5HFHQ]MD NVLÈĝNL +HLGL 0DQGDQLV 6FKRRQHU

3UREOHP\ =DU]ÈG]DQLD YRO QU W – 262
,661 Ņ :\G]LDï =DU]ÈG]DQLD 8:
5HFHQ]MD NVLÈĝNL +HLGL 0DQGDQLV 6FKRRQHU
Lb 0LFKDHOD : 7D\ORUD Global Bank
Regulation: Principles and Policies
0DïJRU]DWD 2OV]DN
.VLÈĝND ķ*OREDO %DQN 5HJXODWLRQ 3ULQFLSOHV DQG 3ROLFLHVĵ QDSLVDQD
SU]H]+HLGL0DQGDQLV6FKRRQHUL0LFKDHOD:7D\ORUDMHVWNRPSOHNVRZ\P
VWXGLXP PLÚG]\QDURGRZ\FK QRUP RVWURĝQRĂFLRZ\FK EDQNöZ 1LHVWHW\ QLH
XND]DïD VLÚ MHV]F]H SROVNRMÚ]\F]QD ZHUVMD WHM NVLÈĝNL :DUWR MHGQDN EOLĝHM
SU]\MU]HÊ VLÚ WHPX RSUDFRZDQLX ]H Z]JOÚGX DNWXDOQRĂÊ WHPDW\NL Z QLP
SRUXV]DQHM
.VLÈĝND VNïDGD VLÚ ] V]HVQDVWX UR]G]LDïöZ RUD] ZVWÚSX L ]DïÈF]QLND
3RPLPR UöĝQLF Z WUHĂFL VWUXNWXUD NDĝGHJR ] UR]G]LDïöZ MHVW SRGREQD 1D
SRF]ÈWNX SRUXV]DQH VÈ ]DJDGQLHQLD ZSURZDG]DMÈFH F]\WHOQLND Z SUREOHPDW\NÚ UR]G]LDïX EDUG]R F]ÚVWR ] RGZRïDQLHP GR WUHĂFL ZF]HĂQLHMV]\FK
UR]G]LDïöZ.RQLHFNDĝGHJRUR]G]LDïX]DZLHUDS\WDQLDGRW\F]ÈFH]DJDGQLHñ
Z QLP DQDOL]RZDQ\FK RUD] ]HVWDZLHQLH OLWHUDWXU\ SRPRFQHM Z SRV]HU]HQLX
ZLHG]\ F]\WHOQLND Z REV]DU]H EDGDQ\P Z UR]G]LDOH
:SUDZG]LHOLF]EDUR]G]LDïöZMHVWGRĂÊREV]HUQDDOHPRĝQDZ\RGUÚEQLÊ
NLOND JUXS UR]G]LDïöZ SRZLÈ]DQ\FK WHPDW\F]QLH 3LHUZV]È JUXSÚ VWDQRZLÈ
UR]G]LDï\ ļ NWöUH GRW\F]È VSHF\ILNL QDWXU\ EDQNöZ RUD] ěUöGHï U\]\ND
Z G]LDïDOQRĂFL EDQNRZHM Z W\P U\]\ND V\VWHPRZHJR 5R]G]LDï SRĂZLÚFRQ\MHVWX]DVDGQLHQLXZGURĝHQLDZZLHOXNUDMDFKUHJXODFMLWZRU]ÈF\FKVLHÊ
EH]SLHF]HñVWZD ILQDQVRZHJR RUD] UHJXODFML RVWURĝQRĂFLRZ\FK 3R UR]G]LDOH
W\PZ\VWÚSXMHG]LHZLÚÊUR]G]LDïöZGRW\F]ÈF\FKUHJXODFMLRVWURĝQRĂFLRZ\FK
ZSï\ZDMÈF\FK QD ELHĝÈFÈ G]LDïDOQRĂÊ EDQNöZ QLH]DJURĝRQ\FK QLHZ\SïDFDOQRĂFLÈ2VWDWQLHWU]\UR]G]LDï\PRĝQDWUDNWRZDÊMDNRRGUÚEQHWHPDW\F]QLH
5R]G]LDïSRĂZLÚFRQ\MHVWUHJXODFMRPRNUHĂODMÈF\P]DVDG\SRVWÚSRZDQLD
]bQLHZ\SïDFDOQ\PLEDQNDPLLVWDQRZLUR]ZLQLÚFLH]DJDGQLHñGRW\F]ÈF\FKVLHFL
EH]SLHF]HñVWZDILQDQVRZHJR5R]G]LDïGRW\F]\VWUXNWXU\LQVW\WXFMRQDOQHM
UHJXODFML RVWURĝQRĂFLRZ\FK D ZLÚF PRGHOL QDG]RUX QDG VHNWRUHP ILQDQVRZ\P 5R]G]LDï SRUXV]D SUREOHP ]PLDQ Z UHJXODFMDFK EDQNRZ\FK MDNLH
PDMÈ PLHMVFH Z QDVWÚSVWZLH RVWDWQLHJR NU\]\VX ILQDQVRZHJR
: UR]G]LDOH DXWRU]\ SRGMÚOL SUöEÚ RNUHĂOHQLD VSHF\ILNL G]LDïDOQRĂFL
EDQNRZHMSUH]HQWXMÈFGHILQLFMHEDQNXLEDQNRZRĂFLZ\VWÚSXMÈFHZUöĝQ\FK
V\VWHPDFK SUDZQ\FK 1DVWÚSQLH SU]HGVWDZLRQR X]DVDGQLHQLH GOD V]F]HJöO258
3UREOHP\ =DU]ÈG]DQLD
Recenzje
nego sposobu uregulowania dziaïalnoĂci bankowej, tj. zwrócono uwagÚ na
problem znacznego niedopasowania terminów zapadalnoĂci aktywów, które
sÈ zazwyczaj dïugoterminowe, oraz wymagalnoĂci pasywów, które w znacznej mierze majÈ charakter krótkoterminowy. Opisano tutaj równieĝ proces przeksztaïcania siÚ modelu biznesowego banku na przestrzeni ostatnich
kilkudziesiÚciu lat, wskazujÈc, ĝe stabilny model dziaïalnoĂci, wystÚpujÈcy
wb latach 1945–1970, w ostatnich kilku dekadach wyparty zostaï w wielu
krajach przez model zdecydowanie mniej zaleĝny od tradycyjnego ěródïa
finansowania aktywnoĂci kredytowej banków – tj. od depozytów detalicznych.
Miejsce tych depozytów zaczÚïy zajmowaÊ instrumenty wystÚpujÈce na rynkach hurtowych, jakimi sÈ rynek lokat miÚdzybankowych oraz rynek papierów sekurytyzowanych. Rozwój tych rynków sprawiï, ĝe banki mogïy udzielaÊ
kredytów nawet wówczas, gdy nie byïy w stanie zgromadziÊ odpowiedniej
iloĂci depozytów. Jak sïusznie podkreĂlajÈ autorzy, zasadniczÈ wadÈ rynków
hurtowych jest jednak zjawisko ich zastoju w okresie recesji, okreĂlane teĝ
mianem „wyparowywania pïynnoĂci”. Nadmierne uzaleĝnienie banków od
tych rynków przejawia siÚ zazwyczaj w problemach pïynnoĂciowych w okresie
recesji, czego przykïad widzieliĂmy podczas ostatniego kryzysu.
Rozwaĝania zawarte w rozdziale 2, dotyczÈce kruchoĂci obietnicy spïaty
na kaĝde ĝÈdanie wszystkich depozytów przez banki, stanowiÈ standardowe
uzasadnienie dla wprowadzenia regulacji bankowych. Bank jest oczywiĂcie
w stanie speïniÊ swoje zobowiÈzania tylko i wyïÈcznie wtedy, gdy niewielka
grupa deponentów zaĝÈda zwrotu powierzonych pieniÚdzy. W przeciwnym
razie, który w literaturze z zakresu bankowoĂci jest okreĂlany mianem runu
(tj. masowego wycofywania depozytów), bank staje siÚ naraĝony na brak
pïynnoĂci. OgromnÈ zaletÈ tego rozdziaïu jest to, ĝe autorzy nie ograniczyli
siÚ do przedstawienia przypadków banków, które zetknÚïy siÚ z takim problemem, ale równieĝ przeanalizowali to zjawisko z perspektywy literatury
teoretycznej, przy wykorzystaniu m.in. podstawowych w tym zakresie opracowañ D. Diamonda i P. Dybviga z 1983 r. (Bank Runs, Deposit Insurance
and Liquidity w Journal of Political Economy) oraz D. Diamonda z 1984 r.
(Financial Intermediation and Delegated Monitoring w Review of Economic
Studies), jak równieĝ G.G. Kaufmana z 1988 r. (Bank Runs: Causes, Benefits and Costs w Cato Journal) oraz C. Calorimisa i J. Masona z 1997b r.
(Contagion and Bank Failures During the Great Depression: The June
1932 Chicago Banking Panic w American Economic Review). Z literatury tej
wynika, ĝe wïaĂciwie przyczyny runu mogÈ byÊ bardzo przypadkowe – jak np.
plotka medialna wskazujÈca na rzekome problemy banku – i w przypadku
gdy przyczyny te dotyczÈ pojedynczego banku, nie muszÈ mieÊ negatywnych
konsekwencji dla sektora bankowego oraz systemu finansowego. Powaĝny
problem dla niezakïóconego funkcjonowania sektora bankowego pojawia
siÚ jednak wówczas, gdy run na jeden bank prowadzi do paniki wĂród
deponentów innych banków, której symptomem jest wycofywanie przez
tych deponentów Ărodków w tych bankach zgromadzonych. Przy czym, jak
vol. 10, nr 4 (39), t. 1, 2012
259
Recenzje
podkreĂlajÈ autorzy, taka panika wspóïczeĂnie zdarza siÚ bardzo rzadko –
gïównie dlatego, ĝe wystÚpujÈce w wielu krajach systemy gwarantowania
depozytów dajÈ deponentom poczucie bezpieczeñstwa.
Rozdziaï 3 zawiera analizÚ efektu domina i spiral cenowych na rynku
aktywów. Oba te zjawiska sÈ konsekwencjÈ wzajemnych powiÈzañ miÚdzy
bankami. O ile jednak efekt domina jest przedmiotem badañ od wielu lat,
to juĝ problem spiral cenowych staï siÚ przedmiotem oĝywionej dyskusji
wbczasie ostatniego kryzysu. Albowiem okazaïo siÚ, ĝe wystÚpowanie spiral
cenowych na rynkach aktywów, w tym na rynku instrumentów finansowych,
byïo nastÚpstwem nadmiernego uzaleĝnienia banków od finansowania na
rynku miÚdzybankowym oraz od pozyskiwania funduszy na rynku kapitaïowym, przy zastosowaniu sekturytyzacji. W pierwszym wymienionym przypadku, tj. gdy banki ograniczajÈ kwotÚ poĝyczek udzielanych innym bankom
na rynku miÚdzybankowym, te banki, które potrzebujÈ tych Ărodków, zmuszone sÈ ograniczyÊ swojÈ aktywnoĂÊ kredytowÈ. Wycofywanie siÚ banków
zbudzielania poĝyczek lub lokowania depozytów na rynku miÚdzybankowym
przynosi dla banku, który ma ograniczony poziom depozytów detalicznych,
skutek zbliĝony to runu. Bank ten zaczyna bowiem doĂwiadczaÊ problemów
z pïynnoĂciÈ. W skrajnym przypadku moĝe byÊ on zmuszony do wyprzedaĝy
swoich aktywów na rynku finansowym. KoniecznoĂÊ szybkiego upïynnienia
instrumentów finansowych moĝe naraziÊ bank na straty, a w ekstremalnym
przypadku prowadziÊ do jego niewypïacalnoĂci.
Rozdziaï 4 stanowi w istocie podsumowanie rozwaĝañ, które znajdujemy w rozdziale 2 i 3. Problemy przedstawione w tych rozdziaïach stajÈ
siÚ uzasadnieniem dla wprowadzenia sieci bezpieczeñstwa finansowego
(ang.b financial safety net). SieÊ bezpieczeñstwa finansowego to instytucja
wprowadzona przez pañstwo w celu zapobiegania ryzyku runu oraz efektowi
domina. Na sieÊ takÈ skïadajÈ siÚ trzy podstawowe elementy, z których
pierwszy to instytucja poĝyczkodawcy ostatniej instancji. Drugi natomiast
tworzy system gwarantowania depozytów. Ostatni element obejmuje formy
pomocy bÈdě innej ingerencji pañstwa w dziaïalnoĂÊ banków zagroĝonych
niewypïacalnoĂciÈ lub upadïoĂciÈ. SieÊ bezpieczeñstwa finansowego, zapewniajÈc deponentom poczucie pewnoĂci, ĝe powierzone bankom fundusze
zostanÈ zwrócone niezaleĝnie od tego, jak bank je inwestuje, ma jednÈ
negatywnÈ wïaĂciwoĂÊ – skutkuje pokusÈ naduĝycia (ang. moral hazard) ze
strony banków. Dowolny bank, majÈc ĂwiadomoĂÊ tego, ĝe deponenci nie
odczuwajÈ potrzeby analizowania poziomu ryzyka przezeñ ponoszonego, jest
bowiem skïonny do inwestowania pozyskanych funduszy w bardziej ryzykowne aktywa, niĝ te, które zaakceptowaliby deponenci przy wynagrodzeniu
pïaconym przez bank za powierzone mu Ărodki. Podejmowanie nadmiernego ryzyka przez banki moĝe prowadziÊ do strat na kredytach banków, co
znów zagraĝa stabilnemu funkcjonowaniu banków. StÈd teĝ konieczne staje
siÚ wdroĝenie regulacji ostroĝnoĂciowych, ograniczajÈcych ryzyko bieĝÈcej
dziaïalnoĂÊ banków.
260
Problemy ZarzÈdzania
Recenzje
Rozdziaï 5 jest wstÚpem do zagadnieñ zwiÈzanych z regulacjami nakierowanymi na ograniczanie ryzyka w bieĝÈcej dziaïalnoĂci banków. Przedstawiono w nim krajowe (tj. gïównie amerykañskie i brytyjskie) akty odnoszÈce
siÚ do tego problemu, jak równieĝ przykïady prawa miÚdzynarodowego.
WĂród miÚdzynarodowych ěródeï prawa wymieniono przepisy wystÚpujÈce
w Unii Europejskiej, ale równieĝ miÚdzynarodowe standardy (tzw. soft law),
do których naleĝÈ opracowania m.in. Komitetu Bazylejskiego. ZaletÚ tego
rozdziaïu stanowi to, ĝe w koñcowej jego czÚĂci odniesiono siÚ do problemu
oddziaïywania na dziaïalnoĂÊ banków przepisów soft law. W tym kontekĂcie autorzy powoïujÈ siÚ na badanie H. Evansa z 2000 r. (Plumbers and
Architects: A Supervisory Perspective on International Financial Architecture wb Occasional Paper Series, opublikowane przez Financial Supervisory Authority), z którego wynika, ĝe wystarczajÈcÈ dla banków presjÚ
do ich stosowania stanowi monitorowanie ze strony sektora prywatnego,
jak chociaĝby agencji ratingowych. Agencje te, wystawiajÈc bankom oceny
ratingowe, analizujÈ zgodnoĂÊ dziaïania banków z miÚdzynarodowymi standardami, m.in. tymi opracowywanymi przez Komitet Bazylejski. Dlatego
teĝ banki, którym zaleĝy na uzyskaniu dobrych not ratingowych, podejmujÈ
wysiïek stosowania w swej dziaïalnoĂci standardów soft law, które majÈ na
celu ograniczanie ryzyka bankowego.
NastÚpne szeĂÊ rozdziaïów stanowi tematycznie spójnÈ czÚĂÊ i obejmuje
przeglÈd wspóïczesnych regulacji ostroĝnoĂciowych banków. Na poczÈtku
przedstawiono w tej czÚĂci uzasadnienie dla szczególnego trybu licencjonowania dziaïalnoĂci banków (rozdziaï 6), jak równieĝ przeanalizowano proces
powstawania konglomeratów finansowych (rozdziaï 7) ze szczególnym naciskiem na zagroĝenia zwiÈzane z takimi konglomeratami. WĂród istotnych
zagroĝeñ znajdujÈ siÚ problemy ze sprawowaniem skutecznego nadzoru nad
takimi podmiotami, co w praktycznym ujÚciu przyczyniïo siÚ do powstania
idei nadzoru skonsolidowanego (rozdziaï 12). Rozdziaïy od 8 do 10 omawiajÈ
regulacje adekwatnoĂci kapitaïowej banków. O ile zagadnienia opisujÈce trzy
filary Nowej Umowy Kapitaïowej sÈ tutaj zaprezentowane wb ujÚciu doĂÊ
standardowym , nie lepszym niĝ w innych opracowaniach tego przedmiotu,
to juĝ pewnÈ wartoĂÊ stanowi poparta teoretycznie i empirycznie argumentacja za wdroĝeniem regulacji kapitaïowych w bankach (rozdziaï 8). ZgodziÊ
siÚ bowiem naleĝy z tezÈ, ĝe banki niepodlegajÈce regulacjom kapitaïowym
majÈ tendencjÚ do utrzymywania zbyt niskich funduszy wïasnych, co moĝe
zagraĝaÊ ich stabilnoĂci, szczególnie w okresie recesji. Uzasadnienie tej tezy
zawarte jest w powoïanej w rozdziale 8 pracy K. Johna, T. John i L. Senbet
z 1991 r. (Risk – Shifting Incentives of Depository Institutions: A New
Perspective on Federal Deposit Insurance Reform w Journal of Banking and
Finance).W rozdziale 11 przedstawione zostaïy limity ograniczajÈce podejmowanie ryzyka. SÈ to gïównie limity koncentracji zaangaĝowañ (wystÚpujÈce
równieĝ w Polsce), bÚdÈce instrumentem zniechÚcajÈcym banki, m.in. do
udzielania kredytów i gwarancji podmiotom powiÈzanym ze sobÈ kapitaïowo
vol. 10, nr 4 (39), t. 1, 2012
261
Recenzje
lub organizacyjnie, oraz wskaěniki pïynnoĂciowe – jako narzÚdzie kontroli
ryzyka pïynnoĂci banków. Rozdziaï 13 zawiera prezentacjÚ podejmowanych
wbskali miÚdzynarodowej wysiïków nakierowanych na przeciwdziaïanie praniu brudnych pieniÚdzy wraz z uzasadnieniem, dlaczego te wysiïki sÈ istotne
dla wïadz nadzoru bankowego.
Ostatni kryzys finansowy po raz kolejny unaoczniï, ĝe banki upadajÈ,
pomimo wieloaspektowych regulacji ich dotyczÈcych, jak i monitorowania
ze strony uczestników rynku. W tym kontekĂcie rozdziaï 14 staï siÚ dla
autorów polem do rozwaĝañ nad metodami postÚpowania z upadajÈcymi
bankami. ZaletÈ analizy zawartej w tym rozdziale jest to, ĝe autorzy nie
ograniczyli siÚ jedynie do prezentacji metod postÚpowania z upadajÈcymi
bankami dziaïajÈcymi na terytorium jednego kraju, lecz równieĝ podjÚli
próbÚ nakreĂlenia dziaïañ w odniesieniu do upadajÈcych banków, których
aktywnoĂÊ wykracza poza granice krajów.
Rozdziaï 15 nawiÈzuje do miÚdzynarodowej debaty nad strukturÈ instytucjonalnÈ nadzoru nad sektorem finansowym. Autorzy analizujÈ modele
nadzoru wdroĝone na Ăwiecie i, zwracajÈc uwagÚ na ich wady i zalety, prezentujÈ ostatnie trendy w reformach modeli nadzorczych m.in. w Stanach
Zjednoczonych czy teĝ w Wielkiej Brytanii.
Rozdziaï 16 koñczy analizÚ zawartÈ w ksiÈĝce, koncentrujÈc siÚ na dyskusji o ostatnim kryzysie finansowym. OmawiajÈc przyczyny tego kryzysu,
autorzy podejmujÈ próbÚ okreĂlenia, w jakim zakresie moĝna obwiniaÊ za
jego wybuch regulacje bankowe. W rozdziale tym zostaïy równieĝ przedstawione, podejmowane w ostatnich latach w wymiarze miÚdzynarodowym,
dziaïania nakierowane na wprowadzenie takich regulacji, które bÚdÈ skutecznie ograniczaÊ ryzyko systemowe.
KsiÈĝka ta jest godna uwagi nie tylko z powodu przystÚpnej prezentacji regulacji ostroĝnoĂciowych banków. WartoĂÊ merytorycznÈ opracowania
podnoszÈ równieĝ odwoïania do praktycznych przykïadów banków, których problemy staïy siÚ motorem ewolucyjnych lub nierzadko rewolucyjnych
zmian w regulacjach. Autorzy analizujÈ przypadki takich banków jak Banco
Ambrosiano, Banco Delta Asia, Bankhaus Herstatt, Bank of Credit and
Commerce International, British and Commonwealth Merchant Bank oraz
Northern Rock.
ReasumujÈc, ksiÈĝka „Global Bank Regulation” jest bez wÈtpienia niezwykle cenna i istotna. Pozwala ona na pogïÚbienie i ugruntowanie wiedzy na temat zwiÈzków miÚdzy dziaïalnoĂciÈ banków i odnoszÈcymi siÚ do
nich regulacjami, w tym takĝe do refleksji nad skutecznoĂciÈ tych regulacji.
KsiÈĝkÚ tÚ moĝna poleciÊ zarówno osobom stykajÈcym siÚ z regulacjami
bankowymi po raz pierwszy, jak i tym, które odczuwajÈ potrzebÚ poznania
podbudowy teoretycznej i empirycznej dla tych regulacji.
Schooner, H.M. i M.W. Taylor 2010. Global Bank Regulation. Principles and
Policies, London: Elsevier.
262
Problemy ZarzÈdzania