Przeniesienie produkcji z Ameryki i Europy do Azji

Przeniesienia produkcji
i wybrane przemiany na
globalnym rynku pracy
Problem alokacji produkcji
Alokacja to – najprościej rzecz ujmując – całkowite lub częściowe
przeniesienie produkcji (towarów lub usług) między krajami czy regionami.
Czasami alokacja (przesunięcie) może nie mieć wyraźnego charakteru
przestrzennego lecz branżowy i wiązać się z likwidacją jednych i
powołaniem nowych przedsiębiorstw niejako w to samo miejsce.
Z jednej strony skutkiem alokacji są:
- wzrost zyskowności,
- obniżenie cen,
- wzrost konkurencji przedsiębiorstw itd.
Z drugiej strony, w krajach czy regionach skąd „emigrują” firmy, następuje:
- wzrost bezrobocia,
- spadek wynagrodzeń i zabezpieczeń socjalnych
- oraz spadek wpływów z podatków.
Z kolei w krajach, do których „produkcja imigruje”, mamy do czynienia przede
wszystkim z bezwzględną eksploatacją siły roboczej i środowiska
naturalnego.
Dlaczego dochodzi
do alokacji przemysłu?
Niektóre badania dowodzą, że w zdecydowanej większości (ponad ¾)
przypadków, alokacja i przesunięcia łączą się - ze strony
przedsiębiorstw i firm - z chęcią obniżenia kosztów pracy oraz
uniknięcia lub obniżenia podatków.
W ostatnich z górą trzech dekadach alokacja przestrzenna produkcji
była możliwa dzięki rozwojowi technologii komputerowej i
telekomunikacyjnej, umożliwiającej kontrolę produkcji dóbr i usług w
skali globalnej. Powszechnie zatem przyjmuje się, że rozwój
technologii sprzyja wszelkiego typu przeniesieniom produkcji. Nie
jest to jednak warunek konieczny.
Przykład 1:
Globalna alokacja
przemysłu odzieżowej
i włókienniczego.
Wydłużenie czasu pracy
Przeniesienie produkcji z Ameryki i
Europy do Azji
Jeszcze w 1970 roku produkcja odzieżowa i włókiennicza była
skoncentrowana w Ameryce Północnej i Europie. Istniało tam wiele firm,
które zatrudniały miliony osób. W krajach Azji produkowano przede
wszystkim na rynek lokalny, a rozmiar produkcji był ograniczony.
Przeniesienie produkcji
z Ameryki i Europy do Azji
30-40 lat później, sytuacja uległa zmianie. Wiele zakładów
włókienniczych i odzieżowych w Ameryce Północnej i Europie
zostało zlikwidowanych, a produkcję przeniesiono przede wszystkim
do krajów azjatyckich.
Zmiany w zatrudnieniu w Azji oraz w
Ameryce i Europie
W latach 1970-1990 w krajach Europy i Ameryki Północnej gwałtownie
spadła liczba pracowników przemysłu włókienniczego np.:
- o 58 procent w Niemczech;
- o 55 procent w Wielkiej Brytanii;
- o 49 procent we Francji;
- o 31 procent w Stanach Zjednoczonych.
W tym samym czasie (1970-1990) liczba pracowników w tej samej
branży wzrosła o:
- 597 procent w Malezji;
- 416 procent w Bangladeszu;
- 385 procent w Sri Lance;
- 334 procent w Indonezji;
- 271 procent na Filipinach;
- 137 procent w Korei.
W kolejnym, XXI stuleciu proces ten postępował dalej.
Zmiany w zatrudnieniu
na przykładzie USA i WB
Lata 70. XX wieku
Obecnie
wielkość zatrudnienia
3000000
2 500 000
2500000
2000000
1500000
1 000 000
1000000
500000
198 000
393 000
0
Wielka Brytania
USA
źródło: Dane na podstawie publikacji Międzynarodowej Organizacji Pracy i Światowej Organizacji Handlu m.in. Nordås Hildegunn Kyvik, “The Global Textile and Clothing Industry
post the Agreement on Textiles and Clothing”, WTO Publications, Genewa 2004
Przyczyny alokacji przemysłu
odzieżowego i włókienniczego
Jedną z przyczyn alokacji przemysłu odzieżowego i włókienniczego
była chęć, ze strony właścicieli przedsiębiorstw, obniżenia kosztów
siły roboczej, m.in. poprzez wydłużenie czasu pracy, Czas pracy w
fabrykach włókienniczych w Ameryce Północnej i Europie uległ
bowiem w XX stuleciu znaczącemu skróceniu. Można to zauważyć
zarówno w odniesieniu do obowiązującego tygodniowego czasu
pracy, jak też np. liczby dni płatnego urlopu.
Poprawa warunków pracy, podniesienie zarobków oraz skrócenie
czasu pracy, było konsekwencją walki, jaką przez dziesięciolecia
prowadzili pracownicy i pracownicy tej branży. W tym celu
organizowali oni związki zawodowe, wszczynali spory zbiorowe,
proklamowali strajki.
Obniżenie czasu pracy
w Ameryce i Europie
Tygodniowy czas pracy w godzinach
60
W 1956 R.
W 2004 R.
50
40
30
20
10
0
Finlandia
Wielka
USA
Brytania
źródło: Lee Sangheon, McCann Deirdre and Messenger Jon C., “Working Time Around the World. Trends in working hours, laws and policies in a global comparative perspective”,
International Labour Organization, New York 2007
Francja
Niemcy
Holandia
Wzrost liczby dni urlopu
w Ameryce i Europie
Długość urlopu liczonego w dniach wolnych w roku
40
35
W 1956 R.
W 2004 R.
30
25
20
15
10
5
0
Finlandia
Francja
Niemcy
Holandia
Wielka
Brytania
USA
źródło: Lee Sangheon, McCann Deirdre and Messenger Jon C., “Working Time Around the World. Trends in working hours, laws and policies in a global comparative perspective”,
International Labour Organization, New York 2007
Skutki alokacji przemysłu odzieżowego i
włókienniczego
Tymczasem w krajach Azji (czy generalnie w krajach „biednego
Południa”), firmy które przeniosły produkcję (lub ich kontrahenci),
narzuciły pracownikom i pracownicom wyjątkowo złe warunki pracy,
niskie wynagrodzenia i długi czas pracy sięgający nierzadko 12-14
godz. dziennie, przez 6-7 dni w tygodniu. Oferowane skrajnie niskie
stawki godzinowe zmusiły pracowników i pracownice do akceptacji
długości czasu pracy.
Skutki alokacji przemysłu
odzieżowego i włókienniczego
Według The Economist z 2005 r.: „Minimalna płaca szwaczki w
Bangladeszu wynosi niecałe 30 dolarów miesięcznie (…) W
Hondurasie pracownik firmy eksportowej zarabia miesięcznie 139
dolarów. W Kantonie płaca minimalna to niewiele ponad 60 dolarów.
Jeżeli porównać to z minimalna płacą w Ameryce sięgającą 900
dolarów, trudno się dziwić, że np. Levi Strauss [producent znanych
dżinsów Levis] zamknął w ubiegłym roku [2004] swój ostatni zakład w
Stanach Zjednoczonych. A całkiem niedawno, bo w latach 80, miał w
tym kraju ponad 60 fabryk”
Skutki alokacji. Konkluzja
W efekcie, w skali globalnej, czas pracy w ciągu ostatnich
kilkudziesięciu latach w branży włókienniczej i odzieżowej się
wydłużył. Skróceniu długości dnia roboczego na Północy i
Zachodzie towarzyszyło masowe zamykanie fabryk oraz
przenoszenie produkcji na Południe i Wschód, gdzie zachodnie
normy czasu pracy nie obowiązywały i nie obowiązują.
„Dobrodziejstwo” skróconego czasu pracy obejmowało zatem coraz
mniejszą część zatrudnionych w tej branży. W Azji zaczęto
zatrudniać bowiem na zasadach, które w Europie obowiązywały za
czasów Dickensa i Marksa.
Warunki pracy w azjatyckich fabrykach
odzieżowych
Więcej informacji na ten temat (po polsku) znajdziesz tu:
http://www.cleanclothes.pl/
Przykład 2:
Alokacja, deindustrializacja i niskie płace
- Chiny
Alokacja przemysłu i zmiany w
zatrudnieniu w Chinach
Obecnie Chiny (obok Indii) przedstawia się jako kraj, gdzie
międzynawowe koncerny alokują najczęściej swoją produkcję.
Rzadziej się natomiast mówi, że wraz z rozwojem „nowego
przemysłu” na południu Chin, towarzyszyło zamknięcie szeregu
„starych” zakładów, głównie przemysłu ciężkiego, na północnymwschodzie tego kraju. Pracę straciło ok. 20-30 mln. osób.
Pracownicy „starych” gałęzi przemysłu, zwani gongren, posiadali
szereg zabezpieczeń socjalnych gwarantowanych przez państwo
(tzw. „żelazna miska ryżu”). Pracownicy i pracownice w „nowym
przemyśle”, mongong, lokowanym na południu kraju, to często
osoby nie posiadające żadnych praw socjalnych i obywatelskich. Są
to pracownicy i pracownice pochodzący ze wsi. Gdy stracą pracę,
muszą – zgodnie z prawem – wrócić do swojej miejscowości czy
wioski. Nie mają prawa do opieki medycznej, świadczeń socjalnych,
a nawet edukacji w mieście, gdzie pracują - oddalonym często o
setki, czy nawet tysiące kilometrów od regionu skąd pochodzą.
Alokacja przemysłu i zmiany w
zatrudnieniu w Chinach
Za czasów Mao (od lat 50 do
70 XX wieku) przemysł
chiński rozwijał się na
północnym-wschodzie. Były
to przede wszystkim duże
zakłady przemysłu
chemicznego, maszynowego,
metalowego, huty, przemysł
wydobywczy itd.
Przemysł zorientowany na
eksport (odzieżowy,
elektroniczny, AGD itd..)
zlokalizowany został w
specjalnych strefach
ekonomicznych; największa z
nich leży w Szenzen, w
Delcie Rzeki Perłowej,
niedaleko od Hongkongu
Chiny jako przykład globalnego
przesunięcia branżowego
Chiny są krajem, na przykładzie którego widać, iż globalna alokacja
produkcji, może się łączyć jednocześnie z gwałtownymi zmianami
towarzyszącymi przesunięciu produkcji z jednych branż do drugich.
Głównym celem jest – ponownie - obniżenie kosztów pracy, a także
uniknięcie obciążeń podatkowych.
Pracownicy jednych branż, posiadający zabezpieczenia socjalne i
wyższe dochody, zostają zwolnieni, a do nowych zakładach pracy,
rekrutuje się nową siłę roboczą, oferując gorsze wynagrodzenia i
świadczenia.
Chiny jako przykład globalnego
przesunięcia branżowego
W wyniku prób uwolnienia się firm od płacenia podatków,
społeczeństwa nie mogą łożyć na szereg ważnych celów
publicznych takich jak: opieka medyczna, świadczenia socjalne czy
publiczna edukacja. Pracownicy nowego przemysłu i branż mają się
bez nich obejść.
Kto zyskuje na alokacji
produkcji do Chin?
w tysiącach
Realnie największym producentem sprzętu elektronicznego na świecie jest
chińskie przedsiębiorstwo Foxconn. Zatrudnia dziś 1,2 mln. osób. Dzięki
niemu szereg znanych firm przeniosło swoją produkcję do Chin. Foxconn
montuje urządzenia np. na zlecenie koncernu Apple (np. iPhony czy iPady).
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
zatrodnienie w
Foxconnie w tys.
osób
1996
2000
2005
2010
2012
źródło: Pun Ngai, lu Huilin, Guo Yuhuna, Shen Yuan, Falf Ruckus, „Niewolnicy Apple,a. Wyzysk i opór w chińskich fabrykach Faxconna”, Poznań 2013, s.17
Kto zyskuje na alokacji
produkcji do Chin?
W chińskich fabrykach Foxconna
85% zatrudnionych stanowią
migranci zarobkowi pochodzący
ze wsi - pozbawieni praw
socjalnych i obywatelskich.
Udział kosztów ich pracy w
strukturze wartości iPhona
wynosi 1,8%, a zyski Apple aż
58,4%. Z powodu niskich płac i
złych warunków pracy, w
Faxconnie w 2010 i 2011 r.
miała miejsce fala samobójstw.
Życie odebrało sobie łącznie 24
pracowników i pracownic.
Struktura wartości produkcji iPhona
zysk Apple
58,4%
koszty
materiałów
21,9%
źródło: Pun Ngai, lu Huilin, Guo Yuhuna, Shen Yuan, Falf Ruckus, „Niewolnicy Apple,a. Wyzysk i opór w chińskich fabrykach
Faxconna”, Poznań 2013, s.19, 25-26
koszty
pracy poza
Chinami
3,5%
koszty
pracy w
Chinach
1,8%
zyski
nieprzyporządkowane
5,3%
zysk
dostawców
9,2%
Warunki pracy w chińskich fabrykach
Więcej informacji o sytuacji chińskich pracowników i
pracownic (po polsku) znajdziesz tu:
http://www.gongchao.org/pl/strona-glowna
Przykład 3:
Przesunięcie produkcji i prawa
pracownicze - Polska
Gwarantowane prawa pracownicze?
Godne wynagrodzenia, odpowiednie warunki pracy, prawo do
tworzenia związków zawodowych i organizowania strajków, są
jednym z podstawowych praw nie tylko pracowniczych i socjalnych,
ale obywatelskich. Są – teoretycznie – gwarantowane przez
Konstytucję RP i międzynarodowe regulacje, na straży których stoi
m.in. Międzynarodowa Organizacja Pracy.
Prawa te zostały wywalczone przez wieloletnie walki pracownicze, w
Polsce np. w latach 80. XX w, przez ruch „Solidarności”
Przeniesienia branżowe
w Polsce
Zmiany ekonomiczne jakie towarzyszyły transformacji w Polsce po 1989 roku
miały niekiedy bardzo gwałtowny przebieg. Wiele branż gospodarki uległo
całkowitej lub częściowej likwidacji. Na przykład zatrudnienie w kopalniach
węgla kamiennego skurczyło się o ¾.
w tysiącach
pracowników
Zatrudnienie w polskich kopalniach węgla kamiennego
500
400
300
200
100
0
1989
źródło: Główny Urząd Statystyczny
1995
2000
2005
2010
2011
Zmiany branżowe
w wałbrzyskim zagłębiu
Po II wojnie światowej, w kulminacyjnym momencie zatrudnienie w
wałbrzyskim zagłębiu węgla kamiennego znajdowało 25 tys.
górników. W latach 90. kopalnie zamknięto. Obok kopań upadło
szereg innych zakładów pracy, dających wcześniej zatrudnienie
tysiącom pracowników.
Stopa bezrobocia w regionie wzrosła do nawet 30%. Nastąpił masowy
exodus ludności. Liczba mieszkańców Wałbrzycha od 1991 roku
zmalała o blisko 15% (o 21 tys. osób).
Przeniesienie do specjalnych stref
ekonomicznych
„W miejsce” zagłębia powstała największa dziś w Polsce Wałbrzyska
Specjalna Strefa Ekonomiczna. W jej obrębie działa ponad 200
przedsiębiorstw z całego świata, w tym takie firmy jak: Toyota, IBM,
Cersanit, General Electric, Henkel, Whirlpool, Elektrolux,
Colgete, Palmolive, Cadbury itd.
W strefie zatrudnienie szacuje się obecnie na ok. 32 tys. osób.
Jednak pracownicy i pracownice zostały przyjęte do pracy
przeważnie na niestabilnych zasadach. Daleko im do wysokości
wynagrodzenia, praw i zabezpieczeń socjalnych jakie byłych
udziałem wałbrzyskich górników. Pomimo też funkcjonowania strefy,
bezrobocie w regionie wprawdzie zmniejszyło się, ale pozostało
nadal relatywnie wysokie.
Przeniesienie do specjalnych stref
ekonomicznych
„Ofiarą” likwidacji wałbrzyskiego zagłębia padła też Nowa Ruda. Na
początku lat 90. w 27 tysięcznej Nowej Rudzie Kopalnia Węgla
Kamiennego zatrudniała 5 tys. osób. W 1999 roku w kopalni
pracowało już tylko 2100 górników, Następnie zakład został
zamknięty - wszystkich zwolniono. Pojawiła się bardzo wysoka
stopa bezrobocia.
Mieszkańcy Nowej Rudy szukają obecnie zatrudnienia w specjalnych
strefach ekonomicznych, nie tylko wałbrzyskiej, ale dojeżdżając też
do innych, zlokalizowanych np. w pobliżu Wrocławia (70 km od
Nowej Rudy).
Czy w strefach przestrzegane są prawa
pracownicze?
W 2012 roku głośno echem w ogólnopolskiej prasie odbiła się informacja
o próbie zorganizowania się i przeprowadzenia strajku przez
pracowników pochodzących z Nowej Rudy, w fabryce chińskiego
podwykonawca LG, firmie Chung Hong. Fabryka mieściła się w
jednej ze specjalnych stref ekonomicznych pod Wrocławiem. W
odpowiedzi na strajk dyrekcja nielegalnie zwolniła 24 osoby i rozbiła
organizację związkową.
Bardzo często w zakładach ulokowanych w specjalnych strefach
ekonomicznych związki zawodowe nie działają, a jak powstaną mają
utrudnione zadanie. Prawa pracownicze i związkowe nie są
przestrzegane, a wynagrodzenia są niższe od przeciętnej.
Czy w strefach przestrzegane są prawa
pracownicze?
O sytuacja pracowników w specjalnych strefach ekonomicznych
opowiada film dokumentalny z 2013 roku pt. „Specjalne strefy
wyzysku”
http://www.alterkino.org/ruch_robotniczy/specjalne-strefy-wyzysku/
Zakończenie
Liczba strajków i protestów pracowniczych rośnie na całym świecie –
tak w Polsce, jak też w Chinach czy Bangladeszu. Pracujący
wszędzie domagają się godnych płac, odpowiednich warunków
pracy, zabezpieczeń socjalnych oraz prawa do stowarzyszania się i
organizowania strajków.
Alokując przestrzennie czy przesuwając produkcję pomiędzy branżami,
właściciele przedsiębiorstw szukając wyższych zysków, nie zdołają
uniknąć presji ze strony pracowników. Jak mówi jedna z badaczek
tego problemu, Beverly Silver, za kapitałem inwestowanym w coraz
to nowe branże i w nowych miejscach, podąża konflikt.
Nowe formy oporu
i walk pracowniczych
Ogólny przebieg wystąpień
pracowniczych w Polsce po 1989 r.
Fale protestów społecznych w latach 1990-2012
5000,0
4500,0
demonstracje
4000,0
strajki
3500,0
3000,0
2500,0
2000,0
1500,0
1000,0
2013.
2012.
2011.
2010.
2009.
2008.
2007.
2006.
2005.
2004.
2003.
2002.
2001.
2000.
1999.
1998.
1997.
1996.
1995.
1994.
1993.
1992.
1991.
0,0
1990.
500,0
SSE - zatrudnienie
300
250
Zatrudnienie w tys.
osób
200
150
100
50
0
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Utrudnienia w organizowaniu się w SSE
• Pracownicy pochodzą z rejonów o wysokiej stopie
bezrobocia (słaba strukturalna pozycja przetargowa)
• Brak zapotrzebowania na specyficzne kwalifikacje
robotników („praca przy taśmie”)
• Młody wiek i nierzadko brak doświadczeń w
prowadzeniu protestów pracowniczych i organizowaniu
związków zawodowych
• Dojazdy do pracy
• Rozproszone miejsca zamieszkania
• Izolacja przestrzenna SSE
• Organizacja przestrzenna SSE
• Nadzór (monitoring, ochrona)
Strategie organizowania się
•
•
•
•
•
Strategia „business unionism”
Strategia socjaldemokratyczna (umowy taryfowe)
Strategia partycypacyjna (rady pracowników)
Strategia uzwiązkowienia nowych sektorów rynku pracy
Strategia nakierowana na zmiany na lokalnych rynku
pracy
• Strategia współdziałania z ruchami społecznymi
„Nowe” formy oporu
•
•
•
•
Internet
„Grupy lotne”
Blokady i pikiety
„Ankieta robotnicza”
FILMY
https://vimeo.com/83267189
https://www.youtube.com/watch?v=4mTAWbFb1f8
Pomysł i wykonanie prezentacji:
Jarosław Urbański,
OZZ Inicjatywa Pracownicza