Wplyw fizjologicznego roztworu soli morskiej z zawartoscia miedzi

Wplyw fizjologicznego roztworu soli morskiej z zawartoscia miedzi

PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
41
Wpływ fizjologicznego roztworu soli morskiej z zawartością miedzi
na regenerację błony śluzowej po operacjach endoskopowych zatok
przynosowych z oceną morfometryczną i endoskopową
Physiological sea-salt solution enriched with copper in post-operative care in patients treated with
functional endoscopic sinus surgery with special respect to regeneration of nasal mucosa estimated
by morphometrical and endoscopic examination
Jacek Schmidt 1, Małgorzata Wojciechowska 2, Małgorzata Plak 3, Marta Michalska1
SUMMARY
Today’s knowledge about surgical treatment of chronic inflammation states shows that the best method of cure is
Functional Endoscope Sinus Operation (FESO). But the operation is only one part of success, because very important
thing in next stadium of treatment is surgical nursing. Permanent contact between patient and the person who look
after him should last about 3 or 4 months. The aim of this study was clinical and morphometrical evaluation regeneration of mucous membrane after rhinology operations dependence on kind of nursing.
Material and methods. Searches were led among 108 ill people. They were from 19 to 58 years old (average 36,1
+/- 0,3). Patients were divided into two groups. Group I – 57 patients who used physiological salt solution of sea water
enriched by copper for sinus rinsing. Group II – 51 patients whose sinuses rinsed with physiological salt solution. The
following symptoms were evaluated: blockade of nose, discharge flow off the back wall of throat, attendance crusts in
nose channel, (0 – without symptoms, 1 – a few symptoms, 2 – a lot of symptoms). These symptoms were evaluated
14, 30 and 60 days after FESO. Endoscope evaluation of nasal fossas and sinuses led. Cytological swaps from mucous
membrane of nose were led for each patient. Searches were led before operation and 14, 30 and 60 days after FESO.
In cytology pictures were evaluated quality and quantity changes. Extraneous and stationary cells were evaluated.
Time of saccharine displacing (CPS) was analysed.
Results. 14 days after operations in group I: blockade of nose was evaluated average 1,2 point, discharge flow off
the back wall of throat – 1,1 point, attendance crusts in nose channel – 1,4 point. In group II these symptoms were
evaluated properly 1,8, 1,3 and 1,5 point. 30 days after FESO in group I: blockade of nose was evaluated – 0,8 point,
discharge flow off the back wall of throat – 0,7 point, attendance crusts in nose channel – 0,9 point. In group II these
symptoms were evaluated properly 1,1, 0,9 and 1,3 point. After 60 days in group I these symptoms were evaluated 0,6,
0,3 and 0,2 point and in group II 0,7, 0,5 and 1,1 point. Average time of saccharine displacing (CPS), after 14 days, in
group I was 37,6 min. In group II 36,4 min. After 30 days properly 33,4 and 34,1. After 60 days properly 16,6 and 29,8
min. In cytology pictures of both groups there was rich cells picture with presence concentrations and conglomerates
cylindrical and bud cells. Among extraneous cells there were a lot of absorbent indifferent granulocytes. There were
more bud and cylindrical cells among patients from group II. There was faster normalization of cytology pictures in
group I. Patients from group I were examined by endoscope searches. These searches showed faster removal mucus
discharge and crusts in nose channel than in group II.
Conclusions. Sea water with copper permit to regenerate mucous membrane of nose much faster. This water permit
to normalize physiological functions of nose mucous membrane. These results were showed by otorhinolaryngology
and morphological examination.
Hasła indeksowe: operacje endoskopowe, przewlekłe zapalenie zatok, opieka pielęgniarska
Key words: endoscopic procedures, chronic sinusitis, nursing care
Wstęp
Operacja endoskopowa zatok we wczesnym okresie po
zabiegu w istotny sposób zaburza funkcje fizjologiczne
nosa. Objawia się to takimi dolegliwościami podmiotowymi jak: blokada nosa, katar, uczucie spływania
wydzieliny po tylnej ścianie gardła, uczucie suchości w nosie. W przewodach nosowych gromadzą się
strupy i śluz, powodujące niekiedy bardzo dokuczliwe
objawy w postaci blokady nosa, uczucia suchości lub
O t o l a r y ngo l og i a Po l sk a t o m 6 3 , nr 1, s t yc ze ń – l u t y 2 0 0 9
pełności w nosie, a czasem bólów głowy spowodowanych blokadą ujść zatok. Badaniem przedmiotowym
stwierdza się obrzęk błony śluzowej, zaleganie wydzieliny i strupów. Czynności błony śluzowej są silnie
upośledzone. Przejawia się to m.in. przedłużeniem
klirensu śluzowo-rzęskowego (czyli ruchów rzęsek
pokrywających powierzchnię błony śluzowej, niezwykle
istotnych dla prawidłowego jej funkcjonowania). Wy-
Otolaryngol Pol 2009;
63 (1): 41-43
©by Towarzystwo
Otorynolaryngologów –
Chirurgów Głowy i Szyi
Otrzymano/Received:
10.04.2008
Zaakceptowano do
druku/Accepted:
10.07.2008
1
Oddział
Otolaryngologiczny ZOZ
MSWiA w Łodzi
Ordynator: dr n. med.
Jacek Schmidt
2
Wyższa Szkoła
Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi
Zakład Pielęgniarstwa
Klinicznego
Kierownik: dr n. med.
Małgorzata
Wojciechowska
3
Zakład Diagnostyki
Laboratoryjnej ZOZ
MSWiA w Łodzi
Kierownik: mgr
Małgorzata Plak
Wkład pracy autorów/
Authors contribution:
Dr n. med Jacek Schmidt
– przewodniczący zespołu
autorów (kierownik),
dr n. med. Małgorzata
Wojciechowska i dr n.
med. Marta Michalska
– członkowie zespołu
badawczego, mgr
Małgorzata Plak – wykonała
badania laboratoryjne.
Konflikt interesu/
Conflicts of interest:
Autorzy pracy nie zgłaszają
konfliktu interesów.
Adres do korespondencji/
Address for
correspondence:
imię i nazwisko:
Małgorzata
Wojciechowska
adres pocztowy:
ul. Służbowa 31m 44B
92-305 Łódź
tel. 0601 24 11 25
fax 042 2995674
e-mail malgorzataw@
gmail.com
42
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
Tabela I. Wyniki badania cytologicznego u badanych w grupie I (w procentach)
Po 14 dniach Po 30 dniach Po 60 dniach
Komórki napływowe
Średnia liczba pól widzenia
10,2
14,3
24,1
Granulocyty obojętnochłonne
27,5
16,3
11,1
Granulocyty kwasochłonne
1,1
0,6
0,3
Pozostałe (limfocyty, makrofagi)
5,2
4,3
5,2
Komórki stacjonarne
powej operacji zatok najbardziej wpływają stosowane
czynności pielęgnacyjne [1].
Ocena skuteczności pielęgnacji powinna opierać
się na obserwacji samopoczucia pacjenta i badaniu
przedmiotowym. Poprawę czynności oraz morfologii
błony śluzowej można monitorować za pomocą pomiarów klirensu śluzowo-rzęskowego i badania cytologicznego wymazów uzyskiwanych z powierzchni
błony śluzowej.
Celem pracy była ocena kliniczna i morfometryczna
regeneracji błony śluzowej nosa po operacjach rynologicznych w zależności od stosowanej po zabiegu
procedury pielęgnacyjnej.
Komórki walcowate
22,9
58,1
67,1
Komórki kubkowe
35,6
22,2
16,1
Materiał i metodyka
Komórki płaskie
7,7
0,4
0,2
Skupiska „zlepy” komórkowe
+
-
-
Badania przeprowadzono w grupie 108 chorych w wieku
19–58 lat (średnia 36,1 ± 0,3. Chorych podzielono na
dwie grupy:
Grupa I – 57 chorych, u których stosowano (od 14
dnia po zabiegu ) do płukania zatok roztwór soli fizjologicznej wody morskiej wzbogacony miedzią.
Grupa II – 51 chorych, u których płukano zatoki
roztworem soli fizjologicznej (od 14 dnia po operacji).
Pacjenci z obu grup prowadzili samoocenę takich
objawów jak: blokada nosa, spływanie wydzieliny po
tylnej ścianie gardła, obecność strupów w przewodach
nosowych (0 – brak objawu, 1 – mało, 2 – bardzo nasilony) oceniane 14, 30, 60, 90 dni po operacji. Prowadzono
ocenę endoskopową jam nosa i zatok (ocena okolicy
ujść poszerzonych w czasie operacji). U wszystkich
badanych wykonano wymazy cytologiczne z błony
śluzowej nosa (materiał pobierano wacikiem z przedniego odcinka małżowiny nosowej dolnej ok. 1 cm od
przedsionka nosa, po utrwaleniu cytofiksem barwiono
Hematoksyliną i Eozyną) badania wykonywano 14, 30,
60 dni po wykonaniu FEOZ.
W cytogramach oceniano zmiany jakościowe i ilościowe określając komórki napływowe i stacjonarne,
odsetek poszczególnych rodzajów komórek i liczbę pól
widzenia w preparacie koniecznych do policzenia 100
komórek. Analizowano czas przemieszczania sacharyny (CPS ) w celu oceny klirensu śluzowo-rzęskowego.
Tabela II. Wyniki badania cytologicznego u badanych w grupie II (w procentach)
Po 14 dniach Po 30 dniach Po 60 dniach
Komórki napływowe
Średnia liczba pól widzenia
12,1
16,1
17,3
Granulocyty obojętnochłonne
42,1
21,8
17,5
Granulocyty kwasochłonne
1,5
0,6
0,7
Pozostałe (limfocyty, makrofagi)
2,6
8,4
5,1
Komórki stacjonarne
Komórki walcowate
20,1
22,4
50,1
Komórki kubkowe
37,4
37,1
22,9
Komórki płaskie
6,3
9,7
3,6
+
+
±
Skupiska „zlepy” komórkowe
kładnikiem morfologicznym zaburzeń są przesunięcia
w obrazie cytologicznym uzyskiwanym z powierzchni
błony śluzowej nosa.
Pielęgnacja pooperacyjna polega na płukaniu nosa
i/lub zatok przynosowych (poprzez znacznie poszerzone w trakcie operacji ujścia naturalnego). Płukać
można samą solą fizjologiczną lub solą z dodatkiem
antybiotyku albo preparatu sterydowego [1, 3, 4]. Za
optymalne postępowanie należy uznać takie, które
pozwala uzyskać najlepsze wyniki (dotyczące zarówno
samopoczucia chorych, jak i przedmiotowych obserwacji klinicznych), jest łatwe w prowadzeniu i dobrze
tolerowane [1]. Gojenie pooperacyjne dzieli się na okres
wczesny (do kilku tygodni po operacji) i późny (6 -9miesięcy po zabiegu). Na wczesny etap gojenia po endosko-
Wyniki
W 14 dni po zabiegu w grupie I blokada nosa była
oceniana na średnio 1,2 pkt., spływanie wydzieliny
po tylnej ścianie gardła oceniono na 1,1 pkt., a tworzenie strupów w przewodach nosowych na 1,4 pkt.
W grupie II objawy te oceniano odpowiednio na 1,8,
1,3 oraz 1,5 pkt.
Po 30 dniach od FEOZ w grupie I blokadę nosa
oceniano na 0,8 pkt., spływanie wydzieliny po tylnej
ścianie gardła na 0,7 pkt., tworzenie strupów w przewodach nosowych na 0,9 pkt. W grupie II objawy te
O t o l a r y ngo l og i a Po l sk a t o m 6 3 , nr 1, s t yc ze ń – l u t y 2 0 0 9
PRACE ORYGINALNE / ORIGINALS
oceniano 1,1 pkt. – blokada nosa, 0,9 pkt. – spływanie
wydzieliny, 1,3 pkt – tworzenie strupów.
Po 60 dniach w grupie I opisane objawy oceniano
na kolejno 06, 03, 02 pkt., a w grupie II na odpowiednio
0,7, 0,5 i 1,1 pkt dla blokady nosa, spływania wydzieliny i tworzenia strupów w przewodach nosowych. Po
90 dniach w grupie I nie występowały objawy jakie
poddano ocenie, w grupie II utrzymywało się jedynie
tworzenie strupów w przewodach nosowych oceniane
średnio na 0,5 pkt.
W badaniu endoskopowym w 14 i 30 dobie po operacji praktycznie u wszystkich chorych obserwowano
przekrwienie błony śluzowej z zaleganiem wydzieliny
i mas włóknika. W 60 dni po operacji w grupie I zaleganie wydzieliny lub przekrwienie obserwowano u 8
chorych (14,03%), w grupie II u 24 chorych (47,05%).
Po 90 dniach opisane nieprawidłowości w grupie I obserwowano w 2 przypadkach (3,58%), w grupie II u 7
pacjentów (13,72%).
Średni czas przemieszczania sacharyny (CPS)
wynosił:
– po 14 dniach w grupie I to 37,6 min., w grupie
II 36,4 min,
– po 30 dniach odpowiednio 33,4 i 34,1 min. dla
grupy I i II,
– po 60 dniach 16,9 min. dla grupy I i 29,8 min.
dla II,
– po 90 dniach dla grupy I 15,6 min., a dla II 17,2
min.
W cytogramach obu grup po 14 dniach od operacji
stwierdzano obraz bogatokomórkowy z obecnością
skupień i zlepów komórek walcowatych i kubkowych,
wśród komórek napływowych dominowały granulocyty
obojętnochłonne. W kolejnych wymazach badanych
po 30 i 60 dniach od zabiegu komórki kubkowe i granulocyty obojetnochłonne były liczniejsze u chorych
z grupy II. Po 60 dniach w grupie I dochodziło do normalizacji obrazu cytologicznego (szczegółowe wyniki
badań cytologicznych wymazów z nosa przedstawiają
tabele I i II).
ustępowanie dolegliwości subiektywnych związanych
z urazem chirurgicznym oraz normalizacja obrazu cytologicznego w badanych wymazach z błony śluzowej nosa
i poprawa klirensu śluzowo - rzęskowego. Stosowanie
roztworu fizjologicznego wody morskiej wzbogaconego
miedzią po operacjach w grupie pierwszej pozwoliło na
szybsze gojenie błony śluzowej. Można to było zaobserwować zarówno w wynikach badania podmiotowego, jak
i w badaniach czasu przemieszczania sacharyny oraz
cytologicznych. Samopoczucie pacjentów było zauważalnie lepsze już po 30 dniach od operacji. Natomiast
istotne różnice w badaniu podmiotowym, endoskopowym, cytologicznym oraz CPS obserwowano po 60
dniach od operacji. Wyniki badań pozwalają twierdzić iż
metodyka pielęgnacji pooperacyjnej przyjęta dla grupy
I jest zdecydowanie korzystniejsza. Pełna normalizacja
stanu błony śluzowej następuje w znacząco krótszym
terminie niż w grupie drugiej (ok. 30 dni w wynikach
badań). Zgodnie z zasadą, że optymalne postępowanie
pooperacyjne to takie, które daje najlepsze wyniki jest
łatwe w prowadzeniu i dobrze tolerowane [wg.1] należy
rekomendować metodykę pielęgnacji po operacjach
endoskopowych zatok przyjętą w grupie I.
Wnioski
Fizjologiczny roztwór soli morskiej wzbogacony miedzią
pozwala na szybką regenerację błony śluzowej nosa
oraz normalizację jej czynności fizjologicznych na co
wskazują wyniki badania otorynolaryngologicznego oraz badania morfometryczne i klirensu śluzowo
– rzęskowego (oceniane za pomocą CPS).
PIŚMIENNICTWO
1.
Jorissen M. Opieka pooperacyjna po endoskopowych zabiegach zatok. Otorynolaryngol Przegl Klin 2005; 4(3):
105–112.
2.
Brennan LG. Minimizing postoperative care and adhesion
following endoscopic sinus surgery. ENT J 1996; 75: 45–
48.
Omówienie
Celem pielęgnacji pooperacyjnej jest uzyskanie
optymalnego gojenia się rany. Gojeniu towarzyszy
O t o l a r y ngo l og i a Po l sk a t o m 6 3 , nr 1, s t yc ze ń – l u t y 2 0 0 9
3.
Fernandez SV. Postoperative care in functional endoscopic
sinus surgery? Laryngoscope 1999; 109: 945–948.
4.
Gross CW, Gross WE. Post-operative care for functional
endoscopic sinus surgery. ENT J 1994; 73: 476–479.
43