Percepcja słuchowa

mgr Sylwia Chyła
nauczyciel mianowany wychowania przedszkolnego
Przedszkole Miejskie nr 21
Leszno
Percepcja słuchowa – istota, przyczyny, przejawy zaburzeń.
Słuchem nazywamy wrażliwość na fale dźwiękowe, które stanowią bodziec
pobudzający narząd słuchu. Słuch jest obok wzroku drugim podstawowym zmysłem
umożliwiającym orientację w otoczeniu i przystosowanie się do niego. Słuchem
rozpoznajemy zjawiska i obiekty na podstawie wydawanych przez nie dźwięków,
możemy określić ich położenie i stan. Wiąże się ze zdolnością mówienia i słyszenia
mowy innych, co ułatwia wymianę myśli, nabywanie wiadomości i ogólny rozwój
władz umysłowych. Słuch odgrywa wielką rolę w tworzeniu i odbieraniu wartości
kulturowych, jak muzyka, śpiew, poezja. Sprawność narządu słuchu jest szczególnie
ważna u dziecka, gdyż warunkuje to nie tylko prawidłowy rozwój głosu i mowy oraz
opanowanie odpowiednich form językowych, ale wpływa również w sposób
decydujący na ogólny rozwój dziecka. Prawidłowy słuch jest niezbędny do tworzenia
w
ośrodkowym
układzie
nerwowym
fizjologicznych
procesów
integrowania,
abstrahowania oraz wykształcenia mowy wewnętrznej, która jest podstawą procesu
myślenia.
Uszkodzenie słuchu uniemożliwia prawidłowy rozwój mowy i sprawności
językowych, zaburza rozwój intelektualny, emocjonalny i społeczny. Ocena zaburzeń
słuchu, od której uzależnione jest leczenie i postępowanie rehabilitacyjne, musi się
opierać nie tylko na określeniu wielkości niedosłuchu i lokalizacji jego przyczyny, lecz
także na ustaleniu stopnia rozwoju ruchowego i intelektualnego oraz stanu rozwoju
mowy. Inne jest postępowanie w przypadkach utraty słuchu przed rozwojem mowy
(głuchota prelingwalna) i po opanowaniu mowy (głuchota postlingwalna). Inaczej
przebiega rehabilitacja u dziecka tylko z zaburzeniami słuchu i inaczej, gdy łączy się
ono z upośledzeniem umysłowym lub schorzeniami ośrodkowego układu nerwowego
(mózgowe porażenie dziecięce itp.). Każdy więc ubytek słuchu w wieku dziecięcym
wpływa, w zależności od głębokości, charakteru i czasu jego powstania, w sposób
negatywny na rozwój wielu czynności psychicznych, intelektualnych, zachowania,
poznawczych, powodując znaczne upośledzenie pozycji dziecka niedosłyszącego,
szczególnie głuchego, w świecie słyszących. Z tych względów każde, nawet niewielkie
upośledzenie słuchu powinno być jak najwcześniej uchwycone, rozpoznane i
odpowiednio leczone oraz rehabilitowane. Niektóre typy zaburzeń słuchu mają
charakter ustabilizowany, inne charakter postępujący, a inne jeszcze, szczególnie
typu przewodnictwa rokują pomyślnie, jeżeli chodzi o poprawę słyszenia i wymagają
leczenia operacyjnego.
Do najczęstszych przyczyn zaburzeń słuchu należą:
1. Czynniki dziedziczne:
− niedosłuch skojarzony z innymi wadami
− występujący rodzinnie
− odosobniona mutacja genetyczna
2. Czynniki działające w okresie ciąży:
− przebyte w czasie ciąży ostre infekcje i choroby zakaźne (szczególnie
wirusowe)
− leki
− przewlekłe choroby matki
− zaburzenia hormonalne
− zatrucia i narażenie na substancje toksyczne (rtęć, ołów, arsen, związki
fosforu, siarki, rozpuszczalniki organiczne itd.)
− przewlekły hałas i wibracje
− promieniowanie radioaktywne
3. Czynniki okołoporodowe:
− wcześniactwo
− niska masa urodzeniowa
− niedotlenienie okołoporodowe i zamartwica
− choroby okresu okołoporodowego ( zakażenia, nasilona żółtaczka)
4. Czynniki działające w okresie wczesnodziecięcym:
− ciężkie zakażenia (posocznica, zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych)
− częste zapalenie uszu
− uraz głowy
− uraz akustyczny
− choroby neurologiczne
− leki i toksyny uszkadzające słuch (ototoksyczne)
Ze względu na stopień uszkodzenia słuchu możemy wyróżnić osoby
głuche, u których wada słuchu uniemożliwia opanowanie mowy w sposób naturalny.
Niesłyszący odbiera informacje drogą wzrokową. Dużą pomocą są aparaty słuchowe,
uczą się mowy poprzez naśladownictwo. Osoby niedosłyszące to osoby, u których
wada słuchu ogranicza odbiór mowy drogą słuchową. Odbiór informacji słownej jest
pełniejszy przy zastosowaniu aparatu słuchowego. Osoby słabosłyszące mogą
opanować mowę ustną drogą naturalną, czyli poprzez słuch. Możemy wyróżnić dwa
rodzaje niedosłuchu – niedosłuch przewodzeniowy – ucho wewnętrzne funkcjonuje
bez zarzutu, dochodzi do uszkodzenia ucha środkowego w tym rodzaju mówi się, że
są bardziej zmiany ilościowe a nie jakościowe tzn. mowa jest słyszalna wyraźnie, ale
znacznie ciszej. Zazwyczaj nie występują zaburzenia równowagi. Niedosłuch można
zniwelować zabiegami medycznymi np. usunięcie czopów woskowiny. Niedosłuch
odbiorczy – ucho zewnętrzne i środkowe funkcjonuje bez zarzutu natomiast źle
funkcjonuje ucho wewnętrzne. Charakterystyczne jest to, że odbiór mowy jest
osłabiony jak również zniekształcony. Zniekształcenie zależy od zaburzeń odbioru
dźwięków poszczególnych. Osoby nie słyszą tego co mówią – mowa gardłowa , brak
intonacji, ubezdźwięcznienie, zlewają się wyrazy. Mogą występować bardzo często
zaburzenia błędnika i rokowania nie są korzystne tego niedosłuchu nie można cofnąć,
należy zaopatrzyć w aparat słuchowy bądź uczyć rozumowania mowy z ust.
Natomiast
mieszany
niedosłuch
ma
w
sobie
elementy
niedosłuchu
przewodzeniowego i odbiorczego.
Sprawnie działający narząd słuchu jest podstawą prawidłowego rozwoju
mowy. Za pomocą słuchu dziecko uczy się mowy od otoczenia i kontroluje własną
fonację i artykulację. Dzieci głuche nie uczą się samodzielnie mówić, u dzieci
niedosłyszących mowa rozwija się z opóźnieniem i w sposób nieprawidłowy (dyslalia
audiogenne). Wymowa dziecka niedosłyszącego zależy od typu niedosłuchu.
Niedosłuch przewodzeniowy wpływa na gorsze odbieranie głosek: a, o, u, r, p, b, m,
n, i one są także nieprawidłowo wymawiane. W niedosłuchu typu czuciowo –
nerwowego najgorzej słyszalne są głoski szczelinowe i zwartoszczelinowe. W ich
wymowie występują największe odchylenia gdyż ich artykulacja wymaga dużej
precyzji. Również stopień niedosłuchu ma ogromny wpływ na rozwój mowy dziecka.
Upośledzenie słuchu do 20 dB nie wpływa w sposób zdecydowany na rozwój mowy,
wymaga jednak wyjaśnienia i leczenia laryngologicznego. Niedosłuch w stopniu
lekkim- do 40 dB -, powoduje już opóźnienie w rozwoju mowy, zwłaszcza, gdy jest
stały i trwa od pierwszych miesięcy życia. Poszczególne stadia rozwoju mowy
pojawiają się dużo później niż normalnie. Mowa jest niewyraźna, z licznymi błędami
artykulacyjnymi. Niedosłuch średniego stopnia – 65dB- powoduje zawsze trudności w
rozumieniu mowy. Rozwój mowy jest z reguły opóźniony, występują duże zaburzenia
w artykulacji, trudności w tworzeniu pojęć i budowania wypowiedzi. Powyżej 80 dB
rozciąga się strefa milczenia. W procesie rozwoju mowy w grę wchodzi nie tylko
ostrość słuchu i prawidłowa percepcja słuchowa, ale też zdolność różnicowania
dźwięków, ich analizy i syntezy w korze mózgowej, czyli słuch fonematyczny.
Zaburzenia w rozwoju mowy są jednym z najważniejszych przejawów zakłóceń
percepcji słuchowej. Aby nauczyć się nowego słowa, dziecko po pierwsze, musi je
prawidłowo usłyszeć, a po drugie, skojarzyć z odpowiadającymi mu desygnatami.
Proces różnicowania dźwięków, ich analizowanie i syntetyzowanie dokonuje się na
poziomie kory mózgowej. Jeżeli słuchowe okolice kory mózgowej są uszkodzone lub
też z innych powodów funkcjonalnie mniej sprawne, odbieranie i różnicowanie oraz
syntetyzowanie dźwięków przebiega wadliwie. Nie należy mylić tej sytuacji z
niedosłuchem, gdyż za niedosłyszące dziecko uważa się to, u którego część receptora
analizatora słuchowego, (czyli ucho), względnie droga doprowadzająca, (czyli nerw
słuchowy), są uszkodzone. Dzieci niedosłyszące źle odbierają dźwięki płynące ze zbyt
dużej odległości lub wymawiane niezbyt głośno, ale jeżeli je usłyszą, potrafią je
prawidłowo zróżnicować i dobrze wymówić. Dzieci z zaburzeniami analizy i syntezy
słuchowej – odwrotnie; poszczególne dźwięki słyszą bardzo dobrze bez względu na
odległość, natomiast z potoku dźwięków mowy nie potrafią wychwycić ich wszystkich
po kolei i prawidłowo zróżnicować. Na plan pierwszy u takich dzieci wysuwają się
trudności w czytaniu i pisaniu ze słuchu, które są najbardziej uchwytnym przejawem
zaburzeń percepcji słuchowej. Przy dużych zaburzeniach dzieci upraszczają słuchowo
i zniekształcają pisownię na, tyle, że wyrazy stają się w ogóle nie do odczytania.
Szczególne
trudności
sprawia
dzieciom
z
zaburzeniami
percepcji
słuchowej
prawidłowe zmiękczanie, zwłaszcza poprzez znak zmiękczający, różnicowanie pisowni
„j” oraz „i”, odróżnianie samogłosek nosowych od zespołów dźwiękowych „on”, „om”.
Dzieci z zaburzoną percepcją słuchową w ogóle z ogromnym trudem uczą się
języków. W przypadkach bardzo poważnych zaburzeń analizy i syntezy słuchowej
uczniowie nawet nie potrafią powtórzyć za nauczycielem trudniejszych wyrazów, a
jeśli się ich nauczą, łatwo je zapominają. Z obniżeniem poziomu analizy i syntezy
słuchowej łączy się zazwyczaj gorsza pamięć słuchowa. Toteż dzieci, o których
mowa, wolniej się uczą, na przykład, tabliczki mnożenia, trudności im sprawia
przyswojenie sobie pewnych ciągów słownych, takich jak dni tygodnia, miesiące,
wolniej uczą się wierszy itp. Zaburzenia korowych funkcji analizatora słuchowego
poprzez zaburzenia percepcji słuchowej i słuchowej pamięci mogą odbić się
niekorzystnie na poszczególnych sferach psychicznego rozwoju dziecka. Z reguły
staja się przyczyną wielorakich jego szkolnych trudności.
Literatura:
Chlebińska Janina Anatomia i fizjologia człowieka; WSiP Warszawa 1986
Spionek Halina Psychologiczna analiza trudności i niepowodzeń szkolnych;
Biblioteka Nauczyciela; PZWS Warszawa 1970
Mieszkowicz Marzena – neurologopeda Zaburzenia mowy – uwarunkowania
audiogenne. Lokalizowanie zaburzeń percepcji słuchowej w klasyfikacjach
zaburzeń mowy; artykuł
Wilczyska-
Bogusławski
Anna,
Stopa
Anna,
Kurywczak
Katarzyna
Interdyscyplinarna ocena opóźnionego rozwoju mowy; artykuł
Pod redakcją Antoniego Pruszewicza Zarys audiologii klinicznej;
Wydawnictwo
Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań 1994
Pod redakcją Tadeusza Gałkowskiego, Zbigniewa Tarnowskiego, Tomasza
Zalewskiego Diagnoza i terapia zaburzeń mowy; Wydawnictwo Uniwersytetu Marii
Curie – Skłodowskiej, Lublin 1993
Wyrażam zgodę na publikację pracy Percepcja słuchowa – istota, przyczyny,
przejawy zaburzeń na łamach Polskiego Portalu Edukacyjnego www.interklasa.pl