III. Transformacja kubańska na tle innych transformacji w

III. Transformacja kubańska na tle innych transformacji w

III. Transformacja kubańska na tle innych transformacji w krajach komunistycznych.
Kuba: Podobny czy inny przypadek?
Co mówią nam powyższe fakty o transformacji na Kubie? Pomimo rozpadu
Związku Radzieckiego w 1991 roku oraz dużego regresu gospodarczego na Kubie, państwo
komunistyczne stworzone przez Fidela Castro utrzymuje się nadal. To, że Kuba przetrwała
upadek swojego największego międzynarodowego patrona oraz upadek komunizmu w
Europie Wschodniej jest dowodem na to, że Kuba różni się od swoich komunistycznych
braci. Tylko Korea Północna wydaje się pozostawać bardziej ortodoksyjna niż ona.
Sytuacja Kuby spowodowana jest tym, że podczas kryzysu rząd Castro przeprowadził
liczne choć ograniczone reformy prorynkowe jednocześnie pozostając przy leninowskich
instytucjach i procesach. W tym sensie Kuba jest podobna do Chin i Wietnamu, ale nadal
dzieli też dużo podobieństw z Koreą Północną.
Jednakże, jeśli chodzi o ekonomię Kuba pozostaje w tyle za Wietnamem czy
Chinami ponieważ reżim Castro nie przeprowadził gruntownych reform rynkowych.
Rzeczywiście, wnioski z jednego z warsztatów były takie, że Kuba wcale nie przechodzi
transformacji, którą wierzono, że przechodzi we wczesnych latach 90-tych. Zamiast
transformacji, Kuba pozostaje zarówno w fazie przetrwania jak i w fazie sukcesji, wskutek
których kierownictwo trzyma się blisko przywódcy na wypadek gdyby Castro umarł lub
był niezdolny do panowania z powodu pogarszającego się zdrowia.
W momencie gdy Castro umrze, Kuba prawdopodobnie zacznie doświadczać
podobnych ruchów społecznych, które przyspieszyły transformację w innych krajach
komunistycznych i doprowadziły do przemian systemów lub nawet do upadku reżimu. Już
teraz warsztaty wskazały kilka podobieństw, które Kuba dzieli z jej komunistycznymi lub
post-komunistycznymi braćmi.
RÓŻNICE POMIĘDZU KUBĄ A INNYMI KRAJAMI KOMUNISTYCZNYMI
Kuba nie jest już krajem totalitarnym z powodu kryzysu ekonomicznego, który
osłabił jej siłę oraz jej aparaty represyjne.
Jednakże, gdy Kuba wchodzi w XXI wiek, jest nadal „jedyna w swoim rodzaju” w
zestawieniu z innymi komunistycznymi lub postkomunistycznymi krajami. Uczestnicy
warsztatów zgodzili się, że charakterystyczne tylko dla Kuby czynniki mogą wyjaśnić ten
stan rzeczy.
Jedną z najbardziej oczywistych różnic są korzenie reżimu Kubańskiego, które są
lokalne, niezależne i nacjonalistyczne. Natomiast w innych komunistycznych krajach
Europy Wschodniej podstawy są zależnie i bezzasadne. Inną cechą jest charyzma Castro i
żywotność jego reżimu, które różnią się od sklerotycznej postawy radzieckiego
kierownictwa wobec pierestrojki Gorbaczowa. Nadal Castro i jego stara gwardia są
przekonani co do słuszności i efektywności ich ustroju. Takie przeświadczenie stoi w
sprzeczności z reformami Gorbaczowa w Związku Radzieckim, Deng Xiao Pinga w
Chinach, czy zmianach w Wietnamie po 86-tym roku które były spowodowane
wyczerpaniem się metod socjalistycznych, które mogłyby wyciągnąć te kraje z zapaści
społecznej i gospodarczej. Obecność Castro jest główną przeszkodą we wprowadzaniu
zmian, gdyż odgrywa on najważniejszą rolę w państwie.
Wnioski ze spotkania ukazały, iż większość krajów Europy Wschodniej stanowi
odrębny przypadek. Związek Radziecki odgrywał decydującą rolę we wspieraniu
niechcianych, źle zarządzających, bezzasadnych reżimów komunistycznych republik
radzieckich. Dlatego też, słaba gospodarka tych krajów nie była decydującym czynnikiem
zmian systemowych. Czynnikiem decydującym był sygnał Gorbaczowa z 1987 roku, że
Związek Radziecki przestaje się angażować w sprawy w regionie. Gdy zapowiedzi stały się
rzeczywistością, Polska i Węgry zaczęły przemiany, za przykładem poszła Czechosłowacja
i NRD. W południowej części Europy Wschodniej transformacje były dłuższe, bardziej
brutalne, i nie tak dobrze przeprowadzone, gdyż tam reżimy były bardziej niezależne i
mniej polegały na Związku Radzieckim.
Inną, leżącą gdzie indziej, najbardziej strukturalną przyczyną zmian systemowych
była przedłużająca się stagnacja ekonomiczna i kryzys gospodarczy które nękały Związek
Radziecki, Chiny i Wietnam. Związek Radziecki nieudolnie majstrował w swojej centralnie
sterowanej gospodarce w czasie post-stalinowskim, co i tak pozostawiało go w tyle za
Zachodem. Chiny przeprowadziły radykalne ekonomiczne i społeczne „reformy” za czasów
panowania Mao, które tylko cofnęły i zubożyły kraj. Stan ten trwał, aż do śmierci Mao w
1976 roku. Wietnam cierpiał z powodu wyniszczającej wojny i rujnującej polityki
ekonomicznej przez prawie 30 lat.
Te niekorzystne trendy ekonomiczne oznaczały, że kraje nimi dotknięte będą
zostawały w tyle za ich partnerami regionalnymi i światowymi. Jeśli nie ważniejszą to
równie ważną była świadomość niegdyś szeroko popieranych elit wierzących w leninizm,
że obywatele nie oceniają ich już tak wysoko i że wzrasta społeczna kontrola i świadomość
społeczna. Potrzebne były zmiany kursu tak by statek komunizmu nie zatoną. Taką zmianę
kursu zaczął Dend Xiao Ping konsolidując władzę w 1978 roku, Gorbaczow w 1685 roku i
taką zmianę niosło oświadczenie wietnamskiego kierownictwa „doi moi” z 1986 roku.
Kuba, w przeciwieństwie do poprzednio omawianych krajów, mimo że przeszła
poważny kryzys ekonomiczny który trwał 7 lub 8 lat, charakter jej ustroju pozostał bez
zmian. Na początku lat 90-tych, gdy kryzys ekonomiczny był najbardziej uciążliwy, Kuba
wprowadziła reformy które otworzyły jej rynek na prywatnych inwestorów i otrzymała
zbawienny zastrzyk finansowy od przemysłu turystycznego, inwestycji oraz od kubańskich
emigrantów. Relatywny sukces reform ekonomicznych do roku 1996 sprawił, że władze
uwierzyły w to, że poradziły sobie z kryzysem. Ponadto, jak pokazały wydarzenia w 1994
takie jak stłumenie zamieszek w Hawanie czy masowe ucieczki Kubańczyków z kraju na
prowizorycznych tratwach, reżimowe aparaty bezpieczeństwa były nadal skuteczne wobec
obywateli oraz słabej opozycji (np. rozprawienie się grupą Concilio Cubano w lutym 1996
roku).
W tym także Kuba różni się od większości krajów komunistycznych, które
przechodzą lub przeszły transformację. Jak dotąd, większość Kubańczyków musi jeszcze
zaangażować się w „run na banki”, w którym nie tylko porzucą ale i zwrócą się przeciwko
reżimowi ponieważ uznają że stosuje on uniki i nie ma już determinacji. Takie
przeświadczenie zwykłych ludzi w krajach Europy Wschodniej należących do Związku
Radzieckiego, oraz w Chinach zachęciło ludzi do masowych demonstracji i protestów,
czego najbardziej dramatycznym przykładem były wydarzenia na Placu Tiananmen.
Kubańskie służby specjalne szybko stłumiły zamieszki w porcie hawajskim w
1994 roku oraz w okolicznych dzielnicach. Tym samym reżim pokazał, że użyje wszelkich
dostępnych środków by utrzymać polityczną kontrolę. Dzięki tym oraz innym
wydarzeniom można wymienić trzy czynniki, które mają wpływ na efektywność
państwowego aparatu represyjnego:
•
służby bezpieczeństwa, jako instytucja, wyciągnęły wnioski z poprzednich
wydarzeń i nauczyły się jak tłumić demonstracje i zamieszki.
•
oficerowie oraz podoficerowie w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych, członkowie
grup szybkiego reagowania, oraz inni członkowie aparatu bezpieczeństwa są
bardzo zdeterminowani by utrzymać państwowe status quo
•
Kubańczycy jako pojedyncze jednostki w zatomizowanym społeczeństwie są
mniej zdeterminowani by poświęcać swoje zdrowie i życie w starciach z reżimem,
niż oficerowie służb bezpieczeństwa, którzy nie dość że są zdeterminowani to
także świetnie przeszkoleni do chronienia reżimu za wszelką cenę.
Dlatego też, przez ostanie dwa i pół roku Fidel Castro wraz z najwyższym
kierownictwem doszli do wniosku, że nie potrzeba pogłębiać procesu ekonomicznej
liberalizacji, czy bardziej adaptować się do gospodarki rynkowej lub generalnie otwierać
się na inne kraje. Wprost przeciwnie, wydaje się, że kierownictwo boi się, że dalsze
reformy gospodarcze (w szczególności rozwój małych przedsiębiorstw prywatnych,
sklepów i punktów usługowych) mogłyby sprawić, że reżim straci poparcie wielu grup
społecznych. Za to, że reżim daje im stałe dochody popierają go pracownicy administracji
publicznej, personel wojskowy, pracownicy przedsiębiorstw państwowych, emeryci oraz
inni. Państwo płaci im w pesos, które w części są przez bardziej przedsiębiorczych
Kubańczyków wykorzystywane w biznesie turystycznym lub w handlu na czarnym rynku.
Pieniądze te są wykorzystywane do prowadzenia restauracji tzw. paladares, lub do innych
legalnych bądź nielegalnych interesów, dzięki którym uzyskują dolary.
Podczas warsztatów zauważono, że obecne kierownictwo Kuby nie ma wspólnego
„projektu krajowego”, który świadczyłby o planach wprowadzenia fundamentalnych
zmian. Gorbaczow był w stanie usprawiedliwić pierestrojkę oraz głasnost ze względu na
powrót do idei leninowskich, Deng Xiao Ping mógł wskrzesić swój wcześniejszy program
zarzucony przez Mao, a Wietnamczycy mogli odbić na nowy kurs po Szóstym Zjeździe
Partyjnym w 1986 roku na bazie narodowej naprawy. Natomiast kierownictwo Kuby pod
władzą Castro boryka się z dwoma dylematami:
•
Castro i jego reżim nie może powrócić do praktyk politycznych i ekonomicznych
sprzed 1959 roku gdyż to przez nie właśnie zapoczątkowana została rewolucja
kubańska, gdyż zawiodły one społeczeństwo kubańskie
•
Reżim nie może wyrzucić za burtę jego obecnych praktyk na korzyść gospodarki
rynkowej i otwartej ekonomii gdyż to oznaczałoby, że Fidel Castro, kubański
„najwspanialszy” kapitan, przez cały czas sprawowania nad nią kontroli prowadził
Kubę po złym kursie.
W rzeczywistości, pycha Castro oraz spuścizna, którą on uparcie uważa, że
otrzymał w spadku dla narodu kubańskiego dla Ameryki Łacińskiej i świata, wyjaśnia
dlaczego „cambio con Fidel” (zmieniony na Fidel) jest oksymoronem.
To właśnie dlatego Kuba jest inna niż Związek Radziecki, Chiny, czy też Wietnam.
Rząd nie jest kontrolowany przez młodsze pokolenie reformatorów, ale przez Castro i
podobnych jemu, którzy sprzeciwiają się reformom ekonomicznym i politycznym. Mimo iż
gospodarka nie wróciła jeszcze do stanu z 1989 roku, kierownictwo już nie ma przed sobą
trudnego do rozwiązania kryzysu, który zmusiłby do przeprowadzenia dalszych reform lub
fundamentalnie zmienił gospodarkę. Rzeczywiście, wymiana handlowa usatysfakcjonowała
kierownictwo, które wydaje się być zadowolone z mizernego wzrostu gospodarczego tak
długo jak długo będzie on wystarczający do gaszenia niepokojów społecznych.
W międzyczasie, mimo iż reżim był osłabiony z powodu kryzysu gospodarczego,
siła jego kierownictwa nie jest zagrożona przez to, że opozycja nie jest zorganizowana.
Ogólnie rzecz biorąc, istnieje kilka sił oraz inicjatyw, które mogłyby wpłynąć na tzw.
fidelistów tak by podjęli się oni
głębokich reform. W mniejszym stopniu by zmienili kurs radykalnie, tak jak to mało
miejsce w Chinach za czasów Deng Xiao Pinga, w Związku Radzieckim za czasów
Gorbaczowa, czy w Wietnamie rządzonym przez jego kolektywne proreformatorskie
kierownictwo.
PODOBIEŃSTWA DO INNYCH KRAJÓW KOMUNISTYCZNYCH
Pomimo swojej odmienności, Kuba ma kilka cech wspólnych z reżimami które
upadły (np. Związkiem Radzieckim, NRD, Czechosłowacją, czy Jugosławią), lub które się
zreformowały dostatecznie by pozostać przy „gospodarce leninowskiej” (Chiny, Wietnam).
Jak było wcześniej wspomniane, jednym z koniecznych warunków jest właśnie
przeciągający się kryzys gospodarczy, chociaż wydaje się że gospodarka osiągnęła swój
najniższy poziom w 1994-95 roku i zaczęła się odbijać od dna. Jednakże, współuczestnicy
warsztatów przyznali, że Kuba jest jeszcze w kryzysie poniewać znów przechodzi
restrykcyjną politykę walutową spowodowaną dotkliwym spadkiem dochodów z eksportu
niklu i cukru w tym roku. Potwierdził to minister gospodarki Jose Luis Rodriguez, który
przyznał, że „ciężka sytuacja finansowa i ekonomiczna kraju” skutkuje zmniejszeniem
importu paliwa oraz żywności.3
Jeśli chodzi o reżim, Kuba podobna jest do Związku Radzieckiego, krajów Europy
Wschodniej (w szczególności do Węgier i Czechosłowacji), do Chin za czasów Mao i po
nim, oraz do Wietnamu od połowy lat 80-tych. We wczesnych latach 70-tych gdy Castro
przekazał część obowiązków i uprawnień reżim kubański przestał być jednoosobowy.
Mimo to Castro utrzymał jeszcze wiele władzy. Kryzys który nastąpił po roku 1991 bardzo
zinternsyfikował ten trend i wymusił by wiele modych, bardziej kompetentynch ludzi
stawiało mu czoła. To stworzyło sytuację, w której reformatorzy mogli zwiększyć swój
wpływ na politykę partii z pozycji wewnętrznej oraz zewnętrznej w kontrolowanych przez
rząd centrach naukowych. Stąd, jak to jest w innych krajach komunistycznych,
reformatorzy są obecni w kubańskim
3 O “Ciężkiej sytuacji gospodarczej na Kubie powiedział minister” agencji informacyjnej
Reuters w 13 czerwca 1998 roku. Jednocześnie okazało się, że zbiory cukru w 1998
roku były najniższe od ponad 50 lat. Zostały zebrane tylko 3 miliony 200 tysięcy ton, co
najmniej 20 procent mniej niż w roku poprzednim.
reżimie. Mimo iż ich rola została zmarginalizowana po roku 1996, nadal mogą powrócić
jeśli nastanie kolejny kryzys gospodarczy i/lub Fidel odejdzie od władzy (tak jak stało się
to za czasów Deng Xiao Pongiem i reformatorami po odejściu Mao).
Komunistyczna Partia Kuby, podobnie jak jej odpowiedniki w innych krajach
podczas ich końcowych lat, przechodzi swój instytucjonalny rozkład. Partia utrzymuje
jeszcze monopol władzy, ale straciła swoją wcześniejszą werwę z powodu upadku
komunizmu w karajach na całym świecie oraz z powodu nieskuteczności leninowskich i
marksistowskich metod w walce z kryzysem. Zamiast tego Partia stała się aparatem dzięki
któremu elita polityczna może zachować władzę i swoje przywileje. Nie jest już
awangardową partią, która może prowadzić lud według niezmiennych praw historycznych.
Rosnąca korupcja wśród działaczy partyjnych oraz wśród kadr jest dowodem na upadek
organizacyjny. Podobno są przypadku wykorzystywania swoich pozycji by osiągnąć
prywatne korzyści przez pośredniczenie w umowach, przez żądanie łapówek za załatwienie
koncesji, a to wszystko w gospodarce niezwykle uzależnionej od dolara oraz kapitału
zagranicznego.
Jedynym wyjątkiem jest szacunek społeczny jaki mają niektórzy partyjni działacze
niskiego poziomu administracyjnego za ich zasługi w rozwiązywaniu problemów
społeczności lokalnych. W międzyczasie, Piąty Zjazd Partii próbował odnowić
Komunistyczną Partię Kuby zasilając Komitet Centralny młodymi specjalistami
partyjnymi. Niemniej jednak, gdy Castro jest wciąż u władzy to Siły Powietrzne Rewolucji
oraz podległe jej instytucje odgrywają bezpośrednią rolę w gospodarce i społeczeństwie, a
Partia Kuby jest jeszcze bardzo daleko od leninowskiego ideału niepodległej instytucji. Z
kolei, zdolność Partii do stawiania czoła kryzysowi będzie poddana najwyższej próbie po
tym jak Castro odejdzie lub gdy umrze.
Upadek ideologi jaki był widoczny w innych krajach komunistycznych miał
wpływ także na Siły Powietrzne Rewolucji (FAR), kluczową instytucję na Kubie.
Uczestnicy warsztatów zauważyli, że ideologia
wiąże członków Partii, służby bezpieczeństwa, armię i społeczności komunistyczne. Teraz
Marksizm i Leninizm jest widoczny tylko w retoryce, a armia stała się kluczowym graczem
w gospodarce a jej powiązania z pozostałymi dwoma instytucjami osłabły. W
rzeczywistości, Siły Powietrzne Rewolucji nie tylko stały się bardziej niezależne od Partii,
ale także dominują na Kubie. Dlatego też nie jest wykluczone, że armia na Kubie mogłaby
odegrać decydującą rolę w transformacji tak jak kluczową rolę miały armie w Chinach i
Wietnamie.
Inną cechą wspólną jest fakt iż Kuba jest państwem posttotalitarnym. Tak jak w
pozostałych przypadkach tak i tu, śmierć lidera rewolucji, utrata wiary i werwy młodych
pokoleń, społeczeństwo zmęczone reformami i nieustającą wojną i/lub przedłużający się
kryzys gospodarczy wyczerpią zdolność władzy do nieustannego monitorowania i
mobilizowania ludzi. To co się zamiast tego wyłania to posttotalitarne państwo, które mimo
iż kontroluje mocniej i jest jeszcze bardziej zideologizowane nie jest już państwem
totalitarnym czy policyjnym takim jak za czasów jego dawnych przywódców. Dlatego też,
Związek Radziecki po śmierci Stalina, Chiny po śmierci Mao, czy Wietnam w późnych
latach 80-tych przekształciły się w posttotalitarne państwa, w których ideologiczny zapał,
terror polityczny, czystki, masowa mobilizacja zmalały do takiego stopnia, że już przestały
definiować cechy systemu.
Paradygmatyczny zwrot ku post-totalitaryzmowi nastąpił pomimo obecności
Fidela na scenie politycznej, oraz pomimo obecności silnego aparatu bezpieczeństwa. Lecz
państwowe zdolności kontrolowania i mobilizacji bardzo się zmniejszyły z powodu
dotkliwego kryzysu gospodarczego, który miał miejsce po 1989 roku, a który zmusił
Kubańczyków do walki o swój byt przez prowadzenie legalnych lub nielegalnych
interesów. W międzyczasie kubańskie młode pokolenie (tzw. „dzieci rewolucji”) stały się
mniej chętne niż ich rodzice i dziadkowie do poświęcenia się w imię rewolucji lub też
wspólnego dobra społecznego. Daleko bardziej interesuje ich robienie kariery, dostęp do
dolara, bawienie się przy kulturze zachodniej lub po prostu przetrwanie w warunkach
trudnej sytuacji ekonomicznej.
Dlatego też już 10 lat temu reżim nie był w stanie skutecznie kontrolować działalności
prywatnej i publicznej swoich obywateli. Nie mógł zmobilizować setek tysięcy
Kubańczyków do walki z kryzysem gospodarczym, ani też wymóc poświęcenia dla
ideologii, czy też wskrzesić wiarę wśród obywateli. Tak jak to się stało w podobnych do
Kuby krajach, reżim nie trzyma już społeczeństwa w mocnym uścisku.
Osłabienie to doprowadziło do wytworzenia się przestrzeni pomiędzy państwem a
społeczeństwem. Od lat 90-tych, ludność stopniowo angażuje się w działania ekonomiczne,
kulturalno-społeczne, religijne a nawet polityczne, które są niezależne lub tylko
współzależne od państwa. Działa Caritas, mimo iż jest prześladowany, blokowany,
ograniczany. Działają niezależne stowarzyszenia ekonomiczne, dziennikarskie, oraz innych
grup zawodowych. Na najniższym poziomie administracyjnym istnieją związki
pracownicze, stowarzyszenia dysydentów oraz szereg innych grup samopomocy. Nastąpił
również gwałtowny wzrost religijności wśród Kubańczyków we wszystkich możliwych
religiach od katolicyzmu i protestantyzmu po kulty Afrokubańskie. Wraz z przodującym
Kościołem Katolickim obecnym w społeczeństwie pojawiają się znaki świadczące o
rodzeniu się społeczeństwa obywatelskiego chociaż muszą jeszcze minąć lata aby
wyglądało one podobnie jak w komunistycznej Polsce. Ten proces zależy od władz
kubańskich, które w międzyczasie mogą przecież pozbyć się rodzących się uczestników
życia społecznego.
Trendy negatywne w społeczeństwie występujące w krajach, które wyplątały się z
okowów komunizmu i przekształciły dotykają także społeczeństwo kubańskie. Te
negatywne czynniki nadwyrężyły więzy między państwem a społeczeństwem ponieważ
rząd już nie może zabezpieczyć podstawowych praw swoich obywateli, których
zapewnienia Kubańczycy się spodziewali. Są to:
•
Oznaki pogorszenie się poziomu opieki zdrowotnej spowodowane brakiem
dostępu do leków dla zwykłych Kubańczyków, barakiem środków zapewniających
podstawową higienę, oraz przez politykę rządową preferującą opiekę zdrowotną
dla zagranicznych turystów
•
Słaby poziom wyżywienia związany z występującymi brakami podstawowych
produktów żywnościowych takich jak: mleko, ryby, mięso, świeże warzywa i
owoce. Spowodowane jest to problemami przed jakimi staje rolnictwo,
a eksport żywności jest ograniczony brakiem waluty wymienialnej na Kubie.
•
Utrata poczucia egalitaryzmu spowodowana pojawieniem się nowej bogatej klasy
społecznej. Układ społeczny został odwrócony do góry nogami gdyż pracownicy
sektora mającego dostęp do waluty wymienialnej zarabiają wielokrotność 10 czy
25 dolarów, które pracownicy państwowi dostają jako miesięczne wynagrodzenie.
Skutkuje to tym, że wielu kubańskich specjalistów wcale nie jest tymi, którzy
zarabiają najlepiej.
•
Według danych rządowych wysoka stopa bezrobocia wśród osób zdolnych do
pracy obecnie wynosi 7 procent (czyli więcej niż 450 tys. osób). Bezrobocie jest
jeszcze wyższe gdyby doliczyć do niego osoby które wykonują pracę pomimo
braku kwalifikacji. Ta sytuacja także powoduje wzrost napięć społecznych.
Dodatkowo, na Kubie rozprzestrzenia się korupcja na wszystkich szczeblach
władzy oraz sferach społecznych co jest oznaką anomii oraz osłabienia tkanki społecznej.
Uczestnicy warsztatów dostrzegli, że korupcja, która także dotykała podobne do Kuby
kraje, umożliwia uciśnionej ludności przetrwanie w ciężkich warunkach ekonomicznych.
Branie łapówek, drobne kradzieże z miejsc pracy pozwalają ludziom kupowanie i
sprzedawanie dóbr na czarnym rynku. Podobnie prostytucja oferowana zagranicznym
turystom pozwala nauczycielkom, pracownikom administracji oraz kobietom innych
zawodów, które mogą zarabiać równowartość 10 dolarów miesięcznie, na zarabianie w
twardej, wymienialnej walucie.
Z drugiej strony, korupcja w kraju komunistycznym spełnia dwie funkcje. Nawet
jeśli powoduje ona upadek ideologii oraz korozję zasad rewolucyjnych, jednocześnie
pomaga reżimowi w rozładowywaniu napięć społecznych. Korupcja jest dla reżimu Castro
zaworem bezpieczeństwa i z tego też względu reżim nie walczy z nią z całkowitą
determinacją. W rzeczywistości, jeśli korupcja kadr partyjnych, funkcjonariuszy
rządowych, członków Komitetu Obrony Rewolucji (CDR) stanie się bardziej perwersyjna,
wtedy władze kubańskie mogą mieć ogromne trudności w uruchomieniu szeroko
zakrojonych działań zwalczających nielegalne formy działalności swoich obywateli.
Podsumowując, Kuba pomimo swojej charakterystyki nie jest całkowicie odporna
na te siły strukturalne, ekonomiczne, polityczne i społeczne,
które poprzedzały upadek bądź transformacje innych państw komunistycznych. Ponadto, na
Kubie występują różnice które zmieniają ją w czasie:
•
Większość sił ekonomicznych, społecznych, politycznych, które zmieniały
Związek Radziecki, Chiny, Wietnam, czy kraje Europy Wschodniej gromadziły się
przez dekady, by skumulować się w latach 80-tych.
•
Na Kubie podobne siły zdolne być może do zmiany systemu zaczęły grać jakąś
rolę dopiero od 1991 roku i nadal czekają na odejście „wielkiego przywódcy”.
W rzeczy samej, proces zmiany systemu jest całkowicie zależy od odejścia Castro, po
którym proces transformacji lub upadku systemu na pewno przyspieszy.