PODSTAWOWE ZASADY EDYCJI TEKSTÓW

PODSTAWOWE ZASADY EDYCJI TEKSTÓW
Zanim zaczniesz pracować w Wordzie
Aby tworzyć poprawne publikacje konieczne jest nabycie stosownej
wiedzy z zakresu edytorstwa.
Zasady dotyczące opracowania redakcyjnego tekstu odnaleźć można w
normach wydawniczych, a także w podręcznikach, np.:
Adam Wolański, Edycja tekstów, Warszawa 2008.
Hans Willberg, Friedrich Forssman, Pierwsza pomoc w typografii,
Gdańsk 2008.
Pismo
 Język jest utrwalany w publikacjach za pomocą pisma – liter, znaków
interpunkcyjnych, ideogramów, symboli, odstępów itd., które tworzą
płaszczyznowy tekst graficzny.
 Odpowiednio dobrane parametry typograficzne pisma zapewniają
właściwą rozpoznawalność, czytelność i estetykę tekstu.
Pismo c.d.
 Znaki pisma otrzymują swój niepowtarzalny rysunek w krojach pisma.
 Każdy krój pisma ma swoją nazwę, np.:
Garamond
Times New Roman
Calibri
Arial
pisma szeryfowe
pisma bezszeryfowe
Pismo c.d.
 Tekst złożony krojem szeryfowym czyta się na ogół łatwiej niż
zapisany tekstem bezszeryfowym.
 Kroje szeryfowe stosujemy do składania tekstu głównego publikacji
oraz tekstów pobocznych.
 Kroje bezszeryfowe stosujemy do składania krótkich elementów
tekstu, jak np. tytuły.
Pismo c.d.
Poszczególne kroje pisma maja swoją odmianę:
proste (antykwa, normal, regular),
pochyłe (kursywa, italic),
półgrube (bold).
 Zbiór odmian jednego kroju pisma nosi nazwę r o d z i n y f o n t ó w.
 Wszystkie odmiany kroju pisma należy stosować w tekście publikacji
w sposób konsekwentny i jednolity.
 Należy zachować umiar w stosowaniu wyróżnień.
Wyróżnienia
Podkreślanie tekstu jako jego wyróżnienie to znak amatorszczyzny.
Jako wyróżnienie najlepiej zastosować kursywę. Można też
zastosować pogrubienie lub inny krój pisma, ewentualnie większy
stopień pisma.
Wyróżnienia
WERSALIKI SĄ MNIEJ CZYTELNE OD PISMA PODSTAWOWEGO.
Wersaliki są mniej czytelne od pisma podstawowego.
TRUP PADAŁ GĘSTY. BO TAM MĄŻ UDERZAŁ NA MĘŻA, MIECZ NA
MIECZ. SAM WOJEWODA, ZASADZIWSZY ZA PAS BUZDYGAN A
PORWAWSZY KONCERZ OD PACHOLIKA, PRACOWAŁ W POCIE CZOŁA,
SAPIĄC JAK MIECH KOWALSKI. PRZY NIM DWÓCH PANÓW SIENIUTÓW,
PANOWIE KIERDEJE, BOHUSŁAWSCY, JEŁOWICCY I POŁUBIŃSCY UWIJALI
SIĘ JAK W UKROPIE.
Henryk Sienkiewicz, Ogniem i mieczem
Wyrównywanie wierszy tekstu
Tekst może być wyrównany:
 obustronnie (wyjustowany) – tak wyrównany jest zazwyczaj tekst
główny oraz teksty poboczne,
 lewostronnie (do lewego boku kolumny) – tak wyrównuje się np.
tytuły rozdziałów,
 prawostronnie (do prawego boku kolumny) – tak wyrównuje się np.
podpis autora pod artykułem,
 na optycznej osi kolumny (wyśrodkowany) – tak wyrównuje się np.
tytuły rozdziałów.
Tekst wyjustowany
Książka jest specyficzną formą organizacji i przekazu różnorodnej
informacji semantycznej. Jako organizacja przestrzenno-czasowa,
posiada wyraz architektoniczny i znaczenie estetyczne. Teoretycy sztuki
książki od dawna wskazują na potrzebę jedności tekstu i ilustracji,
zwracają uwagę na konieczność „budowania” książki, tak aby wszystkie
elementy edytorskiego porządku stanowiły harmonijną całość.
Tekst wyrównany do lewej strony
Książka jest specyficzną formą organizacji
i przekazu różnorodnej informacji semantycznej.
Jako organizacja przestrzenno-czasowa, posiada
wyraz architektoniczny i znaczenie estetyczne.
Teoretycy sztuki książki od dawna wskazują
na potrzebę jedności tekstu i ilustracji, zwracają
uwagę na konieczność „budowania” książki,
tak aby wszystkie elementy edytorskiego
porządku stanowiły harmonijną całość.
Tekst wyrównany do prawej strony
Książka jest specyficzną formą organizacji i przekazu
różnorodnej informacji semantycznej. Jako
organizacja przestrzenno-czasowa, posiada wyraz
architektoniczny i znaczenie estetyczne. Teoretycy
sztuki książki od dawna wskazują na potrzebę
jedności tekstu i ilustracji, zwracają uwagę
na konieczność „budowania” książki, tak aby
wszystkie elementy edytorskiego porządku stanowiły
harmonijną całość.
Tekst wyśrodkowany
Książka jest specyficzną formą organizacji i przekazu różnorodnej
informacji semantycznej. Jako organizacja przestrzenno-czasowa,
posiada wyraz architektoniczny i znaczenie estetyczne. Teoretycy sztuki
książki od dawna wskazują na potrzebę jedności tekstu i ilustracji,
zwracają uwagę na konieczność „budowania” książki, tak aby wszystkie
elementy edytorskiego porządku stanowiły harmonijną całość.
Odstępy międzyznakowe i międzywyrazowe
 Odstępy międzyznakowe - światła między literami lub między literą a
znakiem interpunkcyjnym.
 Odstęp międzywyrazowy - światło między jednym wyrazem a drugim.
 Zbytmałeodstępyzmniejszajączytelnośćtekstu, z b y t d u ż e
r o z p r a s z a j ą u w a g ę czytelnika i zaburzają szarość kolumny.
Oddzielaj słowa pojedynczymi spacjami
 Przed znakami przestankowymi, jak: kropka, przecinek, dwukropek,
średnik, wykrzyknik, znak zapytania, wielokropek – nie ma spacji! Po
nich - musi wystąpić spacja.
 Nawias oraz cudzysłów otwierający – przed nimi jest spacja, po nich
nie ma. Nawias oraz cudzysłów zamykające – odwrotnie – przed nimi
nie ma, po nich jest spacja, np. Tak (jak zwykle) „zaczęto”
poszukiwania.
 Tam, gdzie stykają się dwa znaki decyduje pierwszy z rozpoczynających
albo ostatni z zamykających: Tak, jak było w zwyczaju („odwiecznym”),
ruszyli w tan.
Dzielenie wyrazów i przenoszenie do następnego
wiersza
Wyrazy niemieszczące się na końcu wiersza należy dzielić i przenosić do
następnego wiersza zgodnie z zasadami pisowni polskiej.
Nie wolno dzielić pomiędzy kolejne wiersze:
 liczb: 1 000 000, 1:10 000,
 liczby i następującego po niej skrótu: 5 zł, 34 cm, 1945 r., XXI w.,
 skrótowców zapisywanych wielkimi literami: UNICEF, MSZ, ZBoWiD.
 inicjału imienia i nazwiska: S. Piotrowski, A. Kowalska,
 składników daty zapisanej cyframi: 12.01.2013, 12 I 2013,
 sylaby -li na końcu wyrazu: robili, zmywali, jeżeli.
 Na końcu wiersza nie może pozostać słowo mniej niż trzy- czteroznakowe
(spójniki, przyimki): w, u, o, i, a, na, ze, za, ku oraz słowa typu: lub, ale.
Akapit
Akapit stanowi podstawową jednostkę tekstu, która powinna mieć
jednolity charakter typograficzny. W obrębie jednego akapitu nie
należy bez szczególnego uzasadnienia – zmieniać kroju, stopnia
pisma, odstępów międzywierszowych.
Akapity można wyróżniać za pomocą wcięcia akapitowego lub
oddzielając kolejne akapity od siebie pustym wierszem (światłem).
Bękarty, wdowy i szewce
• Nie należy rozpoczynać nowego łamu (kolumny) ostatnim wierszem
akapitu z poprzedniego łamu (bękart)
• U dołu łamu nie należy pozostawiać pierwszego wiersza akapitu
(wdowa).
Bękarty, wdowy i szewce
Szewc
Założyciel i pierwszy dyrektor Biblioteki Narodowej, Stefan Demby, był
zapalonym bibliofilem i miłośnikiem ksiąg. Działał w towarzystwach bibliofilskich,
organizował zjazdy bibliofilów i aktywnie w nich uczestniczył. Za swoją
działalność został nawet odznaczony Orderem Białego Kruka. W latach
dwudziestych Demby założył w Warszawie Towarzystwo Bibliofilów Polskich
i należał do najbardziej czynnych jego członków. Reprezentował Towarzystwo na
pierwszych kongresach bibliofilskich, aktywnie propagując polskie bibliofilstwo.
W 1925 roku przyszły dyrektor Biblioteki Narodowej wystąpił z referatem pt.
O miłości do ksiąg w Polsce na pierwszym zjeździe bibliofilów. W tym samym
roku tekst ten został wydany w bibliofilskiej szacie przez Towarzystwo Bibliofilów
Polskich w Warszawie, a w 1987 Wydawnictwa Filmowe wydały reprint tej publikacji.
Znaki wewnątrzwyrazowe i międzywyrazowe
 Łącznik (dywiz) [-]
 Do łączenia przymiotników złożonych: biało-czarny, angielsko-niemiecki, klasa matematyczno-fizyczna.
 W zestawieniach rzeczownikowych składających się z członów równorzędnych: fryzjerka-kosmetyczka, taraspalarnia.
 Do łączenia nazw miejscowości i regionów, składających się z dwóch lub więcej członów: Bielsko-Biała,
Konstancin-Jeziorna, Wrocław-Krzyki, Warszawa-Okęcie.
 Do łączenia nazwisk dwuczłonowych: Boy-Zeleński, Kossak-Szczucka.
 Do łączenia przedrostków z nazwami własnymi pisanymi wielką literą: pseudo-Chinka, super-Polak, półAmerykanin, eks-Jugosłowianin.
 W wyrazach utworzonych od skrótowców: AK-owiec, do ZUS-u, w PZPN-ie.
 W niektórych parach wyrazów, które zawsze występują razem: esy-floresy, gadu-gadu, łapu-capu.
 W wyrazach złożonych z liczby i przymiotnika lub rzeczownika: 10-dolarowy, XX-wieczny, 20-lecie.
 W wyrażeniach, w których dwa razy występuje wyraz złożony różniący się tylko pierwszym członem: krótko- i
długoterminowy, 30- lub 40-dniowy termin płatności.
Pauza, półpauza [—, -]
Stosowana w charakterze myślnika – otoczona spacjami.
W wyrażeniach „od... do...” bez spacji:
 w latach 2005–2012
 w wieku 23–25 lat
 lot Paryż–Nowy Jork
 linia kolejowa Wrocław–Kraków
 strony 45–78
Dobrze czy źle? [zadanie domowe na 19.11]
1.
2.
3.
4.
Dzisiaj pójdę na spacer do parku, jutro - nad jezioro.
Nad głową tłumu powiewała biało – czerwona flaga.
Tomek mieszka w Konstancinie – Jeziornej.
Nigdy nie doszło do spotkania Stanisława Patora – Lubeckiego i
Edwarda Rydza-Śmigłego.
5. Na szyldzie ktoś napisał kupno – sprzedaż.
6. W Krakowie byłem – o ile dobrze pamiętam - trzy lata temu.
7. Grzegorz nie wyniósł dzisiaj śmieci - to skandal.
8. Zastanawiam się, czy zaciągnąć kredyt krótko – czy długoterminowy.
9. W grudniu IINiB będzie obchodził 60 – lecie powstania.
10. Zrób mi kogel – mogel.
Nawiasy
Okrągłe (), kwadratowe [], klamry {} przylegają do zawartości, np.
Lodów rozmrożonych (każdego rodzaju) nie wolno ponownie mrozić.
Na zewnątrz – zawsze spacja, wyjątek: za nawiasem występuje przecinek
lub kropka, np.
Lody rozmrożone (każdego rodzaju), które nie zostaną zjedzone…
Ukośna kreska „/” nie jest nawiasem!
Cudzysłowy
Każdy język ma swoje formy cudzysłowów.
W języku polski najczęściej w formie „...”
 ‘inteligentny inaczej’ źle
 “inteligentny inaczej” źle
 „inteligentny inaczej” dobrze
 Wewnątrz tekstu cytowanego – cudzysłowy francuskie. Wyglądem
przypominają znaki mniejszości i większości, ale nimi nie są!
np. Grzegorz Turnau „W kawiarence «Sułtan»”
Apostrof [’]
 Apostrof ma następujący kształt typograficzny: ’ (nie: ‘ ‚ `)
Czytał Joyce’a
brak mu savoir vivre’u
studiował w college’u
Marzec ’68
Solidarność ’8o
kolekcja wiosna-lato ’09
Przypisy
Przykład zastosowania:
… jak i historii ekslibrisu1.
… „mała forma graficzna”1.