PDF, 317.36 kB - Studia Psychologiczne

Studia Psychologiczne. t. 53 (2015), z. 3, s. 33–45
PL ISSN 0081-685X
DOI: 10.2478/V1067-010-0123-2
Konrad Piotrowski*
Anna I. Brzezińska
Instytut Psychologii
Uniwersytet SWPS – Wydział Zamiejscowy w Poznaniu
Instytut Psychologii
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
POLSKA ADAPTACJA KWESTIONARIUSZA
IDENTITY STAGE RESOLUTION INDEX (ISRI) JAMESA CÔTÉ1
Artykuł przedstawia efekt prac nad polską adaptacją kwestionariusza Identity Stage Resolution Index (ISRI; Indeks
Rozwiązania Kryzysu Tożsamości) Jamesa Côté (1997). W badaniu wzięło udział 2381 uczniów szkół ponadgimnazjalnych (zasadnicza szkoła zawodowa: n=272, 84% kobiet; technikum: n=1062, 35% kobiet; liceum ogólnokształcące:
n=1047, 58% kobiet) w wieku 16–19 lat. Zarówno wśród kobiet i mężczyzn, jak i wśród uczniów trzech typów szkół,
kwestionariusz odznaczał się dobrą strukturą czynnikową oraz wysoką rzetelnością. Stwierdzono też że, zgodnie
z modelem kapitału tożsamości Côté’ego, położenie na obu badanych wymiarach – tożsamości osoby dorosłej
i integracji ze społecznością – było związane tak z zasobami namacalnymi, jak i nienamacalnymi. Uzyskane dane
na temat trafności i rzetelności narzędzia okazały się być zadowalające.
Słowa kluczowe: kapitał tożsamości, poczucie dorosłości, poczucie integracji ze społecznością, tożsamość osoby
dorosłej, zasoby namacalne, zasoby nienamacalne
Badania nad dynamiką zmian i efektami rozwoju na przełomie adolescencji i wczesnej dorosłości stały się w ostatnich latach przedmiotem
wzmożonej aktywności badaczy (np. Arnett,
2000; Buhl, Lanz, 2007; Gurba, 2008; Oleszkowicz, Misztela, 2015). Młodzi ludzie coraz częściej odraczają w czasie podejmowanie ról społecznych typowych dla osób dorosłych i coraz
więcej czasu potrzebują na to, aby także we własnych oczach stać się osobami dorosłymi (Arnett,
2000; Mynarska, 2010). Coraz trudniej jest im
także zbudować względnie stabilne poczucie tożsamości (Kroger, 2007). Badacze poszukują więc
trafnych narzędzi pozwalających na rozpoznanie
tego problemu i jego uwarunkowań. Celem artykułu jest przedstawienie efektu prac nad polską
adaptacją krótkiego, dwuskalowego kwestionariusza Identity Stage Resolution Index (Indeks
Rozwiązania Kryzysu Tożsamości) autorstwa
Jamesa Côté (1997), opartego na jego modelu
kapitału tożsamości.
MODEL KAPITAŁU TOŻSAMOŚCI
Według Côté’ego (1996) tym, co wyróżnia
współczesne, późno-nowoczesne (late-modern;
por. Giddens, 2008), społeczeństwa kultury
Kontakt e-mail: [email protected]
Artykuł powstał w ramach projektu badawczego NCN OPUS 2 nr rejestracyjny 2011/03/B/HS6/01884 pt.: Mechanizmy
formowania się tożsamości w okresie przejścia z adolescencji do dorosłości: regulacyjna rola emocji samoświadomościowych na lata
2012–2015 (kierownik projektu: Anna I. Brzezińska).
*
1
34
Konrad Piotrowski, Anna I. Brzezińska
zachodniej jest (1) nastawienie na konsumpcję,
będące podstawą funkcjonowania systemów ekonomicznych, ale także sposobem na kreowanie
własnej tożsamości społecznej, (2) niepewność
i brak poczucia bezpieczeństwa, prowadzące do
zwiększenia wrażliwości młodych ludzi na opinie
i akceptację ze strony innych, (3) dominacja
modelu socjalizacji prefiguratywnej (Mead,
1978), zgodnie z którym dorośli mają niewielkie
możliwości dostarczania bezpośrednich wskazówek, zgodnie z którymi ich dzieci mogą kierować
własnym życiem, co oznacza utratę zdolności
istotnego oddziaływania na tworzoną przez
młode pokolenia tożsamość, (4) znaczne osłabienie znaczenia dziedziczonych pozycji społecznych oraz niewielkie wsparcie ze strony instytucji
publicznych. Efektem takiej właśnie organizacji
i funkcjonowania społeczeństw późnonowoczesnych jest sytuacja, w której młody człowiek staje
się, niejako z konieczności, samodzielnym „architektem” własnego rozwoju, w tym przede wszystkim kształtu własnej tożsamości.
Rozwiązanie kryzysu tożsamości, w ujęciu
Côté’ego (1997, 2002), jest związane ze zintegrowaniem się młodego człowieka ze społecznością
osób dorosłych. Warunkiem tej integracji jest, po
pierwsze, uzyskanie poczucia, że zarówno we
własnych oczach, jak i w oczach innych, jest się
już człowiekiem dorosłym czyli posiadanie tożsamości osoby dorosłej (adult identity; Côté, 1997,
2002), a po drugie, poczucia znalezienia własnego miejsca w społeczeństwie i grupy osób, wśród
których pragnie się spędzić życie (integracja ze
społecznością; community-identity integration;
Côté, 1997, 2002). Oba te wymiary pozostają
w zgodzie z eriksonowską tradycją, w świetle której rozwiązanie kryzysu tożsamości stanowi
punkt graniczny między adolescencją i dorosłością i wiąże się z osiągnięciem poczucia znalezienia swego miejsca w świecie dorosłych (Erikson,
2004). Model ten wskazuje więc pewien punkt
dojścia, w którym można mówić o rozwiązaniu
kryzysu tożsamości.
Oba te poczucia – dorosłości i integracji ze
społecznością – Côté (1997) traktuje jako wskaź-
niki, ale także jako efekty wykorzystania zasobów posiadanych i nabywanych przez jednostkę
w trakcie wkraczania w dorosłość. Zasoby (resources), którymi dysponuje jednostka i których
może używać w procesie stawania się członkiem
społeczności osób dorosłych to jej kapitał tożsamości (identity capital). Zasoby kapitału tożsamości (identity capital resources) można podzielić
na dwie grupy (ibidem):
(1) zasoby namacalne (tangible resources), które
mogą być bezpośrednio obserwowane, jak status społeczny czy przynależność do różnych
grup społecznych (harcerzy, drużyny sportowej, członków stowarzyszenia, pracowników
firmy); zasoby te można według Côté’ego
(1996, s. 426) ujmować jako swoiste „paszporty”, pozwalające „dostać się”, do innych niż
macierzyste, naturalnych środowisk społecznych i środowisk instytucjonalnych;
(2) zasoby nienamacalne (intangible resources)
czyli charakterystyki psychologiczne, takie
jak samoocena, poczucie własnej skuteczności, zobowiązania podjęte w różnych domenach tożsamościowych, poczucie umiejscowienia kontroli; ich wspólnym mianownikiem
jest to, że pomagają w rozumieniu problemów
i aktywnym radzeniu sobie z przeszkodami
oraz w rozpoznawaniu i wykorzystywaniu
nadarzających się okazji, spotykanych na
drodze do dorosłości. Zasoby nienamacalne stanowią fundament aktywnej postawy
względem własnego rozwoju, pozwalając
na samodzielne kreowanie własnego życia,
co jest jednym z wymagań współczesnego
świata.
Zarówno namacalne, jak i nienamacalne zasoby wykorzystywane są przez jednostkę
w procesie kształtowania „ścieżki” własnego
rozwoju. Realizując to zadanie człowiek nabywa
także kolejne zasoby kapitału tożsamości, zbliżając się do konsolidacji tożsamości i zintegrowania
się ze społecznością osób dorosłych. Z tego też
powodu tożsamość osoby dorosłej oraz integracja
ze społecznością są traktowane jako wskaźniki
akumulacji kapitału tożsamości (identity capital
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 33–45
Polska adaptacja kwestionariusza Indeks Rozwiązania Kryzysu Tożsamości Jamesa Côté
acquisition/accumulation; Côté, 1997, 2002). Im
więcej zasobów kapitału tożsamości zgromadzi jednostka, tym bardziej może zbliżyć się do
rozwiązania kryzysu tożsamości w tych dwóch
obszarach.
INDEKS ROZWIĄZANIA KRYZYSU
TOŻSAMOŚCI – CHARAKTERYSTYKA
NARZĘDZIA
Indeks Rozwiązania Kryzysu Tożsamości
(Identity Stage Resolution Index, ISRI) powstało
w celu weryfikacji założeń postulowanych
w modelu kapitału tożsamości (Côté, 1996, 1997,
2002). Zgodnie z tym modelem, posiadane zasoby kapitału tożsamości wiążą się z różnicami
indywidualnymi pod względem przebiegu procesu wkraczania w dorosłość, co znajduje swe odbicie w rozwoju poczucia tożsamości osoby dorosłej i poczucia integracji ze społecznością, które
są nazywane wskaźnikami akumulacji kapitału
tożsamości.
Indeks Rozwiązania Kryzysu Tożsamości to
narzędzie samoopisowe, w skład którego wchodzi
7 pozycji tworzących dwie skale: (1) tożsamość
osoby dorosłej (nazywana również poczuciem
dorosłości; Côté, 1997; Luyckx, Schwartz, Goossens, Pollock, 2008; Brzezińska, Piotrowski,
2010a) definiowana jako stopień, w jakim jednostka posiada subiektywne poczucie bycia osobą
dorosłą (trzy pozycje, np. Czuję, że inni uważają
mnie za osobę dorosłą) oraz (2) integracja ze społecznością definiowana, jako stopień, w jakim
osoba badana ma subiektywne poczucie znalezienia już własnego miejsca w świecie społecznym
(cztery pozycje, np. Znalazłem już grupę osób,
wśród których chcę spędzić życie).
Wyniki prezentowane przez Côté’ego (1997)
dla wersji anglojęzycznej oraz przez Luyckxa,
De Witte i Goossensa (2011) dla wersji niderlandzkojęzycznej potwierdziły dwuczynnikową
strukturę narzędzia. W badaniach prowadzonych
za pomocą wersji anglojęzycznej uzyskano następujące współczynniki rzetelności α-Cronbacha:
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 33–45
35
tożsamość osoby dorosłej: 0,70–0,78 oraz integracja ze społecznością: 0,64–0,72 (Côté, 2002;
Côté, Schwartz, 2002). Podobne wartości uzyskano dla wersji niderlandzkojęzycznej: skala tożsamości osoby dorosłej: 0,69–0,83, a integracja
ze społecznością: 0,66–0,69 (Luyckx, De Witte,
Goossens, 2011; Luyckx, Klimstra, Schwartz,
Duriez, 2013; Luyckx, Schwartz, Goossens, Pollock 2008). W obu tych wersjach językowych
Indeks okazał się narzędziem trafnym czynnikowo i rzetelnym.
W badaniach polskich całe narzędzie nie było
dotąd stosowane. Dotychczas opublikowano
wyniki dwóch badań z udziałem osób w okresie
wczesnej dorosłości, w których użyto jedynie skali
tożsamości osoby dorosłej (Brzezińska, Piotrowski, 2010a; Piotrowski, Brzezińska, Luyckx, 2015
– w przyg.; Piotrowski, Brzezińska, Pietrzak,
2013). Współczynnik rzetelności α-Cronbacha
w tych badaniach wyniósł 0,81 i 0,88.
WYNIKI BADAŃ, W KTÓRYCH
STOSOWANO INDEKS ROZWIĄZANIA
KRYZYSU TOŻSAMOŚCI
W pierwszym badaniu, wykorzystującym
skalę (Côté, 1997), wzięli udział studenci, którzy
zostali zbadani dwukrotnie w okresie studiów
– na pierwszym (średnia wieku ok. 19 lat) oraz
na trzecim roku. Wyniki ujawniły, że istotnym
czynnikiem związanym z akumulacją kapitału
tożsamości była płeć. Choć w pierwszym pomiarze kobiety odznaczały się niższym poczuciem
tożsamości osoby dorosłej, to w trakcie dwóch
kolejnych lat ich wynik na tej skali wzrósł i na
trzecim roku studiów wyniki kobiet i mężczyzn
były podobne. Zaobserwowano także, że kobiety
otrzymujące najwyższe wsparcie finansowe od
rodziców (jeden ze wskaźników zasobów kapitału namacalnego) miały niższe poczucie tożsamości osoby dorosłej niż kobiety otrzymujące
niewielką pomoc finansową. Zinterpretowano
to jako występowanie efektu moratorium, czyli
korzystania przez zamożne studentki (istotne
36
Konrad Piotrowski, Anna I. Brzezińska
wyniki uzyskano tylko wśród kobiet) z możliwości opóźnienia wkroczenia w dorosłość, także
w sensie psychologicznym.
Kobiety, zarówno na pierwszym, jak i na trzecim roku studiów, uzyskały niższe od mężczyzn
wyniki na skali integracji ze społecznością.
Z kolei studenci, obu płci, otrzymujący niskie
wsparcie finansowe od rodziców odznaczali się
wyższą integracją ze społecznością w obu pomiarach, w porównaniu do studentów mogących
liczyć na wysokie wsparcie finansowe ze strony
rodziny. Ponadto, w grupie osób otrzymujących
niskie wsparcie finansowe zaobserwowano istotny wzrost wyników na skali integracji ze społecznością w trakcie studiów. Obserwacja ta może
świadczyć o pozytywnym oddziaływaniu środowiska akademickiego na poczucie integracji ze
społecznością wśród osób w gorszej sytuacji
finansowej.
Okazało się także, że o ile cechy osobowości
będące wskaźnikiem zasobów kapitału nienamacalnego (w badaniach zastosowano ogólny wskaźnik „osobowości podmiotowej” (agentic personality) utworzony z sześciu zmiennych: samooceny,
posiadania celu w życiu, samorealizacji (self-actualization), wewnętrznego poczucia kontroli, siły
ego, siły zobowiązań tożsamościowych w domenie ideologicznej) stanowiły istotne predyktory
tożsamości osoby dorosłej i integracji ze społecznością na początku studiów, to zmiana natężenia
tych wymiarów w trakcie kolejnych dwóch lat
była w większym stopniu związana ze statusem
społecznym rodziny pochodzenia i płcią.
Osoby biorące udział w opisanym powyżej
badaniu zostały zbadane po raz kolejny po 6–7
latach od zakończenia drugiego pomiaru (Côté,
2002). Okazało się, że wskaźniki „osobowości
podmiotowej” zmierzone na pierwszym roku studiów stanowiły istotne predyktory poczucia dorosłości i integracji ze społecznością. Wciąż obserwowano także istotny związek zmian na tych
wymiarach z płcią i SES rodziny pochodzenia,
potwierdzając hipotezę, zgodnie z którą akumulacja kapitału tożsamości stanowi efekt łącznego
oddziaływania zasobów namacalnych i nienama-
calnych, które wchodzą ze sobą w interakcje
w okresie wkraczania w dorosłość.
Skala ISRI była także wykorzystywana
w badaniach mających na celu ocenę związków
między wskaźnikami akumulacji kapitału tożsamości a statusem tożsamości w ujęciu Marcii
(1966, 1980). I tak, Côté i Schwartz (2002) wykazali, że poczucie dorosłości i integracja ze społecznością wśród studentów są dodatnio związane ze statusem tożsamości osiągniętej oraz
negatywnie z tożsamością rozproszoną i moratoryjną. Obserwacje te zostały częściowo potwierdzone w badaniach z udziałem osób, które
zakończyły już edukację i pracowały zawodowo,
choć w tym przypadku, nieco nieoczekiwanie,
wysoką integracją ze społecznością (ale nie
poczuciem dorosłości) odznaczały się także
osoby o statusie beztroskiego rozproszenia
(carefree diffusion), które cechowały się słabymi
zobowiązaniami i niską eksploracją, ale również
brakiem subiektywnie odczuwanych trudności
związanych z rozwojem własnej tożsamości
(Luyckx, Klimstra, Schwartz, Duriez, 2013).
Poczucie dorosłości okazało się również dodatnio związane z zakończeniem edukacji i podjęciem pracy, poczuciem koherencji oraz podjęciem
zobowiązań i identyfikacją ze zobowiązaniami
tożsamościowymi w obszarze wizji własnej przyszłości (Luyckx, Schwartz, Goossens, Pollock,
2008; Morsünbül, 2014). Badania te dowodzą, że
zobowiązania podjęte przez jednostkę w różnych
domenach są blisko związane z akumulacją kapitału tożsamości (Côté, Schwartz, 2002). Status
tożsamości osiągniętej w różnych domenach tożsamościowych stanowić może dla jednostki punkt
wyjścia do uzyskania przekonania, że jest już
członkiem społeczności osób dorosłych (Luyckx,
Schwartz, Goossens, Pollock, 2008).
Dane na temat relacji między integracją
ze społecznością i tożsamością osoby dorosłej
a wymiarami i statusem tożsamości w ujęciu
Marcii potwierdzają założenia modelu. Według
Côté’ego (2002) „inwestowanie” w proaktywną eksplorację różnorodnych alternatyw oraz
podejmowanie zobowiązań tożsamościowych
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 33–45
Polska adaptacja kwestionariusza Indeks Rozwiązania Kryzysu Tożsamości Jamesa Côté
w różnych domenach pomaga w radzeniu sobie
z codziennymi wyzwaniami, jakie stają przed
młodymi ludźmi, sprzyjając tym samym gromadzeniu kolejnych, nowych zasobów kapitału
tożsamości oraz lepszemu wykorzystywaniu już
posiadanych, co przekłada się na wzrost poczucia
tożsamości osoby dorosłej oraz poczucia integracji ze społecznością.
W badaniach polskich stosowano dotąd jedynie skalę tożsamości osoby dorosłej, bez uwzględnienia drugiej części narzędzia. Brzezińska i Piotrowski (2010a) zaobserwowali, że poczucie
tożsamości osoby dorosłej osób w wieku od 20 do
40 lat było liniowo związane z wiekiem. Stwierdzono także, że najwyższym poczuciem tożsamości osoby dorosłej odznaczali się badani o statusie tożsamości osiągniętej i przejętej (oba statusy
cechujące się silnymi zobowiązaniami), a najniższym – osoby o statusie moratorium. W badaniach nie uwzględniono jednak osób o statusie
tożsamości rozproszonej, ze względu na ich niewielką liczebność w badanej próbie. W kolejnym
badaniu, w którym brały udział osoby w wieku od
18 do 30 lat (Piotrowski, Brzezińska, Pietrzak,
2013; Piotrowski, Brzezińska, Luyckx, 2015 –
w przyg.) stwierdzono, że tożsamość osoby dorosłej była dodatnio związana zarówno z dojrzałością psychospołeczną, którą można utożsamiać
z zasobami nienamacalnymi, jak i z podejmowaniem ról społecznych okresu dorosłości, które
można traktować jako zasoby namacalne. Okazało się także (Piotrowski, Brzezińska, Pietrzak,
2013), że osoby w wieku około 19–20 lat, które
odznaczały się wysoką dojrzałością psychospołeczną, ale przy tym niewielką liczbą realizowanych ról dorosłości (np. posiadanie partnera,
praca zawodowa, opuszczenie domu rodzinnego),
czuły się bardziej dorosłe niż osoby w wieku
około 26 lat, które, co prawda, realizowały relatywnie dużą liczbę ról dorosłości, ale cechowały
się niską dojrzałością psychospołeczną. Wspiera
to tezę o znaczeniu różnorodnych zasobów kapitału tożsamości oraz sugeruje, że tożsamość
osoby dorosłej w okresie wczesnej dorosłości nie
musi być silnie związana z wiekiem biologicznym.
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 33–45
37
PROGRAM BADAŃ WŁASNYCH
Etap przygotowawczy
Adaptacja językowa Indeksu Rozwiązania Kryzysu Tożsamości obejmowała niezależne tłumaczenie skali na język polski przez dwóch psychologów.
Obie wersje zostały następnie scalone w wyniku
dyskusji między tłumaczami. W następnym kroku
wykonane zostało tłumaczenie wsteczne (back
translation) przez osobę, dla której język angielski
był pierwszym językiem. Wersja ta została porównana z oryginałem. W wyniku dyskusji między
tłumaczami i pierwszym autorem niniejszej publikacji ustalono ostateczną wersję językową pozycji
testowych. W tej formie narzędzie zostało zastosowane w niniejszych badaniach. W odniesieniu
do skali tożsamości osoby dorosłej, stosowanej już
we wcześniejszych badaniach w Polsce, procedura
ta została przeprowadzona w roku 2010, w odniesieniu do skali integracji ze społecznością w roku
2014. W tym samym roku całe narzędzie zostało
użyte w badaniach nad formowaniem tożsamości
w okresie adolescencji (m.in. Brzezińska, Czub,
Piotrowski, 2014). Bardziej szczegółowe dane
dotyczące wyników uzyskanych za pomocą polskiej wersji narzędzia zawiera praca Piotrowskiego
(2015).
Cel badania i hipotezy
Celem badań była ocena struktury czynnikowej i rzetelności Indeksu Rozwiązania Kryzysu
Tożsamości w okresie adolescencji oraz związku
obu badanych wymiarów – tożsamości osoby
dorosłej i integracji ze społecznością – ze wskaźnikami namacalnych i nienamacalnych zasobów
kapitału tożsamości.
Postawiono następujące hipotezy
1. W próbie osób badanych ujawni się dwuczynnikowa struktura narzędzia, potwierdzając
trafność czynnikową polskiej wersji (por. Côté,
1997; Luyckx, De Witte, Goossens, 2011);
2. Obie podskale ISRI (tożsamość osoby dorosłej i integracja ze społecznością) będą odznaczały się przynajmniej akceptowalną rzetelnością;
38
Konrad Piotrowski, Anna I. Brzezińska
3. Obie podskale ISRI będą dodatnio, umiarkowanie silnie, skorelowane ze sobą (por.
Schwartz, 2007).
4. Silniejsze poczucie tożsamości osoby dorosłej
i silniejsze poczucie integracji ze społecznością będą skorelowane ze wskaźnikami większych zasobów kapitału tożsamości, zarówno
namacalnych, jak i nienamacalnych, przy
czym silniejsze korelacje występują w przypadku wskaźników kapitału nienamacalnego.
Potwierdzenie hipotez stanowiłoby podstawę
wniosku o trafności teoretycznej i rzetelności
polskiej wersji narzędzia.
Osoby badane i procedura badań
W badaniu wzięło udział 2381 uczniów,
uczęszczających do trzech różnych typów szkół
ponadgimnazjalnych: (1) zasadnicza szkoła zawodowa: trzyletnia szkoła przygotowująca do wykonywania zawodu, nie dająca uprawnień do ubiegania się o przyjęcie na studia (n = 272; 84%
kobiet), (2) technikum: czteroletnia szkoła przygotowująca do wykonywania zawodu, a jednocześnie prowadząca kształcenie ogólne, a po zdaniu
egzaminu maturalnego dająca prawo do ubiegania się o przyjęcie na studia (n = 1062; 35%
kobiet), (3) liceum ogólnokształcące: trzyletnie
szkoła skoncentrowana na kształceniu ogólnym,
której uczniowie w większości kontynuują edukację na studiach wyższych (n = 1047; 58% kobiet).
Badani byli uczniowie klasy 1 (wiek: M = 16,05;
SD = 0,40), klasy 2 (wiek: M = 17,03; SD = 0,44)
oraz klasy 3 (wiek: M = 18,02; SD = 0,51),
a w przypadku uczniów technikum także klasy 4
(wiek: M = 18,96; SD = 0,39). Różnice wiekowe
między uczniami różnych typów szkół były nieistotne. Spośród badanych 34% uczniów mieszkało na wsi, 24% w miastach do 100 tys. mieszkańców, a 42% w miastach powyżej 100 tys.
mieszkańców.
Badanie przeprowadzono grupowo w klasach
podczas lekcji, metodą papier-ołówek z zastosowaniem zestawu narzędzi, wśród których znajdował się kwestionariusz ISRI. Uczestnikom
przedstawiono cel badania oraz poinformowa-
no o anonimowości i dobrowolności udziału.
W przypadku osób niepełnoletnich uzyskiwano zgodę rodziców na udział ucznia w badaniu.
Pomiar prowadzili przeszkoleni badacze.
Narzędzia badawcze
Akumulacja kapitału tożsamości. Pomiar akumulacji kapitału tożsamości został przeprowadzony za pomocą Indeksu Rozwiązania Kryzysu
Tożsamości – ISRI/PL. Każde ze stwierdzeń było
oceniane na pięciopunktowej skali Likerta, od
1-zdecydowanie nie, do 5-zdecydowanie tak.
Namacalne zasoby kapitału tożsamości.
W badaniu mierzono kilka wskaźników namacalnych zasobów kapitału tożsamości (Côté,
1996, 1997). Jako wskaźniki kapitału społecznego, związanego z przynależnością do określonych
grup społecznych, traktowano: (1) zaangażowanie osób badanych w działalność wolontariacką
(Czy byłeś kiedykolwiek wolontariuszem?; 0 – nie,
1 – tak, przynajmniej raz), (2) fakt posiadania
partnera w momencie badania (Czy obecnie
posiadasz partnera/chłopaka?; 0 – nie, 1 – tak)
oraz (3) posiadanie doświadczenia zawodowego
(0 – dotychczas nie pracował, 1 – ma doświadczenie zawodowe). Z kolei status społeczno-ekonomiczny rodziny pochodzenia został zoperacjonalizowany jako: (4) wykształcenie matki i ojca
(podstawowe, zasadnicze zawodowe, średnie,
wyższe) oraz (5) subiektywna ocena sytuacji
materialnej (Jak oceniasz poziom zaspokojenia
swoich potrzeb materialnych? ocena na skali od
1 – dotkliwie niski do 5 – bardzo wysoki).
Nienamacalne zasoby kapitału tożsamości.
W celu oceny nienamacalnych zasobów kapitału
tożsamości wykorzystano dwa kwestionariusze.
Pierwszym była Skala Wymiarów Rozwoju Tożsamości DIDS (Luyckx, Schwartz, Berzonsky i in.
2008) w polskiej adaptacji – (Brzezińska, Piotrowski, 2010b), pozwalająca na ocenę eksploracji i zobowiązań w domenie ogólnej wizji własnej
przyszłości. Narzędzie służy do oceny położenia
jednostki na pięciu wymiarach tożsamości:
(1) podjęcie zobowiązań: zakres, w jakim jednostka dokonała wyborów i zobowiązań, co do
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 33–45
Polska adaptacja kwestionariusza Indeks Rozwiązania Kryzysu Tożsamości Jamesa Côté
kwestii ważnych dla rozwoju tożsamości (np. Podjąłem już ostatecznie decyzję na temat kierunku,
w którym chcę w swoim życiu podążać), (2) identyfikacja ze zobowiązaniami: stopień, w jakim
jednostka identyfikuje się z dokonanymi wyborami i podjętymi zobowiązaniami (np. Moje plany
na przyszłość pasują do moich prawdziwych zainteresowań i wartości), (3) eksploracja wszerz:
zakres, w jakim jednostka poszukuje różnych
opcji w odniesieniu do swoich celów, wartości
i przekonań (np. Dużo myślę nad tym, w jakim
kierunku chciałbym w swoim życiu podążać),
(4) eksploracja w głąb: pogłębiona ocena już
podjętych decyzji i dokonanych wyborów, czyli
już podjętych zobowiązań, w celu stwierdzenia
stopnia, w jakim spełniają one osobiste standardy
(np. Rozmyślam o tym, czy moje plany na przyszłość, do których dążę, wiążą się z tym, czego
naprawdę chcę), (5) eksploracja ruminacyjna:
natężenie obaw jednostki i doświadczanie przez
nią problemów w angażowaniu się w ważne dla
rozwoju tożsamości obszary (np. Mam wątpliwości dotyczące tego, co naprawdę chcę w życiu osiągnąć). Narzędzie składa się z 25 stwierdzeń (po 5
na każdą ze skal). Każda pozycja była oceniana
na skali od 1 (zdecydowanie nie) do 6 (zdecydowanie tak), przy czym im wyższy wynik, tym wyższe
natężenie, odpowiednio eksploracji lub zobowiązania. Współczynnik α-Cronbacha dla poszczególnych skal wyniósł w całej próbie odpowiednio:
0,91; 0,84; 0,76; 0,70; 0,80.
Drugie narzędzie pozwoliło na ocenę skłonności osób badanych do odczuwania emocji
samoświadomościowych – wstydu i poczucia winy, których związek z wieloma sferami
funkcjonowania jest dobrze udokumentowany
(Orth, Robins, Soto, 2010). Rozwój skłonności
do odczuwania obu tych emocji rozpoczyna się
już w okresie dzieciństwa (Elison, 2005), a ich
wysokie natężenie jest źródłem wielu trudności
w funkcjonowaniu psychicznym i społecznym.
W celu oceny skłonności do doświadczania wstydu i poczucia winy zastosowano Kwestionariusz
Uczuć Osobistych (Personal Feelings Questionnaire – 2, PFQ-2; Harder, Zalma, 1990) w polStudia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 33–45
39
skiej adaptacji PFQ-2/PL (Czub, 2012). Osoba
doświadczająca silnego wstydu może czuć się
bezsilna, sparaliżowana, wściekła, zakłopotana
lub upokorzona. Doświadczanie wstydu wiąże się
też z poczuciem, że istnieje zagrożenie bycia psychicznie odrzuconym przez silniejszych „innych”,
gotowych do wyśmiewania lub drwin. Poczucie
winy wiąże się, z kolei, ze spostrzeganiem siebie jako posiadającego kontrolę nad zachowaniem, które doprowadziło do czucia się winnym.
Osoba doświadczająca poczucia winy odczuwa
wyrzuty sumienia i żałuje tego, co zrobiła. Negatywny związek skłonności do odczuwania obu
tych rodzajów emocji z formowaniem tożsamości został wykazany we wcześniejszych badaniach
(Brzezińska, Czub, Piotrowski, 2014; Lutwak,
Ferrari, Cheek, 1998; Piotrowski, 2013). Polska
wersja narzędzia składa się z 19 pozycji zawierających nazwy różnych emocji (wstyd – 7 pozycji,
np. czuję się upokorzony, odczuwam zakłopotanie; poczucie winy – 6 pozycji, np. mam wyrzuty
sumienia, żałuję własnych słów lub tego, co zrobiłem; 6 pozycji maskujących, np. jestem z siebie
zadowolony, czuję wściekłość), a badani pytani są
o to, jak często doświadczają tych stanów emocjonalnych, od 1 – nigdy, do 5 – prawie cały czas.
Współczynnik α-Cronbacha dla wstydu wyniósł
0,86, a dla poczucia winy 0,82.
WYNIKI
Struktura czynnikowa i rzetelność polskiej
adaptacji Indeksu Rozwiązania Kryzysu
Tożsamości – ISRI (hipoteza 1 i 2)
W celu oceny parametrów psychometrycznych
polskiej adaptacji narzędzia, zastosowano metodę konfirmacyjnej analizy czynnikowej, wykorzystując oprogramowanie AMOS 22 (Arbuckle,
2013). W pierwszym kroku przygotowano model,
w którym wszystkie pozycje Indeksu ładowały
jeden czynnik (model jednoczynnikowy), natomiast w drugim kroku przygotowano model,
w którym przyporządkowano wszystkie pozycje
kwestionariusza do czynników zgodnie z kluczem
40
Konrad Piotrowski, Anna I. Brzezińska
(model dwuczynnikowy). Modele testowano
oddzielnie w grupach uczniów trzech różnych
typów szkół oraz oddzielnie w grupach kobiet
i mężczyzn. Ocenę parametrów modeli przeprowadzono z zastosowaniem metody maksymalnej
wiarygodności (maximum likelihood estimation;
MLE). Błędy pomiaru poszczególnych pozycji
w modelu były traktowane jako niezależne od
siebie. W celu oceny dopasowania modeli zastosowano dwa powszechnie wykorzystywane
wskaźniki (Hu, Bentler, 1999): (1) Porównawczy
Wskaźnik Dopasowania (Comparative Fit Index;
CFI), którego wartość powinna być wyższa niż
0,90, a najlepiej wyższa niż 0,95 i (2) pierwiastek
średniokwadratowego błędu przybliżenia (Root
Mean Square Error of Approximation; RMSEA),
którego wartość nie powinna być wyższa niż 0,08.
W każdej grupie model jednoczynnikowy okazał się być źle dopasowany do danych (wskaźnik
CFI w różnych grupach przyjmował wartości od
0,75 do 0,84; wskaźnik RMSEA w różnych grupach
przyjmował wartości od 0,13 do 0,17). Parametry
dopasowania do zakładanej struktury dwuczynnikowej były satysfakcjonujące (Tab. 1) potwierdzając, w każdej z analizowanych grup, dwuczynnikową strukturę narzędzia. Wartości ładunków
czynnikowych w analizowanych modelach zawierały się w przedziale od 0,27 do 0,85. W całej próbie
te dwa czynniki wyjaśniały 58% wariancji.
Rzetelność skal (Tab. 1), mierzona współczynnikiem α-Cronbacha, wyniosła dla różnych
grup od 0,72 do 0,74 w przypadku skali tożsamości osoby dorosłej oraz od 0,67 do 0,70 w przypadku skali integracji ze społecznością.
Akumulacja kapitału tożsamości
a namacalne i nienamacalne zasoby
kapitału tożsamości (hipoteza 3 i 4)
W Tab. 2 przedstawiono wartości współczynników korelacji między dwoma wskaźnikami
akumulacji kapitału tożsamości (tożsamość
osoby dorosłej i integracja ze społecznością)
a obydwoma rodzajami zasobów – namacalnymi
i nienamacalnymi. Ponieważ wystąpiła bardzo
silna, dodatnia korelacja (r = 0,91) między wiekiem a klasą, w której uczyli się uczniowie, zdecydowano się uwzględniać w kolejnych analizach
jedynie zmienną „klasa” (1, 2, 3, 4). Należy jednak pamiętać, że jest to jednocześnie wskaźnik
wieku osób badanych.
Większość zaobserwowanych związków była
słaba. Tożsamość osoby dorosłej korelowała
umiarkowanie z poczuciem integracji ze społecznością (r = 0,43; R 2 = 18%). Zaobserwowano dodatnie, choć słabe, związki tożsamości
osoby dorosłej z wiekiem (klasa) (R2 = 4%), faktem posiadania partnera w momencie badania
(R2 = 1%), oraz z posiadaniem doświadczenia
Tabela 1. Wskaźniki dopasowania struktury czynnikowej oraz rzetelność polskiej adaptacji Indeksu Rozwiązania Kryzysu
Tożsamości ISRI
Wskaźniki dopasowania
modelu dwuczynnikowego
Wartości α-Cronbacha
CFI
RMSEA
Tożsamość
osoby dorosłej
Integracja
ze społecznością
Zasadnicza szkoła zawodowa (n = 272)
0,99
0,04
0,73
0,67
Technikum (n = 1062)
0,97
0,06
0,74
0,67
Liceum Ogólnokształcące (n = 1047)
0,97
0,06
0,72
0,70
Kobiety (n = 1223)
0,96
0,07
0,74
0,70
Mężczyźni (n = 1184)
0,97
0,06
0,73
0,70
Typy szkół
Płeć
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 33–45
41
Polska adaptacja kwestionariusza Indeks Rozwiązania Kryzysu Tożsamości Jamesa Côté
zawodowego (R2 = 1%). Tożsamość osoby dorosłej była także dodatnio związana z podjęciem
zobowiązań (R2 = 7%) i identyfikacją ze zobowiązaniami (R2 = 6%), a ujemnie z eksploracją
ruminacyjną (R2 = 4%), tendencją do doświadczania wstydu (R2 =3 %) i tendencją do doświadczania poczucia winy (R2 = 1%).
W przypadku skali integracji ze społecznością związki były podobne, choć zaobserwowane
współczynniki korelacji były niemal w każdym
przypadku dwukrotnie silniejsze niż w przypadku skali tożsamości osoby dorosłej. Dodatkowo,
poczucie integracji ze społecznością korelowało
dodatnio z oceną sytuacji materialnej (R2 = 2%),
natomiast nie korelowało z wiekiem uczestników
badania.
DYSKUSJA
Celem badania była wstępna ocena struktury
czynnikowej i rzetelności polskiej wersji Indeksu
Rozwiązania Kryzysu Tożsamości ISRI (Côté,
1997) oraz analiza korelacji wyników uzyskanych
za pomocą tego narzędzia z namacalnymi i nienamacalnymi zasobami kapitału tożsamości
posiadanymi przez osoby w okresie adolescencji.
Zarówno jeśli chodzi o trafność czynnikową,
jak i rzetelność narzędzia, uzyskano wyniki
podobne do prezentowanych przez autora skali
(Côté, 1997, 2002; Côté, Schwartz, 2002) oraz
innych badaczy (Luyckx, De Witte, Goossens,
2011; Luyckx, Klimstra, Schwartz, Duriez, 2013;
Luyckx, Schwartz, Goossens, Pollock 2008).
Tabela 2. Korelacje między skalami Indeksu Rozwiązania Kryzysu Tożsamości – ISRI a wskaźnikami kapitału namacalnego
i nienamacalnego
Tożsamość
osoby dorosłej
Integracja
ze społecznością
Klasaa
0,20*
0,06
Wolontariat
0,04
0,01
Związek
0,12*
0,19*
Doświadczenie zawodowe
0,13*
0,10*
Sytuacja materialna
0,05
0,15*
Wykształcenie matkia
-0,03
0,01
Wykształcenie ojcaa
-0,04
0,03
Eksploracja wszerz
0,02
0,03
Eksploracja w głąb
0,09*
0,17*
-0,20*
-0,44*
Podjęcie zobowiązań
0,26*
0,53*
Identyfikacja ze zobowiązaniami
0,25*
0,49*
Tendencja do odczuwania wstydu
-0,16*
-0,30*
Tendencja do odczuwania poczucia winy
-0,12*
-0,18*
Wskaźniki kapitału namacalnego
Wskaźniki kapitału nienamacalnego
Eksploracja ruminacyjna
*
p < 0,001 (ze względu na dużą próbę jedynie korelacje przekraczające poziom istotności 0,001 traktowano jako istotne).
a
– zastosowano współczynnik korelacji rho-Spearmana.
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 33–45
42
Konrad Piotrowski, Anna I. Brzezińska
W obu przypadkach parametry okazały się być
zadowalające. Polska wersja Indeksu posiada dwuczynnikową strukturę, analogiczną do zakładanej
przez autora. W badanej próbie osób w okresie
adolescencji Indeks odznaczał się również dość
wysoką rzetelnością w podgrupach uczniów różnych typów szkół ponadgimnazjalnych oraz wśród
kobiet i mężczyzn. Dane te przemawiają za tym,
że adaptowane narzędzie w polskiej wersji jest
rzetelne oraz trafne czynnikowo.
Zgodnie z przewidywaniami, wyniki uzyskane za pomocą ISRI/PL były związane ze wskaźnikami posiadanych zasobów kapitału tożsamości, zarówno namacalnymi, jak i nienamacalnymi.
Podobnie, jak w badaniach walidacyjnych Côté’ego (1997), silniejsze związki zaobserwowano
w odniesieniu do zasobów nienamacalnych (charakterystyk psychologicznych).
W przypadku obu wymiarów Indeksu zaobserwowano dodatnie, choć słabe, związki z posiadaniem partnera w momencie badania oraz posiadaniem doświadczeń zawodowych. Są to dwa
ważne, obiektywne wskaźniki dorosłości (Hogan,
Astone, 1986), które wiążą się także z innymi
zasobami, jak lepsza sytuacja finansowa oraz
możliwość otrzymania wsparcia społecznego.
Znaczenie podjęcia tych ról społecznych (pracownika i partnera) dla rozwoju tożsamości zostało
wykazane także w innych badaniach (Piotrowski,
Brzezińska, Luyckx, 2015 – w przyg.; Shanahan,
Porfeli, Mortimer, Erickson, 2005). Prezentowane tutaj wyniki sugerują, że mogą to być także
istotne korelaty integracji ze społecznością dorosłych już w okresie adolescencji.
W przypadku tożsamości osoby dorosłej
zaobserwowano istotny dodatni związek z wiekiem dorastających. Podobne dane uzyskano
w przypadku osób w okresie wczesnej dorosłości
(Brzezińska, Piotrowski, 2010a; Côté, 1997).
Sugeruje to, że niezależnie od posiadanych,
mniejszych bądź większych, zasobów kapitału
tożsamości, wiek biologiczny może pozostawać
istotnym wyznacznikiem subiektywnego poczucia dorosłości jednostki (por. także Piotrowski, 2015).
Poczucie integracji ze społecznością okazało się,
z kolei, dodatnio związane z sytuacją materialną
uczniów. Im była ona lepsza tym wyższe było przekonanie adolescentów o znalezieniu już własnego
miejsca w życiu. W innych polskich badaniach
(Brzezińska, Piotrowski i in., 2010), stwierdzono,
z kolei, że lepsza sytuacja materialna związana jest
z silniejszymi zobowiązaniami tożsamościowymi,
co także pozostaje w zgodzie z tymi obserwacjami
i sugeruje, że lepsza sytuacja finansowa Polaków
w okresie adolescencji i wczesnej dorosłości jest
związana z wyraźniejszym rozwiązaniem kryzysu tożsamości. Côté (1997) uzyskał w podobnym
przypadku wynik odmienny, stwierdzając, że lepsza sytuacja finansowa wiąże się raczej z orientacją
moratoryjną i niższą integracją ze społecznością.
Różnica ta może wynikać z czynników kulturowych
(np. znaczenie zasobów finansowych w różnych kulturach i sposób ich wykorzystywania) albo metodologicznych. W prezentowanych tu badaniach mierzono subiektywne poczucie zaspokojenia potrzeb
materialnych, a nie obiektywną wysokość pomocy
finansowej otrzymywanej od rodziców, jak miało
to miejsce w badaniach Côté’ego (1997). Może to
być przyczyną odmiennych wyników uzyskanych
w polskich badaniach. Poczucie, że własne potrzeby materialne są w wysokim stopniu zaspokojone
może przekładać się na przekonanie, że „miejsce”,
w którym obecnie znajduje się jednostka w swoim
życiu jest dla niej odpowiednie, niezależnie od tego,
jak duży jest jej obiektywny stan posiadania. Jest
to jednak wniosek wymagający weryfikacji w kolejnych badaniach.
Podobnie jak w badaniach Côté’ego (1997),
wskaźniki akumulacji kapitału tożsamości były
wyraźniej związane ze wskaźnikami kapitału
nienamacalnego. Zgodnie z oczekiwaniami tożsamość osoby dorosłej oraz poczucie integracji
ze społecznością były wyższe, gdy osoby badane
podjęły już zobowiązania tożsamościowe dotyczące kształtu własnej przyszłości (podjęcie zobowiązań), gdy silnie się z nimi zidentyfikowały (identyfikacja ze zobowiązaniami), ale także gdy były
aktywnie zaangażowane w eksplorację własnych
zobowiązań (eksploracja w głąb). Tożsamość osoby
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 33–45
Polska adaptacja kwestionariusza Indeks Rozwiązania Kryzysu Tożsamości Jamesa Côté
dorosłej i integracja ze społecznością były także
tym wyższe im mniej trudności z budowaniem
własnej tożsamości odczuwali uczestnicy badań
(eksploracja ruminacyjna). Zgodnie z założeniami
modelu kapitału tożsamości, osiągnięte poczucie
tożsamości pomaga w osiąganiu celów i radzeniu sobie z wyzwaniami codzienności, stanowiąc
ważny zasób oraz wspierając zdobywanie kolejnych
zasobów tożsamości. Uzyskane wyniki potwierdzają, że podjęcie zobowiązań w różnorodnych
domenach znajduje swoje odzwierciedlenie także
na wymiarach tożsamości osoby dorosłej i integracji ze społecznością (por. Côté, Schwartz, 2002;
Luyckx, Schwartz, Goossens, Pollock, 2008).
Również skłonność osób badanych do odczuwania emocji wstydu i winy, których negatywny wpływ
na przystosowanie został wielokrotnie wykazany
(Averill, Diefenbach, Stanley, Breckenridge, Lusby,
2002; Brzezińska, Czub, Piotrowski, 2014; Harder,
Zalma, 1990; Lutwak, Ferrari, Cheek, 1998; Piotrowski, 2013), wiązały się ujemnie zarówno z tożsamością osoby dorosłej, jak i integracją ze społecznością. Łącznie, wyniki te wskazują, że wymiary
mierzone ISRI/PL pozostają w związku z wymiarami jakości przystosowania adolescentów. Im wyższymi zasobami nienamacalnymi dysponowały
osoby badane, tak w zakresie położenia na wymiarze rozproszenia – osiągnięcia tożsamości w badanej tu domenie, jak i funkcjonowania emocjonalnego, tym wyższe były ich wyniki na wymiarach
akumulacji kapitału tożsamości, co także przemawia za trafnością teoretyczną narzędzia.
Warto zwrócić uwagę, że oba wymiary mierzone ISRI/PL były słabo związane z większością
wskaźników zasobów kapitału tożsamości. Jedynym wyjątkiem były dość silne związki poczucia
integracji ze społecznością i wymiarów zobowiązań tożsamościowych (podjęcie zobowiązań,
identyfikacja ze zobowiązaniami oraz, odwrotny
związek, eksploracja ruminacyjna), co potwierdza wcześniejszą obserwację o dość bliskim
związku tych dwóch wymiarów (Côté, Schwartz,
2002). W badaniach Côté’ego (1997) związki te
były podobnie słabe, zwłaszcza w przypadku
wskaźników kapitału namacalnego. Być może
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 33–45
43
sfery te są po prostu w znacznym stopniu niezależne od siebie. Możliwe też, że jakieś czynniki
moderują związki między posiadanym kapitałem
namacalnym a tożsamością osoby dorosłej
i poczuciem integracji ze społecznością, co do
pewnego stopnia potwierdzają dane uzyskane
przez Côté’ego (1997) oraz Piotrowskiego, Brzezińską i Pietrzak (2013).
PODSUMOWANIE
Indeks Rozwiązania Kryzysu Tożsamości ISRI
to krótkie i proste w użyciu narzędzie. Wstępne
dane dotyczące jego wartości psychometrycznej
wydają się być obiecujące, ale konieczna jest dalsza ocena trafności narzędzia. Jak twierdzi Côté
(1996, 1997), okresem życia szczególnie sprzyjającym gromadzeniu kapitału tożsamości jest
wczesna dorosłość. Wydaje się, że właśnie badania prowadzone w tym etapie życia powinny
szczególnie wzbogacić dane na temat wartości
narzędzia w jego polskiej adaptacji. Tym niemniej,
dane uzyskane w badaniu osób w okresie adolescencji (Piotrowski, 2015) sugerują, że ten etap
życia również wart jest dalszej eksploracji
w ramach modelu kapitału tożsamości.
Oparcie się w badaniach nad tożsamością na
modelu kapitału tożsamości może przynieść szereg
korzyści, głównie w postaci integracji podejścia
socjologicznego i psychologicznego do kwestii uwarunkowań rozwoju tożsamości (Côté, Schwartz,
2002). Badania Côté’ego (2002) dowodzą, że rozwój tożsamości osoby dorosłej i jej poczucia integracji ze społecznością osób dorosłych może przebiegać odmiennie w różnych grupach, na przykład
wśród kobiet i mężczyzn oraz wśród osób różniących się sytuacją materialną. Do podobnych wniosków prowadzą również dane zawarte w artykule
Piotrowskiego (2015), a dotyczące kontekstu edukacyjnego. Dodatkowo, jak wykazał Côté (2002),
ludzie mogą różnić się stosowanymi strategiami
gromadzenia kapitału tożsamości. W celu pogłębienia wiedzy na ten temat wskazane jest zastosowanie Indeksu w badaniach podłużnych.
Konrad Piotrowski, Anna I. Brzezińska
44
LITERATURA
Arbuckle, J. L. (2013). IBM SPSS Amos 22. User’s guide.
New York: IBM.
Arnett, J. J. (2000). Emerging adulthood: A theory of
development from the late teens through the twenties. American Psychologist, 55, 469–480.
Averill, P. M., Diefenbach, G. J., Stanley, M. A.,
Breckenridge, J. K., Lusby, B. (2002), Assessment
of shame and guilt in a psychiatric sample: A comparison of two measures. Personality and Individual
Differences, 32, 1365–1376.
Brzezińska, A. I., Czub, T., Piotrowski, K. (2014). Statusy tożsamości a style tożsamości i funkcjonowanie
emocjonalne uczniów szkół zawodowych. Psychologia Rozwojowa, 19, 51–71.
Brzezińska, A. I., Piotrowski, K. (2010a). Formowanie
się tożsamości a poczucie dorosłości i gotowość do
tworzenia bliskich związków. Czasopismo Psychologiczne, 16, 265–274.
Brzezińska, A. I., Piotrowski, K. (2010b). Polska adaptacja Skali Wymiarów Rozwoju Tożsamości (DIDS).
Polskie Forum Psychologiczne, 15, 66–84.
Brzezińska, A. I., Piotrowski, K., Garbarek-Sawicka, E.,
Karowska, K., Muszyńska, K. (2010). Wymiary tożsamości a ich podmiotowe i kontekstowe korelaty.
Studia Psychologiczne, 49(1), 81–93.
Buhl, H. M., Lanz, M. (2007). Emerging adulthood in
Europe: common traits and variability across five
European countries. Journal of Adolescent Research,
22, 439–443.
Côté, J. E. (1996). Sociological perspective in identity formation: the culture-identity link and identity
capital. Journal of Adolescence, 19, 417–428.
Côté, J. E. (1997). An empirical test of the identity
capital model. Journal of Adolescence, 20, 577–597.
Côté, J. E. (2002). The role of identity capital in the
transition to adulthood: The individualization thesis
examined. Journal of Youth Studies, 5, 117–134.
Côté, J. E., Schwartz, S. J. (2002). Comparing psychological and sociological approaches to identity: Identity status, identity capital, and the individualization
process. Journal of Adolescence, 25, 571–586.
Czub T. (2012), Opis Kwestionariusza uczuć osobistych
– PFQ-2/PL. Poznań: Instytut Psychologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (maszynopis niepublikowany).
Elison, J. (2005). Shame and guilt: A hundred years of
apples and oranges. New Ideas in Psychology, 23, 5–32.
Erikson, E. H. (2004). Tożsamość a cykl życia. Poznań:
Zysk i S-ka.
Giddens, A. (2008). Konsekwencje nowoczesności. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Gurba, E. (2008). The attributes of adulthood recognised by adolescents and adults. Polish Psychological
Bulletin, 39(3), 129–137.
Harder D. H., Zalma A. (1990). Two promising shame
and guilt scales: A construct validity comparison.
Journal of Personality Assessment, 55, 729–745.
Hogan, D. P., Astone, N. M. (1986). The transition to
adulthood. Annual Review of Sociology, 12, 109–130.
Hu, L. T., Bentler, P. M. (1999). Cut-off criteria for fit
indexes in covariance structure analysis. Conventional criteria versus new alternatives. Structural
Equation Modeling, 6, 1–55.
Kroger, J. (2007). Why is identity achievement so elusive? Identity. An International Journal of Theory and
Research, 7(4), 331–348.
Lutwak, N., Ferrari, J. R., Cheek, J. M. (1998). Shame,
guilt, and identity in men and women: The role of identity orientation and processing style in moral affect.
Personality and Individual Differences, 25, 1027–1036.
Luyckx, K., De Witte, H., Goossens, L. (2011). Perceived instability in emerging adulthood: The protective role of identity capital. Journal of Applied
Developmental Psychology, 32, 137–145.
Luyckx, K., Klimstra, T. A., Schwartz, S. J., Duriez, B.
(2013). Personal identity in college and the work
context: Developmental trajectories and psychosocial functioning. European Journal of Personality, 27,
222–237.
Luyckx, K., Schwartz, S. J., Berzonsky, M. D., Soenens,
B., Vansteenkiste, M., Smits, I., Goossens, L. (2008).
Capturing ruminative exploration: extending the
four-dimensional model of identity formation in
late adolescence. Journal of Research in Personality,
42, 58–82.
Luyckx, K., Schwartz, S. J., Goossens, L., Pollock, S.
(2008). Employment, sense of coherence and identity formation: contextual and psychological processes
on the pathway to sense of adulthood. Journal of
Adolescent Research, 23, 566–591.
Marcia, J. E. (1966). Development and validation of
ego identity status. Journal of Personality and Social
Psychology, 3, 551–558.
Marcia, J. E. (1980). Identity in adolescence. W: J. Adelson (Red.). Handbook of adolescent psychology
(s. 159–187). New York: John Wiley and Sons.
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 33–45
Polska adaptacja kwestionariusza Indeks Rozwiązania Kryzysu Tożsamości Jamesa Côté
45
Mead, M. (1978). Kultura i tożsamość. Warszawa: PWN.
Morsünbül, Ü. (2014). The effects of identity dimensions and employment on the transition to adulthood. The Online Journal of Counseling and Education,
3, 1–10.
Mynarska, M. (2010). Deadline for parenthood: Fertility
postponement and age norms in Poland. European
Journal of Population, 26, 351–373.
Oleszkowicz, A., Misztela, A. (2015 – w druku). How
do young Poles perceive their adulthood? Journal of
Adolescent Research.
Orth, U., Robins, R. W., Soto, C. J. (2010). Tracking the
trajectory of shame, guilt, and pride across the life
span. Journal of Personality and Social Psychology,
99, 1061–1071.
Piotrowski, K. (2013), Identity in adolescence and
emerging adulthood: Relationships with emotional
and educational factors. Polish Psychological Bulletin, 44, 140–150.
Piotrowski, K. (2015 – w druku). Kapitał tożsamości
uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Roczniki Psychologiczne.
Piotrowski, K., Brzezińska, A. I., Luyckx, K. (2015 –
w przyg.). Adult roles and psychosocial maturity as
predictors of identity formation in emerging adulthood: An expansion of the confluence model.
Piotrowski, K., Brzezińska, A. I., Pietrzak, J. (2013).
Four statuses of adulthood: Adult roles, psychosocial maturity and identity formation in emerging
adulthood. Health Psychology Report, 1, 52–62.
Schwartz, S. J. (2007). The structure of identity consolidation: Multiple correlated constructs or one superordinate construct. Identity: An International Journal
of Theory and Research, 7, 27–49.
Shanahan, M. J., Porfeli, E. J., Mortimer, J. T., &
Erickson, L. D. (2005). Subjective age identity and
the transition to adulthood: When do adolescents
become adults? W: R. A. Settersten Jr., F. F. Furstenberg Jr., & R. G. Rumbaut (Red.), On the frontier
of adulthood: Theory, research, and public policy
(s. 225–255). Chicago: University of Chicago Press.
Konrad Piotrowski
Anna I. Brzezińska
Institute of Psychology, University of Social Sciences
and Humanities, Faculty in Poznań
Institute of Psychology
Adam Mickiewicz University in Poznań
A POLISH ADAPTATION OF JAMES CÔTÉ’S IDENTITY STAGE RESOLUTION INDEX
ABSTRACT
The article presents the outcome of work on the Polish adaptation of James Côté’s (1997) Identity Stage Resolution Index
(ISRI). The participants in the study were 2,381 upper-secondary schools students (basic vocational schools: n = 272, 84%
women; technical upper-secondary schools: n = 1,062, 35% women; general upper-secondary schools: n = 1,047, 58%
women) aged 16–19 years. Both in women and in men, and in students of the three types of schools, the questionnaire had
a good factor structure and high reliability. It was also found that, in accordance with Côté’s model of identity capital, the
position on both studied dimensions – adult identity and community-identity integration – was related to tangible as well
as intangible resources. The obtained data concerning the validity and reliability of the measure are acceptable.
Keywords: identity capital, sense of adulthood, community-identity integration, adult identity, tangible resources, intangible
resources
Studia Psychologiczne, t. 53 (2015), z. 3, s. 33–45