Pojęcie i znaczenie zasady pomocniczości (subsydiarności) do

CZŁOWIEK - NAJLEPSZA INWESTYCJA
PROJEKT WSPÓŁFINANSOWANY ZE ŚRODKÓW UNII EUROPEJSKIEJ W RAMACH EUROPEJSKIEGO FUNDUSZU
SPOŁECZNEGO
PROJEKT: „MOJE MIEJSCE NGO”
Pojęcie i znaczenie zasady pomocniczości (subsydiarności)
do realizacji zadań publicznych przez organizacje
pozarządowe w Polsce.
EKSPERTYZA PRAWNA
mgr Stanisław Grzegorski
Wrocław, 2012 r.
1
Spis treści
1. Wstęp
3
2. Konstytucyjne zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.
5
3. Zasada pomocniczości w innych przepisach prawnych:
3.1. W odniesieniu do uregulowań Unii Europejskiej
3.2. W prawie krajowym
6
8
4. Uregulowania prawne mające znaczenie dla organizacji pozarządowych
w Polsce.
10
5. Znaczenie prawa miejscowego dla realizacji zadań publicznych przez
organizacje pozarządowe.
6. Podsumowanie
Załącznik
14
18
19
2
1. Wstęp
W rozwoju ustrojów demokratycznych państw europejskich w XIX a zwłaszcza XX
wieku, ważną rolę odegrała nauka społeczna Kościoła katolickiego. Oficjalne dokumenty
tej instytucji wielokrotnie poruszały kwestie społeczne relacji państwo – obywatel, czy
państwo – organizacje społeczne. Pierwszym takim oficjalnym stanowiskiem Kościoła
katolickiego było opublikowanie 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII Encykliki
„Rerum Novarum”. Dotyczyła ona przede wszystkim położenia robotników. Z jednej
strony wyzysk i niesprawiedliwe traktowanie przez prywatnych właścicieli oraz bierności
liberalnego państwa lub obrona właścicieli, a z drugiej strony rozwój ruch robotniczych
propagujących idee socjalizmu i zniesienia własności prywatnej. Analizując sytuację
polityczną w ówczesnym świecie Leon XIII
podkreśla „prawo wymaga, żeby ani
jednostka, ani rodzina nie była pochłaniana przez państwo; jest rzeczą słuszną, by i
jednostka i rodzina miała swobodę działania, jak długo nie zagraża dobru powszechnemu,
lub wyrządza krzywdy bliźniemu”1. Dodaje również, że „państwo winno czuwać, by każdy
miał co mu się należy, i nie dopuszczać do krzywd, a karać ich sprawców. Chroniąc zaś
prawa prywatne, szczególnie maluczkich i biednych winno mieć państwo na względzie.
Warstwa bowiem bogatych dostatkami owarowana mniej potrzebuje opieki państwa;
klasy natomiast ubogie pozbawione ochrony, jaką daje majątek, szczególniej tej opieki
potrzebują”.2 Podkreślone zostało nie tylko prawo do zakładania związków zawodowych,
ale także organizacji społecznych takich jak „towarzystwa wzajemnej pomocy, różne
instytucje powstałe z inicjatywy prywatnej, które mają na celu zabezpieczyć pracowników,
ich wdowy i sieroty w razie śmierci, choroby lub wypadku nieszczęśliwego, stowarzyszenia opiekujące się młodzieżą obojga płci i starszymi”3 Leon XIII podkreśla
także, że „nie mogą władze państwowe rościć sobie słusznego prawa do nich, ani rządzić
nimi; a owszem mają obowiązek otaczać je szacunkiem, zapewniać im rozwój, a w razie
1
Społeczne Nauczanie Kościoła. Miesięcznik ZNAK nr 332-334, Kraków 1982 r. s.663
2
Tamże 664-665
3
Tamże s.671
3
potrzeby bronić przed krzywdami….Skoro więc wolność stowarzyszania się - jak to dziś
przyjęto – jest prawem każdego obywatela, to obywatele winni mieć także wolność wyboru
statutów i regulaminów, które się wydadzą najodpowiedniejszymi dla celów
stowarzyszenia”4. Jeszcze wyraźnie rolę państwa określił 40 lat później papież Pius XI w
Encyklice „Quadragesimo Anno”, który podkreślił, że „tak jednostkom, jak rodzinom
należy zostawić swobodę działania, o ile oczywiście pozwalają na to dobro publiczne i
prawa drugich, że obowiązkiem władzy państwowej jest ochrona społeczeństwa i jego
części składowych, lecz że przy obronie praw osób prywatnych trzeba uwzględniać
interesy przede wszystkim ludzi słabych i biednych”5
Relacje między władzami państwowymi a jej „częściami składowymi społeczeństwa”,
które współcześnie określamy III sektorem, zostały ujęte w tzw. zasadzie pomocniczości
(subsydiarności od łać. subsydium co oznacza pomoc, wsparcie). W dużym uproszczeniu
można by określić, że decyzje ważne dla obywateli powinny być podejmowane i
realizowane na możliwie najniższym szczeblu, jak najbliżej grupy społecznej, której
dotyczą a nie na poziomie centralnej władzy. Podstawą zasady pomocniczości jest
założenie, że zadania, które mogą być wykonane przez podmioty znajdujące się blisko
obywateli – jednostek, nie powinny być realizowane przez państwo, czy inaczej, organy
administracji publicznej. Zasada ta ma zastosowanie nie tylko w relacjach państwo –
samorządy terytorialne, ale także w odniesieniu do kościołów i związków wyznaniowych,
organizacji pozarządowych, a w pewnych sytuacjach także przedsiębiorstw. Zasada ta
opiera się na dwóch założeniach:
 Tyle wolności, ile można, tyle uspołecznienia ile jest potrzebne,
 Tyle społeczeństwa, ile można, tyle państwa ile jest konieczne.
4
Tamże s.675
55
Tamże s.689
4
Zasada pomocniczości, oznacza, że państwo, czy samorząd terytorialny nie powinny
zastępować inicjatyw jednostek i organizacji społecznych, ale je chronić i wspierać –
pomóc w samodzielnej realizacji zadań.
2. Konstytucyjne zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej.
Do konstytucyjnych zasad ustrojowych zawartych naszej ustawie zasadniczej należy
zaliczyć:
 zasadę pomocniczości – preambuła Konstytucji
 zasadę republikańskiej formy państwa – art. 1
 zasadę demokratycznego państwa prawnego – art.2
 zasadę unitarnej formy państwa – art. 3
 zasadę suwerenności narodu art. 4. 1.
 zasadę reprezentacji politycznej – art. 4.2 i art. 104.1
 zasadę niepodległości i suwerenności Rzeczypospolitej Polskiej – art.
5;art.9;art.26.1;art.85.1;art.126.2
 zasadę podziału władzy i równowagi władz – art. 10.1
 zasadę społeczeństwa obywatelskiego – art.11.1; art.12
 zasadę decentralizacji władzy publicznej i samorządu – art.15.1; art.16.1;
art.17.1
 zasadę społecznej gospodarki rynkowej – art.20
5
 zasadę niezależności oraz współdziałania państwa i Kościołów oraz innych
związków wyznaniowych – art. 25
 zasadę przyrodzonej godności człowieka – art. 30
Wyżej wymienione zasady, z wyjątkiem zasady pomocniczości, zostały określone –
zdefiniowane, jak to zostało wykazane w poszczególnych artykułach Konstytucji RP. Zasada
pomocniczości została tylko wymieniona w preambule Konstytucji, przez co nabiera waloru
meta zasady, niestety zabrakło jej definicji. Ten brak ma istotne znaczenie dla praktyki, dla
możliwości jej egzekwowania. Na poszczególne artykuły Konstytucji obywatel w sytuacjach
spornych może się powoływać wprost (art.80). Trudno to jednak zastosować do wstępu do
Konstytucji, zwłaszcza, jeżeli brakuje określenia zasady pomocniczości.
3. Zasada pomocniczości w innych polskich przepisach prawnych:
a. W odniesieniu do uregulowań Unii Europejskiej
Zasada pomocniczości w polskich przepisach prawnych występuje w dwóch znaczeniach.
Pierwsze to jest w odniesieniu do aktów prawnych związanych z regulacjami Unii
Europejskiej. Wszystkie działania podejmowane przez instytucje Unii Europejskiej
prowadzone są zgodnie z ustalonymi w traktatach zasadami. Do tych zasad zalicza się:
 zasada niedyskryminowania ze względu na obywatelstwo,
 zasada subsydiarności i wiążąca się z nią zasada proporcjonalności
 zasada lojalności
 zasada równowagi instytucjonalnej.
Zasada subsydiarności (pomocniczości) wiąże się z podziałem kompetencji i zadań pomiędzy
systemem instytucjonalnym Unii Europejskiej a organami państw członkowskich. Pojęcie to
w Unii Europejskiej ewoluowało i zmieniało zakres oddziaływania. Obecne znaczenie jest
6
najtrafniej ujęte w Traktacie z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat
ustanawiający Wspólnotę Europejską, sporządzony w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r.
"ARTYKUŁ 3b
1.
2.
3.
4.
Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania. Wykonywanie tych
kompetencji podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności.
Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji
przyznanych jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia
określonych w nich celów. Wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach
należą do Państw Członkowskich.
Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej
kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w
jakim cele zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób
wystarczający przez Państwa Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i
regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze względu na rozmiary lub skutki
proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Unii.
Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgodnie z Protokołem w sprawie
stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności. Parlamenty narodowe
czuwają nad przestrzeganiem zasady pomocniczości zgodnie z procedurą
przewidzianą w tym Protokole.
Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają
poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów.
Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie
stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.".6
Uregulowanie
to
wymusiło
wprowadzenie
w
prawach
krajowych
państw
członkowskich, w szczególności do funkcji parlamentów narodowych, zmian, które czyniłyby
zadość przypisanych im funkcjom kontrolnym nad stosowaniem zasady pomocniczości.
Wykaz regulacji krajowych w odniesieniu do zasady pomocniczości w znaczeniu unijnym
znajduje się w załączniku.
6
Dz.U. nr 203 poz.1569 z 2009 r.
7
b. W prawie krajowym
Jak już było powyżej wspomniane w odniesieniu do zastosowana zasady pomocniczości do
relacji pomiędzy różnymi podmiotami wewnątrz kraju, podstawowe znaczenie ma nazwanie
tej zasady już w preambule naszej Konstytucji:
….ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa
oparte na poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu
społecznym oraz na zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich
wspólnot.7
W myśl tej zasady (bo zdefiniowania się jeszcze nie doczekała), poprzez pewną analogię
do zastosowania jej w prawie europejskim, należałoby przyjąć, że władza państwowa –
centralna winna spełniać funkcję pomocnicza i realizując tylko te zadania, które nie mogą być
skuteczniej wykonane na niższych poziomach organizacyjnych. Dotyczy to nie tylko
samorządów terytorialnych ale także podmiotów niepublicznych. Podobnie samorządy
terytorialne przypisane im zadania powinni realizować tylko wtedy, kiedy nie ma podmiotów,
które zrobiłyby by to efektywniej i które są bliżej obywatela.
Pomimo braku definicji jednoznacznie określającej znaczenie zasady pomocniczości, w
polskim prawie mamy obecnie już wiele przepisów – ustaw , które w przyjętych
rozwiązaniach powołują się na tę zasadę. Wykaz najważniejszych aktów prawnych i ich
wypisy w załączniki do niniejszej ekspertyzy.
W niektórych ustawach mamy jedynie odniesienie do zasady pomocniczości we
wstępie do przyjmowanych regulacji np. w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy
osobom uprawnionym do alimentów :
Uważając, że
7
Dz. U. nr 78 po.483 z 1997 r. (ze zm.)
8
dostarczanie środków utrzymania osobom, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić
swoich potrzeb, a w szczególności dzieciom, jest w pierwszej kolejności obowiązkiem
wskazanych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym członków ich rodziny,
konstytucyjna zasada pomocniczości nakłada na państwo obowiązek wspierania jedynie
tych osób ubogich, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb i nie
otrzymują należnego im wsparcia od osób należących do kręgu zobowiązanych wobec nich do
alimentacji,
wspieranie osób znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej z powodu niemożności
wyegzekwowania alimentów należy łączyć z działaniami zmierzającymi do zwiększenia
odpowiedzialności osób zobowiązanych do alimentacji, stanowi się co następuje:8
W innych ustawach, wynika to z przyjętych rozwiązań prawnych, np. w ustawie z dnia 12
marca 2004 r. o pomocy społecznej. W ustawie w pierwszych jej artykułach została
zastosowana zasada pomocniczości, chociaż nie zosatała literalnie wymieniona:
Art. 2. 1. Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu
umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są
one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości.
2. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej,
współpracując w tym zakresie, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi i
pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz
osobami fizycznymi i prawnymi.
Art. 3. 1. Pomoc społeczna wspiera osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do
zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwia im życie w warunkach odpowiadających
godności człowieka.
8
Dz. U. nr 1 poz 7 z 2009 r. ze zm.
9
2. Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie sytuacjom, o których mowa w art. 2
ust. 1, przez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i
rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem.
3. Rodzaj, forma i rozmiar świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności
uzasadniających udzielenie pomocy.
4. Potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy powinny zostać uwzględnione, jeżeli
odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej.9
W pozostałych są wymieniane w treści przepisów np. w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. o
wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej w art. 3:
Art. 3. 1. Obowiązek wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji
opiekuńczo-wychowawczych oraz organizacji pieczy zastępczej, w zakresie ustalonym ustawą,
spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz na organach administracji
rządowej.
2. Obowiązek, o którym mowa w ust. 1, jednostki samorządu terytorialnego oraz organy
administracji rządowej realizują w szczególności we współpracy ze środowiskiem lokalnym,
sądami i ich organami pomocniczymi, Policją, instytucjami oświatowymi, podmiotami
leczniczymi, a także kościołami i związkami wyznaniowymi oraz organizacjami społecznymi.
3. Zadania z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej są realizowane
zgodnie z zasadą pomocniczości, zwłaszcza gdy przepisy ustawy przewidują możliwość
zlecania realizacji tych zadań przez organy jednostek samorządu terytorialnego.
W większości jednak ujęć nie są przyjmowane rozwiązania, które by bezwzględnie
obligowały organy administracji publicznej do stosowania zasady pomocniczości, poprzez
przekazywanie do realizacji swoich zadań podmiotom nie publicznym, lecz są to stworzone
tylko możliwości zastosowania takiego rozwiązania.
9
Dz.U. nr 175 poz. 1362 z 2009 r. ze zm.
10
4. Uregulowania
prawne
mające
znaczenie
dla
organizacji
pozarządowych w Polsce.
Dla organizacji pozarządowych działających w Polsce, kluczowe znaczenie ma regulacja
przyjęta w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o
wolontariacie. Jest to swego rodzaju „konstytucja” III sektora. W ustawie tej niestety także
nie mamy zdefiniowanej zasady pomocniczości a tylko odwołanie się do niej:
Art. 5. 1. Organy administracji publicznej prowadzą działalność w sferze zadań
publicznych, o której mowa w art. 4, we współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz
podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3, prowadzącymi, odpowiednio do terytorialnego
zakresu działania organów administracji publicznej, działalność pożytku publicznego w
zakresie odpowiadającym zadaniom tych organów.
2. Współpraca, o której mowa w ust. 1, odbywa się w szczególności w formach:
1) zlecania organizacjom pozarządowym oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3
realizacji zadań publicznych na zasadach określonych w ustawie;
2) wzajemnego informowania się o planowanych kierunkach działalności;
3) konsultowania z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3
ust. 3 projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej
tych organizacji;
4) konsultowania projektów aktów normatywnych dotyczących sfery zadań publicznych, o
której mowa w art. 4, z radami działalności pożytku publicznego, w przypadku ich
utworzenia przez właściwe jednostki samorządu terytorialnego;
5) tworzenia wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym, złożonych z
przedstawicieli organizacji pozarządowych, podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 oraz
przedstawicieli właściwych organów administracji publicznej;
6) umowy o wykonanie inicjatywy lokalnej na zasadach określonych w ustawie;
7) umów partnerstwa określonych w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach
prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712 i Nr 157, poz. 1241).
11
3. Współpraca, o której mowa w ust. 1, odbywa się na zasadach: pomocniczości,
suwerenności stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności.
4. Zlecanie realizacji zadań publicznych, o którym mowa w ust. 2 pkt 1, jako zadań
zleconych w rozumieniu art. 127 ust. 1 pkt 1 lit. e, art. 151 ust. 1 oraz art. 221 ustawy z dnia
27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, może mieć formy:
1) powierzania wykonywania zadań publicznych, wraz z udzieleniem dotacji na
finansowanie ich realizacji, lub
2) wspierania wykonywania zadań publicznych, wraz z udzieleniem dotacji na
dofinansowanie ich realizacji.
5. Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego określa, w drodze uchwały,
szczegółowy sposób konsultowania z radami działalności pożytku publicznego lub
organizacjami pozarządowymi i podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 projektów aktów
prawa miejscowego w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji.
6. Organ
administracji
publicznej
może
po
konsultacjach
z
organizacjami
pozarządowymi i podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 tworzyć i prowadzić jednostki
organizacyjne, których celem jest działalność, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 33.
7. Podmiotem prowadzącym jednostkę, o której mowa w ust. 6, może być także
organizacja pozarządowa oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3.
8. Jednostki samorządu terytorialnego mogą udzielać pożyczek, gwarancji, poręczeń
organizacjom pozarządowym oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3, na realizację
zadań w sferze pożytku publicznego, na zasadach określonych w odrębnych przepisach.10
W zacytowanym powyżej artykule 5 wspomnianej ustawy ważniejsze od faktu wymienienia
w nim w ustępie 3 zasady pomocniczości, jest przyjęte rozwiązanie w ustępie 1 : organy
administracji publicznej prowadzą działalność w sferze zadań publicznych…we współpracy z
organizacjami pozarządowymi… Mamy tutaj obowiązek prowadzenia działalności we
współpracy w zadaniach realizowanych w sferach wymienionych w art. 4 tejże ustawy, a jest
to zakres bardzo szeroki obejmujący w praktyce wszystkie pola działalności III sektora:
10
Dz.U. nr 234 poz. 1536 z 2010 r. ze zm.
12
1) pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz
wyrównywania szans tych rodzin i osób;
1a)
(3)
wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;
2) działalności na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych
wykluczeniem społecznym;
3) działalności charytatywnej;
4) podtrzymywania i upowszechniania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz
rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej;
5) działalności na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego;
6) ochrony i promocji zdrowia;
7) działalności na rzecz osób niepełnosprawnych;
8) promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i
zagrożonych zwolnieniem z pracy;
9) działalności na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn;
10) działalności na rzecz osób w wieku emerytalnym;
11) działalności wspomagającej rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości;
12) działalności wspomagającej rozwój techniki, wynalazczości i innowacyjności oraz
rozpowszechnianie
i
wdrażanie
nowych
rozwiązań
technicznych
w
praktyce
gospodarczej;
13) działalności wspomagającej rozwój wspólnot i społeczności lokalnych;
14) nauki, szkolnictwa wyższego, edukacji, oświaty i wychowania;
15) wypoczynku dzieci i młodzieży;
16) kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego;
17) wspierania i upowszechniania kultury fizycznej;
18) ekologii i ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego;
19) turystyki i krajoznawstwa;
20) porządku i bezpieczeństwa publicznego;
21) obronności państwa i działalności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;
22) upowszechniania i ochrony wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich, a
także działań wspomagających rozwój demokracji;
13
23) ratownictwa i ochrony ludności;
24) pomocy ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za
granicą;
25) upowszechniania i ochrony praw konsumentów;
26) działalności na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy
między społeczeństwami;
27) promocji i organizacji wolontariatu;
28) pomocy Polonii i Polakom za granicą;
29) działalności na rzecz kombatantów i osób represjonowanych;
30) promocji Rzeczypospolitej Polskiej za granicą;
31) działalności na rzecz rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa, upowszechniania i ochrony
praw dziecka;
32) przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym;
33) działalności na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3
ust. 3, w zakresie określonym w pkt 1-32.11
Niestety przyjęte formy współpracy w ustępie 2 tegoż artykułu 5 umożliwiają przyjęcie takiej
formy, która nie będzie obligowała do zlecania w formie powierzania lub wspierania, które to
formy byłyby wyrazem zastosowania zasady pomocniczości, lecz mogą np. przyjąć formę
wzajemnego informowania się o planowanych kierunkach działalności (ust.2 pkt 2).
Co raz częściej w nowych ustawach występuje odniesienie do regulacji przyjętych w ustawie
o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz często są to literalne odniesienia do
organizacji pozarządowych lub organizacji posiadających status pożytku publicznego.
Przykładem tego jest ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy
zastępczej. W ustawie tej mamy także w art. 3 wymienioną zasadę pomocniczości i jest też
11
Dz. U. nr 234 poz. 1536 ze zm.
14
ona ideą przewodnia w realizacji przyjętych w tej ustawie zadań, podobnie jak i w całym
systemie pomocy społecznej, o czym wspomniane było powyżej:
Art. 3. 1. Obowiązek wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji
opiekuńczo-wychowawczych oraz organizacji pieczy zastępczej, w zakresie ustalonym ustawą,
spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz na organach administracji
rządowej.
2. Obowiązek, o którym mowa w ust. 1, jednostki samorządu terytorialnego oraz organy
administracji rządowej realizują w szczególności we współpracy ze środowiskiem lokalnym,
sądami i ich organami pomocniczymi, Policją, instytucjami oświatowymi, podmiotami
leczniczymi, a także kościołami i związkami wyznaniowymi oraz organizacjami społecznymi.
3. Zadania z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej są realizowane
zgodnie z zasadą pomocniczości, zwłaszcza gdy przepisy ustawy przewidują możliwość
zlecania realizacji tych zadań przez organy jednostek samorządu terytorialnego.
Poza tym ustawa ta w art. 190 określa szczegółowo, które zadania organy samorządu
terytorialnego mogą zlecić do realizacji między innymi organizacjom pozarządowym:
Art. 190. 1. Organy jednostek samorządu terytorialnego mogą zlecić realizację zadań, o
których mowa w art. 10 ust. 1, art. 18 ust. 2 i 3, art. 60 ust. 1, art. 76 ust. 1, art. 93 ust. 2 i 3 i
art. 154 ust. 2:
1) organizacjom pozarządowym prowadzącym działalność w zakresie wspierania rodziny,
pieczy zastępczej lub pomocy społecznej;
2) osobom prawnym i jednostkom organizacyjnym działającym na podstawie przepisów o
stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, stosunku
Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancji wolności
sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności w
zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej lub pomocy społecznej.
2. Do zlecania realizacji zadań, o których mowa w ust. 1, stosuje się ustawę z dnia 24
kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
15
Można, więc zauważyć, że w ostatnich latach przybywa regulacji, które umożliwiają
realizację zadań publicznych przez organizacje pozarządowe prowadzące w danej sferze
zadań publicznych swoją działalność statutową. Niestety jest to najczęściej tylko możliwość
zlecania a nie obowiązek. W efekcie większość zadań z realizowana jest przez organy
administracji publicznej, które same siebie finansują za realizowane zadania przez co jakoś
tych świadczeń jest najczęściej na poziomie minimalnym, gdyż decyduje kryterium
finansowe i spełnienie minimum wymagań ustawowych a nie dobro klienta.
5. Znaczenie prawa miejscowego dla realizacji zadań publicznych przez
organizacje pozarządowe.
Znaczenie ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie jest też istotne nie
tylko z rozwiązań, o których była wspomniano powyżej, ale także z faktu, że obliguje do
przyjmowania działań na poziomie regionalnym i lokalnym poprzez obowiązek uchwalania
rocznych lub wieloletnich programów współpracy z organizacjami pozarządowymi.
Art. 5a. 1. Organ
stanowiący
jednostki
samorządu
terytorialnego
uchwala,
po
konsultacjach z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust.
3, przeprowadzonych w sposób określony w art. 5 ust. 5, roczny program współpracy z
organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3. Roczny
program współpracy jest uchwalany do dnia 30 listopada roku poprzedzającego okres
obowiązywania programu.
2. Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego może uchwalić, w sposób
określony w ust. 1, wieloletni program współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz
podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3.
3. Organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego, nie później niż do dnia 30
kwietnia każdego roku, jest obowiązany przedłożyć organowi stanowiącemu jednostki
samorządu terytorialnego oraz opublikować w Biuletynie Informacji Publicznej sprawozdanie
z realizacji programu współpracy za rok poprzedni.
16
4. Program współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi
w art. 3 ust. 3 zawiera w szczególności:
1) cel główny i cele szczegółowe programu;
2) zasady współpracy;
3) zakres przedmiotowy;
4) formy współpracy, o których mowa w art. 5 ust. 2;
5) priorytetowe zadania publiczne;
6) okres realizacji programu;
7) sposób realizacji programu;
8)
(5)
wysokość środków planowanych na realizację programu;
9) sposób oceny realizacji programu;
10) informację o sposobie tworzenia programu oraz o przebiegu konsultacji;
11) tryb powoływania i zasady działania komisji konkursowych do opiniowania ofert w
otwartych konkursach ofert.
Art. 5b. 1. Organ administracji rządowej może, w drodze zarządzenia, przyjąć, po
konsultacjach z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust.
3, program współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w
art. 3 ust. 3 na okres od roku do 5 lat.
2. Przepisy art. 5a ust. 1 zdanie 2 i ust. 4 stosuje się odpowiednio.
3. Organ administracji rządowej nie później niż do dnia 30 kwietnia każdego roku
ogłasza w Biuletynie Informacji Publicznej sprawozdanie z realizacji programu współpracy
za rok poprzedni.
Należy jednak podkreślić, że przepisy te często nie wykorzystywane przez organizacje
pozarządowe do wpływania na kształt tych programów. Do spełnienia konstruktywnej roli
takich programów potrzebna jest wola obu stron do współdziałania, a w praktyce wygląda to
różnie. Są to jednak wciąż stosunkowo nowe regulacje prawne i obie strony muszą się
nauczyć je wykorzystywać dla dobra społeczności lokalnych lub regionalnych.
17
6. Podsumowanie
W polskich przepisach prawnych nie mamy zdefiniowanej zasady pomocniczości. W
wielu ustawach, w tym nawet w Konstytucji jest ona tylko wymieniona. Dla organizacji
pozarządowych ważne są regulacje przyjęte w ustawie o działalności pożytku publicznego i o
wolontariacie, a także w innych ustawach, które do tych uregulowań się odwołują, gdyż
stworzona została ścieżka do fakultatywnego zlecania im zadań publicznych. Jednak ta
dobrowolność powoduje także znaczne ograniczenia i hamuje rozwój trzeciego sektora.
Wskazane byłoby więc dążenie do zmiany niektórych uregulowań, zwłaszcza w ustawie o
działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, które pomogłyby w
większym
zastosowaniu zasady pomocniczości co powinno skutkować większym uspołecznieniem
realizacji zadań publicznych przez podmioty niepubliczne.
18
ZAŁACZNIK do ekspertyzy prawnej
Wykaz aktów prawnych, w których występuje pojęcie zasady
pomocniczości w przepisach polskiego systemu prawnego.
I. W odniesieniu do definicji określonej w prawie Unii Europejskiej.
1. M.P.2012.32 j.t. UCHWAŁA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 30 lipca 1992 r.
Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej
Art.34
4e. Do projektu uchwały w sprawie uznania projektu aktu ustawodawczego Unii Europejskiej za
niezgodny z zasadą pomocniczości, o której mowa w art. 5 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej, dołącza
się projekt uzasadnionej opinii zawierającej powody, dla których Sejm uznaje, że projekt aktu
ustawodawczego Unii Europejskiej nie jest zgodny z zasadą pomocniczości.
4f. Do projektu uchwały w sprawie wniesienia do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej
skargi w sprawie naruszenia przez akt ustawodawczy Unii Europejskiej zasady pomocniczości, o
której mowa w art. 5 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej, dołącza się uzasadnienie oraz projekt skargi.
4g. Do projektu uchwały w sprawie cofnięcia skargi w sprawie naruszenia przez akt
ustawodawczy Unii Europejskiej zasady pomocniczości, o której mowa w art. 5 ust. 3 Traktatu o Unii
Europejskiej, dołącza się uzasadnienie.
2. M.P.2010.39.542 j.t. (2011-01-12 zm. M.P.2011.6.62 art. 1)
UCHWAŁA
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 23 listopada 1990 r. Regulamin Senatu
SENATU
DZIAŁ VIIIA POSTĘPOWANIE W SPRAWACH ZWIĄZANYCH Z CZŁONKOSTWEM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ W UNII EUROPEJSKIEJ
Rozdział 2 Przestrzeganie zasady pomocniczości
Art. 75d. 1. Jeżeli komisja uchwali opinię, w której uzna, iż rozpatrywany projekt aktu
ustawodawczego Unii Europejskiej nie jest zgodny z zasadą pomocniczości, składa do Marszałka
Senatu wniosek o podjęcie inicjatywy uchwałodawczej wraz z projektem opinii Senatu o niezgodności
projektu z zasadą pomocniczości.
2. Marszałek Senatu kieruje projekt opinii Senatu do właściwych komisji, w tym do Komisji Spraw
Unii Europejskiej.
Art. 75e. 1. Projekt uchwały Senatu w sprawie wniesienia do Trybunału Sprawiedliwości Unii
Europejskiej skargi w sprawie naruszenia przez akt ustawodawczy Unii Europejskiej zasady
pomocniczości, wraz ze skargą, może wnieść komisja.
19
2. Marszałek Senatu kieruje projekt uchwały, o której mowa w ust. 1, do właściwych komisji, w
tym do Komisji Spraw Unii Europejskiej.
3. Dz.U.2010.213.1395 USTAWA z dnia 8 października 2010 r. o współpracy Rady Ministrów z
Sejmem i Senatem w sprawach związanych z członkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii
Europejskiej (Dz. U. z dnia 12 listopada 2010 r.)
Art. 7. 1. Rada Ministrów przekazuje Sejmowi i Senatowi projekty stanowisk Rzeczypospolitej
Polskiej w sprawie projektów aktów ustawodawczych Unii Europejskiej, biorąc pod uwagę terminy
wynikające z prawa Unii Europejskiej, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania tych
projektów.
2. Rada Ministrów przekazuje Sejmowi i Senatowi, niezwłocznie po ich otrzymaniu, projekty
aktów Unii Europejskiej przyjmowanych na podstawie art. 352 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej. Rada Ministrów przekazuje Sejmowi i Senatowi projekty stanowisk Rzeczypospolitej
Polskiej w sprawie tych projektów aktów Unii Europejskiej, biorąc pod uwagę terminy wynikające z
prawa Unii Europejskiej, nie później jednak niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania tych projektów.
3. Do projektu stanowiska, o którym mowa w ust. 1 i 2, Rada Ministrów dołącza:
1) uzasadnienie obejmujące ocenę przewidywanych skutków prawnych aktu ustawodawczego Unii
Europejskiej dla polskiego systemu prawa oraz skutków społecznych, gospodarczych i
finansowych dla Rzeczypospolitej Polskiej;
2) informację o rodzaju procedury stanowienia prawa dotyczącej przyjmowania aktu
ustawodawczego Unii Europejskiej, określonej w przepisach Traktatu o Unii Europejskiej i
Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz o trybie głosowania w Radzie;
3) informację w sprawie zgodności projektu aktu ustawodawczego Unii Europejskiej z zasadą
pomocniczości, o której mowa w art. 5 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej.
4. Organ właściwy na podstawie regulaminu Sejmu i organ właściwy na podstawie regulaminu
Senatu mogą wyrazić opinie o projekcie aktu Unii Europejskiej, o którym mowa w ust. 1 i 2, w terminie
49 dni od dnia przekazania odpowiednio Sejmowi lub Senatowi projektu tego aktu.
5. Jeżeli termin na wyrażenie opinii określony przez Komisję Europejską dla państw
członkowskich jest krótszy niż 56 dni, Rada Ministrów przedstawia projekt stanowiska
Rzeczypospolitej Polskiej w terminie odpowiadającym 1/4 czasu określonego przez Komisję
Europejską.
6. Niewyrażenie opinii w terminach, o których mowa w ust. 4 lub 5, uważa się za niezgłoszenie
uwag do projektu.
4. Dz.U.2004.90.864/30 (2011-12-01 zm.
Dz.U.2011.260.1555
Europejskiej*(Dz. U. z dnia 30 kwietnia 2004 r.)
art. 1)
TRAKTAT
o
Unii
…ZDECYDOWANI kontynuować proces tworzenia coraz ściślejszego związku między narodami
Europy, w którym decyzje są podejmowane jak najbliżej obywateli, zgodnie z zasadą
pomocniczości,
MAJĄC NA UWADZE dalsze kroki, które należy przedsięwziąć na rzecz rozwoju integracji
europejskiej,
POSTANOWILI ustanowić Unię Europejską i w tym celu powołali jako swych pełnomocników:…
20
5. Dz.U.2009.203.1569 TRAKTAT z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat
ustanawiający Wspólnotę Europejską, sporządzony w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007 r. (Dz. U. z dnia
2 grudnia 2009 r.)
…..
6) Dodaje się artykuł 3b, który zastępuje artykuł 5 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską,
w brzmieniu:
"ARTYKUŁ 3b
1.
2.
3.
4.
Granice kompetencji Unii wyznacza zasada przyznania. Wykonywanie tych kompetencji
podlega zasadom pomocniczości i proporcjonalności.
Zgodnie z zasadą przyznania Unia działa wyłącznie w granicach kompetencji przyznanych
jej przez Państwa Członkowskie w Traktatach do osiągnięcia określonych w nich celów.
Wszelkie kompetencje nieprzyznane Unii w Traktatach należą do Państw Członkowskich.
Zgodnie z zasadą pomocniczości, w dziedzinach, które nie należą do jej wyłącznej
kompetencji, Unia podejmuje działania tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele
zamierzonego działania nie mogą zostać osiągnięte w sposób wystarczający przez Państwa
Członkowskie, zarówno na poziomie centralnym, jak i regionalnym oraz lokalnym, i jeśli ze
względu na rozmiary lub skutki proponowanego działania możliwe jest lepsze ich osiągnięcie
na poziomie Unii.
Instytucje Unii stosują zasadę pomocniczości zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania
zasad pomocniczości i proporcjonalności. Parlamenty narodowe czuwają nad
przestrzeganiem zasady pomocniczości zgodnie z procedurą przewidzianą w tym
Protokole.
Zgodnie z zasadą proporcjonalności zakres i forma działania Unii nie wykraczają poza to, co
jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów.
Instytucje Unii stosują zasadę proporcjonalności zgodnie z Protokołem w sprawie
stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.".
6. Dz.U.2004.90.864/31 (2004-05-01 sprost. Dz.U.UE.L.2007.60.1 sprost. Dz.U.UE.L.2008.118.35
sprost.Dz.U.UE.L.2010.82.3)
TRAKTAT Z AMSTERDAMU ZMIENIAJĄCY TRAKTAT O UNII EUROPEJSKIEJ, TRAKTATY
USTANAWIAJĄCE WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE I NIEKTÓRE ZWIĄZANE Z NIMI AKTY (Dz. U. z
dnia 30 kwietnia 2004 r.)
5)
Artykuł B otrzymuje brzmienie:
"Artykuł B
Unia stawia sobie następujące cele:
- popieranie postępu gospodarczego i społecznego oraz wysokiego poziomu
zatrudnienia i doprowadzenie do zrównoważonego i trwałego rozwoju, zwłaszcza
poprzez utworzenie przestrzeni bez granic wewnętrznych, umocnienie gospodarczej i
społecznej spójności oraz ustanowienie unii gospodarczej i walutowej, obejmującej
docelowo jedną walutę, zgodnie z postanowieniami niniejszego Traktatu;
- potwierdzanie swej tożsamości na arenie międzynarodowej, zwłaszcza poprzez
realizację wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, w tym stopniowe
określanie wspólnej polityki obronnej, która zgodnie z artykułem J.7 mogłaby
prowadzić do wspólnej obrony;
21
- umacnianie ochrony praw i interesów obywateli Państw Członkowskich poprzez
ustanowienie obywatelstwa Unii;
- utrzymanie i rozwijanie Unii jako przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i
sprawiedliwości, w której zagwarantowana jest swoboda przepływu osób, w
powiązaniu z właściwymi środkami w odniesieniu do kontroli granic zewnętrznych,
azylu, imigracji oraz zapobiegania i zwalczania przestępczości;
- pełne zachowanie dorobku wspólnotowego i jego rozwój, z uwzględnieniem zakresu,
w jakim polityki i formy współpracy, ustanowione niniejszym Traktatem, wymagają
zmiany w celu zapewnienia skuteczności mechanizmów i instytucji Wspólnoty.
Unia osiąga swe cele zgodnie z postanowieniami niniejszego Traktatu, określonymi w
nim warunkami i harmonogramem, z poszanowaniem zasady pomocniczości, określonej
w artykule 3b Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską".
7. Dz.U.2004.90.864/2 (2012-01-01 zm.
Dz.U.UE.L.2010.325.4)
TRAKTAT
FUNKCJONOWANIU UNII EUROPEJSKIEJ (Dz. U. z dnia 30 kwietnia 2004 r.)
O
Artykuł 69. Parlamenty narodowe zapewniają zgodność wniosków i inicjatyw
ustawodawczych przedkładanych w ramach rozdziałów 4 i 5 z zasadą pomocniczości,
zgodnie z Protokołem w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.
II. W odniesieniu do ujęcia zasady pomocniczości wyłącznie do regulacji
wewnętrznych – polskich.
Dz.U.1997.78.483 (2009-10-21 zm. Dz.U.2009.114.946 art. 1) KONSTYTUCJA
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z dnia 16 lipca 1997 r.)
….ustanawiamy Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla państwa oparte na
poszanowaniu wolności i sprawiedliwości, współdziałaniu władz, dialogu społecznym oraz na
zasadzie pomocniczości umacniającej uprawnienia obywateli i ich wspólnot.
Dz.U.2010.234.1536 j.t. (2012-01-01 zm. Dz.U.2011.149.887 art. 215 zm. Dz.U.2011.209.1244
art. 1). USTAWA z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie
Art. 5. 1. Organy administracji publicznej prowadzą działalność w sferze zadań publicznych, o
której mowa w art. 4, we współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi
22
w art. 3 ust. 3, prowadzącymi, odpowiednio do terytorialnego zakresu działania organów administracji
publicznej, działalność pożytku publicznego w zakresie odpowiadającym zadaniom tych organów.
2. Współpraca, o której mowa w ust. 1, odbywa się w szczególności w formach:
1) zlecania organizacjom pozarządowym oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3 realizacji
zadań publicznych na zasadach określonych w ustawie;
2) wzajemnego informowania się o planowanych kierunkach działalności;
3) konsultowania z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3
projektów aktów normatywnych w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych
organizacji;
4) konsultowania projektów aktów normatywnych dotyczących sfery zadań publicznych, o której
mowa w art. 4, z radami działalności pożytku publicznego, w przypadku ich utworzenia przez
właściwe jednostki samorządu terytorialnego;
5) tworzenia wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym, złożonych z
przedstawicieli organizacji pozarządowych, podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 oraz
przedstawicieli właściwych organów administracji publicznej;
6) umowy o wykonanie inicjatywy lokalnej na zasadach określonych w ustawie;
7) umów partnerstwa określonych w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia
polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712 i Nr 157, poz. 1241).
3. Współpraca, o której mowa w ust. 1, odbywa się na zasadach: pomocniczości, suwerenności
stron, partnerstwa, efektywności, uczciwej konkurencji i jawności.
4. Zlecanie realizacji zadań publicznych, o którym mowa w ust. 2 pkt 1, jako zadań zleconych w
rozumieniu art. 127 ust. 1 pkt 1 lit. e, art. 151 ust. 1 oraz art. 221 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o
finansach publicznych, może mieć formy:
1) powierzania wykonywania zadań publicznych, wraz z udzieleniem dotacji na finansowanie ich
realizacji, lub
2) wspierania wykonywania zadań publicznych, wraz z udzieleniem dotacji na dofinansowanie ich
realizacji.
5. Organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego określa, w drodze uchwały, szczegółowy
sposób konsultowania z radami działalności pożytku publicznego lub organizacjami pozarządowymi i
podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 projektów aktów prawa miejscowego w dziedzinach
dotyczących działalności statutowej tych organizacji.
6. Organ administracji publicznej może po konsultacjach z organizacjami pozarządowymi i
podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 tworzyć i prowadzić jednostki organizacyjne, których celem
jest działalność, o której mowa w art. 4 ust. 1 pkt 33.
7. Podmiotem prowadzącym jednostkę, o której mowa w ust. 6, może być także organizacja
pozarządowa oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3.
8. Jednostki samorządu terytorialnego mogą udzielać pożyczek, gwarancji, poręczeń
organizacjom pozarządowym oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3, na realizację zadań w
sferze pożytku publicznego, na zasadach określonych w odrębnych przepisach.
Dz.U.2009.1.7 j.t. ( 2012-01-01 zm. Dz.U.2011.149.887 art. 223 zm. Dz.U.2011.205.1212 art. 2)
USTAWA z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (tekst
jednolity)
Uważając, że
dostarczanie środków utrzymania osobom, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich
potrzeb, a w szczególności dzieciom, jest w pierwszej kolejności obowiązkiem wskazanych w
Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym członków ich rodziny,
23
konstytucyjna zasada pomocniczości nakłada na państwo obowiązek wspierania jedynie tych
osób ubogich, które nie są w stanie samodzielnie zaspokoić swoich potrzeb i nie otrzymują należnego
im wsparcia od osób należących do kręgu zobowiązanych wobec nich do alimentacji,
wspieranie osób znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej z powodu niemożności
wyegzekwowania alimentów należy łączyć z działaniami zmierzającymi do zwiększenia
odpowiedzialności osób zobowiązanych do alimentacji, stanowi się co następuje:
Dz.U.2011.149.887
2012-01-01
zm.
Dz.U.2011.288.1690
art. 1
USTAWA
z dnia 9 czerwca 2011 r.
o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej1)
(Dz. U. z dnia 21 lipca 2011 r.)
Art. 3. 1. Obowiązek wspierania rodziny przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji
opiekuńczo-wychowawczych oraz organizacji pieczy zastępczej, w zakresie ustalonym ustawą,
spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz na organach administracji rządowej.
2. Obowiązek, o którym mowa w ust. 1, jednostki samorządu terytorialnego oraz organy
administracji rządowej realizują w szczególności we współpracy ze środowiskiem lokalnym, sądami i
ich organami pomocniczymi, Policją, instytucjami oświatowymi, podmiotami leczniczymi, a także
kościołami i związkami wyznaniowymi oraz organizacjami społecznymi.
3. Zadania z zakresu wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej są realizowane zgodnie z
zasadą pomocniczości, zwłaszcza gdy przepisy ustawy przewidują możliwość zlecania realizacji tych
zadań przez organy jednostek samorządu terytorialnego.
Art. 10. 1. Pracę z rodziną organizuje gmina lub podmiot, któremu gmina zleciła realizację tego
zadania na podstawie art. 190.
2. W przypadku gdy wyznaczonym na podstawie ust. 1 podmiotem jest ośrodek pomocy
społecznej, w ośrodku można utworzyć zespół do spraw asysty rodzinnej.
3. Praca z rodziną jest prowadzona w szczególności w formie:
1) konsultacji i poradnictwa specjalistycznego;
2) terapii i mediacji;
3) usług dla rodzin z dziećmi, w tym usług opiekuńczych i specjalistycznych;
4) pomocy prawnej, szczególnie w zakresie prawa rodzinnego;
5) organizowania dla rodzin spotkań, mających na celu wymianę ich doświadczeń oraz
zapobieganie izolacji, zwanych dalej "grupami wsparcia" lub "grupami samopomocowymi".
24
4. Praca z rodziną jest prowadzona także w przypadku czasowego umieszczenia dziecka poza
rodziną.
Art. 18. 1. W celu wsparcia rodziny dziecko może zostać objęte opieką i wychowaniem w
placówce wsparcia dziennego.
2. Placówkę wsparcia dziennego prowadzi gmina, podmiot, któremu gmina zleciła realizację tego
zadania na podstawie art. 190, lub podmiot, który uzyskał zezwolenie wójta.
3. Powiat może prowadzić lub zlecić, na podstawie art. 190, prowadzenie placówki wsparcia
dziennego o zasięgu ponadgminnym.
Art. 61. 1. W rodzinnym domu dziecka, w tym samym czasie, może przebywać łącznie nie więcej
niż 8 dzieci oraz osób, które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej, o których mowa
w art. 37 ust. 2.
2. W razie konieczności umieszczenia w rodzinnym domu dziecka rodzeństwa, za zgodą
prowadzącego rodzinny dom dziecka oraz po uzyskaniu pozytywnej opinii koordynatora rodzinnej
pieczy zastępczej, jest dopuszczalne umieszczenie w tym samym czasie większej liczby dzieci.
Art. 76. 1. Organizatorem rodzinnej pieczy zastępczej jest wyznaczona przez starostę
jednostka organizacyjna powiatu lub podmiot, któremu powiat zlecił realizację tego zadania na
podstawie art. 190.
2. W przypadku gdy wyznaczoną na podstawie ust. 1 jednostką organizacyjną jest powiatowe
centrum pomocy rodzinie, w centrum tym tworzy się zespół do spraw pieczy zastępczej.
3. Na terenie jednego powiatu może działać więcej niż jeden organizator rodzinnej pieczy
zastępczej.
4. Do zadań organizatora rodzinnej pieczy zastępczej należy w szczególności:
1) prowadzenie naboru kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej, rodziny
zastępczej niezawodowej lub prowadzenia rodzinnego domu dziecka;
2) kwalifikowanie osób kandydujących do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia
rodzinnego domu dziecka oraz wydawanie zaświadczeń kwalifikacyjnych zawierających
potwierdzenie ukończenia szkolenia, opinię o spełnianiu warunków i ocenę predyspozycji do
sprawowania pieczy zastępczej;
3) organizowanie szkoleń dla kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia
rodzinnego domu dziecka;
4) organizowanie szkoleń dla kandydatów do pełnienia funkcji dyrektora placówki opiekuńczowychowawczej typu rodzinnego, wydawanie świadectw ukończenia tych szkoleń oraz opinii
dotyczącej predyspozycji do pełnienia funkcji dyrektora i wychowawcy w placówce opiekuńczowychowawczej typu rodzinnego;
5) zapewnianie rodzinom zastępczym oraz prowadzącym rodzinne domy dziecka szkoleń mających
na celu podnoszenie ich kwalifikacji, biorąc pod uwagę ich potrzeby;
6) zapewnianie pomocy i wsparcia osobom sprawującym rodzinną pieczę zastępczą, w
szczególności w ramach grup wsparcia oraz rodzin pomocowych;
7) organizowanie dla rodzin zastępczych oraz prowadzących rodzinne domy dziecka pomocy
wolontariuszy;
8) współpraca ze środowiskiem lokalnym, w szczególności z powiatowym centrum pomocy rodzinie,
ośrodkiem pomocy społecznej, sądami i ich organami pomocniczymi, instytucjami oświatowymi,
podmiotami leczniczymi, a także kościołami i związkami wyznaniowymi oraz z organizacjami
społecznymi;
9) prowadzenie poradnictwa i terapii dla osób sprawujących rodzinną pieczę zastępczą i ich dzieci
oraz dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej;
25
10) zapewnianie pomocy prawnej osobom sprawującym rodzinną pieczę zastępczą, w szczególności
w zakresie prawa rodzinnego;
11) dokonywanie okresowej oceny sytuacji dzieci przebywających w rodzinnej pieczy zastępczej;
12) prowadzenie działalności diagnostyczno-konsultacyjnej, której celem jest pozyskiwanie, szkolenie
i kwalifikowanie osób zgłaszających gotowość do pełnienia funkcji rodziny zastępczej zawodowej,
rodziny zastępczej niezawodowej oraz prowadzenia rodzinnego domu dziecka, a także szkolenie
i wspieranie psychologiczno-pedagogiczne osób sprawujących rodzinną pieczę zastępczą oraz
rodziców dzieci objętych tą pieczą;
13) przeprowadzanie badań pedagogicznych i psychologicznych oraz analizy, o której mowa w art. 42
ust. 7, dotyczących kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej lub prowadzenia
rodzinnego domu dziecka;
14) zapewnianie rodzinom zastępczym zawodowym i niezawodowym oraz prowadzącym rodzinne
domy dziecka poradnictwa, które ma na celu zachowanie i wzmocnienie ich kompetencji oraz
przeciwdziałanie zjawisku wypalenia zawodowego;
15) przedstawianie staroście i radzie powiatu corocznego sprawozdania z efektów pracy;
16) zgłaszanie do ośrodków adopcyjnych informacji o dzieciach z uregulowaną sytuacją prawną, w
celu poszukiwania dla nich rodzin przysposabiających;
17) organizowanie opieki nad dzieckiem, w przypadku gdy rodzina zastępcza albo prowadzący
rodzinny dom dziecka okresowo nie może sprawować opieki, w szczególności z powodów
zdrowotnych lub losowych albo zaplanowanego wypoczynku.
Art. 93. 1. Instytucjonalna piecza zastępcza jest sprawowana w formie:
1) placówki opiekuńczo-wychowawczej;
2) regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej;
3) interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego.
2. Placówkę opiekuńczo-wychowawczą prowadzi powiat lub podmiot, któremu powiat zlecił
realizację tego zadania na podstawie art. 190.
3. Samorząd województwa może prowadzić lub zlecić, na podstawie art. 190, prowadzenie
regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej lub interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego.
4. Placówka opiekuńczo-wychowawcza:
1) zapewnia dziecku całodobową opiekę i wychowanie oraz zaspokaja jego niezbędne potrzeby, w
szczególności emocjonalne, rozwojowe, zdrowotne, bytowe, społeczne i religijne;
2) realizuje przygotowany we współpracy z asystentem rodziny plan pomocy dziecku;
3) umożliwia kontakt dziecka z rodzicami i innymi osobami bliskimi, chyba że sąd postanowi inaczej;
4) podejmuje działania w celu powrotu dziecka do rodziny;
5) zapewnia dziecku dostęp do kształcenia dostosowanego do jego wieku i możliwości
rozwojowych;
6) obejmuje dziecko działaniami terapeutycznymi;
7) zapewnia korzystanie z przysługujących świadczeń zdrowotnych.
Art. 154. 1. Prowadzenie procedur przysposobienia oraz przygotowanie osób zgłaszających
gotowość do przysposobienia dziecka, zwanych dalej "kandydatami do przysposobienia dziecka",
stanowi wyłączną kompetencję ośrodka adopcyjnego.
2. Ośrodek adopcyjny prowadzi samorząd województwa lub podmiot, któremu samorząd
województwa zlecił realizację tego zadania, na podstawie art. 190.
3. W przypadku zlecenia realizacji zadania, o którym mowa w ust. 2, marszałek województwa
zleca prowadzenie ośrodka adopcyjnego na okres co najmniej 5 lat.
4. Marszałek województwa publikuje w Biuletynie Informacji Publicznej województwa wykaz
ośrodków adopcyjnych, które na terenie województwa prowadzą postępowania adopcyjne.
26
Art. 190. 1. Organy jednostek samorządu terytorialnego mogą zlecić realizację zadań, o których
mowa w art. 10 ust. 1, art. 18 ust. 2 i 3, art. 60 ust. 1, art. 76 ust. 1, art. 93 ust. 2 i 3 i art. 154 ust. 2:
1) organizacjom pozarządowym prowadzącym działalność w zakresie wspierania rodziny, pieczy
zastępczej lub pomocy społecznej;
2) osobom prawnym i jednostkom organizacyjnym działającym na podstawie przepisów o stosunku
Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, stosunku Państwa do innych
kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancji wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich
cele statutowe obejmują prowadzenie działalności w zakresie wspierania rodziny i systemu pieczy
zastępczej lub pomocy społecznej.
2. Do zlecania realizacji zadań, o których mowa w ust. 1, stosuje się ustawę z dnia 24 kwietnia
2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.
27