Związki czynne o działaniu przeciwnowotworowym

Dieta
antynowotworowa
Dr Aleksandra Kostrzewa-Tarnowska
Zakład Dietetyki
Katedra Higieny Żywienia Człowieka
Wydział Nauk o Żywności i Żywieniu
Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu
Przyczyny powstawania
nowotworów:

Palenie tytoniu (30%)

Alkohol

Sposób żywienia (35%)

Ekspozycja zawodowa

Zanieczyszczenia środowiska

Leki medyczne

Czynniki infekcyjne

Naturalne czynniki geofizyczne

Skłonności genetyczne
Chemioprewencja nowotworów
Chemioprewencja [łac. praeventio = zapobieganie]
Profilaktyczne stosowanie u ludzi niektórych leków, witamin
oraz nietoksycznych, naturalnych substancji żywieniowych
(składników diety) lub/oraz specyfików farmakologicznych,
celem zatrzymania lub wywołania regresji powstawania zmian i
komórek przedrakowych, zarówno w początkowych, jak i
dalszych etapach procesu nowotworowego, tzn. inicjacji i
progresji raka.
•
Chemioprewencja pierwotna
•
Chemioprewencja wtórna
Ogólny schemat wieloetapowości procesu kancerogenezy
indukowanej kancerogenami obecnymi w żywności
Etap I
Aktywacja
Etap II
Inicjacja
Aktywacja metaboliczna
Enzymy fazy I
Detoksykacja
Enzymy fazy II
Aktywny kancerogen
Naprawa DNA
Addukty DNA
Etap III
Promocja
Etap IV
Progresja
Pro-kancerogen
Mutacje
Transformacja nowotworowa
Onkogeny
Geny supresji raka
Nowotwory
Biotransformacja ksenobiotyków – źródło
mutagenów i kancerogenów
Reakcja I fazy – tworzenie związków pośrednich w procesach utleniania,
redukcji i hydrolizy. Enzymy I fazy odtruwania (detoksykacji):

Oksydoreduktazy i hydrolazy: monooksygenazy związane z aktywnością
cytochromu P450;
Reakcje II fazy – tworzenie produktów końcowych sprzężonych z kwasem
glukuronowym, siarkowym, glutationem, glicyną, które ulegają acetylacji
bądź metylacji. Enzymy II fazy odtruwania:

Transferazy (np. UDP-glukuronylotrnsferaza);

Enzymy cytozolowe (S-transferaza glutationowa, sulfotranferaza)
Wpływ żywienia na rozwój nowotworów
1.
Występowanie związków rakotwórczych (natywnych bądź
w formie dodatków) w spożywanych pokarmach
2.
Związki nie kancerogenne występujące w żywności podczas
trawienia,
metabolizmu
komórkowego,
przetwórstwa
zostają przetworzone na substancje rakotwórcze
3.
Składniki diety mogą wpływać na rozwój nowotworów
przez
zmianę
pokarmowego
środowiska
wewnętrznego
przewodu
Typy zaburzeń w chorobie nowotworowej

Niedożywienie (utrata łaknienia i trudności w przyjmowaniu
pokarmu, biegunki i wymioty);

Niedrożność przewodu pokarmowego

Zespół upośledzonego wchłaniania

Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej

Zmiana odczuwania smaku i powonienia

Zaburzenia w odczuwaniu smaku słodkiego, gorzkiego i kwaśnego;

Zaburzenia metaboliczne: upośledzenie syntezy białek ustrojowych,
zaburzenia tolerancji glukozy, zaburzenia przemian składników
mineralnych
Chemioprewencja, a wolne rodniki
Mechanizmy obronne organizmu:
1.
Przeciwutleniacze w żywności:
 witaminy antyoksydacyjne (C i E, β-karoten), ubichinon Q10;
 składniki mineralne ( selen, cynk, mangan, miedź, magnez);
 związki biologicznie czynne – wtórne metabolity roślinne (likopen,
luteina, kryptoksantyna, rutyna, tanina);
2.
Enzymy neutralizujące w organizmie wytwarzane przez mDNA:
 peroksydaza glutationowa GPX;
 reduktaza glutationu GRD;
 dysmutaza nadtlenkowa SOD;
 katalaza;
Składniki mineralne i witaminy
Składniki
mineralne/
witaminy
Układ odpornościowy
Dawka
15 – 20 mg
Cynk

Ograniczenie aktywności limfocytów i monocytów
Żelazo


Redukcja fagocytozy; cytotoksyczności monocytów,
Nadmiar sprzyja tworzeniu wolnych rodników
Witamina C

Środek antyhistaminowy
60 - 100 mg
Witamina E

Obniża funkcje cytotoksyczne monocytów;
12 – 18 j.m
Witamina A  Redukcja liczby komórek cytoplazmatycznych
Kwas
foliowy

Regulacja ekspresji genów, blokuje dysplazję
15 mg
2700 – 3700 j.m
180 – 300 µg
Związki biologicznie czynne
Klasyfikacja – oparta na sile i etapie działania:
„blocking agents” – zapobiegają przemianie nieaktywnego kancerogenu lub
aktywacja systemu enzymatycznego (niszczenie komórek
kancerogennych)
„supperssing agents” – inhibitory proteaz, terpeny cykliczne,
izotiocyyjaniany
Związki czynne o działaniu przeciwnowotworowym
(Zespół dr Herberta Piersona, Instytut Przeciwrakowy, Waszyngton)
•
Związki indolowe – indukują enzymy II fazy odtruwania, hamują
tworzenie adduktów DNA, antykancerogen i antyestrogen o wysokim
powinowactwie do receptora Ah; występują w roślinach kapustnych:
kabaczki, brokuły, kalafiory, jarmuż i in.
•
Fitosterole – hamują enzymy metabolizmu testosteronu, wspomagają
wydalanie z organizmu cholesterolu; występują w pożywieniu w
odwrotnej proporcji do ilości tłuszczów nasyconych; dodatni związek
z PUFA;
•
Terpeny owoców cytrusowych – obniżają poziom cholesterolu w
organizmie i stymulują enzymy, blokujące powstawanie komórek
rakowych;
Związki czynne o działaniu przeciwnowotworowym
(Zespół dr Herberta Piersona, Instytut Przeciwrakowy, Waszyngton)
•
Związki siarkowe czosnku [aliksyna] – unieszkodliwiają substancje
powodujące raka, zmniejszają też poziom cholesterolu we krwi i
obniżają ciśnienie krwi;
•
Izoflawony roślin motylkowych – działanie przeciwutleniajace,
przeciwzapalne, antymutagenne, antynowotworowe, inaktywują
niektóre związki kancerogenne;
•
Nienasycone kwasy tłuszczowe występujące w nasionach lnu blokują
powstawanie związków powodujących tworzenie się komórek
rakowych. Związki czynne o działaniu przeciwnowotworowym
(Zespół dr Herberta Piersona, Instytut Przeciwrakowy, Waszyngton)
1.
Chinony rozmarynu – wzmacniają działanie substancji hamujących
powstawanie komórek rakowych;
•
Triterpeny korzeni lukrecji – niszczą szybko dzielące się komórki oraz
przyczyniają się do cofania zmian w już powstałych komórkach raka;
Ciekawostka !!! W badaniach nad przeciwnowotworowym działaniem
korzenia lukrecji wykryto obecność w tym surowcu substancji
hamującej rozwój bakterii, powodujących próchnicę zębów;
Substancje pozbawione wartości odżywczej ( NSN )
o działaniu przeciwnowotworowym
Naturalne Substancje Nieodżywcze:
 brak właściwości odżywczych;
 działanie: przeciwbakteryjne, przeciwutleniające, regulujące
przemianę materii, zwiększające odporność;
Terpeny:
karotenoidy:
- karoteny – α-karoten, β-karoten, ε-karoten, γ-karoten, likopen
- ksantofile – luteina, zeaksantyna, astaksantyna, luteolina,
flawoksantyna, auroksantyna, kroteina
Związki azotowe:
 glukozynolany ( indole, izotiocyjaniny )

Związki zapasowe roślin
 fosforany inozytolu (np. fityniany)

oligosacharydy
1
Substancje pozbawione wartości odżywczej ( NSN )
o działaniu przeciwnowotworowym
Polifenole:

stilbeny

kumaryny

taniny

kwasy fenolowe

flawonoidy:
- flawony
- flawonole: kwercetyna, kempferol
- flawanony: naringenina, hesperydyna

flawanole: katechina, epikatechina;

antocyjany

izoflawony (fitoestrogeny soi )
2
F
I
T
O
E
S
T
R
O
G
E
N
Y
IZOFLAWONY
Warzywa strączkowe: fasola sojowa, soczewica, fasola
szparagowa, bób, fasola lima,
groch włoski,
Produkty sojowe: kasza sojowa, mąka sojowa, tofu,
mleko sojowe
LIGNANY
Nasiona lnu;
Pełnoziarniste produkty zbożowe;
Zioła (koper włoski);
Owoce (banany, śliwki);
Warzywa (dynia, cukinia, brokuły, czosnek)
KUMESTANY
Kiełki Alf- alfa
Kiełki soi
Uprawy pastewne
Czerwona koniczyna
ROŚLINY HAMUJĄCE PROCESY NOWOTWOROWE
-
Czosnek
-
Kapusta
-
Lukrecja
-
Soja, imbir
-
Warzywa roślin baldaszkowatych
-
Cebula, herbata, kurkuma
-
Owoce cytrusowe
-
Pszenica, len, ryż ( brązowy )
-
Pomidory, oberżyna, pieprz
-
Brokuły, kalafior, brukselka
-
Owies, mięta, oregano, ogórek
-
Rozmaryn, szałwia, ziemniaki, tymianek, goździki
-
Bazylia, jęczmień, jagody
I
S
T
O
T
N
O
Ś
Ć
Zawartość wybranych metabolitów roślinnych o
działaniu chemoprewencyjnym
•
herbata zielona – zawiera w suchej masie 35-52% katechin
i flawonoli (czerwona mniej)
•
sorgo - rekordzista w zawartości polifenoli (tianin) –do
10260 mg/100g
•
czerwone wino (kieliszek) - 100-160mg
•
czerwone porzeczki 140 - 1200 mg/100g
•
jagody 135 - 280 mg/100g
•
jabłka 27 - 298 mg/100g
•
sok jabłkowy 0,2 - 1,6/100ml
Węglowodany, a choroba nowotworowa
1.
Zmiana metabolizmu w wątrobie – zwiększenie wątrobowej glukoneogenezy
z aminokwasów;
2.
Wzrost oporności na insulinę - hiperglikemia
3.
Podaż węglowodanów w DRP – około 55 % ogólnej kaloryczności diety
4.
Ograniczenie produktów rafinowanych
5.
Posiłki bogate w substancje balastowe – błonnik nierozpuszczalny:
Choroba nowotworowa, a białko
1.
Zmiany metabolizmu białek – ↑ dostępu do aminokwasów;
2.
Podaż białka 15 – 20 % ogólnej kaloryczności DRP;
3.
Źródło białka – białko roślinne, białko z tłustych ryb, białko
drobiu;
Choroba nowotworowa, a lipidy
 Mechanizmy oddziaływania;
 Ogólna ilość tłuszczu w diecie <25%; przy nowotworach związany z
gospodarką hormonalną <20%;
 ↑ podaż kwasów tłuszczowych jednonienasyconych;
 Ochronne działanie pochodnych kwasu linolenowego n-3, ograniczenie
pochodnych kwasu linolowego n-6;
Piramida żywieniowa
W niewielkich ilościach
tłuszcze, oleje, słodycze
Co najmniej 3 porcje dziennie
mleko, jogurty, sery
Suplementy
(wapń, witaminy D i B12)
Co najmniej 2 porcje dziennie
mięso, podroby, jaja,
rośliny strączkowe
Co najmniej 3 porcje dziennie
warzywa
Co najmniej 2 porcje dziennie
owoce
Co najmniej 6 porcji dziennie
chleb, makarony, kasze,
płatki zbożowe
Co najmniej 8 szklanek dziennie
napoje: woda mineralna, soki, herbata ziołowa
Dziękuję za
uwagę