Słownik kawaleryjski

Słownik kawaleryjski
A
Adiutant - oficer przeznaczony do dyspozycji wyższego dowódcy, w kawalerii II RP
adiutant przysługiwał od stanowiska dowódcy pułku.
B
Bateria - oddział artylerii, w tym także artylerii konnej składający się z kilku plutonów.
Bombardier - stopień w artylerii, w tym także artylerii konnej, odpowiednik starszego
szeregowca.
Brygada - związek taktyczny, w kawalerii złożony z kilku pułków jazdy oraz dywizjonu
artylerii konnej, prócz tego w skład brygady zależnie od okresu wchodzić mogły
różne oddziały towarzyszące jak np. pododdział pionierów, łączności, bateria
przeciwlotnicza, batalion strzelców (piechoty).
Buńczuk - chwast z ogona końskiego na drzewcu z ozdobną głowicą, nagroda
przechodnia w kawalerii i artylerii konnej, w czasach Pierwszej Rzeczypospolitej
oznaka władzy hetmańskiej.
C
Chochoł - słomiany manekin służący do ćwiczeń z białą bronią.
Cięcie - rąbanie szablą, "Regulamin kawalerii" z roku 1931 dopuszczał stosowanie
następujących cięć: z góry, w prawo, z dołu, dla kadry zawodowej także w lewo w
dół.
Czaprak - filcowy podkład pod siodło obszyty skórą lub ozdobnym materiałem.
D
Derka - gruby koc zastępujący przy niektórych typach siodeł czaprak.
Dragoni - jazda walcząca pieszo, strzelcy konni, w II RP przez krótki okres czasu
nazwa jazdy dywizyjnej, w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie (po 1939) nazwa
zmotoryzowanych pułków kawaleryjskich wchodzących w skład brygad pancernych.
Dywdyk - ozdobny rodzaj czapraka, znacznie od niego większy, stosowany w
orkiestrach na konie kotlistów.
Dywizja - związek taktyczny w skład którego wchodzą brygady i oddziały
towarzyszące.
Dywizjon - w kawalerii dwa szwadrony, w artylerii konnej kilka baterii.
Działon - najmniejsza jednostka artylerii złożona z działa z jaszczem i przodkami oraz
z obsługi.
E
Etyszkiety - zakończone sznurami ozdobne sznury, pierwotnie służyły
zabezpieczeniu czapki przed zgubieniem.
F
Fartuch - barwne okrycie kotłów w orkiestrach.
Flankier - szperacz konny.
Frencz - rodzaj kurtki oficerskiej z czterema dużymi naszywanymi kieszeniami.
Furażerka - miękkie nakrycie głowy bez daszka.
G
Gomuła - masa gliniana do ćwiczeń w rąbaniu szablą.
H
Harcownik - kawalerzysta w luźnym szyku.
Huzarzy - rodzaj lekkiej jazdy, w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie jeden z
pułków przyjął miano huzarów.
J
Jaszcz - pojazd konny służący do przewożenia amunicji w artylerii.
Juk - siodło juczne służące do przewożenia na koniu ładunków, istniały np. juki pod
ckm, amunicyjne, łączności, sanitarne, pionierskie.
K
Kanonier - stopień w artylerii, odpowiednik szeregowca.
Kantar - patrz uździelnica.
Karabinek - kbk, broń strzelecka o skróconej w stosunku do karabinu lufie i o
mniejszej wadze, typowa dla kawalerii.
Karwasze - skórzane obszycia spodni do jazdy konnej chroniące materiał spodni
przed przetarciem.
Kiełzno - wędzidło, munsztuk lub pelham. Metalowe części uzdy wkładane koniowi
do pyska.
Kitel - typ rosyjskiej oficerskiej kurki polowej.
Koalicyjka - nazwa zwyczajowa paska noszonego przez prawe ramię przez oficerów
jako część pasa głównego.
Kocioł - perkusyjny instrument muzyczny używany w kawalerii zamiast bębnów,
wożony przed siodłem kotlisty, występował w parach.
Kokarda - oznaka w barwach narodowych noszona na czapkach lub mundurach
wojskowych.
Koniowiąz - belka przed stajnią zaopatrzona w metalowe kółka służące do
przywiązywania koni.
Koniowodny - żołnierz trzymający konie spieszonych jeźdźców lub prowadzący konie
juczne.
Kordony - sznury przy nakryciach głowy.
Kotlarz - patrz pauker.
Kotlista - patrz pauker.
Krakus - w II RP członek konnego przysposobienia wojskowego.
Kulbaka - zwyczajowe określenie siodła wojskowego, dawniej typ siodła.
L
Lampas - kolorowy pas sukna naszyty na zewnętrznym szwie spodni lub na
ozdobnym czapraku.
Lanca - broń drzewcowa złożona z grotu, drzewca i tylca, wyposażona w uchwyt,
temblak i pętlę na nogę.
Litaury - patrz kocioł.
Luzak - jeździec prowadzący konie, a nie będący w szeregu, żołnierz opiekujący się
koniem oficerskim.
Ł
Łęk Łoza - rózga grubośći około półtora centymetra przeznaczona do ćwiczeń cięć
szablą. Łozy ustawiano w rzędzie w odstępach kilkumetrowych, jeździec jadąc w
galopie miał za zadanie ścięcie ich.
M
Maciejówka - typ miękkiej okrągłej czapki noszonej przez ułanów Legionów Polskich.
Maneż - patrz ujeżdżalnia.
Mantelzak - sukienny pokrowiec w postaci wałka na płaszcz i przedmioty osobiste,
przeważnie ozdobny troczony za tylnym łękiem. W II RP w plutonach trębaczy
element dekoracyjny.
Munsztuk - jeden z rodzajów kiełzna, wzmacnia działanie wędzidła na pysk konia
ułatwiając powodowanie nim.
Muszkieterki - rękawice skórzane z mankietami wprowadzone do umundurowania
oficerów kawalerii w roku 1936.
N
Napierśnik - część siodła, rzemienie nie pozwalające zsunąć się siodłu do tyłu.
O
Ogłowie - część uzdy upięta na głowie konia. Ogniomistrz - stopień w artylerii
odpowiadający wachmistrzowi i sierżantowi.
Ostrogi - metalowa część oporządzenia jeździeckiego wzmacniająca działanie łydek
podczas jazdy konnej, przypinane paskami lub łańcuszkami do butów lub przybijane
do obcasów.
Owsiak - płócienny, parciany lub skórzany kiszkowaty worek na rezerwową porcję
owsa, troczony do siodła.
P
Patka - naszywka na kołnierzu w kształcie zbliżonym do prostokąta, w barwie broni
lub służby.
Pauker - kotlarz, kotlista, muzyk grający na kotłach w kawalerii.
Pelham - kiełzno stanowiące połączenie wędzidła i munsztuka, jego zaletą jest
łatwość obsługi.
Pierścienie - koła metalowe do ćwiczeń w pchnięciach lancą.
Pionier - żołnierz oddziału pionierów, wcześniej oddziału technicznego.
Pluton - w kawalerii najmniejszy oddział dowodzony przez oficera, składający się z
kilku sekcji. W artylerii konnej z działonów.
Pluton trębaczy - zwyczajowa nazwa nieetatowych orkiestr w kawalerii i artylerii
konnej.
Płomień - wyszywana lub haftowana ozdoba fanfar i trąbek w orkiestrach
wojskowych.
Podogonie - rzemienie niedopuszczające do przesuwania się uprzęży do przodu.
Podpierśnik - patrz napierśnik.
Podpinka - dwuczęściowy pasek przy czapkach opuszczany pod brodę celem
zabezpieczenia czapki przed spadnięciem, podpinka z galonu jako ozdoba czapek,
zwłaszcza oficerskich.
Polówka - popularna nazwa miękkiej rogatywki polowej.
Potnik - filcowy lub płócienny podkład pod czaprak, wchłaniający pot konia.
Proporczyk - chorągiewka o charakterystycznym kształcie, przywiązywana do lanc, a
następnie także noszona w pomniejszeniu na kołnierzu kurtek i płaszczy w
oddziałach kawalerii, także na antenach wozów bojowych.
Przodek - dwukołowa przednia, dyszlowa część pojazdu artyleryjskiego, do której
doczepiano działo lub jaszcz. Wewnątrz pojemnik na sprzęt oraz część amunicji.
Występował także przy nowszych typach taczanek ckm i łączności.
Pułk - oddział taktyczny złożony z kilku szwadronów.
Puślisko - rzemień do połączenia strzemienia z siodłem.
R
Rabaty - wyłogi, ozdobne część przednia kurtek ułańskich (ułanek), odmiennego niż
mundur koloru. Rapcie - długie paski do przypięcia szabli u pasa w położeniu
skośnym i luźno. Remont - młody koń wojskowy wymagający ujeżdżenia i
przygotowania do służby. Rogatywka - polska czapka wojskowa o
charakterystycznym kształcie, w kawalerii na rogatywkach garnizonowych
umieszczano barwne otoki odpowiadające swym kolorem barwie pułku.
Rotmistrz - stopień w kawalerii, odpowiednik kapitana.
Rząd na konia - uzda i siodło z pełnym wyposażeniem, w zależności od potrzeb
umożliwiające jazdę konną. Np. rząd wojskowy, sportowy.
S
Sakwa - torba, przeważnie skórzana, przyczepiona do siodła, na przedmioty
wyposażenie jeźdźca i konia. Przy siodle symetrycznie umieszczano dwie sakwy.
Saperka - łopatka noszona przy pasie, dawniej troczona przy siodle.
Sekcja - najmniejszy oddział w kawalerii w skład którego wchodziło kilku ludzi, kilka
sekcji tworzyło pluton.
Siodło - część rzędu końskiego służąca jeźdźcowi do siedzenia.
Siodło woltyżerskie - płaskie siodło bez łęków z uchwytami do uprawiania woltyżerki.
Skok adiutancki - sposób siadania na konia, jeździec podchodzi do konia, chwyta
lewą reką grzywę lub siodło i rzutem prawej nogi wskakuje na siodło.
Strzelec konny - szeregowiec w pułkach strzelców konnych.
Strzemię - metalowy element siodła wiszący na puślisku, służy do oparcia stopy
jeźdźca.
Sygnałówka - trąbka sygnalisty.
Szabla - broń sieczna.
Szarża - ostatnia faza natarcia w szyku konnym, wykonywana cwałem.
Szasery - zwyczajowe określenie spodni wieczorowych z lampasami.
Szaszka - typ szabli w armii rosyjskiej i radzieckiej, pochodzenia kaukaskiego,
charakterystyczny jest ich sposób noszenia krzywizną do przodu, odwrotnie jak w
przypadku szabli.
Szewron - naszywka z galonu lub taśmy wełnianej w kształcie litery V, noszona na
rękawach munduru.
Sztyblety - trzewiki czarne lakierowane do spodni wieczorowych (szaserów).
Sztylpy - kamasze skórzane okrywające golenie, noszone do trzewików zamiast
butów z cholewami.
Szwadron - jednostka taktyczna w kawalerii, składająca się z plutonów.
Szwoleżer - szeregowiec w pułkach szwoleżerów, które od pułków ułanów różniły się
wyłącznie nazwą i umundurowaniem (okrągłe czapki zamiast rogatywek).
Szwoleżerka - potoczne określenie okrągłej garnizonowej czapki garnizonowej z
barwnym otokiem noszonej w pułkach szwoleżerów.
T
Taczanka - czterokołowy lekki wózek, powożony z kozła (siedzenie powożącego), do
przewozu ciężkiego karabinu maszynowego lub sprzętu łączności. Taczanka
nowszego typu była łączona przegubowo z dwóch dwukołowych części.
Temblak - skórzany lub ozdobny rzemień, zakończony chwastem przywiązany do
rękojeści szabli, zakładany na przegub ręki jako zabezpieczenie przed zgubieniem
broni. Rzemień na uchwycie lancy ułatwiający wożenie jej w marszu konnym.
Terlica - szkielet siodła wojskowego.
Trefle - pętle do sznura na czapkach wojsk wielkopolskich.
Troczenie - rozmieszczenie na koniu przy siodle elementów wyposażenie
żołnierskiego.
Trzepaczki - potoczna nazwa naramienników oficerskich wprowadzonych w 1917 r.
Tybinki - część siodła, płaty skórzane przymocowane do terlicy, chroniące nogi
jeźdźca i boki konia.
U
Ujeżdżalnia - maneż, teren do ćwiczeń jazdy konnej.
Ułan - szeregowiec w pułkach ułanów.
Ułanka - dawny typ kurtki kawaleryjskiej z rabatami.
Uwiąz - rzemień przypięty do ogłowia, zwinięty podczas jazdy, podczas postoju
służący do przywiązywania konia.
Uzda - ogłowie konia wraz z wodzami, kiełznem i uwiązem.
Uździenica - rzemienie opinające głowę konia, składające się z dwóch policzków,
nachrapnika, podbródka, wiązadła, podgardla.
W
Wachmistrz - stopień w kawalerii, odpowiednik sierżanta.
Wędzidło - łagodnie działające kiełzno.
Wężyk - haft ze srebrnego galonu na kołnierzach żołnierzy Wojska Polskiego,
nawiązujący do czerwonych wężyków na mundurach żołnierzy Legionów Polskich.
Wężyk generalski na czapkach i rękawach mundurów.
Wodze - rzemienie trzymane przez jeźdźca przymocowane do kiełzna, służące do
powodowania koniem.
Woltyżerka - ćwiczenia gimnastyczne wykonywane na galopującym koniu.
Z
Zagon - działanie oddziału konnego na tyłach przeciwnika.
Zastęp - grupa jeźdźców jeżdżąca na maneżu.
Ż
Żabka - skórzany uchwyt na szablę lub bagnet, umożliwiający przypięcie ich
bezpośrednio do pasa w pozycji pionowej.