Tatrzański Park Narodowy

Wśród ścian skalnych występują tu płaty muraw z nielicznymi gatun−
kami roślin kwiatowych przystosowanych do życia w górskim klimacie.
Spotykane tu formy poduszkowe i żyworodne stwarzają szanse roz−
woju nowego pokolenia w czasie krótkiego okresu wegetacyjnego.
W Tatrach rośnie ponad 1000 gatunków roślin naczyniowych. Wśród
nich znajduje się około 200 gatunków występujących w Polsce jedynie
w Tatrach. Ponad 100 gatunków roślin tatrzańskich objętych jest
ochroną gatunkową. Wśród nich znalazły się rośliny symboliczne dla
regionu: szarotka alpejska Leontopodium alpinum, o ochronę której
zabiegano już pod koniec XIX wieku i lilia złotogłów Lilium martagon.
O odrębności florystycznej Tatr świadczy występowanie tu około
40 gatunków roślin endemicznych i subendemicznych. Są to m.in.
spotykane jedynie w Tatrach wiechlina granitowa Poa granitica i wa−
rzucha tatrzańska Cochlearia tatrae oraz znane także z innych czę−
ści Karpat: skalnica tatrzańska Saxifraga wahlenbergii, ostróżka ta−
trzańska Delphinium oxysepalum, urdzik karpacki Soldanella carpati−
ca i szafran spiski znany jako krokus Crocus scepusiensis. Wśród
roślin tatrzańskich znajdują się także gatunki reliktowe. Za najstarsze,
pochodzące z trzeciorzędu uważane są skalnica tatrzańska i ostróż−
ka tatrzańska. Zapewne w plejstocenie przywędrowały w Tatry m.in.
pierwiosnek łyszczak Prymula auricula, dzwonek alpejski Campanula
alpina, dębik ośmiopłatkowy Dryas octopetala i szarotka alpejska.
Bogaty i interesujący jest świat zwierząt tatrzańskich. Wśród pozna−
wanych tu ponad 8000 gatunków dominują bezkręgowce. Wraz ze
zmianą siedlisk i roślinności, a także wzrostem wysokości zmienia się
i maleje ilość spotykanych zwierząt. W lasach reglowych występuje
szereg gatunków żyjących także w innych regionach naszego kraju.
Spotkać tu można m.in. jelenia Cervus elaphus, sarnę Capreolus capre−
olus, rysia Lynx lynx, wydrę Lutra lutra, wilka Canis lupus i niedźwie−
dzia brunatnego Ursus arctos. Z licznych gatunków ptaków spotkać
tu można m.in. orzechówkę Nucifraga caryocatactes i duże kuraki
leśne: cietrzewia Tetrao tetrix, jarząbka Tetrastes bonasia, głuszca
Tetrao urogallus. Żyją tu także gady i płazy oraz liczne gatunki bezkrę−
gowców. W Morskim Oku, jedynym w Tatrach Polskich jeziorze o na−
turalnym zarybieniu, żyje pstrąg potokowy Salmo trutta. Powyżej stre−
fy lasów występują przede wszystkim gatunki charakterystyczne dla
gór. Żyje tu między innymi symbol TPN kozica Rupicapra rupicapra
i świstak Marmota marmota, a z ptaków płochacz halny Prunella colla−
ris, siwerniak Anthus spinoletta, pomurnik Tichodroma muraria oraz
bardzo rzadko spotykany orzeł przedni Aquila chrysaetos.
Egzystencja wielu gatunków
roślin i zwierząt tatrzańskich na−
dal jest zagrożona. Do zagrożeń
największych można zaliczyć ma−
sowy ruch turystyczny, utrzymu−
jące się kłusownictwo oraz zanie−
czyszczenie środowiska.
Udostępnianie TPN
TPN udostępniany jest dla róż−
nych form aktywności człowieka.
Zasady udostępniania Parku re−
gulują szczegółowe przepisy i za−
rządzenia. Za wstęp do Parku po−
biera się opłaty.
Dla turystów pieszych przygotowana jest w TPN dobrze rozwinięta
i trwale oznakowana sieć szlaków turystycznych o długości przekra−
czającej 250 km. Szlaki te mają różne stopnie trudności – od typowych
ścieżek spacerowych po trasy wysokogórskie. Znakowane szlaki pro−
wadzą także do 6 jaskiń udostępnionych dla turystów.
Do wylotów głównych dolin tatrzańskich można się dostać środka−
mi komunikacji zbiorowej lub samochodami. Tam znajdują się parkingi.
W głąb Tatr prowadzą drogi i szlaki dostępne tylko dla turystów pie−
szych. W Dolinie Chochołowskiej i Kościeliskiej oraz na drodze do
Morskiego Oka i na Kalatówki (w zimie) kursują pojazdy konne.
Na czterech specjalnie oznakowanych drogach w okresie od 1 maja do
30 listopada dopuszczona jest jazda na rowerach górskich.
Na obszarze Parku znajduje się 8 schronisk turystycznych, które
czynne są w ciągu całego roku. Posiadają one niewielką bazę noclego−
wą i świadczą usługi gastronomiczne.
Na terenie TPN znajduje się kolej linowa z Kuźnic na Kasprowy Wierch
oraz uruchamiane w okresie zimowym koleje krzesełkowe w Dolinie
Goryczkowej i Kotle Gąsienicowym. Korzystają z nich przede wszyst−
kim narciarze, dla których w Tatrach wyznaczono tereny zjazdowe
w rejonie Kasprowego Wierchu. Dla turystyki narciarskiej udostępnio−
ne jest 160 km tras i szlaków narciarskich oraz polany przy kilku schro−
niskach.
W TPN dopuszczone jest uprawianie taternictwa powierzchniowego
i jaskiniowego. Dla taterników zrzeszonych w Polskim Związku Alpini−
zmu zostały wyznaczone tereny wspinaczkowe i kilkadziesiąt jaskiń
dostępnych do działalności sportowej i szkoleniowej.
Obszar TPN udostępniany jest do badań naukowych. Na ich prowa−
dzenie niezbędna jest zgoda dyrektora parku.
W TPN znajduje się ośrodek dydaktyczny, który specjalizuje się
w pracy z młodzieżą. W ośrodku prezentowane są wystawy czasowe
tematycznie związane z Tatrami i ochroną przyrody. W sali audiowizual−
nej wyświetlane są filmy przyrodnicze. W punkcie Informacji Turystycz−
nej TPN przy Rondzie Kuźnickim można uzyskać wiadomości o aktual−
nych warunkach uprawiania turystyki w Tatrach oraz nabyć wydaw−
nictwa przyrodnicze.
Tekst: Wiesław Siarzewski
Zdjęcia: Wiesław Siarzewski (1, 2 – repr., 3, 4, okładka),
Filip Zięba (5)
Wydawnictwa Tatrzańskiego Parku Narodowego
ul. T. Chałubińskiego 42a, 34−500 Zakopane
tel. +48 18 202 33 05, +48 18 202 33 06, +48 18 202 33 07
Informacja turystyczna: tel. +48 18 202 33 00
e−mail: [email protected], http://www.tpn.pl
Redakcja: Zbigniew Ładygin
ISBN 978−83−60556−72−6, Wyd. II, Zakopane 2008
Z miłości do gór
Tatrzański
Park
Narodowy
Czytaj
kwartalnik
„Tatry”
tatry.tpn.pl
5. Kozica (Rupicapra rupicapra)
5
Wydawnictwa Tatrzańskiego Parku Narodowego
Tatrzański Park Narodowy (TPN) o powierzchni 21 197 ha nale−
ży do największych parków narodowych w Polsce. Położony
jest na południowych krańcach województwa małopolskiego.
Ponad 87% powierzchni Parku jest własnością skarbu państwa,
pozostała to własność spółek leśnych, osób prywatnych i in−
nych właścicieli. Granice parku obejmują cały obszar polskiej
części Tatr i blisko 3700 ha kompleksów leśnych przylegających
do nich od północy. Od południa TPN sąsiaduje ze słowackim
Tatrzańskim Parkiem Narodowym (TANAP−em), a od północy
z miastem Zakopane oraz gminami Kościelisko, Poronin i Bu−
kowina Tatrzańska.
2
Z dziejów powstania
Starania o objęcie Tatr ochroną rozpoczęły się w drugiej połowie
XIX wieku. Poprzedziły je pojawiające się w literaturze informacje
o postępującym niszczeniu przyrody tatrzańskiej, a zwłaszcza charak−
terystycznych dla gór gatunków roślin i zwierząt. W 1865 roku podjęto
działania zmierzające do objęcia ochroną kozicy i świstaka. Dzięki
staraniom Eugeniusza Janoty i Maksymiliana Nowickiego w 1868 roku
Sejm Krajowy we Lwowie uchwalił ustawę zakazującą polowania na te
zwierzęta. Była to pierwsza na świecie ustawa o ochronie gatunkowej
zwierząt. W roku 1873 powstało Towarzystwo Tatrzańskie, które w swo−
im statucie zapisało potrzebę ochrony przyrody tatrzańskiej. W wyda−
wanym przez Towarzystwo Pamiętniku w 1888 roku ukazał się arty−
kuł Tatry polskie pomnikiem dla Adama Mickiewicza. Była to pierwsza
praca, w której sformułowano ideę utworzenia w Tatrach parku naro−
dowego. Kolejne projekty organizacyjne parku opracowano w okresie
międzywojennym, jednak przeszkodą w ich realizacji były trudne do
rozwiązania sprawy własnościowe. W lipcu 1947 roku powołano jed−
nostkę administracyjną lasów państwowych o nazwie Park Narodowy
Tatrzański, a w 1948 roku w górnej części Doliny Kościeliskiej utwo−
rzono rezerwat ścisły „Pyszna”. 30 października 1954 roku na mocy
Rozporządzenia Rady Ministrów powołano TPN, który rozpoczął swoją
działalność 1 stycznia 1955 roku. Od maja 2003 roku obowiązuje no−
we Rozporządzenie RM w sprawie Parku.
Nadrzędnym celem TPN jest poznanie i ochrona zasobów przyrod−
niczych Tatr. Park spełnia również szereg różnych funkcji społecz−
nych (badania naukowe, turystyka, sport, rekreacja i ochrona dzie−
dzictwa kulturowego) oraz funkcji niematerialnych (inspiracje twór−
cze, edukacja przyrodnicza i odnowa duchowa społeczeństwa), które
są podporządkowane celowi jego powołania i w związku z tym podle−
gają różnym ograniczeniom.
Blisko 70% powierzchni TPN
zajmują lasy i zarośla kosodrze−
winy, a około 30% murawy wyso−
kogórskie, skały i wody. 12,3 tys.
ha powierzchni Parku stanowią
obszary ochrony ścisłej (biernej).
Obejmują one całe piętro hal i tur−
ni, piętro kosodrzewiny a częścio−
wo również lasy górnego i dolne−
go regla. Na obszarach tych
chronione są wszelkie procesy
zachodzące w środowisku. Po−
nad 6,1 tys. ha stanowią w Parku
1. Szarotka alpejska
(Leontopodium alpinum)
1
2. Widok na Tatry z Szaflar, E. Kronbach, ok. 1820 r.
obszary ochrony częściowej (czynnej). Obejmują one lasy regla dolne−
go silnie przekształcone w przeszłości przez człowieka. W lasach tych
prowadzona jest czynna ochrona ekosystemów i składników przyrody
w celu przywrócenia ich do stanu naturalnego. Ponad 2,7 tys. ha Parku
posiada status obszaru ochrony krajobrazowej. Objęta nim jest wła−
sność Wspólnoty Leśnej 8 Uprawnionych Wsi z siedzibą w Witowie,
a także własności Skarbu Państwa w zarządzie TPN i w zarządzie in−
nych jednostek, na których prowadzi się różne tradycyjne formy gospo−
darowania.
W 1993 roku Tatry zostały uznane za Międzynarodowy Rezer−
wat Biosfery. Powierzchnia rezerwatu obejmuje 145 600 ha, z czego
20 400 ha znajduje się po stronie polskiej i 125 200 ha po stronie sło−
wackiej. Ze względu na mnogość siedlisk i bogactwo gatunków Tatry
w 2004 r. zostały włączone do sieci NATURA 2000.
Przyroda TPN
Tatry stanowią niewielką część rozległego łańcucha Karpat. Zalicza−
ne są do Karpat Zachodnich, w których wyodrębniają się wyraźnie
z otoczenia jako masyw górski o powierzchni około 785 km2, z czego
w granicach Polski znajduje się 175 km2. Na tej niewielkiej przestrzeni
wysokość nad poziom morza zmienia się od ok. 900 metrów u podnóża
do 2499 metrów na Rysach, najwyższym szczycie polskiej części Tatr.
Są to jedyne w Polsce góry o charakterze alpejskim, które charakte−
ryzują się urozmaiconą budową geologiczną i rzeźbą terenu oraz bogac−
twem i zróżnicowaniem pozostałych elementów środowiska przyrodni−
czego. Na tej podstawie wyróżniono w Tatrach Polskich trzy mezore−
giony: Tatry Wschodnie (Wysokie), Tatry Zachodnie i Tatry Reglowe.
Tatry mają budowę geologiczną typową dla gór fałdowania alpejskie−
go. Na południu znajduje się paleozoiczny trzon krystaliczny, który
w części zachodniej zbudowany jest ze skał przeobrażonych (meta−
morficznych): łupków krystalicznych, gnejsów i amfibolitów, a w części
wschodniej ze skał magmowych (granitoidów). Północną część masywu
tworzą mezozoiczne skały osadowe serii wierchowych i reglowych: wa−
pienie, dolomity, piaskowce i łupki, które zostały sfałdowane i przemiesz−
czone z południa w czasie alpejskich ruchów górotwórczych.
Decydujące piętno na dzisiejszej rzeźbie Tatr wycisnęły plejstoceń−
skie lodowce górskie. Dzięki mim część krystaliczna cechuje się ero−
zyjną rzeźbą polodowcową z licznymi i dobrze zachowanymi formami:
kotłami i żłobami lodowcowymi, zawieszonymi dolinami i przekształco−
nymi dawnymi dolinami rzecznymi. Walorem krajobrazowym wschod−
niej części Tatr są liczne jeziora, z których największe Morskie Oko
zajmuje powierzchnię blisko 35 hektarów, a Wielki Staw w Dolinie Pięciu
Stawów ma głębokość ponad 80 metrów. Wierchowa cześć Tatr jest
niższa, cechuje ją wysokogórska rzeźba krasowa i podziemne przepły−
wy wód, a atrakcją przyrodniczą są jaskinie. Dotychczas w Tatrach
Polskich poznano ponad 750 jaskiń o łącznej długości korytarzy prze−
kraczającej 120 km. Największą z pośród nich jest system Wielkiej
Jaskini Śnieżnej i Wielkiej Jaskini Litworowej o długości przekraczającej
22 km i deniwelacji 824 m. Osobliwością hydrograficzną węglanowej
części Tatr Zachodnich są ponory, suche odcinki dolin i wydajne wywie−
rzyska. Część reglowa ma charakter średniogórza rozciętego w czę−
ści wschodniej i zachodniej tranzytowymi dolinami rzecznymi, w któ−
rych spotykamy moreny lodowcowe. Środkowa część pasa reglowego
nie nosi śladów zlodowaceń. Współcześnie rzeźba Tatr podlega dal−
szym przeobrażeniom.
Klimat tatrzański ma cechy klimatu wysokogórskiego strefy umiar−
kowanej. Charakteryzuje go piętrowy układ stref klimatycznych. Wraz
z wysokością obniża się średnia temperatura powietrza, skraca dłu−
gość okresu wegetacyjnego i wzrasta ilość opadów. Pogoda w Ta−
trach cechuje się dużą zmiennością, gwałtownymi spadkami ciśnienia,
inwersjami temperatur, dużą wilgotnością powietrza i powstawaniem
lokalnego wiatru fenowego – halnego.
Zróżnicowanie abiotycznych elementów środowiska przyrodnicze−
go wpłynęło na przestrzenne i wysokościowe rozprzestrzenienie sza−
ty roślinnej i zwierząt.
W Tatrach wykształconych jest
pięć pięter roślinności, z których
najwyższe, piętro turni nie wystę−
puje w innych częściach Karpat.
Piętro regla dolnego sięgające do
1250 m n.p.m. pierwotnie było po−
rośnięte przez lasy mieszane jod−
łowo−bukowe. Dzisiaj w tych prze−
kształconych dawniej drzewo−
stanach dominują drzewa świer−
kowe. Lasy bukowe zachowały
się jedynie w niektórych dolinkach
reglowych. W piętrze regla gór−
nego (1250–1550 m n.p.m.) panu−
jącym zbiorowiskiem leśnym jest
bór świerkowy. W strefie górnej
granicy lasu, obok świerka rosną
limby, które świetnie znoszą wy−
3
sokogórski, surowy klimat. Powy−
żej, ponad górną granicą lasu do
wysokości 1800 m n.p.m. rozcią−
gają się zarośla kosodrzewiny.
Krzewy te również przystosowa−
ne są do ostrego klimatu. W zimie
przed wymarzaniem zabezpiecza
je gruba warstwa śniegu. Piętro ko−
sodrzewiny stopniowo przechodzi
w piętro hal, które porastają alpej−
skie murawy. Piętro turni rozcią−
ga się od wysokości 2300 m n.p.m.
po najwyższe szczyty tatrzańskie.
3. Dolina Gąsienicowa –
krajobraz Tatr Wysokich
4. Giewont –
krajobraz Tatr Zachodnich
4