2. czynniki uciążliwe, szkodliwe dla zdrowia i

2. CZYNNIKI UCIĄŻLIWE, SZKODLIWE DLA ZDROWIA
I NIEBEZPIECZNE W SZKOŁACH ARTYSTYCZNYCH
Środowisko pracy w szkole i placówce artystycznej poprzez występujące w nim
czynniki materialne (rzeczowe, fizyczne, chemiczne, biologiczne) i psychospołeczne,
wywiera wpływ na organizm ucznia, nauczyciela i innych pracowników szkoły.
Tabela 2. Czynniki materialne tworzące środowisko pracy w szkołach i placówkach
artystycznych.
Rzeczowe
Fizyczne
Chemiczne Biologiczne
instrumenty muzyczne
narzędzia
urządzenia
maszyny
pomieszczenie pracy
stanowisko pracy
hałas, wibracje
mikroklimat
oświetlenie
zapylenie powietrza
różne rodzaje promieniowania
barwa
pary
gazy
aerozole
bakterie
wirusy
Wobec dużego zróżnicowania zakresu i tematyki nauczania w szkołach
i placówkach artystycznych mogą występować bardzo różnorodne czynniki materialne środowiska pracy. W zależności od stopnia oddziaływania, czynniki środowiska pracy w szkole mogą być, dla ucznia nauczyciela lub innych pracowników placówki, obojętne, uciążliwe, szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne. W zależności
od stopnia natężenia czynnik uciążliwy może stać się dla pracownika szkodliwym,
a czynnik szkodliwy niebezpiecznym.
Czynnik uciążliwy, to czynnik nie stanowiący zagrożenia dla zdrowia, ale utrudniający pracę lub przyczyniający się do obniżenia zdolności jej wykonywania. Praca
nauczyciela i ucznia w szkole artystycznej nastawiona jest na kształtowanie umiejętności na możliwie najwyższym poziomie, umożliwiającym osiąganie sukcesów artystycznych w szkole a następnie w pracy zawodowej. Wszelkiego rodzaju utrudnienia
w pracy i w nauce mogą stanowić przeszkody, które utrudnią lub uniemożliwią rozwój
kariery artystycznej.
Czynnik szkodliwy może wywierać niekorzystny wpływ na samopoczucie i zdrowie
pracownika oraz na przebieg i efektywność procesu pracy.
W szkołach artystycznych czynnikami środowiska pracy, które mogą być uciążliwe dla pracowników i uczniów są najczęściej czynniki fizyczne i psychospołeczne.
U pracowników szkoły i uczniów wywołują one obciążenia organizmu, które nie
mogą być rozpatrywane oddzielnie, ponieważ zachodzą między nimi interakcje,
w związku z czym często używane jest pojęcie obciążenia psychofizycznego.
36
© CENSA 2008
Czynniki uciążliwe, szkodliwe dla zdrowia i niebezpieczne w szkołach artystycznych
Czynniki psychospołeczne to: konfliktowe środowisko psychospołeczne, zła organizacja i zbyt duża intensywność pracy, trema które powodują stres u nauczyciela i ucznia.
Czynniki fizyczne występujące w szkołach artystycznych to:
uciążliwe środowisko pracy (hałas, mikroklimat, oświetlenie stanowiska pracy,
narzędzia i substancje używane w pracy, choroby zakaźne, promieniowanie),
źle zaprojektowane stanowisko pracy (nieodpowiednie środki pracy, długotrwała, wymuszona pozycja ciała).
Ze względu na „kieszonkową” formę tego poradnika, poniżej scharakteryzowano
tylko wybrane czynniki wpływające na jakość pracy i zdrowie uczniów i pracowników
szkoły artystycznej.
2.1.
Stres nauczycielski.
Stres to poważny problem dla ucznia i nauczyciela szkoły artystycznej. Stanowi
on nie tylko „ukryte zagrożenie” w miejscu pracy i nauki, ale jeśli trwa długo może
powodować różnego rodzaju schorzenia od przeziębień po choroby serca i nowotwory, stres jest także powodem osłabienia immunologicznego. W takiej sytuacji leczenie farmakologiczne bez usunięcia źródła nie przynosi spodziewanych efektów.
Objawy natychmiastowe działania stresu to:
zmiany fizjologiczne objawiające się wzrostem tempa bicia serca, ciśnienia
krwi, poziomu hormonów,
dolegliwości somatyczne: uderzenia gorąca, drżenie rąk, zawroty głowy,
wzmożona potliwość, kołatanie serca, przyspieszony oddech lub duszności,
bóle w klatce piersiowej, nieokreślone dolegliwości umiejscowione w jamie
brzusznej (bóle, mdłości, skurcze), wyczerpanie fizyczne i psychiczne.
Odległe objawy wywołane długotrwałym działaniem stresu to schorzenia takie jak:
wrzody trawienne,
zaburzenia układu krążenia (nadciśnienie tętniczego, choroba wieńcowa, udar
mózgu, zawału mięśnia sercowego),
astma oskrzelowa,
zaburzenia mięśniowo szkieletowe,
choroby skóry,
ogólne obniżenie odporności organizmu (podatność na choroby infekcyjne
i zwyrodnieniowe),
zwiększenia ryzyka zachorowania na chorobę nowotworową,
zaburzenia zdrowia psychicznego, depresje, nerwice,
różne schorzenia spowodowane nadużywaniem alkoholu, tytoniu lub środków odurzających przez osoby, które obniżają napięcie wywołane stresem
stosując te środki.
37
© CENSA 2008
Czynniki uciążliwe, szkodliwe dla zdrowia i niebezpieczne w szkołach artystycznych
Objawy psychologiczne działania stresu to:
problemy z koncentracją,
silne stany lękowe,
niechęć do interakcji z innymi i wykluczenie społeczne,
agresja,
zmniejszenie wiary w siebie,
defensywna postawa wobec trudności,
wyolbrzymianie porażek.
Stres nauczycielski to zespół negatywnych emocji, którym towarzyszą zmiany
fizjologiczne i pobudzenie emocjonalne będące rezultatem wykonywania zawodu
nauczyciela. Zjawiska te zagrażają zdrowiu nauczyciela, jakości wykonywanej przez
niego pracy oraz umiejętności radzenia sobie z problemami i zagrożeniami występującymi w pracy i poza nią. Poziom stresu nauczyciela jest wynikiem współdziałania wielu czynników takich jak: stan zdrowia, sytuacja osobista, cechy osobowości,
doświadczenie życiowe, zaangażowanie w działalność na rzecz szkoły oraz stopień
konfliktowości środowiska szkolnego.
Ograniczenie działania stresu:
monitoring psychospołecznych warunków pracy,
podejmowanie zmian organizacyjnych,
oddziaływanie na pracownika.
Metody ograniczania stresu:
Relaksacja neuromięśniowa – element większości programów leczenia chronicznego stresu, skuteczna w leczeniu bezsenności, nadciśnienia, bólów głowy,
lęku i stanów ogólnego napięcia.
Relaksacja oddychania – powoduje relaksację mięśni i prowadzi do uspokajania.
Trening autogenny Schultza – poprawia samopoczucie, wzmacnia zaufanie do siebie, zmniejsza nerwowość, rozwija wyobraźnię i procesy myślenia (szczególnie przydatny przy opanowywaniu tremy przed publicznymi
występami).
Ćwiczenia fizyczne – zwiększają wydolność serca, poprawiają funkcje
układu oddechowego, umożliwiają lepsze wykorzystanie glukozy we krwi,
zmniejszają ilość tłuszczu we krwi, leczą lęk, redukują agresję, łagodzą frustracje, zwiększają wiarę w siebie, podwyższają samoocenę.
Medytacja – pozwalające na wypoczynek umysłu i zapomnienie o problemach, które powodują stres.
Programy sprawnościowe dla nauczycieli organizowane przez szkołę.
38
© CENSA 2008