Gór skie Ko ro ny
Transkrypt
Gór skie Ko ro ny
górskie kolekcje Górskie Korony Kolekcjonowanie szczytów jest namiętnością już od dawna znaną i popularną. Mimo tego, że każdy z nas ma swoje prywatne górskie kolekcje, w głębi ducha marzy o tych najbardziej prestiżowych i znanych takich jak Korona Himalajów, czy Korona Ziemi. n WOJCIECH LEWANDOWSKI I le kolekcji górskich, tyle kluczy do ich powstania. Najczęściej są to zbiory: najwyższych szczytów w danym paśmie, łańcuchu, kraju, czy naj… każdego państwa lub krainy geograficznej, wszystkie „iluśtysięczniki” danego pasma górskiego (np. bardzo popularna kolekcja 82 alpejskich szczytów czterotysięcznych), czy w ogóle kolekcja „iluśtysięczników” ze świata. Zbierane są też szczyty według trudnych do zdefiniowania kryteriów estetycznych (najpiękniejsze), i tych już bardziej obiektywnych – najtrudniejsze, albo ścianami północnymi. Można zbierać też wszystkie nazwane wierzchołki danego pasma, drugie co do wysokości (np. Koronka Himalajów), czy według sposobu wejścia lub zejścia (narty, skoki ze spadochronem, paralotnie, a nawet zjazdy rowerowe) i na czas (sezon, rok itp.). „Zabawa” w zbieranie szczytów zaczęła się najprawdopodobniej w Szkocji, gdzie już od dawna dużym prestiżem w „górskim światku” cieszą się członkowie elitarnego Klubu Munronistów. Klub ten zrzesza wspinaczy, którzy weszli na każdy z dwustu siedemdziesięciu szkockich szczytów, nazwanych Munros, liczących sobie powyżej 3000 stóp (914 m n.p.m.). Jeżeli ktoś chciałby w tym miejscu pogardliwie prychnąć, (co to za wysokość) niech weźmie pod uwagę, że wiele z tych szczytów wyrasta od razu z poziomu morza, a niektóre z nich są naprawdę trudne. Pierwszym, który odkrył i zaczął kolekcjonować wszystkie 3000-stopowce był miłośnik gór i właściciel ziemski okresu wiktoriańskiego, sir Hugh Munro. Zmarł on w 1918 r. w wieku 62 lat, pozostawiając jedynie dwa niezdobyte szczyty. Dziś liczba Munronistów liczy ok. 1000 osób. Korona Gór Polski Kiedy spojrzymy na fizyczną mapę Polski, zauważymy, że przeważa na niej kolor zielony – kolor nadziei i kolor oznaczający niziny. Korona Himalajów Na Ziemi jest tylko 14 szczytów, których wysokość przekracza „magiczne” 8000 m n.p.m. Aż dziesięć z nich znajduje się w Himalajach, zaś pozostałe cztery, w sąsiadującym od zachodu z Himalajami, paśmie Karakorum. Wejście na wszystkie ośmiotysięczniki alpiniści nazywają zdobyciem Korony Himalajów. Do tej pory takiego wyczynu udało się dokonać tylko 21 ludziom. Pierwszym był Reinhold Messner z Włoch, drugim Polak Jerzy Kukuczka. Wśród polskich zdobywców Korony jest jeszcze dwóch Polaków Krzysztof Wielicki (piąty) i Piotr Pustelnik. 1/2011 19 górskie kolekcje Wielka siódemka Drugą cenioną wśród alpinistów Koroną, zwaną popularnie po angielsku seven, jest wejście na najwyższe szczyty każdego z siedmiu kontynentów. Koronę Świata udało się zdobyć już kilkuset osobom, w tym siedmiu Polakom. Tabela 1. Szczyty zaliczane do Korony Gór Polski Lp. 20 Szczyt Pasmo górskie Wysokość (m n.p.m.) 1. Rysy Tatry 2499 2. Babia Góra Beskid Żywiecki 1725 3. Śnieżka Karkonosze 1602 4. Śnieżnik Masyw Śnieżnika 1425 5. Tarnica Bieszczady 1346 6. Turbacz Gorce 1310 7. Radziejowa Beskid Sądecki 1262 8. Skrzyczne Beskid Śląski 1257 9. Mogielica Beskid Wyspowy 1171 10. Wysoka Kopa Góry Izerskie 1126 11. Rudawiec Góry Bialskie 1112 12. Orlica Góry Orlickie 1084 Wysoka (Wysokie 13. Skałki) Pieniny 1050 14. Wielka Sowa Góry Sowie 1015 15. Lackowa Beskid Niski 997 16. Kowadło Góry Złote 989 17. Jagodna Góry Bystrzyckie 977 18. Skalnik Rudawy Janowickie 945 19. Waligóra Góry Kamienne 936 20. Czupel Beskid Mały 933 21. Szczeliniec Wielki Góry Stołowe 919 22. Lubomir Beskid Makowski 904 23. Biskupia Kopa Góry Opawskie 889 24. Chełmiec Góry Wałbrzyskie 869 25. Kłodzka Góra Góry Bardzkie 765 26. Skopiec Góry Kaczawskie 724 27. Łysica Góry Świętokrzyskie 612 Myli się jednak bardzo ten, kto myśli, że skoro kraj nasz jest wybitnie nizinny (niziny zajmują ponad 54% powierzchni kraju) to znaczy, że jest równinny, a więc monotonny i w związku z tym nieciekawy. Ci, dla których piękno przyrody jawi się w jej różnorodności, odnajdą w naszym kraju zaskakującą, harmonijną zmienność krajobrazów i jak na krainę w przewadze nizinną, wielką różnorodność gór, jakiej pozazdrościć może nam niejeden kraj europejski! I może właśnie przez to, że Polska jawi się jako kraina tak wybitnie nizinna, a góry (czyli tereny położone powyżej 500 m nad poziomem morza) zajmują zaledwie ok. 3,1% ogólnej jej powierzchni kraju, Polacy tak bardzo ukochali góry! Bo jest rzeczą zaskakującą i wspaniałą, jak wielką rolę w historii, kulturze i życiu codziennym mieszkańców naszego kraju odgrywają GÓRY! W Polsce możemy wyróżnić 27 wyraźnych geograficznie, zaskakująco różnorodnych, i ciekawych pasm górskich, które zgrupowane są w trzech grupach: Sudety i Karpaty (tworzące samodzielne podprowincje) oraz Góry Świętokrzyskie, wchodzące w skład Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej. Poznać możemy je korzystając z przeszło 8800 km szlaków górskich (pieszych, konnych i rowerowych) i około 850 km szlaków i tras narciarskich. Dobrym kluczem do poznania naszych gór jest też coraz bardziej popularna w świecie turystycznym akcja Korona Gór Polski. Pomysł polega na kolekcjonowaniu wejść na najwyższe szczyty głównych pasm górskich (tab. 1), powołany został nawet Klub Zdobywców Korony Gór Polskich przy redakcji miesięcznika „Poznaj Swój Kraj”, a grono zdobywców Korony liczy już kilkaset osób i stale się powiększa. Łacińska Korona W ostatnich latach można zaobserwować, że chwalebna mania kolekcjonowania szczytów znów jakby przybiera na sile, tak więc niżej podpisany, wychodząc temu naprzeciw proponuje swoją aktualnie gromadzoną kolekcję według zupełnie nowego geografia w szkole górskie kolekcje klucza. Historyczno-językowego, którą nazwał Łacińską Koronką. Chodzi o wejścia na najwyższe szczyty ogromnego i fascynującego obszaru zwanego Ameryką Łacińską. Zapewniam, że to przednia zabawa nie tylko górska (niektóre szczyty dają „popalić”) ale i geograficzno-turystyczna (bo nieraz dotarcie pod daną górę może być przygodą samą w sobie). Ameryka Łacińska jest jednym z wielkich regionów geograficznych świata, obejmuje on część Ameryki Północnej, położoną na południe od granicy Meksyku ze Stanami Zjednoczonymi (zwaną Ameryką Środkową) i całą Amerykę Południową. Nazwa regionu związana jest z jego burzliwą historią, kolonizacją hiszpańską i portugalską, których pozostałością jest między innymi dominacja języka hiszpańskiego i portugalskiego, opartych na łacinie. Nazwa Ameryka Łacińska jest używana stosunkowo niedługo, po raz pierwszy pojawiła się w języku francuskim w drugiej połowie XIX wieku. Ameryka Łacińska to region ogromny (20,6 mln km²), fascynujący i niesamowicie zróżnicowany, pod względem przyrodniczym i kulturowym. Przebogaty świat gór Ameryki reprezentują zarówno góry o rzeźbie lodowcowej, fluwialno-denudacyjnej, stożki czynnych i niedawno wygasłych wulkanów jak i tajemnicze ostańcowe góry wyspowe. Góry te są pod wieloma względami wyjątkowe w skali całego globu. Góry Ameryki Łacińskiej rozciągają się we wszystkich strefach klimatyczno-krajobrazowych i charakteryzują się ogromnym zróżnicowaniem pod względem: wysokości n.p.m., wysokości względnych, budowy geologicznej i tektoniki, warunków i zjawisk klimatycznych, współczesnych procesów morfogenetycznych, pokrywy glebowej, flory i fauny. Wielką specjalnością gór tego regionu są wysokie wulkany. Znajdują się tutaj wszystkie najwyższe wulkany świata – i przynajmniej oficjalnie1 doliczono się tutaj 1 Fot. 1. Pico Orizaba, stożek niemal idealny, Meksyk (fot. autor) Fot. 2. W drodze na Cerro Chirripó, Kostaryka (fot. autor) Opracowanie własne na podstawie materiałów Global Volcanism Program Smithsonian Institute. 1/2011 21 górskie kolekcje Fot. 3. Wioska w Sierra Nevada de Santa Marta, Kolumbia (fot. autor) Fot. 4. Pico Bolivar, Wenezuela (fot. autor) 22 aż 183 czynnych wulkanów (w tym aż 55 sześciotysięcznych), a wśród nich takie kolosy, jak drugi szczyt Ameryk Ojos de Salado (6893 m) i nadal aktywny Llullaillaco w Chile o wysokości 6793 m n.p.m. (ostatnia erupcja w 1877 r.), czy znany ze swej urody (też aktywny) Cotopaxi w Ekwadorze. Przypomnijmy jeszcze, że największe góry Ameryki Łacińskiej – Andy są najdłuższym łańcuchem górskim na naszej planecie! (poza Grzbietem Środkowoatlantyckim na dnie Oceanu Atlantyckiego). Ciągną się wzdłuż Oceanu Spokojnego, od Morza Karaibskiego po Ziemię Ognistą, przez terytoria Wenezueli, Kolumbii, Ekwadoru, Peru, Boliwii, Chile, Argentyny. Mają długość ponad 9000 km (7200 km), szerokość 200–800 km; różnice w ocenie długości wynikają ze sposobu pomiaru, czy liczymy długość w linii prostej, czy długość grani głównej. Powierzchnia górotworu dochodzi do ok. 2500 tys. km². Według niektórych badaczy Andy są najpotężniejszymi górami na świecie. I to mimo wysokości, ustępujących znacznie azjatyckim. Świadczyć o tym mają: ich długość, zwartość, brak obniżeń poprzecznych, nisko położonych przełęczy i dolin przełomowych, oraz występowanie szczytów przekraczających 5000 m n.p.m. na prawie całej długości łańcucha (113 sześciotysięczników i 750 pięciotysięczników). Chcąc zaproponować Czytelnikom kolekcjonowanie Łacińskiej Koronki, czy zawierającej się w niej Korony Andów, napotykamy na kolejny problem. Wyłonienie najwyższych szczytów poszczególnych pasm i grup górskich jest bardzo trudne i w praktyce ciągle niemożliwe, gdyż istniejące podziały fizycznogeograficzne gór Ameryki Łacińskiej i samych Andów, są nadal bardzo ogólne, nieprecyzyjne, a często nawet sprzeczne ze sobą. Bardziej wygodny i jednoznaczny jest zatem podział Andów ze względów terytorialnych. Tradycyjnie stosuje się więc podział na Andy: Wenezuelskie, Kolumbijskie, Ekwadorskie, Peruwiańskie, Boliwijskie, Chilijskie, Argentyńskie. Często używa się też nazw geografia w szkole górskie kolekcje Fot. 5. Pitons, dwa wzniesienia pochodzenia wulkanicznego (Gros Piton i Petit Piton) w południowo-zachodniej części wyspy Saint Lucia na Karaibach, w 2004 roku wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO, Wyspy Zawietrzne (fot. M. Lewandowski) Andy: Kolumbijsko-Wenezuelskie, Chilijsko-Argentyńskie, Południowochilijskie oraz Patagońskie. Jeszcze bogatsza wydaje się Korona Ameryki Łacińskiej, gdzie do wyżej wymienionych dodać trzeba szereg pięknych i ciekawych szczytów Ameryki Środkowej, po- zostałych państw kontynentu południowoamerykańskiego i basenu Morza Karaibskiego. Bo przecież są wśród nich: najwyższy wulkan Ameryki Północnej – meksykańska Orizaba, wulkan Tajumulco 4220 m – najwyższy szczyt Gwatemali, czy najwyższy w Kostaryce – Cerro Chirripó 3819 m. Fot. 6. Cerro Tres Kandu, Paragwaj (fot. autor) 24 geografia w szkole górskie kolekcje Tabela 2. Szczyty Łacińskiej Korony Lp. Kraj Szczyt Wysokość m n.p.m. (podane są różne wersje funkcjonujące w literaturze) Pasmo/wyspa/region 1. Argentyna Aconcagua 6962 Cordillera Central 2. Chile Ojos del Salado 6893 Cordillera Occidental Andów Środkowych 3. Peru Nevado Huascarán 6748 Cordillera Blanca 4. Boliwia Sajama 6542 Cordillera Occidental 5. Ekwador Volcán Chimborazo 6267 Cordillera Occidental 6. Kolumbia Pico Cristóbal Colón 5776 Sierra Nevada de Santa Marta 7. Meksyk Pico de Orizaba 5636/5700 Cordillera Neovolcánica 8. Wenezuela Pico Bolívar 5007/4981 Cordillera de Mérida 9. Gwatemala Volcán Tajumulco 4220 Sierra Madre 10. Kostaryka Chirripó Grande 3819 Cordillera de Talamanca 11. Panama Volcán Barú 3478 Sierra de Chiriquí 12. Republika Dominikany Pico Duarte 3475 Cordillera Central 13. Brazylia Pico da Neblina 3098 Wyżyna Gujańska 14. Honduras Cerro Las Minas 2865 Cordillera Las Minas/Cordillera de Celaque 15. Gujana Mount Roraima 2849 Wyżyna Gujańska 16. Salwador Cerro El Pital 2772 Sierra Madre 17. Haiti Pic la Selle 2730 Chaîne de la Selle 18. Jamajka Blue Mountain Peak 2680 Góry Błękitne 19. Nikaragua Pico Mogotón 2256 Cordillera Isabela 20. Kuba Pico Real del Turquino 2106 Sierra Maestra 21. Gwadelupa La Soufrière 1974 Basse Terre 22. Dominika Morne Diablotins 1467 departament Saint Andrew 23. Martynika Montagne Pelée 1447 część północna wyspy 24. Portoryko Cerro de Punta 1397 Cordillera Central 25. Saint Vincent i Grenadyny La Soufrière 1338 wyspa San Vicent 26. Surinam Juliana 1234 góry Wilhelminy 27. Belize Doyle's Delight/Victoria 28. Saint Kitts i Nevis Mount Misery 1174 wyspa Nevis 29. Saint Lucia Mount Gimie 1156 department Anse-la-Raye 30. Trinidad i Tobago Aripo Peak 950 Pasmo Północne 1/2011 1230/1122 góry Maya 25 górskie kolekcje Tabela 2, cd. Lp. Kraj Szczyt Wysokość m n.p.m. (podane są różne wersje funkcjonujące w literaturze) Pasmo/wyspa/region – 31. Montserrat Soufriere Hills Volcano 940 32. Antyle Holenderskie Mount Scenery 914 wyspa Saba 33. Gujana Francuska Bellevue de L'Inini 870 brzeżne pasmo Wyżyny Gujańskiej 34. Paragwaj Cerro Tres Kandú 851 Sierra Amambay 35. Grenada Mount Saint Catherine 842 wyspa Grenada, department Saint Andrew 36. Urugwaj Cerro Catedral 514 Cuchilla de Carpé 37. Antigua i Barbuda Boggy Peak 402 department Sant Mary 38. Barbados Mount Hillaby 340 department Saint Joseph 39. Aruba Jamanota 188 40. Bermudy Town Hill 79 41. Navassa Navassa High Point 77 42. Anguilla Crocus Hill 65 wyspa Anguilla 43. Bahamy Mount Alvernia 63 wyspa Cat 44. Turks i Caicos Blue Bottle 49 wyspa East Caicos 45. Kajmany The Bluff 43 wyspa Mały Kajman – Main Iland – niektórych wysp (gdzie panuje język angielski) do obszaru łacińskiego. Nie dajmy się jednak zwariować, interesują nas przecież tylko prawdziwe góry, dlatego też wejścia na takie „kolosy” np. na najwyższą kulminację Bahamów na wyspie Cat o wysokości 63 m n.p.m., czy aż 43-metrowy The Blunff na Kajmanach, traktujmy jedynie w kategoriach ciekawostek geograficznych. *** Fot. 7. Ojos de Salado, Chile (fot. autor) Dodając do listy liczne państwa i państewka z rejonu Morza Karaibskiego oraz terytoria zależne i zamorskie mamy ponad 40 szczytów i najwyższych wzniesień. Chwilowo pozostawmy też przynależność 26 Łacińska Korona okazała się dla mnie przede wszystkim wspaniałą przygodą geograficzną, gdzie często droga wiodąca ku danej górze, okazywała się celem samym w sobie, i dającym ogromną satysfakcję. dr WOJCIECH LEWANDOWSKI Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytet Warszawski geografia w szkole