Choroby zakaźne

CHOROBY ZAKAŹNE
– ZAGROŻENIA
I PRÓBY ICH POKONANIA
Anna Kimak-Cysewska, Koszalin 2012
1. Wybrane
choroby zakaźne – krótka charakterystyka
- Wirusowe
- Bakteryjne
- Pierwotniakowe
- Wywoływane przez riketsje (prez. uczennicy)
- Wywoływane przez priony (jw.) - choroba kuru, Creutzfelda-Jacoba
2. Na czym polega profilaktyka chorób zakaźnych? - rola działań
profilaktycznych, metody
3. Odporność na patogeny - rodzaje odporności, wpływanie na
odporność organizmów
4. Problemy napotykane w zwalczaniu patogenów
Choroby zakaźne - definicja
Choroby, które rozwijają się w organizmie
człowieka
w wyniku zakażenia patogenem
przy niewystarczającej odpowiedzi
układu immunologicznego.
Choroby te przenoszą się pośrednio lub
bezpośrednio
pomiędzy organizmami.
Choroby zakaźne – ważne pojęcia
Czynnik zakaźny – patogen, którego
wniknięcie do organizmu wywołuje
chorobę w postaci objawowej lub
bezobjawowej.
Wirus Ebola
Pałeczka okrężnicy
Choroby zakaźne – ważne pojęcia
Odpowiedź immunologiczna – inaczej
odpowiedź odpornościowa, czyli reakcja
organizmu na kontakt z patogenem.
Drogi zakażenia – to sposób i mechanizm
przenoszenia patogenu z organizmu
chorego lub nosiciela na kolejny organizm
Choroby zakaźne – ważne pojęcia
Nosiciel – osobnik zarażony chorobą
zakaźną, ale nie wykazujących objawów
chorobowych. Nosiciel może przekazywać
zakażenie innym organizmom.
Profilaktyka – działania mające na celu
zapobieganie chorobom, poprzez
kontrolowanie czynników ryzyka, wczesne
wykrywanie i leczenie, a także ograniczenie
powikłań.
Choroby zakaźne – patogeny
Patogeny wywołujące choroby zakaźne:
● Wirusy
Świdrowiec gambijski
● Bakterie
● Riketsje
● Robaki pasożytnicze
● Niektóre stawonogi pasożytnicze
● Priony
● Pierwotniaki pasożytnicze
● Grzyby pasożytnicze
●
Choroby zakaźne – jak się przenoszą?
Bezpośrednie drogi zakażenia:
● Kontakt bezpośredni z chorą osobą
lub nosicielem
● Kontakt bezpośredni z zakażonym
lub chorym zwierzęciem
● Samozakażenie
● Zakażenie wertykalne – od matki
na dziecko
Choroby zakaźne – jak się przenoszą?
Pośrednie drogi zakażenia:
● Kontakt z zakażoną krwią
● Kontakt z przedmiotami używanymi przez
chorą osobę
● Droga kropelkowa
● Droga inhalacyjna
● Zanieczyszczenie rany glebą zawierającą
patogeny
● Przez wektory biologiczne (owady, gryzonie)
Wybrane choroby zakaźne
– krótka charakterystyka
Choroby bakteryjne: gruźlica, rzeżączka, kiła, tężec,
borelioza
Choroby wirusowe: AIDS, WZW, opryszczka, grypa
Choroby odpierwotniakowe: malaria,
rzęsistkowica, toksoplazmoza, czerwonka
pełzakowata
Choroby wywoływane przez riketsje:
Choroby wywoływane przez priony: choroba kuru,
choroba Creutzfeldta-Jakoba
Choroby bakteryjne (bakteriozy)
Choroby wywoływane przez bakterie chorobotwórcze
wnikające różnymi drogami do organizmu
gospodarza, w obrębie którego rozmnażają się
i wywołują reakcję obronną układu
odpornościowego.
Objawy zakażenia i choroby zależą od:
– Rodzaju patogenu
– Nasilenia inwazji bakterii
GRUŹLICA
Przyczyna: prątek gruźlicy (Mycobacterium tuberculosis).
Gruźlica atakuje najczęściej płuca, ale może również
atakować ośrodkowy układ nerwowy, układ kostny, stawy,
układ moczowo-płciowy, skórę.
Objawy: najbardziej charakterystyczne dla gruźlicy płucnej są
stany podgorączkowe, suchy kaszel (w późniejszym
stadium choroby kaszel z odksztuszaniem plwociny),
osłabienie, brak apetytu, nocne poty. Mogą się pojawić
reakcje z nadwrażliwości np. zmiany skórne lub zapalenie
spojówek. Niepokojąca oznaką zakażenia może być
wydłużony czas zdrowienia po przebytym zapaleniu płuc
lub oskrzeli.
Profilaktyka: szczepienia oraz izolacja osób chorych,
okresowe przesiewowe badania Rtg płuc
Drogi zakażenia
• Kropelkowa
• Z mlekiem matki lub przez pępowinę podczas ciąży
• Od zwierząt hodowlanych np. pijąc
nieprzegotowane mleko od chorej krowy
• Przez kontakt bezpośredni (przerwanie naskórka,
akt płciowy
Ciekawe! Prątki w wodzie zachowują zdolności
życiowe do 3 miesięcy, w kwaśnym mleku 2 tygodnie,
w maśle mieśiąc, w odchodach nawet kilka miesięcy.
Są wrażliwe m.in. na światło słoneczne, zmiany pH,
promienie UV
Prątki w mikroskopie elektronowym, powiększenie 15549 razy.
RZEŻĄCZKA
Przyczyna: dwoinka rzeżączki (Neisseria gonorrhoeae)
Objawy: U mężczyzn - gęsta wydzelina z cewki
moczowej, ból i pieczenie przy oddawaniu moczu,
zaczerwienienie penisa. U kobiet – zielonkawe ropne
upławy, ból i pieczenie przy oddawaniu moczu. U 50%
chorych współistnieje rzeżączkowe zapalenie odbytu.
U kobiet objawy pojawiają się dość późno, więc mogą
one nieświadomie zarażać partnerów seksualnych.
Drogi zakażenia: stosunki płciowe
Profilaktyka: Wstrzemięźliwość seksualna, wierność
jednemu partnerowi, stosowanie prezerwatyw.
Ciekawe!
● Dwoinki rzeżączki są wrażliwe na większość środków
dezynfekcyjnych, giną po kilku minutach w temperatrze 60
stopni Celsjusza. W ciemnym i wilgotnym środowisku np. w
pościeli, bieliźnie, ręcznikach, utrzymuje żywotność do około
doby.
● Chora matka może zarazić swoje dziecko podczas porodu.
Ta postać rzeżączki atakuje
oczy noworodka i prowadzi
do całkowitej ślepoty.
Z tego powodu wszystkie
nowo narodzone dzieci
mają oczy zakrapiane lub
przemywane roztworem
azotanu srebra, który niszczy
bakterie.
TĘŻEC
Przyczyna: egzotoksyny wytwarzane przez laseczki
tężca (Clostridium tetani), które występują w
glebie, kurzu, błocie
Objawy: szczękościsk, skurcze mięśni obejmujące
coraz większe obszary ciała, chrakterystyczne
łukowate wygięcie ciała, nie leczony prowadzi do
śmierci.
Drogi zakażenia: zanieczyszczenie rany glebą
Profilaktyka: szczepienia ochronne, dezynfekowanie
ran, w razie zanieczyszczenia głębszej rany glebą
konieczna jest pomoc lekarza i podanie surowicy
przeciwtężcowej.
Ciekawe!
Tężec jest chorobą zakaźną, ale nie zaraźliwą.
Skurcz mięsni mimicznych twarzy powoduje u chorego
charakterystyczny grymas, tzw. uśmiech sardoniczny.
KIŁA
Przyczyna: krętek blady
Objawy: kiła jest chorobą ogólnoustrojową, krętki
rozprzestrzeniają się wraz z limfą i krwią atakując i
uszkadzając wiele narządów. Nieleczona kiła prowadzi
do uszkodzenia układu nerwowego, utraty wzroku,
zaburzeń psychicznych, uszkodzenia układu krążenia,
kości, stawów i narządów miąższowych, a w końcu do
śmierci.
Drogi zakażenia: kontakty płciowe, bakteria może
przedostać się również przez łożysko od matki do
dziecka
Profilaktyka: unikanie przypadkowych kontaktów
seksualnych, stosowanie prezerwatyw, higiena
osobista, badanie kobiet w ciąży w celu
zminimalizowania ryzyka kiły wrodzonej u dziecka.
Ciekawe!
Kiła może rozwijać się przez wiele lat i
przyjmować formę utajoną, co znacznie zwiększa
ryzyko rozprzestrzeniania się choroby drogą
nieświadomego przekazywania zakażenia drogą
kontaktów płciowych.
BORELIOZA
Przyczyna: bakterie z grupy krętków (Borrelia
burgdorferi)
Objawy: psychoza, zaburznia mowy, dezorientacja,
podwójne widzenie, skurcze i drgania mięśni, nagłe
i silne bóle, szum w uszach i wiele innych
Drogi zakażenia: krętki dostają się do organizmu
człowieka z ukąszeniem kleszcza
Profilaktyka: unikanie chodzenia do lasu na terenach,
gdzie szczególnie często występują kleszcze,
noszenie ubioru zakrywającego ciało i zamkniętych
butów, stosowanie preparatów odstraszających
kleszcze
Choroby wirusowe
Choroby wywoływane przez wirusy, które, z racji
niewielkich rozmiarów, znajdują się wszędzie –
w powietrzu, wodzie, produktach spożywczych,
a także na zewnątrz i wewnątrz żywych
organizmów.
Wirus ospy
GRYPA
Przyczyna: wirus grypy (Influenzavirus)
Objawy: bóle mięśni, dreszcze, bóle głowy, wysoka
gorączka (do 40°C), ból w klatce piersiowej przy
kaszlu, ogólne rozbicie i złe samopoczucie
Drogi zakażenia: drogą kropelkową
Profilaktyka: w okresie nasilenia zachorowań unikanie
dużych skupisk ludzi, wietrzenie pomieszczeń,
właściwe ubieranie się i odżywianie, unikanie
bezpośredniego kontaktu z osobami już
chorującymi, szczepienia ochronne
Ciekawe!
Duża zmienność genetyczna wirusa grypy prowadzi do
powstawania co kilkadziesiąt lat bardzo groźnych
szczepów, które wywołują pandemie. W XX wieku miały
miejsce trzy takie pandemie w latach 1918–1919 (grypa
hiszpanka), 1957 i 1968. Wirus grypy przyczynił się do
śmierci milionów ludzi.
W
Wirus grypy odpowiedzialny za epidemię
w roku 1968
OPRYSZCZKA ZWYKŁA
Przyczyna: wirus o nazwie herpes simplex (HHV1, HHV2)
Objawy: świąd, rumień, lekki obrzęk, liczne pęcherzyki
Drogi zakażenia: kontakt bezpośredni, kontakty płciowe
Profilaktyka: unikać bezpośredniego kontaktu (dotykanie,
całowanie) z osobą, u której widać opryszczkę, nie pić
z jednej butelki lub kubka z innymi osobami, dbałość o
higienę osobistą
WIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C
Przyczyna: wirus HCV przenoszony przez krew
Objawy: tylko u 20% chorych występuje zażółcenie
skóry, brak łaknienia lub bóle brzucha. Choroba
potrafi nawet przez kilkadziesiąt lat pozostawać w
ukryciu. W tym czasie wirus skutecznie niszczy
wątrobę osoby chorej, prowadząc do marskości i
raka wątroby.
Drogi zakażenia: transfuzje, przeszczepy tkanek i
narządów, kontakt z krwią osoby chorej lub
nosiciela np. przy wykonywaniu tatuażu, używanie
wspólnych strzykawek np. przez narkomanów,
niewłaściwie sterylizowane narzędzia chirurgiczne
Profilaktyka: przestrzeganie zasad aseptyki w
szpitalach i placówkach medycznych, badanie krwi
przeznaczonej do transfuzji oraz podukcji leków
krwiopochodnych, używanie jednorazowych
rękawiczek, unikanie przypadkowych kontaktów
seksualnych, stosowanie prezerwatyw
Ciekawe!
Wirus HCV został zidentyfikowany dopiero w 1989
roku, choć wcześniej wiedziano, że musi istnieć
czynnik wywołujący zapalenia wątroby określanej
jako Nie-A-Nie-B (NANB Hepatitis). W późniejszym
okresie wykryto także kolejne wirusy zapalenia
wątroby nazwane HGV, GB-C i TTV. Badania nad ich
wpływem na wątrobę trwają.
AIDS
(Zespół nabytego niedoboru odporności
Przyczyna: wirus HIV (human immunodeficiency virus)
Objawy: Po zakażeniu wirus atakuje limfocyty T, w których
się namnaża. W tym okresie występują objawy ogólne
takie jak powiększenie węzłów chłonnych, podwyższona
temperatura i inne tzw. grypopodobne symptomy. Po
dość długim okresie bezobjawowym (trwającym nawet
kilkanaście lat) zaczynają pojawiać się objawy
uszkodzenia układu immunologicznego. Pacjent zapada
na choroby, które u ludzi nieposiadających
uszkodzonego układu odpornościowego nie czynią
takiego spustoszenia (tzw. infekcje oportunistyczne).
Są to m.in. grzybice, grypa, zapalenie płuc, gruźlica.
Następnie pojawiają się nowotwory np. mięsak
Kaposiego, rak szyjki macicy, chłoniaki.
Drogi zakażenia: krew, kontakty seksualne, transfuzja
krwi, używanie niesterylnego sprzętu medycznego
lub kosmetycznego, zakażenia płodu przez matkę
podczas ciąży, porodu i w czasie karmienia piersią
Profilaktyka: Unikanie sytuacji w których będzie
możliwe przeniesienie wirusa poprzez drogi
wymienione powyżej, jest najskuteczniejszą metodą
zabezpieczenia. W przypadku utrzymywania dużej
liczby kontaktów seksualnych z licznymi partnerami
ryzyko zakażenia zmniejsza unikanie ryzykownych
technik seksualnych oraz stosowanie prezerwatyw.
Wirus HIV-1
Ciekawe!
Wirusa HIV stosunkowo łatwo zniszczyć. HIV poza
organizmem człowieka ginie pod wpływem
typowych środków odkażających. Wirusa zabija już
podgrzewanie do temperatury 56 °C przez pół
godziny.
Mięsak Kaposiego
Choroby pierwotniakowe
Wywoływane przez pierwotniaki pasożytnicze, czyli
jednokomórkowe cudzożywne protisty.
Ogoniastek jelitowy
(Lamblia intestinalis)
TOKSOPLAZMOZA
Przyczyna: pierwotniak Toksoplasma gondii
Objawy: podobne do grypy, możliwe jest zarażenie płodu
przez łożysko – bardzo groźne, zwłaszcza dla rozwoju
układu nerwowego.
Drogi zakażenia: Do zakażenia dochodzi na skutek
spożywania pokarmów zanieczyszczonych oocystami z
odchodów, u ludzi najczęstszym źródłem zakażenia jest
spożywanie niedogotowanego mięsa zawierającego
cysty pasożyta.
Profilaktyka: obróbka termiczna mięsna, higiena w
kontaktach z kotami.
MALARIA
Przyczyna: choroba wywoływana przez kilka gatunków
zarodźców (Plasmodium) z grupy sporowców.
Objawy: dreszcze, gorączka, nudności, wymioty, w
końcowym okresie napadu pojawiają się poty i
gwałtowny spadek temperatury ciała, napady
powtarzają się cyklicznie
Drogi zakażenia: wektorem dla zarodźca malarycznego
jest komar widliszek, który zakaża osobę zdrową
wkłuwając się w skórę i pijąc jej krew
Profilaktyka: przyjmowanie preparatów antymalarycznych,
stosowanie moskitier i środków odstraszających
komary.
RZĘSISTKOWICA
Przyczyna: rzęsistek pochwowy (Trichomonas vaginalis)
Objawy: silne stany zapalne dróg moczowo-płciowych
Drogi zakażenia: kontakty płciowe, brak higieny osobistej
np. wspólne używanie ręczników
Profilaktyka: unikanie kontaktów płciowych z wieloma
partnerami, stosowanie prezerwatyw
Rzęsistek pochwowy
PROFILAKTYKA CHORÓB ZAKAŹNYCH
1. Działania mające na celu zwiększenie odporności
organizmu, m.in.:
●
Szczepienia
●
Racjonalne odżywianie – dieta bogata w witaminy i
sole mineralne
●
Aktywność fizyczna na co dzień
2. Działania mające na celu zminimalizowanie
ryzyka zakażenia, m.in.:
●
Unikanie zachowań ryzykownych
●
Dbałośc o higienę osobistą i otoczenia
●
Przestrzeganie procedur medycznych
●
Przestrzeganie zasad higieny żywienia
●
Niszczenie naturalnych rezerwuarów patogenów
3. Działania mające na celu zwiększenie świadomości
i odpowiedzialności ludzi, m.in.:
●
Propagowanie wiedzy na temat chorób zakaźnych
●
Informowanie o bieżących zagrożeniach
●
Zachęcanie do stosowania szczepień
profilaktycznych
●
Promowanie zasad zdrowego stylu życia