psychoterapia humanistyczna

Współczesne kierunki
w psychoterapii.
Opracowała: Monika Haligowska
PSYCHOTERAPIA
definicja
„ jest świadomym i zamierzonym zastosowaniem
metod klinicznych i interpersonalnych zabiegów,
pochodzących ze sprawdzonych twierdzeń nauk
psychologicznych, w celu towarzyszenia ludziom
w modyfikacji ich zachowań, właściwości
poznawczych, emocji, innych indywidualnych
charakterystyk na takie, które wydają się
uczestnikom tego procesu pożądane”
(Czabała 2000, za: Norcross 1990, s. 218)
PSYCHOTERAPIA
„to rodzaj oddziaływań psychologicznych
mających na celu leczenie – usuwanie zaburzeń,
przeżywanych przez jednostkę lub określanych
przez jej otoczenie jako choroba.
Oddziaływań wpływających na stan
czynnościowy narządów, przeżywanie
i zachowanie, poprzez zmianę procesów
psychicznych chorego w tych zakresach,
w których jest to niezbędne do usunięcia
przyczyny i objawów leczonej choroby.”
(Aleksandrowicz, 1994, s.15)
PSYCHOTERAPIA
• metoda leczenia zaburzeń psychicznych, które mogą
występować jako określone zespoły objawów, wobec
których psychoterapia będzie podstawową metodą
leczenia (np. zaburzenia nerwicowe); ma już ponad 100 lat;
• metoda pomocnicza w leczeniu innych chorób:
uzależnień, psychoz, chorób somatycznych;
• „towarzyszenie” ludziom w zmianach, które także im
wydaja się pożądane,
• pomoc w modyfikacji postaw utrudniających
rozwiązywanie trudnych sytuacji,
• „eksperckie” wyznaczanie zakresu zmian i potrzebnych
do ich osiągnięcia procedur, rodzaj przewodnictwa
w zakresie zmiany samego siebie;
(Czabała, 2000)
Podstawowe szkoły
psychoterapeutyczne
różnią się między sobą celami psychoterapii,
tj. rodzajami oczekiwanych zmian potrzebnych
do poprawy objawowej.
Szkoły terapeutyczne inaczej formułują cele terapii
i związane z nimi kryteria poprawy.
W TERAPII PSYCHOANALITYCZNEJ akcent kładzie się
na uzyskanie wglądu,
W TERAPII BEHAWIORALNEJ - na ustąpienie
objawów zgłaszanych przez pacjenta,
W TERAPII POZNAWCZEJ - na restrukturyzacje obrazu
własnej osoby i otoczenia,
W TERAPII GESTALT - na uznanie możliwości wyboru
i wzięcie za niego odpowiedzialności,
W TERAPII SKONCENTROWANEJ NA KLIENCIE –
na spontaniczność w ekspresji emocji.
PSYCHOTERAPIA PSYCHOANALITYCZNA (GŁĘBINOWA)
• Podstawową zmianą, do której dąży się w psychoanalizie
jest uświadomienie sobie przez pacjenta nieświadomych
pragnień i emocji.
• Oparta na pracy analitycznej; metodą wolnych skojarzeń
próbuje się dotrzeć do wczesnych przeżyć, traumatycznych
wydarzeń z dzieciństwa.
Przywoływanie owych wydarzeń powoduje „catharsis”oczyszczenie.
• Klaryfikacje i konfrontacje służą uświadomieniu sobie,
zrozumieniu tamtych zdarzeń, przebaczeniu i uporaniu się
z nimi.
Pozwalają również na uświadomienie sobie, jaki rodzaj
relacji łączy pacjenta z terapeutą.
PSYCHOTERAPIA PSYCHOANALITYCZNA (GŁĘBINOWA)
• Podstawową techniką pomagającą pacjentowi
w uświadomieniu sobie tego, co było w nim
nieuświadomione są interpretacje.
Dzięki nim jednostka może zrozumieć:
- przyczyny swego aktualnego zachowania,
- jakie nieświadome procesy powodują świadome przeżycia
pacjenta,
- jakie wydarzenia i doświadczenia z przeszłości warunkują
jego zachowania w życiu dorosłym.
PSYCHOTERAPIA PSYCHOANALITYCZNA
(GŁĘBINOWA)
• Przepracowanie: wielokrotne wracanie
do omawianych problemów pacjenta, powtarzanie
interpretacji, ponowne klaryfikacje i konfrontacje
aż do osiągnięcia wglądu i uznania, że istnieją
bardziej dojrzałe sposoby kontrolowania własnych
impulsów i bardziej dojrzałe sposoby ich
zaspokojenia.
Nie ukazuje terminu końcowego terapii.
Sesje odbywają się od 3 do 5 razy w tygodniu
przez kilka, a nawet kilkanaście lat.
PSYCHOTERAPIA PSYCHOANALITYCZNA
(GŁĘBINOWA)
• zmiana właściwości wewnątrzpsychicznych człowieka:
-uwolnienie tłumionych uczuć, odkrycie nieświadomych
konfliktów, redukcja lęku z nimi związanego;
- wgląd, tj. uświadomienie sobie prawdziwych potrzeb,
pragnień, fantazji,
w wyniku tego dotychczas stosowane mechanizmy obronne
mają przekształcić się w mechanizmy bardziej dojrzałe,
przystosowawcze, które pozwalają na zaspokojenie
tłumionych dotychczas impulsów w sposób bardziej dojrzały,
albo na bardziej świadome ich kontrolowanie;
- nabycie zdolności do odróżniania fantazji od rzeczywistości
poprzez konfrontację fantazji pacjenta z rzeczywistością;
PSYCHOTERAPIA PSYCHOANALITYCZNA
(GŁĘBINOWA)
WW. cele psychoterapii mają doprowadzić do:
• zmian w wewnętrznych strukturach osobowości
pacjenta,
• poprawy samopoczucia,
• ustąpienia objawów,
• zmiany funkcjonowania jednostki.
PSYCHOTERAPIA DYNAMICZNA
Koncepcje psychodynamiczne, będące
modyfikacjami koncepcji psychoanalitycznych:
K. Horney:
psychoterapia powinna polegać na poznaniu funkcji
tendencji neurotycznych i ich wpływu na osobowość
i życie człowieka, co powinno osłabić władzę tych
tendencji nad jednostką, a tym samym zmniejszyć lęk
pacjenta i poprawić jego nastawienie wobec siebie
i do innych, a w efekcie poprawić jego sposób
radzenia sobie bez tendencji neurotycznych;
PSYCHOTERAPIA DYNAMICZNA
• Psychologia EGO (Kohut):
- zachowania człowieka są motywowane przez potrzebę
spójności JA i poczucie własnego JA;
- zaburzenia zachowania są konsekwencją defektów JA
i brakiem spójności JA;
- głównym narzędziem zmiany w psychoterapii jest
rozumienie pacjenta i jego poczucie bycia zrozumianym;
bycie w związku terapeutycznym pozawala dokończyć
proces rozwoju JA;
• podstawowy mechanizmem zmiany terapeutycznej
dokonuje się w procesie internalizacji; terapeuta wykazując
empatię wobec pacjenta, któremu brakowało je w relacjach
z rodzicami, pomaga mu budować nowe psychiczny
struktury;
PSYCHOTERAPIA HUMANISTYCZNA
przedstawiciele: Frankl, Yalom, May, Maslow, Rogers
Zasadniczym celem psychoterapii humanistycznej jest zmiana
osobowości / zmiana poczucia sensu życia poczucia sensu życia
pacjentów, które wyrażają się:
- uwolnieniem naturalnych tendencji do samorozwoju,
- zwiększeniem samoświadomości,
- uwolnieniem możliwości przeżywania,
- wzrostem samoakceptacji, zrozumienia i akceptacji innych,
- odstąpieniem od systemów zaprzeczeń i nabyciem
zdolności do konfrontowania się z problemami
egzystencjalnymi,
- poszukiwaniem sensu życia, którego najpełniejszym
wyrazem jest realizacja takich wartości, jak odpowiedzialność
i miłość, poszukiwaniem wzorców idealnego człowieka;
PSYCHOTERAPIA HUMANISTYCZNA
• zrozumienie istnienia człowiek polega
na zrozumieniu jego osobistego doświadczenia
istnienia;
• każdy człowiek chce się rozwijać, w każdym jest
jakiś potencjał;
• każdy z natury jest dobry;
• praca zorientowana na „tu i teraz”;
• chodzi o naturalność, autentyczność człowieka;
PSYCHOTERAPIA HUMANISTYCZNA
Pożądane zmiany są osiągane dzięki odpowiedniej
relacji istniejącej pomiędzy terapeutą a klientem,
w którą są wplecione następujące elementy:
• empatia: doświadczanie rozumienia świata
wewnętrznego klienta i przekazywanie mu o tym
informacji;
• bezwarunkowa pozytywna akceptacja;
• autentyzm terapeuty (zachowanie zgodne z tym,
jaki jest – bez udawania);
PSYCHOTERAPIA HUMANISTYCZNA
Terapia skoncentrowana na kliencie C. Rogersa
• Pogląd na człowieka jest pozytywny.
• Przyjmuje, że zaburzenia zaczynają powstawać
w dzieciństwie pacjenta, gdy rodzice nie stwarzają mu
dogodnych do rozwoju warunków wychowawczych.
• Psychoterapeuci: akceptują osobę klienta, jego
doświadczenia w sposób bezwarunkowy;
dążą do głębokiego empatycznego zrozumienia go;
zachowują własną autentyczność w procesie komunikacji
z klientem.
• Klient aktualizuje swój potencjał i dąży w kierunku większej
świadomości, spontaniczności, wiary w siebie.
PSYCHOTERAPIA HUMANISTYCZNA
Terapia skoncentrowana na kliencie C. Rogersa
• Akcent kładzie się na przeżywane emocje, które mają
zostać uświadomione, wyrażone i uwolnione;
Celem terapii jest:
- stworzenie klientowi bezpiecznego klimatu prowadzącego
do badania siebie tak, żeby być w stanie rozpoznać
przeszkody stojące na drodze do rozwoju i doświadczanie
tych aspektów „ja”, którym wcześniej zaprzeczał;
- zmiana osobowości w zakresie zwiększenia świadomości
klienta i na odzyskaniu możliwości kierowania się własnymi
doświadczeniami w wyborze celów i sposobów działania;
PSYCHOTERAPIA HUMANISTYCZNA
Terapia Gestalt
• Jest zakorzeniona w tym, co jest tutaj i teraz, podkreśla
osobiste wybory i osobistą odpowiedzialność.
• Człowiek dąży ku całościowemu i zintegrowanemu
myśleniu, odczuwaniu i zachowaniu.
• Założeniem terapii jest przekonanie, że wszystkie doświadczenia
jednostki porządkowane są w pewne całości, figury, postaci.
Doświadczenia zmysłowe i wewnętrzne stają się figurami,
gdy człowiek świadomie skupi na nich uwagę.
• Klientowi proponowane są ćwiczenia pomagające
w samoobserwacji myśli, odczuć i doznań zmysłowych.
• Wzrost świadomości własnego JA pomaga w doświadczaniu
i „domykaniu” pełnych figur i integracji JA pacjenta.
PSYCHOTERAPIA POZNAWCZO – BEHAWIORALNA
Zaburzenia psychiczne są wyuczonymi schematami zachowania,
a ich leczenie to zmiana tych zachowań poprzez procesy uczenia
się – oduczania reakcji niedostosowanych
i uczenia prawidłowych.
CEL TERAPII wg Meyer’a, Chesser’a:
• wytworzenie akceptowanych i przystosowawczych reakcji
na bodźce, które prowadziły do powstania objawów
chorobowych;
• podstawową metodą zmiany zachowania jest przewarunkowanie,
które ma na celu wygaszanie lęku związanego z konkretnymi
sytuacjami wywołującymi reakcje lękowe;
• zmiana w wyniku psychoterapii polega na usunięciu reakcji
patologicznych lub nauczeniu nowych zachowań,
które zwiększą kontrolę nad reakcjami niepożądanymi
(np. nad moczeniem nocnym, jąkaniem);
PSYCHOTERAPIA SYSTEMOWA
• koncentruje się na mechanizmie sprzężeń zwrotnych
funkcjonujących w systemach społecznych, zwł. w systemie
rodzinnym;
• zakłada się, że zachowania jednostki są reakcjami na zachowania
innych osób tworzących wspólnie z nią system rodzinny;
• zaburzenia psychiczne są wyjaśniane w kontekście
funkcjonowania rodziny;
• leczeniu poddawany jest nie pacjent, ale cały system
rodzinny; zgłaszający się po pomoc pacjent traktowany jest
tylko jako delegat systemu;
• jest bardzo skuteczna w leczeniu dzieci i nastolatków oraz
w leczeniu pacjentów cierpiących na zaburzenia psychotyczne,
gdzie słabe rezultaty przynoszą pozostałe podejścia
psychoterapeutyczne;
CZYNNIKI WSPÓLNE W PSYCHOTERAPII
Związek terapeutyczny, „przymierze terapeutyczne”
Wszystkie podstawowe kierunki psychoterapii
podkreślają leczący wpływ relacji terapeutycznej.
Pacjenci odnoszą sukcesy w terapii, gdy czują się
rozumiani przez terapeutę, doświadczają wsparcia
z jego strony, gdy są pobudzani przez niego
do wglądu, odczuwają z jego strony troskę, uczciwość
i zainteresowanie.
CZYNNIKI LECZĄCE W PSYCHOTERAPII
I. Etap odreagowania emocji.
II. Etap osiągania wglądu.
III. Etap przygotowania do zmiany
zachowania.
IV. Etap utrwalania i rozszerzania
zmian.
I. Etap odreagowania emocji.
• Uwolnienie uczuć aktualnie
przeżywanych.
• Zmniejszenie napięcia.
Relacja terapeutyczna: empatia,
wzbudzanie zaufania, wzbudzanie
nadziei.
II. Etap osiągania wglądu
1. Korektywne doświadczenia emocjonalne:
• Uwolnienie nieakceptowanych uczuć.
• Uświadomienie sobie negatywnych doświadczeń.
• Uwolnienie się od dawnych doświadczeń.
2. Przekształcenie schematów poznawczych
• Zmiana oceny dotychczasowych doświadczeń
emocjonalnych.
• Zmiana oceny siebie.
• Zmiana oceny otoczenia.
II. Etap osiągania wglądu
3. Doświadczanie nowych relacji z innymi:
• Doświadczanie relacji z terapeutą.
• Doświadczanie relacji z innymi ludźmi.
Relacja terapeutyczna: klaryfikacje,
konfrontacje, sugestie, interpretacje,
doświadczanie przez pacjenta
odpowiedzialności za siebie.
III. Etap przygotowania do zmiany zachowania
1. Poszukiwanie alternatywnych wzorców:
• Wzorców reagowania i myślenia o sobie
otoczeniu.
• Wzorców zachowania.
2. Wypróbowanie nowych wzorców zachowań:
Kontrola konsekwencji własnych zachowań
3. Uczenie się nowych umiejętności
Relacja terapeutyczna: wsparcie terapeuty,
wzmacnianie poczucia odpowiedzialności,
pomoc w ćwiczeniu nowych zachowań.
IV. Etap utrwalania i rozszerzania zmian
• Formułowanie planów na przyszłość.
• Analiza strategii radzenia sobie z przewidywanymi
trudnościami.
• Plan dalszej terapii.
Relacja terapeutyczna: rozwiązanie związku
terapeutycznego, poszukiwania wsparcia
społecznego poza terapią, wzmocnienie zdolności
pacjenta polegania na sobie
(Czabała, 2000).
SKUTECZNOŚĆ PSYCHOTERAPII W ODNIESIENIU
DO KONKRETNYCH ZABURZEŃ, CHORÓB
• TERAPIA POZNAWCZO-BEHAWIORALNA ma dużą
skuteczność w leczeniu depresji, zaburzeń lękowych,
zaburzeń osobowości, odżywiania, uzależnień, napadów
agresji i problemów w związkach.
• Najbardziej skutecznymi formami psychoterapii zaburzeń
nerwicowych są: PSYCHOTERAPIA PSYCHODYNAMICZNA
oraz POZNAWCZO – BEHAWIORALNA, zwł. w przypadku
zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych.
• TERAPIA PSYCHODYNAMICZNA jest skuteczna w leczeniu:
depresji, zespołu stresu pourazowego, zaburzenia osobowości
borderline, zaburzenia osobowości obsesyjno-kompulsywnej,
osobowości unikowej i osobowości zależnej, fobii.
• Formy terapii w przypadku SCHIZOFRENII: TERAPIA
PSYCHOANALITYCZNA, TERAPIA SYSTEMOWA, TERAPIA
BEHAWIORALNA z uwzględnieniem treningu umiejętności
pacjentów schizofrenicznych.
• Za główną i najbardziej skuteczną metodę leczenia zaburzeń
osobowości uznaje się PSYCHOTERAPIĘ długoterminową
zorientowaną DYNAMICZNIE lub ANALITYCZNIE.
Coraz więcej jest też doniesień o skuteczności TERAPII
BEHAWIORALNO-POZNAWCZEJ w odniesieniu do zaburzeń
osobowości.
• W leczeniu anoreksji stosuje się: TERAPIĘ POZNAWCZO –
BEHAWIORALNĄ, PSYCHODYNAMICZNĄ, SYSTEMOWĄ
RODZIN.
OGÓLNE KRYTERIA POPRAWY UZYSKANEJ W WYNIKU
PSYCHOTERAPII:
• ustąpienie aktualnych symptomów,
• postęp w funkcjonowaniu psychicznym i społecznym,
oceniane przez obiektywnych obserwatorów,
• lepsze samopoczucie, o którym informuje sam pacjent,
• funkcjonowanie społeczne oceniane na podstawie relacji
najbliższego otoczenia pacjenta,
• struktura osobowości pacjenta oceniana przez klinicystów.
LITERATURA:
J.W. Aleksandrowicz (1994). Psychoterapia medyczna. Warszawa PZWL.
J. Cz. Czabała (2000). Czynniki leczące w psychoterapii. Warszawa PWN.
L. Grzesiuk (red.) (2000). Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne
problemy. Warszawa PWN.
I. Namysłowska (1997). Terapia rodzin. Warszawa PWN.