyfikowanie i rozwój form pracy socjalnej, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci ze środowisk niewydolnych wychowawczo, polegającej na: • diagnozie deficytów w zakresie pełnienia ról rodzicielskich, wydolności opiekuńczo-wychowawczej, zaniedbań względem dzieci, • diagnozie – ocenie sytuacji dziecka w rodzinie, środowisku szkolnym, rówieśniczym. 2. Rozwój specjalistycznego poradnictwa, w tym rodzinnego dla rodzin naturalnych, zastępczych, a takŜe terapii rodzinnej. 3. Prowadzenie grup wsparcia i grup samopomocowych. 4. Rozwijanie oferty funkcjonującego na terenie gminy Gminnego Ośrodka Pracy z Rodziną, m.in. poprzez podnoszenie jakości działających w jego ramach świetlic socjoterapeutycznych. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 85 5. Zapewnienie bezpłatnej lub taniej opieki nad dziećmi dla pracujących oraz podnoszących swoje kwalifikacje zawodowe osób samotnie wychowujących dzieci – podjęcie działań w kierunku utworzenia na terenie gminy Ŝłobka oraz zwiększenia dostępu do opieki przedszkolnej. 6. Zabezpieczenie potrzeb bytowych dzieci i młodzieŜy z rodzin ubogich poprzez: organizowanie i finansowanie doŜywiania w trakcie nauki w szkole, zapewnienie odzieŜy odpowiedniej do pory roku i wyposaŜenia w artykuły szkolne, organizowanie i finansowanie wypoczynku letniego i zimowego oraz organizowanie akcji charytatywnych dla pozyskiwania środków na pomoc dzieciom. 7. Wspieranie działań mających na celu tworzenie na terenie gminy mieszkań socjalnych przeznaczonych w szczególności dla rodzin w kryzysie, samotnych matek i osób pozbawionych dachu nad głową. 8. Podejmowanie inicjatyw i nowatorskich rozwiązań na rzecz ochrony macierzyństwa i dziecka w rodzinie – prowadzenie i uczestnictwo w kampaniach informacyjnych na temat macierzyństwa i odpowiedzialnego stylu Ŝycia skierowanych do dziewcząt i młodych kobiet. 9. Szkolenie i podnoszenie kwalifikacji kadry specjalistów do pracy z rodziną oraz w zakresie zaspokojenia potrzeb dzieci w placówkach. 10. Tworzenie interdyscyplinarnych zespołów specjalistów do spraw interwencji w sytuacjach zagraŜających dzieciom i młodzieŜy (np. Zespołu Profilaktyki Opiekuńczo-Wychowawczej). 11. Rozwój nowych form działań osłonowo-aktywizujących na rzecz dzieci i młodzieŜy niepełnosprawnej. 12. Tworzenie i wdraŜanie programów w zakresie wyrównywania szans edukacyjnych dzieci i młodzieŜy. 13. Zapewnienie dzieciom i młodzieŜy szerszego dostępu do alternatywnych form spędzania czasu wolnego, m.in. poprzez zwiększenie liczby zajęć pozalekcyjnych i pozaszkolnych (zajęcia muzyczne, plastyczne, turnieje sportowe, festyny rodzinne, wycieczki), tworzenie nowych miejsc spędzania czasu wolnego. 14. Wykorzystanie potencjału partnerów społecznych w realizacji pomocy dziecku i rodzinie. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 86 15. Zintegrowanie działań na rzecz dziecka i rodziny ze środowiskiem lokalnym, w szczególności z jednostkami organizacyjnymi pomocy społecznej, sądami i ich organami pomocniczymi, instytucjami oświatowymi, zakładami opieki zdrowotnej, kościołem katolickim oraz organizacjami społecznymi. 16. Inicjowanie i rozwój róŜnych form integracji rodzin ze społecznością lokalną – wspieranie wypoczynku rodzinnego, organizowanie imprez integracyjnych i kulturalnych, festynów, spartakiad we współpracy z organizacjami pozarządowymi. 17. Upowszechnianie informacji o podmiotach świadczących pomoc dziecku i rodzinie. Odpowiedzialni za realizację kierunków działań: Rada Miejska i Urząd Gminy, jednostki organizacyjne samorządu gminnego, w tym szkoły, Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej, Gminny Ośrodek Pracy z Rodziną, Ośrodek Kultury, Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Środki finansowe: BudŜet samorządu lokalnego, środki pozyskane z funduszy zewnętrznych: rządowych, pozarządowych, programów celowych. Partnerzy: Instytucje rządowe, naukowe, samorządowe, organizacje pozarządowe. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 87 Problem: Pogłębiający się obszar ubóstwa stwarza zagroŜenie dla poprawnie funkcjonującej wspólnoty lokalnej, przyczyniając się do rozwoju patologii społecznych, m.in. przestępczości. Cel strategiczny 2. Redukowanie zjawiska ubóstwa i wykluczenia społecznego Cele operacyjne: 1. Działania ratunkowe w stosunku do grup dotkniętych problemem ubóstwa i marginalizowanych. 2. Działania łagodzące, profilaktyczne i zapobiegające w stosunku do grup znajdujących się na pograniczu minimum socjalnego. 3. Zapobieganie rozwojowi patologii społecznych. 4. Wsparcie osób bezrobotnych i poszukujących pracy, w tym szczególnie bezrobotnych długotrwale i kobiet. 5. Pomoc osobom bezdomnych i zagroŜonych bezdomnością. Kierunki działań do celów operacyjnych 1-5: 1. Zmniejszanie skutków ubóstwa i bezrobocia poprzez systematyczną pomoc finansową i rzeczową realizowaną przez Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej. 2. Rozwijanie stałej współpracy jednostek Urzędu Gminy i Powiatowego Urzędu Pracy w zakresie monitorowania zjawiska bezrobocia na terenie gminy, obejmującej m.in. upowszechnianie ofert pracy i informacji o wolnych miejscach pracy, usługach poradnictwa zawodowego oraz szkoleniach, warsztatach i kursach umoŜliwiających zmianę kwalifikacji zawodowych (ze szczególnym uwzględnieniem osób powyŜej 45 lat), organizowanie staŜów absolwenckich i przygotowania zawodowego, prac interwencyjnych, robót publicznych i prac społecznie uŜytecznych. 3. Objecie pracą socjalną osób marginalizowanych, w tym bezrobotnych, aby zachęcać je do systematycznego poszukiwania zatrudnienia. W szczególności naleŜy dąŜyć do udzielenia im wszechstronnej pomocy w zakresie: poradnictwa i zapoznania z aktywnymi technikami poszukiwania pracy. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 88 4. Podjęcie działań w kierunku uruchomienia na terenie gminy poradnictwa psychologicznego dla osób bezrobotnych. 5. Systematyczne dokształcanie pracowników socjalnych w zakresie wdraŜania nowych instrumentów w pracy socjalnej – kontraktu socjalnego. 6. Zapewnienie najuboŜszej ludności gminy jednego gorącego posiłku dziennie – podjęcie działań w kierunku utworzenia na terenie gminy jadłodajni. 7. Tworzenie na terenie gminy sprzyjającego klimatu dla organizacji pozarządowych mogących zorganizować Klub Integracji Społecznej. 8. Współpraca z organizacjami pozarządowymi działającymi w obszarze wykluczenia społecznego (np. z Polskim Komitetem Pomocy Społecznej) w zakresie utworzenia na terenie gminy magazynu z Ŝywnością i odzieŜą. 9. Prowadzenie w środowisku lokalnym akcji charytatywnych na rzecz osób i rodzin zagroŜonych i dotkniętych problemami ubóstwa i bezrobocia. 10. Tworzenie sprzyjającego klimatu dla potencjalnych inwestorów tworzących nowe miejsca pracy. 11. Współudział w programach realizowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego przez instytucje rynku pracy. 12. BieŜący monitoring ofert programowych i ewentualne opracowanie projektów mających na celu rozwiązywanie problemu bezrobocia, w szczególności wśród kobiet i osób długotrwale bezrobotnych. 13. Wsparcie osób zagroŜonych bezdomnością i bezdomnych m.in. poprzez: pracę socjalną, polegająca m.in. na poradnictwie w zakresie moŜliwości pomocy w opłacie czynszu celem zapobieŜenia eksmisji i bezdomności, informowaniu o zamianie mieszkań, udzielanie pomocy rzeczowej i finansowej w opłacie czynszu (dodatki mieszkaniowe, zasiłki celowe), tworzenie mieszkań socjalnych. Odpowiedzialni za realizację kierunków działań: Rada Miejska i Urząd Gminy, jednostki organizacyjne samorządu gminnego, w tym Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej. Środki finansowe: BudŜet samorządu lokalnego, środki pozyskane z funduszy zewnętrznych: rządowych, pozarządowych, programów celowych. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 89 Partnerzy: Powiatowy Urząd Pracy oraz inne Instytucje samorządowe, rządowe, naukowe i organizacje pozarządowe. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 90 Problem: właściwej opieki osobom Zapewnienie w podeszłym wieku, samotnym oraz niepełnosprawnym. Cel strategiczny 3. Poprawa jakości Ŝycia osób starszych, samotnych i niepełnosprawnych Cele operacyjne: 1. Zapewnienie odpowiednich form opieki osobom wymagającym takiej pomocy, aktywizowanie osób starszych i niepełnosprawnych do udziału w Ŝyciu społecznym. 2. Usprawnianie osób starszych i niepełnosprawnych. 3. Aktywizacja rodzin na rzecz zapewnienia opieki swoim najbliŜszym, wymagającym takiej pomocy. 4. Promowanie aktywnego i zdrowego stylu Ŝycia. Kierunki działań do celów operacyjnych 1-4: 1. Utrzymanie osób starszych i niepełnosprawnych wymagających opieki w środowisku zamieszkania. 2. Praca socjalna. Podejmowanie przez pracowników socjalnych działań mających na celu głównie ułatwianie kontaktów z placówkami słuŜby zdrowia, udzielanie pomocy w korzystaniu z róŜnych form rehabilitacji leczniczej i społecznej, inicjowanie kontaktów rodzinnych oraz podejmowanie działań zmierzających do większego zaangaŜowania wymagającą takiej rodziny pomocy, w tym w sprawowanie zawieranie opieki umów nad osobą alimentacyjnych, porozumień na świadczenie usług, zapewnienie osobom uprawnionym usług w ramach pielęgniarskiej opieki środowiskowej, uwraŜliwienie społeczności lokalnej na potrzeby osób starszych i niepełnosprawnych, a takŜe rozpowszechnienie idei wolontariatu, objęcie opieką wolontarystyczną osób potrzebujących opieki, prowadzenie współpracy z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w skorzystania celu umoŜliwienia z przysługujących rehabilitacyjny, do sanatorium, osobom im w starszym uprawnień, uzyskaniu np. i niepełnosprawnym wyjazdu na odpowiedniego turnus sprzętu rehabilitacyjnego itp. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 91 3. Rozwijanie usług opiekuńczych, obejmujących pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb Ŝyciowych, podstawową opiekę higieniczną zalecaną przez lekarza, pielęgnację oraz zapewnienie kontaktu z otoczeniem. 4. Aktywizowanie ludzi starszych i niepełnosprawnych poprzez edukację, kulturę, rekreację, sport i turystykę oraz programy edukacyjne: uniwersytet III wieku, kursy, cykliczne spotkania integracyjne, koła zainteresowań, pogadanki na temat skutków starzenia, dbania o zdrowie, uzaleŜnień, społeczeństwa informacyjnego. 5. Podjęcie działań w kierunku powołania grupy samopomocowej i organizacji klubu seniora w oparciu o tradycje wspólnoty sąsiedzkiej, ewentualnie, w sprzyjających okolicznościach, utworzenie Domu Dziennego Pobytu dla osób starszych. 6. Tworzenie na terenie gminy mieszkań chronionych dla osób niepełnosprawnych. 7. Powołanie grupy wsparcia dla osób opiekujących się osobami niepełnosprawnymi. 8. Tworzenie i umacnianie juŜ istniejących form oparcia i pomocy dla osób starszych i niepełnosprawnych w środowisku domowym i lokalnym. 9. Współpraca z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie, Państwowym Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych i Powiatowym Urzędem Pracy w zakresie: • likwidacji barier architektonicznych, w szczególności w obiektach uŜyteczności publicznej, • aktywizacji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych. 10. Rozpowszechnianie idei wolontariatu wśród społeczności lokalnej, ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieŜy, na rzecz opieki nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi. 11. Współpraca z organizacjami pozarządowymi w celu skuteczniejszego rozwiązywania problemów osób starszych i niepełnosprawnych. 12. W w przypadku środowisku, wyczerpania umieszczenie wszystkich osób moŜliwości zapewnienia opieki wymagających całodobowej opieki w zakładach opiekuńczo-leczniczych lub w domach pomocy społecznej. Odpowiedzialni za realizację kierunków działań: Rada Miejska i Urząd Gminy, jednostki organizacyjne samorządu gminnego, w tym Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej, Ośrodek Kultury. Środki finansowe: BudŜet samorządu lokalnego, środki pozyskane z funduszy zewnętrznych: rządowych, pozarządowych, programów celowych. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 92 Partnerzy: Instytucje rządowe, naukowe, samorządowe, organizacje pozarządowe. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 93 Problem: UzaleŜnienie, przede wszystkim od alkoholu, jest problemem społecznym, który przyczynia się do powstawania szeregu negatywnych zjawisk, skutecznie ograniczających wydolność rodzin nimi dotkniętych. Cel strategiczny 4. Budowa sprawnego systemu profilaktyki i rozwiązywania problemów uzaleŜnień Cele operacyjne: 1. Zapobieganie powstawaniu nowych problemów uzaleŜnień. 2. Zmniejszanie rozmiarów problemów, które aktualnie występują. 3. Zwiększenie zasobów niezbędnych do radzenia sobie z problemami juŜ istniejącymi. 4. Przeciwdziałanie przemocy domowej. Kierunki działań do celów operacyjnych 1-4: 1. Ograniczanie i zmiana struktury spoŜycia napojów alkoholowych. 2. Zmiana zachowań i postaw mieszkańców w sytuacjach związanych z alkoholem i narkotykami. 3. Zintensyfikowanie stosownych form profilaktyki alkoholowej i narkotykowej kierowanej w szczególności do dzieci i młodzieŜy. 4. Budowanie skutecznych form kontroli prawnej i społecznej nad szkodliwymi formami postępowania osób naduŜywających alkoholu. 5. Zwiększanie świadomości społeczności lokalnej (ze szczególnym uwzględnieniem dzieci i młodzieŜy) odnośnie zagroŜeń wynikających ze stosowania uŜywek – m.in. organizowanie pogadanek ze specjalistami. 6. Prowadzenie edukacji eliminującej czynniki zagraŜające prawidłowemu funkcjonowaniu społecznemu i psychologicznemu – promowanie zdrowego stylu Ŝycia, szczególnie wśród dzieci i młodzieŜy. 7. Budowa międzyinstytucjonalnych koalicji słuŜących rozwiązywaniu kwestii uzaleŜnień – zacieśnienie współpracy pomiędzy instytucjami i organizacjami pozarządowymi działającymi w tym obszarze. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 94 8. Zwiększenie skuteczności i dostępności leczenia i terapii osobom uzaleŜnionym i współuzaleŜnionym w zakresie nowoczesnych strategii i metod rozwiązywania problemów uzaleŜnień oraz wzmacnianie efektów leczenia – rozszerzenie oferty działającego na terenie gminy Punktu Informacyjno-Konsultacyjnego, m.in. o wsparcie psychologiczne dla osób współuzaleŜnionych. 9. Przeciwdziałanie narkomanii: • opracowanie i realizacja lokalnego programu przeciwdziałania narkomanii, • podjęcie działań w kierunku utworzenia na terenie gminy Punktu Informacyjno-Konsultacyjnego ds. Narkomanii. 10. Przeciwdziałanie przemocy domowej: • opracowanie i realizacja lokalnego programu przeciwdziałania przemocy domowej. • prowadzenie poradnictwa i interwencji w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Odpowiedzialni za realizację kierunków działań: Rada Miejska i Urząd Gminy, jednostki organizacyjne samorządu gminnego, w tym szkoły, Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej, Gminny Ośrodek Pracy z Rodziną, Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Środki finansowe: BudŜet samorządu lokalnego, środki pozyskane z funduszy zewnętrznych: rządowych, pozarządowych, programów celowych. Partnerzy: Instytucje rządowe, naukowe, samorządowe, organizacje pozarządowe. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 95 Problem: Zgodnie z zasadą pomocniczości system polityki i pomocy społecznej powinien uzupełniać i wspomagać naturalną strukturę społeczną w samoorganizacji i kompensowaniu podstawowych potrzeb. Cel strategiczny 5. Wzmacnianie lokalnej społeczności w samodzielnym rozwiązywaniu własnych problemów Cele operacyjne: 1. Inicjowanie integracji społeczności lokalnej. 2. Wspólne diagnozowanie potrzeb i problemów społeczności lokalnej. 3. Rozszerzanie współpracy pomiędzy grupami społecznymi i organizacjami pozarządowymi a instytucjami rządowymi i samorządowymi. Kierunki działań do celów operacyjnych 1-3: 1. Systematyczna diagnoza i monitoring istniejących problemów społecznych. 2. Systematyczne wzmacnianie kadr Środowiskowego Ośrodka Pomocy Społecznej poprzez dokształcanie i utrzymanie odpowiedniej liczby pracowników socjalnych. 3. Doskonalenie systemu informacyjnego o moŜliwościach udzielania pomocy społecznej i wsparcia mieszkańcom gminy, m.in. poprzez Internet, lokalne mass media, rozpowszechnianie ulotek i zamieszczanie plakatów. 4. Propagowanie idei samopomocy i obywatelskiego uczestnictwa w Ŝyciu społeczności lokalnej – upowszechnianie pozytywnych skutków działań obywatelskich. 5. Realizacja zadań dotyczących rozwiązywania problemów społecznych w gminie w jak najszerszym zakresie przez organizacje społeczne, kościół katolicki i inne kościoły, związki wyznaniowe, fundacje, stowarzyszenia, pracodawców, osoby fizyczne i prywatne. 6. Wspieranie organizacyjne, prawne i lokalowe powstających i istniejących organizacji pozarządowych oraz świadczenie poradnictwa dla organizacji pozarządowych w zakresie pozyskiwania grantów i dotacji, środków finansowych z innych źródeł niŜ samorządowe. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 96 7. Zwiększenie koordynacji działań organizacji pozarządowych juŜ działających na terenie gminy poprzez systematyczny przepływ informacji o podejmowanych inicjatywach, regularne spotkania oraz wymianę doświadczeń. 8. Promowanie idei wolontariatu i pozyskiwania wolontariuszy do współpracy w realizowaniu zadań dotyczących rozwiązywania problemów społecznych. Odpowiedzialni za realizację kierunków działań: Rada Miejska i Urząd Gminy, jednostki organizacyjne samorządu gminnego, w tym Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej, lokalne organizacje pozarządowe. Środki finansowe: BudŜet samorządu lokalnego, środki pozyskane z funduszy zewnętrznych: rządowych, pozarządowych, programów celowych. Partnerzy: Instytucje rządowe, naukowe, samorządowe, organizacje pozarządowe. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 97 3.3. MONITORING I WDRAśANIE STRATEGII 3.3.1. MONITORING I EWALUACJA Monitoring i ewaluacja zapisów strategicznych polegają na systematycznej ocenie realizowanych działań oraz modyfikacji kierunków działania w przypadku istotnych zmian społecznych, które mogą pojawić się poprzez zmianę regulacji prawnych czy teŜ narastanie poszczególnych dolegliwości społecznych. Całościowa ocena wymaga odpowiedzi na pytania o zgodność ocenianej polityki z przyjętymi wartościami i zasadami. Ewaluacja jest działalnością z natury normatywną, gdyŜ z jednej strony wykorzystuje się w niej istniejące normy, z drugiej zaś w jej wyniku mogą pojawić się propozycje wprowadzenia nowych norm i procedur. Jest takŜe działalnością instrumentalną, poniewaŜ jej podstawowym celem jest dostarczenie podmiotom polityki społecznej praktycznej wiedzy potrzebnej przy podejmowaniu decyzji. Elementami skutecznego monitoringu i ewaluacji będą przede wszystkim: • Zespół wdraŜający strategię. Zespół powinien zostać powołany przez burmistrza odrębnym zarządzeniem. • Roczna ocena wdraŜania strategii. Zespół wdraŜający strategię winien się zbierać przynajmniej raz w roku i ocenić poziom wdraŜania poszczególnych celów i kierunków działań. Zespół swoją ocenę powinien przekazać burmistrzowi i radzie, sugerując przyjęcie proponowanych rozwiązań, np. programów celowych. 3.3.2. WSKAŹNIKI STOPNIA EFEKTYWNOŚCI REALIZACJI STRATEGII W obszarze polityki społecznej dysponujemy stosunkowo szeroką gamą wskaźników społecznych, za pomocą których moŜemy skutecznie oceniać poziom wdraŜanych w wybranym sektorze zmian. Zespół wdraŜający strategię będzie mógł korzystać z szerokiego wachlarza wskaźników odzwierciedlających waŜne wartości zakładane do osiągnięcia i ukierunkowujące proces rozwoju. • • W obszarze dotyczącym ludności: − przyrost naturalny na 1.000 osób, − saldo migracji na 1.000 osób. W obszarze dotyczącym rynku pracy: STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 98 − udział zarejestrowanych bezrobotnych w ogólnej liczbie czynnych zawodowo, • − udział bezrobotnych do 30. roku Ŝycia w ogólnej liczbie bezrobotnych, − liczba poszukujących pracy na jedno wolne miejsce pracy. W obszarze dotyczącym dochodów i wydatków ludności: − dochody do dyspozycji gospodarstw domowych, − dochody na 1 osobę w podstawowych typach gospodarstw domowych, − odsetek osób Ŝyjących w ubóstwie, − głębokość ubóstwa, − udział gospodarstw domowych oceniających swoją sytuację jako złą lub bardzo złą. • W obszarze dotyczącym oświaty i wykształcenia: − liczba ludności z wykształceniem wyŜszym na 1.000 osób w wieku 25 lat i więcej, − liczba ludności z wykształceniem co najmniej średnim na 1.000 osób w wieku 20 lat i więcej. Dodajmy, Ŝe istnieją równieŜ wskaźniki – instrumenty polityki społecznej, za pomocą których cele mogą być osiągnięte lub które mogą wspomagać procesy osiągania celów. Są to m.in. procentowe udziały: • osób dotkniętych problemami alkoholowymi korzystających z pomocy w tym zakresie w ogóle osób dotkniętych tymi problemami, • osób dotkniętych problemami alkoholowymi naleŜących do klubów AA itp. w ogóle osób dotkniętych tymi problemami, • młodzieŜy wyedukowanej w zakresie zagroŜeń alkoholowych w ogóle młodzieŜy, • młodzieŜy wyedukowanej w zakresie zagroŜeń związanych z narkotykami w ogóle młodzieŜy, • osób dotkniętych problemami narkomanii korzystających z pomocy w tym zakresie w ogóle osób dotkniętych tymi problemami, • osób dotkniętych problemami ubóstwa korzystających z pomocy w tym zakresie w ogóle osób dotkniętych tymi problemami, • osób dotkniętych problemami dotyczącymi niepełnosprawności korzystających z pomocy w tym zakresie w ogóle osób dotkniętych tymi problemami. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 99 PowyŜsze wskaźniki są w większości dostępne w zbiorach statystyki publicznej oraz w zasobach informacyjnych instytucji zajmujących się pomocą społeczną. Część danych moŜe być zbierana okresowo poprzez badania ankietowe wśród mieszkańców gminy oraz w kluczowych dla rozwiązywania problemów społecznych instytucjach. Ostateczny kształt systemu monitoringu powinien zostać skorelowany z projektami, które będą realizowane w ramach strategii. Najpowszechniej wskaźniki lokalnej efektywności osiąganych celów są pogrupowane wokół najwaŜniejszych obszarów realizacyjnych strategii i odnoszą się do poszczególnych zagadnień. Podstawowymi wskaźnikami, jakie mogą być przyjęte dla pomiaru efektywności wdraŜania strategii, są wskaźniki ekonomiczne i społeczne. • Ekonomiczne: stopień poniesionych nakładów, koszty jednostkowe uzyskania efektu, ilość środków finansowych przeznaczonych na realizację danego projektu. • Społeczne: liczba programów i projektów socjalnych zrealizowanych w odniesieniu do poszczególnych celów strategicznych, liczba uczestników szkoleń i warsztatów, ocena wartości merytorycznej realizowanych projektów, inicjatywy społeczne w obszarze aktywizacji i integracji społecznej, liczba osób usamodzielnionych. 3.3.3. CECHY PROGRAMÓW I PROJEKTÓW Strategia integracji i rozwiązywania problemów społecznych będzie skuteczna, o ile przedstawiciele samorządu lokalnego znajdą zasoby umoŜliwiające budowę i realizację programów celowych zgodnych z przyjętymi kierunkami działań. Programy moŜna realizować w okresach rocznych, dłuŜszych lub krótszych, w zaleŜności od charakteru danego projektu. Przy budowie projektów znaczenie będą miały środki, które Rada Miejska rocznie będzie przeznaczała na ten cel. Projekty winny być realizowane w ramach: • własnych zasobów samorządu (np. projekty ŚOPS-u, GOPzR-u), • poprzez organizacje pozarządowe, • poprzez inne instytucje zewnętrzne. Projekty i programy mogą być przyjmowane przez Radę Miejską stosownymi uchwałami, które winny przybierać formułę załączników do niniejszej strategii. Projekty STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 100 i programy realizowane w ramach strategii powinny być zgodne z przyjętymi kierunkami działań. Ponadto powinny je cechować: efektywność, skuteczność i celowość. • Efektywność – jest to jedna z najbardziej poŜądanych cech polityki społecznej i jednocześnie kryterium jej oceny. Stosowana jest w polityce społecznej w znaczeniach nadawanych jej przez ekonomię, prakseologię i socjologię. Jest to relacja między osiągniętymi bądź planowanymi celami (korzyściami) danego działania a ponoszonymi lub planowanymi nakładami. MoŜna tego dokonać dwoma sposobami: osiągając maksymalny stopień realizacji celu przy danym nakładzie zasobów (zwiększenie wydajności) lub uŜywając minimalnego nakładu środków, by w jak największym stopniu zbliŜyć się do realizacji celu (oszczędzanie zasobów). Efektywne programy, realizowane w ramach strategii, rozwiązują jedną kwestię społeczną, nie przyczyniając się do powstania nowych. SłuŜą zachowaniu równowagi między interesami róŜnych grup społecznych oraz podnoszą poziom zaspokajania potrzeb społeczeństwa, oszczędnie i wydajnie dysponując posiadanymi środkami. • Skuteczność – jest to zgodność między stanem rzeczy, określanym jako skutek danego działania, a zakładanym celem. Skuteczność jest stopniowalna: za skuteczne uznaje się nie tylko działania, których skutki są toŜsame z celem, ale i te, które zbliŜają do jego osiągnięcia. Skuteczność jest oceną, dla której punktem odniesienia jest wzorzec stanu docelowego. Ten stan docelowy w polityce społecznej moŜe być postrzegany bardziej konkretnie – jako poŜądane i zaplanowane zmiany w jakiejś dziedzinie Ŝycia społecznego (np. ograniczanie obszarów biedy). • Celowość – jest to cecha oznaczająca dotarcie z danym programem do środowiska osób rzeczywiście go potrzebujących. Ocena celowości powinna się opierać na rzetelnie przeprowadzonej diagnozie problemu. 3.3.4. PROPONOWANE PROJEKTY – BANK POMYSŁÓW Prezentowane projekty powstały w trakcie prac nad dokumentem strategicznym i przedstawiamy je na zasadzie „banku pomysłów”, tzn. ich realizacja jest wskazana, ale moŜliwa będzie dopiero wtedy, gdy wnioskodawcy projektów pozyskają na nie środki finansowe. Projekty te zostały przygotowane w dziewięciu obszarach. NaleŜy dodać, Ŝe STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 101 zaproszenie do budowania projektów przekazano placówkom oświatowo- wychowawczym oraz instytucjom miejskim działającym w obszarze polityki społecznej. Przewidywane obszary wsparcia oraz instytucje odpowiedzialne i wspomagające Obszar wsparcia 1. Pomoc osobom znajdującym się Podmiot Podmioty odpowiedzialny wspomagające Środowiskowy Urząd Gminy, w trudnej sytuacji Ŝyciowej Ośrodek Pomocy Powiatowy Urząd i ekonomicznej. Społecznej, Pracy, placówki a. osoby niepełnosprawne Gminny Ośrodek oświatowe, i niezaradne Ŝyciowo, Pracy z Rodziną. Policja, b. bezrobotne kobiety, StraŜ Miejska, c. rodziny patologiczne i dysfunkcyjne, Przedsiębiorcy. d. dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, e. bezrobotna młodzieŜ, f. osoby uzaleŜnione i zagroŜone uzaleŜnieniem, g. młodzieŜ zagroŜona wykluczeniem społecznym. 2. Wyrównywanie szans Urząd Gminy. Ośrodek Kultury, edukacyjnych dzieci i młodzieŜy Stowarzyszenia z terenów wiejskich. i Kluby Sportowe, a. zajęcia dla dzieci w wieku placówki przedszkolnym, oświatowe. b. dostęp do internetu, c. aktywne formy spędzania czasu wolnego. 3. Organizacja czasu wolnego i rozwój ludzi starszych. Organizacja Organizacje pozarządowa. pozarządowe, a. uniwersytet trzeciego wieku, Ośrodek Kultury, b. zajęcia ruchowe, rekreacyjne. Stowarzyszenia STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 102 i Kluby Sportowe, niepubliczne ośrodki zdrowia. 4. Oferta edukacyjna dla rodzin, organizacja czasu wolnego a. nauka języków obcych, Organizacja Placówki pozarządowa, oświatowe, Ośrodek Kultury. organizacje b. uniwersytet dla rodziców, pozarządowe, c. rozwój zainteresowań, Stowarzyszenia d. aktywne spędzanie czasu i kluby sportowe, niepubliczne wolnego, ośrodki zdrowia. e. dostęp do kultury. 5. Poprawa bezpieczeństwa publicznego. Policja, Organizacje StraŜ Miejska, pozarządowe. Gminny Ośrodek Pracy z Rodziną. 6. Wzrost kompetencji Urząd Gminy. administracji. a. studia uzupełniające i podyplomowe, b. kursy i szkolenia, c. nauka języka angielskiego. 7. Aktywizacja lokalnej Urząd Gminy. społeczności. Organizacje pozarządowe, a. wsparcie dla organizacji Ośrodek Kultury. pozarządowych, b. komunikacja wewnętrzna, c. promocja wewnętrzna. 8. Promocja zdrowia i zdrowego trybu Ŝycia. Organizacje Urząd Gminy, pozarządowe, niepubliczne Stowarzyszenia ośrodki zdrowia, i Kluby Sportowe. Ośrodek Kultury, Środowiskowy Ośrodek Pomocy STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 103 Społecznej, Gminny Ośrodek Pracy z Rodziną 9. Rozwój i wsparcie przedsiębiorczości. Środowiskowy Gminny Ośrodek Ośrodek Pomocy Pracy z Rodziną, Społecznej, Powiatowy Urząd Urząd Gminy. Pracy. Przykładowe projekty wspierające integrację i rozwój społeczny, moŜliwe do realizacji w gminie Brwinów Obszar 1 pkt b. Program aktywizacji bezrobotnych kobiet „Od apatii do sukcesu” Wnioskodawca: Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej. Miejsce realizacji projektu: siedziba ŚOPS-u. Podmiot wiodący w realizacji projektu: Środowiskowy Ośrodek Pomocy Społecznej. Cel strategiczny projektu: zwiększenie mobilności i aktywności zawodowej kobiet powracających na rynek pracy. Cele szczegółowe: • budowa postaw kreatywnych, • dostarczenie wiedzy o funkcjonowaniu własnej firmy, • poznanie podstaw obsługi komputera. Efektem realizacji projektu będzie zdobycie wiedzy na temat prowadzenia działalności gospodarczej, poprawa samooceny uczestniczek projektu, zarejestrowanie kilku nowych firm na terenie gminy. Beneficjenci projektu: kobiety powracające na rynek pracy po urlopach wychowawczych. Zakres projektu: projekt zakłada prowadzenie cyklicznych szkoleń i warsztatów zgodnych z celami projektu. Partnerzy realizujący projekt: psycholog, przedsiębiorcy z terenu gminy, Urząd Gminy (pracownik prowadzący ewidencję działalności gospodarczej). STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 104 Obszar 2 pkt a. Program zajęć przedszkolnych dla dzieci z terenów wiejskich, nieuczęszczających do przedszkoli gminnych „Latające przedszkole” Wnioskodawca: Urząd Gminy Brwinów. Miejsce realizacji projektu: domy prywatne dzieci z terenów wiejskich. Podmiot wiodący w realizacji projektu: Urząd Gminy Brwinów. Cel strategiczny projektu: wyrównywanie szans edukacyjnych dzieci z utrudnionym dostępem do instytucjonalnej opieki przedszkolnej. Cele szczegółowe: • kształcenie postaw społecznych dzieci, • podniesienie poziomu wiedzy programowej dla określonych grup wiekowych, • poprawa oferty edukacyjnej gminy. Efektem realizacji projektu będzie zwiększenie liczby dzieci objętych edukacją przedszkolną, ich szans na efektywną naukę w szkołach. Beneficjenci projektu: dzieci i ich rodzice z terenów wiejskich, którzy z róŜnych względów mają utrudniony dostęp do przedszkoli. Zakres projektu: projekt zakłada prowadzenie cyklicznych zajęć z dziećmi w małych grupkach, zgodnych z programem nauczania i wychowania w przedszkolu. Partnerzy realizujący projekt: placówki oświatowe z terenu gminy. Obszar 3 pkt a. Uniwersytet Trzeciego Wieku – „Akademia Ludzi Aktywnych” Wnioskodawca: Stowarzyszenie z terenu gminy Brwinów. Miejsce realizacji projektu: Ośrodek Kultury, budynki szkół. Podmiot wiodący w realizacji projektu: Stowarzyszenie z terenu gminy Brwinów. Cel strategiczny projektu: aktywizacja osób w wieku emerytalnym. Cele szczegółowe: • poprawa sprawności osób starszych, • odbudowa więzi towarzyskich i społecznych osób samotnych, • podniesienie poziomu wiedzy. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 105 Efektem realizacji projektu będzie zdobycie wiedzy na temat profilaktyki zdrowotnej, poprawa samooceny uczestników projektu, zaangaŜowanie osób pasywnych w Ŝycie społeczne. Beneficjenci projektu: osoby starsze, samotne, powyŜej 55 roku Ŝycia. Zakres projektu: projekt zakłada prowadzenie cyklicznych wykładów i zajęć ruchowych zgodnych z celami projektu. Partnerzy realizujący projekt: osoby działające w stowarzyszeniach, będące ekspertami w swoich specjalnościach, niepubliczne ośrodki zdrowia, placówki oświatowe. Obszar 4 pkt a. Program nauki języka angielskiego „WieŜa Babel” Wnioskodawca: Stowarzyszenie z terenu gminy Brwinów. Miejsce realizacji projektu: Ośrodek Kultury, budynki szkół. Podmiot wiodący w realizacji projektu: Stowarzyszenie z terenu gminy Brwinów. Cel strategiczny projektu: wzrost liczby osób posługujących się językiem obcym. Cele szczegółowe: • podniesienie umiejętności posługiwania się językiem obcym u duŜej grupy osób w róŜnym wieku, • wzrost integracji społecznej, • poprawa wizerunku gminy. Efektem realizacji projektu będzie zdobycie umiejętności posługiwania się językiem angielskim, wzrost poziomu integracji społecznej, rozszerzenie oferty edukacyjnej dla wszystkich mieszkańców gminy. Beneficjenci projektu: wszyscy mieszkańcy gminy. Zakres projektu: projekt zakłada prowadzenie cyklicznych zajęć nauki języka angielskiego zgodnych z celami projektu. Partnerzy realizujący projekt: firma prowadząca naukę języka angielskiego, placówki oświatowe, Ośrodek Kultury. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 106 Obszar 4 pkt b. Uniwersytet Otwarty dla Rodziców Wnioskodawca: Gminny Ośrodek Pracy z Rodziną. Miejsce realizacji projektu: GOPzR, Ośrodek Kultury, budynki szkół. Podmiot wiodący w realizacji projektu: Gminny Ośrodek Pracy z Rodziną. Cel strategiczny projektu: kompleksowa pomoc rodzinie w problemach dotyczących wychowania i wzajemnych relacji z dziećmi w kaŜdym wieku, jak i pomoc nauczycielom i wychowawcom w pracy pedagogicznej z dziećmi. Cele szczegółowe: • podniesienie umiejętności pedagogicznych rodziców, • wzrost wiedzy o etapach rozwojowych dzieci, • poprawa wzajemnych relacji w rodzinach. Efektem realizacji projektu będzie zdobycie umiejętności rozwiązywania konfliktów domowych, opiekunów wzrost i poziomu wychowawców, wiedzy psychologiczno-pedagogicznej rozszerzenie oferty edukacyjnej dla rodziców, wszystkich mieszkańców gminy. Beneficjenci projektu: rodzice i opiekunowie dzieci w kaŜdym wieku, wychowawcy i nauczyciele. Zakres projektu: projekt zakłada prowadzenie cyklicznych wykładów i warsztatów zgodnych z celami projektu. Partnerzy realizujący projekt: psychologowie i pedagodzy, Powiatowa Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, placówki oświatowe, Ośrodek Kultury. Obszar 5 Program poprawy bezpieczeństwa mieszkańców „Monitoring sąsiedzki” Wnioskodawca: Stowarzyszenie z terenu gminy Brwinów. Miejsce realizacji projektu: Ośrodek Kultury, budynki szkół, budynki StraŜy PoŜarnej. Podmiot wiodący w realizacji projektu: Stowarzyszenie z terenu gminy Brwinów. Cel strategiczny projektu: poprawa bezpieczeństwa mieszkańców i ich majątku. Cele szczegółowe: • poprawa stosunków sąsiedzkich, • wzrost integracji społecznej, STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 107 • wzrost zaufania do StraŜy Miejskiej i Policji, • zmniejszenie liczby drobnych kradzieŜy i przestępstw na terenie gminy. Efektem realizacji projektu będzie zwiększenie poziomu bezpieczeństwa mieszkańców, spadek liczby drobnych przestępstw, zmniejszenie liczby konfliktów sąsiedzkich. Beneficjenci projektu: wszyscy mieszkańcy gminy. Zakres projektu: projekt zakłada prowadzenie cyklicznych spotkań w lokalnych grupach, szkolenia z zakresu reagowania na zauwaŜone przestępstwo. Partnerzy realizujący projekt: StraŜ Miejska i Policja. Obszar 6 Program podnoszenia kompetencji pracowników lokalnej administracji Wnioskodawca: Urząd Gminy Brwinów. Miejsce realizacji projektu: wyŜsze uczelnie, budynki szkół, Urząd Gminy, e-learning. Podmiot wiodący w realizacji projektu: Urząd Gminy Brwinów. Cel strategiczny projektu: wzrost jakości usług publicznych świadczonych przez Urząd Gminy Brwinów. Cele szczegółowe: • wzrost wiedzy i umiejętności pracowników urzędu, • poprawa efektywności pracy urzędników, • poprawa jakości obsługi interesantów, • wzmocnienie postaw etycznych pracowników administracji. Efektem realizacji projektu będzie poprawa jakości i efektywności pracy administracji, usprawnienie procedur, zmniejszenie liczby mieszkańców niezadowolonych z obsługi. Beneficjenci projektu: pracownicy administracyjni Urzędu Gminy Brwinów oraz jednostek organizacyjnych z terenu gminy. Zakres projektu: projekt zakłada prowadzenie cyklicznych szkoleń i kursów z zakresu obsługi klienta, znajomości prawa administracyjnego, komunikacji społecznej, etyki oraz studia uzupełniające i podyplomowe dla pracowników administracji. Partnerzy realizujący projekt: wyŜsze uczelnie, eksperci szkoleniowcy z poszczególnych zakresów projektu. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 108 Obszar 8 Program profilaktyki zdrowotnej i propagowania zdrowego stylu Ŝycia „Miej serce dla swojego serca” Wnioskodawca: Stowarzyszenie z terenu gminy Brwinów. Miejsce realizacji projektu: budynki szkół, park miejski, ośrodki zdrowia, Ośrodek Kultury. Podmiot wiodący w realizacji projektu: Stowarzyszenie z terenu gminy Brwinów. Cel strategiczny projektu: poprawa stanu zdrowia mieszkańców gminy. Cele szczegółowe: • wzrost wiedzy na temat profilaktyki zdrowia i zdrowego stylu Ŝycia, • wzrost integracji społecznej, • wzrost liczby osób biorących udział w rekreacyjnych zajęciach sportowych. • -wzmocnienie postaw prozdrowotnych mieszkańców gminy. Efektem realizacji projektu będzie poprawa jakości Ŝycia mieszkańców na skutek podniesienia poziomu wiedzy o profilaktyce zdrowia i konieczności regularnych wizyt u lekarza, wzrost integracji społecznej. Beneficjenci projektu: wszyscy mieszkańcy gminy Brwinów. Zakres projektu: projekt zakłada prowadzenie cyklicznych akcji plenerowych, krótkich wykładów, zajęć ruchowych i rekreacyjnych róŜnych rodzajów (rowerowe, fitness, aerobic, joga, gry zespołowe, gry terenowe), akcji informacyjnej za pomocą ulotek i strony internetowej. Partnerzy realizujący projekt: Stowarzyszenia i kluby sportowe z terenu gminy, niepubliczne ośrodki zdrowia, GOPzR, Ośrodek Kultury. Obszar 9 Program podnoszenia wiedzy przedsiębiorców na temat moŜliwości pozyskania zewnętrznego finansowania działalności firmy Wnioskodawca: Urząd Gminy Brwinów. Miejsce realizacji projektu: budynki szkół, Urząd Gminy, budynki StraŜy PoŜarnej. Podmiot wiodący w realizacji projektu: Urząd Gminy Brwinów. Cel strategiczny projektu: rozwój i poprawa kondycji MŚP (Małych i Średnich Przedsiębiorstw) z terenu gminy. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 109 Cele szczegółowe: • wzrost wiedzy i umiejętności przedsiębiorców w zakresie aplikowania o środki UE na rozwój MŚP, • stworzenie moŜliwości nawiązania kontaktów biznesowych między przedsiębiorcami. Efektem realizacji projektu będzie większa liczba przedsiębiorców aplikujących o dofinansowanie z funduszy strukturalnych UE, poprawa wizerunku gminy jako miejsca przyjaznego przedsiębiorcom. Beneficjenci projektu: przedsiębiorcy z terenu gminy. Zakres projektu: projekt zakłada prowadzenie cyklicznych szkoleń z zakresu umiejętności i zasad aplikowania o środki z UE. Partnerzy realizujący projekt: eksperci z zakresu projektu. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 110 4. UWAGI KOŃCOWE Zapisy zawarte w strategii będą realizowane w ramach kierunków poszczególnych działań, w zaleŜności od posiadanych przez samorząd i pozyskanych z zewnątrz środków finansowych. Inne dokumenty programowe w zakresie lokalnej polityki społecznej powinny być zgodne z wytyczonymi w niniejszym dokumencie celami strategicznymi i kierunkami działań. Powinny je równieŜ rozwijać i uszczegóławiać. Odnosi się to zarówno do programów przyjmowanych przez organy samorządu corocznie, jak i dokumentów wieloletnich, m.in. do: • Programu Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, • Systemu Profilaktyki i Opieki nad Dzieckiem i Rodziną, • Programu Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi, • Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, • Programu Przeciwdziałania Narkomanii. Autorzy niniejszego dokumentu pragną złoŜyć serdeczne podziękowania tym wszystkim, którzy przyczynili się do identyfikacji najwaŜniejszych problemów społecznych środowiska lokalnego, oraz mają nadzieję na dalszą współpracę prowadzącą do zmiany społecznej. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH GMINY BRWINÓW 111