Gotowość do łamania zrutynizowanych schematów myślenia – prof

Prof. dr hab. Danuta Gielarowska
Gotowość do łamania zrutynizowanych schematów myślenia
Intencją opracowania jest powiązanie myślenia o nowoczesnej, praktycznej
koncepcji kształcenia nauczycieli z szerszymi uwarunkowaniami i czynnikami konieczności
modernizacyjnych przemian systemu edukacji w Polsce.
Jego treści są zatem bardziej związane z tytułowym zagadnieniem konferencji – Edukacja
a rynek pracy – aniżeli z realizacją podstawy programowej kształcenia w trzech obszarach
edukacji: przedszkolnej, ogólnej, zawodowej. Projektowanym przemianom modernizacyjnym
służyć mają ramowe dookreślenia podstawowych kwalifikacji zawodowych nauczycieli. Ten
proces już się rozpoczął.
W fazie przekładania ramowych podstaw kwalifikacji na konkretne sformułowania
programowe, treści zadań kształcenia i wychowania oraz na sposoby i organizację ich
realizacji - szersze odniesienia dotyczące wyższego kształcenia w zmiennych
uwarunkowaniach współczesności mogą być przydatne nie tylko dla uzasadnień
założeniowych i zadaniowych projektu, ale i dla podkreślenia jakości przemian w kształceniu
nauczycieli.
Wszelkie zmiany – wizje, kierunki dążeń, projekty – poczynają się w indywidualnej
i społecznej świadomości. Rodzą się w przekonaniach, wynikających z potrzeb; w poglądach,
nabywanych przez doświadczenie a szczególnie przez doświadczenia edukacyjne. Zmiany
zawsze orientowane są na wybrane społecznie wartości, ale i zawsze też ich skuteczna
realizacja wyznaczana jest jakością wartości mentalności i kompetencji realizatorów
i uczestników przemian. Bywa, iż wizyjne modele rozmywają się, rozpadają, nie dochodzą do
skutków w konfrontacji ze zrutynizowanymi, nawykowymi schematami myślenia, utartymi,
bezwysiłkowymi wzorami postępowania. Niechęć do zmian i pragnienie bezpiecznej
stabilizacji towarzyszą zawsze równolegle ludzkim pragnieniom przemian rozwojowych. To
dialektyka życia społecznego.
Jednak rzeczą doświadczenia, właśnie edukacyjnego, jest tym nastawieniom przeciwdziałać
z wyprzedzeniem. Powodzenie przemian to nie tylko walory koncepcji podejmowanej do
realizacji ale ukształtowane walory umysłowości i charakteru modernizatorów, a także
użytkowników, beneficjentów przemian. Te kształtujące zadania realizuje funkcja rozwojowa
wychowania, która w okresie planowanych zmian powinna być dominantą wszystkich funkcji
wychowania i dominantą systemu edukacyjnego. Trawestując dewizę kanclerza
J. Zamojskiego, któremu wszelkie wielkie zamiary i projekty, historycznie rzecz ujmując,
udawały się Takie społeczeństwo jaki system edukacyjny.
Aby system edukacyjny mógł generować nowe jakości, powinien zawierać w swojej
koncepcji i treściach programowych wszystkich poziomów edukacji potencję rozwojową,
mechanizmy odnowy i przemian, sekwencje procedur antycypacji stanów i potrzeb
przyszłych, wskazywać nowe cele i sposoby ich realizacji.
Realizacja funkcji rozwojowej jest szczególnie właściwa edukacji na poziomie wyższym, na
studiach licencjackich, magisterskich, doktoranckich; podyplomowych studiach
pogłębiających i rozwijających specjalistyczne kwalifikacje, studiach rekwalifikacyjnych i
przede wszystkim zapewniających odnowę wiedzy oraz sposobów myślenia zawodowego
i społecznego.
Aktualnie w odniesieniu do koncepcji kształcenia nauczycieli funkcjonują nadal dwa
modele tej koncepcji:
-łączenie kształcenia z badaniami naukowymi, zatem dominacja gromadzenia, wytwarzania
i przekazu wiedzy, gdzie wytwarzanie wiedzy wymaga postępowania studialnego, biegłości
metodologicznej; uzdolnień badawczych, poszukiwań twórczych, transgresyjności
intelektualnej w postepowaniu poznawczym,
-łączenie teorii z kształceniem praktycznym, zatem selektywne w odniesieniu do celów
praxis gromadzenie i przekazywanie wiedzy oraz jej upraktycznianie.
W ustabilizowanej już w Polsce masowości i powszechnej dostępności wyższego kształcenia
elitarna wersja kształcenia akademickiego, t.j. uprawiania badań i wytwarzania wiedzy
pozostaje domeną ośrodków akademickich, prowadzących naukowe studia doktoranckie lub
ośrodków naukowo-badawczych, gdzie wytwarzany jest naukowy lub technologiczny
i kulturowy produkt.
Perspektywiczne i aktualne warunki wymagają rozwijania koncepcji praxis, tj. teoretycznego
pogłębienia kształcenia praktycznego, tu kształcenia nauczycieli dla dobrej praktyki.
Dobra praktyka według literatury przedmiotu zakłada: wysoki profesjonalizm, oparty
na aktualnej wiedzy teoretycznej, która jest tworzywem myślenia twórczego i działalności;
• nowoczesnych ustaleń z badań dokonanych i towarzyszących działaniom;
• stosowanie naukowych metod myślenia i opracowywania projektów;
• innowacyjność oraz praktyczną mobilność kwalifikacji, których efekty zawarte są
w procedurach i standardach
Upraktycznienia koncepcji kształcenia nauczycieli nie należy utożsamiać z uzawodowieniem
wyksztalcenia, zaniechaniem jego akademickiej jakości. Tradycyjna akademickość kształcenia
zawiera w swojej istocie walory szczególnie przydatne w nowych, zmiennych,
zintensyfikowanych
i przyspieszonych w stawaniu się warunkach. Jest to pogłębiona, ustrukturalizowana
i sproblematyzowana wiedza przedmiotowa jako podstawowe tworzywo wszelkiej dalszej
twórczości. Wiedza osadzona i powiązana z subdyscyplinarnym i interdyscyplinarnym
kontekstem oraz doświadczenie intelektualne i otwartość na różne sposoby uprawiania
wiedzy, różne postrzeganie i interpretowanie rzeczywistości. Akademickość to poszukiwanie
prawdy czyli stała gotowość porzucania zastanych, narzuconych bądź zrutynizowanych
sposobów myślenia. Dobra praktyka to umiejętność spostrzegania problemów, dookreślanie
ich, definiowanie, a przede wszystkim zaprojektowanie programu i procedury rozwiązań i ich
ewaluacji. Jest to także umiejętność facylitacji projektu z wyobrażeniem rzeczowych
i społecznych skutków.
Przymiotu kształcenia akademickiego i kształcenia dla dobrej praktyki
w konkretnych założeniach i szczegółowych treściach programowych, powinny być
ukierunkowane nowoczesnym charakterem rynku pracy i nowoczesnym charakterem
kształcenia. Socjologia nauki i edukacji, pedagogika szkolnictwa wyższego za ważne
wyznaczniki nowoczesności uznaje te, które wynikają z potencjału wytwórczego nauki,
techniki i nowych technologii, oraz te, które wyznaczają charakter kształcenia oparty na
doświadczeniu intelektualnym. Za równorzędnie ważną uznaje się humanistyczną
i kulturową orientację w doborze treści kształcenia. Ogólny zarys tych uwarunkowań można
zamknąć w charakterystykach zdefiniowanych, ale właśnie z natury ich treści otwartych na
dopełnienia, które wynikają ze zmienności, tempa i różnorodności.
Jest to:
-nie w pełni dookreślony, otwarty i zmienny obszar pracy, nieznane treści i sposoby pracy
w nieznanym przedziale czasowym, zawartym między etapem kształcenia a etapem
optimum zawodowego w różnych dziedzinach życia;
-starzenie się wiedzy zarówno teorii jak i praktyki;
-wzrost roli nauki jako potencjału wytwórczego, unaukowienie procesu pracy;
-rozwój technologii przekazu informacji, podłączenie do wielu źródeł informacji
i umiejętności jej praktycznej operacjonalizacji, przetwarzania i wykorzystania w procesach
edukacyjnych i procesach pracy;
-tendencje integracyjne w nauce, odchodzenie od modelu rzeczywistości podzielonej na
dychotomiczne
dyscypliny
naukowe,
zatem
interdyscyplinarne
uczenie
się
i interdyscyplinarny charakter pracy;
-nierozwiązany przez dotychczasowe koncepcje kształcenia problem relatywizmu oraz
omnikognitywości w nauczaniu, czyli wielość teorii wyjaśniających fragmentarycznie
zachowania jednostek i grup społecznych oraz uznawanie, że każda wiedza jest równoważnie
istotna, problem ten nabiera ostrości w kształceniu i praktyce społecznej ze względu na
skutki dotyczące bezpośrednio i w sposób trwały człowieka;
-brak specjalistów kształconych na poziomie ponadwyższym, którzy mogą rozwiązywać
problemy kompleksowe, wielodyscyplinarne w skali makro i średniej;
-uwzględnienie w programach wiedzy treści kształcenia, które wynikają z formuły
osobowotwórczej nauczyć człowieka poznania siebie samego dla radzenia sobie z samym
sobą, innymi ludźmi, światem i tym, co Niepojęte;
-za ważny element umiejętności intelektualnych należy uznać dostrzeganie wielu wymiarów
rzeczy, ale i starożytnej słusznej miary rzeczy, oraz powiązań własnej działalności z innymi,
często odległymi w czasie i przestrzeni dziedzinami życia i zjawiskami kulturowymi.
Łącznikiem pomiędzy procesami pracy a procesami edukacyjnymi, praca a systemem
edukacyjnym powinna być swoista dwuzawodowość nauczycieli akademickich, czyli
posiadanie kwalifikacji merytorycznych i edukacyjnych oraz nauczycielskich.