Zapisz jako PDF

Spis treści
1 TKANKA NABŁONKOWA — FUNKCJE I KLASYFIKACJA
1.1 Funkcje (wynikające z modyfikacji strukturalnej powierzchni lub wewnętrznej
związanej z wytwarzaniem i wydzielaniem)
1.2 Klasyfikacja oparta na kształcie i wzajemnym ułożeniu (patrz. Rys. 1)
1.3 Skład błony podstawnej (patrz. Rys 2)
2 RODZAJE POŁĄCZEŃ MIĘDZYKOMÓRKOWYCH TKANKI NABŁONKOWEJ
2.1 Istnieją trzy rodzaje połączeń międzykomórkowych
2.2 Połączenia zamykające
2.2.1 Funkcje
2.2.2 Występowanie
2.3 Połączenia zwierające
2.3.1 Dwa typy połączeń
2.3.1.1 Występowanie
2.4 Połączenia komunikacyjne jonowo-metaboliczne
2.4.1 Funkcje
2.4.2 Charakterystyka połączeń między komórkami (błonami)
3 FUNKCJE POWIERZCHNI KOMÓREK NABŁONKOWYCH
3.1 Mikrokosmki
3.2 Rzęski
3.2.1 Wewnętrzne połączenia szkieletu rzęski
3.2.2 Choroby rzęsek (spowodowane defektem genów kodujących białka
strukturalne rzęsek)
4 GRUCZOŁY WYDZIELNICZE
4.1 Komórki nabłonkowe
4.2 Mechanizmy wydzielania
5 TRANSPORT JONÓW PRZEZ MONOWARSTWĘ KOMÓREK NABŁONKOWYCH
6 MODULACJA I METAPLAZJA
7 Pytania do wykładu
TKANKA NABŁONKOWA — FUNKCJE I KLASYFIKACJA
Tkanka nabłonkowa, występująca głównie w formie zwartych warstw, jest charakterystycznym
składnikiem wielu narządów. W tkance tej istota międzykomórkowa jest bardzo skąpa, a jej komórki
stanowią około 60% wszystkich komórek organizmu.
Funkcje (wynikające z modyfikacji strukturalnej powierzchni lub wewnętrznej
związanej z wytwarzaniem i wydzielaniem)
Powlekanie/wyścielanie powierzchni oraz jam ciała, tworzenie barier (izolowanie różnych
środowisk od siebie w celu zachowanie różnic fizycznych i chemicznych pomiędzy nimi),
mechaniczna ochrona tkanek leżących poniżej (nabłonek okrywający).
Wytwarzanie funkcjonalnych elementów wydzielniczych gruczołów (nabłonek gruczołowy).
A — nabłonek jednowarstwowy walcowaty, B — nabłonek jednowarstwowy
walcowaty urzęsiony, C — nabłonek wielowarstwowy płaski, D — nabłonek
jednowarstwowy płaski, E — nabłonek przejściowy F — nabłonek
wielorzędowy, G — nabłonek sześcienny, H — nabłonek gąbek —
choanocyty, I — nabłonek wielorzędowy walcowaty urzęsiony
Klasyfikacja oparta na kształcie i wzajemnym ułożeniu (patrz. Rys. 1)
Nabłonek jednowarstwowy płaski — podstawa dłuższa od wysokości, pojedyncza warstwa
cienkich i płaskich komórek (np.endotelium, mezotelium), jądra spłaszczone, owalne,
wydłużone, leżące równolegle do powierzchni; pełni funkcje filtracyjną, biernie transportuje
gazy takie jak CO2 i O2, a także odpowiada za transport substancji za pomocą trans cytozy.
Występują między innymi w nerkach oraz wyściełają jamy ciała i naczynia krwionośne. Brak
polaryzacji składników cytoplazmatycznych.
Nabłonek jednowarstwowy sześcienny — wysokość i podstawa o zbliżonej długości, kształtem
jedynie przypominają sześcian, jądra zlokalizowane w centrum. Pełni funkcje wydzielnicze oraz
czynnego transportu jonów (w tym przypadku komórki posiadają na wolnej powierzchni
mikrokosmki, natomiast na części podstawnej wgłobienia). Polaryzacja składników
cytoplazmatycznych.
Nabłonek jednowarstwowy walcowaty — wysokość do 3x większa od podstawy, jądra
zlokalizowane przypodstawnie, jądra ułożone w jednym szeregu. Główne funkcje to
wchłanianie i wydzielanie. Wyścieła między innymi przewód pokarmowy (od żołądka do
odbytu). Polaryzacja składników cytoplazmatycznych.
Nabłonek wielowarstwowy płaski — składa się z wielu warstw (6-20 w zależności od sił
mechanicznych działających na nabłonek), przy czym jedynie komórki z górnych partii tkanki
są spłaszczone; komórki z części środkowej i tej zlokalizowanej bezpośrednio na błonie
podstawnej są wieloboczne. Pokrywa między innymi całą powierzchnię ciała oraz jamę ustną.
Ewentualna zrogowaciałość górnych warstw tego nabłonka wiąże się z wypełnieniem części
komórek przez białko (cytokeratynę) — cytoszkielet ulega znacznej kondensacji w sprężysta
masę, co w konsekwencji doprowadza do martwicy komórek i powstania zbitej masy
stanowiącej barierę ochronną (keratyna). Ważne – niektóre komórki z części podstawnej są
komórkami macierzystymi (mają „nieskończoną” zdolność dzielenia się), dzięki czemu
tworzone są nowe komórki, gdy te z warstwy powierzchniowej ulegają złuszczeniu. Komórka
macierzysta daje jedną komórkę macierzystą i jedną różnicującą się (średni czas życia komórek
nabłonkowych to kilka do kilkudziesięciu dni).
Nabłonek wielowarstwowy walcowaty — jądra zlokalizowane w kilku szeregach, jednakże
każda komórka ma styczność z błoną podstawną (dlatego jest rodzajem nabłonka
jednowarstwowego — porównaj z nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym!). Pokrywa
między innymi fragmenty błony śluzowej spojówki, przewody wyprowadzające gruczołów
zewnątrzwydzielniczych (np. ślinowych).
Nabłonek przejściowy — ze względu na właściwości rozciągające komórki nabłonka
wyścielającego drogi moczowe, zmieniają się od sześciennych do płaskich. Ich kształt zmienia
się wraz ze stopniem wypełnienia pęcherza moczem.
Tkanka nabłonkowa ulokowana jest na tkance łącznej właściwej, z która połączona jest za pomocą
błony podstawnej (membrana basalis), patrz. Rys. i 2. Dzięki niej nabłonek łączy się z podstawą
mechanicznie, transportuje substancje odżywcze i metabolity do/z naczyń krwionośnych tkanki
łącznej (błony o różnym poziomie przepuszczalności) oraz zachowuje kształt komórek wchodzących
w jego skład.
Skład błony podstawnej (patrz. Rys 2)
Błona podstawna, mikroskopia elektronowa
Blaszki jasnej (wraz z subtelnymi wypustkami podstawnej powierzchni komórek nabłonkowych,
makrocząsteczkami glikoprotein — laminina, białkami — nidogenem, BM40 i fibuliną oraz
proteoglikanami — perlekanem i agryną),
blaszki gęstej (kolagen typu IV),
warstwy włókien i makrocząstek kolagenowych (fibrylarne makrocząsteczki zbudowane z
kolagenu typu VII, które przytwierdzają błonę podstawną i nabłonek do tkanki łącznej).
RODZAJE POŁĄCZEŃ MIĘDZYKOMÓRKOWYCH TKANKI
NABŁONKOWEJ
A. Przekrój tkanki nabłonkowej: (a) wartstwa
śluzowa, (b) część wierzchołkowa komórki,c) część
podstawna komórki, (d) połączenia zamykające B.
Połączenie zamykające w przybliżeniu: w błonie
komórkowej (g) osadzone są kompleksy białkowe (e
1-8), łączące sąsiadujące komórki poprzez
przestrzeń międzykomórkową (f)
Istnieją trzy rodzaje połączeń międzykomórkowych
zamykające/nieprzepuszczalne (tworzą nieprzepuszczalną, integralną barierę)
zwierające (zapewniają odporność mechaniczną)
komunikacyjne jonowo-metaboliczne (pozwalają przechodzić cząsteczkom pomiędzy
komórkami)
Połączenia zamykające
Połączenie znajdujące się w wierzchołkowych częściach komórek, które biegnie wzdłuż bocznych
ścian komórki (tworzą je białka integralne spajające błony sąsiadujących komórek), patrz. Rys. %i 3.
Funkcje
uszczelnianie bariery poprzez zapobieganie dyfuzji cząstek pomiędzy sąsiadującymi komórkami (w
przypadku aktywnego transportu jonów wbrew gradientowi stężeń — uniemożliwia to cofanie się
substancji, która jest transportowana) oraz zapobieganie przemieszczania się specjalnych białek
błonowych (umożliwiających komórce pełnienie odpowiedniej funkcji, np. białka transportującego w
błonie komórkowej szczytowej części komórki).
Występowanie
jest połączenie występujące w nabłonkach, które pełnią funkcje wchłaniania. w nabłonku
pokrywającym jelito cienkie oraz pęcherzu moczowym
Połączenia zwierające
Schemat desmosomów
Ultrastruktura tchawicy z zaznaczonymi
hemidesmosomami
Funkcje: służą zapewnieniu mechanicznej wytrzymałości grupy komórek tworzących funkcjonalną
całość.
Dwa typy połączeń
desmosomy (plamki zwierające) — zapewniają mechaniczną odporność tkanki nabłonkowej;
tutaj cytoplazmatyczna płytka desmoplakinowa oraz błonowe białka (desmogleiny) zespalają
sieć filamentów aktynowych pośrednich pomiędzy sąsiadującymi komórkami. Przekrój
połączenia składa się z następujących elementów: filamentów pośrednich cytokeratynowych
(1) przylegających do płytki desmoplakinowej (2) oraz białek błonowych (3), patrz. Rys. %i 4
hemidesmosomy (pół desmosomy) — tutaj cytoplazmatyczna płytka desmoplakinowa oraz
błonowe białka kotwiczące łączą sieć filamentów aktynowych komórki z błona podstawną,
patrz. Rys. %i 5
Występowanie
poniżej połączeń zamykających, w nabłonkach poddawanych dużym siłom mechanicznym (np. w
naskórku, pomiędzy tkanką mięśniową serca)
Połączenia komunikacyjne jonowo-metaboliczne
Funkcje
komunikacja międzykomórkowa (komórki przekazują sobie substancje sygnałowe —
synchronizacja funkcji komórek w zespole i zespołów komórkowych w procesach rozwoju
komórkowego — oraz czynniki biologiczne niezbędne do prawidłowego rozwoju i różnicowania
tkanek)
przenoszenie pobudzenia (przewodnictwo elektryczne np. w mięśniu sercowym zapewniając
taki stopień elektrycznego sprzężenia, że skurcz komórek odbywa się synchronicznie.)
dyfuzja cząstek (o masie cząsteczkowej do 1,5 tys)
Charakterystyka połączeń między komórkami (błonami)
Błony komórek łączących oddalone są od siebie o 3 nm. Połączenia te występują między innymi w
tkance nerwowej oraz nabłonkowej i pełnią funkcję kanału łączącego cytoplazmy sąsiadujących
komórek spinając je na zasadzie mostków. Regulacja transportu związków jest tutaj możliwa dzięki
zmianom konformacyjnym białek strukturalnych wchodzących w skład takiego kompleksu. Każdy
kanał transportowy składa się z 6 cząsteczek koneksyny, które razem tworzą kanał transbłonowy —
jest to tzw. konekson, przez którego wnętrze przebiega kanał o średnicy 1-2 nm. Białka te, w
zależności od przyjętej konformacji, otwierają lub zwierają kanały transportowe zapewniając szybkie
przekazywanie informacji pomiędzy komórkami na drodze chemicznej i elektrycznej.
FUNKCJE POWIERZCHNI KOMÓREK NABŁONKOWYCH
Komórki tkanki nabłonkowej wykształciły na swojej powierzchni różnego rodzaju struktury, do
których należą:
mikrokosmki
rzęski
Rzęski i mikrokosmki nabłonka tchawicy,
mikroskopia elektronowa
Budowa rzęski
Mikrokosmki
Ich głównym zadaniem jest zwiększanie powierzchni komórek nabłonków pełniących funkcje
wchłaniania.
Mikrokosmki to palczaste wypustki zlokalizowane w szczytowej części komórki. W przypadku
nabłonka jelita długość mikrokosmka waha się od 0,5 do 1 mikrometra, natomiast szerokość wynosi
przeciętnie 0,1 mikrometra (w innych narządach mogą być jednak kilkakrotnie większe). Pojedyncza
komórka nabłonka może zawierać nawet 3000 mikrokosmków. Przykładowo na jeden
jelita
wypada od 10 do 40 mikrokosmków. Dzięki temu powierzchnia jelita cienkiego jest niemalże 23 razy
większa, osiągając ostatecznie wymiary do 200
. Mikrokosmki pokryte są błoną komórkową
zawierającą glikoproteiny powierzchniowe i enzymy, które biorą udział w procesach absorpcyjnych.
Utrzymują one swój kształt dzięki pęczkom filamentów aktynowych (około 30) tworzących ich rdzeń.
Filamenty aktynowe połączone są ze sobą za pomocą białek łączących aktynę (fimbrynę i fascynę),
natomiast ich boczne części połączone są z błona komórkową poprzez minimiozynę (tzw. boczne
białko łączące). Ponadto rdzeń filamentowy osadzony jest w tzw. siateczce granicznej (również
budowanej z filamentów aktynowych), która znajduje się w szczytowej części komórki. W skład
wnętrza mikrokosmka wchodzi również białko kalmodulina oraz miozyna I, która uczestniczy w
bardzo nieznacznych ruchach mikrokosmków.
Rzęski
Rzęski to ruchome wypustki niektórych komórek nabłonkowych, powodujące przesuwanie się
substancji płynnych i cząstek po powierzchni nabłonka a także umożliwiające komórkom ruch.
Rzęski, będące wyspecjalizowaną formą cytoszkieletu, składają się z cylindrycznego rdzenia, na
który składają się aksonema (mikrotubule — puste w środku struktury o kształcie rurek). Układ
mikrotubul jest następujący: dziewięć połączonych par leży na obwodzie, natomiast dwie
mikrotubule, które nie są połączone usytuowane są w samym środku rzęski (9+2), patrz Rys. %i 7.
Wewnętrzne połączenia szkieletu rzęski
Wzdłuż rzęski (co około 24 nm) znajdują się ramiona (białko — dyneina), łączące się z
przylegającymi dubletami (parami mikrotubul). Ramiona te wytwarzają siłę mechaniczną
powodującą ruch rzęsek. Cząsteczki dyneiny wykorzystują energię zawartą w ATP
(adenozynotrifosforan), powodując kroczenie jednej pary mikrotubul wzdłuż sąsiedniej pary,
dzięki czemu cała struktura wygina się naprzemiennie raz w jedną, raz w drugą stronę.
Sąsiednie pary mikrotubul, związane są ze sobą za pomocą neksyny (co 86 nm). Łączenie to
jest odpowiedzialne za utrzymywanie mikrotubul w określonej pozycji.
Dublety i centralna para mikrotubul połączone są ze sobą poprzez promienie łączące (co 29
nm).
Rzęski osadzone są na ciałku podstawowym , które zawiera dziewięć trypletów mikrotubul,
które rozmieszczone są cylindrycznie. Koordynację ruchu rzęsek umożliwia połączenie
kinetosomów systemem neurofibryli (włókienek plazmatycznych przenikających plazmę).
Choroby rzęsek (spowodowane defektem genów kodujących białka strukturalne rzęsek)
Brak koordynacji ruchowej.
Unieruchomienie rzęsek (np. brak ramion dyneinowych, pojedyncze mikrotubule).
GRUCZOŁY WYDZIELNICZE
Komórki nabłonkowe
Egzocytoza
Gruczoł apokrynowy
Wydzielające białka — cechy charakterystyczne:
duże jądra,
dobrze rozwinięta siateczka śródplazmatyczne ziarnista,
wyraźne spolaryzowanie komórki z siateczką środplazmatyczną ziarnista w części
podstawnej,
część szczytowa zawierająca ziarna wypełnione białkami, ktre są przygotowane do
wydzielania na drodze egzocytozy (patrz. Rys. %i 8).
Wydzielające śluz (komórki kubkowe tworzące skupienia lub wystepujące pomiędzy komórkami
nabłonka) — cechy charakterystyczne:
dobrze rozwinięta przypodstawna siateczka śródplazmatyczne ziarnista,
dobrze rozwinięty aparat Golgiego,
duże ziarna (zawierające śluz) w szczytowej części komórki.
Wydzielające steroidy (organiczne związki chemiczne, których wspólną cechą jest
występowanie w ich cząsteczkach szkieletu węglowego w formie czterech sprzężonych
pierścieni) — cechy charakterystyczne:
dobrze rozwinięta siateczka śródplazmatyczne gładka,
obecność komórek wakuoli (wodniczek) lipidowych,
znaczna liczba mitochodriów z tubularnymi grzebieniami.
Transportujące jony (dzięki pompie jonowej w błonie komórkowej; źródło energii ATP) — cechy
charakterystyczne:
zwiększona (poprzez pofałdowanie) aktywna powierzchnia błony komórkowej,
w pobliżu błony komórkowej zwiększona liczba mitochondriów (dostarczających ATP),
wsteczna dyfuzja transportowanych jonów uniemożliwiona jest dzięki połączeniom
zamykającym pomiędzy komórkami.
Mechanizmy wydzielania
Merokrynowy — na drodze egzocytozy (na drodze fuzji pęcherzyków transportujących
metabolity z błoną komórkową od wewnątrz, patrz. Rys. %i 8) przez szczytową część komórki
do światła. Komórki gruczołowe w procesie wydzielania zachowują pełną integralność (nie
ulegają zasadniczym zmianom lub uszkodzeniu). Do tego typu należy zdecydowana większość
gruczołów takich jak: wątroba, ślinianki, trzustka, gruczoły potowe, i in.
Apokrynowy — odrywanie się apikalnej części komórki, w której zawarta jest wydzielina. Część
komórki zostaje zniszczona, przy czym z pozostałej części komórki następuje odnowa
powstałego ubytku (patrz. Rys. %i 9). Przykładem gruczołu apokrynowego jest gruczoł
mlekowy.
Holokrynowy — poprzez obumarcie i odrywanie się całej komórki zawierającej wydzielinę.
Przykładem gruczołu holokrynowego jest gruczoł łojowy, którego komórki przekształcają się w
łój skórny.
Endokrynowy — na drodze egzocytozy, poprzez część podstawną komórki bezpośrednio do
krwi. Przykładem gruczołu endokrynowego jest szyszynka, przysadka, tarczyca, trzustka,
jajniki i in.
TRANSPORT JONÓW PRZEZ MONOWARSTWĘ KOMÓREK
NABŁONKOWYCH
Transport aktywny — transport substancji, który wymaga nakładu energii. Zachodzi on zawsze z
udziałem wyspecjalizowanych struktur błonowych (białek inegralnych) sprzęgających transport z
procesem uwalniania energii. Źródłem energii może być hydroliza ATP.
Mechanizmy takiego transportu nazywane są pompami ponieważ w przeważającej części transport
tego typu odbywa się wbrew różnicy stężeń danej substancji — w stronę większego stężenia. Jako
przykład można podać pompa sodowo-potasową, której działanie ma duże znaczenie dla utrzymania
stałej różnicy stężeń tych jonów, szczególnie w komórkach pobudliwych która transportuje jony sodu
z wnętrza komórki na zewnątrz (jednocześnie jony potasu przenoszone są w kierunku odwrotnym).
Na jedną rozłożoną przez tę pompę cząsteczkę ATP przypada transport trzech jonów sodu i dwóch
jonów potasu.
W przypadku pompy sodowo-potasowej występuje bezpośrednie sprzężenie transportu z procesem
uwalniania energii (hydrolizą ATP) jest to transport aktywny pierwotny. Jeśli jednak pomiędzy
procesem uwalniania energii a transportem istnieją mechanizmy pośredniczące to mamy do
czynienia z transportem wtórnym. Przykładem transportu wtórnego jest proces resorpcji glukozy w
jelitach — transportu jonów przez komórki nabłonkowe. Transport jonów w komórkach nabłonka jest
możliwy dzięki złożonemu systemowi białek transportowych, wśród których zasadniczą rolę
odgrywają pompy i kanały jonowe zlokalizowane na szczytowej i podstawno-bocznej powierzchni
błony komórkowej. System ten odpowiada za zmiany rozkładu jonów po obu stronach tkanki
nabłonkowej a także za wytwarzanie i utrzymywanie przeznabłonkowej różnicy potencjałów.
Schemat działania pompy sodowo-potasowej
Natura nabłonka jest polarna, co oznacza, że nabłonek posiada błonę szczytową (ang. apical
membrane) i podstawno-boczną (ang. basolateral membrane). Znajdują się one odpowiednio od
strony organu i naczyń krwionośnych. Komórki nabłonkowe ściśle przylegają do siebie dzięki
białkom tworzącym trudno przepuszczalne złącza. Błona szczytowa i podstawna posiadają różny
zestaw białek transportujących jony, ponieważ połączenia ścisłe uniemożliwiają migrację białek w
płaszczyźnie błony.
Transport jonów pomiędzy dwiema stronami nabłonka tworzy różnicę potencjałów, którą można
zmierzyć za pomocą dwóch elektrod, które umieszcza się jak najbliżej nabłonka (warstwy komórek).
Ilość prądu, którą należy dostarczyć aby otrzymać różnicę potencjałów równą 0 nazywana jest
prądem zwarcia (jest miarą prądu netto przepływającego pomiędzy stroną szczytową i podstawnoboczną, a zatem miarą netto przepływu jonów z jednej strony komórki na drugą). Oznacza to, że nie
jesteśmy w stanie określić czy w danych warunkach eksperymentalnych nastąpił przepływ netto
kationów od strony apikalnej do bazolateralnej czy przepływ netto anionów od strony bazolateralnej
do apikalnej.
Przykładem transportu jonów przez komórki nabłonkowe może być proces resorpcji glukozy w
jelitach − gdzie aktywnie transportowana pierwsza substancja (na przykład Na+) tworzy gradient
potencjału elektrochemicznego, który warunkuje transport innej substancji, np. cukru, aminokwasu,
zgodny z jej gradientem stężenia.
W błonie komórek wyścielających jelito znajdują się białka zdolne do symportu (glukoza, jony Na+),
dzięki którym glukoza przepływa do wnętrza komórek ściany jelita (wbrew gradientowi stężeń).
Stężenie glukozy we wnętrzu komórki nie rośnie, ponieważ w części błony komórkowej, która styka
się z naczyniami krwionośnymi znajdują się przenośniki błonowe zdolne do ułatwionego transportu
glukozy zgodnie z gradientem jej stężenia — glukoza zatem przepływa przez komórki. Przepływ
odbywa się z przestrzeni o niskim stężeniu glukozy (światło jelita), poprzez przestrzeń o dużym
stężeniu glukozy (wnętrze komórki nabłonkowej), do przestrzeni o niskim stężeniu (płyn
zewnątrzkomórkowy). Przepływ ten możliwy jest dzięki przepływowi jonów sodu zgodnie z
gradientem elektrochemicznym.
Do wnętrza nabłonka napływają również jony Na+, które muszą być usuwane z komórek, aby te
mogły pracować. Służą do tego wspomniane wcześniej cykliczne pompy sodowo-potasowe, które
napędzane są energią hydrolizy ATP (Rys. 10). Szczegółowy opis działania pompy sodowo-potasowej
znajduje się w wykładzie Biologia Komórki.
Badania przeznabłonkowych prądów jonowych z zastosowaniem metod elektrofizjologicznych,
izotopowych i immunologicznych, znajdują zastosowanie w badaniach klinicznych, fizjologicznych,
farmakologicznych i toksykologicznych.
MODULACJA I METAPLAZJA
Endoskopowy obraz przełyku
Barretta, który jest obszarem
czerwonej śluzówki. Biopsja
wykazała metaplazję jelitową
Przełyk Barretta. Charakterystyczne
komórki kubkowe są zabarwione na
niebiesko. Normalny nabłonek widać po
prawej stronie obrazu
Modulacja jest to przejściowa zmiana funkcji i budowy nabłonka. Na przykład możliwe jest
przeszczepienie nabłonka małżowiny usznej (złożonego z niewielu warstw komórek) na tkankę łączną
skóry właściwej podeszwy. W rezultacie upodobni się on do nabłonka podeszwy.
Metaplazja czyli przetwarzanie (transdyferencjacja) jest pojęciem z zakresu patomorfologii (na jej
podłożu częściej rozwijają się nowotwory). Określa pojawienie się komórek odmiennych
czynnościowo i morfologicznie od swojej macierzy. Metaplazja następuje wtedy, gdy komórki
zmieniają swój pierwotny, dojrzały typ w odpowiedzi adaptacyjnej na ekspozycję na chroniczne
podrażnienie, patogen lub karcynogen. W przypadku błony śluzowej dróg oddechowych, nabłonek
który jest wielorzędowy, walcowaty, urzęsiony może przejść (pod wpływem dym tytoniowego)
metaplazję do nabłonka wielowarstwowego płaskiego (który tam nie występuje). Innym przykładem
może być metaplazja nabłonka wielowarstwowego płaskiego przełyku do nabłonka walcowatego
(charakterystycznego dla żołądka) w tzw. przełyku Barretta. Dochodzi tu do przemieszczenia granicy
pomiędzy nabłonkami w okolicy połączenia przełyku z żołądkiem. Przełyk Barretta można uważać za
zmianę przedrakową, ponieważ zwiększa ryzyko wystąpienia raka przełyku. Przełyk Barretta rozwija
się u 10-20% osób cierpiących na przewlekłe zarzucanie treści żołądkowej (refluks żołądkowoprzełykowy) i zapalenie błony śluzowej przełyku.
Pytania do wykładu
1. Jakie są główne funkcje tkanki nabłonkowej?
2. Jaka jest klasyfikacja tkanki nabłonkowej oparta na kształcie i wzajemnym ułożeniu komórek
wchodzących w jej skład?
3. Jakie są główne lokalizacje różnego rodzaju nabłonków?
4. Jaki dodatkowy składnik zawierają zrogowaciałe komórki naskórka?
5. Z czego odbudowywane są złuszczone komórki naskórka i jak długo żyją komórki naskórka?
6. Jak są główne funkcje błony podstawnej?
7. Z ilu i jakich warstw zbudowana jest błona podstawna?
8. Jakie są rodzaje i funkcje połączeń międzykomórkowych w tkance nabłonkowej?
9. W jaki sposób zbudowane są i w jaki sposób funkcjonują mikrokosmki oraz rzęski?
10. Komórki nabłonka jako gruczoły wydzielnicze: jakie są ich główne funkcje?
11. Jakie są cztery mechanizmy wydzielanicze gruczołów?
12. W jaki sposób przebiega proces resorpcji glukozy w jelitach?
13. Na czym polega modulacja i metaplazja tkanki nabłonka?