Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy wśród nauczycieli

ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014
DOBROSTAN I ZESPÓŁ
ROZDZIAŁ I
Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach,
Wydział Zdrowia Publicznego,
Zakład Medycyny Społecznej i Profilaktyki
Medical University of Silesia, School of Public Health,
Department of Social Medicine and Prevention
2
Wojewódzkie Pogotowie Ratunkowe w Katowicach
Provincial Ambulance Service in Katowice
3
Śląski Uniwersytet Medyczny, Wydział Zdrowia Publicznego,
Katedra i Oddział Kliniczny Chorób Wewnętrznych, Bytom
Medical University of Silesia, School of Public Health,
Department of Internal Medicine, Bytom
1
TERESA BILEWICZ-WYROZUMSKA1, JOANNA RYBARCZYK2,
KATARZYN LAR1, RENATA ZŁOTKOWSKA1,
MARIOLA KUCYBAŁA2, EWA ZBROJKIEWICZ1,
MONIKA BILEWICZ-STEBEL1, ALINA MROCZEK1, EWA ZIÓŁKO3
Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy
wśród nauczycieli
Knowledge of the principles of first aid among teachers
Słowa kluczowe: nauczyciele, szkolenia, pierwsza pomoc
Key words: teachers, training, first aid
W Polsce urazy będące skutkiem wypadków stanowią istotny problem zdrowotnym wśród dzieci i młodzieży [17,30]. Z danych Komendy Głównej Policji z 2011
roku wynika, że w wypadkach drogowych śmierć poniosło 4 189 osób, w tym 102
dzieci do 14 lat oraz 106 w wieku 15-17 lat. Spośród 49 501 rannych, 1/7 stanowiły
dzieci i młodzież do 17 roku życia (7045 przypadków) [31].
ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014
Dobrostan i zespół
Mimo, iż na pierwszym miejscu wśród urazów powodujących zgon są wypadki
komunikacyjne, niepokojący jest fakt, że wiele wypadków mających miejsce
w szkołach również kończy się śmiercią dziecka. W roku szkolnym 2010/2011
w placówkach oświatowych w Polsce urazów doznało 73 211 uczniów, w tym wypadków ze skutkiem śmiertelnym zdarzyło się 62. Najczęściej urazom w szkołach
ulegały dzieci na zajęciach wychowania fizycznego (41 655 przypadków) oraz w
przerwach międzylekcyjnych (16 264 przypadki). Do najczęstszych przyczyn wypadków należała nieuwaga ( 46 913 przypadków) lub nieumyślne uderzenie przez
osobę trzecią (11409 przypadków) [32].
Urazy doznane w czasie wypadku są najczęstszą przyczyną zgonów wśród dzieci
i młodzieży. Większość wypadków skutkuje urazami powodującymi mniej lub bardziej poważne problemy zdrowotne, które nigdy nie są obojętne dla zdrowia oraz
rozwoju fizycznego i psychicznego dziecka. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego podaje, że w 2010 roku zewnętrzne przyczyny chorobowości, to jest wypadki,
urazy, zatrucia i samobójstwa były przyczyną hospitalizacji 196 475 osób w wieku
0-19 lat, przy czym najczęściej hospitalizowane były dzieci od 5 do 14 roku życia
[13,21]. Wczesne powiadamianie służb ratowniczych oraz fachowe i niezwłoczne
udzielanie pierwszej pomocy, stwarza szansę na uratowanie ludzkiego zdrowia i
życia.
Niewątpliwie nauczyciele to grupa zawodowa, w której znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy jest niezbędna. Na co dzień mogą oni zetknąć się z uczniami
poszkodowanymi w wyniku wypadków oraz obciążonymi przewlekłymi chorobami,
takimi jak padaczka, astma oskrzelowa czy cukrzyca.
CEL PRACY
Celem pracy była ocena stanu wiedzy na temat zasad udzielania pierwszej pomocy wśród nauczycieli. Ponadto postanowiono ustalić, czy środowisko nauczycieli
uważa szkolenia z zakresu pierwszej pomocy za potrzebne oraz zbadać czy czas,
który minął od zakończenia szkolenia ma wpływ na znajomość zasad udzielania
pierwszej pomocy.
MATERIAŁ
Materiał do badań stanowiły dane uzyskane z badania ankietowego przeprowadzonego w czerwcu i wrześniu 2012 roku wśród nauczycieli różnych typów szkół w
Siemianowicach Śląskich. Na udział w badaniu wyraziło zgodę 488 osób, w tym
406 kobiet (83%) i 82 mężczyzn (17%). Najczęściej na pytania ankietowe odpowiadali nauczyciele szkół podstawowych (75%) oraz pracujący w gimnazjach (16%) i
technikach (7%). Udział nauczycieli liceów ogólnokształcących i szkół zawodowych wyniósł po 1 %. Ponad 75% respondentów było w wieku od 31 do 50 lat, 15%
ankietowanych stanowili nauczyciele powyżej 50 roku życia, a najmniej liczna była
grupa do 30 roku życia.
10
Teresa Bilewicz-Wyrozumska, Joanna Rybarczyk, Katarzyn Lar,
Renata Złotkowska, Mariola Kucybała, Ewa Zbrojkiewicz, Monika Bilewicz-Stebel,
Alina Mroczek, Ewa Ziółko
Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy wśród nauczycieli
Ze względu na staż pracy najliczniejszą grupę tworzyli nauczyciele aktywni zawodowo od 11 do 20 lat (36%) oraz pracujący od 21 do 30 lat (32%). Nauczyciele
z krótszym (do 5 lat) i dłuższym (> 30 lat) stażem pracy stanowili odpowiednio
8% i 4%, a pracujący od 5 do 10 lat -19%.
METODA
Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety zawierający 30 pytań (zamkniętych, otwartych i półotwartych). Respondentów pytano o uczestnictwo w
szkoleniu w zakresu udzielania pierwszej pomocy, okres czasu jaki upłynął od jego
ukończenia, a także kto je przeprowadzał. Ankietowani byli proszeni także o ocenę
jakości przeprowadzonego kursu oraz charakteru szkolenia (teoretyczne, praktyczne,
teoretyczno-praktyczne). Uzyskane wyniki odniesiono do płci, wieku, stażu pracy,
rodzaju placówki oświatowej, w której pracują oraz przedmiotu nauczania. Badanie
przeprowadzono w różnych typach szkół, wśród nauczycieli uczących różnych
przedmiotów. Wszystkich respondentów zapytano o to, czy kiedykolwiek zdarzyło
im się udzielać pierwszej pomocy. Druga część kwestionariusza ankiety poświęcona
została sprawdzeniu znajomości zagadnień z zakresu pierwszej pomocy wśród respondentów.
Analizę statystyczną opracowano korzystając z testów zależności Chiˆ2 Pearsona.
Przyjęto poziom istotności α=0,05.
WYNIKI
Zdecydowana większość ankietowanych (94%) brała udział w kursie pierwszej
pomocy, a 87% uczestniczyło w szkoleniu, które zawierało zarówno część teoretyczną, jak i praktyczną. W badanej grupie 41% nauczycieli uczestniczyło w szkoleniu z udzielania pierwszej pomocy kilka lat temu, 35% odbyło takie szkolenie
około rok temu, 10% w ostatnich miesiącach a 2% zaznaczyło inne odpowiedzi.
12% respondentów nie potrafiło sprecyzować czasu szkolenia.
Przydatność kursu dotyczącego zasad udzielania pierwszej pomocy pozytywnie
oceniło 76% respondentów, a 8% z nich uważało, że szkolenia takie powinny odbywać się w każdym zakładzie pracy. Nauczyciele wypełniający ankietę oceniając
szkolenie, w którym ostatnio brali udział w 74% byli usatysfakcjonowani doborem
materiału i warsztatami praktycznymi, ponad 24% uznało, że należałoby zredukować zajęcia teoretyczne i rozszerzyć część praktyczną, a 2% proponowało zwiększyć liczbę zajęć teoretycznych kosztem zbyt obszernej części praktycznej.
Kwalifikacje osób przeprowadzających szkolenie z zakresu udzielania pierwszej
pomocy przedstawia rycina nr 1. Najczęściej szkolenia prowadzili ratownicy medyczni (61%), najrzadziej studenci medycyny (1%). Znaczny odsetek badanych
(9%) zaznaczył odpowiedź „inne”, w większości przypadków instruktorem kursu
był nauczyciel wychowania fizycznego.
11
ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014
Dobrostan i zespół
Rycina nr 1. Wykształcenie instruktorów przeprowadzających szkolenia z zakresu
zasad udzielania pierwszej pomocy
Z przeprowadzonych analiz wynika, że 55% nauczycieli wyraziło gotowość brania udziału w szkoleniach z pierwszej pomocy co roku, a 25% co 5 lat. W opinii
11% respondentów jednorazowe szkolenia są wystarczające, 3% uważa je za zbyteczne, a 6% nie ma zdania na ten temat. 74% respondentów chętnie uczestniczyłoby w kursach, gdyby były nieodpłatne, a 13% nawet wtedy, gdyby istniała konieczność poniesienia pewnych opłat. Z kolei 13% badanych nie było zainteresowanych
szkoleniem. 69% respondentów nie udzielało nigdy pierwszej pomocy, 79% spośród
nich stanowiły osoby, które nigdy nie były świadkiem zagrożenia życia. 10% badanych nauczycieli obawiało się, że może poszkodowanemu zaszkodzić, a 4% bało się
konsekwencji prawnych w przypadku popełnienia błędu. Z kolei 7% nie podjęło
żadnych działań, ponieważ uczyniła to osoba o wyższych kwalifikacjach i umiejętnościach. Spośród osób, które pomocy udzieliły, ponad połowa (54%) była dumna z
faktu, iż potrafi pomóc. 14% stanowiły osoby, które nie zaniechały udzielenia pomocy mimo, iż obawiały się, że mogą zrobią poszkodowanemu krzywdę.
Druga część ankiety zawierała pytania sprawdzające znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy. Wartości procentowe prawidłowych odpowiedzi na pytania
dotyczące zasad udzielenia pierwszej pomocy przedstawiono w tabeli I.
12
Teresa Bilewicz-Wyrozumska, Joanna Rybarczyk, Katarzyn Lar,
Renata Złotkowska, Mariola Kucybała, Ewa Zbrojkiewicz, Monika Bilewicz-Stebel,
Alina Mroczek, Ewa Ziółko
Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy wśród nauczycieli
Tabela I. Wartości procentowe prawidłowych odpowiedzi na pytania dotyczące
zasad udzielania pierwszej pomocy
Przyczyna udzielenia pierwszej pomocy
% prawidłowych odpowiedzi
Zadławienie
13,5%
Uraz brzucha
31%
Uraz kończyny
56%
Krwotok z rany
31,5%
Obrzęk po użądleniu
33,5%
Resuscytacja krążeniowo-oddechowa
9,5%; 10%; 27,5%; 49,5%
( 4 pytania)
Oparzenie
69%
Omdlenie
80%
Napad drgawek
52,5%
Udar cieplny
54,5%
Ułożenie w pozycji bezpiecznej
50%
Analiza danych wykazała brak istotnych statystycznie różnic w odpowiedziach
na pytania z zasad udzielania pierwszej pomocy pomiędzy osobami po kursie, a
tymi, które tego szkolenia nie odbyły. Natomiast na 14 pytań w dziesięciu przypadkach wykazano istotne statystycznie różnice pomiędzy odpowiedziami respondentów z różnych grup wiekowych, przy czym największy odsetek poprawnych odpowiedzi miały osoby najmłodsze oraz te powyżej 40 roku życia. Podobnie istotne
statystycznie zależności wykazała analiza odpowiedzi pomiędzy grupami z różnym
stażem pracy. Również w tym przypadku największą znajomością zagadnień z zakresu pierwszej pomocy wykazali się nauczyciele pracujący najkrócej (<5 lat) oraz
najdłużej (31-40 lat). W wyniku przeprowadzonej analizy stwierdzono także, istotne
statystycznie różnice pomiędzy odpowiedziami osób, które podczas odbytego szkolenia z pierwszej pomocy miały instruktorów o zróżnicowanych kwalifikacjach.
Najlepiej na pytania sprawdzające wiedzę odpowiadali ankietowani szkoleni przez
ratownika medycznego oraz pielęgniarkę, a także nauczyciela wychowania fizycznego (odpowiedź „inne”). Przeprowadzona analiza wykazała, iż osoby, które wzięły
udział w kursie pierwszej pomocy na krótko przed wypełnieniem ankiety (kilka
miesięcy) wykazały się największą wiedzą w tym zakresie. Najwięcej błędów natomiast popełniały osoby, które szkolenie odbyły kilka lat temu. Różnice te były istotne statystycznie.
DYSKUSJA
Posiadanie fachowych umiejętności z zakresu udzielania pierwszej pomocy
może przyczynić się do ocalenia ludzkiego życia i zdrowia. Jak wskazują liczne
badania, umiejętności te w dalszym ciągu w naszym społeczeństwie nie są wystarczające [3, 6, 10, 12, 19, 28, 29]. Niepokojący jest także fakt, że poziom wiedzy jest
13
ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014
Dobrostan i zespół
zbyt niski również wśród osób wykonujących zawód medyczny, a także tych, którzy
do jego wykonywania się przygotowują [10, 16].
Z badań własnych wynika, że zdecydowana większość respondentów brała
udział w szkoleniu z zasad udzielania pierwszej pomocy. Twierdząco na to pytanie
odpowiedziała zdecydowana większość osób. Podobne wyniki uzyskali autorzy
innych badań. Jedynie 3% badanych odpowiadających na pytania ankietowe w Ropczycach nigdy nie brało udziału w kursie pierwszej pomocy. Z kolei wyniki badań
Wiśniewskiego i Majewskiego wykazały, że ponad połowa nauczycieli województwa zachodniopomorskiego szkoliła się z zasad udzielania pierwszej pomocy. Należy tu podkreślić fakt, iż kursy te w znacznej mierze odbywały się w ramach szkolenia BHP w miejscu pracy lub na kursie prawa jazdy. Niektórzy zachodniopomorscy
nauczyciele zasady udzielenia pierwszej pomocy wynieśli z lekcji przysposobienia
obronnego w ramach kształcenia w szkole średniej. Z kolei z analiz wiedzy mieszkańców Wielkopolski na temat resuscytacji wynika, że tylko 14% tamtejszych respondentów uczestniczyło w kursach pierwszej pomocy, a z kolei 8% z nich odbyło
szkolenia w trakcie pracy zawodowej [6, 12, 29].
Z badań własnych wynika, że 41% ankietowanych szkolenie odbyło przed kilkoma laty, dlatego też osoby z tej grupy posiadały mniejszą wiedzę dotyczącą zasad
udzielania pierwszej pomocy. Odpowiadając na pytanie o częstość przeprowadzania
kursów pierwszej pomocy ponad połowa respondentów chciałaby, aby były one
przeprowadzane co roku, natomiast ¼ uważa, że szkolenie takie można przeprowadzać co 5 lat. 11% badanych jest zdania, że jednorazowe szkolenie jest wystarczające, by móc udzielić pomocy poszkodowanemu w stanie zagrożenia życia. Jak wskazują wyniki większości badań wiedza z zakresu pierwszej pomocy zanika już po 3-6
miesiącach od zakończenia kursu. W Wytycznych Europejskiej Rady Resuscytacji
z 2010 roku podkreśla się konieczności przeprowadzania szkoleń przypominających po takim właśnie okresie czasu [33].
W badaniu własnym porównano stan wiedzy respondentów szkolonych przez instruktorów o zróżnicowanych kwalifikacjach. Najszerszą wiedzę posiadali nauczyciele szkoleni przez pielęgniarki, ratowników medycznych oraz nauczycieli wychowania fizycznego. Powierzchowną znajomością zasad udzielania pierwszej pomocy
wykazały osoby szkolone przez lekarzy. Można przypuszczać, że różnice te wynikają z faktu, iż ratownicy i pielęgniarki to praktycy wykorzystujący posiadaną wiedzę
w codziennej pracy, natomiast nie wszyscy lekarze na co dzień spotykają się z sytuacjami zagrożenia życia, co wiąże się z obraną przez nich specjalizacją. Obecnie
zbyt małą wagę przykłada się do doboru instruktorów prowadzących kursy, dlatego
też należałoby zwrócić szczególną uwagę na kwalifikacje i doświadczenie personelu
szkolącego. Z kolei duża wiedza osób szkolonych przez nauczycieli wychowania
fizycznego może być związana z tym, że nauczyciele ci są często także osobami
prowadzącymi lekcje edukacji dla bezpieczeństwa, co obliguje ich do odbycia specjalnych szkoleń przygotowujących do prowadzenia zajęć w zakresie udzielania
pierwszej pomocy.
W przeprowadzonym badaniu zdecydowana większość nauczycieli (87%) deklarowała, że szkolenie w którym brali udział miało charakter zarówno teoretyczny, jak
14
Teresa Bilewicz-Wyrozumska, Joanna Rybarczyk, Katarzyn Lar,
Renata Złotkowska, Mariola Kucybała, Ewa Zbrojkiewicz, Monika Bilewicz-Stebel,
Alina Mroczek, Ewa Ziółko
Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy wśród nauczycieli
i praktyczny. Takich możliwości nie mieli natomiast nauczyciele w Ropczycach,
gdzie tylko niewiele ponad połowa respondentów miała okazję nabycia praktycznych umiejętności ratowania życia. Tymczasem wspomniane wyżej wytyczne wyraźnie mówią o konieczności włączenia ćwiczeń praktycznych w program szkolenia
[12,33].
Analiza wyników przeprowadzonego badania pozwala stwierdzić, że prawie
90% nauczycieli jest zainteresowana szkoleniem z zakresu udzielania pierwszej
pomocy. Podobnie wysoki odsetek osób, dla których nauka zasad pierwszej pomocy
jest ważna uzyskali autorzy badania prowadzonego w województwie zachodniopomorskim. Natomiast zdecydowanie mniejsze zainteresowanie kursami pierwszej
pomocy wykazali studenci poznańskich uniwersytetów, gdzie tylko około 50% osób
wyraziło chęć wzięcia udziału w nauce zasad ratowania życia [10, 29].
Wszyscy nauczyciele biorący udział w badaniu zostali zapytani o to, czy zdarzyło im się udzielać pierwszej pomocy. Większość respondentów nie udzielała pierwszej pomocy, gdyż nie znalazła się w sytuacji, gdy zagrożone było ludzkie zdrowie
lub życie. Ponadto wielu respondentów obawiało się, że przez niedostateczne przygotowanie może zrobić poszkodowanemu krzywdę, a bardzo niewielki odsetek bał
się konsekwencji prawnych wskutek źle udzielonej pomocy. Podobne obawy mieli
respondenci badania prowadzonego wśród studentów w Poznaniu oraz uczniów
szkół w Pszczynie oraz powiecie rzeszowskim. Natychmiastowe podjęcie resuscytacji, jak podkreślają liczni autorzy, zwiększa nawet trzykrotnie szansę przeżycia w
przypadku nagłego zatrzymania krążenia oraz pozwala na uniknięcie powikłań ze
strony układu neurologicznego [10,19,28,33].
W części sprawdzającej wiedzę, jedno z pytań dotyczyło postępowania z osobą,
która się zadławiła, ale jest przytomna. Schemat postępowania w takim przypadku
znało tylko 13,5% badanych. Nieco lepszą, jednak nadal zbyt niską, znajomością
sposobu działania u pacjenta zadławionego wykazali się uczestnicy badania przeprowadzonego przez J. Kosydar i E. Mach-Lichotę. Poprawnej odpowiedzi udzieliło
28% nauczycieli [12]. Respondenci tego samego badania w 88% prawidłowo zaopatrzyliby złamaną kończynę, podczas gdy 56% nauczycieli biorących udział w naszym badaniu znało właściwe postępowanie [12].
Nieco większą wiedzą wykazali się badani odpowiadając, w jakim celu stosuje
się pozycję bezpieczną. W tym przypadku odnotowano 50% prawidłowych odpowiedzi. Jest to wynik lepszy od uzyskanego przez autorów badania w Wielkopolsce,
gdzie 50% nauczycieli wiedziało, co to jest pozycja bezpieczna, jednak tylko 33%
spośród nich umiało odpowiedzieć, w jakich przypadkach należy ją zastosować [6].
Znacznie gorzej należy ocenić wiedzę badanej grupy respondentów dotyczącą
sposobów zaopatrywania krwawiących ran. Obecnie zaleca się, aby w przypadku
krwotoku zewnętrznego zastosować opatrunek uciskowy w miejscu krwawienia,
przy czym wiedzę taką posiada niewiele ponad 30% ankietowanych. Podobny odsetek badanych w celu zaopatrzenia krwawiącej rany zastosowałby opaskę uciskową
powyżej miejsca krwawienia. W aktualnie obowiązujących wytycznych taką opaskę
stosuję się w szczególnych przypadkach m.in. amputacjach urazowych [5]. Porów15
ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014
Dobrostan i zespół
nując badanie własne do przeprowadzonego wśród nauczycieli w Ropczycach, można stwierdzić, że wiedza respondentów z obu grup nie różni się zbytnio [12]. Zbliżony rezultat otrzymali także autorzy ankiety w Szczecinie (42%) i Gryficach (36%)
[29]. Znacznie lepszą wiedzą pod tym względem wykazali się studenci uczelni wyższych w Poznaniu, gdzie odsetek prawidłowych odpowiedzi na pytanie dotyczące
postępowania w przypadku zranienia nożem z towarzyszącym silnym krwotokiem
oscylował pomiędzy 58% a 69% (w zależności od uczelni) [10]. Podobny wynik
udało się uzyskać autorom badania wśród rzeszowskich uczniów szkół ponadgimnazjalnych. 63% uczniów znało schemat postępowania w przypadku krwotoku [19].
Tylko niespełna 10% nauczycieli siemianowickich szkół wie, w jakim momencie
należy rozpocząć resuscytację poszkodowanego. Zdecydowanie lepiej pod tym
względem wypadli uczniowie losowo wybranych szkół województwa lubelskiego.
Tam ponad 40% respondentów znało aktualnie obowiązujące w tym względzie zalecenia. Zarówno w badaniu własnym, jak i tym z województwa lubelskiego duży
odsetek osób wskazało na brak tętna na szyi, jako moment rozpoczęcia RKO. Tymczasem już Wytyczne Europejskiej Rady Resuscytacji z 2000 roku sugerują zaniechanie sprawdzania tętna na tętnicach szyjnych przez osoby bez medycznego wykształcenia, gdyż osobom tym powyższa czynność sprawiała zawsze znaczne trudności [3,7].
Znacznie lepszą wiedzą ankietowani wykazali się odpowiadając na pytanie dotyczące oceny oddechu. Ponad połowa uczestników badania zna zasadę oceny oddechu wzrokiem, słuchem i dotykiem. Z kolei wśród respondentów z Gryfic regułę tę
znało tylko 46% nauczycieli. Znacznie bardziej wiedza ta rozpowszechniona była w
Szczecinie. Tam aż 74% ankietowanych znało zasady postępowania przy sprawdzaniu oddechu u poszkodowanego [29]. Jeszcze lepszą wiedzę w tym względzie posiadali poznańscy studenci, gdzie w zależności od rodzaju uczelni odsetek prawidłowych odpowiedzi stanowił od 80% do 96/% [10].
Respondenci wykazali się małą wiedzą dotyczącą resuscytacji krążeniowooddechowej. Z aktualnych wytycznych wynika, środek klatki piersiowej poszkodowanego jest najlepszym miejscem ułożenia rąk do masażu pośredniego serca [4].
Natomiast ponad 40% respondentów z Siemianowic Śląskich, jak i lubelskich
uczniów wskazuje na 1/3 dolnej części mostka, jako miejsce masażu serca podczas
resuscytacji [3].
Połowa personelu pedagogicznego w Siemianowicach Śląskich zna prawidłowy
stosunek uciśnięć klatki piersiowej do liczby oddechów podczas resuscytacji. Jest to
wynik zbliżony do uzyskanego przez autorów badania w szkołach podstawowych w
województwie podkarpackim [12]. Znacznie gorzej algorytm postępowania w takim
przypadku znają nauczyciele z Wielkopolski, odsetek prawidłowych odpowiedzi
wynosił 13% [6]. Być może badani pamiętają jeszcze zalecenia Europejskiej Rady
Resuscytacji z 2000 roku, kiedy obowiązywał stosunek 15 uciśnięć do 2 oddechów
[7]. Porównując wyniki uzyskane w badaniu własnym z wynikami badań prowadzonych wśród lubelskich uczniów i studentów, gdzie 3/4 z nich znało prawidłowy
stosunek uciśnięć do oddechów, można stwierdzić, że pedagodzy dysponują zbyt
słabą znajomością obowiązujących wytycznych [3]. Jednak porównując ten rezultat
16
Teresa Bilewicz-Wyrozumska, Joanna Rybarczyk, Katarzyn Lar,
Renata Złotkowska, Mariola Kucybała, Ewa Zbrojkiewicz, Monika Bilewicz-Stebel,
Alina Mroczek, Ewa Ziółko
Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy wśród nauczycieli
z otrzymanym przez autorów badania w Ośrodku Ratownictwa Medycznego w
Skierniewicach, gdzie aż 30% personelu medycznego nie znało aktualnych zaleceń,
można uznać, iż 50% odsetek nauczycieli z dobrą ich znajomością nie jest wynikiem najgorszym [16].
Mimo, że oparzenia są dość często występującymi urazami u dzieci nie wszyscy
respondenci potrafiliby prawidłowo postąpić mając do czynienia z oparzonym
dzieckiem. Odsetek osób wiedzących, jak udzielić pierwszej pomocy oparzonemu
wyniósł niespełna 70%. Jest to wynik znacząco gorszy od uzyskanego przez
uczniów i studentów, którzy w niemal 100% wiedzą, iż powierzchnię oparzoną
należy polewać bieżącą, chłodną wodą [10,19].
Najmniej trudności badanej grupie sprawiło pytanie dotyczące udzielania pomocy osobie, która omdlała. Ponad 80% nauczycieli prawidłowo odpowiedziało,
że poszkodowanego należy ułożyć na wznak z uniesionymi do góry kończynami
dolnymi oraz zapewnić dostęp świeżego powietrza. Rezultat ten jest porównywalny
z uzyskanym przez autorów badania przeprowadzonego wśród studentów w Poznaniu i znacznie lepszy niż nauczycieli (63%) i uczniów (61%) z Rzeszowszczyzny
[10,12,19].
Z kolei na pytanie ankietowe dotyczące ataku drgawek blisko 30% ankietowanych włożyłoby twardy przedmiot między zęby poszkodowanego, by nie doszło do
przygryzienia języka. Podobnie postąpiłoby ponad ¾ uczniów z Rzeszowa i wielu
studentów z Poznania [10, 19]. Natomiast bardzo wysokim poziomem wiedzy na
temat padaczki dysponują nauczyciele z Ropczyc. Spośród nich, aż 87% potrafiłoby
pomóc osobie z drgawkami [12]. Z kolei respondenci z badań Tokarskiego i Wojciechowskiej, którymi są nauczyciele szkół integracyjnych, posiadają wiedzę dotyczącą objawów padaczki, jednak pomocy osobie z jej objawami udzieliłoby tylko
46% z nich [22].
Szkoła jest miejscem, gdzie mogą zdarzyć się różne sytuacje, które często będą
wymagać udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej, dlatego też znajomość
zasad jej udzielania może okazać się niezbędna. Środowisko fizyczne szkoły, czyli
budynek, jego wyposażenie oraz organizacja zajęć mogą przyczynić się do zagrożenia zdrowia i życia uczniów w postaci wypadków i urazów. Także predyspozycje
psychofizyczne uczniów, jak duża mobilność, ciekawość, a także poszukiwanie
wrażeń są czynnikami ryzyka występowania okoliczności, w których udzielenie
pierwszej pomocy może być konieczne. Niemałe znaczenie w tym względzie ma
także środowisko społeczne szkoły, a więc relacje z rówieśnikami (skłonność do
przemocy, bójki), czy stosunki z nauczycielami (poniżanie, ośmieszanie), gdyż
wypadkom częściej ulegają dzieci, które nie lubią uczęszczać do szkoły, mają gorsze wyniki w nauce lub nie czują się w niej bezpiecznie. Aby promować bezpieczeństwo w szkole od 2000 roku obowiązuje przedmiot „edukacja dla bezpieczeństwa”, w ramach którego uczniowie powinni nauczyć się między innymi tzw. zdrowych i bezpiecznych zachowań, ale także umiejętności udzielania pierwszej pomocy
[30]. Nauczyciel by móc uczniom przekazać tę wiedzę powinien wykazywać się
perfekcyjną znajomością powyższych zagadnień. Jednak mimo niewielkiej liczby
17
ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014
Dobrostan i zespół
publikacji badających znajomość zasad pierwszej pomocy wśród nauczycieli,
wszystkie wydają się potwierdzać, iż istnieje duża potrzeba kształcenia tej grupy
zawodowej w zakresie pomocy przedmedycznej.
WNIOSKI
Na podstawie przedstawionych wyników sformułowano następujące wnioski:
1. Stan wiedzy nauczycieli w zakresie udzielania pierwszej pomocy jest niewystarczający. Czynnikiem mającym istotny wpływ na stan wiedzy jest czas, jaki minął od ostatniego szkolenia.
2. Poziom umiejętności ratowniczych zależy przede wszystkim od sposobu przeprowadzenia szkolenia, a dotychczasowy system szkoleń jest mało efektywny.
3. Umiejętności ratownicze pedagogów zależą od wykwalifikowania osoby przeprowadzającej szkolenie oraz jej umiejętności i doświadczenia.
4. Kursy pierwszej pomocy organizowane dla nauczycieli powinny być: obligatoryjne, cykliczne, a osoby je prowadzące winny posiadać odpowiednie certyfikaty.
5. Nauczyciele oczekują, aby szkolenia w których biorą udział prowadzili profesjonaliści i by były one nieodpłatne. Powinny mieć charakter regularnie przeprowadzanych szkoleń praktyczno-teoretycznych.
PIŚMIENNICTWO
1. Albrecht P.: Udar cieplny- profilaktyka, rozpoznawanie i leczenie. Standardy
Medyczne. Pediatria 2011, T. 8, s.403-404.
2. Bartczak M., Balcerzyk-Bardzo E.: Gotowość do udzielenia pierwszej pomocy
przed i po kursie BLS AED. Zdrowie Publiczne 2011, 121 (3), s. 234-237.
3. Chemperek E. i wsp.: Poziom wiedzy uczniów szkół ponadgimnazjalnych i studentów w zakresie pierwszej pomocy .Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu
2011, 17(4), s. 174-179.
4. Czukowska-Milanova L. i wsp.: Podstawowe zabiegi resuscytacyjne. [online]
http://nagle.mp.pl/resuscytacja/dorosli/show.html?id=79675 [dostęp:01.06.2013]
5. Goniewicz M.: Pierwsza pomoc. Podręcznik dla studentów. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011.
6. Grześkowiak M. i wsp.: Wiedza społeczeństwa Wielkopolski na temat resuscytacji. Nowiny Lekarskie 2008, 77,1,s.19-24.
7. Handley A. J. i wsp.: Wytyczne 2000 Europejskiej Rady Resuscytacji dotyczące
podstawowych zabiegów resuscytacyjnych u osób dorosłych (A BLS).[online]:
http://www.prc.krakow.pl/wyt/wyteee.htm#2 [dostęp: 01.06.2013].
18
Teresa Bilewicz-Wyrozumska, Joanna Rybarczyk, Katarzyn Lar,
Renata Złotkowska, Mariola Kucybała, Ewa Zbrojkiewicz, Monika Bilewicz-Stebel,
Alina Mroczek, Ewa Ziółko
Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy wśród nauczycieli
8. Jankowski D.: Nagłe zatrzymanie krążenia poza szpitalem w populacji dorosłych
miasta Szczecina w latach 2002-2003.Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie 2007, 53, s.33-42.
9. Jędrzejak J.: Padaczka stare i nowe wyzwania. Postępy Nauk Medycznych
1/2012, s. 45-50.
10. Jędrzejek M. i wsp.: Wolontariusz-profesjonalista? Porównanie umiejętności
udzielania BLS pomiędzy studentami kierunków medycznych a wolontariuszami.
Na Ratunek 2008, 2(1), s.56-58.
11. Jutel M., Cichocka-Jarosz E.: Alergia na jad owadów. Medycyna Praktyczna
[online]:http://alergie.mp.pl/chorobyalergiczne/choroby/show.html?id=59841
[dostęp:02.04. 2013].
12. Kosydar J., Mach-Lichota E.: Zachorowania nagłe wypadki u dzieci- znajomość
zasad udzielania pierwszej pomocy wśród nauczycieli szkoły podstawowej. II
Bieszczadzka Konferencja Ratownictwa Medycznego.Monografia, Lublin 2008,
s.87-95.
13. Lachowski S.: Wypadkowość wśród dzieci. Zdrowie Publiczne 2009, 119 (4),
s.451-454.
14. Lubaś F., Jakubaszko J.: Drogi oddechowe- przywracanie i utrzymywanie drożności, sztuczne oddychanie, [w:] Jakubaszko J.(red.): Ratownik medyczny, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2007.
15. Matysiak J. i wsp.: Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych ze szczególnym
uwzględnieniem pszczoły miodnej (Apis mellifera)- aktualny stan wiedzy. Alergia Astma Immunologia 2011, 16 (4), s. 163-171.
16. Mroczkowska M., Gaszyński W.: Poziom znajomości wytycznych resuscytacji
krążeniowo-oddechowej wśród pracowników Ośrodka Ratownictwa Medycznego w Skierniewicach. Medycyna Intensywna i Ratunkowa 2007, 10(1), s. 7-11.
17. .Podstawowe informacje o sytuacji demograficznej Polski w 2011 roku. Główny
Urząd Statystyczny Departament Badań Demograficznych, Materiał na konferencję prasową w dniu 27.01.2012.
18. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002
roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U. 03.6.69 z późn. zm.).
19. Sawa M., Mach-Lichota E.: Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy
wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych w powiecie rzeszowskim.[w:] II
Bieszczadzka Konferencja Ratownictwa Medycznego, Lublin 2008, s.107-121.
20. Sitek I.: Ocena znajomości zagadnień z pierwszej pomocy wśród studentów
uczelni uniwersyteckich miasta Poznania. Nowiny Lekarskie 2012, 81(6), s.641646.
19
ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014
Dobrostan i zespół
21. Tabele wynikowe Badania Chorobowości Szpitalnej Ogólnej Rok 2010. Liczebności i współczynniki. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny, [online]:
http://www.statystyka.medstat.waw.pl/wyniki/TabelaEurostat2010szac.html
[dostęp:2013.01.11].
22. Tokarski Z., Wojciechowska M.: Poziom wiedzy nauczycieli na temat padaczki
w szkołach integracyjnych. Problemy Pielęgniarstwa 2008, 16(1/2), s. 151-156.
23. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 roku. Prawo o ruchu drogowym (Dz. U.
05.108.908 z późn. zm.).
24. Ustawa z dnia 20 maja 1971 roku. Kodeks wykroczeń (Dz. U. 71.12.114 z póżn.
zm.).
25. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku. Kodeks pracy (Dz. U. 98.21.94 z późn.
zm.).
26. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku. Kodeks karny (Dz. U. 97.88.553).
27. Ustawa z dnia 8 września 2006 roku o Państwowym Ratownictwie Medycznym
(Dz. U. 06.191.1410).
28. Wanot B.: Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy wśród uczniów szkół
średnich w Pszczynie. Na Ratunek 2008,2(3), s.42-44.
29. Wiśniewski J., Majewski W.D.: Ocena poziomu wiedzy nauczycieli szkół ponadgimnazjalnych w zachodniopomorskiem na temat pierwszej pomocy medycznej. Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie 2007,53(2),
s.114-123.
30. Woynarowska B.: Edukacja zdrowotna podręcznik akademicki. Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2010, s. 329-337.
31. Wypadki drogowe w Polsce w 2011 roku. Komenda Główna Policji. Biuro Ruchu Drogowego. Zespół Profilaktyki i Analiz, Warszawa 2012.
32. Wypadki w szkołach i placówkach oświatowych w roku szkolnym 2010/2011 wg stanu na 30 września 2011 ,[online]:http://www.cie.men.gov.pl/ index.php/
danestatystyczne/137. html[dostęp: 05.01. 2013r.].
33. Wytyczne resuscytacji 2010. Publikacja przygotowana przez Europejską Radę
Resuscytacji (ERC) przy współpracy z Polską Radą Resuscytacji (PRR) Kraków
2010.
34. Yancey II A. H., White M.: Urazy brzucha, [w:] Campbell J. E. (red.): International Trauma Life Support. Ratownictwo medyczne w urazach. Medycyna Praktyczna, Kraków 2009.
35. Ździebło K.: Wypadek! – Co robić?. Pielęgniarka i Położna 2002, 44 (7), s. 4-5.
20
Teresa Bilewicz-Wyrozumska, Joanna Rybarczyk, Katarzyn Lar,
Renata Złotkowska, Mariola Kucybała, Ewa Zbrojkiewicz, Monika Bilewicz-Stebel,
Alina Mroczek, Ewa Ziółko
Znajomość zasad udzielania pierwszej pomocy wśród nauczycieli
STRESZCZENIE
Pierwszą przyczyną zgonów wśród dzieci i młodzieży w Polsce są urazy
i zatrucia. Większość z nich jest wynikiem wypadków komunikacyjnych , ale równie często dzieci i młodzież ulegają urazom w szkołach. Nauczyciele, ze względu
na charakter wykonywanego zawodu winni być dobrze wykwalifikowani do udzielania uczniom pierwszej pomocy przedmedycznej. Celem pracy było określenie
poziomu wiedzy nauczycieli na temat zasad udzielania pierwszej pomocy oraz znaczenia szkoleń z tego zakresu. Materiał do analizy stanowiły dane uzyskane w ramach badania ankietowego przeprowadzonego wśród nauczycieli różnych typów
szkół w Siemianowicach Śląskich. Narzędziem badawczym był kwestionariusz
ankiety zawierający 30 pytań (zamkniętych, otwartych i półotwartych). Analizę
statystyczną przeprowadzono za pomocą testów zależności Chiˆ2 Pearsona. Przyjęto
poziom istotności α=0,05. Wyniki: 94% ankietowanych brało udział w szkoleniach z
zasad udzielania pierwszej pomocy, ale większość z nich odbyła je przed kilku laty.
3/4 respondentów uważa kurs z zakresu pierwszej pomocy za potrzebny i chciałoby
się nadal szkolić w tym zakresie. 69% nauczycieli nigdy nie miało okazji udzielać
pierwszej pomocy. Wiedza respondentów na temat zasad udzielania pierwszej pomocy była bardzo zróżnicowana (poprawne odpowiedzi stanowiły 10-80% wszystkich udzielonych przez ankietowanych). Nauczyciele nie umieli wskazać momentu
w którym należy rozpocząć resuscytację, natomiast najszerszą wiedzę posiadali w
zakresie udzielania pierwszej pomocy w omdleniach. Z analiz wynika, że największą wiedzą w zakresie zasad udzielania pierwszej pomocy dysponują nauczyciele z
najkrótszym i najdłuższym stażem pracy oraz ci, którzy szkolenie z pierwszej pomocy odbyli krótko przed przeprowadzonym badaniem. Wnioski: Wiedza nauczycieli na temat zasad udzielania pierwszej pomocy jest niewystarczająca i niezadowalająca ze względu na charakter wykonywanego zawodu i wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń wymagających jej udzielenia. Pedagodzy są zainteresowani szkoleniami z zakresu pierwszej pomocy i są gotowi z nich korzystać, ale bez
pokrywania ich kosztów ze środków własnych. Nauczyciele oczekują, aby kursy
w których biorą udział były przeprowadzane cyklicznie, w dogodnych dla nich terminach. Preferowaną przez respondentów formą szkoleń jest metoda praktycznoteoretyczna, a zajęcia powinny być prowadzone przez wykwalifikowany i doświadczony personel.
ABSTRACT
The first reason of deceases in our country as in other country of the world are
circulatory system diseases and among the children and the teenagers are injures and
poisonings. Most of them take place in the roads but more often the children and
teenagers give the injures in a school environment. The teachers as a professional
group should be particularly well prepare for giving the first aid. The main aim: of
this thesis was knowledge qualification level of the teachers to the point of the first
aid and the training in this range. The material: to the researches determined the
21
ZDROWIE I DOBROSTAN 1/2014
Dobrostan i zespół
details which were got in a questionnaire, it took in June and September 2012
among the teachers in different types of school in Siemianowice Śl. The instrument
of research was especial constructed questionnaire details, it took 30 questions
which were closed, opened and semi-closed. To analysis of the details determined in
the research used Microsoft Office Excel 2007 software and Statistica 10. A statistical analysis took due to dependence tests Chi 2 Pearsona. It took significant level
q=0,05. Results: 94% of polleds took part in the training of the first aid but mos t of
them took it some years ago. ¾ respondents think that the course is essential, and
they would like still to take part in the training of this range.For question which
checks the knowledge of the respondents asked correctly in 10-80%. The least
known issue was it, when we should start the resuscitation however the best teachers
are prepare for giving the first aid person who faint. The analysis of quesitonnare
allow to state that the most knowledge in the first aid have the teachers who work
the shortest and the longest and the teachers who take part in the training of the first
aid short before taking in the research. Conclusion: the knowledge of the teachers to
the point of giving the first aid is not enough, the educators are interested in training
of the first aid and they would like to use it more often but without charging their
personal budget. The teachers expect for the training which they take part in will be
serial in the chosen of them deadline, it should be lead in professional way, too by
well-educated staff in practical-theoretically form.
Artykuł zawiera 34299 znaków ze spacjami
22