PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA - Starostwo Powiatowe w
Transkrypt
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA - Starostwo Powiatowe w
Zarząd Powiatu Krotoszyńskiego P PR RO OG GR RA AM MO OC CH HR RO ON NY Y ŚŚR RO OD DO OW WIISSK KA A W WR RA AZ ZZ Z P MII AM DA AD PA DP OD KII O RK AR DA OD PO OSSP GO MG EM NE AN LA PL P O GO EG KIIE ŃSSK YŃ ZY OSSZ TO OT RO KR UK TU AT WIIA OW PO TO M I Program Ochrony Środowiska Listopad 2003 r. ul. Zeylanda 6, 60 – 808 Poznań tel. (+48 61) 65 58 100 fax: (+48 61) 65 58 101 www.abrys.pl e – mail: [email protected] P PR RO OG GR RA AM MO OC CH HR RO ON NY Y ŚŚR RO OD DO OW WIISSK KA A W RA AZ ZZ Z WR P MII AM DA AD PA DP OD KII O RK AR DA OD PO OSSP GO MG EM NE AN LA PL P O GO EG KIIE ŃSSK YŃ ZY OSSZ TO OT RO KR UK TU AT WIIA OW PO TO M I Program Ochrony Środowiska Zespół ekspertów, redakcja: pod kierownictwem: mgr inż. Mariana Walnego w składzie m.in. mgr inż. Przemysław Cudakiewicz dr inż. Anna Grzybek prof. Krzysztof Kasprzak dr Beata Raszka mgr Igor Szymkowiak Inwest Consulting S.A. Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 1. Wstęp ................................ ................................ ................................ ................................ ...... 9 1.1. Przedmiot opracowania ...................................................................................................................... 9 1.2. Cel i zakres opracowania .................................................................................................................... 9 1.3. Podstawa prawna opracowania .......................................................................................................... 9 1.4. Podstawa formalna opracowania ........................................................................................................ 9 1.5. Merytoryczna dokumentacja źródłowa stanowiąca podstawę opracowania .........................................13 1.5.1 Polityki, programy, plany i inne dokumenty rządowe...................................................................15 1.5.2 Programy, plany, rejestry, dane administracji rządowej i samorządowej Województwa i Powiatu .16 1.5.3 Dane uzyskane od podmiotów gospodarczych .............................................................................16 1.5.4 Programy gmin zlewni, programy ochrony powietrza wynikające z przepływów zanieczyszczeń, programy ochrony różnorodności biologicznej.............................................................................16 1.5.5 Programy, plany, rejestry, dane, uzyskane z Gminy .....................................................................17 1.6. Metodyka opracowania Programu i jego korygowania .......................................................................19 1.6.1 Uwagi ogólne..............................................................................................................................19 1.6.2 Zasadnicze kroki postępowania ...................................................................................................20 1.7. Zasadnicze uwarunkowania uwzględnione w Programie.....................................................................20 2. Charakterystyka Powiatu ................................ ................................ ................................ ......23 2.1. Położenie i uwarunkowania z nim związane........................................................................................23 2.2. Stan przestrzeni .................................................................................................................................23 2.3. Środowisko ........................................................................................................................................23 2.4. Społeczność .......................................................................................................................................24 2.5. Gospodarka.......................................................................................................................................24 3. Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w perspektywie wieloletniej, w sferze ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody ................................ ................................ .....29 3.1. Ochrona przyrody. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa............................................................29 3.1.1 Analiza stanu istniejącego ...........................................................................................................29 3.1.1.1 Stan krajobrazu rolniczego................................................................................................31 3.1.1.2 Obszary chronionego krajobrazu .......................................................................................32 3.1.1.2.1 Obszar Chronionego Krajobrazu „Dąbrowy Krotoszyńskie” ..............................................32 3.1.1.2.2 Obszar Chronionego Krajobrazu „Baszków – Rochy” .......................................................33 3.1.1.2.3 Rezerwaty przyrody..........................................................................................................35 3.1.1.2.4 Pomniki przyrody .............................................................................................................36 3.1.1.2.5 Parki miejskie i wiejskie ...................................................................................................36 3.1.1.2.6 Inne obszary przyrodniczo cenne proponowane do ochrony (szczególnej jako użytki ekologiczne, zespół przyrodniczo-krajobrazowy, stanowiska gatunków roślin chronionych, ostoje ptaków wodno-błotnych) ........................................................................................38 3.1.1.3 Korytarze ekologiczne, doliny rzeczne, obszary wodno-błotne...........................................38 3.1.1.4 Problemy ochrony rzadkich gatunków roślin i zwierząt .....................................................39 3.1.1.5 Problem pozyskiwania zasobów przyrodniczych z ich naturalnych siedlisk ........................40 3.1.1.6 Stan świadomości ekologicznej mieszkańców ...................................................................40 3.1.1.7 Problematyka ochrony przyrody w planach zagospodarowania przestrzennego ..................40 3.1.2 Przewidywane kierunki zmian .....................................................................................................41 3.1.3 Przyjęte cele i priorytety..............................................................................................................42 3.1.4 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych..........43 3.1.5 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa .........47 3.1.6 Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców ..................51 3.1.7 Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć ...............................................................51 3.1.8 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ............................51 3.1.9 Wytyczne do sporządzania programów gminnych........................................................................54 3.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów..............................................................................................55 3.2.1 Analiza stanu istniejącego ...........................................................................................................55 3.2.1.1 Obszary, których klasyfikacja gruntów budzi wątpliwości .................................................60 3.2.1.2 Stan gospodarki w lasach prywatnych ...............................................................................60 3.2.2 Przewidywane kierunki zmian .....................................................................................................60 3.2.3 Przyjęte cele i priorytety..............................................................................................................60 1 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 3.2.4 3.2.5 3.2.6 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych .........60 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa .........64 Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców ..................64 3.2.7 Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacja przedsięwzięć ..............................................................64 3.2.8 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ............................65 3.2.9 Wytyczne do sporządzania programów gminnych .......................................................................66 3.3. Ochrona gleb.....................................................................................................................................66 3.3.1 Analiza stanu istniejącego...........................................................................................................66 3.3.1.1 Problematyka gospodarowania nieruchomościami i planowania przestrzennego w kontekście racjonalnego wykorzystania ograniczonych zasobów terenu ..............................................66 3.3.1.2 Tereny zdegradowane przez przemysł i nieodpowiednie składowanie odpadów, w tym mogilniki..........................................................................................................................69 3.3.1.3 Tereny wymagające zabezpieczenia przed postępującą erozją spowodowaną czynnikami antropogenicznymi ...........................................................................................................70 3.3.1.4 Tereny szczególnie narażone na szkodliwe działanie transportu i jego infrastruktury .........71 3.3.1.5 Tereny nie nadające się do dalszego rolniczego wykorzystania i inne zdegradowane, przeznaczone do zalesienia ...............................................................................................71 3.3.1.6 Obszary, z których czerpano kopaliny...............................................................................71 3.3.1.7 Potrzeby dalszych badań gleb, monitoringu i weryfikacji ich klasyfikacji ..........................72 3.3.2 Przewidywane kierunki zmian.....................................................................................................72 3.3.3 Przyjęte cele i priorytety .............................................................................................................74 3.3.4 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających bezpośrednio lub pośrednio z dokumentów rządowych .............................................................................................................75 3.3.5 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa .........75 3.3.6 Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców ..................76 3.3.7 Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć ...............................................................77 3.3.8 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej. ...........................77 3.3.9 Wytyczne do sporządzania programów gminnych .......................................................................83 3.4. Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych....................................................................................84 3.4.1 Analiza stanu istniejącego...........................................................................................................84 3.4.1.1 Odzwierciedlenie problemu w planach zagospodarowania przestrzennego .........................91 3.4.1.2 Problem pogarszania się jakości wód podziemnych ...........................................................92 3.4.1.3 Stopień wykorzystania wód podziemnych dla celów przemysłowych ................................92 3.4.1.4 Problem nie użytkowanych studni i ujęć wody ..................................................................92 3.4.1.5 Możliwości wykorzystania wód termalnych ......................................................................92 3.4.1.6 Wpływ eksploatacji zasobów na stosunki wodne...............................................................93 3.4.1.7 Problematyka rekultywacji terenów poeksploatacyjnych ...................................................93 3.4.2 Przewidywane kierunki zmian.....................................................................................................93 3.4.3 Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu.........................................94 3.4.4 Wytyczne do sporządzania programów gminnych .......................................................................96 4. Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w perspektywie wieloletniej, w sferze zrównoważonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii ................................ ................................ ................. 99 4.1. Zmniejszenie wodochłonności, materiałochłonności (w tym odpadowości) i energochłonności gospodarki ........................................................................................................................................99 4.1.1 Analiza stanu istniejącego...........................................................................................................99 4.1.1.1 Analiza zużycia wody przez gospodarstwa domowe ..........................................................99 4.1.1.2 Analiza zużycia wody przez firmy produkcyjne i usługowe...............................................99 4.1.1.3 Analiza zużycia wody przez rolnictwo ............................................................................ 100 4.1.1.4 Analiza dostępnych zasobów wody................................................................................. 100 4.1.1.5 Analiza stanu izolacji termicznej obiektów budowlanych ................................................ 101 4.1.1.6 Analiza zużycia energii przez oświetlenie uliczne ........................................................... 102 4.1.1.7 Analiza zużycia energii przez urządzenia dostarczające wodę i odbierające ścieki ........... 102 4.1.1.8 Możliwości racjonalizacji energetycznych potrzeb transportu.......................................... 102 2 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 4.1.2 4.1.3 4.1.4 Przewidywane kierunki zmian ...................................................................................................103 Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich uzyskania .103 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających bezpośrednio lub pośrednio z dokumentów rządowych............................................................................................................104 4.1.5 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa .......104 4.1.6 Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców ................105 4.1.7 Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć .............................................................106 4.1.8 Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej .................................................................................................................................................106 4.1.9 Wytyczne do sporządzania programów gminnych......................................................................107 4.2. Wykorzystanie energii odnawialnej ..................................................................................................108 4.2.1 Analiza stanu istniejącego .........................................................................................................108 4.2.1.1 Analiza stanu i możliwości korzystania z energii wiatru ..................................................110 4.2.1.2 Analiza stanu i możliwości wykorzystania energii wodnej ...............................................110 4.2.1.3 Analiza stopnia korzystania z energii biomasy.................................................................110 4.2.1.4 Analiza możliwości wykorzystania energii słonecznej .....................................................112 4.2.2 Przewidywane kierunki zmian ...................................................................................................113 4.2.3 Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych terminy ich uzyskania ..113 4.2.4 Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu .......................................115 4.2.5 Wytyczne do sporządzania programów gminnych......................................................................116 4.3. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią...........................................................116 4.3.1 Analiza stanu istniejącego .........................................................................................................116 4.3.1.1 Stan i potrzeby w zakresie budowy i modernizacji obiektów chroniących przed powodzią120 4.3.1.2 Możliwości i potrzeby retencjonowania wody (tzw. duża i mała retencja) ........................120 4.3.1.3 Możliwości i potrzeby prowadzenia żeglugi ....................................................................121 4.3.1.4 Stan melioracji ogólnej i szczegółowej (problem jazów i zastawek) .................................121 4.3.1.5 Stan i potrzeby budowy oraz odbudowy stawów i oczek wodnych ...................................121 4.3.1.6 Możliwości wykorzystania wód płynących dla celów rozwoju turystyki ..........................121 4.3.2 Przewidywane kierunki zmian ...................................................................................................121 4.3.3 Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich uzyskania .121 4.3.4 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikająca z dokumentów rządowych ...........122 4.3.5 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa .......123 4.3.6 Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców ................123 4.3.7 Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć .............................................................123 4.3.8 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ..........................124 4.3.9 Wytyczne do sporządzania programów gminnych......................................................................126 5. Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w perspektywie wieloletniej w sferze poprawy jakości środowiska.................. 131 5.1. Gospodarowanie odpadami..............................................................................................................131 5.2. Jakość wód ......................................................................................................................................131 5.2.1 Analiza stanu istniejącego .........................................................................................................131 5.2.1.1 Zaopatrzenie mieszkańców w wodę ................................................................................131 5.2.1.2 Odprowadzanie ścieków komunalnych............................................................................132 5.2.1.3 Wody opadowe...............................................................................................................134 5.2.1.4 Odprowadzanie ścieków przemysłowych ........................................................................134 5.2.1.5 Wpływ rolnictwa na jakość wód......................................................................................134 5.2.1.6 Prawidłowa eksploatacja ujęć a jakość wody ...................................................................135 5.2.1.7 Problem nielegalnych podłączeń .....................................................................................135 5.2.1.8 Problem nieszczelnych zbiorników bezodpływowych......................................................135 5.2.1.9 Problem kanalizacji ogólnospławnej................................................................................136 5.2.1.10 Zabezpieczenie ilościowe i jakościowe wody dostarczanej mieszkańcom.........................136 5.2.1.11 Współpraca gmin w dziedzinie ochrony wód ...................................................................137 5.2.1.12 Sposób kształtowania taryf..............................................................................................137 5.2.2 Przewidywane kierunki zmian ...................................................................................................137 3 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 5.2.3 5.2.4 5.2.5 5.2.6 Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich uzyskania . 138 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych ....... 140 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa ....... 141 Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców ................ 142 5.2.7 Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć ............................................................. 143 5.2.8 Lista przedsięwzięć własnych, koordynowanych i gminnych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Prog ramu w perspektywie wieloletniej ................................................................................................................................................. 144 5.2.9 Wytyczne do sporządzania programów gminnych ..................................................................... 147 5.3. Jakość powietrza i zmiany klimatu ................................................................................................... 148 5.3.1 Analiza stanu istniejącego......................................................................................................... 150 5.3.1.1 Bilans emisji i wielkość imisji ........................................................................................ 150 5.3.1.2 Problematyka przewietrzania miejscowości..................................................................... 152 5.3.1.3 Systemy zaopatrzenia w ciepło mieszkańców i przedsiębiorców...................................... 153 5.3.1.4 Obszary uciążliwości zapachowej ................................................................................... 153 5.3.1.5 Obszary uciążliwości spowodowanej przez ciągi i obiekty komunikacyjne ...................... 153 5.3.1.6 Obszary wymagające programów naprawczych............................................................... 153 5.3.2 Przewidywane kierunki zmian................................................................................................... 153 5.3.3 Przyjęte cele i priorytety ........................................................................................................... 154 5.3.4 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych ....... 155 5.3.5 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa ....... 155 5.3.6 Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców ................ 156 5.3.7 Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć ............................................................. 156 5.3.8 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie do roku 2006 i średniookresowej do roku 2010 ............................................................................................................................ 156 5.3.9 Wytyczne do sporządzania programów gminnych ..................................................................... 160 5.4. Stres miejski – oddziaływanie hałasu ............................................................................................... 161 5.4.1 Analiza stanu istniejącego......................................................................................................... 161 5.4.1.1 Obszary narażone na hałas transportowy......................................................................... 162 5.4.1.2 Identyfikacja miejscowych źródeł hałasu ........................................................................ 163 5.4.1.3 Obszary wymagające programów naprawczych............................................................... 163 5.4.2 Przewidywane kierunki zmian................................................................................................... 163 5.4.3 Przyjęte cele i priorytety ........................................................................................................... 164 5.4.4 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych ....... 164 5.4.5 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa ....... 165 5.4.6 Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców ................ 165 5.4.7 Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć ............................................................. 165 5.4.8 Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej ................................................................................................................................................. 166 5.4.9 Wytyczne do sporządzania programów gminnych ..................................................................... 169 5.5. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych ........................................................................................ 170 5.5.1 Analiza stanu istniejącego......................................................................................................... 171 5.5.1.1 Obszary narażone na oddziaływanie pól pochodzących od urządzeń radionadawczych i radiokomunikacyjnych ....................................................................................................................... 171 5.5.1.2 Obszary narażone na oddziaływania pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez stacje i linie elektroenergetyczne wysokich napięć.......................................................................................... 171 5.5.2 Przewidywane kierunki zmian................................................................................................... 172 5.5.3 Przyjęte cele i priorytety ........................................................................................................... 172 5.5.4 Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu....................................... 173 5.5.5 Wytyczne do sporządzania programów gminnych ..................................................................... 174 5.6. Chemikalia w środowisku, poważne awarie przemysłowe, klęski żywiołowe ...................................... 174 5.6.1 Analiza stanu istniejącego......................................................................................................... 174 5.6.2 Przewidywane kierunki zmian................................................................................................... 178 4 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 5.6.3 5.6.4 5.6.5 Przyjęte cele, priorytety i limity wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich uzyskania ..179 Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć .............................................................180 Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej .................................................................................................................................................181 5.6.6 Wytyczne do sporządzania programów gminnych......................................................................183 6. Narzędzia i instrumenty realizacji Programu................................ ................................ ......187 6.1. Narzędzia i instrumenty programowo-planistyczne ...........................................................................187 6.2. Narzędzia i instrumenty reglamentujące możliwości korzystania ze środowiska.................................187 6.3. Narzędzia i instrumenty finansowe ...................................................................................................187 6.4. Narzędzia i instrumenty karne i administracyjne...............................................................................188 6.5. Działalność kontrolna Powiatu ........................................................................................................188 6.6. Fundusze wspomagające..................................................................................................................188 6.7. Edukacja społeczności lokalnej ........................................................................................................189 6.8. Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji.................................................................................189 6.9. Nowe podejście do planowania przestrzennego – ekologizacja .........................................................190 6.10. Bilans potrzeb i możliwości finansowych Powiatu.............................................................................194 6.10.1 Analiza wielkości tzw. wolnych środków, które Powiat i Gminy mogą w okresie ośmioletnim przeznaczyć na inwestycje związane z ochroną środowiska........................................................194 6.10.1.1 Spłaty kredytów i pożyczek wraz z poręczeniami ............................................................198 6.10.1.1.1 Bieżące zobowiązania finansowe ....................................................................................202 6.10.1.1.2 Planowane zobowiązania finansowe................................................................................202 6.10.1.2 Poręczenia ......................................................................................................................202 6.10.2 Analiza możliwości zasilania z zewnątrz budżetu Powiatu i Gmin .............................................202 6.10.2.1 Możliwość obsługi zadłużenia (pożyczki, kredyty, obligacje) ..........................................202 6.10.3 Sumaryczna wielkość środków, które Powiat i Gminy w okresie ośmioletnim będą mogły przeznaczyć na realizację programu...........................................................................................205 6.10.4 Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w okresie czteroletnim wraz z prognoz ą na dalszych osiem lat ...................................................................................................................................207 6.11. Postulowany, docelowy stan środowiska w roku 2012.......................................................................245 7. Procedury kontroli realizacji Programu................................ ................................ .............. 249 7.1. Mierniki postępów w realizacji Programu ........................................................................................249 7.2. Instytucje i osoby odpowiedzialne za kontrolę...................................................................................250 7.3. Procedury kontroli realizacji............................................................................................................250 7.4. Procedury aktualizacji Programu.....................................................................................................250 8. Streszczenie Programu Ochrony Środowiska................................ ................................ ....255 5 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 6 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego WSTĘP 7 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 8 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 1. Wstęp 1.1. Przedmiot opracowania Przedmiotem niniejszego opracowania jest Program Ochrony Środowiska Powiatu Krotoszyńskiego. Jego załącznikiem jest Plan Gospodarki Odpadami. Program ten stanowi rozwinięcie, na poziomie lokalnym, uchwalonych dnia 9 lipca 2002 r. Programu ochrony środowiska Województwa Wielkopolskiego oraz projektu Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Wielkopolskiego. 1.2. Cel i zakres opracowania Zasadniczym zadaniem jakie niniejsze opracowanie ma spełnić jest określenie celów, priorytetów i w konsekwencji działań jakie stoją przed samorządem powiatowym w dziedzinie ochrony środowiska. Ich podjęcie i wykonanie ma na celu realizację międzynarodowych zobowiązań naszego kraju, a w szczególności podjętych w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej oraz, w znacznej mierze wynikającej z nich, Polityki Ekologicznej Państwa. Dokument ten powstał w wyniku szeregu kompromisów pomiędzy Starostwem Powiatowym i gminami tworzącymi Powiat. Osiągnięcie ich było warunkiem niezbędnym dla stworzenia warunków prowadzenia przez gminy i powiat wspólnej polityki w dziedzinie ochrony środowiska, a w jej wyniku zwielokrotnienia efektów, rozszerzenia współpracy, realizacji zadań zakrojonych na większą, umożliwiającą starania o wsparcie funduszy unijnych, skalę. Program swoją strukturą bezpośrednio nawiązuje do Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010. Podejmuje więc zagadnienia ochrony dziedzictwa przyrodniczego, racjonalnego użytkowania zasobów przyrody, surowców, materiałów i energii oraz poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Zagadnienia te są analizowane w odniesieniu do zasadniczych komponentów środowiska, a więc: przyrody i krajobrazu, lasów, gleb, kopalin i wód podziemnych, wód powierzchniowych i powietrza oraz skutków bytowania i prowadzenia działalności gospodarczej przez człowieka, czyli odpadów stałych i ciekłych, hałasu, pól elektromagnetycznych, chemikaliów i awarii. Bardzo ważnym i całkowicie nowym elementem Programu, związanym z koniecznością zdawania przez Starostę co dwa lata sprawy przed radą z jego realizacji, jest zbilansowanie potrzeb z możliwościami finansowymi, a więc osadzenie go w realiach ekonomicznych. 1.3. Podstawa prawna opracowania Dokument został opracowany w związku z obowiązkiem nałożonym na powiaty przez ustawę z 27.04.2001 Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001.62.627) w art.17 i 18, ustawę z 27.04.2001 o odpadach (Dz. U. 2001.62.628) w art. 14 ust.6 oraz ustawę z 27.07.2001 o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. 2001.100.1085) w art. 10 w zakresie terminu jego realizacji. Zakres merytoryczny Programu ochrony środowiska określają Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym (MŚ grudzień 2002) oraz Rozporządzenie Ministra Środowiska z 09.04.2003 w sprawie sporządzania planów gospodarki odpadami (Dz. U. 2003.66.620) i Poradnik powiatowe i gminne plany gospodarki odpadami 1.4. Podstawa formalna opracowania Formalną podstawą opracowania jest wynik przetargu nieograniczonego ogłoszonego przez Starostwo Powiatowe w Krotoszynie dnia 25 lutego 2003 r., rozstrzygniętego dnia 18 marca 2003 r.. W jego wyniku dnia 1 kwietnia 2003 została podpisana umowa. Konieczność pozyskania, dla celów realizacji opracowania, szeregu dokumentów spowodowała wystąpienie Wykonawcy do Starostwa o przygotowanie kopii lub udostępnienie do skopiowania, następujących danych: 1. Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego – o ile takowa była opracowana 2. Wykazu wydanych od początku roku 1999 pozwoleń na budowę dla inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz całkowitą ilość wydanych w minionym roku kalendarzowym pozwoleń na budowę w podziale na budownictwo mieszkaniowe jednorodzinne i wielorodzinne oraz przemysłowe i handlowe z podaniem dla każdej z grup ogólnej powierzchni użytkowej 3. Wykazu zakładów zobowiązanych przez Państwową Straż Pożarną do opracowania wewnętrznych planów operacyjno – ratunkowych 9 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 4. Danych dotyczących ilości i rodzaju odpadów z zakładów, które złożyły wnioski o zezwolenie na wytwarzanie odpadów 5. Danych odnośnie lokalizacji nadajników radiowych i telewizyjnych 6. Danych odnośnie lokalizacji stacji bazowych telefonii komórkowej 7. Wykazu pozwoleń wydanych zgodnie z art.181 Ustawy Prawo Ochrony Środowiska 8. Wykazu decyzji nakładających na prowadzącego instalację obowiązek dokonania przeglądu ekologicznego 9. Wykazu decyzji określających zakres, sposób i termin rekultywacji (o ile takie były wydane) 10. Wykazu decyzji nakładających na prowadzącego instalację obowiązek prowadzenia pomiarów spowodowany przekroczeniami dopuszczalnej emisji (o ile takie były wydane) 11. Wykaz nie wymagających pozwoleń, zgłoszonych zgodnie z treścią art.152 POŚ, instalacji (Rozp. MŚ 2001.140.1585) (o ile takie były dokonane) 12. Wykazu decyzji wydanych zgodnie z art.154 ust.1 POŚ, a dotyczących spełnienia wymagań w zakresie ochrony środowiska przez instalacje nie wymagające pozwoleń (o ile takie były wydane) 13. Wykazu decyzji dotyczących ograniczenia negatywnych skutków dla środowiska i przywrócenia go do stanu właściwego (o ile takie były wydane) 14. Powiatowego programu zalesiania nieużytków (o ile taki został opracowany) 15. Listy mogilników wymagających likwidacji (o ile takie istnieją) 16. Wykazu ujęć wody indywidualnych użytkowników (osób fizycznych i prawnych) zawierającego informację o lokalizacji, zatwierdzonych zasobach, zasięgu stref ochronnych – według wydanych pozwoleń wodno-prawnych i/lub dokumentacji hydrogeologicznych 17. Wykazu powiatowych jednostek służby zdrowia wraz z adresami oraz ilością łóżek 18. Aktualnej liczby zarejestrowanych pojazdów w podziale na osobowe i ciężarowe 19. Danych charakteryzujących ilość pożarów, katastrof drogowych z udziałem pojazdów przewożących towary stanowiące zagrożenie ekologiczne, awarii przemysłowych stanowiących zagrożenie dla środowiska (Państwowa Powiatowa Straż Pożarna, Policja) 20. Danych dotyczących potrzeb w zakresie budowy, naprawy i modernizacji obwałowań przeciwpowodziowych 21. Listy stanowisk archeologicznych (Wojewódzki Konserwator Zabytków) 22. Danych umożliwiających kontakt z następującymi instytucjami: Komendantem Powiatowym Państwowej Straży Pożarnej, Państwowym Powiatowym Inspektorem Sanitarnym, Powiatowym Lekarzem Weterynarii, Spółkami wodnymi, Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego. Do gmin tworzących powiat krotoszyński, Wykonawca wystąpił o przygotowanie kopii lub udostępnienie do skopiowania oryginałów następujących danych: 1. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego 2. Zestawienia, wraz z zaznaczeniem na mapie obszaru, jeszcze obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego wraz z załączonymi prognozami ich oddziaływania na środowisko 3. Strategii rozwoju społeczno – gospodarczego wraz z okresowymi ocenami jej realizacji (o ile taka była dla gminy opracowana) 4. Inwentaryzacji przyrodniczej lub waloryzacji przyrodniczo – krajobrazowej (o ile takowa była opracowana) 5. Wykazu form ochrony przyrody na terenie gminy: rezerwaty, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, ochrona gatunkowa, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo – krajobrazowe wraz z danymi o ich powierzchni, przedmiocie ochrony, właścicielu i zarządzającym (o ile nie zostały szczegółowo opisane w innych dokumentach) - dane te mogą również być dostarczone przez Starostwo 6. Pochodzących z zatwierdzanych przez wójta/burmistrza dokumentów danych dotyczących obwodów łowieckich, w szczególności rocznych planów łowieckich i wieloletnich planów hodowlanych – dane te mogą również być dostarczone przez Starostwo 7. Gminnych programów rozwoju mieszkalnictwa, zalesień, transportu, ochrony zabytków, zaopatrzenia w wodę i odbioru ścieków, ochrony złóż kopalin i rekultywacji terenów po eksploatacji, rozwoju rolnictwa ( w tym ekologicznego), edukacji ekologicznej (o ile takowe nie zostały włączone do innych dokumentów lub zostały opracowane) 10 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 8. Projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe (o ile został opracowany) 9. Gminnego programu ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju (o ile był opracowany) 10. Gminnego programu gospodarki odpadami (o ile był opracowany) 11. Informacji dotyczących udziału gminy w realizacji kontraktu wojewódzkiego (o ile takowy gminy dotyczy) 12. Informacji dotyczących zadań rządowych wprowadzonych do planów miejscowych wraz z kopiami umów (o ile takie zostały podpisane) 13. Szczegółowych danych dotyczących gospodarki wodno-ściekowej, a więc: schematów ideowych sieci wraz z ogólnymi danymi odnośnie średnic, materiałów, ilości przyłączy ( o ile takie były sporządzone), ich opomiarowania, rocznego rozbioru wody z minionych kilku lat, lokalizacji ujęć, ich zatwierdzonych zasobów, stref ochronnych, kopii pozwoleń wodno – prawnych, technologii uzdatniania wody, właścicieli ujęć, użytkowników, ich formy organizacyjnej, ilości i parametrów studni i zamontowanych pomp, szczególnie ich mocy, rocznego poboru z minionych kilku lat, taryf, regulaminów, planów modernizacji i rozbudowy; podobnie odnośnie oczyszczalni, punktów zlewczych, wylewisk i sieci kanalizacyjnej, parametrów technicznych oczyszczalni takich jak przepustowość, zapotrzebowanie na energię, rodzaj konstrukcji, krótki opis technologii; kopie pozwoleń wodnoprawnych, ilość korzystających z kanalizacji mieszkańców, schematy ideowe i podstawowe dane techniczne sieci kanalizacyjnych, rodzaj kanalizacji, właścicieli obiektów i urządzeń, użytkowników, ich formy organizacyjnej, taryf, regulaminów, planów modernizacji i rozbudowy 14. Funkcjonujących na terenie gminy urządzeń do podczyszczania wód opadowych 15. Szczegółowych danych dotyczących gospodarki odpadami, a więc: krótkiego opisu organizacyjnego funkcjonującego systemu, ilości gospodarstw domowych, wyposażenia w kubły: ilość i rodzaj, aktualnych danych dotyczących ilości rocznie usuwanych odpadów z gospodarstw domowych i obiektów użyteczności publicznej, danych dotyczących miejsc składowania: wielkości kwater, ich pojemności, stopnia zapełnienia, przewidywanego terminu zamknięcia, zabezpieczeń (nieprzepuszczalne podłoże, bentonit, folia rodzaj i grubość, sposób łączenia, piezometry), odprowadzania odcieków, ich oczyszczania, odgazowania, produkcji energii elektrycznej, zasilania obiektu w energię elektryczną, wodę; danych dotyczących wagi, kompaktora, higienizacji opuszczających składowisko samochodów, linii technologicznych do segregacji, miejsc i sposobu czasowego składowania odpadów niebezpiecznych, opłat za złożenie tony lub metra odpadów; dokumentów przeglądu ekologicznego, szkolenia eksploatującego, taryfy opłat za odbiór odpadów, ilości podpisanych umów z osobami fizycznymi i prawnymi, ilości zarejestrowanych na terenie gminy podmiotów gospodarczych, ilości przekazywanych rocznie recyklerom surowców: złomu, szkła makulatury, plastyków, Regulamin utrzymania czystości i porządku 16. Ilości i miejsca usuwanych w ciągu roku osadów z oczyszczalni ścieków 17. Wykazu „dzikich” wysypisk, które jeszcze nie zostały zamknięte, zlikwidowane bądź zrekultywowane wraz z orientacyjną objętością złożonych na nich odpadów 18. Wykazu firm posiadających pozwolenia wydane w oparciu o Ustawę o utrzymaniu czystości i porządku w gminach 19. Danych dotyczących komunalnych terenów zielonych w układzie: rodzaj, lokalizacja powierzchnia, jednostka odpowiedzialna za ich utrzymanie 20. Danych dotyczących istniejących ogrodów działkowych w układzie: nazwa, lokalizacja, powierzchnia, użytkownik 21. Danych dotyczących sieci ciepłowniczej: schematu, ilości podłączonych nieruchomości indywidualnych i wielomieszkaniowych, właściciela, użytkownika, jego formy organizacyjnej oraz wskaźnika ilościowego mieszkańców korzystających z ogrzewania indywidualnego w podziale na gazowe, węglowe i inne – potrzebnych między innymi dla potrzeb oszacowania możliwości korzystania z odnawialnych źródeł energii 22. Danych charakteryzujących sieć gazową: długość w poszczególnych miejscowościach, ciśnienie, rodzaj gazu, ilość odbiorców osób fizycznych i prawnych, roczny pobór (m3), ilość odbiorców (osób fizycznych i prawnych) korzystających z gazu dla celów grzewczych (Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo) 11 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 23. Schematu przebiegu sieci elektroenergetycznych wysokiego napięcia (Polskie Sieci Elektroenergetyczne) 24. Ilości odbiorców energii elektrycznej (osób fizycznych i prawnych), rocznego poboru mocy przez odbiorców z terenu Powiatu (Zakłady Energetyczne) 25. Potrzeb w zakresie modernizacji oświetlenia ulicznego – czy, kiedy i na jakich warunkach była realizowana 26. Powierzchni i lokalizacji gruntów zmeliorowanych (Gminna Spółka wodna) 27. Listy obiektów wpisanych do rejestru zabytków 28. Wykazu przyjętych od wojewody i starosty kopii decyzji zatwierdzających programy gospodarowania odpadami niebezpiecznymi oraz zezwalających na ich wytwarzanie 29. Planów operacyjnych ochrony przed powodzią (o ile tego rodzaju dokument został opracowany) 30. Wykazu zakładów i instalacji stanowiących szczególne zagrożenie dla środowiska 31. Wykazu uchwał rady gminy ograniczających czas funkcjonowania urządzeń (o ile takie były podjęte) 32. Wykazu czynnych kopalni piasku, żwiru, torfu itp. 33. Wykazu niezrekultywowanych terenów z których czerpano kopaliny 34. Zewnętrznych planów operacyjno – ratunkowych 35. Wykazu przyjętych w minionym roku kalendarzowym, informacji o awariach lub zagrożeniu nimi (o ile takie do gminy dotarły) 36. Wykazu decyzji nakazujących wykonanie czynności ograniczających negatywne skutki dla środowiska lub wstrzymanie użytkowania instalacji (o ile takie zostały wydane) 37. Rejestru decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko 38. Szacunkowej powierzchni pokryć azbestowych, które będą musiały zostać wymienione 39. Rejestru zbiorników bezodpływowych i oczyszczalni przydomowych 40. Wykazu funkcjonujących na terenie gminy instalacji do produkcji energii z wykorzystaniem wiatru, wody, biomasy, słońca 41. Wykazu funkcjonujących na terenie gminy lecznic dla zwierząt 42. Wykazu publicznych i niepublicznych jednostek służby zdrowia wraz z adresami i wielkością populacji, którą mają pod opieką 43. Wykazu schronisk dla zwierząt 44. Lokalizacji grzebowisk dla zwierząt 45. Struktury organizacyjnej straży pożarnej 46. Sposobu udostępniania informacji o środowisku 47. Listy przedsięwzięć związanych z edukacją ekologiczną lokalnej społeczności 48. Ogólnych danych o gminie (o ile aktualne nie występują w innych dokumentach, np. Studium...) • Powierzchnia gminy • Dane, według ewidencji gruntów, dotyczące sposobu ich użytkowania • Procentowy wskaźnik zalesienia w podziale lasy państwowe i prywatne w gminie – potrzebne do szacowania możliwości korzystania z energii odnawialnej • Powierzchnia (ha) lasów państwowych i prywatnych w gminie dla potrzeb jak wyżej • Pogłowie bydła i trzody chlewnej w gminie dla potrzeb jak wyżej • Dane charakteryzujące poziom zużycia nawozów i środków ochrony roślin dla podstawowych zasiewów i nasadzeń (Ośrodek Doradztwa Rolniczego) • Wykaz cieków wraz z krótką charakterystyką dotyczącą zagrożenia powodziowego i nielegalnych przyłączy kanalizacji sanitarnej i deszczowej • Wykaz jezior naturalnych i sztucznych wraz z powierzchnią, głębokością, użytkownikiem • Wykaz, wraz z lokalizacją, stawów i oczek wodnych hodowlanych, przeciwpożarowych i innych wraz z powierzchnią i danymi o właścicielu bądź użytkowniku • Liczba mieszkańców w podziale na jednostki osadnicze (miasto, sołectwo, przysiółek; dane z okresu minionych dziesięciu lat • Liczba zabudowań indywidualnych (w tym szeregowych) i budynków wielomieszkaniowych w podziale na jednostki osadnicze (miasto, sołectwo, przysiółek) • Dane dotyczące sieci dróg na terenie gminy w podziale na krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne, w układzie nr drogi, długość przebiegu na terenie gminy, przebieg trasy 12 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego przez miejscowości, podmiot zarządzający, ponadto informacje dotyczące lokalizacji i długości zastosowanych ekranów akustycznych oraz lokalizacji, ilości i wielkości przejść dla zwierząt pod drogami, o ile takowe istnieją • Dane dotyczące dróg rowerowych i ich oznakowania w układzie jak wyżej • Dane dotyczące kąpielisk zorganizowanych w układzie: miejscowość, nazwa jeziora lub rzeki, użytkownik • Dane dotyczące struktury upraw: rodzaj, powierzchnia zasiewu, średnie plony • Informacje dotyczące prasy lokalnej z podaniem danych kontaktowych • Informacje o funkcjonujących na terenie gminy organizacjach pozarządowych z podaniem danych kontaktowych 49. Planów inwestycyjnych gminy na najbliższe lata: lokalizacja, zakres rzeczowy i finansowy, termin realizacji, jednostka odpowiedzialna 50. Informacji o tym, jaki jest procentowy wskaźnik mieszkań spełniających aktualne normy termiczne, czyli docieplonych 51. Szczegółowych danych dotyczących dochodów, przychodów, kredytów, pożyczek, dotacji i wydatków budżetowych w latach 2001-2003 wraz z ich projekcją do roku 2012 podanych w niżej wymienionych dokumentach i zestawionych w wypełnionych tabelach. Prócz tego danych o wysokości rocznych przychodów Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska z minionych czterech lat oraz Plan wpływów i wydatków na rok bieżący a więc: • Sprawozdanie o nadwyżce/deficycie za 2000, 2001 i 2002 rok. • Sprawozdanie Rb-49 - Roczny bilans z wykonania budżetu sporządzony na 31.12.1999 r., 31.12.2000 r • Bilans sporządzony na 31.12.2001 r oraz 31.12.202 r.. • Sprawozdania o stanie zobowiązań wg tytułów dłużnych oraz poręczeń i gwarancji za 2000, 2001 i 2002 rok. • Rb-27S, Rb-28S za okres od początku roku do dnia 31 grudnia 2001 roku. • Rb-27S, Rb-28S za okres od początku roku do dnia 31 grudnia 2002 roku. • Prognozy budżetowe (tj.2003-2010). • Plan spłat pożyczek, kredytów i obligacji w latach 2003 - 2010. • Charakterystykę wnioskowanych oraz planowanych kredytów i pożyczek (w jakim banku, na jaki czas, oprocentowanie, umorzenie i cel). • Charakterystykę przygotowywanych poręczeń. • Pliki z systemu sprawozdawczego Budżet ST wysyłane do RIO za IV kwartał w latach 2000 – 2002 oraz za I kwartał 2003. • Analizę możliwości kredytowych. • Sprawozdania z wykonania Budżetu za rok 2000, 2001 i 2002 • Informacja o dochodach i wydatkach w latach 2000 - 2010 1.5. Merytoryczna dokumentacja źródłowa stanowiąca podstawę opracowania Tabela 1. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 DOCHODY RAZEM Dochody własne, w tym: sprzedaż majątku Udział w podatkach dochodowych Subwencje Dotacje celowe z budżetu państwa Zadania zlecone, powierzone i porozumienia Zadania własne Inwestycje zlecone (adm. rządowa) Dotacje celowe na podst. poroz. między j.s.t 13 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Zadania bieżące Inwestycje Środki na dofinansowanie zadań ze źródeł pozabudżetowych Zadania bieżące Inwestycje Tabela 2. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 WYDATKI BIEŻĄCE: Wynagrodzenia i pochodne Dotacje Wydatki na obsługę długu Wydatki z tytułu udzielonych poręczeń Pozostałe wydatki WYDATKI INWESTYCYJNE: finansowane z: Środki własne Kredyty preferencyjne Kredyty komercyjne Dotacje z budżetu państwa Środki pozabudżetowe WYDATKI RAZEM: DEFICYT BUDŻETOWY (DOCHODY RAZEM – WYDATKI RAZEM) UWAGA: Pola zaciemnione wypełniane tylko w przypadku inwestycji zatwierdzonych, bądź realizowanych. Tabela 3. Lp. Wyszczególnienie 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Finansowanie deficytu budżetoIV. wego (A-B) Przychody ogółem: A. z tego Nadwyżka budżetowa z lat poprzednich Kredyty bankowe Pożyczki Emisja dłużnych papierów wartośc. Inne Rozchody ogółem: B. z tego Spłaty kredytów Spłaty pożyczek Wykup dłużnych papierów wartośc. Inne Informacji o spłacie zaciągniętych / planowanych zobowiązań finansowych (dane w PLN) Dla każdego zobowiązania prosiliśmy o wypełnienie poniższej tabeli Wierzyciel: Data podpisania umowy: Cel: Wielkość zobowiązania: 14 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Tabela 4. rok kolejne transze stan zobowiązania na koniec okresu opłata odsetek spłata rat 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Informacje o inwestycjach – dotyczy tylko inwestycji już zatwierdzonych lub realizowanych (dane w tys. PLN) Dla każdej przyjętej lub realizowanej inwestycji, której wydatki inwestycyjne przekraczają 5% dochodów ogółem, prosiliśmy o wypełnienie poniższej tabeli. (np. w 2003 roku Rada zdecydowała o budowie dróg, co ma wpływ na wydatki inwestycyjne w kolejnych latach) Tabela 5. Nazwa inwestycji rok Ogółem, z tego: Środki własne Kredyty preferencyjne Kredyty komercyjne Obligacje komunalne Dotacje z budżetu państwa Środki pozabudżetowe (np. UKFiT) 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 52. Danych o wysokości rocznych przychodów Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska z minionych czterech lat oraz Plan wpływów i wydatków na rok bieżący. 53. Dane z organizacji odzysku odnośnie umów podpisanych z samorządem i producentami funkcjonującymi na terenie gminy przez organizacje odzysku. 1.5.1 Polityki, programy, plany i inne dokumenty rządowe • II Polityka ekologiczna państwa (RM 2000, Uchwała Sejmu RP 2001) • Długookresowa strategia zrównoważonego rozwoju Polski do roku 2025 (MŚ 1999) • Narodowa strategia ochrony środowiska na lata 2000-2006 (MŚ 2000) • Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010 (RM 2002) • Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002-2010 (RM 2002) • Krajowy Plan Gospodarki Odpadami (MŚ 2002) • Strategia Zrównoważonego Rozwoju Polski do 2025 roku (MŚ 1999) • Wytyczne dotyczące zasad i zakresu uwzględniania zagadnień ochrony środowiska w programach sektorowych (RM 2002) • Krajowa strategia ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej (Projekt 2002) • Założenia polityki energetycznej Polski do roku 2020 (MG 2000) • Koncepcja Polityki Przestrzennego Zagospodarowania Kraju (PRM 2001) • Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski (RM 2002) • Polityka leśna państwa (MŚ 1996) • Krajowa strategia ograniczenia emisji metali ciężkich i trwałych zanieczyszczeń organicznych (MŚ1999) • Narodowa strategia edukacji ekologicznej (MŚ 1998) • Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego (MG 2000) • Polityka transportowa państwa na lata 2001 – 2015 dla zrównoważonego rozwoju kraju (MI 2001) • Średniookresowa strategia rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich (MRiRW 1998) • Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa (MRiRW 1999) • Strategia rozwoju turystyki w latach 2001 – 2006 (MG 2001) • Polityka resortu obrony narodowej w zakresie ochrony środowiska (MO 2002) • Narodowy program przygotowania do członkostwa w Unii Europejskiej (KIE 1998) 15 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • Narodowy plan rozwoju (NPR) – (Projekt MG 2002) Koncepcja Sektorowego Programu operacyjnego (SPO) Ochrona Środowiska i Gospodarka Wodna (Projekt MŚ 2002) • Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej. (MŚ 2000) • Zintegrowany Program operacyjny Rozwoju Regionalnego – komponent środowiskowy (w opracowaniu) • Dokument programowy dla Funduszu Spójności w części dotyczącej środowiska (w opracowaniu) • Poselski Projekt Ustawy o Racjonalnym Wykorzystaniu Odnawialnych Zasobów Energii. • Materiały IX Ogólnopolskiego Forum Odnawialnych Źródeł Energii, Zakopane – Kościelisko 2003 1.5.2 Programy, plany, rejestry, dane administracji rządowej i samorządowej Województwa i Powiatu • Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego • Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego • Program Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2002-2010 • Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Wielkopolskiego • Dane dostępne w opracowaniach WIOŚ • Urząd Wojewódzki – informacje o programach dostosowawczych, programach ochrony przed hałasem i ochrony powietrza, programach gospodarowania odpadami niebezpiecznymi, o wytwarzaniu odpadów, wydanych zezwoleniach na prowadzenie działalności w zakresie gospodarki odpadami, informacje hydrogeologiczne, dane o zagrożeniach spowodowanych wydobywaniem kopalin - koncesje, zatwierdzonych zasobach złóż i wody, informacje z centrum zarządzania kryzysowego (powódź), dane archeologiczne oraz z rejestru zabytków, zasoby baz danych zawierających informacje dotyczące ochrony powietrza i poziomu hałasu, decyzje i raporty dotyczące lokalizacji autostrady, zmiany stosunków wodnych na terenach o szczególnych wartościach przyrodniczych • Dane z Banku Danych Regionalnych GUS • Program Gospodarki Odpadami w Powiecie Krotoszyńskim • Dane ze Starostwa zgodnie z wykazem zamieszczonym w p.1.5. • Mapa topograficzna Powiatu Krotoszyńskiego - skala 1:50 000 • Mapa administracyjno – turystyczna powiatu krotoszyńskiego 1:75 000 • Mapa geologiczna Powiatu • Dane z wizji lokalnej w powiecie krotoszyńskim • Szczegółowe dane statystyczne uzyskane z Banku Danych Regionalnych-GUS nt. powiatu krotoszyńskiego • Dane z raportów Inspekcji Sanitarnej • Dane o planach urządzania lasów i lasach ochronnych z nadleśnictw • Dane z Policji i Straży Pożarnej odnośnie katastrof • Wykazu wydanych od początku roku 1999 pozwoleń na budowę dla inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz całkowitą ilość wydanych w minionym roku kalendarzowym pozwoleń na budowę w podziale na budownictwo mieszkaniowe jednorodzinne i wielorodzinne oraz przemysłowe i handlowe z podaniem dla każdej z grup ogólnej powierzchni użytkowej • Wykazu ujęć wody indywidualnych użytkowników (osób fizycznych i prawnych) zawierającego informację o lokalizacji, zatwierdzonych zasobach, zasięgu stref ochronnych – według wydanych pozwoleń wodno-prawnych i/lub dokumentacji hydrogeologicznych • Wykazu powiatowych jednostek służby zdrowia wraz z adresami oraz ilością łóżek • Danych umożliwiających kontakt z następującymi instytucjami: Komendantem Powiatowym Państwowej Straży Pożarnej, 1.5.3 Dane uzyskane od podmiotów gospodarczych • Informacja z Polskich Sieci Elektroenergetycznych nt. sieci i obiektów elektroenergetycznych o napięciu 400 kV i 220 kV, 1.5.4 Programy gmin zlewni, programy ochrony powietrza wynikające z przepływów zanieczyszczeń, programy ochrony różnorodności biologicznej • Natura 2000 16 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 1.5.5 Programy, plany, rejestry, dane, uzyskane z Gminy • Rejestr Obwodów Łowieckich • Roczne Plany Łowieckie • Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Sulmierzyce • Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Kobylin • Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta i Gminy Zduny • Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Rozdrażew • Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Koźmin Wlkp. • Powszechna Inwentaryzacja Przyrodnicza Gmin – Inwentaryzacja Przyrodnicza Gminy Kobylin • Wieści Gminne-Biuletyn Informacyjny Urzędu Gminy w Kobylinie • Dane z wizji lokalnej w gminach wchodzących w skład powiatu krotoszyńskiego • Informacje z zasobów internetowych województwa, powiatu i gmin z obszaru powiatu krotoszyńskiego • Wykaz pozwoleń na budowę dla inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko • Wykaz zapotrzebowania ciepła dla budynków zasilanych z sieci ciepłowniczej miasta Krotoszyn; • Projekt rozkładu materiału nauczania, ekologia w szkołach podstawowych; • Spis organizacji pozarządowych w powiecie; • Sprawozdanie z badań ścieków • Program Ochrony Wód w Zlewni Górnej Baryczy; • Ankieta dotycząca gospodarki rolnej i użytkowania wód; • Plan operacyjny miejsko - gminnego komitetu przeciwpowodziowego w Kobylinie, mapa zagospodarowania przeciwpowodziowego gminy Kobylin; • Granica rolno – leśna dla miasta Sulmierzyce; • Strategii rozwoju społeczno – gospodarczego wraz z okresowymi ocenami jej realizacji (o ile taka była dla gminy opracowana) • Inwentaryzacji przyrodniczej lub waloryzacji przyrodniczo – krajobrazowej (o ile takowa była opracowana) • Wykazu form ochrony przyrody na terenie gminy: rezerwaty, parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, ochrona gatunkowa, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo – krajobrazowe wraz z danymi o ich powierzchni, przedmiocie ochrony, właścicielu i zarządzającym (o ile nie zostały szczegółowo opisane w innych dokumentach) - dane te mogą również być dostarczone przez Starostwo • Pochodzących z zatwierdzanych przez wójta/burmistrza dokumentów danych dotyczących obwodów łowieckich, w szczególności rocznych planów łowieckich i wieloletnich planów hodowlanych – dane te mogą również być dostarczone przez Starostwo • Gminnych programów rozwoju mieszkalnictwa, zalesień, transportu, ochrony zabytków, zaopatrzenia w wodę i odbioru ścieków, ochrony złóż kopalin i rekultywacji terenów po eksploatacji, rozwoju rolnictwa ( w tym ekologicznego), edukacji ekologicznej • Projektu założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe • Gminne programy gospodarki odpadami • Informacji dotyczących udziału gminy w realizacji kontraktu wojewódzkiego • Informacji dotyczących zadań rządowych wprowadzonych do planów miejscowych wraz z kopiami umów • Szczegółowych danych dotyczących gospodarki wodno-ściekowej, a więc: schematów ideowych sieci wraz z ogólnymi danymi odnośnie średnic, materiałów, ilości przyłączy, ich opomiarowania, rocznego rozbioru wody z minionych kilku lat, lokalizacji ujęć, ich zatwierdzonych zasobów, stref ochronnych, kopii pozwoleń wodno – prawnych, technologii uzdatniania wody, właścicieli ujęć, użytkowników, ich formy organizacyjnej, ilości i para- 17 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • • • • • • • • • • • • • • 18 metrów studni i zamontowanych pomp, szczególnie ich mocy, rocznego poboru z minionych kilku lat, taryf, regulaminów, planów modernizacji i rozbudowy; podobnie odnośnie oczyszczalni, punktów zlewczych, wylewisk i sieci kanalizacyjnej, parametrów technicznych oczyszczalni takich jak przepustowość, zapotrzebowanie na energię, rodzaj konstrukcji, krótki opis technologii; kopie pozwoleń wodno-prawnych, ilość korzystających z kanalizacji mieszkańców, schematy ideowe i podstawowe dane techniczne sieci kanalizacyjnych, rodzaj kanalizacji, właścicieli obiektów i urządzeń, użytkowników, ich formy organizacyjnej, taryf, regulaminów, planów modernizacji i rozbudowy Funkcjonujących na terenie gminy urządzeń do podczyszczania wód opadowych Szczegółowych danych dotyczących gospodarki odpadami, a więc: krótkiego opisu organizacyjnego funkcjonującego systemu, ilości gospodarstw domowych, wyposażenia w kubły: ilość i rodzaj, aktualnych danych dotyczących ilości rocznie usuwanych odpadów z gospodarstw domowych i obiektów użyteczności publicznej, danych dotyczących miejsc składowania: wielkości kwater, ich pojemności, stopnia zapełnienia, przewidywanego terminu zamknięcia, zabezpieczeń (nieprzepuszczalne podłoże, bentonit, folia rodzaj i grubość, sposób łączenia, piezometry), odprowadzania odcieków, ich oczyszczania, odgazowania, produkcji energii elektrycznej, zasilania obiektu w energię elektryczną, wodę; danych dotyczących wagi, kompaktora, higienizacji opuszczających składowisko samochodów, linii technologicznych do segregacji, miejsc i sposobu czasowego składowania odpadów niebezpiecznych, opłat za złożenie tony lub metra odpadów; dokumentów przeglądu ekologicznego, szkolenia eksploatującego, taryfy opłat za odbiór odpadów, ilości podpisanych umów z osobami fizycznymi i prawnymi, ilości zarejestrowanych na terenie gminy podmiotów gospodarczych, ilości przekazywanych rocznie recyklerom surowców: złomu, szkła makulatury, plastyków, Regulamin utrzymania czystości i porządku Ilości i miejsca usuwanych w ciągu roku osadów z oczyszczalni ścieków Wykazu firm posiadających pozwolenia wydane w oparciu o Ustawę o utrzymaniu czystości i porządku w gminach Danych dotyczących komunalnych terenów zielonych w układzie: rodzaj, lokalizacja powierzchnia, jednostka odpowiedzialna za ich utrzymanie Danych dotyczących istniejących ogrodów działkowych w układzie: nazwa, lokalizacja, powierzchnia, użytkownik Danych dotyczących sieci ciepłowniczej: schematu, ilości podłączonych nieruchomości indywidualnych i wielomieszkaniowych, właściciela, użytkownika, jego formy organizacyjnej oraz wskaźnika ilościowego mieszkańców korzystających z ogrzewania indywidualnego w podziale na gazowe, węglowe i inne – potrzebnych między innymi dla potrzeb oszacowania możliwości korzystania z odnawialnych źródeł energii Powierzchni i lokalizacji gruntów zmeliorowanych (Gminna Spółka wodna) Wykazu funkcjonujących na terenie gminy lecznic dla zwierząt Wykazu publicznych i niepublicznych jednostek służby zdrowia wraz z adresami i wielkością populacji, którą mają pod opieką Wykazu schronisk dla zwierząt Struktury organizacyjnej straży pożarnej Listy przedsięwzięć związanych z edukacją ekologiczną lokalnej społeczności Ogólnych danych o gminie (o ile aktualne nie występują w innych dokumentach, np. Studium...) o Powierzchnia gminy o Dane, według ewidencji gruntów, dotyczące sposobu ich użytkowania o Procentowy wskaźnik zalesienia w podziale lasy państwowe i prywatne w gminie – potrzebne do szacowania możliwości korzystania z energii odnawialnej o Powierzchnia (ha) lasów państwowych i prywatnych w gminie dla potrzeb jak wyżej o Pogłowie bydła i trzody chlewnej w gminie dla potrzeb jak wyżej o Dane charakteryzujące poziom zużycia nawozów i środków ochrony roślin dla podstawowych zasiewów i nasadzeń (Ośrodek Doradztwa Rolniczego) Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Wykaz cieków wraz z krótką charakterystyką dotyczącą zagrożenia powodziowego i nielegalnych przyłączy kanalizacji sanitarnej i deszczowej o Wykaz jezior naturalnych i sztucznych wraz z powierzchnią, głębokością, użytkownikiem o Wykaz, wraz z lokalizacją, stawów i oczek wodnych hodowlanych, przeciwpożarowych i innych wraz z powierzchnią i danymi o właścicielu bądź użytkowniku o Liczba mieszkańców w podziale na jednostki osadnicze (miasto, sołectwo, przysiółek; dane z okresu minionych dziesięciu lat o Liczba zabudowań indywidualnych (w tym szeregowych) i budynków wielomieszkaniowych w podziale na jednostki osadnicze (miasto, sołectwo, przysiółek) o Dane dotyczące sieci dróg na terenie gminy w podziale na krajowe, wojewódzkie, powiatowe i gminne, w układzie nr drogi, długość przebiegu na terenie gminy, przebieg trasy przez miejscowości, podmiot zarządzający, ponadto informacje dotyczące lokalizacji i długości zastosowanych ekranów akustycznych oraz lokalizacji, ilości i wielkości przejść dla zwierząt pod drogami, o ile takowe istnieją o Dane dotyczące dróg rowerowych i ich oznakowania w układzie jak wyżej o Dane dotyczące kąpielisk zorganizowanych w układzie: miejscowość, nazwa jeziora lub rzeki, użytkownik o Dane dotyczące struktury upraw: rodzaj, powierzchnia zasiewu, średnie plony o Informacje dotyczące prasy lokalnej z podaniem danych kontaktowych o Informacje o funkcjonujących na terenie gminy organizacjach pozarządowych z podaniem danych kontaktowych Szczegółowych danych dotyczących dochodów, przychodów, kredytów, pożyczek, dotacji i wydatków budżetowych w latach 2001-2003 wraz z ich projekcją do roku 2012 podanych w niżej wymienionych dokumentach i zestawionych w wypełnionych tabelach. Prócz tego danych o wysokości rocznych przychodów Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska z minionych czterech lat oraz Plan wpływów i wydatków na rok bieżący a więc: o Sprawozdanie o nadwyżce/deficycie za 2000, 2001 i 2002 rok. o Sprawozdanie Rb-49 - Roczny bilans z wykonania budżetu sporządzony na 31.12.1999 r., 31.12.2000 r o Bilans sporządzony na 31.12.2001 r oraz 31.12.202 r.. o Sprawozdania o stanie zobowiązań wg tytułów dłużnych oraz poręczeń i gwarancji za 2000, 2001 i 2002 rok. o Rb-27S, Rb-28S za okres od początku roku do dnia 31 grudnia 2001 roku. o Rb-27S, Rb-28S za okres od początku roku do dnia 31 grudnia 2002 roku. Charakterystykę wnioskowanych oraz planowanych kredytów i pożyczek (w jakim banku, na jaki czas, oprocentowanie, umorzenie i cel). Pliki z systemu sprawozdawczego Budżet ST wysyłane do RIO za IV kwartał w latach 2000 – 2002 oraz za I kwartał 2003. Analizę możliwości kredytowych. Sprawozdania z wykonania Budżetu za rok 2000, 2001 i 2002 Informacja o dochodach i wydatkach w latach 2000 - 2010 Dane z organizacji odzysku odnośnie umów podpisanych z samorządem i producentami funkcjonującymi na terenie gminy przez organizacje odzysku. o • • • • • • • 1.6. Metodyka opracowania Programu i jego korygowania 1.6.1 Uwagi ogólne Rozpoczynając prace nad Programem przedstawiciele Wykonawcy odwiedzili Starostwo i gminy Powiatu celem przedstawienia im metodyki realizacji opracowania oraz odwiedzenia najważniejszych z punktu widzenia ochrony środowiska, obiektów komunalnych takich jak oczyszczalnie ścieków i składowiska odpadów oraz obiektów chronionej przyrody. Wizja terenowa oraz rozmowy z pracownikami samorządowymi zajmującymi się problematyką ochrony środowiska pozwoliły na szybkie wyrobienie sobie opinii na temat sytuacji w Powie- 19 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego cie, ułatwiły też lepsze rozumienie wszelakich dokumentów oraz późniejsze koordynowanie prac projektowo-programowych. Późniejsza analiza dokumentów pozwoliła na poszerzenie i weryfikację wstępnych ocen. Powiatowy Program Ochrony Środowiska musiał powstawać w ścisłej współpracy z gminami go tworzącymi. Konieczne było bowiem uwzględnienie zadań planowanych przez gminy, które większość z nich będą realizowały jako własne. Z tego właśnie powodu ich akceptacja dla wspólnego Programu, miała decydujące znaczenie dla powodzenia jego realizacji. Zwracając się o udostępnienie danych, Wykonawca miał świadomość, że pewne rejestry nie są prowadzone, albo są niekompletne. Nieliczne braki zostały w Programie uwidocznione gdyż i taka jest jego rola. Zaproponowane zostały też środki zaradcze. Realizując Program dla powiatu krotoszyńskiego, założono, że logiczną jego kontynuacją byłaby realizacja podobnych dokumentów dla gmin go tworzących. To również było przyczyną zwrócenia się do Starostwa i gmin o udostępnienie nieco większej niż aktualnie niezbędnie potrzebna ilości dokumentów. Kolejnym powodem takiego postępowania była potrzeba weryfikacji niektórych danych i sprawdzenia drożności kanałów informacyjnych. Program, będący dokumentem interdyscyplinarnym, został zrealizowany przez szesnastoosobowy zespół, w skład którego wchodzili specjaliści z następujących dziedzin: ochrony przyrody, leśnictwa, ochrony gleb i gospodarki odpadami, geologii i hydrogeologii, energii odnawialnej i energochłonności, gospodarki wodnej i wodno – ściekowej, ochrony powietrza i przed hałasem, ochrony przez działaniem pól elektromagnetycznych, awarii przemysłowych i klęsk żywiołowych oraz systemów informacji o terenie, finansów, strategii i prawa. Największą trudność podczas jego opracowywania stanowiło uzgodnienie wspólnej dla Powiatu i gmin go tworzących, polityki w dziedzinach gospodarki wodnej, a szczególnie gospodarki odpadami. W dziedzinie gospodarowania odpadami Wykonawca zaproponował dwa warianty: • wariant I – powiat krotoszyński skorzysta z opcji, jaka istnieje w Wojewódzkim Planie Gospodarki Odpadami i zbuduje własne centrum gospodarki odpadami, • wariant II – odpady z terenu powiatu krotoszyńskiego będą trafiać do Zakładów Zagospodarowania Odpadów w Ostrowie, w przypadku realizacji tego wariantu nie przewiduje się budowy zakładu gospodarki odpadami na terenie powiatu. Zapisanie w wytycznych do programów gminnych, niektórych inwestycji przez nie planowanych, otwiera drogę do podjęcia realizacji części z nich wspólnie przez kilka jednostek samorządu i tym samym, poprzez efekt skali, stworzenie możliwości podjęcia starań o dofinansowanie z funduszy UE. Nowością, w tego rodzaju opracowaniach, jest zbilansowanie potrzeb z możliwościami ich sfinansowania. Zgodnie z zapisem zawartym w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia konsultacje mają się odbyć dopiero po akceptacji Programu przez Zarząd Powiatu 1.6.2 Zasadnicze kroki postępowania • Określenie struktury Programu w nawiązaniu do Polityki ekologicznej państwa na lata 2003 – 2006 i Programu ochrony środowiska Województwa • Ocena stanu poszczególnych komponentów środowiska w świetle dokumentów • Ustalenie list priorytetowych przedsięwzięć inwestycyjnych i pozainwestycyjnych • Ustalenie i uzgodnienie wytycznych dla gmin z uwzględnieniem możliwości podejmowania ich przez większą ilość jednostek samorządu • Zbilansowanie możliwości inwestycyjnych z listą priorytetów i ustalenie zadań i harmonogramu realizacji na okres ośmiu lat • Analiza instrumentów prawnych, ekonomicznych i kontrolnych realizacji Programu 1.7. Zasadnicze uwarunkowania uwzględnione w Programie Zasadnicze uwarunkowania uwzględnione w Programie to: szczupłość środków finansowych samorządów, w szczególności powiatowego, niewielkie możliwości Powiatu w zakresie realizacji przedsięwzięć na rzecz ochrony środowiska, mała zasobność Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i tym samym mała jego moc sprawcza, jeśli chodzi stymulację wspólnych działań, zróżnicowany stopień rozwoju gospodarczego gmin i dominująca pod tym względem rola gminy będącej siedzibą Powiatu. 20 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego CHARAKTERYSTYKA POWIATU 21 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 22 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 2. Charakterystyka Powiatu 2.1. Położenie i uwarunkowania z nim związane Wg podziału na regiony fizjograficzne J. Kondrackiego (1988) powiat krotoszyński leży w obrębie prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, w podprowincji Niziny Środkowopolskiej, makroregionie Niziny Południowowielkopolskiej, mezoregionie Wysoczyzny Kaliskiej. Od dnia 1 stycznia 1999 r. w wyniku przeprowadzonej reformy administracji publicznej, na mapie Polski po prawie 25 letniej przerwie pojawił się powiat krotoszyński. Leży w południowej części województwa wielkopolskiego, sąsiadując z powiatami: gostyńskim, jarocińskim, milickim, ostrowskim, pleszewskim i rawickim. W swych granicach administracyjnych powiat obejmuje: miasto i gminę Krotoszyn, miasto i gminę Koźmin Wlkp., miasto i gminę Kobylin, gminę i miasto Zduny, gminę Rozdrażew, miasto Sulmierzyce. Miasto powiatowe Krotoszyn położone jest w południowej części Wielkopolski, na granicy dwóch ważnych regionów gospodarczych (Wielkopolska - Dolny Śląsk). Krzyżują się tutaj dwa równorzędne szlaki komunikacji kolejowej i drogowej: o kierunku północ - południe (GnieznoWrocław) oraz wschód - zachód (Łódź - Zielona Góra). 2.2. Stan przestrzeni Tabela 6. Powiat krotoszyński - powierzchnia (km2) Miejscowość Krotoszyn Koźmin Wlkp. Kobylin Zduny Rozdrażew Sulmierzyce RAZEM Miasto 23 6 3 6 --29 70 Gmina 233 147 109 79 79 --646 Miasto i Gmina 256 153 112 85 79 29 716 Tabela 7. Użytkowanie gruntów w układzie gmin Lp. 1 2 3 4 5 6 Gmina Kobylin Koźmin Wlkp. Krotoszyn Rozdrażew Sulmierzyce Zduny RAZEM Powierzchnia ogółem [ha] 11149 15170 25454 7824 2908 8505 71010 Użytki rolne razem [ha] 9013 13082 16103 7275 1971 4684 52128 w tym Gr. orne [ha] 7869 12476 14683 6884 1552 3839 47303 Sady [ha] 37 52 96 37 6 27 255 Łąki Pastwiska [ha] [ha] 987 120 460 94 1164 160 308 46 385 28 697 121 4001 569 Źródło: dane Wydziału Geodezji, Kartografii, Katastru i Gospodarki Nieruchomościami (stan na dzień 01.01.2002 r.) 2.3. Środowisko Rzeźba omawianego obszaru ukształtowana została w czasie zlodowacenia środkowopolskiego, stadiału Warty.Znaczną część gminy, stanowi płaska i monotonna pod względem rzeźby wysoczyzna dennomorenowa. Lądolód występujący na terenie Wielkopolski przenosił wielkie ilości materiału skalnego różnej wielkości. Między innymi: glinę zwałową silnie wymieszaną z piaskiem i żwirem, a także liczne kamienie i głazy narzutowe. Do form geomorfologicznych na badanym terenie należą: • morena denna tworząca płaskie tereny, • morena czołowa w postaci niewielkich pagórków, • dolina rzeki Orli (biegnie wzdłuż miejscowości Cegielnia, Orla, Koźmin Wlkp., Staniew, Gościejew); wzdłuż całej doliny ciągnie się terasa zalewowa denna. Zaznaczyła się tu również działalność człowieka. Do antropogenicznych form terenu należą: wyrobiska, wykopy oraz nasypy. Wyrobiska po marglu i piasku w wielu opracowaniach określone jako "oczka wytopiskowe powstałe podczas recesji lądolodu". Jak wykazały badania (T. Bartkowski 1949), te drobne zagłębienia o głębokości 1-2 m są pochodzenia antropogenicznego. 23 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Szerszy opis środowiska przyrodniczego powiatu krotoszyńskiego zamieszczono w rozdziale 3.1. 2.4. Społeczność Tabela 8. Krotoszyn Zduny Koźmin Wlkp. Kobylin Rozdrażew Sulmierzyce RAZEM Miasto (tys) 29305 4472 6695 2996 --2725 46193 Gmina (tys) 10966 2456 7164 5007 5183 --30776 Miasto i Gmina (tys) 40271 6928 13859 8003 5183 2725 79969 Źródło www.stat.gov.pl, stan w dniu 30 VI 2003 2.5. Gospodarka Gospodarka powiatu krotoszyńskiego ma charakter rolno-przemysłowy z rozwiniętą bazą przemysłu spożywczego: cukrownią, zakładami mięsnymi, elewatorem zbożowym, mleczarniami, proszkownią mleka, przedsiębiorstwami nasiennymi, wytwórniami pasz, Zakładem Doświadczalnym Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Smolicach. Silnemu przetwórstwu spożywczemu i prężnemu rolnictwu towarzyszy przemysł mechaniczny "Mahle Krotoszyn S.A.", ceramiczny "Cerabud" oraz lekki "Teomina", stojący na najwyższym europejskim poziomie. W wyniku współpracy międzynarodowej z udziałem kapitału zagranicznego na terenie powiatu krotoszyńskiego powstało wiele firm: Krepel Polska, Bolsius Polska, supermarket "Intermarche", "Bricomarche", "LIDL". Pod względem infrastruktury łączności telekomunikacyjnej, dróg, kanalizacji, gazyfikacji, oczyszczalni ścieków powiat krotoszyński należy do jednych z najlepiej rozwiniętych gospodarczo w regionie wielkopolskim. Sytuację na tutejszym rynku pracy kształtują między innymi czynniki demograficzne, stan gospodarki, infrastruktura oraz jakość zasobów ludzkich. Wskaźnikiem charakteryzującym potencjał ludzki gotowy do podjęcia zatrudnienia jest stopa bezrobocia. Na dzień 25.09.2003 dla powiatu wynosiła ona 19,8%. Gmina Krotoszyn jest w całości zwodociągowana, w roku 1997 przekazano do eksploatacji 6.466 mb kanalizacji z pięcioma przepompowniami na wsiach podłączając je do mechanicznobiologicznej oczyszczalni ścieków o wydajności 8 tys. m sześc. na dobę. Zalegające tu płytko pod ziemią gliny i iły pstre, pełnowartościowe surowce do produkcji materiałów budowlanych. W krajobrazie gospodarczym Krotoszyna dominuje przemysł maszynowy, lekki i rolno-spożywczy. Posiada bogato rozwiniętą infrastrukturę techniczną (łączność, drogi, kanalizację, gazyfikację, oczyszczalnię ścieków), która stwarza warunki dla egzystencji i rozwoju gospodarczego. Do wiodących firm na terenie miasta i gminy Koźmin Wlkp. zaliczyć należy: PP Nasycalnia Podkładów, "Mech-Rol-Plast", Spółdzielczy Zakład Mechaniczny, "PROMET" S.C. W gminie Kobylin funkcjonuje około 320 podmiotów gospodarczych. Branżami dominującymi są usługi ogólnobudowlane, stolarstwo, mechanika pojazdowa oraz handel. Ważniejszymi podmiotami gospodarczymi są: Zakład Doświadczalny Hodowoli i Aklimatyzacji Roślin w Smolicach, "Intermoda" SA w Kobylinie, Zakład Przetwórstwa Mięsnego "JANEX" w Kobylini, Przedsiębiorstwo Handlowo Usługowo-Produkcyjne "Adler-Lisiecki" s.c. Kobylin, Przedsiębiorstwo Handlowo Nasienne S.C. W. Legutko w Smolicac, Wytwórnia Mieszanek i Koncentratów Paszowych inż. J. Lisiecki w Kobylinie, Wytwórnia Pasz i Koncentratów ZALPASZ s.c. w Zalesiu Wielkim. Naturalne warunki gminy Zduny sprzyjają rozwojowi rolnictwa, przemysłu rolnospożywczego, przemysłu lekkiego, rolnictwa ekologicznego. Brak jest uciążliwego przemysłu. Gmina jest zwodociągowana w 100%. Największym zakładem jest Cukrownia SA "Zduny", a w rejestrach gospodarczych figuruje kilkadziesiąt większych firm produkcyjnych, handlowych i usługowych. Gmina Rozdrażew należy do ośrodków typowo rolniczych. Na dzień dzisiejszy zarejestrowane są 202 podmioty gospodarcze, które zajmują się przede wszystkim działalnością produkcyjnohandlowo-usługową. 24 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Miasto Sulmierzyce ma charakter rolniczy. Przemysł na terenie miasta reprezentuje zakład produkcyjny Spółdzielni Produkcyjno-Handlowej "EWA" produkujący cukierki, karmelki, drażetki, pomadki, wyroby żelowe. Na terenie miasta funkcjonuje 125 podmiotów gospodarczych o charakterze handlowym i usługowym. 25 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 26 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego CELE, PRIORYTETY I PRZEDSIĘWZIĘCIA, INWESTYCYJNE I POZAINWESTYCYJNE, KONIECZNE DO REALIZACJI W PERSPEKTYWIE WIELOLETNIEJ, W SFERZE OCHRONY DZIEDZICTWA PRZYRODNICZEGO I RACJONALNEGO UŻYTKOWANIA ZASOBÓW PRZYRODY 27 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 28 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 3. Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w perspektywie wieloletniej, w sferze ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody 3.1. Ochrona przyrody. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa 3.1.1 Analiza stanu istniejącego W podziale geobotanicznym Polski na przykład obszar gminy Zduny zaliczony został do Okręgu Kaliskiego w obrębie Krainy Północnych Wysoczyzn Brzeźnych. Obszary leśne na terenie gminy zajmują powierzchnię 3096 ha (stan na 1 stycznia 1998 r. - Urząd Rejonowy - Oddział Geodezji w Krotoszynie), co stanowi 36,1% obszaru gminy. Lasy występują głównie w czterech dużych uroczyskach; Baszków, Helenopol, Ula i Rochy. Na szczególną uwagę zasługują najlepiej zachowane fitocenozy leśne, zbliżone do naturalnych, położone w leśnictwie Chachalnia (uroczysko Helenopol) i w leśnictwie Baszków. Reprezentowane są przez grądy, acidofilne dąbrowy, bory i olsy. Spotyka się także fragmenty dobrze zachowanych buczyn oraz wilgotnych borów mieszanych. Jako wybitne osobliwości florystyczne, w tych kompleksach leśnych, spotyka się między innymi gatunki chronione: długosz królewski, paprotka zwyczajna, widłak goździsty, lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko. Zdecydowanie słabiej zachowane, bardziej zniekształcone są lasy w uroczyskach Lila i Rochy. Dominują w nich sztucznie wprowadzone monokultury sosnowe (nawet z obcą naszej florze sosną czarną), w leśnictwie Rochy spotykamy drzewostany olszowe, wprowadzone głównie na siedlisko łęgowe. Mimo silnych przekształceń, lasy uroczysk Lila i Rochy są bardzo atrakcyjne i z uwagi na urozmaicenie terenu i różnorodność drzewostanów, obecność wód powierzchniowych, jak również pojedynczo lub grupowo rosnących, szczególnie wśród dróg leśnych, pomnikowych drzew, przede wszystkim starych dębów. Obecność tych dębów świadczy, że wśród tych kompleksów leśnych powinny dominować grądy oraz różnego typu dąbrowy mieszane. W obrębie obu uroczysk stwierdzono fitoceny, charakterystyczne dla podgórskowyżynnego boru mieszanego sosnowo-świerkowego. W podszyciu występuje kruszyna i jarzębina. W runie zielonym dominuje: czernica, śmiałek pogięty, trzęślica modra, borówka brusznica oraz spotkać można trzcinnika owłosionego (gatunek górski). Na terenie gminy Zduny występują następujące typy siedliskowe lasów: Bs - bór suchy, Bśw - bór świeży, Bw - bór wilgotny, Bb - bór bagienny, BMśw - bór mieszany świeży, BMw - bór mieszany wilgotny, LMśw - las mieszany świeży, LMw - las mieszany wilgotny, Lśw - las świeży, Lw - las wilgotny, ol - ols, olj - ols jesionowy. Dominującymi zespołami leśnymi na obszarze gminy są różne zbiorowiska lasów sosnowych: bór mieszany sosnowo-świerkowy, bór świeży, bór mieszany świeży sosnowo-dębowy, grąd środkowoeuropejski (las dębowo-grabowy). Z innych zbiorowisk leśnych występują: łęgi jesionowo-olsowe, bór bagienny, kwaśne buczyny niżowe oraz ols torfowy. Dla ochrony interesującej flory, głównie leśnej, teren jej występowania został prawnie zabezpieczony. Tereny te znalazły się w granicach utworzonego Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dąbrowy Krotoszyńskie, BaszkówRochy”, który został utworzony na mocy Rozporządzenia Nr 6 Wojewody Kaliskiego z dnia 22 stycznia 1993 r. Lasy gminy, urozmaicone pod względem składu gatunkowego drzewostanów, położone są w strefie umiarkowanego zagrożenia przez czynniki chorobowe i szkodniki. Do najmniej odpornych należą drzewostany sosnowe, gdzie znaczne szkody powodują pasożytnicze grzyby korzeniowe. Lasy gminy Zduny objęte są od 1985 roku ogólnopolskim monitoringiem zanieczyszczeń powietrza; badaniami objęte są: dwutlenek węgla, tlenki azotu, fluor i pył. Roślinność nieleśna pełni w systemie ekologicznym gminy Zduny rolę niewiele ustępującą roli ekosystemów leśnych. Liczne stawy występujące na terenie gminy, stanowiące ważny element krajobrazu, porastają zbiorowiska szuwarowe, głównie zespoły manny mielec i jeżogłówki gałęzistej. Łąki zajmują dość rozległe powierzchnie w rejonach Bestwina i Rudy, zwłaszcza w dolinie Borownicy. Ekosystemy łąkowe oraz zadrzewienia połęgowe tworzą biologiczną obudowę cieków, w znaczący sposób ograniczający przenikanie zanieczyszczeń z terenów otaczających. Poza tym zbiorowiska łąkowe w dolinach cieków (np. dolina Borownicy, Żydowskiego Potoku) zwiększają retencję sprzyjają stabilizacji stosunków wodnych. Występujące liczne zadrzewienia śródpolne i przydrożne, stanowią miejsce występowania licznych gatunków flory i fauny, zwłaszcza ptaków. Ekosystemy te, mimo znaczącej odporności naturalnej, zagrożone są przez działalność człowieka. Zbiorowiska łąkowe zagrożone są również przez stosowanie tylko mineralnego nawożenia, co prowadzi często do zubożenia gatunkowego roślin, natomiast stosowanie wczesnych pokosów do masowego niszczenia gniazd i lęgów ptasich. O walorach geobotanicznych gminy świadczy występowanie gatunków prawnie chronionych. Stwierdzono ich tutaj 19, z czego 29 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 12 podlega całkowitej ochronie gatunkowej (długosz królewski, paprotka zwyczajna, widłak goździsty, widłak spłaszczony, lilia złotogłów, konwalia majowa, storczyk szerokolistny, storczyk plamisty, podkolan biały, kruszczyk szerokolistny, rosiczka okrągłolistna, porzeczka czarna, jarząb brekinia, wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity, marzanna wonna, kalina koralowa, kocanki piaskowe, kruszyna pospolita). Szczególnie bogate układy ekologiczne powstają wtedy, gdy łąki j zakrzewienia sąsiadują, z terenami leśnymi (wieś Chachalnia, Baszków, Ruda). Mogą one pełnić funkcje korytarzy ekologicznych, łączących bardziej wartościowe obszary ułatwiając migracje fauny. Sprzyjają też biologicznej ochronie roślin uprawnych. Z kolei dla rozwoju miasta Sulmierzyce szczególnie ważne są uwarunkowania zewnętrzne wynikające z występowania określonych struktur przyrodniczych: • do wschodniej granicy miasta przylega obszar chronionego krajobrazu „Dąbrowy Krotoszyńskie" a znaczna część miasta (północna) wchodzi w jego skład, co powinno zobowiązywać do prowadzenia odpowiedniej polityki zgodnej z zasadą rozwoju zrównoważonego i przestrzegania nakazów i zakazów zawartych w Rozporządzeniu Wojewody Kaliskiego nr 6 z dnia 22 stycznia 1993 roku o utworzeniu obszaru chronionego krajobrazu, • na południe od miasta w niedalekiej odległości przebiega północna granica Parku Krajobrazowego „Dolina Baryczy” powołanego Rozporządzeniem Wojewody Kaliskiego i Wrocławskiego nr 39 z dnia 3 czerwca 1996 r., • w sąsiedztwie miasta znajdują się liczne rezerwaty przyrody, wśród nich położony najbliżej północno-zachodniej granicy rezerwat „Buczyna Helenopol”, • na południe zaś od miasta (teren woj. dolnośląskiego) znajduje się rezerwat „Stawy Milickie” (wymusza to uregulowanie gospodarki wodno-ściekowej w Sulmierzycach ponieważ wody rzeki Czarnej Wody zasilają Barycz, na której to znajdują się kompleksy stawów milickich), • na południe od miasta na terenie parku krajobrazowego „Dolina Baryczy” występują ostoje ptaków wodno-błotnych, • przez miasto południkowe z pomocy na południe przebiega stanowiąca korytarz ekologiczny dolina rzeki Czarnej Wody, uchodząca do doliny Baryczy (Pradolina BaryckoGłogowska zgodnie z siecią ekologiczną ECONET-PL stanowi korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym z licznymi obszarami węzłowymi), • bardzo ważnymi elementami przyrodniczymi są przebiegające przez teren miasta granice obszaru zasobowego zbiornika wód czwartorzędowych najwyższej ochrony (GZWP ONO), a także granice strukturalne doliny kopalnej (wody podziemne zbiornika są klasy Ib), • system przyrodniczy miasta związany głównie z obszarami dolinnymi wzbogacony jest przez dość duże powierzchnie leśne w północno-zachodniej części miasta. • system przyrodniczy wzmocniony mógłby być poprzez budowę zbiornika retencyjnego „Sulmierzyce” na Czarnej Wodzie, który pełniłby funkcje ekologiczne i przeciwpowodziowe (wyrównywanie przepływów, zapewnienie odpowiedniego przepływu biologicznego, poprawa stanu jakości wód rzecznych) a także funkcje rekreacyjne. Ekosystemy nieleśne na terenie gminy Rozdrażew to głównie agroekosystemy. Grunty orne i sady, zajmujące 88,4 % ogólnej powierzchni gminy, stanowią mozaikę roślinności uprawowej oraz synantropijnej miedz śródpolnych. Wpływają one w poważnym stopniu na strukturę przyrodniczą gminy. Ekosystemy nieleśne obejmują również ekosystemy łąk i pastwisk; w ogólnej powierzchni gminy zajmują one 4,5 %, co odpowiada 356,0 ha. Rozmieszczenie ich nie jest równomierne - łąki dominują w centralnej, północnej oraz południowo-wschodniej części gminy [Rozdrażew (5,9 %), Dąbrowa (5,6 %), Grębów (5,5 %)], natomiast pastwiska w części północnozachodniej [Grębów (1,7 %)]. Tabela 9. Udział % powierzchni ekosystemów trawiastych gminy Rozdrażew z rozbiciem na wsie (dane 1998r) Lp. Wieś l 2 Budy Chwałki Dąbrowa Krotoszyńska 3 30 Pow. og. w ha Łąki Pastwiska 387,9 55.6 ha 12,4 - % 3,2 - ha 1,1 - % 0,3 - 1110,2 61,8 5,6 5,2 0.5 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Dzielice Grębów Henryków Maciejew Nowa Wieś Rozdrażew Rozdraźewek Trzemeszno Wolenice Wyki ogółem gmina 761,0 810,0 103,4 593.6 921,0 1310,0 324,4 529,1 507,1 438,7 7854,0 23,8. 44,7 0,1 11,8 6.1 77,6 5,8 27,1 10,5 16,6 308,3 3,1 5,5 0,1 2,0 1,7 5,9 1.8 5,1 2,1 3,8 3,9 1,7 13,5 0,01 1,4 5,5 11,4 1,02 4,8 0,2 2,0 47,8 0.2 1,7 0,0001 0,2 0,6 0,9 0,3 0,9 0,05 0,5 0,6 Ekosystemy trawiaste występują głównie wzdłuż cieków wodnych. Część z nich zajmuje gleby klas IV i V - są to średnie i słabe użytki zielone. Rozwinięte są one w dolinie rzeki Orli, rowu Rozdrażewskiego oraz w dolinach innych drobnych cieków. Słabe użytki zielone V klasy skupiają się wzdłuż Czarnej Wody. Rodzaj użytkowania użytków zielonych pociąga za sobą różne konsekwencje ekologiczne. Łąki kośne, w przeciwieństwie do pastwisk, są ekosystemami otwartymi, z których dużą część produkcji roślinnej wynosi się poza system. Uzupełnianie ich nawozami mineralnymi wpływa jednak niekorzystnie na jakość wód powierzchniowych, do których spływają w konsekwencji szkodliwe substancje. Wpływa to na zubożenie szaty faunistyczne] i florystycznej ekosystemów łąkowych. Dodatkowo przyspieszone pokosy łąk wpływają niekorzystnie na gniazdowanie ptactwa, zwłaszcza w okresie lęgowym. Ekosystemy trawiaste poprzez intensyfikacje użytkowania ulegają przeobrażeniom. Dotyczy to zwłaszcza terenów wzdłuż cieków wodnych. Zgodnie z Rozporządzeniem nr 6 Wojewody Kaliskiego z dnia 22 stycznia 1993 r południowo-wschodni fragment gminy Rozdrażew znajduje się w obrębie Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dąbrowy Krotoszyńskie”. Obejmuje on agroekosystemy przylegające od wschodu do dużego położonego na terenie sąsiedniej gminy Krotoszyn, kompleksu lasów dębowych o unikalnym w skali europejskiej charakterze (wiele dębów stanowi obiekty indywidualnej ochrony). Sposoby zagospodarowania tego terenu nie odzwierciedlają jego ochronnego charakteru. W środowisku przyrodniczym gminy Rozdrażew dużą rolę odgrywają zadrzewienia i zakrzaczenia. Powierzchnia ich na terenie gminy wynosi 7,52 ha (stan na 1998 r.). Rola zadrzewień i zakrzaczeń polega na łączeniu większych i mniejszych enklaw roślinnych, umożliwiając rozwój fauny i flory oraz przemieszczanie się różnych gatunków zwierząt. Wpływają także pozytywnie na stosunki wodne gminy. Te swoiste korytarze ekologiczne towarzyszą dolinom rzecznym (np. Czarna Woda, Orla, Rów Rozdrażewski) oraz rowom melioracyjnym. Są one także nieodzownym elementem ciągów komunikacyjnych. Część zadrzewień ma charakter fragmentaryczny i wymaga uzupełnień. 3.1.1.1 Stan krajobrazu rolniczego Na terenach rolniczych, niezwykle silnie przekształconych przez człowieka, podstawowe znaczenie mają czynniki antropogeniczne: 1. agrotechniczne • chemizacja, zanieczyszczenia, eutrofizacja; • mechanizacja prac polowych i leśnych; • ubytek starych drzew i całych drzewostanów; • nasilenie zrębów, przecinek leśnych, wzrost powierzchni młodników; • wypalanie traw, ściernisk; 2. przekształcenia w środowisku • melioracje osuszające; • likwidacja miedz, zadrzewień śródpolnych, drobnych zbiorników wodnych (stałych i okresowych); • kurczenie się powierzchni zbliżonych do naturalnych; 3. wandalizm, tępienie zwierząt z powodu uprzedzeń. Czynniki naturalne na tych obszarach są prawie nieistotne, z wyjątkiem pojawiających się okresowo epizoocji oraz presji drapieżników dzikich i udomowionych (psy i koty). W krajobrazie rolniczym najczęstsze nieprzemyślane działania mające zdecydowani ujemny wpływ na zasoby przyrody to: • likwidacja naturalnych siedlisk typu zadrzewień i zakrzewień śródpolnych; 31 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • wypalanie suchych traw; • melioracje, szczególnie odwadniające; • stosowanie monokultur w uprawach rolnych; • mechanizacja prac polowych; • chemizacja upraw; • likwidacja siedlisk mozaikowych. 3.1.1.2 Obszary chronionego krajobrazu 3.1.1.2.1 Obszar Chronionego Krajobrazu „Dąbrowy Krotoszyńskie” Większa część powierzchni tego obszaru znajduje się w zlewni Baryczy (dopływ Odry). Tylko północna jego część leży w zlewni rzeki Lutyni (dopływ Warty). Zgodnie z regionalizacją fizyczno-geograficzną obszar ten leży na Wysoczyźnie Kaliskiej. Jego powierzchnia wynosi 55 800 ha, z czego lasy zajmują 15.600 ha (28 %). Obszar położony jest na terenie gmin Zduny, Krotoszyn, Rozdrażew, Dobrzyca, Pleszew, Raszków Ostrów Wlkp. i Odolanów. Jest to obszar unikalny w skali kontynentalnej ze względu na największe skupienia dąbrów w Europie Środkowej. Są tu acidofflne lasy liściaste różnego typu z pomnikowymi okazami dębów i buków, często w wieku powyżej 200 lat, o wysokich wartościach hodowlanych, (drzewostany nasienne). Dąbrowy występują na obszarze chronionym w kilku kompleksach w otoczeniu pól uprawnych. Obszar ten charakteryzuje się znacznym bogactwem flory (stwierdzono dotąd 900 gatunków). O walorach geobotanicznych tego obszaru świadczy występowanie gatunków rzadkich i zagrożonych z tzw. „Czerwonej Listy Gatunków Ginących i Prawnie Chronionych”. Walorami tego obszaru jest też udział gatunków roślin reprezentujących różne elementy geograficzne w tym duża liczba gatunków górskich z licznymi osobliwościami florystycznymi. Utworzono tutaj dwa rezerwaty leśne: „Dąbrowa Smoczew” i „Dąbrowa koło Biadek Krotoszyńskich”, oraz jeden rezerwat florystyczny „Miejski Bór”. Stwierdzono występowanie 22 gatunki roślin prawnie chronionych: wawrzynek wilczełyko, bluszcz pospolity, wiciokrzew pomorski (tylko jako uciekinier z upraw), długosz królewski, widłak spłaszczony, lilia złotogłów, storczyk szerokolistny, storczyk plamisty, podkolan biały, kruszczyk szerokolistny, gnieźnik leśny, porzeczka czarna, bagno zwyczajne, kalina koralowa, paprotka zwyczajna, pierwiosnka lekarska, marzanka wonna, kocanki piaskowe, kruszyna zwyczajna, jarząb brekinia, sromotnik bezwstydny. W trakcie prac nad dokumentacją Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dąbrowy Krotoszyńskie” (lata 19901991) nie udało się odnaleźć stanowisk niektórych gatunków chronionych znajdywanych tam uprzednio. Możliwe jest ich odnalezienie w wyniku przyszłych szczegółowych badań terenowych. Są to: widłak, goździk pyszny, rosiczka okrągłolistna, mieczyk dachówkowaty, kosaciec syberyjski, storczyk kukawka, storczyk samiczy, storczyk męski, storczyk krwisty, storczyk zielonawy. Graniczne położenie powyższego obszaru na skraju pasa wyżynnego powoduje występowanie tu licznych gatunków górskich przenikających z południa, właściwych dla lasów bukowych i borów świerkowych. Niektóre z nich rosną przy północnej granicy zasięgu i stanowią regionalne osobliwości florystyczne. Z typowo górskich gatunków zanotowano w trakcie opracowywania dokumentacji Obszaru następujące gatunki: podrzeń żebrowiec, narecznica - Dryopteris assimilis, narecznica - Dryopteris affimis, narecznica szerokolistna - Dryopteris austriaca, świerk, buk, gwiazdnica gajowa, trzcinnik owłosiony, klon jawor, wiąz górski, jeżyna gruczołowata, przytulia okrąglolistna, przytulia wiosenna, bez koralowy, bodziszek leśny. Cztery z wymienionych wyżej gatunków rosną tutaj przy północnej granicy swojego zasięgu występowania. Są to: podrzeń żebrowiec, jeżyna gruczołowata, przytulia wiosenna, przytulia okrągłolistna. Na omawianym obszarze trzy gatunki osiągają zachodnią granicę zasięgu: jaskier kaszubski, kotewka orlikolistna, przytulia lśniąca, miodownik melisowaty. Walor omawianego O.Ch.K podnosi występowanie ta roślin z różnych krain biogeograficznch. Rosną tu rośliny reprezentujące florę atlantycką zachodnioeuropejską, subarktycznąiborealna, borealnosubkontynentalną, środkowoeuropejską. Z interesujących elementów flory subatlantyckiej stwierdzono tu: długosz królewski, paprotka zwyczajna, kokorycz wątła, bluszcz pospolity, jeżyna bladozielona, perłówka jednokwiatowa, wąkrota zwyczajna, sit drobny, kłosówka miękka, śmiałek pogięty. Z interesujących gatunków subarktycznych i borealnych stwierdzono występowanie następujących: skalnica torfowiskowa, gruszyczka jednostronna, gruszyczka jednokwiatowa, bagno zwyczajne, wełnianka wąskolistna, wełnianka pochwowa, turzyca siwa. Z interesujących gatunków borealno-subkontynentalnych stwierdzono tutaj następujące gatunki: widłak spłaszczony, skrzyp leśny, jeżyna kamionka, borówka pijanica, siódmaczek - Trientalis europaea. 32 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Dużą rolę we florze Obszaru odgrywają tu środkowoeuropejskie gatunki mezofilnych lasów liściastych. Z bardziej interesujących stwierdzono tu: wawrzynek wilczełyko, gwiazdnica wielokwiatowa, perłówka zwisła, gajowiec żółty, grab, kłosownica leśna, kostrzewa olbrzymia, marzanka wonna, lilia złotogłów, turzyca drżączkowata. Wybitny charakter omawianego terenu podkreśla grupa subendemicznych gatunków z rodzaju Rubus: R. krotoszynensis, R. ostroviensis, R. poznaniensis. Potencjalną roślinność naturalną na omawianym obszarze stanowią wyłącznie zbiorowiska leśne. Dominuje tu siedliska acidofilnych dąbrów w typie trzęślicowej i trzcinnikowej oraz lasu grabowo-dębowego. Siedliska innych lasów acidofilnych np. buczyn nie odgrywają większej roli. Znaczne powierzchnia siedliska lasów dębowo-grabowych to głównie siedliska wysokogrądowe. Miejscami spotyka się siedliska borów sosnowych i borów mieszanych. Z grupy siedlisk hydrofilnych najczęściej rozpowszechnione są siedliska łęgów związane z dolinami licznych, niewielkich cieków wodnych. Siedliska bagienne reprezentowane są przez olsy, które zajmują jednak niewielką powierzchnię. Prawdopodobnie występują na omawianym terenie też siedliska podgórsko-wyżynnego boru mieszanego sosnowo- świerkowego, rozwijającego się tutaj na granicy zasięgu. Na obszarze Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dąbrowy Krotoszyńskie” stwierdzono około 90 zbiorowisk roślinnych. Są tu wszystkie typy lasów, z wyjątkiem robiniowych, wiele zbiorowisk zarostowych, wodnych i nadwodnych, źródliskowych i torfowisk wysokich. Dużą grupę stanowią też zbiorowiska paranaturalne. Skupiają się one głównie w dolinach cieków wodnych - w kompleksach łąkowo - pastwiskowych, murawach napiaskowych, szuwarach, okrajkach formacji leśnych i zarostowych oraz w miejscach wydeptywanych. Charakterystyczną cechą tutejszych zbiorowisk jest tu współwystępowanie zbiorowisk roślinnych o różnym typie ogólnego geograficznego rozmieszczenia. Są na tym terenie zbiorowiska subatlantyckie, subkontynentalne, subborealne, submediterrański. Na terenie Obszaru stwierdzono występowanie 92 gatunków ptaków, z których 78 uznane są za lęgowe lub prawdopodobnie lęgowe. W przypadku 15 gatunków nie stwierdzono gniazdowania, ale nie wyklucza się możliwości ich rozrodu na tym terenie. 3.1.1.2.2 Obszar Chronionego Krajobrazu „Baszków – Rochy” Obszar Chronionego Krajobrazu „Baszków – Rochy” obejmuje kompleksy leśne uroczyska Baszków i Rochy oraz łąki w dolinie rzeki Borownicy. Powierzchnia obszaru wynosi 2500 ha, z czego około 80 % stanowią lasy. Część wschodnia Obszaru sięga po zbocza Wału Krotoszyńskiego, a środkowa i zachodnia należy do subregionu Kotlina Kobylińska. W obrębie Kotliny w rejonie wsi Baszków i Bestwin wyróżnia się nieduży ostaniec wysoczyznowy o kulminacji 120,5 m n.p.m. Pozostałe tereny Kotliny Kobylińskiej mają tu wysokość 110 -115 m n.p.m., z wyjątkiem pagórków wydmowych w lasach uroczyska Baszków, osiągających wysokość 120 – 130 m n.p.m. Kotlinę na omawianym obszarze rozcina dolina rzeczki Borownicy, na której założono stawy rybne. Obszar ten obejmuje kompleksy leśne uroczyska Baszków i Rochy oraz łąki w dolinie rzeki Borownicy. Powierzchnia obszaru wynosi 2500 ha, z czego ok. 80 % stanowią lasy. Znajdują się tutaj dwa rezerwaty przyrody: „Baszków” i „Mszar Bogdaniec”. W obrębie Obszaru lasy są najcenniejszym elementem środowiska przyrodniczego; skupiają się one w dwóch uroczyskach - Baszków i Rochy. Najlepiej zachowane, w tym zbliżone do naturalnych fitocenozy leśne występują w leśnictwie Baszków. Są to głównie grądy, acidofune dąbrowy, bory i olsy. Są tu też niewielkie fragmenty dobrze zachowanych buczyn oraz wilgotnych borów mieszanych. Dzięki wprowadzaniu sosny na obce jej siedliska wytworzyły się tu fitocenozy reprezentujące kontynentalny bór mieszany. Mniej naturalne i słabiej zachowane są lasy w uroczysku Rochy. Dominują tu monokultury sosnowe, część z nich to obca sosna czarna Pinus nigra. Są tu tez sadzone monokultury olszowe, wprowadzone na siedlisko łęgu jesinowo-wiązowego Ficario-Ulmetum. Mimo silnego zniekształcenia, lasy uroczyska Rochy są bardzo malownicze dzięki urozmaiceniu terenu i różnorodności drzewostanów, obecności wód powierzchniowych, a także pojedynczo lub grupowo rosnących, zwłaszcza wzdłuż dróg leśnych pomnikowych drzew, głównie starych dębów. Interesujące jest stwierdzenie tu fitocenozy reprezentującej podgórsko-wyżynny bór mieszany sosnowo-świerkowy, występujący tu na granicy zasięgu. Najczęstszym zbiorowiskiem leśnym omawianego terenu jest subatlantycki bór sosnowy świeży. Dość częsty składnik stanowią bory wilgotne, nie zajmują jednak większej powierzchni. W dwuwarstwowych zazwyczaj drzewostanach górny okap buduje sosna, a w niższym piętrze przeważa świerk. Warstwa krzewów, utworzona jest przez pojedyncze okazy kruszyny, jest na 33 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego ogól słabo wykształcona. Większość fitocenoz omawianych borów przedstawia zubożałe postacie zespołu. Główną przyczyną tego zubożenia były prowadzone na szeroką skale odwodnienia; głębokie rowy przecinają niemal wszystkie lasy na siedliskach wilgotnych. Do rzadziej spotykanych należą na badanym terenie fitocenozy boru mieszanego. Zbiorowisko to, w typie siedliskowym boru mieszanego wyżynnego występuje w południowej Polsce. Stwierdzone tutaj jego występowanie jest interesujące, ponieważ znajduje się ono na północnej granicy zasięgu występowania. Inny występujący w Polsce południowej oraz w omawianym obszarze zespół to wyżynny jodłowy bór mieszany; twierdzono tutaj zaledwie kuka płatów tego zespołu. Stosunkowo częste na terenie Obszaru są siedliska acidofilnych dąbrów, częściowo obsadzone sosną. Płaty dąbrów są tu rzadkie. Do rozpowszechnionych na omawianym terenie należą lasy zbliżone do kontynentalnego boru mieszanego. Częściowo są to przypuszczalnie lasy wtórne powstałe w wyniku długotrwałego wprowadzania do nich sosny. W lepiej zachowanych fitocenozach kontynentalnego bom mieszanego zrąb florystyczny tworzą gatunki borowe, a rośliny siedlisk mezofilnych stanowią nieznaczną domieszkę. Częste są płaty z orlica pospolitą. Zbiorowiska zaroślowe związane są ze skrajami lasów gdzie tworzą tzw. oszyjki, oraz z osadami, gdzie wykształcają się na siedliskach ruderalnych. Najczęściej środowiska krzewiaste mają charakter śródpolnych. Najczęściej spotykanym ich typem są mezofilne (średniożyzne) zarośla tarniny i głogów, tzw czyżnie. Przyleśne strefy ekotonowe najczęściej są miejscem występowania tego typu zbiorowisk. Rzadziej występuje tu zarośla leszczynowe oraz trzmieliny i derenia świdwy. Występuje tu bardo interesujące, słabo zbadane zbiorowisko - zarośla żarnowca miotlastego. Dla wiejskich obszarów typowe jest występowanie zarośli bzu czarnego. Zbiorowiska psammofflne rozwijają się na obrzeżach borów sosnowych, porębach borowych, piaszczystych odłogach. Do szerzej rozpowszechnionych należą fitocenozy dwóch zespołów: sporka wiosennego i szczotlichy siwej oraz goździka kropkowanego i zawriągu pospolitego. Spośród lasotwórczych gatunków drzew największy udział ma sosna. Buduje ona przede wszystkim drzewostany borów sosnowych, znaczny udział ma także w lasach w typie siedliskowym boru mieszanego. Ponadto poza właściwymi dla siebie siedliskami sosna tworzy jednolite, czasami tylko z nieznaczną domieszką drzew liściastych, sośniny na siedliskach boru mieszanego, jak również w lasach mezofilnych. Stosunkowy duży udział w dendroflorze omawianego obszaru ma świerk. Często występuje w formie domieszki w różnego typu lasach. Występuje też tu na swoich krańcach zasięgu jodła, najczęściej tylko w formie domieszki. Z drzew liściastych największy udział mają dęby - większy udział ma szypułkowy i mniejszy udział dąb bezszypułkowy. Dęby budują tez swoje drzewostany. Głównie są to dąbrowy acidofilne, rzadziej grądy. Dębowi towarzyszy m. in. grab, a oprócz niego w lasach mezofilnych lipa, jesion i wiąz. Potencjalna roślinność naturalna to głównie siedliska acidofilnych lasów dębowych, a także borów mieszanych. Pozostałe typy siedlisk wykształcają się na niewielkich powierzchniach. Duże znaczenie przyrodnicze maja tu siedliska kwaśnych buczyn oraz sosnowe boru świeżego. Na bardzo małych powierzchniach rozmieszczone są siedliska lasów bagiennych typu. Wzdłuż dopływów rzeki Orli wykształciły się siedliska łęgowe, są one niestety w olbrzymiej większości odlesione, Obok roślinności leśnej na omawianym obszarze występują także zbiorowiska związane ze stawami rybnymi i łąkami Brzegi stawów porastają zbiorowiska szuwarowe, głównie zespół manny mielec, zespół jeżogłówki gałęziastej oraz trzcinnicowiska. Interesujące jest tu występowanie szuwaru halofilnego. Po okresowych spuszczeniach wód ze stawów na ich zamulonym dnie rozwijają się zbiorowiska terofitów, z udziałem m.in. uczepa zwisłego, uczepa trójlistkowego, szczawiu morskiego, jaskra jadowitego i pięciomika niskiego. Łąki na tym obszarze są zmeliorowane i silnie przekształcone. Przeważają wśród nich podsiewane użytki zielone, zwłaszcza z dominacja kłosówki wełnistej. Flora naczyniowa Obszaru jest bardzo zróżnicowana, co wynika ze specyficznego położenia przy granicy Niziny Wielkopolskiej z Doliną Baryczy i Niziną Śląską, naturalnego zróżnicowania siedlisk, a także przemian antropogenicznych roślinności. Występuje tutaj aż 19 gatunków prawnie chronionych roślin, z czego 12 podlega całkowitej ochronie gatunkowej. Gatunki chronione to: długosz królewski, paprotka zwyczajna, widłak goździsty, widłak spłaszczony, lilia złotogłów, konwalia majowa, storczyk szerokolistny, storczyk plamisty, podkolan biały, kruszczyk szerokolistny, rosiczka okrągłolistna, porzeczka czarna, jarząb brekinia, wawrzynek 34 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego wilczełyko, bluszcz pospolity, marzanka wonna, kalina koralowa, kocanki piaskowe, kruszyna pospolita. Obszar jest także bardzo interesujący pod względem faunistycznym. Szczególnie cenna jest fauna stawów rybnych, szczególnie na tych z dobrze rozwiniętą roślinnością szuwarową jak np. na stawach Trafary, Odstawnik, Węgielnik. Stawy rybne, po spuszczeniu wody służą jako miejsce wypoczynku i żerowania ptaków w czasie migracji, szczególnie dla ptaków siewkowatych. Jesienią i zimą pola między Rochami i Basztowej są miejscem żerowania gęsi zbożowych, które mają swoje noclegowiska na stawach rybnych w dolinie Baryczy. Znaczne powierzchnie łąk między Zdunami, Piaskami i Rochami są miejscem żerowania licznych bocianów białych, których gniazda znajdują się w Piankach, Kolonii Baszków, Baszkowie oraz Rochach. Pola uprawne, dzięki znacznej mozaice upraw, są dogodnym lęgowiskiem dla przepiórki. 3.1.1.2.3 Rezerwaty przyrody Utworzone rezerwaty przyrody na terenie powiatu to: • rezerwat przyrody „Baszków” o powierzchni 3,97 ha, florystyczno-leśny, gmina Zduny, Nadleśnictwo Krotoszyn; utworzony w 1959 r.; Celem utworzenia rezerwatu było zachowanie stanowiska gatunku chronionego - bardzo rzadkiej w Wielkopolsce paproci długosz królewski. Na obszarze rezerwatu występują zubożałe, młodociane fitocenozy olsu torfowego. Część rezerwatu zajmują spinetyzowane, przesuszone, degeneracyjne postacie fitocenozy olsu torfowego z dużą ilością paproci orlicy, która zagraża istnieniu długosza królewskiego. Na obrzeżach rezerwatu występują typowe siedliska boru mieszanego. Zagrożeniem dla funkcjonowania rezerwatu jest występujące w ostatnich latach obniżenie poziomu wód gruntowych, m.in. na skutek istnienia w sąsiedztwie rezerwatu rowów odwadniających. Powoduje to zanikanie siedlisk cisowych i ich powolne przekształcanie w siedliska wilgotnego boru mieszanego Postulowano podniesienie poziomu wód gruntowych, poprzez likwidację lub spłycenie rowów odwadniających w celu podniesienia poziomu wód gruntowych, stopniową eliminację nadmiernego udziału sosny i orlicy, zwiększenie udziału olszy i brzozy oraz poszerzenie granic rezerwatu. Włączeniu powinny podlegać przylegające do rezerwatu bardzo dobrze zachowane fitocenozy leśne, m.in. fitocenozy subatlantyckiego boru świeżego oraz fragmenty porośniętych brzozą torfowisk. • rezerwat przyrody „Mszar Bogdaniec” , powierzchnia 21,98 ha, leśno-florystyczny, gmina Zduny, Nadleśnictwo Krotoszyn; utworzony w 1995 r. Rezerwat obejmuje podmokłą rynnę terenową, położoną poniżej szosy Baszków - Konarzew. Występują tu fragmenty olsu torfowego, wilgotnego boru mieszanego sosnowoświerkowego, płaty boru bagiennego oraz monokultury sosnowe, sadzone na siedliskach boru mieszanego. Inne gatunki drzew na terenie rezerwatu to: świerk, olsza czarna, brzoza gruczołkowata. W rezerwacie występują także fitocenozy zbiorowisk torfowisk niskich i przejściowych. Szczególnie cenne skupienia mchów (SphagnumSurmetum bulbosi) porastają odkryte, mokre podłoża w dołach po eksploatacji torfu. Gatunki chronione na terenie rezerwatu to widłak goździsty i rosiczka okrągłolistna. Oprócz roślin prawnie chronionych występują tutaj interesujące gatunki torfowiskowe, m.in. wełnianka, wąkrotka turzyca sina, turzyca gwiazdkowa, sit drobny. Rezerwat stanowi miejsce lęgowe ptaków wodno-błotnych. Największym zagrożeniem dla roślinności torfowiskowej jest odwodnienie terenów rezerwatu. Potrzebne jest dlatego podniesienie poziomu wód gruntowych. Rezerwat ten jest jedną z ostatnich ostoi oligotroficznych zbiorowisk i gatunków higrofilnych na tym terenie. • rezerwat „Buczyna Helenopol”, powierzchni 41,99 ha, leśny, gmina Krotoszyn, nadleśnictwo Krotoszyn; utworzony w 1995 r.; W rezerwacie ochroną objęto starodrzew bukowy na granicy zasięgu, w wieku około 125 lat i młodsza partię drzewostanów bukowych w wieku 45-50 lat. Buk dorasta tutaj do 35 m wysokości, o obwodzie do 260-340 cm. Miejscami buk odnawia się w sposób naturalny. Panujący tu zespół to kwaśna buczyna niżowa. Znacznie mniejszą powierzchnię zajmuje las grądowy. Występują także pojedyncze dęby szypułkowe, brzoza, sosna oraz nalot graba. Stwierdzono runo wczesnowiosenne o następującym składzie gatunkowym: majownik dwulistny, konwalia majowa, marzanka wonna, przylaszczka, gwiazdnica wielkokwiatowa. 35 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • • • rezerwat „Miejski Bór”, powierzchnia 28,87 ha, florystyczny, 29,23 ha, gmina Krotoszyn, nadleśnictwo Krotoszyn; utworzony w 1987 r.; Rezerwat położony w bezpośrednim sąsiedztwie Krotoszyna. Panują w nim sztuczne drzewostany sosnowe w wieku ponad l00 lat. Sośnie towarzyszą dorodne osobniki modrzewia europejskiego i brzozy brodawkowatej, a w niższej warstwie oba gatunki dębów, świerka i podrost drzew liściastych. Miejscami jest silnie rozwinięta warstwa krzewów z jarzębiną, kruszyną i czeremchą amerykańską. W warstwie tej występują dwa gatunki chronione: wiciokrzew pomorski i bluszcz. W runie dominują jeżyny, głównie, w części borowej licznie rosną też krzewinki: wrzos i borówki. Miejscami liczne są mchy. rezerwat przyrody „Dąbrowa Smoszew”, powierzchnia 13,46 ha, leśny, gmina Krotoszyn, nadleśnictwo Krotoszyn Dobrze wykształcony grąd środkowo europejski i fragmenty lasów lęgowych z rzadkimi gatunkami roślin w runie: wawrzynek wilczełyko, kruszyna pospolita, podkolan zielonawy, gnieźnik leśny, marzanka wonna. W rezerwacie występują gatunki górskie: wiąz górski, gwiazdnica gajowa, przetacznik górski. Stwierdzono także gatunki rosnące tutaj w pobliżu granic swoich zasięgów (jaskier kaszubski i perłówka jednokwiatowa), a także rzadkie rośliny mezofilnych lasów, jak gwiazdnica, łuskiewnik różowy, fiołek przedziwny, turzyca odległokłosa, turzyca leśna. Drzewostan, wysoki do 30 m to głównie dąb szypułkowy w wieku około 145 lat i w miejscach wilgotnych olsza czarna. Pozostałe rzadsze tu gatunki drzew to: sosna, modrzew, grab, wiąz polny, buk. Zagrożeniem dla rezerwatu jest spadek poziomu wód gruntowych. Rezerwat przyrody „Dąbrowa Biadki” o charakterze florystycznym i pow. 16,2 ha. Przedmiotem ochrony jest drzewostan dębowy 3.1.1.2.4 Pomniki przyrody Szczegółowy rejestr pomników przyrody, podobnie jak użytków ekologicznych, stanowisk dokumentacyjnych oraz zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, obowiązany jest prowadzić starosta wykonując zadanie z zakresu administracji rządowej (art. 39 ust. 2 cytowanej ustawy o ochronie przyrody). Rejestr, zgodnie z ust. 4 art. 39 ustawy, winien zawierać: • liczbę porządkową; • nazwę (jeżeli istnieje) i formę ochrony przyrody; • datę utworzenia formy ochrony przyrody; • położenie geograficzne i administracyjne formy ochrony przyrody (obręb ewidencyjny, gmina, powiat, województwo); • powierzchnię z wyszczególnieniem formy własności i rodzajów gruntów; • krótki opis przedmiotu lub obiektu poddanego pod ochronę; • miejsce i datę ogłoszenia aktu o uznaniu lub utworzeniu formy ochrony przyrody; • informację czy dana forma ochrony podlega ochronie w zakresie międzynarodowego prawa ochrony przyrody. Pomniki przyrody w Powiecie Krotoszyńskim Tabela 10 Lp. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 36 Rodzaj pomnika Lokalizacja Jesion wyniosły Klon srebrzysty 3 Lipy drobnolistne Lipa drobnolistna Jesion -wyniosły Głaz narzutowy Głaz narzutowy Lipa drobnolistna 2 lipy drobnolistne Park Zamkowy w Koźminie Park Zamkowy w Koźminie Parafia Rzymsko – Katolicka Koźmin Koźmin, ul. Zamkowa w ciągu ulicznym Park Zamkowy w Koźminie l-ctwo Góreczki oddz. 400 h l-ctwo Smioszew, oddz. 13 d l-ctwo Smoszew oddz. 56 d Borownica, prywatna posesja Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. Miłorząb dwuklapowy Głaz narzutowy 10 dębów szypułkowych Dąb szypułkowy Dąb szypułkowy 38 dębów szypułkowych, Dąb szypułkowy Dąb szypułkowy Sosna pospolita Dąb szypułkowy Dąb szypułkowy Dąb szypułkowy 22 dęby szypułkowe Jesion wyniosły Dąb szypułkowy Dąb szypułkowy Dąb szypułkowy Skupisko 148 dębów szyp. Skupisko 326 dębów szyp. Stanowisko storczyka plamistego Platan klonolistny Zakłady Fugor – Krotoszyn l-ctwo Sokołówka oddz. 76 i l-ctwo Teresiny oddz. 65 a l-ctwo Stare Budy 176 b l-ctwo Jelonek oddz. 144 a oddz. 167 b l-ctwo Stare Budy l-ctwo Jasne Pole 36 c l-ctwo Stare Budy oddz 169 a l-ctwo Dąbrowa oddz. 88a l-ctwo Rochy oddz. 157 l-ctwo Rozdrażewek oddz. 110 b l-ctwo Łowkowiec oddz. 175 a l-ctwo Jasne Pole, oddz. 175 b Park w Mokronosie Raszewy, gm. Kobylin Raszewy, gm. Kobylin Raszewy, gm. Kobylin Kobylin, tzw. Stara Grobla l-ctwo Baszków oddz. 168-171 l-ctwo Sulmierzyce oddz. 1 d Park w Mokronosie 3.1.1.2.5 Parki miejskie i wiejskie Skupiska wysokiej zieleni w postaci parków podworskich wystepują w Rozdrażewie (pow. 1,70 ha), Wykach (pow. 0,88 ha), Nowej Wsi, Maciejewie oraz Wolenicach (pow. 1,30 ha). Z wyjątkiem ostatniego, nie są one objęte ochrona Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Stanowią one jednak interesujące z punktu widzenia przyrodniczego enklawy roślinności. W gminie Rozdrażew interesujące z botanicznego punktu widzenia są także funkcjonujące jako zieleńce tereny po dawnych cmentarzach w Dąbrowie, Nowej Wsi oraz Henrykowie. W gminie Koźmin Wlkp. park podworskie występują w: Tabela 11. Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Miejscowość Czarny Sad Dębowiec Gałązki Gościejew Góreczki Koźmin Wlkp. Mokronos Obra Stara Orla Psie Pole Serafinów Skałów Staniew Wrotków Park dworski dworski dworski dworski dworski pałacowy dworski dworski dworski pałacowy dworski dworski dworski dworski Właściciel prywatny prywatny RSP Uwagi godny szczególnej uwagi bardzo zadbany zaniedbany godny szczególnej uwagi, zaniedbany prywatny prywatny zaniedbany Stan zachowania tych parków jest różny, nie zależy od formy własności, zarówno bowiem przykłady na dobrze utrzymane parki można znaleźć po stronie własności prywatnej jak i państwowej. Na terenie gminy Kobylin ochroną objęte są parki podworskie i wiejskie we wsiach: Smolice (pow. 18,15 ha), Starygród (pow. 3,38 ha), Kuklinów (pow. 7,29 ha), Łagiewniki (pow. 8,13 ha). Nie objęte ochroną są natomiast parki wiejskie w Targoszycach i Górce. 37 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Sady i ogrody. Tereny sadowniczo-ogrodnicze gminy Koźmin Wlkp. (ogółem 64,3 ha) znajdują się na terenie następujących sołectw: Orla - 1,50 ha, Borzęcice - 9,80 ha, Wałków 6,80 ha, Obra Stara - 15,30 ha, Serafinów - 1,20 ha, Suśnia - 2,90 ha, Gościejew - 11,1 ha, Kaniew - 2,80 ha, Skałów - 2,10 ha, Wrotków - 7,70 ha, Mokronos - 1,50 ha, Borzęciczki - 3, 10 ha. 3.1.1.2.6 Inne obszary przyrodniczo cenne proponowane do ochrony (szczególnej jako użytki ekologiczne, zespół przyrodniczo-krajobrazowy, stanowiska gatunków roślin chronionych, ostoje ptaków wodno-błotnych) Pod względem krajobrazowym wyjątkowo wartościowe są okolice wsi: Sapieżyn, Obra Stara - Szymanów. Występują tu liczne kępy śródpolne, pojedyncze duże drzewa na znacznych powierzchniach pól uprawnych poprzecinanych siecią rowów melioracyjnych. Istniejący niepowtarzalny krajobraz jest godny objęcia ochroną konserwatorską (zachowawczą) w postaci użytków ekologicznych lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego. Ta ostatnia forma wydaje się być najlepszą, gdyż w swej istocie łączy ochronę elementów kulturowych z przyrodniczymi środowiska, jednocześnie nie obniżając potencjału gospodarczego terenu (brak zakazu dotychczasowego użytkowania). Nie ustanowiono ostoi ptaków o znaczeniu krajowym lub europejskim. 3.1.1.3 Korytarze ekologiczne, doliny rzeczne, obszary wodno-błotne Korytarz ekologiczny to liniowy element struktury biotycznej i abiotycznej w heterogennej przestrzeni, przez który odbywa się przepływ materii przez fizjocenozę (rozprzestrzenianie się materii nieożywionej, zwierząt, roślin, nasion, itp.). Korytarz ekologiczny jest strukturą przyrodniczą, dla której funkcjonowania konieczne jest zachowanie ciągłości przestrzennej. W związku z powyższym należy przeciwdziałać fragmentacji środowiska, czyli powstawaniu wysp środowiskowych, a jeżeli takie są to planować ich połączenie łącznikami ekologicznymi. Korytarze ekologiczne w postaci zadrzewień i zakrzewień, poza łączeniem wysp środowiskowych i wzmacnianiem przepływu organizmów, oddziałują na tereny otaczające, zasilając je w gatunki, wpływają na mikroklimat, przeciwdziałają przesuszeniu, ograniczają erozję, regulują stosunki wodne. Szerokość korytarza ekologicznego powinna być jak największa (wystarczająca jest już szerokość 500 m, ponieważ ogranicza wpływ środowiska zewnętrznego). Za ważne korytarze ekologiczne, wzdłuż których odbywa się ruch nośników materii - wody, powietrza i samych organizmów uważa się doliny rzek i wszystkie cieki wodne, ponieważ stanowią one o całokształcie procesów zachodzących w krajobrazie. Korytarz ekologiczny winien być w miarę ciągły i nie powinien być przecięty przez linie kolejowe, drogi itp. Łącznik ekologiczny: część korytarza głównego, która mimo pełnego zachowania wszystkich funkcji i charakteru głównego korytarza ekologicznego, posiada swoje indywidualne cechy, np. może pełnić dodatkową funkcję szlaku migracyjnego za względu na konfigurację terenową, układ cieku wodnego itp. Jest to także naturalne odgałęzienia głównego korytarza, wyróżniające się w terenie, lecz nieposiadające swoich naturalnych cech przyrodniczych. Łącznik ekologiczny wiąże różne korytarze ekologiczne w jeden system przyrodniczy danego obszaru. Węzeł ekologiczny: fragmenty terenu, które w sposób jednoznaczny łączą ze sobą kilka korytarzy ekologicznych lub ich odnóg, albo stanowią łącznik między korytarzami ekologicznymi a innymi cennymi przyrodniczo obszarami. Poprzez możliwość krzyżowania się w takich miejscach różnych lokalnych szlaków migracyjnych, istnienia potencjalnego bogactwa gatunków roślin i zwierząt a także przenikania zagrożeń (np. zanieczyszczenia wód) wyodrębnienie węzłów ekologicznych ma istotne znaczenie dla typowania obiektów planowanych do objęcia ochroną, np. jako zespoły przyrodniczo-krajobrazowe. Dobrze określony został (w Studium Uwarunkowań i Kierunków Przestrzennego Zagospodarowania Gminy) system przyrodniczy gminy Koźmin Wlkp.. Podkreślić należy, że dla ochrony zasobów przyrodniczych gminy Koźmin Wlkp. niezbędne jest stworzenie spójnego systemu przestrzeni przyrodniczych, włączonego poprzez gminy sąsiednie w ogólnowojewódzki, a następnie ogólnokrajowy system ochrony cennych zasobów przyrody. Projektując korytarze i łączniki ekologiczne oraz wyznaczając obszary węzłów ekologicznych kierowano się warunkami naturalnymi, głównie rzeźbą terenu, przebiegiem dolin rzeczne, obecnością terenów torfowiskowych i bagiennych, zadrzewień śródpolnych, obszarów leśnych i innych terenów o małej przydatności gospodarczej. Na obszarze gminy Koźmin Wlkp. wyznaczono trzy korytarze ekologiczne. Podstawą utworzenia głównych korytarzy ekologicznych gminy (korytarze tranzytowe) są doliny rzeczne: o przebiegu równoleżnikowym kanały Obry na północy i Orla na południu oraz o dolina Lubieszki, 38 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego o przebiegu południkowym (zachodni kraniec gminy). Drugą grupę, opartą głównie o doliny niewielkich cieków, rowów oraz o obniżenia terenowe, ciągi miejsc zabagnionych, czy zadrzewień zaliczono do tzw. łączników ekologicznych (korytarzy wewnętrznych). Stanowią one odnogi głównych korytarzy i zapewniają łączność podstawowych elementów biotycznych: • łącznik ekologiczny Obra-kanał Obry, utworzony w oparciu o lasy Leśnictwa Góreczki, • łącznik ekologiczny kanał Obry-Orla, wyznaczony na bazie starych rowów melioracyjnych - wieś Gałązki, • łącznik ekologiczny Lubieszka-Orla (wyznaczony analogicznie), • łącznik transgraniczny doliny Radęcy Borzęcickiej. Największe znaczenie wszystkich korytarzy wynika ze stwarzania możliwości migracji organizmów, co zapewnia bogactwo i jednorodność gatunkową, a poprzez to utrzymanie stabilności zbiorowisk roślinnych i zgrupowań zwierząt. Korytarze umożliwiają wielokierunkowe migracje organizmów, a także ułatwiają i ukierunkowują ruch mas powietrza (znaczenie przewietrzające). W obrębie systemu przyrodniczego gminy wyznaczono także dwa węzły ekologiczne: • węzeł Szymanów, jedyny duży zwarty kompleks leśny gminy, zawarty pomiędzy kanałami Obry (obszar zlewniowy Obry) i poprzez łącznik ekologiczny komunikujący się z korytarzem ekologicznym doliny Orli, • węzeł Orla, obejmujący ujście Czarnej Wody do Orli oraz fragment łącznika ekologicznego Orla-Lubieszka. Korytarze ekologiczne gminy Koźmin Wlkp. wykazują istotne powiązania z terenami gmin sąsiednich. Szczególne znaczenie ma obszar węzłowy Orla, wyznaczony we wschodniej części gminy, na granicy z gminą Rozdrażew. Ciągi dolinne rzek: Orli, Radęcy, Ochli, Pasieki i Żydowskiego Potoku, stanowią najbardziej istotne lokalne korytarze ekologiczne pełniące rolę łączników z obszarami o wysokich walorach biotycznych (fragmentami okresowo zalewane), 3.1.1.4 Problemy ochrony rzadkich gatunków roślin i zwierząt Przyczyny zagrożeń flory. Przemiany zachodzące w szacie roślinnej pod wpływem człowieka stają się coraz intensywniejsze - jest to jeden wielki proces, który określa się mianem synantropizacji. Wyrazem tych przemian są: • ubożenia taksonów rodzimych; • przemieszczanie się gatunków na siedliska wytworzone przez człowieka; • wzbogacanie flory o gatunki obcego pochodzenia. Zmiany w szacie roślinnej na obszarze powiatu uwidaczniają się w: • rozpadzie dawniej istniejących zbiorowisk polnych i łąkowych; • zaniku niewielkich powierzchni roślinności naturalnej - nadwodnej, błotnej, zaroślowej i leśnej; • ustępowaniu rodzimych gatunków roślin; • przemieszczaniu się gatunków roślin na siedliska nietypowe dla danego taksonu. Przyczynami tych zmian są: • dzikie wysypiska odpadów, które powodują zmianę siedliska a w następstwie przekształcenie roślinności; • zamiana łąk kośnych i pól na monokultury roślin pastewnych i zbożowych; • wypalanie, osuszanie, skażenie powietrza, wód i gleby oraz eutrofizacja nielicznych cieków wodnych; • niszczenie siedlisk przez ich zamianę na tereny zamieszkałe, drogi i inne urządzenia. Specjalne działania związane z ochroną rzadkich gatunków na terenie powiatu nie są prowadzone. Ochronie tej sprzyjają pośrednio działania ochronne prowadzone przez nadleśnictwa oraz ochrona prowadzona na terenie rezerwatów. Fauna. Jak dotąd szczegółowe badania zoologiczne dotyczyły jedynie fauny ptaków i ryb (dorzecze Baryczy). Gromadzone obserwacje, obejmujące między innymi zbieranie danych o gatunkach lęgowych do Polskiego Atlasu Ornitologicznego, wykazały iż na tym terenie występuje około 170 gatunków ptaków. Wśród rzadkich gatunków ptaków należy wymienić m.in. perkoza rdzawoszyjowego, bociana czarnego, krakwę, żurawia, brodźca samotnego, zimorodka, kruka. Do interesujących gatunków należą również: lelek kozoduj, remiz, górniczek i myszołów włochaty. Jednym z najbardziej charakterystycznych dla krajobrazu rolniczego gatunków ptaków i jednocześnie silnie związanym z człowiekiem jest bocian biały. Inwentaryzacja istniejących gniazd w powiecie krotoszyńskim (1993 r.) wykazała 48 gniazd, w tym 42 zajęte przez bociany. Porów- 39 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego nanie wyników inwentaryzacji z lat 1973 i 1993 wykazuje 30% spadek liczby gniazd bocianów na badanym terenie. Przyczyn zaistniałego zjawiska należy szukać przede wszystkim w trwałym przekształceniu krajobrazu rolniczego przez człowieka. Niewłaściwie prowadzone melioracje spowodowały odwodnienie i przesuszenie łąk, zasypywanie lub dewastację niewielkich śródpolnych zbiorników wodnych pozbawiło ważnych miejsc żerowania bocianów białych. Liczne występujące na terenie gminy stawy przyciągają także duże ptaki drapieżne - rybołowa i bielika. Rybołów jest nielicznym gatunkiem lęgowym w Polsce. Przelotne, pojedyncze osobniki obserwowano w latach 1987-1993, dwukrotnie na stawach w Rochach, trzykrotnie na stawie Węgielnik. W obrębie stawów lub w ich bliskim sąsiedztwie stwierdzono sześciokrotnie pojawienie się bielika we wsi Ruda, w Rochach, na stawie Trafary oraz pod Zdunami. Obserwacje pochodzące z okresu lęgowego bielika mogą świadczyć o możliwości gnieżdżenia się tego gatunku w okolicy. Interesująca jest fauna ptaków stawów rybnych, szczególnie na tych z dobrze rozwiniętą roślinnością szuwarową jak np. na stawach Trafary, Odstawnik, Węgielnik. Na stawie Trafary stwierdzono gniazdowanie perkoza rdzawoszyjego, perkoza dwuczubego, perkozka, łabędzia niemego, krakwy, krzyżówki, łyski, remiza. Jako nielęgowe obserwowano na stawie: płaskonos, cyranka, głowieczka, czajka, kuliczek piskliwy. Stawy rybne po spuszczeniu wody służą jako miejsce wypoczynku i żerowania ptaków w czasie migracji - szczególnie dla ptaków siewkowatych. Na spuszczonym stawie Węgielnik spotkano następujące gatunki ptaków siewkowatych: batalion, bekas, brodziec śniady, brodziec krwawodzioby, brodziec samotny oraz ptaki z innych grup systematycznych jak żuraw, świstuń, podgorzałka, łabędź krzykliwy. Jesienią, i zimą pola między Rochami i Baszkowem są miejscem żerowania gęsi zbożowych. Pola te w okresie letnim, dzięki znacznej mozaice upraw, są dogodnym lęgowiskiem dla przepiórki. Dla płazów i gadów cennym środowiskiem są okolice stawów rybnych i brzegi rzeki Borownicy. Stwierdzono tu występowanie chronionych gatunków płazów - kumała nizinnego, rzekotkę, oraz gadów - jaszczurkę zwinkę oraz żmiję zygzakowatą. Zespół naukowców z Uniwersytetu Wrocławskiego w latach 1991-1992 prowadził badania rybostanu rzek zlewni Baryczy. Badaniami objęta była m.in. rzeka Borownica, w której stwierdzono na jednym stanowisku 6 gatunków ryb (szczupak, lin, jazgarz, piskorz, ciernik, okoń). W rzece Orli Stwierdzono 13 gatunków ryb. Zdecydowanym dominantem jest tu płoć. Inne gatunki to słonecznica, ukleja, krąp, leszcz, lin, kiełb, karaś srebrzysty, śliz, koza, ciernik, okoń, jazgarz. Z powodu regulacji większości cieków oraz dużego zanieczyszczenia wód wiele cenniejszych z przyrodniczego i wędkarskiego punktu widzenia, gatunków ryb nie znajduje tu korzystnych warunków środowiskowych. Budowa kolejnych oczyszczalni ścieków wpłynie na poprawę czystości wód, umożliwi bytowanie większej liczbie gatunków ryb cennych przyrodniczo i wędkarsko. Należy jednak pamiętać, że bez rozwiązania problemu zanieczyszczeń obszarowych oraz renaturyzacji wybranych fragmentów rzek i ich dolin w zlewni Baryczy nie będzie możliwe pełniejsze przywrócenie tutaj licznych populacji cennych gatunków. 3.1.1.5 Problem pozyskiwania zasobów przyrodniczych z ich naturalnych siedlisk Brak danych na temat pozyskiwania surowców roślinnych ze stanu dzikiego dla potrzeb przemysłu farmaceutycznego. 3.1.1.6 Stan świadomości ekologicznej mieszkańców Istniejące zagrożenia przyrody, np. wypalanie i przyczyny występujących zmian w szacie roślinnej, bezpośrednio wskazują na bardzo niewielki stan świadomości mieszkańców na temat potrzeb i zasad ochrony przyrody. Stan ten w niczym nie odbiega od pozostałych terenów naszego kraju. 3.1.1.7 Problematyka ochrony przyrody w planach zagospodarowania przestrzennego Problematyka ochrony przyrody w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego traktowana jest marginalnie. Ogranicza się ona na ogół do podstawowych stwierdzeń lub pobieżnej inwentaryzacji pojedynczych tworów przyrody luba zaznaczenia na mapie planu korytarza ekologicznego lub granic formy ochrony przyrody. Brak jakiejkolwiek pogłębionej analizy w prognozach oddziaływania na środowisko, wykonywanych dla potrzeb planów. Brak jest także opracowań ekofizjograficznych. Zespoły planistyczne wykonujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego z konieczności nie mogą wykorzystywać szczegółowych danych inwentaryzacyjnych z powodu ich braku. Brak jest także najczęściej w takich zespołach przyrodników; plany wykonywane są przez urbanistów, pomijających często pełną problematykę ochrony przy- 40 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego rody. Plany nie zawsze we właściwy sposób przedstawiają problematykę leśną; brak jest także wyznaczenia gruntów porolnych przeznaczonych do zalesień. Dla gminy Krotoszyn i gminy Zduny wykonane zostały w 1990 r. inwentaryzacje przyrodnicze. 3.1.2 Przewidywane kierunki zmian Należy przewidywać, że niezadowalający stan ochrony przyrody, będzie się pogłębiał o ile nie zostaną na ten cel przeznaczone znaczne środki finansowe i o ile nie uzyska on pełnej akceptacji społecznej. Pogłębiać będą się negatywne zmiany krajobrazowe oraz następować będzie spadek różnorodności biologicznej. Procesy te zachodzą bowiem bardzo intensywnie, a ich powstrzymanie jest już w wielu przypadkach, np. na terenach rolniczych, niemożliwe. Dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemów zlewni Baryczy konieczne jest zapewnienie im dostatecznej ilości wody o dobrej jakości Ważne jest też zapewnienie dostatecznej ilości wody w odpowiednich okresach roku, gdy istnieje wysokie zapotrzebowanie na nią w różnych ekosystemach. Ekosystemy stawów rybnych. Niedobory wody niekorzystne dla ekosystemów stawów występują wyraźnie w okresie letnim. W ciągu wielu lat w okresie lata brak było dostatecznej ilości wody, aby w pełni uzupełniać w stawach straty wody powstałych przez parowanie i przesiąkanie do wód gruntowych. W celu utrzymania gospodarki stawowej należy powstrzymywać się w przyszłości od lokalizowania na terenie zlewni zakładów wodochłonnych. Prowadzący działalność gospodarczą i przemysłową powinni zmierzać do zwiększania oszczędzania wody m.in. poprzez zamykanie jej obiegu. Należy starannie rozpatrywać projekty budowy nowych stawów i zbiorników małej retencji pod kątem ich możliwej konkurencji do niedostatecznych zasobów wodnych. Dla zapewnienia odpowiedniej ilości wody dla stawów w różnych okresach roku celowa byłaby budowa zbiorników małej retencji gromadzących dla nich wodę. Zagrożeniem dla gospodarki stawowej mogłaby być realizacja programu intensyfikacji produkcji rolnej połączona z intensywnym deszczowaniem upraw (co może spowodować wzrost letnich deficytów wody), oraz ze zwiększonym stosowaniem nawozów mineralnych i środków ochrony roślin (wzrost zanieczyszczenia wód). Dopuszczalne powinny być tylko takie inwestycje, które nie zwiększą deficytów wody w okresach jej zwiększonego poboru na potrzeby hodowli ryb. Dla większości organizmów zwierzęcych zasiedlających stawy, utrzymanie poziomu fosforu i azotu w wodzie dopływającej do stawów w I klasie czystości jest mniej istotne. Znacznie ważniejsze jest dla nich utrzymanie niskiego poziomu zanieczyszczeń metalami ciężkimi, węglowodorami aromatycznymi, środkami ochrony roślin. Określa to, co w strategii oczyszczania ścieków powinny mieć priorytet — nie chemiczne strącanie fosforu w III stopniu oczyszczalni, ale np. bardzo staranne podczyszczanie ścieków przemysłowych, wiązanie metali ciężkich na gruntach rolnych poprzez dodawanie preparatów magnezowych, kontrolę zawartości metali ciężkich w znajdujących się w sprzedaży nawozach mineralnych, itp.. Podobnie nie stanowi dużego problemu wyższy niż dla I klasy czystości poziom azotu i fosforu w wodzie spuszczanej ze stawów w listopadzie w okresie odłowu karpi. Stawy rybne są jednym z najcenniejszych elementów środowiska przyrodniczego na tym terenie. Aby mogły być one dogodnym miejscem lęgowym dla ptaków wodnych i wodnobłotnych wskazane jest prowadzenie ekstensywnej gospodarki rybackiej, pozostawianie szerokich pasów roślinności wodnej wynurzonej jak np. trzcina, pałka wzdłuż grobli, wysp trzcinowych, pryzm (powstałych przy kopaniu lub pogłębianiu stawu) w centralnej części stawu. Wskazane jest też pozostawianie z jednej strony niektórych stawów - płytszych, zarastających roślinnością wodną miejsc (głębokość 50 cm). Drugim ważnym elementem jest zapewnienie wody odpowiedniej jakości. Sprzyjać temu może opracowanie programu ograniczania zanieczyszczeń z zabudowanych terenów wiejskich i z terenów upraw rolnych Ze względu na bardzo wysoką wartość przyrodniczą stawów rybnych działania związane z poprawą jakości wód powinny w pierwszej kolejności koncentrować się w zlewni w miejscach powyżej ujęć wód do stawów. Tak na przykład rzeka Orla nie dostarcza wody do stawów i powinna być chroniona przed zanieczyszczeniami w dalszej kolejności. Ekosystemy dolin rzecznych. Innym niezwykle cennym ekosystemem na omawianym terenie są tereny dolin rzecznych. Dla ich prawidłowego funkcjonowania niezbędne są okresowe zalewy w okresie wezbrań, wskazane jest zaniechanie ich nadmiernego odwadniania (z przyrodniczego a nie rolniczego punktu widzenia), odbudowa systemu zastawek na istniejących systemach melioracyjnych i prawidłowe ich eksploatowanie. Zalecane jest zwiększenie retencji dolinowej w newralgicznym dla ptaków i płazów terminie - okresie rozrodu od początku kwietnia do koń- 41 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego ca lipca. Ważne tu jest zachowanie mikroreliefu doliny, tak by były zachowane miejsca okresowego gromadzenia wód powierzchniowych, i miejsca suchsze, lub wyniesione nad poziom otaczającego terenu. Zalanie okresowe nadrzecznych łąk i pastwisk, utrzymanie wyżej wymienionych działań jest warunkiem stworzenia warunków do żyda dla wielu specyficznych gatunków roślin, rozrodu wielu gatunków ptaków siewkowatych, kaczek, czy ryb jak np. szczupaka. Ważne jest też zapewnienie wahania poziomu wód gruntowych, szczególnie na terenie lasów łęgowych i olsów. Jest to niezbędne dla dopływu substancji mineralnych i tlenu do strefy korzeniowej drzew i krzewów. Wskazane jest maksymalne ograniczenie budowy nowych watów przeciwpowodziowych, a nawet odsuwanie od rzeki istniejących wałów, czy rozebranie niepotrzebnych - „chroniących” tereny łąk, pastwisk, lasów łęgowych, grądów, olsów. W wielu przypadkach wargi brzegowe powstałe w wyniku odmulania dna cieków przekształciły się w wały przeciwpowodziowe utrudniające okresowe wylewy na teren doliny. Należy nie dopuszczać do istnienia ciągłej linii warg brzegowych, należy wykonać w nich liczne przerwy. Docelowo wskazana jest renaturyzacja części terenów dolinowych w kierunku odtworzenia mozaiki środowisk - nadrzecznych wilgotnych łąk i mokradeł, torfowisk, starorzeczy, lasów. Jednocześnie należy przeciwdziałać nadmiernemu zarastaniu krzewami porzuconych łąk, pastwisk i pól ornych w dolinach rzek. Na wybranych fragmentach porzuconych pól można planować odbudowę niezwykle cennych lasów lęgowych. Dla organizmów wodnych niezbędne jest utrzymanie w ciekach odpowiednio wysokiego ich napełnienia, co związane jest z określeniem i utrzymaniem przepływów nienaruszalnych. Przeżyciu okresów niskich stanów wód przez organizmy wodne sprzyja zróżnicowanie struktury dna, a szczególnie istnienie miejsc głębokich i płytkich. Z powodu konieczności zachowania minimalnych poziomów wody w ciekach należy zaniechać poszerzania ich koryt, a w razie konieczności zwiększania pojemności koryt, wybierać budowę koryt o przekroju wielodzielnym. Ważne jest utrzymanie zróżnicowania brzegów i skarp rzek, od pionowych do bardzo płaskich. Przy istniejących stopniach wodnych powinny istnieć przepławki dla ryb. Niezwykle ważne dla utrzymania bioróżnorodności jest zachowanie roślinnej wodnej. Przy jej nadmiernym wzroście zalecane jest okresowe usuwanie jej nadmiaru - najlepiej w sierpniu. Ważne jest zachowanie biologicznej zabudowy brzegów. Brzegi powinny być porośnięte na części swej długości drzewami i krzewami Wpłynie to na ocienienie tych fragmentów cieków i lokalne ograniczenie wzrostu roślinności wodnej powodując pożądane dalsze zróżnicowanie ekosystemu cieku. Zmniejszy to też nagrzewanie wód w okresie lata i dzięki temu wpłynie dodatnio na zawartość tlenu w wodzie. Zabudowa roślinna będzie też przechwytywać zanieczyszczenia obszarowe spływające z pól. Dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemów cieków konieczne jest zachowanie lub odtworzenie części ich meandrów, starorzeczy i połączenie części z nich z rzeką. Stworzy to warunki do rozrodu i przeżycia wielu organizmów wodnych jak np. płazów, niektórych gatunków ryb. Ekosystemy leśne. Wskazane jest lokowanie części zbiorników małej retencji na terenach leśnych, tam gdzie występują znaczne deficyty wody. 3.1.3 Przyjęte cele i priorytety Niezbędne jest: • wzmożenie ochrony obiektów objętych już ochroną prawną; • ograniczenie procesów urbanizacyjnych w pobliżu obszarów przyrodniczocennych (ograniczenie zabudowywania terenu); • wykonanie pełnej inwentaryzacji przyrodniczej na terenie wszystkich gmin powiatu; • wykonanie inwentaryzacji siedlisk przyrodniczych podlegających ochronie i objęcie ich ochroną; • stworzenie pełnych przestrzennych systemów przyrodniczych obejmujących cały teren powiatu krotoszyńskiego; • przygotowanie i wdrożenie programów edukacyjnych dotyczących ochrony przyrody (np. we współpracy z nadleśnictwami, Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego, organizacjami ekologicznymi) skierowanych do różnych odbiorców. Prawidłowo wyznaczony i zagospodarowany układ ekologiczny jest w stanie utrzymać względna, równowagę przyrodnicza, na terenach włączanych w system oraz wywierać korzystny wpływ na tereny do niego przyległe. Dzięki utrzymaniu wysokich walorów przyrodniczych tereny te oprócz funkcji ochronnych mogą, służyć rekreacji, produkcji żywności, a także działalności gospodarczej nie powodując nadmiernej eksploatacji i obciążenia środowiska. 42 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego W oparciu o struktury gminnego systemu ekologicznego uwzględniono następujące elementy: • walory środowiska i stopień naturalności wydzielenia, • wielkość obszaru występowania, • przydatność do tworzenia lokalnego systemu przyrodniczego, • walory krajobrazowe, • istniejące i proponowane formy obszarowej ochrony krajobrazu oraz ochrony zachowawczej. 3.1.4 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych Różnorodność biologiczna Polski Różnorodność biologiczna kraju należy do najbogatszych w Europie. Decydują o tym zarówno dogodne warunki naturalne, jak i odmienny charakter w stosunku do pozostałych krajów europejskich, oddziaływań antropogenicznych (nierównomierne uprzemysłowienie i urbanizacja kraju, tradycyjne ekstensywne rolnictwo zachowane na znacznych obszarach oraz rozległe i trwałe historycznie lasy). Zgodnie z szacunkami Polskiego Studium Różnorodności Biologicznej łączna liczba gatunków zarejestrowanych na obszarze Polski wynosi około 72-75 tysięcy. W Polsce występuje około 2750 gatunków i podgatunków roślin naczyniowych. Na faunę Polski składa się, według szacunków, od 33 000 do 45 000 gatunków zwierząt, w tym około 620 gatunków kręgowców. Położenie Polski sprawia, wiele z tych gatunków, ma na jej obszarze granice zasięgu (dotyczy to 30 % fauny ssaków, 16 % ptaków oraz od 7 do 50 % gatunków bezkręgowców). Endemity występują głównie na terenach górskich. Na obszarze Polski występuje 365 zespołów roślinnych, opisanych według zasad geobotanicznych. Na skutek zachowania tradycyjnych form ekstensywnej gospodarki rolnej, do naszych czasów zachowały się też miejscowe odmiany roślin uprawnych oraz lokalne rasy zwierząt gospodarskich. Regiony występowania starych odmian roślin znajdują się głównie w południowej części kraju i obejmują region górski. Mniejsze ostoje zostały znalezione we wschodniej i południowowschodniej części Polski - na Polesiu i w Kotlinie Sandomierskiej. Polska posiada znaczące zasoby genetyczne zwierząt gospodarskich. Każdy z utrzymywanych w kraju gatunków zwierząt reprezentowany jest przez kilka - kilkanaście ras. Ochrona gatunków i siedlisk Ochronę gatunkową realizuje się w Polsce w celu zabezpieczenia dziko występujących roślin i zwierząt w tym zwłaszcza gatunków rzadkich lub zagrożonych wyginięciem, jak też w celu zachowania różnorodności genetycznej. Ustawa z dnia 16 października 18991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2001 r. Nr 99, poz. 1079, tekst jednolity ze zm.) i towarzyszące jej wykonawcze akty prawne określają listę gatunków objętych ochroną, sposoby jej wykonywania, stosowne ograniczenia, nakazy i zakazy. Możliwe odstępstwa od zakazów w zakresie pozyskiwania roślin i zwierząt chronionych oraz zezwolenia na inne czynności podlegające ograniczeniom, zakazom i nakazom określa Minister Środowiska. Prawo obejmowania zagrożonych gatunków ochroną prawną przysługuje także wojewodom, o ile reżim ochronny nie został ustalony w stosownym rozporządzeniu Ministra Środowiska, a potrzeba taka występuje w danym regionie. Aktualne rozporządzenie w sprawie ochrony gatunkowej, w stosunku do stanu poprzedniego zawiera listę poszerzoną o grupy bezkręgowców oraz wybrane gatunki ryb, płazów oraz ptaków i ssaków (np. niektóre gatunki będące uprzednio na liście zwierzyny łownej, takie jak kaczki i gęsi, głuszce, cietrzewie, bataliony, tchórze stepowe, rysie, wydry, wiewiórki). Po raz pierwszy w Polsce całkowitą ochroną objęto wilka. Istotne postanowienia dotyczą ochrony siedlisk gatunków chronionych oraz wyznaczania i ochrony miejsc rozrodu oraz regularnego przebywania niektórych gatunków chronionych. Pomoc w ochronie stanowi Polska Czerwona Księga Zwierząt. Poszczególne gatunki klasyfikowane są do odpowiednich grup. Kryteria klasyfikacji oparto na wzorcach opracowanych przez IUCN. Od wielu lat realizowane są w Polsce programy ochrony i restytucji ginących gatunków, a szczególnie restytucja żubra, bobra, nietoperzy, żółwia błotnego, sokoła wędrownego, motyla niepylaka apollo. Szczególnym osiągnięciem Polski jest wzrost liczebności m.in. kormoranów i bobrów. Rozporządzenie w sprawie ochrony gatunkowej roślin rozszerzyło listę gatunków objętych ochroną ścisłą (głównie porosty) oraz listę gatunków objętych ochroną częściową (np. grzyby). Organy ochrony przyrody są zobowiązane do podejmowania działań ochronnych w celu ratowania gatunków zagrożonych wyginięciem. Działania te obejmują: tworzenie rezerwatów florystycz- 43 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego nych i faunistycznych oraz obejmowanie ochroną miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt. W stosunku do miejsc rozrodu i regularnego przebywania gatunków chronionych ustala się ich granice, zabrania się dokonywania zmian polegających na wycinaniu drzew lub krzewów, prowadzeniu robót melioracyjnych, wznoszeniu obiektów, urządzeń oraz prac mających wpływ na ochronę miejsc rozrodu i regularnego przebywania tych zwierząt, a także zabrania się przebywania ludzi, bez zgody wojewody. Stosowane są także inne metody ochrony gatunkowej (in situ, ex situ) takie jak hodowla w ogrodach botanicznych i zoologicznych, tworzenie banków genów, inwentaryzacja stanowisk na obszarach użytkowanych gospodarczo w celu ich ochrony przy pracach gospodarczych (szczególnie w lasach). Trendy Przez ostatnią dekadę w całym kraju stale wzrastała powierzchnia obszarów chronionych wszystkich kategorii. Obszary chronionego krajobrazu stanowią najbardziej rozległą powierzchniowo (22,8 % powierzchni kraju) i równocześnie najmniej restrykcyjną formę ochrony przyrody. W myśl zapisów II Polityki Ekologicznej Państwa obszary te mają objąć łącznie 30 % powierzchni kraju. Obszary chronione obejmują już w sumie około 32,5% powierzchni kraju. Szczególny ich przyrost nastąpił w ostatnich latach. Jednocześnie, obok wymiernych sukcesów w ochronie obszarowej i indywidualnej, występuje cały szereg trudnomierzalnych, bądź niemierzalnych trendów, głównie niekorzystnych. Są to najczęściej lokalne degradacje siedlisk, powodujących spadek różnorodności biologicznej. Opracowanie pt. „Strategia ochrony żywych zasobów przyrody w Polsce” uwzględnia ścisły związek stanu przyrody ze stanem środowiska. Strategia określa występujące zagrożenia dla środowiska, ocenę stanu działań w zakresie ochrony różnorodności biologicznej w różnych działach gospodarki oraz założenia do dalszych działań. Charakteryzuje główne zagrożenia dla środowiska wynikające z antropopresji. Omawia zagadnienia zagrożenia zasobów genowych organizmów żywych. Określa kierunki działań dla ochrony żywych zasobów przyrody, zasobów hydrobiologicznych, biotopów podmokłych, zasobów leśnych, żywych zasobów Bałtyku, obszarów przyrodniczo cennych oraz ginących gatunków. Uwzględnia też problemy edukacji ekologicznej, potrzeby regulacji prawnych i badań naukowych. Strategia wskazuje zarówno na istniejące obszary, które uległy znacznym przekształceniom, jak też na zachowane obszary o dużych wartościach przyrodniczych. Wskazuje na potrzebę podejmowania dalszych działań ochronnych. Opracowano dokumentację przyrodniczą celem uznania rzeki Warty Odry za korytarze ekologiczne. Podjęto opracowanie koncepcji programowo-przestrzennego zagospodarowania doliny Wisły w środkowym i dolnym jej biegu. Praca ma uwzględniać wszystkie możliwe warianty, łącznie z ewentualnym zaniechaniem wszelkich prac regulacyjnych ze względu na ochronę przyrody. W 1991 r. opracowano Polskie studium różnorodności biologicznej. Kolejnym dokumentem, który odnosi się do ochrony i trwałego i zrównoważonego wykorzystania różnorodności biologicznej w lasach jest przyjęta przez Radę Ministrów w 1997 roku Polityka Leśna Państwa. Powyższy dokument podkreśla potrzebę zapewnienia ochrony wszystkim lasom a szczególnie najcenniejszym ekosystemom oraz kluczowym i rzadkim elementom biocenoz. Jednym z priorytetów polityki leśnej jest zwiększanie różnorodności genetycznej i gatunkowej biocenoz leśnych oraz różnorodności ekosystemów w kompleksach leśnych w oparciu o naturalne procesy. Wśród działań na rzecz ochrony zagrożonych gatunków. Na szczególną uwagę zasługują: • opracowanie zasad delimitacji rezerwatów i propozycji nowej typologii rezerwatów; • realizacja programów restytucji gatunków (sokół wędrowny, kraska, żółw błotny puchacz, ryś, • niepylak apollo; • kontynuacja programu ochrony żubra; • opracowanie krajowego programu ochrony nietoperzy; • ustanowienie prawie 2 tys. stref ochronnych wokół stanowisk lęgowych ptaków drapieżnych i bociana czarnego w wyniku inwentaryzacji przyrodniczej lasów przeprowadzonej na obszarze będącym pod zarządem Lasów Państwowych; • opracowanie planów ochrony fauny i flory na wybranych obszarach chronionych, w ramach planów ochrony rezerwatów, parków narodowych i krajobrazowych. Problemy i zagrożenia 44 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Mimo regulacji prawnych oraz znaczących nakładów ponoszonych na ochronę, różnorodność biologiczna jest w poważnym stopniu zagrożona. Wynika to głównie z następujących przyczyn: • nienajlepsza kondycja gospodarki oraz niski dochód narodowy nie pozwalają na przeznaczenie dostatecznych środków na ochronę przyrody; • świadomość ekologiczna i wrażliwość przyrodnicza społeczeństwa są stosunkowo niskie; • silna prorozwojowa presja społeczna wyraża się w chęci wykorzystania ekonomicznego wszystkich zasobów przyrodniczych, w tym nawet najcenniejszych, wymagających szczególnej ochrony; • podobny stosunek do przyrody wykazują niektóre organy administracji samorządowej i rządowej, poszukujące źródeł i metod szybkiego wzrostu budżetów; • duże zmiany we własności ziemi, szczególnie w wyniku prywatyzacji państwowych gruntów rolnych prowadzą do przebudowy przyrodniczych elementów krajobrazowych (likwidacja mozaiki pól, zadrzewień śródpolnych, wprowadzanie nowych melioracji odwadniających, obejmujących nieraz cenne pod względem przyrodniczym obszary); • wzrastająca presja urbanizacyjna wymusza zajmowanie pod budownictwo mieszkaniowe i towarzyszącą infrastrukturę obszarów biologicznie czynnych; • rozwijająca się turystyka i rekreacja powodują coraz głębszą ingerencję człowieka na terenach cennych przyrodniczo; • gwałtowny wzrost motoryzacji i związana z tym rozbudowa układów komunikacyjnych prowadzą z jednej strony do zajmowania nowych obszarów, a z drugiej do fragmentacji i izolacji ekosystemów; • zmiany tradycyjnego systemu upraw i hodowli, które wynikają z intensyfikacji produkcji, powszechnej dostępności nasion nowych odmian roślin oraz preferowaniu ras zwierząt gospodarskich o wysokiej wydajności; • istnienie zaległości w stosowaniu przyjaznych środowisku technologii produkcji i w inwestycjach infrastruktury technicznej ochrony środowiska, mimo znacznie większych środków kierowanych na ochronę środowiska w ostatnich latach. Istotne zmiany jakościowe i ilościowe obserwowane są na poziomie różnorodności gatunkowej. O ile wcześniejsze zmiany następowały w toku długotrwałych, naturalnych procesów ewolucyjnych, o tyle obecnie dokonują się znacznie szybciej pod wpływem przekształceń antropogenicznych naturalnych siedlisk lub w wyniku pozyskiwania określonych gatunków w celach gospodarczych (zbiór grzybów i roślin zielnych, myślistwo, wędkarstwo, gospodarka rybacka), a także kolekcjonerskich lub hodowlanych (zbiór roślin i jaj ptaków, odłów zwierząt). Dodać należy także niszczenie roślin i zabijanie zwierząt przy okazji prowadzenia różnorodnych prac (np. polowych), na drogach oraz akty wandalizmu, którym ulegają m.in. wszystkie gatunki gadów beznogich. Lista gatunków wymierających lub silnie zagrożonych zawiera 130 pozycji (m.in. jaszczurka zielona, wąż Eskulapa, łosoś, szereg gatunków mięczaków i stawonogów). Do szczególnie zagrożonych należą gatunki występujące w niewielkich, izolowanych populacjach, w tym także gatunki endemiczne i reliktowe (np. świstak). Łącznie lista zwierząt znajdujących się w zagrożeniu obejmuje 1318 gatunków i jest stale uzupełniana. Tendencje regresywne obserwowane są w przypadku 1648 gatunków roślin, w tym zagrożonych jest 29 % gatunków porostów, 20 % wątrobowców i grzybów wielkoowocnikowych, 18 % mchów i 15 % roślin naczyniowych. Ocenia się, że w przeciągu ostatnich 200 laty wyginęły lub ustąpiły 124 gatunki roślin. Polska Czerwona Księga obejmująca paprotniki i rośliny nasienne zawiera obecnie 206 taksonów, czyli ok. 10 % całej flory Polski. Wśród nich 34 gatunki utraciły wszystkie naturalne stanowisk na terenie Polski. Niektóre z nich zostały przeniesione na stanowiska zastępcze i do hodowli w ogrodach botanicznych. Kształtowanie się środowiska o zupełnie nowych cechach pod wpływem działalności człowieka, prowadzi do ekspansji gatunków synantropijnych i ruderalnych, które nie tylko powiększają swą liczebność, ale też kolonizują nowe tereny. Świadoma, bądź nieświadoma introdukcja i reintrodukcja gatunków w niektórych przypadkach doprowadziła do pojawienia się populacji konkurencyjnych dla lokalnej flory, czy fauny. W Polsce przyjęto, że ochrona różnorodności biologicznej jest podstawowym składnikiem polityki Państwa prowadzonej zgodnie z zasadami rozwoju zrównoważonego. Uznano, że w poszczególnych zagadnieniach sektorowych konieczne są następujące działania: 45 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • podniesienie kultury przyrodniczej społeczeństwa poprzez odpowiednie ukierunkowanie edukacji w szkołach wszystkich typów, a także edukacji nieformalnej; • ochrona różnorodności biologicznej wymaga skierowania na nią bezpośrednio odpowiedniej części budżetu Państwa, funduszy celowych i środków pochodzących z zagranicy oraz stworzenie bodźców ekonomicznych do przeznaczania takich środków z budżetów samorządowych oraz dotacji od osób fizycznych i prawnych; • ochrona różnorodności biologicznej musi odnosić się do przyrody całego kraju, bez względu na stopień zniszczenia lub przekształcenia środowiska. Ogólne programy ochrony różnorodności biologicznej powinny być częścią studiów i planów zagospodarowania przestrzennego oraz podstawowym elementem wszystkich ocen oddziaływania na środowisko; • należy zintensyfikować działania nad minimalizacja zanieczyszczeń wszystkich komponentów środowiska; • istniejące obszary o szczególnych wartościach pod względem różnorodności biologicznej oraz gatunki dziko żyjące, a także rasy i odmiany genetyczne gatunków udomowionych, którym zagraża wyginięcie, powinny być objęte ochroną na zasadach przewidzianych w ustawie o ochronie przyrody oraz mieć opracowane i realizowane specjalne programy ochrony i restytucji; • gospodarka przestrzenna powinna zapewnić właściwą ochronę różnorodności biologicznej, szczególnie na poziomie ekosystemów na terenach zurbanizowanych. Wiąże się to nie tylko z ideą ochrony różnorodności biologicznej, ale również z zapewnieniem godziwych warunków środowiskowych dla mieszkańców tych obszarów; • rolnictwo powinno zwrócić szczególną uwagę, by nie tylko nie zmniejszać różnorodności biologicznej, ale ją podnosić, ze względu na pozytywne skutki produkcyjne równoważenia ekologicznego krajobrazu rolniczego. Obowiązkiem rolnictwa jest także ochrona zasobów genetycznych, związanych ze starymi odmianami i rasami gatunków hodowlanych, stanowiących szczególnie cenne zasoby kraju; • leśnictwo powinno kontynuować i wzmacniać harmonijne włączanie zasad ochrony różnorodności biologicznej do codziennej praktyki gospodarczej; • planując zwiększenie retencji wodnej, należy bezwzględnie dostosować zabiegi hydrotechniczne do zasad ochrony różnorodności biologicznej; • należy zobowiązać stosowne resorty i podmioty gospodarcze użytkujące zasoby przyrodnicze lub których działalność ma wpływ na stan środowiska do uwzględniania wymogów ochrony różnorodności biologicznej. Obligatoryjnie powinny zostać przyjęte zasady minimalizacji negatywnych skutków oraz ich kompensacji przez odpowiednie podniesienie wartości przyrody na terenach sąsiednich; • konieczne jest przyspieszenie działań dotyczących dostosowania polskiego ustawodawstwa i norm do przepisów obowiązujących w Unii Europejskiej, a także prawa międzynarodowego; • niezbędne jest udoskonalenie systemu i mechanizmów koordynacji międzyresortowej w działalności na rzecz ochrony różnorodności biologicznej kraju; • konieczne jest szersze wykorzystywanie znacznego potencjału i wiedzy ekologicznych organizacji pozarządowych w działaniach na rzecz ochrony i racjonalnego użytkowania różnorodności biologicznej oraz ułatwienie im dostępu do źródeł finansowania wartościowych projektów i programów przyrodniczych. • II Polityka Ekologiczna Państwa precyzuje kierunki działań w sferze ochrony środowiska, w tym także w zakresie ochrony różnorodności biologicznej, w perspektywie najbliższych 25 lat. Jako cele perspektywiczne ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej przyjęto: • zabezpieczenie zachowania cennych przyrodniczo obszarów, dotychczas nie chronionych prawnie, poprzez objęcie ich różnymi formami ochrony przyrody; • stworzenie na pozostałym terytorium kraju takich warunków i zasad prowadzenia działalności gospodarczej (w tym zasad ochrony gatunkowej zwierząt i roślin), aby różnorodność biologiczna ulegała stopniowemu wzbogacaniu. Wśród celów o krótszym horyzoncie czasowym za najważniejsze należy uznać: • opracowanie i przyjęcie krajowej strategii ochrony różnorodności biologicznej, jako realizacji zobowiązań wobec Konwencji o ochronie różnorodności biologicznej; 46 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • włączenie ustaleń tej strategii do resortowych programów zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, sporządzanych na szczeblu samorządowym; • utworzenie w Polsce Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000; • wspieranie prac badawczych i inwentaryzacyjnych w zakresie oceny stanu i rozpoznawania zagrożeń różnorodności biologicznej; • wprowadzenie monitoringu różnorodności biologicznej, wdrożenie kryteriów i wskaźników do kontroli skuteczności wprowadzania polityki ekologicznej Państwa; • ustanowienie przepisów prawnych regulujących bezpieczeństwo biologiczne kraju oraz zapewnienie środków na wykonywanie prawa i kontrolowanie zagrożeń związanych z wykorzystaniem biotechnologii; • ochronę i gospodarowanie różnorodnością biologiczną na całym terytorium kraju, włączając w to obszary zagospodarowane i tereny zurbanizowane; • działania na rzecz wzrostu świadomości ekologicznej i kształtowania opinii społeczeństwa oraz władz szczebla lokalnego, a także promowanie zagadnień różnorodności biologicznej; • prowadzenie wymiany informacji z zakresu ochrony różnorodności biologicznej i międzynarodowej współpracy naukowej. W zakresie ochrony przyrody podstawowymi aktami prawnymi w Unii Europejskiej są Dyrektywa Siedliskowa (dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory) i Dyrektywa Ptasia (dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków). Mają one na celu utrzymanie różnorodności biologicznej państw członkowskich Unii poprzez ochronę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory na ich terytorium. Cel ten realizowany będzie m.in. poprzez utworzenie europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000, złożonej z tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO), wytypowanych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) wytypowanych na podstawie Dyrektywy Ptasiej. 3.1.5 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody jest jednym z wojewódzkich priorytetów programu ochrony środowiska woj. wielkopolskiego. Związane to jest z koniecznością uwzględniania wymogów Unii Europejskiej. Główne kierunki to: • wdrożenie systemu NATURA 2000; • optymalizacja sieci obszarów chronionych; • realizacja programów rolno-środowiskowych; • zalesianie gruntów porolnych lub zdegradowanych; • rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych. Kierunki działań do 2010 r. W Strategii Rozwoju Województwa przyjęto następujące cele średniookresowe do 2010 r.: • ochrona i wzrost różnorodności biologicznej i krajobrazowe oraz doskonalenie systemu obszarów prawnie chronionych, w tym wdrożenie systemu NATURA 2000; • ochrona zagrożonych gatunków roślin i zwierząt. Zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów przyrody i jej składników, w szczególności dziko występujących roślin i zwierząt, siedlisk przyrodniczych oraz krajobrazu jest głównym celem ochrony przyrody. Ochrona i rozwój systemu obszarów chronionych Z uwagi na rozczłonkowanie systemu przyrodniczego woj. wielkopolskiego istnieje potrzeba podjęcia działań prowadzących do utworzenia przestrzennie spójnego i funkcjonalnie powiązanego systemu obszarów chronionych województwa, z uwzględnieniem wymogów sieci NATURA 2000. Lista zaproponowanych ostoi podlega obecnie weryfikacji przed przedłożeniem jej Komisji Europejskiej. Wdrożenie sieci obszarów NATURA 2000 planowane jest do 2005 r. Obszary systemu NATURA 2000 w większości objęte już są różnymi formami ochrony prawnej. W całości systemem objęte są obydwa parki narodowe województwa, oraz w całości lub częściowo parki krajobrazowe z wyjątkiem Przemęckiego Parku Krajobrazowego. Poznanie zasobów przyrodniczych regionu jest niezbędnym warunkiem do określenia kierunków i form jego ochrony. Warunkiem ich rozpoznania jest wykonanie inwentaryzacji przyrodniczej gmin. Wynika to z zapisów Programu Wykonawczego do II Polityki Ekologicznej Państwa, który wskazuje na konieczność wsparcia prac badawczych dotyczących stanu polskiej przyrody i 47 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego bioróżnorodności oraz rozpoznania zagrożeń różnorodności biologicznej. Dla większości gmin województwa nie ma podstawowej inwentaryzacji przyrodniczej a stan zasobów przyrodniczych jest słabo rozpoznany. Różnorodność systemu przyrodniczego województwa wielkopolskiego pozwala na podejmowanie kolejnych działań ukierunkowanych na wykształcenie spójności między istniejącymi terenami cennymi przyrodniczo. Szczególnie ważne są te obszary, gdzie spójność dotychczasowego systemu jest niewystarczająca. Należą do nich doliny rzeczne, pełniące funkcję korytarzy ekologicznych dla przemieszczania się fauny i flory. W związku z tym na terenie województwa w 2003 r. nowelizowane są granice obszarów chronionego krajobrazu. Wprowadzone zmiany ukształtują nowy, ciągły system obszarów chronionych w województwie. Ochrona terenów zieleni jest obowiązkiem gmin, które podejmują działania w kierunku rozwoju tych terenów. Rygorom ochronnym poddane są parki, zadrzewienia itp. Tworzenie nowych założeń parkowych oraz kształtowane miejskiej zieleni urządzonej wpłynie na poprawę ich struktury przyrodniczej. Szczególnie ważna będzie renowacja parków oraz terenów zieleni usytuowanych wzdłuż skarp i dolin rzecznych znajdujących się na terenie miast. Na terenach parkowych zastosowane będą gatunki właściwe dla siedliska ze znacznym udziałem zieleni niskiej i kępami zadrzewień. Kierunki działań: • objęcie formami ochrony przyrody pełnej reprezentacji zasobów przyrody województwa; • wzmocnienie ciągłości i spójności przestrzennej systemu obszarów chronionych; • nowelizacja granic obszarów chronionego krajobrazu; • opracowanie i bieżące wdrażanie planów ochrony rezerwatów, parków narodowych, parków krajobrazowych; • przygotowanie opracowań ekofizjograficznych gmin z wykorzystaniem dokumentacji dotyczących inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej gmin; • rygorystyczne przestrzeganie wymagań ochrony przyrody w odniesieniu do obiektów turystycznych i rekreacyjnych w aspekcie ochrony walorów przyrodniczych; • wspieranie gmin w ustanawianiu użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczokrajobrazowych na terenach rolniczych, gdzie występują pozostałości ekosystemów i cennych fragmentów krajobrazu; • wprowadzanie odpowiednich procedur lokalizacyjnych chroniących tereny cenne przyrodniczo przed przeinwestowaniem. • utrzymanie i rozwój śródmiejskich, w tym osiedlowych terenów zieleni. Ochrona fauny i flory Ochrona gatunkowa roślin i zwierząt ma na celu zabezpieczenie dziko występujących roślin lub zwierząt oraz ich siedlisk, a w szczególności gatunków rzadko występujących, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem. Niezbędne jest podjęcie działań związanych z aktywną ochroną fauny i flory oraz opracowanie programów ochrony tych populacji, dla których niewystarczająca do podtrzymania gatunku jest ochrona siedlisk. Duże znaczenie ma tworzenie sieci ostoi ptaków IBA (Important Bird Area), będących elementem międzynarodowego systemu ochrony ptaków i ich ostoi. Planowane jest wyznaczenie analogicznej sieci IPA (Important Plant Area) - obszarów ważnych dla flory. Na stan fauny i flory wpływają poszczególne sektory gospodarki. Wobec degradacji środowiska spowodowanej m.in. rozwojem turystyki, zachodzi potrzeba dokonania inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej terenów przeznaczonych do użytkowania turystyczno-rekreacyjnego. Waloryzacja ułatwi wyznaczenie na zagospodarowywanym obszarze terenów istotnych dla zwierząt np. ze względu na gody, łęgi itp. Rozwój sieci komunikacyjnej wymusi budowę przejść dla zwierząt nad i pod trasami komunikacyjnymi. Ze względu na gęstą sieć hydrograficzną wykorzystywaną również do produkcji energii istotne jest budowanie przepławek dla zwierząt wodnych. Kierunki działań: • określenie potrzeb w zakresie reintrodukcji gatunków roślin i zwierząt; • opracowanie planów ochrony siedlisk gatunków, które są zagrożone; • budowa przejść dla zwierząt nad trasami komunikacyjnymi i przepławek dla organizmów wodnych. Ochrona i utrzymanie krajobrazu rekreacyjnego 48 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Pokrywanie się obszarów najcenniejszych pod względem przyrodniczym z obszarami atrakcyjnymi turystycznie stwarza niebezpieczeństwo wzrostu ilości turystów i wzrostu negatywnego oddziaływania turystyki i rekreacji na zasoby przyrodnicze, w tym tereny chronione. Dynamiczny rozwój turystyki wymusza konieczność określenia zasad korzystania z zasobów przyrody. Szczególnie ważna jest edukacja przyrodnicza społeczeństwa w tym zakresie, która powinna przebiegać na różnych płaszczyznach, obejmując zarówno sferę środowiska przyrodniczego jak i środowiska kulturowego. Rozwój edukacji i wymiany informacji w celu podnoszenia społecznej świadomości celów i potrzeb w dziedzinie ochrony przyrody i różnorodności biologicznej, a także związanych z działaniami w tej sferze nie tylko kosztów, ale również korzyści jest jednym z zadań określonych w programie wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Państwa. Kierunki działań: • promowanie zachowań zgodnych z zasadami ochrony przyrody i krajobrazu; • rozwój sieci szlaków turystycznych i przyrodniczych ścieżek dydaktycznych; • monitoring ruchu turystycznego, szczególnie na obszarach chronionych; • selektywny dostęp do terenów cennych przyrodniczo oraz ochrona tych terenów przed zainwestowaniem i tzw. dzikim zagospodarowaniem; Utrzymanie tradycyjnego krajobrazu rolniczego Działania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej obejmują również sektor rolnictwa. Wspieranie form rolnictwa stosującego metody produkcji nienaruszające równowagi przyrodniczej, przede wszystkim rolnictwa ekologicznego jest jednym z celów stawianych przez II Politykę Ekologiczną Państwa w zakresie różnorodności biologicznej i ochrony przyrody. W procesie modernizacji obszarów wiejskich zagrożone stają się naturalne elementy krajobrazu. Szczególne i specyficzne dla województwa są murawy kserotermiczne (uwarunkowane ekstensywnym wypasem) oraz rozległe użytki zielone m.in. w dolinie Odry. Wartości przyrodnicze województwa wielkopolskiego, szczególnie doliny Warty i Odry narzucają preferowanie rolnictwa przyjaznego środowisku. Prośrodowiskowe rolnictwo oparte o gospodarstwa prowadzone indywidualnie lub współpracujące miedzy sobą, promujące tradycyjne metody gospodarowania, powinny być upowszechniane szczególnie na obszarach parków narodowych i krajobrazowych oraz terenach cennych przyrodniczo. Szansą dla tych obszarów będzie rozwój rolnictwa ekologicznego i agroturystyki. Jednym z najważniejszych instrumentów polityki zrównoważonego rozwoju terenów wiejskich są tzw. programy rolno-środowiskowe. Są one instrumentem finansowym, polegającym na wsparciu finansowym działań na rzecz ochrony środowiska i ochrony walorów krajobrazu wiejskiego, podejmowanych przez rolników (rolnicy otrzymują rekompensatę finansową za utracone dochody w wyniku ekstensyfikacji produkcji). Kierunki działań: • zachowanie tradycyjnych praktyk gospodarczych na terenach cennych przyrodniczo; • rozwój rolnictwa ekologicznego; • wdrażanie programów rolnośrodowiskowych. Lasy - ochrona i odtwarzanie różnorodności biologicznej systemów leśnych Z uwagi na warunki klimatyczne, glebowe i związany z nimi skład gatunkowy drzewostanów, lasy regionu są zagrożone szkodami powodowanymi przez czynniki natury ożywionej (biotyczne), nieożywionej (abiotyczne) oraz spowodowanymi przez człowieka (antropogeniczne). Ekosystemy leśne są silnie przekształcone a drzewostany leśne w dużym stopniu nie wykorzystują możliwości siedlisk, około 90 % lasów stanowią sztuczne drzewostany. Powyższa sytuacja wynika z braku rozpoznania glebowo-siedliskowego. Tereny leśne obszarów miejskich cechuje zły stan zachowania (spowodowany głównie częstą penetracją przez ludność) oraz małe zróżnicowanie gatunkowe (głównie sosna). Często czynnikiem limitującym obecność znaczniejszych walorów przyrodniczych i krajobrazowych jest zwarta zabudowa mieszkaniowa. W Polityce Leśnej Państwa bardzo dużą wagę przypisuje się ochronie zasobów przyrodniczych lasów i zwiększeniu ich powierzchni. W województwie wielkopolskim wiele czynników abiotycznych i antropogenicznych przyczyniło się do zakłócenia procesów fizjologicznych w rozwoju drzew i zmniejszyło ich naturalną odporność biologiczną. Dlatego duże znaczenie będzie miało przywrócenie do właściwego stanu siedlisk przyrodniczych charakteryzujących się silnym przekształceniem m.in. wskutek nasadzania sosny, zabiegów melioracyjnych, jak również wzbogacenie istniejącego drzewostanu. Istotne będzie dostosowanie nasadzeń do typu siedliska naturalnego i ograniczenie praktyki wprowadzania monokultur sosnowych na wszystkie typy siedlisk. Podstawą prawidłowych zalesień, są prowadzone rozpoznania glebowo-siedliskowe. 49 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Część lasów w województwie znajduje się w strefie oddziaływania przemysłu, są to zmiany także lokalne w drzewostanach wokół większych aglomeracji miejskich. Wobec tego duże znaczenie będzie miała kontynuacja prac prowadzonych przez Nadleśnictwa zmierzających do ograniczenia do minimum chorób i szkód w drzewostanach oraz do poprawy stanu zdrowotnego i sanitarnego lasów województwa. Kontynuacja realizowanych prac hodowlano-ochronnych w celu poprawy bioróżnorodności prowadzić będzie m.in. do zwiększania nasadzeń różnych gatunków liściastych, bardziej odpornych na zanieczyszczenia powietrza. Nadleśnictwa prowadzą prace ciągłe zmierzające do rozpoznania zasobów różnorodności biologicznej w lasach. Na terenach o szczególnych walorach przyrodniczych podejmowane działania zmierzają głównie do zbliżenia składu gatunkowego drzewostanów do ekosystemów naturalnych oraz do pełnego wykorzystania możliwości siedliskowych. Preferowane są biologiczne i mechaniczne metody ochrony lasu realizowane poprzez: zakładanie remiz, wywieszanie budek lęgowych, ochronę mrowisk, wykładanie pułapek na owady, korowanie. Podejmowane są różne przedsięwzięcia profilaktyczne, a w razie potrzeby zabiegi ratownicze drewna zasiedlonego przez owady. Ograniczać będzie się stosowanie środków chemicznych, głównie insektycydów, na korzyść biopreparatów, działających bardziej selektywnie. Zachowanie spójności przestrzennej obszaru województwa stanowi jeden z priorytetów Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Wielkopolskiego i odnosi się zarówno do obszarów przyrodniczych jak i gospodarczych. Jednym z działań zmierzających do zapewnienia ciągłości i przestrzennej spójności systemu obszarów leśnych w granicach województwa i sąsiadujących województw będzie zalesianie gleb nieprzydatnych rolniczo tj. gleb V i VI klasy. Ponadto zalesiane będą grunty zdegradowane oraz grunty pełniące funkcje ochronne wód powierzchniowych i podziemnych. Skład gatunkowy zalesień będzie odpowiadał potencjałowi troficznemu siedlisk. Wprowadzenie gatunków drzew liściastych zapobiegnie procesom bielicowienia i osuszania gleby, zwiększając odporność ekosystemów leśnych i zmniejszając zagrożenie pożarowe. Prowadzone zalesianie powinno również uwzględniać potrzeby ochrony walorów przyrodniczych gruntów nieleśnych w tym cennych łąk, muraw i in. Wzbogacenie składu runa leśnego nasadzeń porolnych z upływem lat zwiększy wartość biotyczną tych układów. W ostatnim czasie Regionalne Dyrekcje Lasów Państwowych przystąpiły do opracowania Regionalnych Programów Operacyjnych Polityki Leśnej Państwa (RPOPLP), będących częścią Narodowego Planu Leśnego (NPL) - dokumentu postulowanego przez Strategię Leśną Unii Europejskiej i wymaganego w polityce środowiskowej i rolnej Unii. Plan powinien ujmować takie zagadnienia jak: • zalesienie nieefektywnych gruntów porolnych; • doskonalenie gatunkowej i funkcjonalnej struktury lasów; • wzmaganie ochrony różnorodności biologicznej lasów; • wzmaganie akumulacji węgla atmosferycznego w ekosystemach leśnych; • doskonalenie lasów prywatnych (gospodarka, nadzór, szkolenia, organizacja); • promocja i marketing drewna; • określenie i doskonalenie związków leśnictwa z innymi sektorami gospodarczymi w zakresie rozwoju regionalnego; • współdziałanie leśnictwa ze społeczeństwem; • rekreacyjne użytkowanie i zagospodarowanie lasu; • współdziałanie leśnictwa z samorządami i administracją państwową na różnych poziomach regionalnych. Kierunki działań: • łączenie kompleksów leśnych, zwłaszcza w obszarze korytarzy ekologicznych i na obszarach wododziałów; • poprawa rozpoznania zasobów różnorodności biologicznej w lasach; • prowadzenie zalesiania terenów nieprzydatnych rolniczo równolegle z działaniami prowadzącymi do zróżnicowania struktury gatunkowej lasów; • racjonalne przeznaczanie obszarów leśnych na cele nieleśne; • stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym (pożary, choroby, szkodniki); • zapewnienie lasom i zadrzewieniem właściwego znaczenia w planowaniu przestrzennym, w tym kształtowaniu granicy rolno-leśnej i ochronie krajobrazu; 50 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • opracowanie i wdrażanie Regionalnego Programu Operacyjnego Polityki Leśnej Państwa; • odnowa zieleni dolin rzecznych, w tym ochrona lasów lęgowych. 3.1.6 Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców Mimo podejmowanych działań ochronnych nadal na terenie powiatu występują obszary i elementy środowiska przyrodniczego wymagające objęcia ochroną lub wzmożenia ochrony np.: • gleby niskiej klasy bonitacji przeznaczone do zalesień; • ochrona ekosystemów leśnych poprzez odtworzenie ich pierwotnego i naturalnego charakteru, sprzyjającego utrzymaniu ich naturalnej różnorodności biologicznej. Do zagadnień priorytetowych należy: • ochrona obszarów, zespołów i obiektów prawnie chronionych; • ochrona obszarów, zespołów i obiektów nie objętych jeszcze ochroną prawną, a prezentujących dużą wartość przyrodniczą. 3.1.7 Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć Kryteria wyboru narzucają obowiązujące przepisy w zakresie ochrony przyrody oraz strategia państwa i wojewódzka w zakresie ochrony przyrody. Zgodnie z przepisami starosta nie jest organem ochrony przyrody. Nie oznacza to jednak, że nie może współpracować z organami ochrony przyrody i nadleśnictwami (zwłaszcza w zakresie nadzoru nad pracami gospodarczymi i ochronnymi w lasach prywatnych). 3.1.8 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej Brak jest przedsięwzięć inwestycyjnych; wszystkie działania powiatu ograniczają się do przedsięwzięć pozainwestycyjnych i to wyłącznie w ramach współpracy z organami ochrony przyrody i nadleśnictwami. W działaniach powiatu dotyczących różnych aspektów gospodarczych i społecznych należy uwzględnić realizację następujących zasad związanych z ochroną przyrody: • zakaz lokalizacji obiektów powodujących zanieczyszczenie powietrza, wody i gleby lub też uciążliwych dla otoczenia ze względu na źródła hałasu bądź odrażającego zapachu (odoru); • lokalizacja obiektów rekreacyjnych i turystycznych podporządkowana wymogom ochrony środowiska przyrodniczego; • wszelkie budownictwo mieszkaniowe, usługowe, turystyczne itp. należy harmonizować z otaczającym krajobrazem; • zakaz lokalizowania bezściółkowych przemysłowych ferm hodowlanych; • inwestycje melioracyjne projektować i realizować w sposób nie powodujący szkód w istniejących ekosystemach dla zachowania właściwych stosunków wodnych w glebie; • stosowanie środków ochrony roślin musi uwzględniać zasadę ich selektywnego działania, a w przyszłości ograniczenia na rzecz upowszechniania biologicznych metod zwalczania szkodników; • przeciwdziałać wypalaniu traw; • dążyć do zwiększenia powierzchni leśnej oraz zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, przeciwdziałać dewastacji powierzchni leśnych w tym runa leśnego; • zabezpieczenie lasów i zadrzewień przed zanieczyszczeniami i pożarami; • ograniczenie możliwości wycinania drzew i krzewów oraz likwidacji terenów zieleni. • wzmożenie działań ochronnych i konserwatorskich podejmowanych w takich obiektach jak: rezerwaty przyrody, obszary chronionego krajobrazu, pomniki przyrody, użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, parki rekreacyjne, szczególnie chronione gatunki fauny i flory, obiekty zabytkowe – współpraca; • prowadzenie nadzoru nad lasami prywatnymi i zalesionymi gruntami porolnymi; • prowadzenie prac inwentaryzacyjnych, zwłaszcza dotyczących występowania siedlisk przyrodniczocennych podlegających ochronie – podejmowanie działań zmierzających do sformalizowania prawnego tej ochrony. 51 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 1 2 3 4 5 6 7 52 Objęcie ochroną obszarów, zespołów i obiektów nie P objętych nią jeszcze, a prezentujących dużą wartość przyrodniczą. wojewoda/ zarząd powiatu, gminy, organizacje pozarządowe Opracowanie i realizacja programu promocji dziedzictwa P kulturowego regionu zarząd województwa/ zarząd powiatu, gminy, instytucje kultury Systematyczne wykonywanie wojewoda/ zabiegów pielęgnacyjnych i gminy, zarząd P/I ochronnych istniejących popowiatu, orgamników przyrody nizacje ekologiczne rząd/ zarząd Zachowanie małych gospodarstw rolnych w rejonach o województwa, P dużych wartościach przyrodni- zarząd powiatu, gminy czych lub wrażliwych ekologicznie. Prowadzenie prac zadrzewie- właściciele niowych i zalesieniowych na nieruchomości/ gruntach o niskiej przydatności zarząd powiatu, I rolniczej z preferencją tworze- gminy nia przeciwerozyjnych pasów ochronnych gospodarstwa Zarybianie zbiorników wodnych i wód płynących różno- rybackie/ zaI rodnymi gatunkami rodzimych rząd powiatu, przedstawicieli akwafauny Prowadzenie działań, wspomagających rozwój populacji, szczególnie rodzimych gatunków drobnej zwierzyny łownej P o zauważalnym spadku ich liczebności na terenach dzierżawionych obwodów łowieckich właściwe koła Polskiego Związku Łowieckiego/ zarząd powiatu, gminy Potencjalne źródła finansowania 13 14 15 Ocena ważności w hierarchii zadań 9 10 11 12 Zadania koordynowane 2011 8 zarząd powiatu/ gminy, park narodowy, park krajobrazowy, organizacje turystyczne 2010 7 Zadania własne 2009 6 Szacunkowe nakłady 2 Opracowanie i wdrożenie programów promocji terenów P słabo rozwiniętych turystycznie. 5 Cel przedsięwzięcia 1 zarząd powiatu/ Włączenie terenów powiatu w gminy, organiP system szlaków turystycznych zacje turystyczregionu ne 2008 4 2 2007 3 1 2006 Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna / Jednostki współpracujące 2005 Termin realizacji 2004 L.p. Rodzaj przedsięwzięcia Tabela 12. 16 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 8 Prowadzenie zgodnej z wymogami ochrony środowiska P gospodarki na stawach rybnych Dopuszczanie w sąsiedztwie i na terenach podlegających wszelkim formom ochrony 9 P lokalizacji wyłącznie przedsięwzięć nie mających znaczącego wpływu na środowisko Renowacja terenów zielonych, w szczególności parków wiej10 P/I skich. gospodarstwa rybackie, rolnicy/ zarząd powiatu, gminy wojewoda/ park narodowy, zarząd parków krajobrazowych, gminy, zarząd powiatu właściciele nieruchomości/ wojewoda, gminy Wytyczne dla gmin 1 2 3 4 5 6 7 Renowacja terenów zielonych, gminy/zarządcy w szczególności zabytkowych i właściciele P/I parków nieruchomości Podejmowanie działań w sprawie ustanowienia małych form ochrony przyrody (obszary chronionego krajobrazu, P pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczokrajobrazowe) Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego wysokiego udziału P powierzchni biologiczne czynnych (zieleń niska, zieleń średnia i wysoka, oczka wodne itp.) gminy/ wojewódzki konserwator przyrody Wspieranie przedsięwzięć mających na celu utrzymanie i powiększanie terenów zieleni, zadrzewień, zakrzewień i reP/I miz śródpolnych, między innymi w celu ograniczenia niekorzystnych zjawisk erozyjnych, oraz parków w tym wiejskich i miejskich Wytyczenie, przydatnych turystom i mieszkańcom dla doP/I jazdu do szkół i pracy, ścieżek rowerowych i szlaków turystyki pieszej gminy/ zarząd zieleni komunalnej gminy/ gminy/ organizacje gospodarcze organizatorów turystyki gminy/ zarządcy dróg, właściciele gruntów Program ochrony i ekspozycji gminy/ organiwartości przyrodniczych i kul- zacje pozarząturowych gmin, waloryzacja dowe, instytucje P środowiska przyrodniczego ochrony przyrody, lokalne środowiska naukowe I Zwiększanie zasobów zieleni śródpolnej i przydrożnej 53 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Wprowadzenie do codziennej praktyki zasad racjonalnego P pozyskiwania drewna z jednoczesnym wprowadzaniem nasadzeń drzew i krzewów Zachowanie i ochrona charakterystycznej dla regionu strukP tury obszarów cennych przyrodniczo 8 gminy/ właściciele lasów i nieruchomości gminy/ instytucje ochrony 9 przyrody, organizacje pozarządowe Ochrona, utrzymanie i tworze- gminy/ instytunie brakujących korytarzy cje ochrony ekologicznych przyrody, orga10 P/I nizacje pozarządowe, właściciele nieruchomości Określenie w planach zagogminy/ instytuspodarowania przestrzennego cje ochrony 11 P obszarów wrażliwych na anprzyrody, orgatropopresję nizacje pozarządowe Ochrona i wzrost funkcji zagminy/ koła drzewień śródpolnych, przyłowieckie, orga12 P drożnych, na terenach zieleni nizacje ekologiczne, Rozbudowa sieci ścieżek rowerowych i szlaków pieszych, organizacja punktów widokowych 13 I 14 Uwzględnienie w planowaniu przestrzennym potrzeby P zwiększenia lesistości obszaru powiatu gminy/ organizacje gospodarcze organizatorów turystyki gminy/ Restrykcyjny nadzór nad prze- gminy/ P strzeganiem zakazu wypalania łąk, ściernisk, rowów itp. Systematyczna realizacja gminy/ P opracowań ekofizjograficznych 15 16 Objaśnienia: P – zadania pozainwestycyjne I – zadania inwestycyjne 3.1.9 Wytyczne do sporządzania programów gminnych Ochrona cennych ekosystemów lub obiektów powinna być priorytetem w działaniach związanych z ochroną przyrody. Podniesienie bioróżnorodności wpłynie na równowagę i trwałość wielu ekosystemów mających znaczenie lokalne. Cel ten zostanie osiągnięty poprzez realizację następujących działań: • wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych i wzdłuż dróg; • zalesienia gruntów porolnych i zdegradowanych gatunkami rodzimymi; • edukacja rolników w zakresie prawidłowej uprawy gruntów rolnych; • stworzenie ośrodków rekreacji w naturalnych warunkach z zachowaniem walorów przyrodniczych; • opracowanie a następnie wdrożenie programu rewitalizacji parków, tworzenie nowych parków; • restrykcyjne przestrzeganie zakazu wypalania łąk, ściernisk, rowów itp.; 54 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • • objęcie ochroną cennych przyrodniczo obiektów i terenów; sprawnie funkcjonujące „centra edukacji przyrodniczej” promujące walory ekologiczne gminy; • sprawnie funkcjonujący system konsultacji społecznych dotyczących problemów środowiska; • wykonanie inwentaryzacji przyrodniczej; • wykonanie opracowań ekofizjograficznych; • podejmowanie działań (uchwały rad gmin) w sprawie obejmowania ochroną: pomników przyrody, użytków ekologicznych, zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, stanowisk dokumentacyjnych. Przypisując strefie obszarów chronionych w każdej gminie wiodącą funkcje ekologiczną ustalić należy dla niej następujące zasady gospodarowania: • zachowanie wielkości i wartości ekologicznej elementów tworzących system przyrodniczy gminy (lasów, kompleksów łąk, wszelkiego rodzaju zieleni, cieków itp.), • odtwarzanie i wzbogacanie wartości ekologicznych, które uległy degradacji (renaturalizacja cieków, dolesianie, uzupełnianie istniejących i wprowadzanie nowych zadrzewień wszędzie, gdzie jest to możliwe, • tereny tworzące system ekologiczny gminy powinny być zwarte przestrzennie i powiązane bez barier z analogicznymi terenami w systemie, • zastosowanie form architektonicznych i struktury zabudowy umożliwiających swobodny przepływ powietrza i migracji gatunków (wysokość i lokalizacja budynków uwzględniająca kierunki przewietrzania, ażurowe ogrodzenia, przepusty pod drogami), • unikanie lokalizacji inwestycji szkodliwych dla środowiska, z wyjątkiem niezbędnych tras komunikacyjnych, Dopuścić można budowę obiektów pod warunkiem, że udział terenów otwartych (nie zabudowanych i nie przykrytych substancja nieprzepuszczalną) wyniesie co najmniej: 45 % działki na terenach o wysokiej intensywności zabudowy, 75 % działki na terenach o niskiej intensywności zabudowy. 3.2. Ochrona i zrównoważony rozwój lasów 3.2.1 Analiza stanu istniejącego Lasy Powiatu Krotoszyńskiego administracyjnie należą do trzech nadleśnictw: Krotoszyn, Jarocin i Piaski. Nadleśnictwo Krotoszyn Historia, położenie, ogólna charakterystyka. Kompleksy leśne Nadleśnictwa położone są w III Krainie Wielkopolsko- Pomorskiej, w 8 Dzielnicy - Krotoszyńskiej (z wyjątkiem małego fragmentu w części południowo-wschodniej, położonej w 9 Dzielnicy tj. Kotlinie ŻmigrodzkoGrabowskiej). Dominującym typem siedliskowym lasu jest las świeży. Siedliska lasowe stanowią 77 % wszystkich występujących na terenie nadleśnictwa typów siedliskowych. Świadczy to o dużych możliwościach produkcyjnych i potencjalnym wachlarzu gatunków lasotwórczych, pomocniczych i biocenotycznych. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna zwyczajna występująca na powierzchni 8703 ha, tj. 48,3 % powierzchni leśnej Nadleśnictwa. Drugim bardzo ważnym gatunkiem lasotwórczym jest dąb szypułkowy, tworzący drzewostany lite i z przewagą na powierzchni ok. 6810 ha, tj. 38% powierzchni leśnej Nadleśnictwa. Lasy obecnego Nadleśnictwa Krotoszyn przed II wojną światową stanowiły własność lasów państwowych (ok. 53 %), wielkiej własności ziemskiej (ok. 27 %), miejską (ok.6 %) i chłopską (ok. 14 %). Lasy państwowe wchodziły w skład nadleśnictw: Gliśnica (4709,5 ha) i Jasne Pole (5603,74 ha). Lasy państwowe Nadleśnictwa Gliśnica i Jasne Pole wraz z lasami obecnego obrębu Świeca Nadleśnictwa Antonin w latach 1819-1927 były własnością niemieckiego księcia Thum und Taxis pod nazwą Księstwa Krotoszyńskiego. W 1927 r lasy te w drodze przymusowego wykupu nabył Skarb Państwa. Podzielono je wówczas na 3 Nadleśnictwa: Gliśnica, Jasne Pole i Świeca. Zarządzeniem Naczelnego Dyrektora Lasów Państwowych z dnia 26 czerwca 1973 r. oraz Dyrektora Okręgowego Zarządu Lasów Państwowych w Poznaniu z 29.06.1973 r utworzone zostało Nadleśnictwo Baszków z siedzibą w Baszkowie w skład którego weszły dotychczasowe nadleśnictwa a obecnie obręby Baszków, Gliśnica i Jasne Pole. Protokołem z dnia 1 stycznia 1974 r. do obrębu Baszków włączono leśnictwo Wielki Bór z Nadleśnictwa Rawicz a do obrębu Gliśnica włączono leśnictwo Bażantarnia z Nadleśnictwa Taczanów. Z dniem 1 stycznia 1975 r. 55 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego została zmieniona została nazwa na Nadleśnictwo Krotoszyn z równoczesnym przeniesieniem siedziby Nadleśnictwa do Krotoszyna. Organizacja. Nadleśnictwo składa się z trzech obrębów: Baszków, Gliśnica, Jasne Pole i 19 leśnictw: Smoszew, Sulmierzyce, Chachalnia, Baszków, Rochy, Lila, Kuklinów, Smolice, Wielki Bór, Łąkociny, Borowina, Kamionka, Wisławka, Bażantarnia, Miłowiec, Starylas, Sokołówka, Jelonek, Stare Budy. Ochrona środowiska leśnego. Układ siedlisk, struktura wiekowa i gatunkowa drzewostanów sprawia, że ich zagrożenie za strony czynników biotycznych jest stosunkowo niewielkie. Czynnikami mającymi podstawowy wpływ na zdrowotność lasu są opady, szczególnie w okresie wegetacyjnym jako czynnik stymulujący wzrost i rozwój drzewostanów oraz szkodliwe działanie grzybów, owadów i ssaków. Znaczna susza w latach 1982-1984 (roczne opady od 333,8 mm do 442,7 mm) spowodowała proces zamierania drzewostanów dębowych. Proces ten trwa nadal z różnym nasileniem. W osłabionych fizjologicznie drzewostanach dębowych zaczęły rozwijać się grzyby patogeniczne w efekcie czego nastąpiło anormalne wydzielanie posuszu, Na terenie Nadleśnictwa wystąpiły również szkody od huraganu – największe stwierdzono w dniu 5 sierpnia 1993 roku, kiedy to wiatr powalił ok.25 tys. m 3 grubizny. Spośród chorób grzybowych znaczenie gospodarcze mają: osutka sosny, mączniak dębu, zgorzel siewek, huba korzeniowa i opieńki. Pod względem zagrożenia pożarowego Nadleśnictwo jest zakwalifikowane do II kategorii. Oferta handlowa. Zgodnie z Planu Urządzania Lasu obowiązującego na lata 1998-2007 pozyskanie drewna w Nadleśnictwie wynosi nie więcej niż 709448 m3 grubizny netto, w tym etat cięć w użytkowaniu: • rębnym – 304 950 m3 grubizny netto • przedrębnym – 404 498 m3. Nadleśnictwo realizuje również zadania pielęgnacji upraw i młodników, zalesienia i odnowienia, Ochrona przyrody i obiektów historycznych, turystyka. Na terenie Nadleśnictwa występują następujące formy ochrony przyrody: • pomniki przyrody - 25 obiektów • rezerwaty przyrody – 6 rezerwatów o łącznej powierzchni 127 ha • Obszar Chronionego Krajobrazu „Dąbrowy Krotoszyńskie i Baszków–Rochy” o powierzchni 55 800 ha, w tym 15 600 ha lasów • Park Krajobrazowy „Dolina Baryczy” (w granicach parku znajduje się pięć wydzieleń drzewostanów sosnowych leśnictwa Bażantarnia o powierzchni 17 ha). Na terenie Nadleśnictwa wyróżniono także lasy ochronne o powierzchni 15 071,90 ha (dominują dwie kategorie: lasy wodochronne oraz lasy - cenne fragmenty rodzimej przyrody). Występują także zabytkowe obiekty historyczne: • cmentarzysko z epoki brązu zwane „Piramidami Krotoszyńskimi” – leśnictwo Smoszew • wczesnośredniowieczne cmentarzysko kurhanowe - leśnictwo Rochy. • cmentarzysko z II epoki brązu - leśnictwo Wisławka • kurhan prehistoryczny – leśnictwo Starylas • Szaniec Powstańczy z Powstania Wielkopolskiego - leśnictwo Chachalnia. Na terenie Nadleśnictwa zlokalizowane są 33 obiekty turystyczne w tym 8 z możliwością rozpalenia ogniska. W obrębie Baszków usytuowana została Ekologiczna Ścieżka Przyrodnicza o długości 4280 m przebiegająca przez dwa rezerwaty przyrody. Nadleśnictwo posiada bazę noclegową w postaci kwatery myśliwskiej w miejscowości Baszków oraz pokoje gościnne w Krotoszynie. Nadleśnictwo Jarocin Krótka charakterystyka Nadleśnictwo Jarocin położone jest na terenie województwa wielkopolskiego w 13 gminach należących do trzech powiatów, w tym niewielka część na terenie Powiatu Krotoszyńskiego, Administracyjnie Nadleśnictwo podlega Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu. Dzieli się na trzy obręby (dawne nadleśnictwa): Czeszewo, Jarocin, Klęka. • Zasięg terytorialny Nadleśnictwa -130.454 ha. • Powierzchnia ogólna - 23.467,95 ha. • Liczba kompleksów leśnych – 249. 56 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Ochrona przyrody Rezerwaty (poza terytorium Powiatu Krotoszyńskiego): • rezerwat przyrody „Dębno nad Wartą” (pow. 21,62 ha) – faunistyczny, utworzony w celu ochrony rzadkich zwierząt bezkręgowych • rezerwat przyrody „Dwunastak” (pow. 9,12 ha) – leśny, utworzony w celu zachowania fragmentu grądu niskiego, łęgu i lasu mieszanego o cechach zespołów naturalnych dla potrzeb naukowych i dydaktycznych • rezerwat „Czeszewo” (27,61 ha) – leśny, utworzony dla zachowania fragmentu lasu łęgowego o cechach naturalnych do celów naukowych, dydaktycznych oraz ze względu na walory krajobrazowe, powierzchnia leśna zakwalifikowana do łęgu wiązowojesionowego Ficario-Ulmetum campestris • rezerwat przyrody „Lutynia” (45,88 ha) – leśny, utworzony w celu zachowania fragmentu lasu łęgowego, ze względów naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych, występują w rezerwacie następujące zbiorowiska leśne: o zespół grądu środkowo-europejskiego Galio-Silvatici-carpinetum: o zespół łęgu wiązowo-jesionowego Ficario-Ulmetum campestris oraz zespoły szuwarowe na powierzchniach nieleśnych (bagnach). Obszary cenne przyrodniczo. Kompleks leśny położony na lewym brzegu Warty, u ujścia Lutyni, uznawany za jeden z najcenniejszych obiektów przyrodniczych Wielkopolski zwyczajowo nazywany „Lasy Czeszewskie”, wchodzi w skład Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego. Walory tego obszaru to naturalność występujących tu zbiorowisk powstałych pod wpływem wód Warty i Lutyni oraz niespotykana różnorodność flory i fauny. Wykorzystywany jest do celów naukowych i dydaktycznych. Utworzony tu został pierwszy w Wielkopolsce rezerwat przyrody (obecnie utworzono dwa rezerwaty). Flora Na terenie Nadleśnictwa Jarocin występuje ok. 680 gatunków roślin naczyniowych - w tym ok. 44 gatunki drzew. Wiele gatunków jest objętych ochroną ścisłą oraz umieszczonych na listach zagrożonych i ginących gatunków roślin Wielkopolski. Turystyka Punkt widokowy. Zlokalizowany przy trasie z Żerkowa do Śmiełowa w leśnictwie Rozmarynów. Punkt z widokiem na fragment Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego. Wyposażony w ławki, stoły i wiatę. Ścieżka dydaktyczno-rowerowa. Ścieżka położona w lesie przylegającym do granic administracyjnych miasta Koźmin WIkp. o powierzchni ok. 38 ha („Uroczysko Orla”, nazwa od rzeki Orli przepływającej przez kompleks, należy do leśnictwa Potarzyca), Pole biwakowe. W sąsiedztwie wsi Czeszewo w leśnictwie Warta, nad rzeką zlokalizowano pole namiotowe a na nim drewniany wigwam wyposażony w energię elektryczną z miejscem na ognisko. Jest to miejsce szczególnie chętnie wykorzystywane na organizowanie obozowisk. Lasy Gminy Koźmin Wlkp. Lesistość gminy nie jest duża ze względu na przewagę żyznych gleb wykorzystywanych rolniczo. Typ drzewostanów odpowiada charakterystykom drzewostanowym całej Dzielnicy Krotoszyńskiej. Obszar ten leży poza naturalnym zasięgiem takich gatunków lasotwórczych jak: świerk, jodła, modrzew polski. Przez teren Dzielnicy, nieco na południe od Gostynia, przebiega granica ich zasięgu. Gatunkiem charakterystycznym jest dąb. Udział siedliskowych typów lasów jest odzwierciedleniem ilościowego i przestrzennego układu gleb i na terenie Dzielnicy Krotoszyńskiej przedstawia się następująco: bór suchy - 0,2 %, bór świeży - 8,1 %, bór wilgotny - 0,2 %, bór mieszany świeży - 13,3 %, bór mieszany wilgotny 6,9 %, las mieszany - 16 5, las świeży - 51,2 %, las wilgotny - 2 %, ols jesionowy - 0,5 %, ols - 1,6 %. Typologiczne tło stanowią siedliska lasowe, stanowiące ok. 70 % powierzchni leśnej, przy 28 % udziale siedlisk borowych i 2 % udziale olsów. Podstawowy zasób zespołów leśnych gminy Koźmin Wlkp. stanowi kompleks leśny Leśnictwa Potarzyca (Nadleśnictwo Jarocin), leżący w północnej części gminy, odwadniany przez Obrę. Dominują w nim siedliska lasowe (lasów mieszanych świeżych, lasów mieszanych wilgotnych, lasów świeżych, lasów wilgotnych) z niewielkim udziałem borów mieszanych świeżych, borów mieszanych wilgotnych i olsów jesionowych. Podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest dąb, reprezentowany przez wszystkie klasy wieku, w tym drzewostany ponad 100. letnie. Domieszkę stanowią: sosna, świerk, brzoza, grab, w miejscach bardziej uwilgoconych (olsy) - olsza i jesion oraz topola. 57 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Oprócz kompleksów leśnych powiązanych dolinami rzecznymi, rowami melioracyjnymi w jeden system przyrodniczy gminy, istnieją jeszcze dwa wyspowe obszary leśne. Pierwszy z nich, na zachód od miejscowości Mokronos na granicy gminy, to oderwana enklawa żyznych lasów liściastych na siedliskach wilgotnych (LMśw, Lśw, LW). Drugi kompleks leśny położony w sąsiedztwie wsi Borzęciczki ma szczególne znaczenie biocenotyczne. Stanowi on bowiem poprzez dolinę Radęcy Borzęcickiej połączenie z dużym kompleksem leśnym Leśnictwa Międzyborze, położonym na terenie gmin Pogorzela i Borek Wlkp. Dla wspomagania funkcji biocenotycznej należałoby towarzyszącym dolinie Radęcy obszarom rolniczym przypisać rolę łącznika ekologicznego poprzez wprowadzenie kępowych nasadzeń. W ten sposób nastąpiłoby płynne włączenie systemu przyrodniczego gminy Koźmin Wlkp. w regionalny system przyrodniczy. Na gruntach rolnych spotykane są pojedyncze drzewa, grupy drzew i pasy zadrzewieniowe, w tym zadrzewienia towarzyszące rowom melioracyjnym, złożone z olszy, topoli i wierzb. Lasy gminy Kobylin Grunty leśne zajmują tylko 11 % powierzchni gminy; nie wyróżniono lasów ochronnych. Lasy, które uznać można za spełniające kryteria Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 25 sierpnia 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu uznawania lasów za ochronne oraz szczegółowych zasad prowadzenia w nich gospodarki leśnej (Dz. U. nr 67, poz. 337) w zakresie funkcji wodochronnych położone są na terenie obszaru zasobowego Smolice-Rębiechów i w dolinie Orli. Lasy Gminy Rozdrażew Tereny leśne gminy Rozdrażew znajdują się w zasięgu oddziaływania Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu z jednostką terenową w Nadleśnictwie Krotoszyn, Obrębie: Jasne Pole oraz w Leśnictwie: Sokołówka i Jelonek. Zgodnie z danymi z 1998 r. lasy łącznie z gruntami zadrzewionymi zajmują 37,3058 ha, czyli 0,5 °/o całkowitej powierzchni gminy, przy średniej dla byłego województwa kaliskiego wynoszącej 23,5 %: Tabela 13. Wyszczególnienie Użytki rolne w tym: grunty orne i sady użytki zielone Lasy i zadrzewienia Pozostałe Ogółem: Powierzchnia w ha 7299,00 6943,00 356,00 37,31 517,69 7854,00 Powierzchnia w % 92,92 88,40 4,53 0,50 6,57 100,00 Udział powierzchni leśnej w poszczególnych wsiach gminy Rozdrażew jest następujący (dane z 1998 r.): Tabela 14. Lp. l 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Powierzchnia ogólna w ha Budy 387,9000 Chwałki 55,5549 Dąbrowa 1110,2339 Dzielice 761,0678 Grębów 810,0082 Henryków 103,3826 Maciejew 593.5521 Nowa Wieś 921,9893 Rozdrażew 1310,9852 Rozdraźewek 324,4160 Trzemeszno 529,1124 Wolenice 507,1382 Wyki 438,6700 Ogółem gmina: 7854,0106 Wieś Powierzchnia lasów w ha w% 0,84 0,10 17,15 0,42 1,51 1,66 2,81 0,4258 1,44 10,95 37,3058 0,2 0,2 1,5 0,1 0,3 0,2 0,2 0,1 0,3 2,5 0,5 Analiza lesistości poszczególnych wsi wykazuje niezwykle niskie procentowe wartości. Wsie: Grębów, Henryków i Rozdrażewek pozbawione są całkowicie terenów leśnych. Większość wsi znajduje się w przedziale 0,1-1,0 % powierzchni leśne. Wyjątek stanowi północna (wieś Wyki) 58 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego oraz południowa część gminy Rozdrażew (wieś Dąbrowa), charakteryzujące się nieco wyższym w skali gminy udziałem powierzchni leśnej, wynoszącym odpowiednio 2,5 % i 1,5 %. W ogólnej powierzchni leśnej dominują lasy państwowe (98 %). Lasy indywidualne o powierzchni 0,78 ha stanowią około 2 % powierzchni leśnej Skupiają się one we wsiach Rozdrażew (0,58 ha) oraz Trzemeszno (0,20 ha). Ekosystemy leśne gminy Rozdrażew należące do Skarbu Państwa to fragmenty lasu mieszanego. Przeważają drzewostany sosnowe w przedziale wiekowym 40-80 lat z udziałem dębu i świerka. Lasy prywatne budują drzewostany liściaste (akacje, topole) w wieku 30-45 lat. Zagrożenie ekosystemów leśnych gminy Rozdrażew wynika z małej różnorodności gatunkowej lasów, wpływającej na ich stan zdrowotny oraz obniżone walory estetyczne. Monokultury iglaste są bowiem z natury mało odporne na działanie szkodliwych czynników biotycznych, abiotycznych oraz antropogenicznych. Niebezpieczeństwo lasów monokulturowych to możliwość pojawienia się pożarów, niszczących środowisko florystyczne oraz faunistyczne oraz szkodników. Zaznaczająca się na terenie gminy Rozdrażew niezgodność składu gatunkowego ze składem pożądanym stanowi następstwo stosowania nieodpowiedniego składu gatunkowego przy sadzeniu a szczególnie pielęgnacji upraw. Analiza przydatności rekreacyjnej i turystycznej niewielkich powierzchniowo ekosystemów leśnych gminy Rozdrażew wykazuje dogodne warunki do penetracji pieszej i zbierania runa leśnego (bogaty podszyt leśny). Dotyczy to zarówno lasów państwowych jak i prywatnych. Od wschodu do gminy Rozdrażew przylega kompleks unikalnych w skali europejskiej lasów dębowych objętych ochroną w postaci Obszaru Chronionego Krajobrazu „Dąbrowy Krotoszyńskie”. Występujące na terenie sąsiedniej gminy siedliska to bór mieszany świeży (Bmśw) oraz las świeży (Lśw) i las mieszany świeży (Lmś). W strukturze gatunkowej przeważają dęby z dużym udziałem drzew powyżej 100 lat. Zgodnie z planem zwiększania lesistości kraju część terenów o słabych glebach, nieużytków podlega procesowi zalesiania. Zgodnie z ewidencją gruntów (1998 r.) gmina dysponuje nieznaczną ilością około 1,6 ha gruntów rolnych klasy VIz oraz pewną powierzchnią gleb klasy VI około 92 ha. Obszary te stanowią potencjalne tereny powiększania kompleksów leśnych. Powierzchnia zadrzewień i zakrzaczeń na terenie gminy Rozdrażew wynosi 7,52 ha (stan na 1998 r.). Gmina Sulmierzyce nie posiada prawie lasów, ale sąsiaduje z dużymi obszarami leśnymi przylegającymi do granic gminy od wschodu i południa, są to tzw. dąbrowy krotoszyńskie. Na terenie tym utworzony został Obszar Chronionego Krajobrazu „Dąbrowy Krotoszyńskie”, którego granice przebiegają przez południową i wschodnią część gminy Rozdrażew. Lasy na terenie miasta Sulmierzyce należą do obwodu nadleśnictwa Krotoszyn. Przed poszerzeniem granic administracyjnych miasta powierzchnia lasów wynosiła 83 ha, w tym 54 ha stanowiły lasy prywatne. Po poszerzeniu granic administracyjnych miasta powierzchnia lasów w mieście wynosi 741 ha, w tym lasy państwowe 545 ha i lasy prywatne 178 ha (25,4 % ogólnej powierzchni miasta; wskaźnik lesistości 25,6 %) (dane z 1998 r.). Lasy prywatne oraz komunalne posiadają opracowane uproszczone plany urządzenia lasów. Lasy stanowiące własność osób fizycznych: powierzchnia zalesiona 55,64 ha, powierzchnia niezalesiona 0,35 ha (Uproszczony Plan Urządzania Lasów stanowiących własność osób fizycznych – według stanu na dzień 30 września 1992 r., obowiązujący od 1 stycznia 1993 r. do 31 grudnia 2002 r.). Lasy stanowiące własność miasta: powierzchnia zalesiona 7,97 ha, powierzchnia niezalesiona 0,40 ha (Uproszczony Plan Urządzania Lasów należących do Urzędu Miasta Sulmierzyce obowiązujący od l stycznia 1995 r. do 3l grudnia 2005 r.). Ogólne problemy dotyczące terenów zielonych w mieście, w tym także lasów obrazuje poniższe zestawienie: Tabela 15 CECHA DOMINUJĄCA • • niski wskaźnik miejskich tere• nów zielonych na 1 mieszkańca wysoki wskaźnik lesistości • terenu POŻĄDANE KIERUNKI PRZEKSZTAŁCEŃ sukcesywne zwiększanie wskaźnika miejskich terenów zielonych na 1 mieszkańca sukcesywne dolesienia na podstawie granicy rolno-leśnej • • • TRUDNOŚCI W REALIZACJI CELU wysokie koszty urządzania miejskich terenów zielonych brak specjalistycznego przedsiębiorstwa zieleni miejskiej prywatna własność gruntów przeznaczonych na cele zieleni miejskiej 59 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 3.2.1.1 Obszary, których klasyfikacja gruntów budzi wątpliwości Nie wyróżnia się obszarów, których klasyfikacja gruntów budzi wątpliwości. Szczegółowe dane dotyczące klasyfikacji gruntów zawierają operaty urządzeniowe gospodarstwa leśnego poszczególnych nadleśnictw. 3.2.1.2 Stan gospodarki w lasach prywatnych Powierzchnie lasów prywatnych są niewielkie, najczęściej od kilku do kilkunastu, rzadziej kilkudziesięciu hektarów. Gospodarka prowadzona jest przez nadleśnictwa (operaty uproszczone) przy współpracy z zarządem powiatu (zgodnie z zawartymi umowami), podobnie jak nadzór nad tego typu lasami. Podstawowe zagrożenia to nielegalne wyręby, pożary i szkodliwe owady (zwalczane przez nadleśnictwa). 3.2.2 Przewidywane kierunki zmian Przewidywane kierunki zmian związane są z jednej strony ze zwiększeniem powierzchni leśnych poprzez zalesianie, a z drugiej z przebudową drzewostanów zgodnie z występującymi siedliskami, co szczegółowo określają operatu urządzeniowe w poszczególnych nadleśnictwach. 3.2.3 Przyjęte cele i priorytety Zasady polityki przestrzennej, obejmują między innymi zachowanie istniejących lasów, ze szczególnym uwzględnieniem ich ochrony w tym m.in. jako rezerwatów przyrody. Podstawowym celem jest ochrona ekosystemów leśnych oraz zalesianie nieużytków i zwiększanie zalesiania gruntów, które wypadają z produkcji rolnej. Ponadto należy stopniowo zamieniać strukturę gatunkową lasów, w taki sposób, aby zmniejszyć zagrożenie pożarowe, dostosować siedliska funkcji rekreacyjnej i ochronnej lasów, zwiększyć atrakcyjność poznawczą lasów, zmniejszyć zagrożenia ze strony szkodników. Konieczne jest współdziałanie z właścicielami lasów, w celu udostępnienia i zagospodarowania lasów dla celów turystyki i rekreacji. Na terenach rolnych niezbędne jest wprowadzanie nowych zadrzewień śródpolnych, które są elementem krajobrazu rolniczego tworzonego przez człowieka. Mogą one mieć różne pochodzenie: jako relikt naturalnej roślinności leśnej, wynik spontanicznej kolonizacji dokonywanej przez drzewa i krzewy, celowe sadzenie zadrzewień jedno- lub wielogatunkowych. Zadrzewienia pochodzenia antropogenicznego występują zwykle w postaci dwóch lub więcej równoległych rzędów drzew i krzewów, o szerokości 10 m. Zadrzewienia ograniczają szkody wyrządzane przez wiatr roślinom (wyleganie zbóż, zakłócanie zapylania, strącanie owoców i liści, hamowanie wzrostu). Dają schronienie przed wiatrem i słońcem pasącemu się bydłu, zapobiegają tworzeniu się śnieżnych lub piaskowych zasp na drogach, hamują erozję wietrzną, chronią przed wiatrem ogrody i parki. Mają ogromną rolę biocenotyczną jako miejsce występowania wielu gatunków roślin i zwierząt, czym wzbogacają lokalne zasoby przyrodnicze (zwiększenie różnorodności gatunkowej). Na podkreślenie zasługuje występowanie gatunków ptaków niszczących szkodniki upraw. Dzięki istnieniu zadrzewień śródpolnych poprawia się wydajność upraw (zwiększenie plonów), zwiększa się tworzenie rosy, obniża parowanie i szybkość wiatru (kształtowanie mikroklimatu upraw). Zadrzewienia śródpolne mają także wartość estetyczną. Krajobraz wiejski jest miejscem wypoczynku dla ludności szukającej kontaktu z przyrodą. Turystyka wiejska (agroturystyka) jest nie do pomyślenia na terenach pozbawionych drzew i krzewów, ponieważ np. spacerowanie wśród monotonnych pól nie stanowi żadnej przyjemności. Zadrzewienia śródpolne, mają kolosalne znaczenie biocenotyczne, krajobrazowe i gospodarcze, ze względu na rolniczy charakter gmin (np. Koźmin Wlkp.). Zadrzewienia w postaci kęp, pasów i pojedynczych drzew są dość licznie reprezentowane, choć ubogo pod względem gatunkowym. Tworzą je przede wszystkim olsza, topole, wierzby oraz głogi. Kępy drzew oraz pasowe zadrzewienia towarzyszą rowom melioracyjnym i oczkom śródpolnym, które obficie występują np. na terenie gminy Koźmin Wlkp.. Zagrożeniem dla tych zadrzewień są prace melioracyjne (np. czyszczenie rowów, nieuzasadnione wycinki). Obserwuje się wprowadzanie także nowych nasadzeń śródpolnych (np. we wsi Dębowiec). Znaczącym elementem krajobrazu gminy są jednorzędowe zadrzewienia przydrożne, w postaci alei, np. jesionowej (Serafinów-Wrotków), lipowej (Kaniew-Psie Pole), kasztanowcowej (Dębowiec). 3.2.4 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych Lasy w klimatyczno-geograficznej strefie położenia Polski są najbardziej naturalną formacją przyrodniczą, stanowiącą niezbędny czynnik równowagi ekologicznej, ciągłości życia biologicznego i przyrodniczej różnorodności krajobrazu, a także neutralizacji zanieczyszczeń i degradacji 60 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego środowiska. Zachowanie lasów jest nieodzownym warunkiem ograniczania procesów erozji gleb i stepowienia krajobrazu oraz ochrony zasobów wodnych i regulacji stosunków wodnych w krajobrazie. Lasy w sposób nierozdzielny są jednocześnie formą użytkowania gruntów, zapewniającą produkcję biologiczną o wartości rynkowej, oraz ogólnospołecznym dobrem wolnym kształtującym jakość życia mieszkańców kraju. Stan lasów w Polsce charakteryzuje się stałym wzrostem wielkości zasobów leśnych i względną równowagą ekologiczną ekosystemów leśnych, a jednocześnie wysoką predyspozycją chorobową drzewostanów. Wynika to z historycznych przemian gospodarczych oraz niekorzystnego stanu całego środowiska przyrodniczego Polski. Nieodzownym warunkiem zachowania lasów i ich wielorakich funkcji jest realizacja proekologicznej polityki leśnej poprzez aktywną ochronę i hodowlę lasu. Ekosystemy leśne stanowią w Polsce najcenniejszy i najliczniej reprezentowany składnik wszystkich zasobów przyrody, obejmujących około 25 % powierzchni kraju. Prawie połowę (45,8 %) powierzchni obszarów chronionych zajmują lasy, a tym samym ponad 40 % powierzchni lasów zostało zaliczonych do jednej z licznych form ochrony przyrody. Ponadto uwzględnianie w gospodarce leśnej środowiskowych funkcji lasu znajduje wyraz w wyróżnianiu od 1957 r. lasów ochronnych, do których zaliczono do 1997 r. 48,8 % powierzchni lasów Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe. Wszystkie formy zagospodarowania i ochrony lasów, mające na celu zachowanie ich trwałości i biologicznej odporności, służą jednocześnie zachowaniu zasobów genowych i różnorodności biologicznej, czyli nadrzędnym celom ochrony przyrody. Zasoby leśne kraju sukcesywnie się zwiększają. Wyrazem tego jest wzrost ich miąższości do 1606,9 mln m3, zasobności do 183 m3/ha i przeciętnego wieku do 51 lat. Korzystniejszy stan zasobów leśnych w Lasach Państwowych (1370,4 mln m3) wyraża się zasobnością na gruntach leśnych zalesionych 201 m3/ha i przeciętnym wiekiem 56 lat. Wzrost zasobów drzewnych jest przede wszystkim wynikiem działania sił przyrody i realizacji użytkowania na poziomie niższym od przyrostu miąższości. Przyrost bieżący w ostatnim okresie w 39 % powiększa zasoby leśne, a w 61% podlega procesowi pozyskania i użytkowania. Wielkość zasobów mierzona miąższością drzew jest mniejsza od potencjalnych możliwości produkcyjnych siedlisk leśnych. Głównym czynnikiem obniżającym przyrost drzewostanów są skutki zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego, brak zgodności ich składu gatunkowego z siedliskiem oraz lokalnie występująca degradacja ekosystemów leśnych. Lasy są odnawialnym źródłem przede wszystkim surowców drzewnych, warunkujących rozwój cywilizacyjny i ekologizację bezpośredniego otoczenia człowieka. Użytkowanie zasobów drzewnych w ostatnich latach realizowane jest na poziomie zbliżonym do możliwości przyrodniczych określonych zgodnie z zasadą trwałości lasów i zwiększania zasobów leśnych. Lasy znajdują się w sytuacji stałego zagrożenia stanu zdrowotnego przez czynniki abiotycznego, biotycznego i antropogenicznego pochodzenia. Liczne występowanie tych czynników i wzajemne działanie powoduje, że zagrożenie lasów w Polsce należy do najwyższych w Europie. Zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego nadal stanowią istotne zagrożenie dla ekosystemów leśnych, mimo że poziom depozytu dwutlenku siarki i tlenków azotu w lasach w ostatnich latach wyraźnie maleje. Jednak stałe oddziaływanie zanieczyszczeń i ich dotychczasowa akumulacja w środowisku leśnym zwiększają predyspozycje chorobowe lasów. Predyspozycje te potęgują niekorzystne warunki atmosferyczne, deficyt wody w środowisku oraz fakt, że lasy zachowały się niemal wyłącznie na gruntach o najsłabszych możliwościach produkcji biologicznej. Anomalie pogodowe, nasilające się w czasie występowania ekstremalnych temperatur, opadów i wiatrów, nabierają charakteru trwałego czynnika, uaktywniającego procesy szkodotwórcze w środowisku leśnym. W roku 1997 największe straty w ekosystemach leśnych spowodowała katastrofalna powódź w południowej części kraju. W ostatnich kilku latach stwierdza się zauważalną poprawę w stanie uszkodzenia drzewostanów w Polsce. Udział drzewostanów uszkodzonych (o defoliacji koron powyżej 25 %) maleje z 55 % w 1994 r. i 40 % w 1996 do 36 % w 1997 r. Chociaż uważa się, że proces degradacji polskich lasów został powstrzymany, to jednak lasy Polski nadal należą do najbardziej zagrożonych w Europie. Udział drzewostanów znajdujących się pod wpływem szkodliwych czynników na naszym kontynencie wynosi średnio 25 %, a w krajach Unii Europejskiej 17 %. Polska należy do krajów, w których niekorzystne zjawiska związane z masowymi pojawami szkodników owadzich, często o rozmiarach gwałtownych gradacji, występują w wyjątkowo dużej różnorodności i zmieniającym się cyklicznie nasileniu. Niezbędne są ciągłe działania profilaktyczne, a także prowadzenie kosztownych akcji ograniczania liczebności niektórych gatunków owa- 61 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego dów. W dalszym ciągu utrzymuje się wysokie zagrożenie wywołane przez grzyby chorobotwórcze. Głównym źródłem tych zagrożeń są choroby systemów korzeniowych (huba korzeni i opieńki), szczególnie aktywne w drzewostanach założonych na gruntach porolnych. Nadal nadmierne szkody gospodarcze w lasach wyrządzają roślinożerne ssaki, głównie: jeleń, sarna i łoś. Duże obawy budzi stan ochrony, zagospodarowania i użytkowania lasów prywatnej własności. Nadmiernie rozdrobniona struktura, brak pełnej informacji o rozmiarach wyrębu drzew oraz trwale niska aktywność gospodarcza, często uzasadniona sytuacją ekonomiczną ich właścicieli, stwarzają potrzebę stosowania zasadniczych rozwiązań umożliwiających właściwą ocenę stanu lasów prywatnych, a przede wszystkim możliwość prowadzenia działań zapewniających ich zachowanie. Skutecznego rozwiązania wymaga sprawa nadzoru nad gospodarką leśną w lasach niepaństwowych, a w szczególności zapewnienie odpowiedniej ilości środków finansowych na realizację zadań w zakresie ochrony i zagospodarowania lasów stanowiących własność prywatną. Wielofunkcyjność lasów, ich znaczenie w rozwoju cywilizacyjnym, a jednocześnie niepewność możliwości ich zachowania w zmieniających się przyrodniczo-klimatycznych warunkach, wymaga zwiększenia wysiłków na rzecz dalszego przekształcenia gospodarki leśnej z intensywnie produkcyjnej na proekologiczną. Uzasadnione staje się uruchomienie badawczoaplikacyjnego, strategicznego programu rządowego ekologizacji leśnictwa i dostosowania gospodarki w lasach publicznych i prywatnych do współczesnego modelu ochrony i użytkowania środowiska zgodnie z koncepcją trwałego i zrównoważonego rozwoju. Istotnym problemem jest nadanie wyższej rangi funkcjom ekologicznym i społecznym lasu poprzez pełną ich ocenę, uporządkowanie kwalifikacji lasów ochronnych własności państwowej i prywatnej oraz sporządzanie i realizację planów ochrony przyrody w lasach. Rozwiązań systemowych kojarzących cele ochrony środowiska i gospodarki przestrzennej oraz gospodarki leśnej i rolnej wymaga problem zwiększenia lesistości kraju do 30 % w 2020 r. i 33 % w dalszej perspektywie. Niezbędne są rozwiązania organizacyjne, a przede wszystkim zwiększenie środków budżetowych, umożliwiających leśne zagospodarowanie gruntów marginalnych dla rolnictwa. Lasy polskie zaspokajają w zasadzie zapotrzebowanie na drewno przy jego zużyciu w wysokości 0,5 m3 na jednego mieszkańca; jest to znacznie poniżej średniej europejskiej (0,8 m3/1 mieszk.). Zapobieganie wylesieniem wyrażające się działaniami dla zachowania trwałości lasów i zwiększenia ich areału w Polsce oraz dbałość o różnorodność biologiczną lasów mają silne umocowanie prawne. Najważniejsze ustawy to: • Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2000 r., Nr 56, poz. 679, ze zm.) określająca m.in. kierunki ekologizacji gospodarki leśnej. Ustawa odwołuje się do zasad trwałego i zrównoważonego gospodarowania lasami oraz ochrony ich różnorodności biologicznej. Wprowadza obowiązek tworzenia programów ochrony przyrody do planów zagospodarowania lasów. Ustawa o lasach reguluje też pośrednio lub bezpośrednio pewne zagadnienia z zakresu różnorodności biologicznej związane z: zachowaniem i ochroną naturalnych bagien i torfowisk, ochroną przyrody w lasach przez powoływanie i specjalne zagospodarowanie Leśnych Kompleksów Promocyjnych (LKP), ustanawianiem lasów ochronnych oraz zakazem działalności zagrażającej leśnej różnorodności biologicznej. • Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dz. U. Nr 16, poz. 78, ze zm.). Zgodnie z ustawą ochrona gruntów leśnych polega między innymi na ograniczaniu przeznaczania ich na cele nieleśne lub nierolnicze, zapobieganiu procesom degradacji lub dewastacji gruntów leśnych oraz szkodom w drzewostanach i produkcji leśnej, powstających w wyniku działalności nieleśnej, przywracaniu wartości użytkowych gruntom, które utraciły charakter gruntów leśnych na skutek działalności nieleśnej oraz poprawianiu ich wartości użytkowej. • Ustawa z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2001 r. Nr 99, poz. 1079, tekst jednolity ze zm.). Gospodarowanie zasobami i składnikami przyrody ma zapewniać dziko występującym zwierzętom i roślinom trwałość i optymalną liczebność, przy zachowaniu równocześnie w możliwie największym stopniu różnorodności genetycznej. Wprowadzanie do wolnej przyrody oraz przemieszczanie zwierząt i roślin obcych faunie i florze krajowej bez zgody Ministra Środowiska jest zabronione. • Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, ze zm.). Ustawa, regulująca właściwie wszystkie zagadnienia związane z ochroną śro- 62 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego dowiska nakazuje między innymi zachowanie cennych ekosystemów, różnorodności biologicznej i równowagi przyrodniczej, zapobieganie i ograniczanie negatywnych oddziaływań mogących niekorzystnie wpływać na stan roślin i zwierząt, zabezpieczanie lasów i zadrzewień przed zanieczyszczeniem i pożarami, oraz zalesianie, gdy przemawiają za tym potrzeby przyrodnicze. • Ustawa z dnia 7 czerwca 2001 roku o leśnym materiale rozmnożeniowym (Dz U. Nr 73, poz. 761) przenosząca do polskiego prawodawstwa postanowienia dyrektywy UE o obrocie materiałami rozmnożeniowymi. Zapobieganie wylesieniem w Polsce określone zostało jako jeden z podstawowych celów Polityki Leśnej Państwa z 1997 r. Cel ten zamierza się osiągnąć poprzez zapewnienie trwałości lasów wraz z ich wielofunkcyjnością, w tym zwłaszcza powiększanie zasobów leśnych kraju, polepszenie stanu zasobów leśnych i ich kompleksową ochronę oraz rezygnację z dominacji w gospodarce leśnej modelu surowcowego oraz reorientację zarządzania lasami i wprowadzeniu modelu proekologicznej i zrównoważonej gospodarki leśnej odpowiadającej kryteriom obowiązującym obecnie w Europie. Niezależnie od prac związanych z ochroną istniejących ekosystemów leśnych podejmowane są też sukcesywne działania związane ze zwiększaniem ich powierzchni. Koncepcja zwiększania lesistości i zadrzewień, preferująca środowiskotwórczą rolę lasów stanowi podstawę Krajowego Programu Zwiększania Lesistości, przyjętego przez Radę Ministrów w 1995 r. Program zakłada wzrost lesistości kraju z obecnych 28 % do 30 % w 2020 r. i 33 % w 2050 r., przewidując uruchomienie mechanizmów ekonomicznych stymulujące leśne zagospodarowanie części gruntów marginalnych dla rolnictwa oraz określenie priorytetów przestrzennych wynikających z roli lasów w kształtowaniu środowiska. Jako jedno z najważniejszych zadań program określa zalesianie gruntów zanieczyszczonych i zdegradowanych. Kierunki modernizacji leśnictwa w stronę jego ekologizacji i bardziej zrównoważonego eksploatowania zasobów biologicznych lasów wytyczyła Polska polityka zrównoważonej gospodarki leśnej, wprowadzona do realizacji w 1999 r. przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych. Zasady gospodarki leśnej mające zapewnić lepsze zabezpieczenie różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych wdrażane są w pierwszej kolejności w tzw. Leśnych Kompleksach Promocyjnych. Prowadzona przez Polskę gospodarka leśna jest zgodna z trendami leśnictwa światowego określonymi w Zasadach Leśnych, przyjętych przez 170 krajów w 1992 roku w czasie konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju (UNCED). Komisja Europejska w raporcie z dwustronnego przeglądu prawa w obszarze negocjacyjnym Rolnictwo wyraziła opinię, że polskie prawodawstwo związane ze sprawami leśnictwa jest także zgodne z europejską polityka leśną. Potwierdzeniem tych opinii jest certyfikat dobrej gospodarki leśnej, którym objęta jest połowa lasów zarządzanych przez Lasy Państwowe. Certyfikat ten został nadany przez organizację Societe Generale de Surveillance, prowadzącą certyfikację według standardów międzynarodowych organizacji pozarządowej Forest Stewardship Council. Certyfikat świadczy, iż gospodarka w Lasach Państwowych prowadzona jest w sposób pozwalający na wypełnianie przez nie funkcji produkcyjnych, środowiskowych i społecznych. Głównym zagrożeniem dla obszarów leśnych są antropogeniczne zmiany środowiska, do których należy zaliczyć: • zanieczyszczenie powietrza gazami i pyłami; • obniżanie poziomu wód gruntowych; • nadmierne rozdrobnienie obszarów leśnych; • schematyczną gospodarka leśną nastawiona tylko na pozyskiwanie surowca; • wzmożoną penetracją lasów przez ludzi, zanieczyszczanie i zaśmiecanie terenów leśnych; • pożary. Przyjęta w 1991 r. ustawa o lasach przewartościowała ich społeczne i gospodarcze znaczenie, stawiając funkcje środowiskotwórcze i społeczne lasów na równi z funkcjami produkcyjnymi. Rozwój leśnictwa zgodnie z zawartymi w niej ustaleniami jest gwarancją zachowania dużej bioróżnorodności obszarów leśnych. Pełna realizacja postanowień ustawy jest dużym wyzwaniem dla sektora leśnego, zakłada ona bowiem: • zachowanie lasów i ich korzystnego wpływu na środowisko; • ochroną lasów, w tym szczególnie lasów stanowiących naturalne fragmenty przyrody; • ochroną gleb i terenów szczególnie zagrożonych; • produkcją drewna i innych produktów użytkowania lasu. 63 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Wspomniane wcześniej działania na rzecz zachowania trwałości lasów polegają w szczególności na: • diagnozowaniu stanu lasów; • monitorowaniu zachodzących zmian oraz zagrożeń czynnikami biotycznymi, abiotycznymi i antropogenicznymi; • opracowywaniu i realizowaniu długofalowych programów leśnictwa, w tym planów urządzania lasów dla programów nasiennictwa, przebudowy drzewostanów i ochrony przyrody; • wyznaczaniu i ochronie cennych pod względem różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych i śródleśnych; • prowadzeniu przebudowy drzewostanów według zasad dostosowania składu gatunkowego drzewostanów do warunków siedliskowych; • realizowaniu programu małej retencji wodnej lasów (ograniczenie degradacji stosunków wodnych uznano za jeden z czynników decydujących o trwałości lasów); • przeciwdziałaniu zagrożeniom pożarowym (Lasy Państwowe w ostatnich latach stworzyły nowoczesny system wczesnego wykrywania pożarów oraz osiągnęły wysoką sprawność organizacyjną jednostek ratownictwa przeciwpożarowego, wyposażonych w nowoczesny sprzęt gaśniczy naziemny i powietrzny); • propagowaniu w społeczeństwie idei ochrony lasów miedzy innymi, poprzez organizowanie ośrodków edukacji leśnej, wydawanie materiałów informacyjnych i propagandowych, współpracę ze szkołami, z samorządami itp.; • rozwijaniu współpracy z zagranicą, w tym zawieranie umów o współpracy, uczestniczenie w regionalnych (europejskich) i światowych konferencjach, udział w pracach międzynarodowych organizacjach leśnych. Konsekwentna realizacja powyższych ustaleń powinna w perspektywie XXI wieku zapewnić następujące korzyści: • poprawę jakości lasów; • zwiększenie lesistości kraju do 33 %; • uporządkowanie granicy rolno-leśnej; • zwiększenie właściwości retencyjnej lasów i złagodzenie deficytu wodnego; • zwiększenie wielkości akumulacji tlenku węgla, do 20 % emisji krajowej; • poprawę mikroklimatów; • zwiększenie różnorodności biologicznej lasów; • zwiększenie zasobów drzewnych w lasach o 20 %; • pełną waloryzację zasobów przyrody leśnej; • zwiększenie drzew ponad 80-letnich do 25 % ogółu; • poprawę jakości lasów prywatnych. 3.2.5 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa Zwiększanie lesistości województwa i powiatu realizowane zgodnie z programem zalesiania koordynowanym przez Regionalna Dyrekcję Lasów Państwowych w Zielonej Górze. 3.2.6 Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców W dziedzinie leśnictwa, poza normalną działalnością gospodarczą określoną w planach urządzenia lasu, głównym celem jest zwiększenie lesistości gminy poprzez sukcesywne zalesiania gruntów najniższych klas bonitacyjnych. Powierzchnie leśne wymagają szczególnej ochrony także ze względu na ich korzystny wpływ na bilans wodny (retencję), co ma szczególne znaczenie ze względu na położenie w rejonie poważnych niedoborów wody, zwłaszcza na Płycie Krotoszyńskiej. 3.2.7 Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacja przedsięwzięć Ochrona ekosystemów leśnych wiąże się w szczególności z utrzymaniem dobrej kondycji lasów gospodarczych, wprowadzenie różnorodności w monokulturach borów sosnowych, zorganizowaniem miejsc biwakowania dla turysty penetrującego ekosystem leśny (grzybiarz, myśliwy, wędkarz), określeniem tras umożliwiających penetrację turystyczną lasów – niezbędna współpraca na szczeblu gmina–zarządca lasu oraz prowadzeniem dodatkowych zalesień. 64 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Kierunki rozwoju produkcji leśnej określają plany urządzeniowe lasów sporządzane przez właściwe Nadleśnictwa. 3.2.8 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej 1. Zalesianie gruntów porolnych i gleb zdegradowanych. 2. Wzbogacanie składu gatunku sztucznych odnowień leśnych przy uwzględnieniu dostosowania do naturalnej mozaikowatości siedlisk. 3. Wzmożenie kontroli gospodarki leśnej na obszarach nowych nasadzeń i w lasach prywatnych. 4. Włączenie do działań edukacyjnych problematyki gospodarki leśnej i ochrony lasu. 1 Zalesianie terenów o niskich kla- zarząd posach bonitacyjnych gleb i gruntów wiatu/ właP porolnych ściciele gruntów, gminy 2 Wspieranie oraz popularyzacja zarząd poinicjatyw podejmowanych na rzecz wiatu/ P zwiększenia lesistości terytorium powiatu 3 Działania na rzecz prowadzenia P prawidłowej gospodarki leśnej w lasach prywatnych zarząd powiatu/ nadleśnictwa 4 P Wzmożenie kontroli gospodarki leśnej na obszarach nowych nasadzeń i w lasach prywatnych. zarząd powiatu/ nadleśnictwa 5 6 7 8 9 1 1 1 0 1 2 Potencjalne źródła finansowania 13 14 15 Ocena ważności w hierarchii zadań 4 2 Szacunkowe nakłady 3 1 Termin realizacji Cel przedsięwzięcia Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna / Jednostki współpracujące 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 L. p. Rodzaj przedsięwzięcia Tabela 16. 16 Zadania własne Zadania koordynowane Zalesienie gruntów porolnych o niskich klasach bonitacyjnych i gleb zdegradowanych właściciele gruntów/ zarząd powiatu, 1 I 2 Opracowanie projektu wzbogacania składu gatunkowego sztucznych odnowień leśnych przy P uwzględnieniu dostosowania do naturalnej mozaikowatości siedlisk. nadleśnictwa, właściciele lasów/ zarząd powiatu Dążenie do przebudowy monokultur leśnych w drzewostany wielo3 P/I gatunkowe, ograniczanie zrębów zupełnych, zalesianie nieużytków. nadleśnictwa, właściciele lasów/ zarząd powiatu 65 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Opracowanie Regionalnego Programu Operacyjnego Polityki Leśnej RDLP/ wojewoda, zarząd województwa, zarząd powiatu, gminy 4 P 1 Wydawanie zezwoleń wyłącznie gminy/ na uzasadnione wycinki drzew oraz konsekwentne stosowanie P sankcji karnych w przypadku ujawnienia samowoli przy wycięciu drzew lub krzewów, a także ich zniszczeniu 2 Opracowanie projektu zalesień, gminy/ P struktury nasadzeń, składu gatunkowego, formy zmieszania, Wytyczne dla gmin Podniesienie wskaźnika lesistości gmin przez stopniowe zalesianie terenów nie przydatnych dla rolnictwa oraz zrekultywowanych po wyczerpaniu złóż kopalin pospolitych gminy/ nadleśnictwa, właściciele lasów, zarząd powiatu 3 I gminy/ 4 Przygotowanie szczegółowego wykazu gruntów rolnych, które P eliminowane będą z produkcji rolnej i zalesiane gminy/ 5 Wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego P obszarów przeznaczonych do zalesienia 3.2.9 Wytyczne do sporządzania programów gminnych 1. Przygotowanie wykazu powierzchni rolnych, które wypadać będą z produkcji; określić ich wielkość, klasę bonitacji, etapowanie zalesianie i wielkość środków przeznaczonych do wypłaty w formie renty dla rolników. Polityka dolesień powinna dotyczyć zwłaszcza terenów wyznaczonych przy opracowaniu granicy rolno-leśnej. 2. Wyznaczone powierzchnie gruntów porolnych przeznaczone do zalesień wykazać w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. 3. Opracowanie programu wprowadzania nowych zadrzewień i zakrzewień na terenach rolniczych (łącznie z programem ochrony i pielęgnacji), poprzedzonego pełną inwentaryzacją istniejących zadrzewień śródpolnych i przydrożnych. 4. Włączenie do działań edukacyjnych problematyki gospodarki leśnej i ochrony lasu. 3.3. Ochrona gleb 3.3.1 Analiza stanu istniejącego 3.3.1.1 Problematyka gospodarowania nieruchomościami i planowania przestrzennego w kontekście racjonalnego wykorzystania ograniczonych zasobów terenu Powiat Krotoszyński leżący w południowej części województwa wielkopolskiego jest obszarem charakteryzującym się predyspozycjami do rozwoju rolnictwa z produkcją zdrowej żywności (gminy Zduny, Rozdrażew, Kobylin, Koźmin Wlkp., Sulmierzyce) oraz ze zlokalizowanymi istotnymi dla ochrony przyrody i bioróżnorodności obszarami (rezerwaty przyrody Dąbrowa Smoszew, Baszków, Miejski Bór, Buczyna Helenopol, Mszar Bogdaniec, Dąbrowa Biadki). Od północy graniczy z powiatem jarocińskim, na północnym-wschodzie z pleszewskim, na wschodzie z ostrowskim, na południowym-wschodzie z pleszewskim, na południu z milickim w województwie dolnośląskim, na zachodzie z rawickim, a na północnym - zachodzie z gostyńskim. Podstawowe jednostki administracyjne wchodzące w skład powiatu to miasta: Krotoszyn. Koźmin Wlkp. Wielkopolski, Kobylin, Zduny i Sulmierzyce oraz gminy: Krotoszyn, Koźmin Wlkp., Kobylin, Zduny i Rozdrażew. Generalnie powiat pod względem gospodarczym charakteryzuje się 66 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego strukturą rolno – przemysłową z dominującym ciążeniem na rolnictwo ponad innymi gałęziami gospodarki. Powiat ma bogate i różnorodne środowisko przyrodnicze z bogatą i cenną przyrodą na terenie wydzielonych rezerwatów przyrody. Powierzchnia powiatu wynosząca 716 km2 w 18,0% (128,8 km2) pokryta jest lasami. Największą lesistością odznaczają się: miasto i gmina Zduny (35,8%), kolejno miasto i gmina Krotoszyn (27,9%), miasto Sulmierzyce (25,5%) i miasto i gmina Kobylin (11,1), Koźmin Wlkp. (6,3), a najmniejszą gmina Rozdrażew (0,4). Na terenie Wielkopolski lasy zajmują ok. 25 % powierzchni województwa, przy czym lesistość jego centralnej części, administrowanej przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Poznaniu jest mniejsza i wynosi 19,6 %. Powiat krotoszyński jest przede wszystkim powiatem rolniczym ze znaczącą przewagą gruntów dobrych. Znaczną powierzchnię w powiecie – blisko 72,7% (520,2 km2) - zajmują użytki rolne. Jakość gleb w powiecie jest, więc bardzo istotnym czynnikiem dla rozwoju rolnictwa warunkującym wysokość i jakość uzyskiwanych plonów. Gleby w powiecie są w blisko 75% II-IV klasy, ale też występują gleby urodzajne takie, jak np.: czarne ziemie. W poniższej tabeli przedstawiono strukturę użytkowania gruntów w poszczególnych gminach powiatu w % w odniesieniu do powierzchni ogólnej w gminie (dane na podstawie Strategii rozwoju społeczno – gospodarczego powiatu krotoszyńskiego z lipca 2003r.). Tabela 17. Gmina Krotoszyn Koźmin Wlkp. Kobylin Zduny Rozdrażew Sulmierzyce Powiat Krotoszyn Charakter gminy miejsko – wiejska miejsko – wiejska miejsko – wiejska miejsko – wiejska Wiejska Miejska Powiat Użytki rolne % 63,3 86,2 80,8 55,0 93,1 67,7 72,8 Lasy % 27,9 6,3 11,1 35,8 0,4 25,5 18,3 Pozostałe grunty i nieużytki % 8,8 7,5 8,1 9,2 6,5 6,8 8,5 Skały macierzyste gleb powiatu krotoszyńskiego to utwory powstałe w wyniku zlodowacenia środkowopolskiego stadiału trzebnickiego o stosunkowo niewielkim zróżnicowaniu, choć przynależne do kilku subregionów, m.in.: Równiny Koźmińskiej, Wysoczyzny Koźmińskiej, Wysoczyzny Kaliskiej, Wału Krotoszyńskiego i Kotliny Kobylińskiej. Największą część powierzchni zajmują gleby piaskowe, niecałkowite naglinowe takie, jak: bielice, brunatne wyługowane, czarne ziemie właściwe, czarne ziemie zdegradowane, murszowo – mineralne, płowe i szare. Doliny rzek zalegają najczęściej czarne ziemie i gleby murszowe. Na terenie gminy Krotoszyn spotykamy najczęściej gleby brunatne, bielicowe i czarne ziemie wytworzone z pyłów, glin i piasków gliniastych, płytko podścielonych glinami. Obszary dolin rzek Orla, Żydowski Potok, Rów Orpiszewski, Czarna Woda i Kuroch zalegają czarne ziemie i gleby murszowe zajęte przez użytki zielone. W zachodniej części gminy Zduny występuje zwarty kompleks gleb brunatnych wykształconych z piasków gliniastych podścielonych płytko gliną. Na południu miasta Zduny, na północ od wsi Perzyce, na południe od Konarzewa i na zachód od wsi Chachalina z piasków gliniastych podścielonych gliną zwałową wytworzyły się gleby brunatne. Pod lasami mieszanymi z tychże piasków utworzyły się gleby płowe. W gminie Zduny występują ponadto gleby bielicowe, czarne ziemie właściwe i gleby murszowo – mineralne. W gminie Sulmierzyce przeważają gleby bielicowe i czarne ziemie, a w gminie Koźmin Wlkp. Gleby brunatne wyługowane, czarne ziemie właściwe i zdegradowane oraz murszowo – mineralne. Gleby murszowo – mineralne, czarne ziemie zdegradowane oraz gleby szare przeważają także w gminie Rozdrażew. Uogólniając, można stwierdzić, że gleby powiatu charakteryzują się dużą mozaikowością związaną z miejscową budową geologiczną i morfologią terenu. Ogólnie na terenie powiatu przeważającymi glebami są gleby dobre i średniej jakości podścielone piaskami i glinami lekkimi, z których największą ilość zakwalifikowano do II – IV klasy bonitacyjnej, a pod względem użytkowym do 2-go kompleksu pszennego dobrego oraz 4-go i 5go kompleksu żytniego dobrego i 6-go kompleksu żytniego słabego. Racjonalizacja gospodarowania, rozpad niektórych struktur spółdzielczych, proces reprywatyzacji, w tym zwrot części nieprawnie przejętych przez państwo gruntów, likwidacja pań- 67 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego stwowych gospodarstw rolnych powodują obecnie znaczące zmiany w strukturze obszarowej gospodarstw rolnych. Postęp technologiczny, mechanizacja prac i wdrożenie nowoczesnych metod gospodarowania spowodowały wzrost jednostkowych wydajności upraw. Na koniec 2002 roku, zgodnie z zapisami ewidencji podatkowej prowadzonej w poszczególnych urzędach miast i gmin oraz gmin powiatu, struktura gospodarstwa rolnych w powiecie krotoszyńskim przedstawiała się następująco (dane na podstawie Strategii rozwoju społeczno – gospodarczego powiatu krotoszyńskiego z lipca 2003r.): Tabela 18. Lp. Gmina 1 2 3 4 5 6 Krotoszyn Koźmin Wlkp. Kobylin Zduny Rozdrażew Sulmierzyce RAZEM Liczba gospodarstw w poszczególnych przedziałach [szt.] do 1 ha 1021 494 257 162 155 2089 1-5 ha 537 253 230 137 188 123 1468 5-10 ha 350 270 192 45 156 42 1055 10-20 ha 615 433 205 140 282 42 1717 >20 ha 101 51 73 40 53 15 333 Razem 2624 1501 700 619 841 377 6662 Obecnie obserwuje się stopniowe zmiany w strukturze władania gruntami spowodowane zbywaniem nieruchomości rolnych z zasobu Skarbu Państwa na rzecz rolników indywidualnych oraz prywatyzacją zarządzania dotychczasowych wielkoobszarowych państwowych gospodarstw rolnych. Średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego w powiecie wynosiła 7,82 ha, a w poszczególnych gminach: Krotoszyn – 6,13 ha, Koźmin Wlkp. – 8,71 ha, Kobylin – 12,87 ha, Zduny – 7,56 ha, Rozdrażew – 8,66 ha i na terenie miasta Sulmierzyce – 5,22 ha. Według danych ewidencji gruntów prowadzonej przez Starostwo Powiatowe w Krotoszynie struktura użytkowania gruntów w układzie poszczególnych miast i gmin oraz gmin została przedstawiona w poniższej tabeli (dane wg Strategii rozwoju społeczno – gospodarczego powiatu krotoszyńskiego z lipca 2003 r.). Tabela 19. Rodzaj użytkowania gruntu Miasto i Gmina Krotoszyn Miasto i Gmina Koźmin Wlkp. Miasto i Gmina Kobylin Miasto i Gmina Zduny Gmina Rozdrażew Miasto Sulmierzyce Powierzchnia w ha Użytki rolne Grunty orne Łąki i pastwiska Sady Razem Lasy Inne Ogółem 14.680 12.480 7.870 3.840 6.880 1.550 1.324 554 1.107 818 354 413 96 16.100 7.100 2.250 25.450 52 13.086 950 1.134 15.170 37 9.014 1.240 896 11.150 27 4.685 3.050 775 8.510 37 7.271 30 519 7.820 6 1.969 741 200 2.910 Struktura użytkowania terenu sugeruje rozwój powiatu w kierunku rolno-przetwórczym i agroturystycznym. Według raportu Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska I Stacji Chemiczno – Rolniczej Oddział w Poznaniu nt. Zasobność i zanieczyszczenie gleb Wielkopolski stan na rok 2000 odczyn gleb terenów rolnych powiatu na tle gleb województwa przedstawia się jak niżej (udział w % poszczególnych typów gleb w ogólnej powierzchni użytków rolnych): Tabela 20. Wyszczególnienie Województwo Powiat Krotoszyn Koźmin Wlkp. Kobylin 68 B. kwaśne 16 8 5 5 3 Kwaśne 30 31 27 32 34 L. kwaśne 30 42 46 45 41 Obojętne 18 16 18 16 10 Zasadowe 6 3 4 2 2 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Zduny Rodrażew Sulmierzyce 4 10 5 24 25 16 26 36 64 25 25 13 21 4 2 W oparciu o badania, stan na rok 2000, przeprowadzone przez Okręgową Stację Chemiczno-Rolną w Poznaniu, średnia zawartość metali ciężkich w glebach poszczególnych gmin powiatu przedstawia się następująco (dane wg Zasobność i zanieczyszczenie gleb Wielkopolski stan na rok 2000): Tabela 21. Wyszczególnienie Krotoszyn Koźmin Wlkp. Kobylin Zduny Rozdrażew Sulmierzyce Średnio w powiecie Pb 12,8 12,1 13,4 12,8 12,0 6,7 11,6 Zn 33,6 30,5 27,9 20,5 33,8 14,5 26,8 Średnia zawartość całkowita w mg/kg Cu Ni Cd 5,5 3,6 0,17 6,6 3,9 0,18 6,0 4,1 0,18 4,1 1,6 0,12 5,3 3,6 0,18 2,0 2,5 0,06 4,9 3,5 0,16 S-SO4 2,31 2,26 2,60 1,49 3,70 3,80 2,46 gdy normy dopuszczalne dla gleb lekkich wynoszą: Pb < 30, Zn < 50, Cu < 15, Ni < 10, Cd < 0,3 i S-SO4 < 1,5 – 5,0 (wszystko w mg/kg), natomiast zasobność gleb w poszczególne przyswajalne składniki pokarmowe (% udziału poszczególnych typów gleb w ogólnej powierzchni użytków rolnych) na omawianym obszarze przedstawia się następująco (dane wg Zasobność i zanieczyszczenie gleb Wielkopolski stan na rok 2000): Tabela 22. Wyszczególnienie Krotoszyn Koźmin Wlkp. Kobylin Zduny Rozdrażew Sulmierzyce Powiat Województwo Składnik P2 O5 K2 O Mg P2 O5 K2 O Mg P2 O5 K2 O Mg P2 O5 K2 O Mg P2 O5 K2 O Mg P2 O5 K2 O Mg P2 O5 K2 O Mg O P2 O5 K2 O Mg O B. niska 1 10 6 1 7 7 1 7 11 1 12 8 1 12 14 0 1 5 1 8 9 3 18 18 Niska 13 11 24 15 25 32 7 27 24 4 37 21 15 35 40 5 26 24 12 28 28 19 35 27 Zawartość Średnia 32 34 38 29 38 36 23 32 36 13 37 44 24 30 32 18 38 44 26 35 36 29 28 32 Wysoka 25 11 22 24 17 17 29 18 19 27 11 21 22 12 9 26 24 19 26 16 18 22 11 14 B. wysoka 29 10 10 31 13 8 40 16 10 55 3 6 38 11 5 51 11 8 35 13 9 27 8 9 3.3.1.2 Tereny zdegradowane przez przemysł i nieodpowiednie składowanie odpadów Na terenie powiatu krotoszyńskiego występują wyłącznie udokumentowane złoża surowców ilastych i kruszywa. Powiat ogólnie jest ubogi w surowce mineralne. Utwory czwartorzędowe to zespół skał luźnych i spoistych: szare gliny zwałowe, piaski, żwiry, pospółka, mułki i iły warstwowe pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego. Utwory te składają się na surowce mineralne powiatu. Największe złoża tych iłów występują w okolicach miejscowości Sulmierzyce, Krotoszynie, Biadki, Zduny oraz glin i kruszywa w okolicach Rozdrażewa, Zdun i Baszkowa. Rozpoznane jest 69 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego także złoże torfów niskich, łąkowych w miejscowości Sulmierzyce. Torfy te nie nadają się do eksploatacji przemysłowej ze względu na nieprzemysłową ich miąższość i popielność. Eksploatacja kruszyw i surowców gliniastych powoduje określoną antropopresję prowadzącą w konsekwencji do degradacji terenów. Ponadto do obszarów zdegradowanych na terenie powiatu krotoszyńskiego zaliczane są obszary „dzikich składowisk” odpadów występujące we wszystkich gminach oraz tereny osiedleńczej zabudowy, urządzeń infrastruktury technicznej, w tym nasypów i wykopów na potrzeby tras komunikacyjnych oraz obszary nielegalnych wyrobisk. W przypadkach dokonania rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych w kierunku zalesienia lub wodnym, walory estetyczne krajobrazu kulturowego nie muszą zostać zniszczone, a przeciwnie podniesione. Większość wyrobisk na terenie powiatu ulega naturalizacji – są wypełnione wodą, często zalesione, zakrzaczone i zadarnione. Na terenie powiatu krotoszyńskiego nie ma zlokalizowanych żadnych mogilników, tj. obiektów i miejsc wyznaczonych do składowania przeterminowanych środków ochrony roślin i opakowań po nich. 3.3.1.3 Tereny wymagające zabezpieczenia przed postępującą erozją spowodowaną czynnikami antropogenicznymi Proces przeobrażania i niszczenia powierzchni ziemi przebiega nieustannie. Jeżeli jest wywoływany przez siły przyrody – wodę, śnieg, lód, siły grawitacji – nazywany jest erozją geologiczną (naturalną). Jednak obok czynników przyrodniczych duży wpływ na kształtowanie się typologii gleb wywarła również działalność człowieka. W wypadku wspomagania bądź inicjowania tego procesu przez działalność ludzi (nadmierny wyrąb lasów, niszczenie szaty roślinnej, nieprawidłowa uprawa gruntów i dobór roślin uprawnych, odwadnianie bagien, itp.) mówi się o erozji gleb (przyspieszonej). Charakter i nasilenie procesów erozyjnych zależą głównie od rzeźby terenu, składu mechanicznego gruntu, wielkości i rozkładu opadów atmosferycznych oraz sposobu użytkowania terenu. Rezultatem pracy erozyjnej wód płynących oraz procesów denudacyjnych są doliny rzeczne m.in. rzek: Orli, Żydówki, Czarnej Wody, Rowu Rozdrażewskiego i Rowu Orpiszewskiego. Naturalne procesy działały zawsze, ale główną przyczyną zachwiania równowagi w przyrodzie był czynnik antropogeniczny – przede wszystkim trzebież lasów, a ponadto: • Niewłaściwa uprawa roli, zwłaszcza orka wzdłuż stoków, • Zaorywanie użytków zielonych, • Likwidacja zadrzewień i zakrzewień śródpolnych, • Wadliwie prowadzone melioracje (głównie odwadniające, nawet stosunkowo niewielkie powierzchnie podmokłych gruntów), • Nieumiejętne stosowanie nawozów I środków ochrony roślin, • Niewłaściwie prowadzone prace rolnicze, • Eksploatacje powierzchniowe surowców mineralnych, • Niewłaściwe składowanie odpadów, • Emisje i imisje gazów i pyłów. Działalność ludzi spowodowała obniżenie poziomu wód gruntowych na obszarze form terenu w dolinach rzecznych. Ogólnie pod względem jakości gleb dla rolnictwa powiat posiada sprzyjające warunki dla rozwoju i intensyfikacji produkcji rolnej. Część gleb położonych na stokach o spadkach powyżej 5 – 10% narażona jest na intensywną erozję. Dlatego też na tych obszarach zaleca się stosowanie odpowiednich zabiegów przeciw erozyjnych, takich jak orka poprzeczno – stokowa, wprowadzanie upraw wieloletnich. Na stokach o spadkach powyżej 10%, w obrębie dolinek bocznych zaleca się wprowadzanie użytków zielonych, spowoduje to przede wszystkim zmniejszanie intensywności spłukiwania i przenoszenia nawozów sztucznych i środków ochrony roślin do cieków wodnych. Na skutek działań człowieka także odczuwalny jest proces stepowienia gruntów rolnych i leśnych. Omawiany obszar ponadto cierpi na deficyt wody w okresie wegetacyjnym, dlatego niezbędnym jest podjąć działania zwiększające retencje wodną. Wskazane jest wprowadzenie zalesień i zadrzewień śródpolnych oraz budowa niewielkich stawów w obrębie dolin cieków. 70 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 3.3.1.4 Tereny szczególnie narażone na szkodliwe działanie transportu i jego infrastruktury Z dostępnych informacji oraz dokumentów wynika, że problem terenów narażonych na szczególne oddziaływanie transportu na stan gleb i gruntów jest także zauważalny szczególnie w otoczeniu tras komunikacyjnych o znaczeniu ponadlokalnym. Jest to także udokumentowane przekroczeniami w glebach zawartości metali ciężkich. W ostatnich latach nie występowały na terenie powiatu poważne awarie spowodowane za pośrednictwem środków transportu. Nie doszło zatem do skażenia ziemi lub wód podziemnych i powierzchniowych spowodowanego przewożonymi substancjami różnorakiego pochodzenia. Należy jednak w dalszym rozwoju powiatu uwzględniać rozwój tras komunikacyjnych. Przez teren powiatu przebiega sieć dróg krajowych, dróg wojewódzkich, dróg powiatowych zamiejskich oraz gminnych zamiejskich. W miastach zlokalizowane są ulice powiatowe i ulice gminne. Ogólnie w powiecie stan techniczny dróg i ich system oceniany jest jako niezadowalający. Może to także powodować określone zagrożenia, gdyż sprawia iż prawdopodobieństwo wystąpienia poważnej awarii na skutek transportu różnych materiałów (często substancji niebezpiecznych) wzrasta. 3.3.1.5 Tereny nienadające się do dalszego rolniczego wykorzystania i inne zdegradowane, przeznaczone do zalesienia Łączna powierzchnia lasów na terytorium powiatu krotoszyńskiego wynosi (wg danych ewidencji gruntów) 13.111 ha, co stanowi 18,3 % ogólnej powierzchni terenu. Największą lesistością odznaczają się: miasto i gmina Zduny (35,8%), kolejno miasto i gmina Krotoszyn (27,9%), miasto Sulmierzyce (25,5%) i miasto i gmina Kobylin (11,1), Koźmin Wlkp. (6,3), a najmniejszą gmina Rozdrażew (0,4). W powiecie krotoszyńskim nie występują zwarte kompleksy leśne o charakterze puszczańskim, natomiast istotnego znaczenia dla rozwoju lasów tego obszaru mają przebiegające w okolicy granice występowania kilku gatunków drzew lasotwórczych, tj. świerka pospolitego, jodły pospolitej czy buka zwyczajnego. W wyniku wielowiekowej ekspansji rolnictwa tereny leśne zachowały się głównie na najuboższych glebach, a przeważa tutaj sosna zwyczajna, która ma małe wymagania siedliskowe. Największa powierzchnia lasów niepaństwowych znajduje się na terenach gmin: Zduny (254ha), Koźmin Wlkp. (186ha), i Krotoszyn (88ha), najniższa natomiast na terenach gmin: Kobylin (66ha), Sulmierzyce (60ha), Rozdrażew (23ha). Do głównych zagrożeń ekosystemów leśnych można zaliczyć: • imisje pyłów i gazów; • pożary lasów; • szkodliwe owady i grzyby pasożytnicze; • zwierzyna płowa. Kierunek rekultywacji pod zalesianie przyjmowany jest w przypadku części wyrobisk poeksploatacyjnych. Większość wyrobisk na terenie powiatu ulega naturalizacji – są wypełnione wodą, często zalesione, zakrzaczone i zadarnione. Na terenie powiatu krotoszyńskiego są także usytuowane gleby o VI klasie jakości, które nie nadają się do wykorzystania rolniczego i powinny zostać wykorzystane w celach zalesiania. Poniżej przedstawiono zestawienie udziału gleb klasy VI na terenach poszczególnych gmin powiatu (wg Zasobność i zanieczyszczenie gleb Wielkopolski stan na rok 2000 WIOŚ, Stacja Chemiczno – Rolnicza Oddział w Poznaniu). Tabela 23. Gleby kl. VI w ha Miasto i Gmina Krotoszyn Miasto i Gmina Koźmin Wlkp. Gmina i Miasto Kobylin Gmina i Miasto Zduny Gmina Rozdrażew Miasto Sulmierzyce 644 392 360 702 73 276 3.3.1.6 Obszary, z których czerpano kopaliny Na terenie powiatu krotoszyńskiego występują wyłącznie złoża kopalin pospolitych. Są to złoża piasku (kruszywa naturalne) oraz złoża iłów i glin ceglarskich. Złoża piasku udokumentowane zostały w 1998 r. w gminie Zduny w miejscowościach Konarzew, Chachalnia i Perzyce. W odniesieniu do tych trzech złóż, organem koncesyjnym oraz organem administracji geologicznej i nadzoru górniczego jest Starosta Krotoszyński. Złożą te zgodnie z obowiązującym prawem, eksploatowane są w oparciu o niezbędną dokumentację mierniczo – geologiczną i koncesje wydane przez Starostę. 71 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Udokumentowane w Krotoszynie dwa złoża iłów i glin ceglarskich eksploatowane są obecnie przez KPCB „CERABUD”, a ich organem koncesyjnym oraz organem administracji geologicznej i nadzoru górniczego jest Wojewoda Wielkopolski. Zestawienie złóż kopalin pospolitych położonych na terenie powiatu krotoszyńskiego przedstawiono w poniższej tabeli (wg danych Strategii rozwoju społeczno – gospodarczego powiatu krotoszyńskiego z lipca 2003r.) Tabela 24. L.p. 1 2 Gmina Kobylin Nazwa złoża (rodzaj kopaliny) Zasoby 3 [m ] „Krotoszyn Stary” iły i gliny ceglarskie KPCB „CERABUD” „Krotoszyn Ceglarska” iły i gliny ceglarskie KPCB „CERABUD” - Krotoszyn Wydobycie 3 [m /rok] - - 5,7 mln 32 tys. Organ nadzoru – Wojewoda 1,5 mln 5 tys. Organ nadzoru - Wojewoda 3 Koźmin Wlkp. - - 4 Rozdrażew - - - 5 Sulmierzyce „Chachalnia” kruszywa naturalne K. Szymura „Konarzew” kruszywa naturalne St. Kaczała „Perzyce” kruszywo naturalne J. Stanisławski - - 170,5 tys. 4 tys. 6 Zduny Organ nadzoru – Starosta 135,7 tys. 5 tys. Organ nadzoru – Starosta 37,7 tys. 3 tys. Organ nadzoru - Starosta 3.3.1.7 Potrzeby dalszych badań gleb, monitoringu i weryfikacji ich klasyfikacji Badania gleb na terenie Wielkopolski dla potrzeb rolnictwa są realizowane przez Stację Chemiczno – Rolniczą w Poznaniu. Badaniami odczynu i zawartości przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu objęto gleby także na terenie powiatu krotoszyńskiego. Prowadzone są one w rotacjach pięcioletnich. Wyniki badań stanowią ważną informację o zakwaszeniu i potrzebach wapnowania gleb, zasobności w przyswajalne dla roślin składniki mineralne, jak również nawożenia mineralnego niedoborowymi składnikami. Poniżej podano w tabeli plan rozmieszczenia punktów pomiarowych monitoringu gleb powiatu krotoszyńskiego na lata 2000-2004 (wg Zasobność i zanieczyszczenie gleb Wielkopolski stan na rok 2000). Tabela 25. Gmina Krotoszyn Koźmin Wlkp. Kobylin Zduny Rozdrażew Sulmierzyce 2000 rok Lokalizacja punktu w roku 2001 rok 2002 rok Staniew 2004 rok Wróżewy Orla Smolice Baszków Rozdrażewek 2003 rok Kuklinów Bestwin Dzielice Sulmierzyce 3.3.2 Przewidywane kierunki zmian Zarówno cele średniookresowe, priorytety, limity i okresy ich uzyskania wynikają z opracowanych i zatwierdzonych dokumentów: • Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; • Programu ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego na lata 2002 – 2010, • Strategii rozwoju dla województwa wielkopolskiego. Racjonalne wykorzystanie zasobów gleb, zwłaszcza w ujęciu długookresowym, powinno polegać na: 72 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • zagospodarowaniu gleb w sposób, który odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom i klasie bonitacyjnej, • lepszym dostosowaniu do naturalnego, biologicznego potencjału gleb, formy ich zagospodarowania oraz kierunków i intensywności produkcji, • rekultywacji obszarów zdegradowanych. Zgodnie z ustawą Prawo Ochrony Środowiska, w zakresie obowiązków Starosty leży prowadzenie okresowych badań jakości gleby i ziemi. Starosta prowadzi także corocznie aktualizowany rejestr zawierający informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleby lub ziemi, z wyszczególnieniem obszarów, na których obowiązek rekultywacji obciąża starostę. Kolejność realizowania przez starostę zadań w zakresie rekultywacji powierzchni ziemi określają powiatowe programy ochrony środowiska. Rekultywacja powinna objąć tereny innych nieczynnych wyrobisk poeksploatacyjnych, przyjmując tam gdzie to możliwe kierunek wodny lub leśny rekultywacji oraz nieczynnych składowisk odpadów. Gleby zdegradowane na obszarach rolniczych będą zalesiane lub zagospodarowywane poprzez przeznaczenie ich na plantacje choinek, szkółki roślin ozdobnych, itp. Właściwa polityka ochrony gleb oprócz ww. punktów, będzie również uwzględniać racjonalne zużycie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin. Gleby powiatu krotoszyńskiego są glebami o średniej zdolności retencji wody. Dla utrzymania optymalnego uwilgocenia i prawidłowego systemu odwadniania konieczna będzie budowa i odbudowa urządzeń melioracyjnych, małych urządzeń piętrzących oraz utrzymanie rowów i drenażu w dobrym stanie. Niezbędnym działaniem będzie aktualizacja stanu sieci melioracyjnej w powiecie i realizacja Programu odbudowy sieci melioracyjnej podstawowej i szczegółowej. Instytucją odpowiedzialną za urządzenia melioracyjne w województwie jest Wielkopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych. Ochrona gleb będzie również uwzględniać działania zapobiegające procesom erozji. Stosowanie zabiegów przeciwdziałających erozji wodnej jest konieczne już na gruntach o nachyleniu pow.10% tj. 6º i powinno polegać na odpowiednim zagospodarowywaniu wąwozów oraz stoków i stosowaniu właściwych płodozmianów. Erozja wietrzna jest typowa dla otwartych przestrzeni rolnych, dlatego niezbędne będzie stosowanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych oraz podobnie jak przy zapobieganiu erozji wodnej stałe utrzymanie gleby pod pokrywą roślinną. Istotnym kierunkiem działań będzie wdrażanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR) oraz intensyfikacja edukacji ekologicznej rolników, mająca na celu uświadomienie konsekwencji nieprawidłowej gospodarki rolnej i wskazanie właściwych rozwiązań. Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa spowoduje, że coraz silniej popierane będzie rolnictwo ekologiczne, które pozwala na zachowanie w krajobrazie naturalnych i półnaturalnych układów ekologicznych, co jest szczególnie istotne na obszarach o cennych walorach przyrodniczych i w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Rolnictwo ekologiczne, zwłaszcza połączone z turystyką stanie się szansą dla rolników indywidualnych. Zgodnie z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej należy odstępować od bezściółkowej hodowli bydła, propagując hodowlę ściółkową, dostarczającą obornika, ważnego składnika strukturotwórczego gleby. Poza tym preferuje on nawozy organiczne, które są naturalnym składnikiem środowiska i ich właściwe wykorzystanie zależy od naturalnych procesów przyrodniczych. Ważną formą rozwoju obszarów wiejskich, obok rolnictwa ekologicznego, będzie agroturystyka. Regulacje dotyczące ochrony kopalin, zawarte w ustawie Prawo ochrony środowiska, zapewniają ochronę złóż kopalin poprzez racjonalne gospodarowanie ich zasobami i kompleksowe wykorzystanie kopalin, w tym kopalin towarzyszących. Odpowiedzialnymi za kształtowanie polityki ochrony złóż kopalin i gospodarowanie zasobami surowców są: Minister Środowiska, wojewodowie i starostowie. W przypadku złóż eksploatowanych istotne jest maksymalne wykorzystanie zasobów w granicach udokumentowania a następnie skuteczna i właściwa, z punktu widzenia gospodarki przestrzennej i ochrony środowiska, rekultywacja wyrobiska. Obowiązki te głównie ciążą na użytkowniku złoża, natomiast rolą administracji publicznej jest określenie warunków prowadzenia eksploatacji, jej zakończenia i rozliczenia. W przypadku złóż nieeksploatowanych, jedynym sposobem zabezpieczenia zasobów udokumentowanych złóż przed ich utratą jest ochrona obszarów, na których występują przed zainwestowaniem uniemożliwiającym późniejszą eksploatację. 73 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Wydobywanie kopalin wiąże się z powstawaniem szkód w środowisku. Począwszy od prac poszukiwawczych złóż ropy i gazu, w trakcie których możliwe są erupcje solanki, gazu ziemnego czy też ropy naftowej powodujące zanieczyszczenie powietrza, gleby, wód podziemnych. Stosowane są zabezpieczenia minimalizujące negatywny wpływ na środowisko efektów nieprzewidzianych nagłych zdarzeń, lecz w całości wpływu ich nie można zlikwidować. Wydobywanie kopalin systemem odkrywkowym powoduje degradację powierzchni terenu i praktycznie prace rekultywacyjne po zakończonej eksploatacji w niewielkim stopniu łagodzą przeobrażenia spowodowane wydobywaniem kopalin. Liczne zaniechane złoża zwłaszcza te, które w przeszłości były eksploatowane do czasu uchylenia decyzji zatwierdzających ich zasoby są z mocy prawa pod ochroną i istniejące wyrobiska, pomimo że zamieniają się w “dzikie” składowiska odpadów nie mogą być w innym celu wykorzystane jak tylko do eksploatacji kopalin. Wyjątek stanowią zbiorniki wodne po eksploatacji w dolinach rzek kruszywa naturalnego, ponieważ bez specjalnych zabiegów wykorzystywane są po kilkuletniej przerwie w eksploatacji jako wędkarskie akweny wodne. 3.3.3 Przyjęte cele i priorytety Cel średniookresowy do 2010roku: Ochrona powierzchni ziemi, w tym powierzchni biologicznie czynnej i gleb przed degradacją. Cel realizowany będzie poprzez ochronę, rekultywację i właściwe wykorzystanie istniejących zasobów glebowych, efektywne wykorzystywanie eksploatowanych złóż, ochrona zasobów złóż niezagospodarowanych (nieeksploatowanych) oraz rekultywację terenów poeksploatacyjnych. Priorytety do 2010 roku: 1. Racjonalne zużycie środków ochrony roślin i nawozów. 2. Ochrona gleb przed degradacją i rekultywacja gleb zdegradowanych. 3. Ochrona gleb przed negatywnym wpływem transportu i infrastruktury transportowej. 4. Wdrażanie i propagowanie zasad Kodeksu Dobrych Praktyk Rolniczych. 5. Podniesienie poziomu wiedzy użytkowników gleb i gruntów w zakresie możliwości eksploatacji gleb, przy zwróceniu szczególnej uwagi na nieodwracalność degradacji zasobów glebowych. 6. Wdrażanie systemu informacji umożliwiającego propagację sposobu produkcji zgodnego z Ustawą o rolnictwie ekologicznym. 7. Objęcie monitoringiem i rejestracja gleb, w których nastąpiły zmiany fizyczne, chemiczne i biologiczne wynikające z rodzaju i intensyfikacji eksploatacji oraz oddziaływania różnych negatywnych czynników (erozji, inwestycji, przemysłu, emisji, odpadów, ścieków itd.). 8. Propagowanie sposobów ograniczających nadmierną eksploatację gleb oraz zasad postępowania przy użytkowaniu gleb zanieczyszczonych. 9. Identyfikacja zagrożeń i kontynuacja prac na rzecz rekultywacji terenów zdegradowanych, w tym terenów poprzemysłowych. 10. Maksymalne zagospodarowanie terenów poprzemysłowych. 11. Prowadzenie działań mających na celu propagowanie ochrony kopalin przed nadmiernym ich wykorzystywaniem i eksploatowaniem ich złóż. 12. Wykorzystywanie rozpoznanych i eksploatowanych złóż poprzez ich dalsze racjonalne zagospodarowanie. 13. Uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego wszystkich znanych złóż w granicach ich udokumentowania wraz z zapisami o ochronie ich obszarów przed trwałym zainwestowaniem. 14. Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych. 15. Poszerzanie wiedzy o budowie geologicznej regionu, kontynuowanie prac w zakresie poszukiwania, rozpoznawania i dokumentowania nowych złóż kopalin. 16. Ograniczanie naruszeń środowiska towarzyszących eksploatacji kopalin i pracom geologicznym – konsekwentne egzekwowania zasad postępowania zgodnych z obowiązującym prawem. 17. Prowadzenie konsekwentnej polityki koncesyjnej. 18. Zabezpieczenie obszarów rolnych i leśnych przed procesem pustynnienia / stepowienia 19. Zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych o wysokich klasach bonitacyjnych, która będzie wyłączona z produkcji i przeznaczona na inne cele 74 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 20. Ochrona i wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych oraz przydrożnych spełniających rolę przeciwerozyjną 21. Zalesianie gruntów marginalnych, nieprzydatnych do produkcji rolniczej 22. Rozpoznanie możliwości zasobowych i perspektyw regionu w zakresie zasobów złóż gazu ziemnego i ropy naftowej Zadania na lata 2003 – 2006. 1. Prace nad oceną wartości naturalnego potencjału produkcyjnego gleb i ustalenie możliwości użytkowania gleb zgodnie z zasadami trwałego i zrównoważonego rozwoju – praca ciągła. 2. Prowadzenie rejestru gleb nadmiernie zanieczyszczonych i sposobu ich rekultywacji – praca ciągła. 3. Opracowanie i realizacja powiatowego programu rekultywacji i zalesienia zdegradowanych gleb na obszarach użytkowanych rolniczo – rok 2004. 4. Kompleksowa rekultywacja składowisk nieeksploatowanych wraz z ich zadrzewieniem i zakrzewieniem – sukcesywnie od 2003 roku. 5. Wdrażanie na terenach chronionych produkcji rolnej, zgodnej z prawem o rolnictwie ekologicznym. 6. Rozszerzanie prac badawczych i badawczo – rozwojowych wspierających poszukiwanie i stosowanie substytutów kopalin – praca ciągła lata 2003 – 2006. 7. Wspieranie rozwoju poszukiwania kopalin użytecznych – praca ciągła lata 2003 – 2006. 3.3.4 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających bezpośrednio lub pośrednio z dokumentów rządowych Działania wynikające z polityki ekologicznej państwa w zakresie ochrony gleb mają obejmować: 1. ochronę zasobów gleb użytkowanych przyrodniczo przed ich wyłączeniem z tego użytkowania; 2. maksymalne wykorzystanie nieużytków poprzemysłowych; 3. ochronę gleb przed erozją; 4. ochronę gleb przed dewastacja fizyczną i zanieczyszczeniem chemicznym; 5. rekultywację gleb zdegradowanych w celu włączenia ich do zagospodarowania przyrodniczego lub w przypadku niektórych terenów poprzemysłowych do obiegu gospodarczego.; 6. utrzymanie lub przywrócenie na terenach rolniczych jakości gleb odpowiedniej do zdrowej produkcji roślinnej, poprzez utrzymanie między innymi odpowiedniej kwasowości gleb i likwidację niedoborów magnezu determinującego prawidłowe funkcjonowanie organizmów żywych, 7. ochronę gleb przed degradacją powodowaną przez szeroko rozumianą intensyfikacje produkcji rolniczej; 8. wdrażanie zasad dobrych praktyk rolniczych, dostosowanych do warunków przyrodniczych i konkretnych czynników antropopresji na danym terenie. 3.3.5 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa W Programie ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego wykazano, że gleby występujące w południowej części województwa charakteryzują się bardzo kwaśnym odczynem, natomiast w części zachodniej i centralnej – odczynem zasadowym. Zawartość metali ciężkich i zanieczyszczenie tymi składnikami gleb w Wielkopolsce jest stosunkowo niewielkie i kształtuje się głównie na poziomie zawartości naturalnej, nielicznie z podwyższoną zawartością. Pola uprawne Wielkopolski są w niewielkim stopniu zanieczyszczone metalami ciężkimi i spełniają warunki dla produkcji bezpiecznej żywności. Rosnący niedobór wody w ekosystemach jest jednym z głównych czynników ograniczających produkcję rolną. Racjonalne wykorzystanie gleb, zwłaszcza w ujęciu długookresowym, powinno polegać na: • zagospodarowaniu gleb w sposób, który odpowiada w pełni ich przyrodniczym walorom i klasie bonitacji, • lepszym dostosowaniu do naturalnego, biologicznego potencjału, formy ich zagospodarowania oraz kierunków i intensywności produkcji. Ponadto Program zakłada, realizacje następujących działań prowadzonych w celu ochrony gleb: 75 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • Gleby klasy VI należy przeznaczyć pod zalesienia, pamiętając jednak o zarezerwowaniu terenów pod inwestycje (drogowe, infrastruktury dot. obiektów gospodarki odpadami, baza turystyczna, itp.). • Gleby narażone na erozję należy chronić poprzez wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych oraz przydrożnych, a także właściwą strukturę upraw. • Należy upowszechniać Kodeks dobrych praktyk rolniczych. • Ograniczenie emisji substancji do powietrza i wody. • Zagospodarowanie terenów poprzemysłowych. • Rekultywacją składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych. • Rekultywację gleb zdegradowanych na obszarach rolniczego użytkowania (zerodowanych, zakrzaczonych itp.) z częściowym włączeniem ich pod zalesienia lub wykorzystanie produkcji rolnej z przeznaczeniem na cele energetyczne. • Prowadzenie działań zabezpieczających obszary rolne przed procesem pustynnienia / stepowienia • Zminimalizowanie powierzchni gruntów rolnych o wysokich klasach bonitacyjnych, która będzie wyłączona z produkcji i przeznaczona na inne cele. • Ochrona i wprowadzanie zadrzewień i zakrzewień śródpolnych oraz przydrożnych spełniających rolę przeciwerozyjną. 3.3.6 Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców Ze Strategii Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Krotoszyńskiego wynika, że w zakresie ochrony gleb i rozwoju rolnictwa zakłada się: organizację systemu edukacji ekologicznej i racjonalnego użytkowania gleb. Wiąże się to z szeroko rozumianą ochroną gleb nadających się do wykorzystania rolniczego i leśnego przed ich przeznaczeniem na inne cele, ochrona gleb przed degradacją i zanieczyszczeniem, powodowanymi czynnikami antropogenicznymi i naturalnymi oraz rekultywacją gleb zdegradowanych. Szczególny nacisk należy położyć na edukację rolników w zakresie stosowania właściwych metod agrotechnicznych upraw oraz ograniczania niewłaściwej intensyfikacji produkcji rolnej. Działania inwestycyjne obejmują przede wszystkim różnego rodzaju prace rekultywacyjne oraz przywracanie do obiegu gospodarczego gleb zdegradowanych. W oparciu o przeprowadzone konsultacje, w szczególności, z administracją samorządową na terenie powiatu krotoszyńskiego, instytucjami, przedstawicielami przemysłu, organizacjami społecznymi i pozarządowymi oraz społeczeństwem sporządzono listę przedsięwzięć do realizacji zadań w zakresie ochrony gleb: 1. Zagospodarowanie kopalin – żwiru, piasku, wapna – (pozyskiwanie zasobów z ich naturalnych siedlisk). 2. Zalesianie słabych gruntów. 3. Tworzenie i aktualizacja rejestru gruntów zdegradowanych oraz opracowanie programu ich rekultywacji. 4. Przygotowanie powiatowego programu odbudowy melioracji podstawowej i szczegółowej 5. Współpraca z ODR oraz innymi organizacjami rolniczymi działającymi na rzecz efektywnego gospodarowania w rolnictwie 6. Organizacja bazy wystąpienia poważnych awarii i klęsk żywiołowych 7. Wyposażenie w sprzęt i oprogramowanie wykorzystywane do szybkiego informowania o wystąpieniu poważnej awarii i kęski żywiołowej 8. Doposażenie w sprzęt ratownictwa ekologicznego formacji Straży Pożarnej 9. Wsparcie działań na rzecz prawidłowego zagospodarowania obornika, gnojowicy i gnojówki w fermach zwierząt gospodarskich. 10. Wzmocnienie instytucjonalne administracji umożliwiające realizację zapisów ustawowych odnośnie prowadzenia rejestrów i baz danych. 11. Opracowywanie i realizacja programu rolno-środowiskowego 12. Podejmowania przedsięwzięć z zakresu rekultywacji gruntów zdegradowanych i przeznaczonych do rekultywacji. 13. Prowadzenie prac zalesieniowych na gruntach o niskiej przydatności rolniczej. 14. Wykonanie przedsięwzięć dla zgodnego z zasadami ochrony środowiska zagospodarowania obornika, gnojowicy i gnojówki. 76 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 15. Prowadzenie działalności gospodarczej w rolnictwie zgodnie z zasadami określonymi w Kodeksie Dobrej Praktyki Rolniczej. 16. Opracowanie i propagowanie programu racjonalnego stosowania środków chemicznych w rolnictwie prowadzącego do powstrzymania degradacji gleb 17. Program powstawania gospodarstw ekologicznych i agroturystycznych 18. Opracowanie programu szkoleń podnoszących kwalifikacje rolnika i promującego nowe uprawy roślin dochodowych. 19. Program zagospodarowania terenów po byłych PGR. 20. Zaprowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków – standard ustawowy. 21. Upowszechnianie wiedzy o stanie środowiska w gminie. 22. Kształtowanie postaw proekologicznych. 23. Edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży. 3.3.7 Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć Kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć: Priorytety ekologiczne w perspektywie do 2006 roku rozpatrywano z dwóch punktów widzenia. Pierwszy punkt - to priorytetowe komponenty (lub uciążliwości) środowiska, a drugi punkt widzenia - to priorytetowe przedsięwzięcia zmierzające do poprawy aktualnego stanu środowiska. Wśród najważniejszych kryteriów, branych pod uwagę przy formułowaniu priorytetów w skali powiatu, należy wymienić: • Zadania i kierunki wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; • Zadania i kierunki wynikające z Programu ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego na lata 2002 – 2010; • Kryteria przyjęte w Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego; • Kryteria przyjęte w Strategii rozwoju społeczno – gospodarczego powiatu krotoszyńskiego; • Zadania i kierunki przyjęte w strategiach rozwoju zrównoważonego gmin; • Wymogi wynikające z obowiązujących przepisów; • Wynegocjowane przez Polskę okresy przejściowe dot. implementacji dyrektyw UE; • Dysproporcję pomiędzy stanem wymaganym a aktualnym; • Szczególne potrzeby regionu (powiatu) w zakresie osiągnięcia rozwoju zrównoważonego; • Likwidację lub zmniejszenie oddziaływania tzw. gorących punktów na środowisko i człowieka; • Ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia; • Możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego; • Obecne zaawansowanie inwestycji; • Wielokrotna korzyść z tytułu realizacji przedsięwzięcia. 3.3.8 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej. 2 3 1 Ustalenie granicy zarząd powiatu/ P polno- leśnej 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Potencjalne źródła finansowania 13 14 15 Ocena ważności w hierarchii zadań 1 Jednostka odpowiedzialna / Jednostki współpracujące Szacunkowe nakłady Opis przedsięwzięcia Termin realizacji Cel przedsięwzięcia L.p. Rodzaj przedsięwzięcia Tabela 26. 16 Zadania własne 77 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 2 Promocja rozwią- zarząd powiatu/ zań organizacyj- gminy, nych i technicznych w zakresie gospodarowania odpadami, gwarantujących ich efektywność ekonomiczną, P między innymi poprzez podjęcie próby budowy ponadpowiatowego systemu gospodarki odpadami, rolę tę może spełniać M.Z. Górnej Baryczy 3 Tworzenie i aktu- zarząd powiatu/ alizacja rejestru gruntów zdegraP dowanych oraz opracowanie programu ich rekultywacji. 4 Przeprowadzenie zarząd powiatu/ szczegółowej inwentaryzacji trwale zbędnych P terenów wojskowych wraz z opracowaniem programów ich rekultywacji 5 Przygotowanie powiatowego programu odbuP dowy melioracji podstawowej i szczegółowej 6 Wsparcie działań zarząd powiatu/ na rzecz prawi- rolnicy dłowego zagospodarowania P obornika, gnojowicy i gnojówki w fermach zwierząt gospodarskich. 7 P 8 Opracowanie zarząd powiatu/ programu rekul- gminy P tywacji gruntów zdegradowanych. Scalanie i wymiana gruntów zarząd powiatu/ zarząd powiatu/ rolnicy Zadania koordynowane 1 78 P Produkcja zdrowej żywności ODR/ rolnicy, izby rolnicze, gminy, zarząd powiatu PFOŚiGW Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 2 Wypracowanie standardów proP duktu ekologicznego Rząd/ ODR, rolnicy, izby rolnicze, gminy, zarząd powiatu 3 Wypracowanie programu wdrażania ekologiczP nych metod produkcji w wytypowanych gospodarstwach ODR/ rolnicy, izby rolnicze, gminy, zarząd powiatu 4 Rozwój przetwórstwa, konP fekcjonowania i dystrybucji zdrowej żywności ODR/ rolnicy, izby rolnicze, gminy, zarząd powiatu ODR/ rolnicy, izby rolnicze, gminy, zarząd powiatu 5 Optymalne zużycie nawozów mineralnych i środków ochrony roślin, zapewnieP nie wzrostu poziomu świadomości ekologicznej wśród rolników 6 Program poODR/ rolnicy, wstawania goizby rolnicze, P spodarstw ekolo- gminy, zarząd gicznych i agrotu- powiatu rystycznych 7 P Zmniejszenie chemizacji gleb ODR/ rolnicy, izby rolnicze, gminy, zarząd powiatu Poprawa struktury agrarnej goP spodarstw rolnych rolnicy/ rząd, zarząd powiatu, gminy, izby rolnicze, ODR rolnicy/ rząd, , izby rolnicze, ODR, zarząd powiatu, gminy 9 Prowadzenie działalności gospodarczej w rolnictwie zgodP nie z zasadami określonymi w Kodeksie Dobrej Praktyki Rolniczej 10 Realizacja zadań właściciele grunwynikających z tów/ zarząd powiatowego powiatu, gminy P programu rekultywacji gruntów zdegradowanych. 11 Prowadzenie właściciele grunprac zalesienio- tów/ zarząd wych na gruntach powiatu, gminy o niskiej przydatności rolniczej. 8 I 79 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Wsparcie działań na rzecz prawidłowego zagospodarowania 12 P/I obornika, gnojowicy i gnojówki w fermach zwierząt gospodarskich. Opracowanie planu i wdrożenie do realizacji przeciwerozyj13 P/I nych pasów zadrzewień, zalesień, zakrzaczeń i remiz śródpolnych Podejmowanie przedsięwzięć z zakresu odbudowy zdekapitali14 I zowanych systemów melioracji wodnych szczegółowych. Usprawnienie procedur przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko przy lokalizowaniu i reali15 P zowaniu inwestycji mogących w znaczący sposób wpłynąć na środowisko oraz wydawania pozwoleń zintegrowanych prowadzący hodowlę i chów zwierz. gospod./ zarząd powiatu, gminy, ODR, izby rolnicze Rozbudowa międzygminnego składowiska odpadów, budowa Centrum Zagospodarowania Odpadów, powołać je może M.Z. Górnej Baryczy związek komunalny/ zarząd powiatu, gminy, przedsiębiorcy prywatni właściciele gruntów/ zarząd powiatu, gminy spółki Wodne/ gminy, zarząd powiatu, rolnicy wojewoda/zarząd powiatu, biegli, eksperci, firmy i uczelnie oferujące szkolenia 16 I 17 Opracowywanie i wojewoda/ zarząd powiatu, realizacja proP gramu rolnogminy środowiskowego 80 Budżety gmin, budżet Z.M., NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFOŚiGW,EKOFU NDUSZ,fundusze UE Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Opracowanie planu i realizacja systemu zagospodarowania 18 P/I odpadów weterynaryjnych. prowadzący lecznice, związek komunalny/ zarząd powiatu, gminy, podmioty gospodarcze zajmujące się unieszkodliwianiem Wytyczne dla gmin 1 Optymalne uży- gminy/ wanie nawozów P mineralnych i środków ochrony roślin 2 Rozwijanie segminy/ gregacji i recyklingu odpadów celem ograniczeP nia ilości odpadów przeznaczonych do składowania Utworzenie Cen- gminy/ trum Gospodarki Odpadami (powołać je może Z.M. Górnej Baryczy) zarządzającego kompleksowym sys3 P/I temem gospodarowania odpadami bazującym na opłacie naliczanej na osobę i systemie zniżek w opłatach za segregację „u źródła” 4 gminy/ Rozważenie możliwości przejęcia, w drodze referendum, przez gminy/związek koP munalny niektórych obowiązków mieszkańców w zakresie utrzymania czystości i porządku 5 Udział w rozwoju gminy, CGO/ zakładów przetwarzających P surowce wtórne poprzez stabilizowanie poziomu dostaw Budżety gmin, budżet Z.M., NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFOŚiGW,EKOFU NDUSZ,fundusze UE 81 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 6 Współpraca w gminy, CGO/ zakresie gospodarowania odpadami polegająca na stworzeniu możliwości uczestniczenia w budowanym P systemie wszystkim dotychczasowym podmiotom tego rynku, a więc przewoźnikom, eksploatującym instalacje, recyklerom 7 Uwzględnianie w gminy/ planowaniu przestrzennym konieczności P ochrony gruntów wartościowych z punktu widzenia gospodarki rolnej właściciele grunOpracowanie planu i wdrożenie tów, gminy/ do realizacji przeciwerozyj8 P/I nych pasów zadrzewieniowych i zalesieniowych 9 I Modernizacja i spółki wodne, odbudowa sys- gminy/ temów melioracji szczegółowej 10 I Likwidacja „dzi- gminy/ kich” składowisk odpadów. Bieżąca kontrola realizacji przez mieszkańców 11 P obowiązków w zakresie utrzymania czystości i porządku Opracowanie i wdrożenie sys12 P/I temu unieszkodliwiania padłych zwierząt gminy/ gminy/powiatowy lekarz weterynarii Wsparcie rolni- gminy/ ków w zakresie prawidłowego zagospodarowa13 P/I nia obornika, gnojowicy i gnojówki w fermach zwierząt gospodarskich. 82 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 14 15 16 17 18 19 Systematyczne rozszerzanie zasięgu selekP tywnej zbiórki odpadów „u źródła”. Podejmowanie przedsięwzięć na rzecz eliminowania ze strumienia P odpadów komunalnych, odpadów niebezpiecznych Podjęcie działań na rzecz efektywnego zagospodarowania odpadów proP blemowych (niebezpiecznych, ogumienia pojazdów, wielkogabarytowych itp.) Podjęcie rekultywacji obszarów I zdegradowanych i zanieczyszczonych Remonty i odbudowa sieci melioI racji podstawowych Remonty i modernizacje systemów odprowaI dzania wód opadowych z dróg gminnych 20 P/I gminy/ gminy/ gminy/ właściciele gruntów/ spółki wodne/ gminy gminy/ Rozwój rolnictwa ODR/ gminy ekologicznego 3.3.9 Wytyczne do sporządzania programów gminnych Do opracowania kompleksowych programów ochrony gleb przed nadmiernym ich zanieczyszczaniem na szczeblu gminnym niezbędnym będzie uwzględnienie dotychczasowych rozwiązań w zakresie gospodarki rolnej oraz kierunków rekultywacji terenów zdegradowanych (dzikich wyrobisk, obszarów szkód pokopalnianych, „dzikich” składowisk odpadów, nielegalnych składowisk odpadów itp.) w rejonie każdej gminy oraz precyzyjne zdiagnozowanie stanu i zidentyfikowanie źródeł obecnych i potencjalnych zagrożeń na obszarze objętym programem. We wszelkich działaniach programowych należy uwzględnić poszczególne etapy: • Zgromadzenie danych wyjściowych; • Diagnoza stanu – zdefiniowanie problemów; • Określenie celów do osiągnięcia (założenia); • Wybór optymalnych rozwiązań; • Umiejscowienie w czasie i powiązane z niezbędnymi finansami propozycje sekwencji działań wykonawczych. • W podstawowych zadaniach mających na celu ochronę gleb oraz poprawę ich jakości na terenie powiatu poprzez zaplanowane działania na obszarach gmin należy uwzględnić: • Określenie podstawowej struktury terenów w gminach; 83 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • • • • • • • • • • • • • • • Identyfikację terenów, które musiałyby zostać objęte ochroną ze względu na ich dużą wartość przyrodniczą i kulturową; Rekultywacje terenów zdegradowanych i zanieczyszczonych; Remonty dróg, których stan zagraża lub wpływa niekorzystnie na przylegające gleby; Remonty i modernizację sieci melioracyjnych; Rozwój turystyki i agroturystyki; Rozwój rolnictwa ekologicznego; Działania zapobiegające erozji gleb; Ograniczenia w gospodarowaniu środkami chemicznymi w rolnictwie; Przyczyny i skutki stepowienia terenów rolnych i leśnych; Zwiększanie powierzchni lasów poprzez zalesianie gruntów rolnych niskich klas oraz nieużytków; Prowadzenie racjonalnej gospodarki gruntami rolnymi i zasobami leśnymi; Prowadzenie na wsiach rodzinnych gospodarstw rolnych produkujących między innymi zdrową żywność; Możliwość zagospodarowania gruntów po byłych PGR-ach; Zorganizowane ścieżki turystyczne, edukacyjne i rowerowe; Wielokierunkową edukację rolników i użytkowników gruntów w gminach. 3.4. Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych 3.4.1 Analiza stanu istniejącego Złoża kopalin Na terenie powiatu krotoszyńskiego udokumentowane zostały złoża kopalin pospolitych będących w różnych stadiach eksploatacji. Lokalizację złóż, zasoby, wydobycie oraz stan zagospodarowania przedstawia tabela poniżej. Tabela 27. Rodzaj kopaliny 1 Nazwa złoża 2 Zasoby mln/m3; tys. t. Geologiczny bilans 3 Wydobycie Stan zagospodarowania 5 6 Przemysłowe 4 Kopaliny pospolite (tys. ton) Kruszywo natu- Chachalnia ralne Konarzew Perzyce Perzyce II Szymanów 151 117 14 67 91 151 117 5 - 2 5 1 18 - E E E E R Surowce ilaste Biadki ceramiki budow- Krotoszyn 1 i 2 lanej Krotoszyn Stary Rozdrażew Sulmierzyce 905 5368 125 59 232 4899 - 20 - Z Z E Z Z Objaśnienia: E – złoże eksploatowane R – złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo ( w kat. A+B+C1) Z – złoże zaniechane Ww. dane zaczerpnięto z Bilansu zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce, wg stanu na 31.12.2002 r. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2003 r. Wody podziemne Poziomy wodonośne ujęto w dwa systemy klasyfikacyjne: • Główne Użytkowe Poziomy Wodonośne (GUPW) wykształcone w formie warstwy lub zespołu warstw wodonośnych wykazujących łączność hydrauliczną o parametrach kwalifikujących do eksploatacji w celach komunalnych. • Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP) – rozległe piaszczysto-żwirowe struktury wodonośne, często o rozprzestrzenieniu regionalnym i dużej wodonośności. W przypadku powiatu krotoszyńskiego zbiornik obejmuje południową część powiatu. 84 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Na terenie powiatu krotoszyńskiego poziomy wodonośne występują w trzech różnowiekowych wydzieleniach litostratygraficznych w ramach Głównych Użytkowych Poziomów Wodonośnych: • poziom czwartorzędowy – wykształtowany jest w formie piaszczysto – żwirowych struktur pochodzenia rzecznego lub wodnolodowcowego. Wyróżnić można poziom gruntowy oraz poziomy międzymorenowe. Poziom gruntowy występuje w osadach płytko zalegających piasków i żwirów rzecznych i wodnolodowcowych. Miąższość tych warstw na ogół nie przekracza 5-10 m. Zwierciadło wody zazwyczaj jest swobodne i w zależności od poziomu struktury, morfologii terenu, położenia baz drenażu zalega na głębokościach od ok. 0 do 3-4 m ppt. Poziom ten na ogół nie ma charakteru użytkowego, lecz często stanowi główne źródło zaopatrzenia ludności w wodę na obszarach niezwodociągowanych. Poziomy międzymorenowe: międzymorenowy górny (warstwy piasków i żwirów rozdzielające gliny morenowe zlodowacenia bałtyckiego i środkowopolskiego, z których ujmowane są wody m. in. w Kobylinie i Koźminie Wlkp.) i międzymorenowy dolny (związany ze zlodowaceniem południowopolskim i ujmowany m/ in. w Koźminie Wlkp.) występują w południowej i centralnej części powiatu, a w części północnej wypłycają się lub zanikają. • poziom trzeciorzędowy - zbudowany z warstwy piasków (głównie drobnoziarnistych ) wieku mioceńskiego , występuje na terenie całego powiatu. Warstwy tego poziomu zalegają generalnie na głębokościach 50-150 m ppt, a w szerokim pasie biegnącym południkowo przez teren powiatu na głębokościach więcej niż 150 m ppt. • poziom mezozoiczny (jura dolna i środkowa) wykształcony jako warstwy piasków i piaskowców tworzy rozległą strukturę biegnącą przez teren powiatu z południowego wschodu na północny zachód i obejmującą generalnie wschodnią, centralną i północną część powiatu . Teren powiatu obejmuje swym zasięgiem Główny Zbiornik Wód Podziemnych (GZWP) nr 309 – zbiornik międzymorenowy Smoszew – Chwaliszew-Sulmierzyce. Możliwości zagospodarowania wód podziemnych pod względem wydajności typowego ujęcia wód podziemnych można scharakteryzować jako: • średnią - w południowo-wschodniej części powiatu, • niską - w centralnej, wschodniej i zachodniej części powiatu, • bardzo niską - w części północnej powiatu. Przegląd zaopatrzenia gmin w wodę (wg przedstawionych przez Gminę materiałów): Gmina Krotoszyn Wg danych PGKiM Sp. z.o.o w Krotoszynie zbiorowe zaopatrywanie ludności w wodę prowadzone jest z ujęć wód podziemnych w następujących miejscowościach: • Chwaliszew- ujęcie składające się z dwóch studni czerpanej wody z poziomu czwartorzędowego; pozwolenie wodnoprawne na pobór wody: Q roczne =1259 tys.m3, Qh=125 m3/h, Qd=2875 m3/d; aktualny pobór wody: Q roczne =197 tys.m 3/rok, Qh max=42 m3/h, Qd max=670 m3/d: ustanowiony został teren ochrony bezpośredniej i pośredniej (zewnętrzny), • Smoszew – ujęcie składające się z 5 studni czerpiących wodę z poziomu czwartorzędowego; pozwolenie wodnoprawne na pobór wody w ilości: Q roczne =2190 tys.m3/rok, Qh=250 m3/h, Qd=6000 m3/d; faktyczny pobór wody: Q roczne =1324 tys.m3/rok, Qh 3 max=170 m /h, Qd max=4063 m3/d; ujęcie posiada ustanowiony teren ochronybezpośredniej i pośredniej (zewnętrznej), • Raciborów – ujęcie dwuotworowe, eksploatujące poziom czwartorzędowy, wg pozwolenia wodnoprawnego: Q roczne =448 tys.m3/rok, Qh=75 m3/h, Qd=1226 m3/d; aktualny po3 3 3 bór: Q roczne =226 tys.m /rok, Qh max=27 m /h, Qd max=700m /d; ustanowiony teren ochronny bezpośredniej. • Baszyny- dwie studnie u,jmujące wodę z poziomu czwartorzędowego; wg pozwolenia wodnoprawnego: Q roczne =657 tys.m3/rok, Qh=75 m3/h, Qd=1800 m3/d; aktualny pobór: Q roczne =245 tys.m3/rok, Qh max=28 m3/h, Qd max=672 m3/d; ustanowiona -strefa ochrony bezpośredniej, pośrednia- nie wymagana. Stopień zaawansowania wyposażenia gminy w infrastrukturę techniczną związaną z gospodarką wodną odpowiada typowym pod tym względem relacjom. Mianowicie przy 100% powierzchni zwodociągowania gminy i 100% ludności korzystającej z wodociągów, z kanalizacji sanitarnej korzysta tylko 1,8% mieszkańców, z sieci kanalizacyjnej 0,1%, a z oczyszczalni ścieków 85 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 1,8% mieszkańców. Relacje te dobitnie obrazują stopień zagrożenia wód powierzchniowych i podziemnych ze strony nieoczyszczonych ścieków. Gmina Kobylin Wg ankiety przygotowanej przez Urząd Miasta i Gminy Kobylin na terenie gminy znajdują się, w użytkowaniu MZWiKW w Strzelcach Wielkich, dwa ujęcia w miejscowościach: • Długołęka o ustalonych zasobach eksploatacyjnych – 110 m3/h (decyzje zasobowe: OSGW IV, 8530/14/84 z dn. 6.04.1984 r.) pozwolenie wodnoprawne ważne jest do 31.12.2009 r.; ujęcie składa się z dwóch studni, pobór wody w 2002r. wynosił 104470 m3, woda wymaga uzdatniania poprzez odmanganianie i odżelazianie, • Łagiewniki, o ustalonych zasobach eksploatacyjnych- 120m3/h (decyzja GT-IV, 8530/57/6 z dn. 1.06.1976r.); pozwolenie wodnoprawne ważne jest do 31.12.2009r. ujęcia składają się z trzech studni, pobór w 2002r. wyniósł 427000 m3, woda wymaga uzdatniania poprzez odmanganianie i odżelazianie. Ponadto na terenie gminy znajdują się ujęcia wód podziemnych Kobylin-Rzemiechów oraz Smolice-Rębiechów. Ponadto na terenie nadleśnictwa Kobylin znajdują się ujęcia wód podziemnych wykorzystywanych dla potrzeb lokalnych i niewymagające ustanowienia stref ochronnych ze względu na sposób wykorzystywania wód (podlewanie upraw leśnych). Gmina jakkolwiek stosunkowo zasobna w wody podziemne uwzględniając aktualne potrzeby, to jednak wymaga szczególnej dbałości o sposób gospodarowania w obrębie terenów ochronnych wokół ujęć wód podziemnych, szczególnie wykorzystujących wodę z poziomów czwartorzędowych. Gmina Koźmin Wlkp. Wg danych przedstawionych przez Urząd Miasta i Gminy Koźmin Wlkp. na terenie tej gminy funkcjonują niżej wymienione ujęcia wód podziemnych, które służą do zbiorowego zaopatrzenia ludności w wodę. Ujęcie wody Koźmin Wlkp. ul. Wierzbowa Właściciel – Miasto i Gmina Koźmin Wlkp. Użytkownik – Koźmińskie Usługi Komunalne sp. z.o.o. Technologia uzdatniania wody odżelazianie, odmanganianie, koagulacja, dezynfekcja Zatwierdzone zasoby – 110 m3/h Ilość studni – 3 Tabela 28. Parametry studni Rzędna wysokościowa (m n.pm) Głębokość studni (m) Poziom warstwy wodonośnej Rok wykonania Qe (m3/h) Lustro statyczne (m) Depresja (m) Typ pompy Moc silnika (kW) Głębokość zawieszenia pompy (m) nr 1 143,4 302 jura 1974 66 46,0 9,5 GC5-07 26 76 nr 2a 142,6 277 jura 1989 40 50,4 10,2 GC5-06 22 70 nr 3 143,5 286 jura 1984 40 49,2 12,9 GC5-06 22 70 3 Tabela 29. Roczny pobór wody (w tys. m ) 2002 r. 2003 r. 2000 r. 1999 r. 1998 r. 572,4 527,4 533,8 605,1 571,2 Starosta Krotoszyński decyzją z dnia 30.11.2001 r. znak: OŚ-6223a/5/12/01, udzielił w odniesieniu do omawianego ujęcia, pozwolenia wodnoprawnego Miejsko-Gminnemu Zakładowi Wodociągów i Kanalizacji w Koźminie Wlkp.: • na pobór wód podziemnych dla potrzeb wodociągu komunalnych w Koźminie Wlkp. w ilości 110 m3/h 86 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • • na eksploatację urządzeń wodnych służących do ujmowania wód podziemnych na eksploatację urządzeń wodnych służących do oczyszczania i odprowadzania wód popłucznych • na odprowadzanie wód popłucznych • ustanawiającego tereny ochrony bezpośredniej dla każdej studni osobno. Pozwolenie ważne jest do końca 2011 r. Ujęcie wody Wałków Właściciel – Miasto i Gmina Koźmin Wlkp. Użytkownik – Koźmińskie Usługi Komunalne sp. z.o.o. Technologia uzdatniania wody odżelazianie, odmanganianie, dezynfekcja Zatwierdzone zasoby – 25,7 m3/h Ilość studni – 3 Tabela 30. Parametry studni Rzędna wysokościowa (m n.pm) Głębokość studni (m) Poziom warstwy wodonośnej Rok wykonania Qe (m3/h) Lustro statyczne (m) Depresja (m) Typ pompy Moc silnika (kW) Głębokość zawieszenia pompy (m) nr 1 138,0 12,3 czwartorzęd 1970 27,0 0,3 4,8 GB2-05 5,5 10 Tabela 31. Roczny pobór wody (w tys. m 3) 2002 r. 2003 r. 2000 r. 1999 r. 1998 r. nr 2a 138,0 14,5 czwartorzęd 1998 10,8 1,5 6,2 GB2-05 5,5 14 nr 3 138,0 16,5 czwartorzęd 1998 24,0 2,5 2,1 GB2-05 5,5 14 51,7 57,3 53,4 45,2 45,2 Starosta Krotoszyński decyzją z dnia 31.12.2001 r. znak: OŚ-6223a/4/15/01, udzielił w odniesieniu do omawianego ujęcia, pozwolenia wodnoprawnego Miejsko-Gminnemu Zakładowi Wodociągów i Kanalizacji w Koźminie Wlkp: • na pobór wód podziemnych • na eksploatację urządzeń wodnych • na eksploatację urządzeń wodnych służących do oczyszczania i odprowadzania wód popłucznych • na odprowadzanie wód popłucznych • ustanawiającego tereny ochrony bezpośredniej ujęcia Pozwolenie ważne jest do końca 2011 r. Ujęcie wody Borzęciczki Właściciel – Miasto i Gmina Koźmin Wlkp. Użytkownik – Koźmińskie Usługi Komunalne sp. z.o.o. Technologia uzdatniania wody odżelazianie, odmanganianie, dezynfekcja Zatwierdzone zasoby – 9,9 m3/h Ilość studni – 1 Tabela 32. Parametry studni Rzędna wysokościowa (m n.pm) Głębokość studni (m) Poziom warstwy wodonośnej Rok wykonania Qe (m3/h) Lustro statyczne (m) Depresja (m) nr 1 131,3 80,0 plejstocen 1983 10,0 43 14 87 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Typ pompy Moc silnika (kW) Głębokość zawieszenia pompy (m) Tabela 33. Roczny pobór wody (w tys. m 3) 2002 r. 2003 r. 2000 r. 1999 r. 1998 r. G60-09 9,5 65 20,6 11,8 7,3 7,7 53,3 Starosta Krotoszyński decyzją z dnia 6.06.1997 r. znak: OSgw-6210/34/97, udzielił w odniesieniu do tego ujęcia, pozwolenia wodnoprawnego Miejsko-Gminnemu Zakładowi Wodociągów i Kanalizacji w Koźminie Wlkp.: • na pobór wód podziemnych dla potrzeb wodociągu wiejskiego w Borzęciczkach, zaopatrującego w wodę wsie Borzęciczki, Góreczki i Dębowiec • na eksploatację urządzeń wodnych • na eksploatację urządzeń wodnych służących do oczyszczania i odprowadzania wód popłucznych • na odprowadzeniu wód popłucznych • ustanawiającego tereny ochrony bezpośredniej Pozwolenie ważne jest do końca 2017r Powierzchnia zwodociągowania gminy wynosi 10%, 98% ludności korzysta z wodociągów, z oczyszczalni korzysta 48% ludności, a powierzchnia skanalizowania wynosi 4,5 powierzchni gminy. Gmina Zduny Gmina położona jest w obrębie występowania dwóch zasadniczych poziomów wodonośnych: • czwartorzędowego, charakteryzującego się powszechnością występowania i zasobnością i stanowiącego podstawę zaopatrzenia w wodę; część tego obszaru obejmuje obszar ONO (obszar najwyższej ochrony) w obrębie GZWP nr 309 (Zbiornik międzymorenowy Smoszew-Chwaliszew-Sulmierzyce); w poziomie plejstoceńskim piętra czwartorzędowego występują dwie warstwy wodonośne zalegające na głębokości 30-60 m ppt, a strop drugiej warstwy zalega na głębokości ok. 70-90 m ppt. • trzeciorzędowego stanowiącego bazę zaopatrzenia w wodę mieszkańców zachodniej części gminy Na terenie gminy znajdują się następujące ujęcia wód podziemnych: • „Zduny” o wydajności 410 m3/h w ramach zasobów dyspozycyjnych ustalonych dla GZWP nr 309 Ujęcie składa się z sześciu studni pobierających wodę z poziomu czwartorzędowego; pozwolenie wodnoprawne na pobór wody w ilości Q roczne =2628 tys.m3/rok, Qh=300 m3/h, Qd=7200 m3/d; pobór aktualny: Q roczne =1392 tys.m3/rok, Qh max=154 m3/h, Qd max=4654 m3/d; ustanowiony teren ochronny-strefa bezpośrednia i pośrednia (zewnętrzna), 3 • „Konarzew” o wydajności 52 m /h wykorzystujące wodę z plejstoceńskiej warstwy wodonośnej, • „Bestwin” o wydajności 96 m3/h z trzeciorzędowego (mioceńskiego) poziomu wodonośnego. Gmina posiada rezerwy zasobowe. Wody z poziomu trzeciorzędowego wymagają uzdatniania ze względu na brunatne zabarwienie. Z tego względu wyłączono z eksploatacji ujęcie pod Cukrownią. Zduny objęte są zbiorowym zaopatrzeniem w wodę. Źródłem wody dla miejscowości: Zduny, Konarzew, Perzyce są wody poziomu czwartorzędowego, a dla wsi Bestwin, Baszków, Ruda – wody z piętra trzeciorzędowego. Długość sieci wodociągowej na terenie miasta Zduny wynosi 15 km, z wodociągu korzysta 65 % mieszkańców, a na terenach wiejskich wynosi 46,9 km. 88 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego W strukturze sprzedanej wody 90 % jej ilości przeznaczona jest na potrzeby gospodarstw domowych oraz gospodarkę rolną. Gmina Rozdrażew Wody podziemne na terenie gminy Rozdrażew występują w obrębie trzech poziomów wodonośnych: czwartorzędowego, trzeciorzędowego i mezozoicznego (jurajskiego). W czwartorzędowym poziomie wodonośnym występują dwa poziomy: • gruntowy nie posiadający znaczenia użytkowego, poza ujmowaniem go studniami kopanymi, • międzymorenowy. Dane hydrogeologiczne dotyczące studni ujmujących wodę z tego poziomu zawiera tabela poniżej. Tabela 34. Nr uj. 1 2 3 4 5 Miejscowość Rozdrażew wodociąg Rozdrażew wodociąg Dzielice wodociąg Dąbrowa wodociąg Dąbrowa wodociąg Głębokość wm 48,0 czwartorzęd 21,4 czwartorzęd 31,0 czwartorzęd 23,0 czwartorzęd 32,0 czwartorzęd Główne zwierciadło ustabilizowane w m ppt 11,0 1,8 2,1 5,5 2,7 Wydajność maksymalna w m3/h Depresja w m 12,6 3,6 36,9 8,4 21,0 17,5 25,0 8,0 18,0 2,9 Zasoby zatwierdz. Kat. B Q w m3/h Swm 39,7 6,6 18,0 14,7 58,0 6,3 Poziom wód trzeciorzędowych związany jest z piaskami zalegającymi wśród warstw iłów. Wody te występują na głębokości 146,5-158,5 m. warstwę napinającą stanowi bardzo słabo przepuszczalny kompleks iłów poznańskich o zmiennej miąższości, jest to poziom pozostający pod ciśnieniem hydrostatycznym. Poziom wody stabilizuje się na głębokości 41,2 m ppt. Na terenie gminy brak otworów ujmujących poziom trzeciorzędowy. Poziom jurajski zaznacza się na całym obszarze gminy. Związany jest on z piaskowcami, żwirami, zlepieńcami jury dolnej. Poziom ten zawiera wody pod ciśnieniem. Na terenie gminy nie zostały ujęte. Cały obszar gminy położony jest w Granicach Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (nr 309) - subzbiornika międzymorenowego – obszar najwyższej ochrony (obszar ONO). Strefy ochrony bezpośredniej ustanowiono dla ujęć w Rozdrożewie, Dzielicach, a ujęcie w Dąbrowie ponadto posiada strefę ochrony pośredniej o promieniu 30 m licząc od granicy strefy bezpośredniej. Gmina Sulmierzyce Warunki hydrogelogiczne są bardzo korzystne - gmina obejmuje swym zasięgiem GZWP nr 309 – subzbiornik międzymorenowy (strefa ONO – najwyższej ochrony) Ze zbiornika tego czerpana jest woda na ujęciu komunalnym składającym się z 2 studni. Wyznaczone dla ujęcia tereny ochronne wg „starych” przepisów wymagają uaktualnienia. Ww. atut gmina wykorzystała właściwie – teren gminy jest całkowicie zwodociągowany, lecz gospodarka wodno-ściekowa wymaga pilnego uregulowania ze względu na olbrzymie zagrożenie dla jakości wód podziemnych. Aktualny stan w tym terenie tj.; brak kanalizacji i oczyszczalni ścieków na obszarze najwyższej ochrony Głównego Zbiornika Wód Podziemnych, a ponadto sankcjonowanie stanu wyznaczenia stref ochronnych ujęć wód wg zasad nie dających gwarancji właściwej ich ochrony, daje podstawę do oceny sytuacji jako urągającej elementarnym zasadom ochrony jakości wód podziemnych ujmowanych dla potrzeb komunalnych. Bilans wód podziemnych dla ośrodków miejskich starostwa krotoszyńskiego przedstawia poniższa tabela. 89 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Tabela 35. Miasto Liczba mieszkańców Zasoby eksploatacyj3 ne ujęć Qe [m /h] Komunalnych / przemysłowych Wiek Q Tr J 3 4 5 181,0 20,2 7,0 132,0 36,5 519,0 90,0 474,5 90,0 8,0 1 2 Kobylin 8095 Koźmin Wlkp. 14175 Krotoszyn 40373 Sulmierzyce 2690 Zduny 6967 100,0 Suma 72300 1051,7 150,0 624,5 Zasoby odnawialne Qo 3 2 [m /h km ] Q 6 J 8 8,3 8,3 8,3 1,6 0,4 8,3 8,3 132,0 Wiek Tr 7 Zasoby dyspozycyjne Qd [m3/h] Pozwolenia wodnoprawne 3 ujęć Qpśr [m /h] Razem Komunalne przemysłowe 9 10 149 139,00 145 137,00 1498 390,01 11 127,00 12,00 132,00 5,00 300,00 90,01 42 0,4 Rezerwa zasobowa 12 10 8 1108 42 266 250,00 2100 916,01 100,00 150,00 916,01 16 1184 Rysunek 1 Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony (wg. A.S. Kleczowskiego) [Instytut Geologii Inżynierskiej Akademii GórniczoHutniczej Kraków 1990] 90 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 3.4.1.1 Odzwierciedlenie problemu w planach zagospodarowania przestrzennego Zagadnienie właściwego gospodarowania zasobami naturalnymi w tym wodami powierzchniowymi, podziemnymi oraz kopalinami zapisane jest jako priorytetowe zadanie w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju kraju i regionów. Szczególną rangę ma ochrona przed zanieczyszczeniem i poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych. Cele te zawarte są w obowiązujących dokumentach: • Polityka Ekologiczna Państwa na lata 2003- 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010, • Program ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego, • Strategia rozwoju dla województwa wielkopolskiego. Omawiana problematyka znajduje również odzwierciedlenie w planistycznych opracowaniach gminnych jednak w zakresie bardzo zróżnicowanym. Tematyka ta wymaga ujednolicenia formy i uściślenia danych szczególnie dotyczących zestawienia zbiorczego dla każdej gminy wielkości określonych, w dokumentacjach hydrogeologicznych, zasobów wód podziem- 91 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego nych (zasoby eksploatacyjne i dyspozycyjne), wielkości poborów wód wg pozwoleń wodnoprawnych i faktyczne pobory wód oraz stan ustanowienia stref ochronnych ujęć wód podziemnych. Propozycje w zakresie gospodarowania wodami podziemnymi, ich ochrony oraz dotyczące zagospodarowania kopalin zawiera podrozdział 3.4.3 niniejszego programu. Istotne jest uwzględnienie, w planach zagospodarowania przestrzennego gmin, ustanowionych terenów ochrony ujęć wód podziemnych wraz z przyjętymi zasadami gospodarowania w ich obrębie. 3.4.1.2 Problem pogarszania się jakości wód podziemnych Pogarszania się jakości wód podziemnych jest istotnym czynnikiem zagrożenia dla zdrowia mieszkańców i rozwoju powiatu oraz gmin. Składa się na to szereg czynników – obiektywnych i subiektywnych. Czynnikiem obiektywnym są naturalne warunki hydrogeologiczne zwłaszcza w odniesieniu do czwartorzędowych poziomów wodonośnych na ogół słabo chronionych w sposób naturalny przed dopływem zanieczyszczeń z powierzchni ziemi. Czynnikiem naturalnym, jest również lokalnie występujące brunatne zabarwienie wód ujmowanych z poziomu trzeciorzędowego. Z tego względu ujęcie dla cukrowni w Zdunach zostało wyłączone z eksploatacji. Szereg czynników subiektywnych związanych z działalnością gospodarczą, zarówno o charakterze przemysłowym jak i rolniczym, spowodował szczególnie przed 1990 r. zdecydowany wzrost skali zanieczyszczeń trafiających do gruntu, wód powierzchniowych, a w konsekwencji również do wód podziemnych. W tej sytuacji jedynym czynnikiem chroniącym wody podziemne przed pogorszeniem jakości jest naturalna odporność wód podziemnych na zanieczyszczenia. Stopień tej odporności zależy od naturalnej ochrony warstw wodonośnych przez wyżej leżące warstwy geologiczne o zróżnicowanych wartościach współczynnika filtracji i miąższości. Z tego względu jedyny na terenie powiatu Główny Zbiornik Wód Podziemnych został zakwalifikowany jako strefa ONO (obszar najwyższej ochrony) Paradoksalnie jeden z czynników postępu – wodociągowanie miejscowości stał się dodatkowym czynnikiem potęgującym zagrożenie dla jakości wód podziemnych w sytuacji nienadążania budowy oczyszczalni ścieków za wodociągowaniem. Przykładem jest sytuacja Sulmierzyc, gdzie przy 100 % zwodociągowaniu miasto jest tylko w części skanalizowane. Sukcesywnie należy dążyć do likwidacji tzw. zbiorników szczelnych, czyli szamb, niezabezpieczonych miejsc gromadzenia gnojowicy, kiszonek itp., modernizacji niewłaściwie zabezpieczonych stacji paliw oraz innych obiektów szkodliwie oddziaływujących na środowisko gruntowo- wodne. Istotnym dla jakości wód podziemnych jest dokonanie kompleksowego przeglądu sytuacji w zakresie potrzeby ustanowienia stref ochronnych ujęć wód podziemnych zwłaszcza w odniesieniu do terenu ochrony pośredniej. 3.4.1.3 Stopień wykorzystania wód podziemnych dla celów przemysłowych Stopień ten jest zróżnicowany – generalnie komunalne wykorzystywanie wód dominuje, wyjątek stanowi Gmina Koźmin Wlkp. Zestawienie wykorzystywania wód podziemnych do celów przemysłowych i komunalnych zawiera tabela 34. 3.4.1.4 Problem nie użytkowanych studni i ujęć wody Nieużytkowane studnie i ujęcia wody powinny być poddane przeglądowi mającemu na celu: • ocenę sprawności studni lub ujęcia, • dokumentowanie analizy potrzeby istnienia studni lub ujęcia w kontekście dokonanych zmian w zagospodarowaniu przestrzennym danego obszaru oraz zmian skali wykorzystania wód podziemnych, • dokonanie analizy jakości ujmowanej wody. W wyniku opisanych wyżej działań powinna być podjęta świadoma decyzja o pozostawieniu studni czy ujęcie do dalszej eksploatacji lub zadecydowanie o likwidacji nieczynnych i niesprawnych studni. Przy podejmowaniu decyzji należy uwzględniać fakt, iż nieczynne i niesprawne studnie stanowią zagrożenie dla jakości wód podziemnych. Likwidacja studni i ujęć powinna być dokonywana z zachowaniem procedur wynikających z ustawy – geologiczne i górnicze. 3.4.1.5 Możliwości wykorzystania wód termalnych Powiat krotoszyński położony jest w obrębie okręgu geotermalnego nazwanego Okręgiem Przedsudecko – Świętokrzyskim. Okręg ten przylega od południa do Okręgu Szczecińsko – Łódzkiego w obrębie, którego rozpoznano najkorzystniejsze warunki występowania wód geoter- 92 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego malnych w Polsce. Wynika z tego, że jakkolwiek powiat krotoszyński nie leży w najkorzystniejszej strefie to jednak trzeba uznać jako uzasadnione opracowanie studium możliwości wykorzystania wód geotermalnych. Przypuszczalnie na terenie powiatu krotoszyńskiego trudne będzie uzyskanie wód o najwyższych temperaturach w Polsce (ok. 80°C), lecz najprawdopodobniej gradient geotermiczny będzie wystarczająco korzystny lub, co najmniej spełniać będzie warunki do wykorzystywania wód do celów balneologicznych. 3.4.1.6 Wpływ eksploatacji zasobów na stosunki wodne Eksploatacja zasobów wód podziemnych powinna odbywać się racjonalnie poprzez dostosowywanie przyznawanych w pozwoleniach wodnoprawnych poborów wód do rzeczywistych potrzeb użytkowników ujęć w ramach ustalonych, w dokumentacjach hydrogeologicznych, zasobów eksploatacyjnych poszczególnych ujęć lub zasobów dyspozycyjnych ustalonych dla zbiorników wód podziemnych. Nieprzestrzeganie bilansowania w wyżej opisanym zakresie może doprowadzić do nadmiernego rozwoju leja depresyjnego i w konsekwencji do niebezpiecznego obniżenia poziomu wód podziemnych oraz zaburzenia warunków hydrogeologicznych na rozległych obszarach. Eksploatacja kopalin może negatywnie oddziaływać na stosunki wodne. Niebezpieczeństwo takie może wystąpić w przypadku głębokich, odkrywkowych lub głębinowych wyrobisk kopalnianych, wokół których niezbędne jest znaczne obniżenie poziomów wód podziemnych. Sytuacja taka najczęściej występuje na obszarach eksploatacji kopalin podstawowych lub na terenie eksploatacji dużych złóż kopalin pospolitych. Na terenie powiatu krotoszyńskiego aktualnie nie ma takiej eksploatacji. Ponadto warto podkreślić, że przed wydaniem koncesji na wydobywanie kopalin, w określonym przepisami trybie, opracowywany jest raport oddziaływania planowanej eksploatacji na poszczególne elementy środowiska w tym na wody podziemne wraz z określeniem sposobów uniknięcia ewentualnych zagrożeń. 3.4.1.7 Problematyka rekultywacji terenów poeksploatacyjnych Przedmiotowa problematyka na terenie powiatu krotoszyńskiego występuje w kontekście stosunkowo ubogich zasobów złóż kopalin pospolitych (tabela 27) Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych jest obowiązkiem przedsiębiorcy wydobywającego kopalinę i przeprowadzona jest zgodnie z wyznaczonym jej kierunkiem pod nadzorem Okręgowego Urzędu Górniczego. Godnym podkreślenia jest, że właściwie przeprowadzona rekultywacja przy niewypełnianiu wtórnym wyrobiska eksploatacyjnego, prowadzi do powstania stawów, terenów nowozalesionych lub gruntów rolnych o wyższej, niż sprzed eksploatacji, klasie bonitacyjnej. Rekultywacja tak wykonana nie stanowi zagrożenia dla środowiska, lecz wręcz odwrotnie powoduje podniesienie jego walorów zarówno przyrodniczych jak i krajobrazowych czy gospodarczych. W tym zakresie w pełni znajduje zastosowanie zasada zrównoważonego rozwoju. 3.4.2 Przewidywane kierunki zmian W zakresie eksploatacji kopalin i poszukiwania nowych złóż aktywizacja działań w tym zakresie uzależniona jest od sytuacji rynkowej i gospodarczej kraju i regionu. Zainteresowanie przedsiębiorców poszukiwaniem i eksploatacją kopalin pospolitych zależy od aktywizacji gospodarczej rynków lokalnych i inwestycji infrastrukturalnych głównie w zakresie budownictwa i drogownictwa. Istotnym zatem jest promowanie na szczeblach gmin i powiatu działań powodujących zwiększenie zapotrzebowania rynku na kopaliny pospolite – głównie kruszywa naturalne surowce do produkcji wyrobów ceramiki budowlanej. Przewiduje się większe zainteresowanie gmin i powiatu ustalaniem właściwych kierunków działań, z punktu widzenia unikania zagrożeń dla jakości wód podziemnych i dotyczących rekultywacji wyrobisk powstających po odkrywkowej eksploatacji kopalin. W zakresie gospodarowania wodami podziemnymi przewiduje się: • umiarkowany wzrost zużycia wód podziemnych dla celów komunalnych, • dążenie do minimalizacji wykorzystywania wód podziemnych do celów przemysłowych, zgodnie z obowiązującą zasadą stosowania wodooszczędnych technologii produkcji w przemyśle, • aktywizację działań zmierzających do ustanawiania stref ochronnych ujęć, z których woda pobierana jest do celów komunalnych, na podstawie procedur wynikających z aktualnych przepisów prawnych - ustawy – prawo wodne i ustawy- prawo geologiczne i górnicze, 93 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • aktywizację działań zmierzających do budowy nowych oczyszczalni ścieków oraz kanalizacji. 3.4.3 Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu 4 5 6 7 8 9 Zadania własne Racjonalizacja gospodarowania wodą podziemną poprzez dostosowywanie przyznawanych w pozwoleniach wodnoprawnych poborów wód do rzeczy1 P wistych potrzeb użytkowników w ramach ustalonych w dokumentacjach hydrogeologicznych, dla poszczególnych ujęć, zasobów eksploatacyjnych lub dyspozycyjnych Podniesienie efektywności ochrony wód podziemnych, a w szczególności Głównych Zbiorników Wód Podziemnych przed ich degradacją zarówno 2 P jakościową jak też nadmierną eksploatacją przez ustanawianie stref ochronnych ujęć i zbiorników wód podziemnych. zarząd powiatu/ RZGW, wojewoda Wykonanie inwentaryzacji ujęć wód podziemnych zawierającej określenie ilości zasobów eksploatacyjnych ujęć, wielkości poborów wód wg wydanych 3 P pozwoleń wodnoprawnych, aktualną ilość poborów wód z poszczególnych ujęć oraz dane dotyczące stref ochronnych dla potrzeb opracowania bilansu wodno – gospodarczego. zarząd powiatu/ RZGW, wojewoda Weryfikacja pozwoleń wodnoprawnych w oparciu o zasoby eksploatacyjne ujęć wód i bilanse wodnogospodarcze 4 P zlewni. zarząd powiatu/ RZGW, wojewoda, gminy, właściciele ujęć Racjonalizacja gospodarowania wodą podziemną pod kątem rezygnacji z 5 P/I korzystania z niej przez przemysł z wyłączeniem rolno-spożywczego i farmaceutycznego. zarząd powiatu/ RZGW, wojewoda, gminy Opracowanie programu likwidacji 6 P nieczynnych, niesprawnych ujęć wód podziemnych zarząd powiatu/ właściciele ujęć 30.06.2007 r. zarząd powiatu/ RZGW, wojewoda Zadania koordynowane Dążenie do ograniczania poboru wód podziemnych do celów przemysło1 P wych. 94 RZGW / wojewoda, zarząd powiatu, gminy 1 1 1 0 1 2 Potencjalne źródła finansowania 13 14 15 Ocena ważności w hierarchii zadań 3 Szacunkowe nakłady 2 Termin realizacji Cel przedsięwzięcia 1 Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna / Jednostki współpracujące 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 L. p. Rodzaj przedsięwzięcia Tabela 36. 16 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 2 Likwidacja nieczynnych, niesprawnych właściciele/ zarząd poI ujęć wód podziemnych. wiatu, gminy Prowadzenie monitoringu jakości wód WIOŚ/ powierzchniowych i podziemnych. IMGW, PIG 3 P zarząd powiatu, gminy Usprawnienie procedur przeprowadza- wojewonia ocen oddziaływania na środowisko da/zarząd przy lokalizowaniu i realizowaniu inwe- powiatu, stycji mogących w znaczący sposób biegli, eks4 P wpłynąć na środowisko oraz wydawa- perci, firmy i nia pozwoleń zintegrowanych uczelnie oferujące szkolenia Aktywizacja działań zmierzających do 5 P ustanawiania stref ochronnych ujęć wód podziemnych właściciele/ zarząd powiatu, gminy Wytyczne dla gmin Aktywizacja działań zmierzających do 1 P ustanawiania stref ochronnych ujęć wód podziemnych Ujęcie ustanowionych stref ochronnych ujęć wód podziemnych w miejscowych 2 P planach zagospodarowania przestrzennego. Budowa oczyszczalni ścieków, kanali3 I zacji sanitarnych i deszczowych, rekultywacja „starych” składowisk odpadów. Racjonalizacja wykorzystania kopalin 4 P w planach zagospodarowania przestrzennego 5 P Kontrola szczelności i likwidowanie szamb, założenie ich rejestru właściciele ujęć/ gminy gminy/ gminy/ gminy/ gminy/ straż gminna Propagowanie dobrej praktyki rolniczej ODR/ gminy polegającej na stosowaniu właściwych 6 P dawek nawozów sztucznych i naturalnych gminy/ Modernizacja sieci wodociągowych celem eliminacji starych, przestarzałych i nieodpowiadających normom 7 I sanitarnym instalacji wodociągowych, co pozwoli na zmniejszenie strat wody, a tym samym racjonalizację wykorzystania zasobów wód podziemnych Inwentaryzacja ujęć wód podziemnych, gminy, włazweryfikowanie ich zasobów eksplościciele ujęć/ atacyjnych i danych dotyczących pobo9 P rów, co pozwoli na zebranie aktualnych danych do bilansu wodno – gospodarczego województwa Racjonalna gospodarka studniami 10 I głębinowymi - likwidacja nieczynnych ujęć wody gminy, właściciele ujęć/ 95 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 11 P 12 P P/ I 13 Utrzymywanie należytego stanu sanitarnego, porządku i czystości w strefach ochronnych ujęć wód podziemnych wodociągów komunalnych w rejonie Zdun, Swoszewa, Chwaliszewa Eksploatacja ujęć wód podziemnych w sposób nienaruszający ich zasobów Likwidacja zbiorników na ścieki bytowe powstałych w nie eksploatowanych studniach kopanych gminy/ Zakłady komunalne gminy, właściciele ujęć/ gminy, właściciele studni/ 3.4.4 Wytyczne do sporządzania programów gminnych 1. Racjonalizacja poboru wód podziemnych 2. Występowanie z wnioskami o ustanowienie stref ochronnych ujęć wód podziemnych, używanych do zaopatrzenia mieszkańców w wodę, będących w administrowaniu gminy. 3. Ujmowanie ustanowionych stref ochronnych ujęć w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego gminy wraz z przyjętymi nakazami i zakazami obowiązującymi w strefie ochronnej. 4. Dostosowanie ustanowionych stref ochronnych ujęć wód podziemnych do aktualnych przepisów prawnych: ustawa – prawo wodne, ustawa - prawo geologiczne i górnicze. 5. Wykonanie inwentaryzacji ujęć wód podziemnych zawierającej określenie ilości zasobów eksploatacyjnych ujęć, wielkości poborów wód wg wydanych pozwoleń wodnoprawnych, aktualne pobory wód z poszczególnych ujęć oraz dane dotyczące, określonych w dokumentacjach hydrogeologicznych i ustanowionych w pozwoleniach wodnoprawnych, stref ochronnych. Inwentaryzacja taka powinna być wykorzystana przy opracowaniu bilansu wodno – gospodarczego województwa. 6. Dążenie do budowy nowych oczyszczalni ścieków i podnoszenie sprawności istniejących. Sukcesywna likwidacja szamb, rekultywacja niezabezpieczonych składowisk odpadów oraz likwidacja innych źródeł zanieczyszczenia gruntów i wód podziemnych. 7. Dokładanie starań by na terenie gminy nie powstawały źródła zanieczyszczeń zagrażających jakości wód powierzchniowych i podziemnych np. „dzikie” wysypiska śmieci w szczególności w wyrobiskach po nielegalnej eksploatacji kopalin pospolitych lub adaptacja studni kopanych, po zwodociągowaniu wsi, jako szamb lub śmietników, 8. Dążenie do likwidacji nieczynnych, niesprawnych ujęć wód podziemnych. 9. Uczestniczenie wraz ze służbami Starosty w ustalaniu właściwych, korzystnych, z punktu planowania przestrzennego gminy, kierunków i sposobów rekultywacji wyrobisk po odkrywkowej eksploatacji kopalin. 96 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego CELE, PRIORYTETY I PRZEDSIĘWZIĘCIA, INWESTYCYJNE I POZAINWESTYCYJNE, KONIECZNE DO REALIZACJI W PERSPEKTYWIE WIELOLETNIEJ, W SFERZE ZRÓWNOWAŻONEGO WYKORZYSTANIA SUROWCÓW, MATERIAŁÓW, WODY I ENERGII 97 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 98 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 4. Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w perspektywie wieloletniej, w sferze zrównoważonego wykorzystania surowców, materiałów, wody i energii 4.1. Zmniejszenie wodochłonności, materiałochłonności (w tym odpadowości) i energochłonności gospodarki 4.1.1 Analiza stanu istniejącego 4.1.1.1 Analiza zużycia wody przez gospodarstwa domowe Wg danych umieszczonych w Roczniku Statystycznym za rok 2001 w powiecie krotoszyńskim pobrano ogółem wody w ilości na poziomie 6,4 hm3, z czego na cele przemysłowe – 0,14 hm3, a na cele komunalne ze zorganizowanych wodociągów – 4,26 hm3. Przy czym należy pamiętać, iż nie wszyscy mieszkańcy powiatu krotoszyńskiego są objęci dostarczaniem wody z sieci wodociągowych. Szacuje się, iż procesem zwodociągowania objęte jest ok. 97% ludności zamieszkującej miasta powiatu, a w około 92% mieszkańcy wsi (przy czym 40% ludności powiatu jest mieszkańcami obszarów wiejskich). Pozostali użytkują własne ujęcia wód podziemnych bez dokonywania pomiaru ich poboru. Ponadto woda wykorzystywana do celów rolniczych także często pobierana jest z własnych ujęć wody podziemnej lub powierzchniowej niezależnie od dostarczanej wody zorganizowanymi systemami wodociągowymi na potrzeby komunalne. Dane dotyczące poboru wody przez użytkowników zostały ujęte w rozdziale Zaopatrzenie ludności w wodę. 4.1.1.2 Analiza zużycia wody przez firmy produkcyjne i usługowe Na terenie powiatu krotoszyńskiego przemysł jest głównie reprezentowany przez zakłady produkcyjne w następujących branżach: • Miasto i gmina Krotoszyn: o Maszynowa; o Rolno – spożywcza; o Przemysłu lekkiego; o Handel detaliczny i hurtowy. • Miasto i gmina Koźmin Wlkp.: o Rolnictwo; o Usługi budowlane; o Mechaniczna; o Usługi; o Handel detaliczny i hurtowy. • Miasto i gmina Kobylin: o Rolnictwo z rolnictwem ekologicznym; o Rolno – spożywcza; o Przemysłu lekkiego; o Budowlana; o Stolarstwo; o Mechanika pojazdowa; o Handel detaliczny i hurtowy. • Miasto i gmina Zduny: o Przetwórstwo rolno – spożywcze; o Rolnictwo; o Usługowej; o Handel detaliczny i hurtowy. • Gmina Rozdrażew: o Rolnictwo z rolnictwem ekologicznym; o Rolno – spożywcza; o Przemysłu lekkiego; o Usługowa; o Handel detaliczny i hurtowy. • Miasto Sulmierzyce: o Rolnictwo z rolnictwem ekologicznym; o Spożywcza; o Przemysłu lekkiego; o Stolarstwa; 99 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego o Kamieniarsko – betoniarska; o Usługowa; o Handel detaliczny i hurtowy. Najbardziej wodochłonną branżą przemysłu funkcjonującego na terenie powiatu krotoszyńskiego jest przetwórstwo rolno – spożywcze. 4.1.1.3 Analiza zużycia wody przez rolnictwo Szacuje się, iż procesem zwodociągowania objęte jest ok. 97% ludności zamieszkującej miasta powiatu, a w około 92% mieszkańcy wsi (przy czym 40% ludności powiatu jest mieszkańcami obszarów wiejskich). Pozostali użytkują własne ujęcia wód podziemnych bez dokonywania pomiaru ich poboru. Ponadto woda wykorzystywana do celów rolniczych także często pobierana jest z własnych ujęć wody podziemnej lub powierzchniowej niezależnie od dostarczanej wody zorganizowanymi systemami wodociągowymi na potrzeby komunalne. W związku z tym, że woda do celów rolniczych w przeważającej części (około 90%) wykorzystywana jest z własnych źródeł poboru wody podziemnej i powierzchniowej, najczęściej nieopomiarowanych na obecnym etapie nie można oszacować wielkości poboru i zużycia wody w tym zakresie. Ponadto nie zostały opracowane i wprowadzone do stosowania wskaźniki zużycia wody na jednostkę produkcji i stąd nie można obecnie określić racjonalnego poziomu wykorzystywania wody na potrzeby rolnictwa w uwarunkowaniach powiatu krotoszyńskiego. Na podstawie dostępnych danych można jedynie określić ilość gospodarstw, które są włączone do wodociągów komunalnych, jednak najczęściej pobór wody z tego źródła jest ograniczony do celów komunalnych i gospodarczych. Na ogólną liczbę 6510 wiejskich gospodarstw domowych na terenie powiatu krotoszyńskiego - 92 % jest zwodociągowanych. Najwyższy procent zwodociągowanych gospodarstw posiada gmina Kobylin i Zduny, gdzie stanowią one aż 99 %, a najniższy Koźmin Wlkp. z 85 %. W poniższej tabeli przedstawiono stan na dzień 01.01.2002 r. zwodociągowania wsi na terenie powiatu (dane wg Strategii rozwoju społeczno – gospodarczego powiatu krotoszyńskiego – opracowanej przez WOŚRiL Starostwa Powiatowego, lipiec 2003 r.). Tabela 37. Lp. 1 2 3 4 5 6 Gmina Krotoszyn Koźmin Wlkp. Kobylin Zduny Rozdrażew Sulmierzyce RAZEM 4.1.1.4 Ogólna ilość wsi sołeckich 29 28 21 6 13 97 Ilość wsi sołeckich zwodociągowanych 29 27 21 6 13 96 % % Ogólna ilość Ilość gosp. domo. zwodociązwodocią- gospodarstw zwodociągowanych gowania gowania domowych gosp. dom. 100 2213 1994 90 96 1441 1201 85 100 1208 1196 99 100 503 499 99 100 1145 1038 91 99 6510 5928 91 Analiza dostępnych zasobów wody Podstawowe piętra wodonośne na terytorium powiatu krotoszyńskiego to zasoby w utworach czwartorzędowych (70%) poziomu plejstoceńskiego. Występują także zasoby w utworach trzeciorzędowych poziomu plioceńskiego i mioceńskiego oraz na terenie gminy Rozdrażew w utworach mezozoicznych poziomu jurajskiego. Zasoby z czwartorzędowych utworów wodonośnych są na ogół nieizolowane od powierzchni i podatne w związku z tym na przenikanie zanieczyszczeń. Szczególnym przypadkiem obszaru zasobowego wód podziemnych jest Główny Zbiornik Wód Podziemnych (GZWP „309”QM) w granicach obszaru najwyższej ochrony (ONO), położony na terenie gminy Krotoszyn i gminy Zduny. GZWP „309” QM jest zbiornikiem wód podziemnych w wodonośnych skałach czwartorzędowych, które są bardzo silnie narażone na degradację antropogeniczną. Jest to zbiornik międzymorenowy, porowy nazwany Smoszew – Chwaliszew – Sulmierzyce, zajmujący obszar 96 2 km . Średnia głębokość zbiornika wynosi 80 m, a szacunkowe zasoby dyspozycyjne wody 3 18.000,0 m /d. W granicach tego zbiornika znajdują się ujęcia „Zduny – Smoszew – Chwaliszew” służące m.in. do zaopatrywania Krotoszyna w wodę pitną. 100 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Długotrwała eksploatacja ujęcia w okolicach Chwaliszewa spowodowała rozerwanie istniejącej wcześniej ścisłej więzi hydraulicznej między wodami wgłębnymi, gruntowymi i powierzchniowymi na tym terenie, w efekcie czego nastąpiło: • Obniżenie poziomu statycznego eksploatowanych wód wgłębnych w dolinie kopalnej o 18 – 30 m; • Rozwój w kierunku Krotoszyna leja depresji przebiegającego wzdłuż doliny kopalnej; • Likwidacja działu wodnego hydrologicznego, zgodnego dawniej z działem topograficznym. Bardzo groźne mogą być w skutkach obecne tendencje związane z działalnością i zagospodarowaniem terenów na obszarach ochronnych i wododziałowych gminy Krotoszyn. W obrębie większych dolin rzecznych (Czarnej Wody, Rowu Rozdrażewskiego, Żydówki, Orli itp.) oraz mniejszych dolinek bocznych woda gruntowa stabilizuje się na głębokości do 1,0 m, często bezpośrednio pod powierzchnią gleby. Woda gruntowa posiada zwierciadło swobodne, które okresowo w czasie suszy zwłaszcza w mniejszych dolinkach może zanikać. Zasilanie płytkiego poziomu wód czwartorzędowych następuje głównie poprzez infiltrację opadów, a lokalnie drenaż wód powierzchniowych. Głębszy poziom czwartorzędowy związany jest z dolinami kopalnymi i występuje w warstwach śródglinowych, pod napięciem hydrostatycznym. Poziom wód trzeciorzędowych związany jest z piaskami zalegającymi wśród warstw iłów. Warstwę napinającą stanowi bardzo słabo przepuszczalny kompleks iłów poznańskich o zmiennej miąższości i jest to poziom ciśnieniowy. Poziom jurajski zaznacza się właściwie na terenie całej gminy Rozdrażew. Związany jest on z piaskowcami, żwirami i zlepieńcami jury dolnej. Poziom ten zawiera wody pod ciśnieniem, przy czym nie są one ujmowane. Na terenie powiatu krotoszyńskiego znajdują się obecnie 54 ujęcia wód podziemnych. Nie wszystkie jednak ujęcia są eksploatowane i nie wszystkie przeznaczone są do zaopatrywania ludności w wodę do picia i na potrzeby gospodarstw domowych oraz do produkcji artykułów żywnościowych. Według informacji uzyskanych z Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu – Wydział Ochrony Środowiska – Oddział Zamiejscowy w Kaliszu, pobór wody, który odbywa się na podstawie pozwoleń wodnoprawnych wynosi 1 373 m3/godz., co stanowi ok. 51,0 % zasobów. W takich uwarunkowaniach stwierdzono, że ujęcia wody w pełni zaspokajają lokalne zapotrzebowanie wody oraz umożliwiają doprowadzenie do zwodociągowania docelowo obejmującego 100% ludności powiatu. Do największych nieprawidłowości w zakresie ochrony wód podziemnych należy: • nadmierne zanieczyszczenie cieków wodnych powierzchniowych, • brak w większości przypadków ustanowienia pośrednich stref ochronnych dla ujęć wód podziemnych. Poniżej w tabeli podano zestawienie zasobów wód podziemnych – dane wg Strategii rozwoju społeczno – gospodarczego powiatu krotoszyńskiego – opracowanej przez WOŚRiL Starostwa Powiatowego, lipiec 2003 r. Tabela 38. L.p. 1 2 3 4 5 6 Gmina Krotoszyn Koźmin Wlkp. Kobylin Zduny Rozdrażew Sulmierzyce Liczba ujęć 13 11 13 8 5 4 Zasoby ujęć m3/h 765,1 322,0 592,0 750,0 141,0 128,0 Pobór wg pozwoleń m 3/h 299,0 200,0 294,0 444,0 60,0 76,0 4.1.1.5 Analiza stanu izolacji termicznej obiektów budowlanych Struktura wieku zasobów mieszkaniowych na terenie powiatu przedstawia się różnorodnie. Począwszy od budynków powstałych w XIX w. do najnowszych. Większość mieszkań, bo około 72% ogółu stanowią zrealizowane w okresie przed 1979 rokiem, a więc mają więcej niż 30 lat. Mieszkania poniżej 30 letniego istnienia stanowią 28% ogółu. W związku z taką sytuacją obiekty budowlane mieszkaniowe wymagają w wielu przypadkach gruntownych remontów. 101 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego W powiecie występuje głównie zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna i zagrodowa. Tylko w mieście Krotoszynie i Koźminie Wlkp. znaczny udział w zabudowie miasta stanowią budynki wielorodzinne i jest to około 40% ogółu. Z ogólnej liczby obiektów budowlanych około 28% zostało wybudowanych po 1997 roku, czyli po wprowadzeniu nowych norm obowiązujących w zakresie izolacji termicznej budynków mieszkalnych (zgodnie z normą PN-91/B-02020). Pozostałe budynki wymagają prac modernizacyjnych poprawiających ich termoizolacyjność, a tym samym wpływających na ograniczenia zużycia energii cieplnej. 4.1.1.6 Analiza zużycia energii przez oświetlenie uliczne Generalnie w powiecie zasilanie w energie elektryczną jest zorganizowane liniami napowietrznymi z Głównych Punktów Zasilania znajdujących się w Krotoszynie i Odolanowie. Rozsył energii elektrycznej po terenach powiatu odbywa się liniami napowietrznymi do stacji transformatorowych typu miejskiego, wieżowego i słupowego. Dystrybucja energii elektrycznej bezpośrednio do odbiorców odbywa się siecią rozdzielczą w przeważającej części liniami napowietrznymi. We wszystkich gminach powiatu część stacji transformatorowych i linii przesyłowych SN jest wyeksploatowana. Powoduje to brak rezerw mocy i wpływa na ograniczenia rozwoju gospodarczego poszczególnych gmin. Zapewniona jest dostawa energii dla potrzeb bytowo – gospodarczych mieszkańców. We wsiach niezbędne jest przeprowadzenie modernizacji istniejących stacji transformatorowych oraz linii SN, a w zakresie inwestycji budowa nowych stacji i linii SN. Dla zaspokojenia potrzeb związanych z rozwojem miast powiatu konieczna jest budowa nowych obiektów energetycznych średniego i niskiego napięcia. Pożądane jest zwiększenie mocy o 25% w stosunku do obecnie zainstalowanej. Oświetlenie uliczne zorganizowane jest w całym powiecie na odcinkach dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych przebiegających w terenach zabudowanych o szczególnym znaczeniu (miasta, wsie, osady). Wskaźnik zużycia energii dla jednego punktu oświetleniowego starego typu (nie energooszczędnego) kształtuje się na poziomie 250 W/1 pkt. Modernizacja punktów na poziomie 50% ich ilości powoduje, że wskaźnik ten może zostać obniżony do poziomu około 150 W/1 pkt. Modernizacja wszystkich istniejących punktów oraz wyposażenie w nowe źródła na odcinkach nieoświetlonych spowoduje dalsze obniżenie poziomu energochłonności oświetlenia ulicznego, nawet poniżej 100 W/1 pkt. 4.1.1.7 Analiza zużycia energii przez urządzenia dostarczające wodę i odbierające ścieki Poniżej w tabeli podano średnie zużycie energii elektrycznej w powiecie wykorzystanej na wyprodukowanie 1 m3 wody uzdatnionej oraz wykorzystanej na oczyszczenie 1 m3 ścieków wyniosło w latach 1998 - 2000. Tabela 39. Cel wykorzystania energii 3 Na wyprodukowanie 1 m wody uzdatnionej Na oczyszczenie 1 m3 ścieków Średnie zużycie wykorzystanej energii w latach [kW/h] 1998 rok 1999 rok 2000 rok 0,630 0,620 0,610 0,410 0,420 0,490 Zużycie energii wykorzystywanej na produkcje wody podawanej do sieci wodociągowej spada, natomiast zużycie energii wykorzystywanej na oczyszczenie ścieków rośnie i jest to konsekwencją sukcesywnej rozbudowy sieci kanalizacyjnej, modernizacji starych i budowie nowych oczyszczalni ścieków. 4.1.1.8 Możliwości racjonalizacji energetycznych potrzeb transportu Zmniejszanie się zużycia energii we wszystkich aspektach gospodarczych, w tym także organizacji i wykorzystania transportu, stanowi jeden z podstawowych czynników stymulujących rozwój z zachowaniem stabilności środowiska. Energetyczne potrzeby transportu należy przede wszystkim ograniczać bezpośrednio poprzez szeroko rozumianą racjonalizację przewozów oraz pośrednio poprzez wydłużanie cyklu życia produktów. Wiąże się z tym konieczność opracowania programu obniżenia energochłonności przewozów osobowych i towarowych. W tym celu niezbędne jest promowanie takich form transportu, który zapewni optymalne jego wykorzystanie przy maksymalnym dopuszczalnym obciążeniu. Odbywać się to będzie po- 102 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego przez m.in.: rozwój różnorodnych sieci komunikacyjnych, ich racjonalne wykorzystanie, optymalizowanie środków transportu, ale także poprzez promowanie i wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego, zidentyfikowanie istotnych problemów środowiskowych (w tym także oddziaływania transportu) i wdrożenia odpowiednich procedur postępowania oraz prowadzenia w ramach systemu wymaganej dokumentacji. 4.1.2 Przewidywane kierunki zmian Dynamiczny rozwój gospodarczy w skali globalnej oraz w latach wcześniejszych nieplanowana i nieprzemyślana działalność człowieka spowodowały nadmierną eksploatację zasobów surowców naturalnych dla przemysłu i energetyki, wzrastającą pod względem ilościowym i jakościowym odpadowość gospodarki oraz pogarszające się warunki w dostępności do korzystania z zasobów wodnych. Problemy te także dotknęły powiat krotoszyński. Nieracjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi spowodowało stały wzrost kosztów ich pozyskiwania i wykorzystywania, a także stałe wyczerpywanie się ich pokładów. Wymusza to świadome działania prowadzące do wzrostu efektywności ich wykorzystywania, co będzie powodowało obniżanie zużycia na jednostkę produktu, jednostkową wartość usługi bez pogarszania standardu życia ludności i perspektyw rozwojowych gospodarki. Konieczne jest dążenie do racjonalizacji wykorzystywania wody, zminimalizowanie ilości powstających odpadów oraz ilości wykorzystywanej energii elektrycznej i cieplnej zarówno w przemyśle, usługach, transporcie jak i w gospodarstwach domowych. Zmniejszenie zużycia wody, materiałów i energii oraz wykorzystywanie surowców wtórnych jest także najbardziej racjonalnym podejściem w dziedzinie poprawy ekonomiki produkcji. Z jednej strony zmniejsza się presja na środowisko, a z drugiej mniejsze są opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska, mniejsze koszty energii i surowców stosowanych w produkcji. Realizacja powyższego celu ekologicznego zależy przede wszystkim od działań podejmowanych przez przemysł i energetykę zawodową, a także przez sferę komunalną. Do 2004 roku, wskaźniki zużycia wody, materiałochłonności i energochłonności, zostaną wprowadzone do systemu statystyki publicznej i zostanie określony zakres i sposób wykorzystania tych wskaźników w regionalnych i lokalnych programach ochrony środowiska. Stąd stosowne limity dotyczące wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności zostaną wprowadzone do programu ochrony środowiska powiatu krotoszyńskiego podczas pierwszej weryfikacji niniejszego dokumentu. 4.1.3 Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich uzyskania Zarówno cele średniookresowe, priorytety, limity i okresy ich uzyskania wynikają z opracowanych i zatwierdzonych dokumentów: • Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; • Programu ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego na lata 2002 – 2010, • Strategii rozwoju dla województwa wielkopolskiego. Założenia polityki państwa w zakresie ograniczania wodochłonności, energochłonności oraz gospodarki surowcami (a tym samym odpadowości) przewidują, że w związku z urealnieniem cen energii, wody, opłat za korzystanie ze środowiska, postępem w modernizacji i restrukturyzacji działalności gospodarczej oraz wzrostem świadomości społeczeństwa, sprzyjającej oszczędzaniu energii, wody i surowców zużycie tych składowych w przeliczeniu na jednostkę krajowego produktu będzie się nadal zmniejszać. Osiągnięcie takiej redukcji będzie wymagało wprowadzenia mechanizmów pozwalających na uwzględnianie w cenach energii jej kosztów środowiskowych (opłaty produktowej od paliw, zróżnicowane w zależności od uciążliwości danego paliwa dla środowiska) oraz większego zaangażowania instytucji publicznych / przedsiębiorstw / mieszkańców w działania zmierzające do wprowadzania energooszczędnych i wodooszczędnych technologii. Ograniczenie ogólnego zużycia energii (a więc zmniejszenie produkcji energii) i wody przyniesie efekty w postaci zmniejszenia zużycia zasobów naturalnych, ilości powstających odpadów a także zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do środowiska. Cel średniookresowy do 2010roku: Racjonalizacja zużycia energii, surowców i materiałów w tym także odpadowości Priorytety do 2010 roku: 1. Ograniczanie zużycia wody z ujęć podziemnych do celów przemysłowych 103 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 2. Kontynuacja wprowadzania zamkniętych obiegów wody i wodooszczędnych technologii produkcji w przemyśle 3. Kontynuacja modernizacji sieci wodociągowych w celu zmniejszenia strat wody w systemach przesyłowych 4. Wprowadzanie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle oraz energetyce 5. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej w systemach przesyłowych, poprawa parametrów energetycznych budynków oraz podnoszenie sprawności wytwarzania energii 6. Wprowadzanie technologii małoodpadowych i bezodpadowych zmniejszających materiałochłonność oraz technologii z zastosowaniem recyklingu niektórych części mechanizmów i maszyn. Limity: 1. Zmniejszenie jednostkowe zużycia wody do celów przemysłowych o 50% w stosunku do roku 1990 – do 2010 roku. 2. Zmniejszenie wykorzystania surowców ze źródeł pierwotnych o 40% w stosunku do roku 1990 – do 2010 roku. 3. Zmniejszenie zużycia energii (w przeliczeniu na olej ekwiwalentny) o 60% w stosunku do roku 1990 – do 2010roku. Zadania na lata 2003 – 2006. 1. zastosowanie wprowadzonych wskaźników wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności produkcji do systemu statystyki publicznej, państwowego monitoringu środowiska i powiatowego oraz gminnych programów ochrony środowiska – do końca 2004 roku. 2. zbudowanie na terenie powiatu systemu recyklingu określonej kategorii pojazdów wycofanych z eksploatacji pozwalającego na osiągnięcie poziomu 85% (w stosunku do samochodów wyprodukowanych po 1980 r.) odzysku i ponownego użycia, w tym recykling nie mniejszy niż 80% masy pojazdu. Dla pojazdów wyprodukowanych przed 1980 r. należy osiągnąć limity na poziomie: 75% odzysku i ponownego użycia, w tym 70% recyklingu. 4.1.4 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających bezpośrednio lub pośrednio z dokumentów rządowych Działania wynikające z polityki ekologicznej państwa w zakresie ochrony gleb mają obejmować: 1. wprowadzenie wskaźników wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności produkcji do programu ochrony środowiska po ich ogłoszeniu; 2. wdrożenie systemu recyklingu określonej kategorii pojazdów wycofanych z eksploatacji; 3. wprowadzenie systemu kontroli wodochłonności produkcji w formie obowiązku rejestracji zużycia wody na cele przemysłowe i rolnicze w przeliczeniu na jednostkę produkcji; 4. wprowadzenie normatywów zużycia wody w wybranych, szczególnie wodochłonnych procesach produkcyjnych w oparciu o dane najlepszych dostępnych technik 5. ograniczanie zużycia wody z ujęć podziemnych; 6. intensyfikację stosowania zamkniętych obiegów wody wtórnego wykorzystywania mniej zanieczyszczonych ścieków; 7. zmniejszanie energochłonności gospodarki poprzez stosowanie energooszczędnych technologii, racjonalizację przewozów, wydłużanie cyklu produktów; 8. zmniejszanie materiałochłonności gospodarki poprzez wprowadzanie technologii niskoodpadowych oraz recyklingu, tj. ponowne użycie, niektórych części mechanizmów i maszyn; 4.1.5 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa W Programie ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego wykazano, że działania w zakresie ograniczania wodochłonności, energochłonności i zużycia surowców i materiałów powinny objąć wszystkie dziedziny gospodarki korzystające z zasobów wody, a w szczególności: • przemysł, • gospodarkę komunalną, • rolnictwo. Niezbędnym więc staje się dokonanie oceny wszystkich tych dziedzin pod kątem korzystania z zasobów wodnych, w celu wyeliminowania korzystania nieuzasadnionego. Należy dążyć do ograniczania strat wody w systemach przesyłowych i wykorzystywania wody w gospodarstwach 104 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego domowych. Założenia polityki energetycznej państwa przewidują, że w związku z urealnieniem cen energii, postępem w modernizacji i restrukturyzacji działalności gospodarczej oraz wzrostem świadomości ekologicznej społeczeństwa, zużycie energii w przeliczeniu na jednostkę krajowego produktu będzie się nadal zmniejszać i w 2010 roku zużycie powinno zmniejszyć się o ok. 25% w stosunku do 2000 r. Zgodnie z założeniami Programu Ochrony Środowiska dla Województwa Wielkopolskiego określono główne kierunki działań w tym obszarze: 1. Wprowadzenie wskaźników materiałochłonności i odpadowości produkcji, m.in. do wojewódzkiego programu ochrony środowiska 2. Powołanie Wojewódzkiego Centrum BAT 3. Szerokie wprowadzenie do praktyki dobrowolnych porozumień z przemysłem w zakresie ograniczania materiałochłonności i odpadowości produkcji. 4. Wprowadzanie energooszczędnych technologii i urządzeń w przemyśle oraz energetyce 5. Zmniejszenie strat energii, zwłaszcza cieplnej w systemach przesyłowych, poprawy parametrów energetycznych budynków oraz podnoszenie sprawności wytwarzania energii 4.1.6 Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców Ze Strategii Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Krotoszyńskiego wynika, że w zakresie działań na rzecz ograniczania wodochłonności, energochłonności, zużycia surowców i materiałów przewiduje się: racjonalne wykorzystanie złóż gazu dla rozwoju sieci gazowej na terenie powiatu, organizacja systemu edukacji dla inwestorów i przedsiębiorców, wspieranie inwestorów i przedsiębiorców oraz współpraca z nimi. Wiąże się to ze zorganizowaniem systemu kontroli wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności oraz spełniania normatywów zużycia wody w najbardziej wodochłonnych dziedzinach. Instrumentem w tych obszarach mają być m.in. pozwolenia sektorowe i zintegrowane na korzystanie ze środowiska oraz dobrowolnych porozumień z przemysłem. Ponadto powiat mając na uwadze konieczność osiągnięcia założonych limitów będzie brał udział w doskonaleniu organizacji rynku energii, promowania wysokoefektywnych energetycznie maszyn i urządzeń, stymulowaniu rozszerzenia zakresu inwestycji termoizolacyjnych, uwzględnienia efektywności energetycznej w podstawach programowych kształcenia we wszystkich typach szkół. W oparciu o przeprowadzone konsultacje, w szczególności, z administracją samorządową na terenie powiatu krotoszyńskiego, instytucjami, przedstawicielami przemysłu, organizacjami społecznymi i pozarządowymi oraz społeczeństwem sporządzono listę przedsięwzięć do realizacji w celu realizacji zadań w zakresie ograniczania wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności: 1. Realizacja programu modernizacji i uzupełnienia sieci wodociągowo-kanalizacyjnej w powiecie krotoszyńskim, 2. Opracowanie bilansów wodno-gospodarczych zlewni, weryfikacja pozwoleń wodnoprawnych, 3. Działania mające na celu ograniczenie i eliminowanie wykorzystania wód podziemnych do celów innych niż zaopatrzenie ludności oraz potrzeby przemysłu spożywczego i farmaceutycznego, 4. Wdrożenie systemu taryf za usługi wodno-kanalizacyjne, 5. Instalacja brakujących wodomierzy i zawarcie z korzystającymi z usług wodnokanalizacyjnych nowych umów, 6. Gazyfikacja gmin powiatu krotoszyńskiego, 7. Realizacja programu zmiany ogrzewania węglowego na przyjazne środowisku, 8. Racjonalne zagospodarowanie odpadów, 9. Rozwój selektywnej zbiórki odpadów na terenie gmin powiatu krotoszyńskiego, 10. Selektywna zbiórka, transport i recykling odpadów z opakowań, 11. Odzyskiwanie energii z odpadów, 12. Wdrożenie obowiązku przedsiębiorców uzyskania pozwolenia na wytwarzanie odpadów i zatwierdzenia programu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi, 13. Modernizacja oświetlenia ulicznego w gminach powiatu krotoszyńskiego, 14. Upowszechnianie wiedzy o stanie środowiska w każdej gminie, 15. Kształtowanie postaw proekologicznych, 105 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 16. Edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży, 17. Modernizacja systemu zaopatrzenia w wodę, 18. Opracowanie dla wszystkich gmin założeń do planów zaopatrzenia w energię; 19. Opracowanie dla wszystkich gmin Programów reelektryfikacji. 4.1.7 Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć Kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć: Priorytety ekologiczne w perspektywie do 2006 roku rozpatrywano z dwóch punktów widzenia. Pierwszy punkt - to priorytetowe komponenty (lub uciążliwości) środowiska, a drugi punkt widzenia - to priorytetowe przedsięwzięcia zmierzające do poprawy aktualnego stanu środowiska. Wśród najważniejszych kryteriów, branych pod uwagę przy formułowaniu priorytetów w skali powiatu, należy wymienić: • Zadania i kierunki wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; • Zadania i kierunki wynikające z Programu ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego na lata 2003 – 2010; • Kryteria przyjęte w Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego; • Kryteria przyjęte w Strategii rozwoju społeczno – gospodarczego powiatu krotoszyńskiego; • Zadania i kierunki przyjęte w strategiach rozwoju zrównoważonego gmin; • Wymogi wynikające z obowiązujących przepisów; • Wynegocjowane przez Polskę okresy przejściowe dot. implementacji dyrektyw UE; • Dysproporcję pomiędzy stanem wymaganym a aktualnym; • Szczególne potrzeby regionu (powiatu) w zakresie osiągnięcia rozwoju zrównoważonego; • Likwidację lub zmniejszenie oddziaływania tzw. gorących punktów na środowisko i człowieka; • Ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia; • Możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego; • Obecne zaawansowanie inwestycji; • Wielokrotna korzyść z tytułu realizacji przedsięwzięcia. 4.1.8 Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej 4 5 6 7 8 9 1 1 1 0 1 2 Potencjalne źródła finansowania 13 14 15 Zadania własne Ograniczenie emisji zanieczyszczeń zarząd poprzemysłowych szczególnie w za- wiatu/ WIOŚ, kresie gospodarowania odpadami gminy poprzez wzmożone kontrole 1 P 2 Podjęcie współdziałania z innymi zarząd pojednostkami samorządu terytorial- wiatu/ gminy nego na rzecz racjonalizacji systeP/I mu gospodarowania odpadami o zasięgu ponadpowiatowym, rolę tę może spełniać Z.M. Górnej Baryczy 106 PFOŚiGW, GFOŚiGW Ocena ważności w hierarchii zadań 3 Szacunkowe nakłady 2 Termin realizacji Cel przedsięwzięcia 1 Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna / Jednostki współpracujące 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 L. p. Rodzaj przedsięwzięcia Tabela 40 16 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 3 4 Racjonalizacja gospodarowania wodą podziemną pod kątem rezyP/I gnacji z korzystania z niej przez przemysł z wyłączeniem rolnospożywczego i farmaceutycznego. I Modernizacja systemów ogrzewania zarząd pow obiektach będących we władaniu wiatu/ jedpowiatu krotoszyńskiego nostki organizacyjne powiatu „Termomodernizacja” obiektów będących we władaniu powiatu 5 zarząd powiatu/ RZGW, wojewoda, gminy I zarząd powiatu/ jednostki organizacyjne powiatu Zadania koordynowane 1 2 4 I Wymiana, źródeł energii cieplnej właściciele/ zasilanych paliwem nieodnawialnym zarząd pona urządzenia, o mniejszym stopniu wiatu, gminy negatywnego oddziaływania na środowisko I Podejmowanie działań celem wyko- właściciele/ rzystania, do celów bytowych i zarząd pogospodarczych, alternatywnych wiatu, gminy źródeł energii. I Modernizacja i rozbudowa sieci zakłady elektroenergetycznych – m. inn. 400 energetyczkV przebiegającej przez gminę ne/ gminy, Koźmin Wlkp. zarząd powiatu PSE Wytyczne dla gmin Ograniczanie nielegalnej emisji zanieczyszczeń, w tym odpadów, poprzez działania kontrolne służb gminnych i ścisłą współpracę ze Starostwem i WIOŚ gminy/ straż gminna Wdrożenie mechanizmów ekonomicznych i kontrolnych mających na celu ograniczeni zużycia wodyi wdrażanie programu Opracowanie gminy/ 1 P 2 P 3 P 5 P Opracowanie planu wykorzystania różnych technologii w zakresie “termomodernizacji” budynków 6 P Opracowanie założeń do koncepcji gminy/ zaopatrzenia gmin w energię (cieplną, elektryczną, gaz) 7 I Modernizacja oświetlenia ulicznego gminy, zaoraz drogowego rządcy dróg/ 8 P Podejmowanie działań stymulujących rozwój rynku surowców wtórnych gminy/ ograniczania poboru wody na cele przemysłowe gminy/ lokalne media gminy/ 4.1.9 Wytyczne do sporządzania programów gminnych Do opracowania kompleksowych programów mających na celu ograniczenie wodochłonności, materiałochłonności, energochłonności na szczeblu gminnym niezbędnym będzie uwzględnienie dotychczasowych rozwiązań w zakresie zagospodarowania poszczególnych gmin, syste- 107 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego mów zasilania ich w energię, wykorzystania tej energii, wykorzystania surowców, zużycia wody, wprowadzenia systemów wtórnego wykorzystania odpadów, stopnia gazyfikacji oraz sposobów ogrzewania itd. We wszelkich działaniach programowych należy uwzględnić poszczególne etapy: • Zgromadzenie danych wyjściowych; • Diagnoza stanu – zdefiniowanie problemów; • Określenie celów do osiągnięcia (założenia); • Wybór optymalnych rozwiązań; • Umiejscowienie w czasie i powiązane z niezbędnymi finansami propozycje sekwencji działań wykonawczych. W podstawowych zadaniach mających na celu określenie wskaźników wodochłonności, materiałochłonności (w tym odpadowości) i energochłonności na terenie powiatu poprzez zaplanowane działania na obszarach gmin należy uwzględnić: • Określenie termoizolacyjności budynków; • Stopień wykorzystania energii i jej zasoby; • Stopień wykorzystania surowców i ich zasoby; • Stopień gazyfikacji gmin; • Systemy umożliwiające wykorzystanie surowców wtórnych; • Rynek surowców wtórnych; • Ocena zużycia energii przez oświetlenie uliczne; • Ocenę zastosowanych technologii w odniesieniu do ich wodochłonności, energochłonności, materiałochłonności; • Edukacja mieszkańców w zakresie racjonalnego korzystania z energii 4.2. Wykorzystanie energii odnawialnej 4.2.1 Analiza stanu istniejącego Klimat Według klasyfikacji klimatycznej W. Okołowicza i D.Martyn powiat krotoszyński położony jest w śląsko-wielkopolskim regionie klimatycznym. Region ten charakteryzuje się dominującym wpływem mas powietrza polarnomorskiego znad Oceanu Atlantyckiego i zdecydowanie mniejszym wpływem powietrza kontynentalnego. Wpływa to na rozkład temperatury i opadów atmosferycznych w ciągu roku. Najczęściej pojawiającą się masą powietrza jest wilgotne powietrze polarno – morskie przynoszące znad północnego Atlantyku wzrost zachmurzenia i opady. Znacznie rzadziej napływa powietrze polarno - kontynentalne z obszarem źródliskowym w sektorze wschodnim oraz powietrze zwrotnikowe. Przeważające kierunki wiatrów nawiązują do kierunku napływu mas powietrza. Stąd najczęściej obserwowane wiatry pochodzą z W i SW, stosunkowo rzadziej pojawiają się wiatry N i NE. Ich średnia roczna występowania nie przekracza 10 %. Niewielkie różnice we frekwencji głównych kierunków wiatru zarysowują się pomiędzy poszczególnymi porami roku. W zimie wiatry z WW i SW pojawiają się na całym obszarze z częstością około lub ponad 20 %, w porze letniej frekwencja wiatrów W wynosi 25 % (dane dla stacji Kalisz). Rzeźba omawianego obszaru ukształtowana została w czasie zlodowacenia środkowopolskiego, stadiału Warty. Warunki klimatyczne powiatu cechują się: • przewagą wpływów oceanicznych, • amplitudami temperatur mniejszymi od przeciętnych, • wczesną wiosną i latem, • zimą łagodną i krótką, • opadami malejącymi ku środkowi kraju. Korzystną cechą klimatu jest długi okres wegetacji - powyżej 210 dni w ciągu roku. Analiza stanu istniejącego w zakresie powietrza atmosferycznego W powiecie krotoszyńskim głównym źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza jest tzw. emisja antropogeniczna, wynikająca z działalności człowieka. Naturalne procesy zachodzące w przyrodzie (emisja naturalna) mają znaczenie marginalne i w niewielkim stopniu oddziałują na jakość powietrza. Emisja antropogeniczna obejmuje: • emisję z zakładów przemysłowych i energetycznych, 108 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • emisję niską z gospodarki komunalnej (kotłownie, indywidualne paleniska domowe i prywatne zakłady), • emisję komunikacyjną. Podstawowymi wskaźnikami zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego są stężenia SO2, No2 lub N2O5, CO i pyły. W mieście i gminie Krotoszyn terenem o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu jest przede wszystkim obszar zabudowań miasta, gdzie występuje najwięcej źródeł emisji. Zakładami emitującymi najwięcej pyłów i gazów do atmosfery są kotłownie takich zakładów przemysłowych jak: • WSM „Krotoszyn” S.A., • Spółdzielnia Mleczarska, • Browar S.A. (zakład zlikwidowany), • Zakłady Mięsne, • Zakłady Drzewne „WITAR”, • KPCB „Cerabud”. (żródło: Strategia Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Krotoszyńskiego, wykonana przez WOŚRiL starostwa powiatowego, Krotoszyn) Ze względu na ilości emitowanych zanieczyszczeń emisja antropogeniczna jest największym zagrożeniem dla warunków życia i zdrowia człowieka oraz środowiska. Najwięcej zanieczyszczeń dostaje się do atmosfery w powiecie krotoszyńskim wraz ze spalinami emitowanymi z procesów energetycznego spalania paliw. W ciągu kilku ostatnich lat obserwuje się pozytywną tendencję zastępowania wysokoemisyjnych nośników energii, jakimi są węgiel kamienny i brunatny, gazem ziemnym i olejem opałowym. Emisja niska obejmuje emisję ze źródeł niezorganizowanych, do których zalicza się głównie paleniska domowe, małe kotłownie, warsztaty rzemieślnicze i rolnicze. Wielkość tej emisji jest trudna do oszacowania; wynosi od kilku do kilkunastu procent na terenach o rozwiniętej sieci ciepłowniczej do kilkudziesięciu procent na obszarach, których nie obejmują centralne systemy ciepłownicze, zwłaszcza na obszarach wiejskich. Szczególnie uciążliwe oddziaływanie niskiej emisji na środowisko i warunki życia człowieka obserwuje się na terenach miejskich, ze względu na koncentrację na niewielkich obszarach dużej liczby emitorów substancji szkodliwych i utrudnione rozprzestrzenianie się zanieczyszczeń. Niska emisja zanieczyszczeń znajduje odzwierciedlenie we wzrostach stężeń dwutlenku siarki i pyłu zawieszonego w sezonie grzewczym. Obok energetyki do największych źródeł zanieczyszczeń powietrza zaliczana jest komunikacja. W wyniku spalania paliw w silnikach samochodowych do atmosfery przedostają się zanieczyszczenia gazowe: tlenki azotu, tlenek węgla, dwutlenek węgla i węglowodory (szczególnie benzen) oraz pyły zawierające m.in. związki ołowiu, kadmu, niklu i miedzi. Największy wpływ transportu na jakość powietrza ma miejsce w miastach i w rejonach tras komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu. Ciasna i zwarta zabudowa, charakterystyczna dla śródmieść większości miast w powiecie, ogranicza dodatkowo wymianę mas powietrza i sprzyja kumulowaniu się zanieczyszczeń w przyziemnej warstwie atmosfery – w obrębie jezdni i w najbliższym jej sąsiedztwie. Jakość powietrza na obszarze powiatu charakteryzuje się, oprócz zróżnicowania obszarowego, także dużym zróżnicowaniem sezonowym. Należy jednak podkreślić, że w powiecie krotoszyńskim niska emisja dokuczliwa jest szczególnie w miesiącach zimowych (grzewczych), podczas których większość mieszkańców pali w piecach węglem tańszym, ale o niskiej wartości energetycznej i dużym zasiarczeniu. Zdarza się, że spalane są również odpady – butelki plastykowe, szmaty itp., co odczuwają szczególnie mieszkańcy zwartej zabudowy mieszkalnej. Ograniczając emisję zanieczyszczeń sektora komunalno-bytowego można znacznie poprawić jakość powietrza, co niewątpliwie wpłynie na poprawę samopoczucia zarówno mieszkańców jak i turystów. Szczególnie uciążliwe zakłady przemysłowe wytwarzają na terenie województwa wielkopolskiego rocznie ponad 28 tys. t zanieczyszczeń pyłowych (oczyszczane w 97,7%) i ponad 220 tys. t gazowych (oczyszczane w 4,3%); na składowiskach zalega 48 mln t odpadów (emisja metanu). Transgraniczne zanieczyszczenia powietrza docierające nad obszar powiatu pochodzą, w związku z przeważającymi wiatrami z sektora zachodniego i południowo - zachodniego, z bardziej uprzemysłowionych i zurbanizowanych terenów. Osiągnięcie celu, jakim jest czyste powietrze może być osiągnięte poprzez realizację następujących działań: 1. Kontynuację badań stanu czystości powietrza. 2. Gazyfikację miasta i powiatu w oparciu o rozwój sieci gazowych. 3. Nasadzenia zieleni ochronnej przy pasach komunikacyjnych. 109 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Opracowanie programu oszczędzania energii połączonego z termomodernizacją obiektów np. szkoły w gminach oraz wykorzystanie energii odnawialnej. 5. Wdrożenie w miastach zintegrowanej gospodarki cieplnej obejmującej budynki mieszkalne oraz nieodległe zakłady przemysłowe. Likwidacja niskiej emisji możliwa jest poprzez sukcesywną zmianę sposobu ogrzewania budynków z węglowego na gazowe i olejowe dla użytkowników indywidualnych, lub korzystanie z odnawialnych źródeł energii. 4.2.1.1 Analiza stanu i możliwości korzystania z energii wiatru Na podstawie wieloletnich badań prędkość wiatru nie klasyfikuje terenu do budowy siłowni wiatrowych. Oczywiście w indywidualnych punktach pomiarowych mogą wiać wiatry o prędkości (przekraczającej wymagane 4m/s) kwalifikującej postawienie elektrowni wiatrowej, ale wymaga to wielomiesięcznych badań pomiaru wiatru (źródło: zasoby energii wiatru, www.imgw.pl). 4.2.1.2 Analiza stanu i możliwości wykorzystania energii wodnej Na terenie powiatu krotoszyńskiego istnieje możliwość wykorzystania istniejących cieków wodnych do budowy małych (mikro) elektrowni wodnych, jednak taka inwestycja wymaga szczegółowej analizy warunków wodnych, prędkości przepływu, oraz analiz technicznoekonomicznych. 4.2.1.3 Analiza stopnia korzystania z energii biomasy Wielkopolska to region o dużych zasobach ziem wykorzystywanych rolniczo. Wysokie plony oraz obsada zwierząt na 100 ha użytków rolnych lokują region na czele ogólnokrajowej klasyfikacji województw. Wyniki te są w głównej mierze zasługą tradycyjnie wysokiej kultury rolnej i poziomu gospodarowania. Kierunkiem strategicznym, zbliżającym do warunków funkcjonowania w Unii Europejskiej, będzie zmniejszenie roli rolnictwa w kształtowaniu przyszłych struktur obszarów wiejskich. W Strategii Wojewódzkiej zakłada się wielofunkcyjny rozwój wsi w zakresie infrastruktury otoczenia rolnictwa oraz zagospodarowanie w tych dziedzinach nadwyżki osób, dziś zatrudnionych w rolnictwie. Jest to jeden z najważniejszych czynników, który pozwoli zintensyfikować produkcje rolną i stworzyć gospodarstwa towarowe zdolne do kooperacji i wolnej konkurencji z gospodarstwami farmerskimi krajów Unii Europejskiej. Krotoszyn należy do powiatów typowo rolniczych, gdzie z 71 010 ha ogólnej powierzchni – 52 128 ha (73,4 %) stanowią użytki rolne. W strukturze władania ziemią powiatu krotoszyńskiego dominuje własność prywatna. Wielkopolska wieś jest dobrze wyposażona w urządzenia infrastruktury technicznej, a liczba podstawowych maszyn rolniczych często znacznie przekracza średnią krajową. Wskazuje to na dobrą sytuację ekonomiczną i tendencje rozwojowe wielu gospodarstw. Dlatego też w gminach typowo rolniczych powiatu krotoszyńskiego możliwe jest wykorzystanie energii biomasy w szczególności słomy na cele energetyczne. Natomiast w gminach o znacznym zalesieniu można wykorzystać biomasę drewnianą zarówno w formach bezpośrednich jak i kompaktowych Potencjalne zasoby energetyczne biomasy można podzielić na dwie grupy: 1. plantacje roślin uprawnych z przeznaczeniem na cele energetyczne (np. kukurydza, rzepak, topinambur, szybkorosnące uprawy drzew i traw), 2. organiczne pozostałości i odpady: • pozostałości roślin uprawnych, • odpady powstające przy produkcji i przetwarzaniu produktów roślinnych, • odpady zwierzęce (obornik, gnojowica), • organiczne odpady komunalne. Na rys.1 przedstawiono powierzchnie zasiewów wybranych upraw. Z zestawienia tego wynika, że dominującą formą gospodarki w strukturze zasiewów jest uprawa zbóż (74,2 % w ogólnej powierzchni zasiewów). Pozostały areał obsiewany jest głównie roślinami przemysłowymi (10,9 % w ogólnej powierzchni zasiewów), ziemniakami i roślinami pastewnymi (łącznie 7,9 % w ogólnej powierzchni zasiewów). Znaczna produkcja słomy stwarza warunki do jej lokalnego wykorzystania energetycznego. W celu łatwiejszego i efektywnego wykorzystania drewna, czy słomy pod względem energetycznym poddaje się je prasowaniu, rolowaniu, brykietowaniu, granulowaniu, rozdrabnianiu. Również inne rodzaje biomasy w tym specjalne uprawy traw mogą być poprzez zmianę postaci w procesach prasowania, czy rolowania przygotowane do wykorzystania energetycznego W wyniku tych procesów otrzymujemy następujące formy materiałów • małe bele prostokątne o wymiarach 0,4x0,4x(0,8-1,2) m i masie 8-15 kg, • bele okrągłe o wymiarach (1,2-1,5)x(1,2-1,8) m i masie 260-300 kg, 4. 110 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • średnio gabarytowe bele prostokątne o wymiarach 0,8x(0,7-0,9)x2,5 m i masie 100- 250 kg, • wielkogabarytowe bele prostokątne o wymiarach 1,2x(07-1,3)x2,5 m i masie 200-450 kg. Badania prowadzone aktualnie w pracujących kotłowniach wykorzystujących słomę wskazują, że graniczną drogą dowozu jest promień około 50–60 km od kotłowni. Charakterystyka słomy jako paliwa. W procesie technologicznego wykorzystania słomy jako paliwa najistotniejsze są takie jej właściwości jak: • wilgotność, • gęstość, • wartość opałowa, • stopień rozdrobnienia, • temperatura zapłonu, • temperatura spalania. Słoma w porównaniu do paliw konwencjonalnych takich jak węgiel, czy koks charakteryzuje się niższą wartością opałową, niższą gęstością i większym udziałem lotnych składników spalania. W tabeli poniżej podano, jaką wilgotność noże mieć słoma pochodząca z różnych zbóż. Tabela 41. Wilgotność zbieranej słomy Materiał Wilgotność, % świeżo skoszona 15 - 20 suszona na powietrzu 10 - 15 świeżo skoszona 30 - 60 suszona na polu 10 - 15 Słoma zbożowa Słoma rzepakowa Ponadto, na podstawie badań własnych na badanym obszarze stwierdzono, że istnieją możliwości wykorzystania słomy na cele energetyczne w ilości 25% (pozostała część wykorzystywana jest w gospodarstwie rolnym oraz przyorywana, co drugi-trzeci rok). Innym rodzajem biomasy jest drobnica, bądź odpadki drewna. Drewno opałowe pozyskiwane jest najczęściej z takich miejsc jak; • lasy, z których otrzymujemy: drewno opałowe grube ("metry"), drobnicę ("gałęziówkę") oraz odpady np. chrust, igliwie, korę, ścinki itp. Jest to drewno świeże, o wilgotności względnej od 40 - 60%, • zakłady przemysłu drzewnego (tartaki, zakłady meblarskie itp.), skąd pozyskujemy: trociny, korę, klocki, drewno kawałkowe, wióry. Wilgotność paliwa zależy od stosowanych w produkcji wyrobów procesów technologicznych. W tartakach najczęściej są to odpady drewna świeżego o znacznej wilgotności od 35-50%. W zakładach produkujących wyroby z drewna suchego wilgotność odpadów może być w granicach 10 - 25%, pobocza dróg, gdzie istnieje możliwość zagospodarowania pozostałości po czyszczeniu i pielęgnacji, głównie występuje tu drobnica o wilgotności 40 - 60%. Na terenie powiatu Krotoszyńskiego znajduje się ogółem 13 113 ha lasów, z czego na lasy będące w zarządzie Lasów Państwowych przypada 12 436 ha, a na lasy niepaństwowe 808 ha. Tabela 42. Powierzchnia lasów w powiecie Krotoszyn Gmina Krotoszyn Koźmin Wlkp. Kobylin Rozdrażew Zduny m. Sulmierzyce RAZEM OGÓLNA powierzchnia, ha 7102 949 1241 30 3050 741 13113 % lesistości 27,9 8,6 11,1 0,4 35,8 25,5 - Źródło: Strategia Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Krotoszyńskiego, wykonana przez WOŚRiL starostwa powiatowego, Krotoszyn Podstawowymi kosztami związanymi z pozyskaniem biomasy są: • zakup biomasy na cele energetyczne, 111 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • zakup maszyn i urządzeń do obróbki biomasy (np.: zrębkowanie drewna, prasowanie słomy) i transportu, • koszty związane ze zużyciem paliwa podczas obróbki i transportu biomasy do magazynów, • koszty dodatkowych materiałów potrzebnych przy obróbce biomasy (np. sznurek wiążący). 4.2.1.4 Analiza możliwości wykorzystania energii słonecznej Na terenie powiatu krotoszyńskiego istnieje możliwość wykorzystania energii słonecznej zarówno na potrzeby bytowe mieszkańców, w tym turystów, do podgrzewania ciepłej wody, jak też na potrzeby produkcyjne (przemysłu rolnego i rolno – spożywczego) do podgrzewania powietrza w suszarnictwie niskotemperaturowym. Energia promieniowania słonecznego może być wykorzystana w następujących procesach: • konwersji fototermicznej prowadzącej do przetwarzania energii słonecznej na ciepło, • konwersji fotowoltaicznej prowadzącej do przetwarzania energii promieniowania słonecznego w energię elektryczną, • konwersji fotochemicznej prowadzącej do rozwoju roślin podczas asymilacji na drodze tworzenia wiązań chemicznych (powstawanie biomasy). Technologie konwersji termicznej można podzielić na systemy czynne (aktywne) zmieniające energię promieniowania słonecznego na ciepło w różnego rodzaju instalacjach z kolektorami słonecznymi oraz systemy bierne (pasywne) zmieniające energię promieniowania słonecznego na ciepło wykorzystując elementy struktury budynku. Aktywne systemy z płaskimi kolektorami to kierunek, który na rynku polskim rozwija się najszybciej. Kolektor słoneczny jest specjalnym rodzajem wymiennika ciepła, w którym następuje przetwarzanie energii promieniowania słonecznego w ciepło (konwersja termiczna). W systemach aktywnych dostarcza się do instalacji dodatkową energię z zewnątrz zwykle do napędu pompy lub wentylatora. Możliwości zastosowania niektórych typów kolektorów słonecznych w wybranych działach gospodarki krajowej przedstawione są w poniższej tabeli [Gogół W.1993, Konwersja termiczna energii promieniowania słonecznego w warunkach krajowych]. Tabela 43. Rodzaje kolektorów Kolektory czowe płaskie cie- Kolektory wietrzne płaskie Budownictwo mieszkaniowe skupione A B C A × × po- Instalacje pasywne × × Kolektory cieczowe magazynujące Instalacje z magazynowaniem w gruncie × × Budownictwo mieszkaniowe rozproszone × B C Budownictwo wiejskie i rolnictwo A B C × × Ośrodki rekreacyjne i sportowe A C × × × × × × × × × × B × × A - dobre, B - średnie, C - słabe lub ich brak Podstawowym celem rozwoju fotowoltaiki jest uzyskanie energii elektrycznej w cenie porównywalnej z cenami energii uzyskanej z konwencjonalnych źródeł energii. Kolektory powietrzne wykorzystywane mogą być do celów suszarniczych lub grzewczych, mogą być zintegrowane z dachem i ścianami budynków lub wolnostojące. Kolektor słoneczny powietrzny pozwala na uzyskanie przyrostów temperatur rzędu 20-25 K przy przepływie powietrza rzędu 100 - 150 m3/m*h. (Pabis J. IBMER, 2000) W zakresie suszarnictwa kolektory powietrzne najbardziej są przydatne w suszarnictwie niskotemperaturowym, tj. produktów rolniczych i drewna. Szczegółowe zastosowanie dotyczy podgrzewania powietrza kolektorami słonecznymi w prostych urządzeniach suszarniczych typu podłogowo-kanałowego do suszenia ziarna zbóż, zielonek, nasion, warzyw, ziół i innych produktów rolniczych, podgrzewania powietrza do obsuszania warzyw po zbiorze przed ich przechowywaniem (cebula, korzeniowe), podgrzewania powietrza do ogrzewania gleby w szklarniach i tunelach foliowych. 112 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego W zakresie ogrzewania powietrzne kolektory słoneczne służą do dogrzewania lub ogrzewania pomieszczeń w skojarzonych systemach aktywnych i pasywnych oraz do regulacji mikroklimatu w budynkach o przeznaczeniu specjalnym (np. w magazynach). Ponadto zastosowanie kolektorów słonecznych do dosuszania zielonek, przyspiesza proces suszenia i pozwala na zwiększenie plonu białka z 1 ha o ok. 150 – 200 kg. Przedstawiając problem bardziej obrazowo odpowiada to produkcji 1500 – 2000 l mleka rocznie (Pabis 2000). Zastosowanie kolektorów słonecznych w rolnictwie wymaga uwzględnienia przy ich projektowaniu wymagań technologicznych procesów, następnie doboru kolektora i jego powierzchni w zależności od zapotrzebowania energii cieplnej, wymagań temperaturowych i okresu wykorzystania w ciągu roku. Istotnymi parametrami w procesach suszenia produktów rolnych są: • temperatura i natężenie przepływu czynnika suszącego, • grubość suszonej warstwy, • temperatura nagrzewania produktu suszonego. Podstawowym wskaźnikiem przy obliczeniu kolektorów słonecznych do podgrzewania powietrza jest prędkość przepływu powietrza w kanałach kolektora. Kolektory słoneczne powietrzne mogą być wykonane w warsztatach rzemieślniczych. Kolektory słoneczne wodne przetwarzają energię promieniowania słonecznego w energię cieplną nośnika energii – wodę. Na naszym rynku występuje około dwudziestu producentów bądź dystrybutorów kolektorów słonecznych wodnych. Zapotrzebowanie ciepła do przygotowania ciepłej wody użytkowej jest praktycznie niezależne od pory roku, a w miesiącach letnich istnieje czasowa zgodność zapotrzebowania na ciepłą wodę z będącą do dyspozycji energią promieniowania słonecznego. Zapotrzebowanie 1 osoby na ciepłą wodę użytkową może pokryć kolektor słoneczny o powierzchni 1,5m2. Można więc do przygotowania ciepłej wody użytkowej, jak również do podgrzewania wody w basenach wykorzystywać kolektory słoneczne. 4.2.2 Przewidywane kierunki zmian • Opracowanie programu oszczędzania energii dla gmin oraz wykorzystania energii odnawialnej może przyczynić się do rozwoju drobnej przedsiębiorczości opartej o wykorzystanie OZE • Sukcesywna zmiana sposobu ogrzewania budynków z węglowego nie na gazowe i olejowe – dla użytkowników indywidualnych a na wykorzystujące biomasę spowoduje pozostawienie pieniędzy w gminie, co nie będzie powodować dalszego ubożenia mieszkańców. • Aczkolwiek Samorząd nie ma możliwości ingerencji w działalność gospodarczą swoich mieszkańców, to jednak może być inicjatorem modelowych instalacji wykorzystujących OZE, czy wreszcie ułatwić pozyskanie funduszy strukturalnych. • Opracowanie we wszystkich gminach powiatu Projektów założeń planów energetycznych uwzględniających OZE. • Opracowanie strategii powiatowej wykorzystania odnawialnych źródeł energii. • Przeprowadzenie edukacji mieszkańców w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. • Wdrożenie instalacji pilotowych w zakresie wykorzystana energii słonecznej do podgrzewania wody na cele bytowe w budynkach komunalnych lub gminnych użyteczności publicznej. 4.2.3 Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych terminy ich uzyskania Polityka energetyczna Polski w zakresie odnawialnych źródeł energii Problematyka OZE znalazła swoje miejsce w następujących dokumentach: • Prawo Energetyczne z dnia 10 kwietnia 1997 r z późniejszymi zmianami • Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 (Dz. U., Nr 62, poz. 827) • Narodowa Strategia Ochrony Środowiska, • II Polityka Ekologiczna Państwa, • Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej, • Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej, • Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy I Polityki Społecznej z dnia 30 maja 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła z od- 113 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego nawialnych źródeł energii oraz energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła (Dz. U. z dnia 13 czerwca 2003 r.) W Prawie Energetycznym podane są założenia polityki energetycznej państwa. Art. 15 pkt 7 i 8 podają, że:,, Założenia polityki energetycznej państwa powinny być opracowane zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju kraju i określać: • rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, • politykę efektywności energetycznej. W Prawie Energetycznym zawarta jest również treść dotycząca planowania energetycznego (art. 16, 19 i 20), która obliguje gminy do sporządzania planów energetycznych z uwzględnieniem zagadnień energetyki odnawialnej. Ponadto Prawo Energetyczne formułuje obowiązek zakupu przez przedsiębiorstwa energetyczne energii elektrycznej i ciepła ze źródeł odnawialnych (art. 9a ust.1 i 3), oraz upoważnia właściwego ministra do wydania rozporządzenia w sprawie szczegółowego zakresu obowiązek zakupu energii elektrycznej i ciepła zarówno ze źródeł odnawialnych jak i energii elektrycznej produkowanej w skojarzeniu(Dz. U. nr 104 poz. 971). W Rozporządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy I Polityki Społecznej do energii wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii zalicza się, niezależnie od parametrów technicznych źródła, energię elektryczną lub ciepło pochodzące ze źródeł odnawialnych, w szczególności: 1. z elektrowni wodnych; 2. z elektrowni wiatrowych; 3. ze źródeł wytwarzających energię z biomasy; 4. ze źródeł wytwarzających energię z biogazu; 5. ze słonecznych ogniw fotowoltaicznych; 6. ze słonecznych kolektorów do produkcji ciepła; 7. ze źródeł geotermicznych. Obowiązek, o którym mowa w Rozporządzeniu (Dz. U. z dnia 13 czerwca 2003 r.), uznaje się za spełniony, jeżeli udział ilościowy zakupionej energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii lub wytworzonej we własnych odnawialnych źródłach energii i sprzedanej odbiorcom dokonującym zakupu energii elektrycznej na własne potrzeby, w wykonanej całkowitej rocznej sprzedaży energii elektrycznej przez dane przedsiębiorstwo energetyczne tym odbiorcom, wynosi nie mniej niż: 1. 2,65% w 2003 r.; 2. 2,85% w 2004 r.; 3. 3,1% w 2005 r.; 4. 3,6% w 2006 r.; 5. 4,2% w 2007 r.; 6. 5,0% w 2008 r.; 7. 6,0% w 2009 r.; 8. 7,5% w 2010 r. Prawo Ochrony Środowiska podaje, że programy ochrony środowiska (art. 17) muszą zawierać rozwiązania zapewniające osiągnięcie celów zapisanych w polityce ekologicznej państwa, brak uwzględnienia energetyki odnawialnej w danym programie może stanowić podstawę uznania, że nie spełnia on wymogów ustawy. Ponadto prawo Ochrony Środowiska mówi o pomocy ze środków funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej w zakresie wspierania wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej oraz pomocy dla wprowadzania bardziej przyjaznych dla środowiska nośników energii (art. 406 pkt 9) Nowa ustawa o wykorzystaniu odnawialnych źródeł energii zawiera treści dotyczące: • zasad gospodarowania odnawialnymi źródłami energii, • mechanizmów wsparcia energetyki odnawialnej, • oceny potencjału energii odnawialnej i planowania rozwoju ej wykorzystania na szczeblu lokalnym, • statystyki w zakresie energetyki odnawialnej. Zagadnieniem kluczowym jest cena energii wytwarzanej ze źródeł odnawialnych. Generalnie jest ona wyższa w stosunku do tej uzyskiwanej ze źródeł konwencjonalnych takich jak węgiel, ropa naftowa czy gaz, chociaż dla nowej generacji instalacji do wykorzystania biomasy jest ona na takim samym poziomie. Wydaje się, że polityka energetyczna Polski w zakresie OZE powinna ujmować jasno przyczyny, dla których budżet państwa powinien wspierać (lub nie) intensyfikację określonego sposobu wykorzystania OZE, z punktu widzenia specyficznych potrzeb i uwarunko- 114 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego wań społeczeństwa polskiego w sytuacji jego obciążenia wysokimi podatkami, a tym samym kosztami zachodzących od ponad dziesięciu lat przemian gospodarczych. W Założeniach Polityki Energetycznej Polski do roku 2020 przyjętych przez Rząd w 2000 r., przyjmuje się, że całkowite zapotrzebowanie na energię w roku 2010, dla scenariusza odniesienia, wyniesie 4570 PJ. Przy tym założeniu uzyskanie 7,5% udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energii pierwotnej, oznacza konieczność wyprodukowania w 2010 r. ok. 340 PJ energii ze źródeł odnawialnych, co oznacza zwiększenie w stosunku do roku 1999 zdolności produkcyjnych w sektorze energetyki odnawialnej o dodatkowe ok. 235 PJ. 4.2.4 Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu • Wprowadzenie edukacji mieszkańców w zakresie m.in.: skutków spalania w piecach odpadów i węgla o niskich walorach grzewczych a zasiarczonego, systemów grzewczych oraz sposobów oszczędzania ciepła. • Opracowanie we wszystkich gminach powiatu Projektów założeń planów energetycznych. • Opracowanie strategii powiatowej wykorzystania odnawialnych źródeł energii. • Przeprowadzenie edukacji mieszkańców w zakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energii. • Wdrożenie instalacji pilotowych w zakresie wykorzystana energii słonecznej do podgrzewania wody na cele bytowe w budynkach komunalnych lub gminnych użyteczności publicznej. • Wdrożenie instalacji pilotowych w zakresie wykorzystana biomasy w szczególności słomy do ogrzewania obiektów gminnych. • Utworzenie spółki gminnej zaopatrującej w biomasę (drewno, słoma) kotłownie lokalne. • Eliminowanie węgla jako paliwa w lokalnych kotłowniach i w gospodarstwach domowych, na rzecz paliw niskoemisyjnych i energii elektrycznej. 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 0 1 2 Potencjalne źródła finansowania 13 14 15 Ocena ważności w hierarchii zadań 2 Szacunkowe nakłady 1 Termin realizacji Cel przedsięwzięcia Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna / Jednostki współpracujące 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 L.p. Rodzaj przedsięwzięcia Tabela 44. 16 Zadania własne Opracowanie strategii powiatowej zarząd powykorzystania odnawialnych źródeł wiatu/ gminy energii. 1 P 2 Wsparcie przedsięwzięć z zakresu zarząd poP/I wykorzystania odnawialnych źródeł wiatu/ energii 3 I 4 I Pilotażowe wdrożenia w zakresie wykorzystania energii słonecznej i energii biomasy zarząd powiatu/ gminy, rolnicy Modernizacja systemów ogrzewania zarząd pow obiektach będących we władaniu wiatu/ powiatu Zadania koordynowane 115 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 1 P Propagowanie na terenach wiejODR/ zarząd skich źródeł energii cieplnej wyko- powiatu, rzystujących biomasę - słomę i bio- gminy gaz otrzymywany z fermentacji metanowej odchodów zwierzęcych. Wytyczne dla gmin 1 Wspieranie inicjatyw w zakresie wykorzystania energii odnawialnej P/I (stworzenie punktu konsultacyjnego) 2 P gminy/ Opracowanie gminnej strategii wy- gminy/ korzystania odnawialnych źródeł energii (zbilansowanie potrzeb energetycznych na cele suszarnicze z wykorzystaniem kolektorów słonecznych, zbilansowanie biomasy itp.) 4.2.5 Wytyczne do sporządzania programów gminnych • Sporządzenie bilansu biomasy: drewna i słomy możliwej do wykorzystania na cele energetyczne. Bilans taki musi uwzględnić potrzeby rolnictwa w zakresie słomy. Na cele energetyczne można przeznaczyć nadwyżki słomy. • Przygotowanie w każdej gminie listy priorytetów w zakresie wykorzystania OZE. • Stworzenie sprawnie funkcjonującego systemu konsultacji w gminie dotyczących problemów OZE, przy współpracy ODR. • Restrykcyjne przestrzeganie zakazu wypalania łąk, ściernisk, nieużytków itp. • Zbilansowanie potrzeb energetycznych na cele suszarnicze, które mogą być zrealizowane przy wykorzystaniu powietrznych kolektorów słonecznych. • Powiązanie rozwoju drobnej przedsiębiorczości na szczeblu gminy z wykorzystaniem OZE. 4.3. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią 4.3.1 Analiza stanu istniejącego Zasoby wód powierzchniowych i podziemnych Rzeki – wody płynące Główna rzeka Powiatu Krotoszyńskiego to Orla wchodząca w skład systemu wodnego Baryczy; inne ważniejsze cieki na terenie powiatu to Radęca, Borownica, Żydowski Potok, Czarna Woda i Ochla. Rzeka Barycz - prawy dopływ Odry o średnim spadku 0,4 ‰. System rzeczny Baryczy połączony jest z systemem Prosny, na południowy wschód od Ostrowa Wlkp. poprzez Gniłą Barycz i Ołobok. Barycz kontrolowana jest na wodowskazie Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Odolanowie. Absolutne ekstremalne stany wód i przepływy wynoszą WWW 252 cm, NNW l cm. Maksymalne stany wody występują w styczniu i marcu, minimalne w czerwcu i lipcu. Spływ wody Baryczy hamowany jest przez liczne jazy i zastawki, a w okresie wegetacyjnym przez zarastania koryta. Rzeka Orla - prawy dopływ Baryczy, o spadku 0,74‰. Większe dopływy to prawostronne: Radęca oraz lewostronne: Żydowski Potok i Borownica. Orla uchodzi do Baryczy (zlewnia II rzędu) w miejscowości Wąsosz. Poprzez dopływy Żydowskiego Potoku dopływają do Orli ścieki komunalne i przemysłowe z Krotoszyna. W Kuklinowie znajduje się wodowskaz Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej, na którym zanotowano stany ekstremalne; maksymalny - 326 cm i minimalny - 76 cm. Koryto Orli w rejonie przekroju zarasta i z tego względu nie wykonuje się pomiarów wielkości przepływów. Stany maksymalne pojawiają się najczęściej w marcu, najniższe - w październiku. Poniżej stanu 86 cm ruch wody w korycie rzeki zanika. Brak jest informacji miarodajnych - określonych w oparciu o pomiary bezpośrednie - wielkości przepływów w przekroju wodowskazowym. Stan pogotowia oraz alarmu przeciwpowodziowego dla Orli w gminie Kobylin: • lokalizacja wodowskazu: Kuklinów (most): o stan pogotowia (cm): 220 o stan alarmu (cm): 250. 116 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego W granicach dawnego woj. kaliskiego powierzchnia zlewni Baryczy wynosi 1598 km2. Do rzeki Baryczy i jej dopływów na terenie tej części zlewni, pośrednio lub bezpośrednio odprowadzane są ścieki bytowo-gospodarcze i przemysłowe z przylegających do nich jednostek osadniczych oraz spływy zanieczyszczeń z terenów uprawnych z różnym natężeniem sezonowym i dlatego stan czystości wód tej rzeki odbiega, niekiedy znacznie, od stanu zakładanego tj. I klasy czystości. Osiągnięcie tego stanu będzie wymagało wielokierunkowych działań wszystkich - bezpośrednich i pośrednich - użytkowników wody na tym terenie. Rozwiązań kompleksowych wymagają także problemy ilości wody - od nadmiernych niedoborów wody, zwłaszcza w okresie wegetacyjnym, do zagrożeń powodziowych, przy rocznych sumach opadów atmosferycznych zmieniających się od 402 mm do 647 mm oraz parowaniu potencjalnym zmieniającym się do 566 mm do 667 mm. Potwierdza to występowanie obwałowań i regulacja koryt rzecznych na znacznej długości Baryczy i jej dopływów, zwłaszcza w ich dolnych odcinkach, które nie zawsze spełniają wymagania wynikające z ekologicznych funkcji rzeki Najważniejszym problemem gospodarki wodnej na tym terenie jest zmniejszenie amplitudy wahań przepływów i bezproduktywnego odprowadzania chwilowych nadmiarów wód opadowych i roztopowych oraz podwyższenie przepływów niżówkowych, a tym samym skrócenie okresów występujących niedoborów wody do zaspakajania rosnących potrzeb pod względem ilościowym i jakościowym. Najbardziej spektakularnym rozwiązaniem problemów ilościowych i jakościowych wód na terenie zlewni jest budowa i rozbudowa powierzchniowych systemów do stałego lub okresowego gromadzenia wody w różnej wielkości zbiornikach retencyjnych, stawach rybnych, gliniankach, piaskowniach. Znacznie mniej uwagi zwraca się na możliwości do hamowania odpływu i wykorzystywanie pojemności retencyjnej strefy aeracji profilu glebowego (między powierzchnią terenu a poziomem wód gruntowych) nie tylko drogą zabiegów agrotechnicznych. W rejonach dużych deficytów wody, do których zalicza się także powierzchnię zlewni Baryczy w granicach dawnego woj. kaliskiego, koniecznością staje się tworzenie pełniejsze wykorzystywanie szybko spływających wód burzowych i roztopowych do otwartych koryt cieków wodnych. Duże natężenie opadów burzowych i krótki czas ich trwania, przy rosnącym udziale powierzchni uszczelnianych na terenie zlewni - utwardzanie placów manewrowych, parkingów, zadaszenia, podeszwa płużna na znacznej powierzchni pól ornych itp. przyczyniają się do formowania chwilowych wezbrań w korytach otwartych cieków wodnych i zwiększają w tym czasie, a także w skali rocznej, wielkości bezproduktywnego odpływu wód (wzrost współczynników odpływu powierzchniowego). Jednocześnie zmniejszają czas kontaktu wody z powierzchnią gleby. Różnica szybkości spływu powierzchniowego i wsiąkania wody w głąb, nadmiernie niekiedy zagęszczonego profilu glebowego, przyczynia się do ograniczania możliwości wykorzystywania zdolności retencyjnej strefy aeracji. Dlatego w pierwszym rzędzie koniecznością staje się wydłużanie czasu kontaktu wody opadowej z powierzchnią gleby oraz wydłużenia czasu spływu wód korytami otwartych cieków wodnych, nawet okresowo wysychających, poczynając od stref wododziałowych. Pozwoli to na ograniczenie szybkości opadania poziomów wód gruntowych i nadmiernego zmywania materiału glebowego, głównie z powierzchni pól ornych, do okresowo prowadzących wodę cieków wodnych. Może to także przyczynić się do ograniczenia zagrożenia powodziowego na terenach niżej położonych, w sąsiedztwie koryt większych rzek. Biorąc pod uwagę charakter zagospodarowania powierzchni całej zlewni Baryczy, a szczególnie jej walory przyrodnicze, gospodarkę stawową, rezerwaty przyrody chronionej, gospodarkę rolną i leśną, właściwości gleb oraz zagrożenie powodziowe i okresy wyraźnych niedoborów wody, zwłaszcza w okresie wegetacyjnym, należy dążyć do ograniczania bezproduktywnych zrzutów chwilowych lub krótkookresowych nadmiarów wód opadowych lub roztopowych drogą podwyższania stopnia wykorzystywania retencji glebowej i terenowej. Zamarznięta powierzchnia gleby uniemożliwia także alimentacje wód gruntowych i przyczynia się do wzrostu spływów powierzchniowych, które należy zatrzymywać w powierzchniowych zbiornikach retencyjnych. Pozwoli to na zwiększenie przepływów nienaruszalnych w okresach niżówkowych. Zachowanie tzw. przepływu nienaruszalnego w korytach cieków wodnych wynika z konieczności utrzymywania sprzyjających warunków do bytowania i rozwoju organizmów wodnych oraz tworzenia możliwości do swobodnego przemieszczania się ryb w korytach. W tym przypadku trudno mówić o przepływie nienaruszalnym, ale właściwszym wydaje się przyjęcie nienaruszalnej głębokości wody w korycie cieku wodnego, niezbędnej do życia i rozwoju nawet większych okazów ryb słodkowodnych, bowiem ta sama objętość wody, zależnie od kształtów i wymiarów przekroju podłużnego i poprzecznego cieku oraz spadku lustra wody może dawać różne głębokości napełnienia koryta wodą. Nawet duża 117 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego objętość przepływu nienaruszalnego może nie zapewniać odpowiedniej głębokości wody do życia i przemieszczania się zwłaszcza większych osobników ryb. Dlatego, dla utrzymywania głębokości nienaruszalnej (minimalnej), należy zapewniać odpowiednie sterowanie przepływem nienaruszalnym przez różnego rodzaju budowle wodne i odpowiednie ukształtowanie przekrojów poprzecznych koryt cieków wodnych z uwzględnieniem usytuowania ich tras i właściwego wykorzystywania warunków lokalnych w terenie. Dla przepływów nienaruszalnych należy zapewniać minimalną głębokość wody w korytach cieków wodnych, niezbędną do życia i ruchu nawet większych osobników ichtiofauny. W rejonach o dużych niedoborach potrzeb wodnych wynikających z gospodarczych i przyrodniczych walorów zlewni wszystkie działania w zakresie gospodarki wodnej powinny zmierzać do sezonowego, a lepiej wielosezonowego, wyrównywania wahań przepływów w korytach cieków wodnych i ograniczania bezproduktywnego odpływu nawet chwilowych lub okresowych nadmiarów wody i podwyższania miarodajnych (SNQ) przepływów niżówkowych. Osiągnięcie tego celu będzie wymagało zwiększenia skuteczności oczyszczania ścieków na terenie całej powierzchni zlewni Górnej Baryczy. Stosunkowo małe przepływy miarodajne (SNQ) w korytach cieków wodnych, przeważnie mniejsze od 1,5 m3/s w przekrojach wprowadzania oczyszczonych ścieków, wymagają podwyższenia skuteczności oczyszczania w lokalnych, gminnych, zbiorczych i miejskich oczyszczalniach ścieków. Niezależnie od tego konieczne będzie poszukiwanie rozwiązań ograniczających przenikanie pośrednie lub bezpośrednie do wód powierzchniowych zwłaszcza substancji biogennych, także z powierzchni użytków rolnych. Określone wielkości przepływów miarodajnych SNQ Czarnej Wody w przekroju projektowanego na lata 2004-2005 zbiornika retencyjnego „Sulmierzyce” wynosi 0,43 m3/s oraz Orli - w przekroju „Orla – Klatka” - SNQ = 0,32 m3/s. Przepływy średnie (SSQ) w przekrojach cieków wodnych na granicy dawnego woj. kaliskiego w rzekach płynących ze zlewni Baryczy tylko sporadycznie są większe od Q = 1,5 rn3/s, natomiast SNQ w żadnym z tych przekrojów tej wartości nie osiągają; określone przepływy nienaruszalne (Q„) są mniejsze od miarodajnych (SNQ). Położenie zlewni. Obszar zlewni Baryczy (pow. 5534,5 km2) wyznacza dział wodny biegnący od ujścia Baryczy do Odry w rejonie Wyszanowa, poprzez Wysoczyznę Leszczyńska i Wysoczyznę Kaliską na północy, Wzgórza Ostrzeszowskie na wschodzie, a następnie Wzgórza Twardogórskie i Wzgórza Trzebnickie na południu. Jest to zlewnia „n” rzędu, asymetryczna (przewaga części prawostronnej), o długości około 125 km i szerokości około 62 km. Wysokość bezwzględna powierzchni zlewni wynosi od około 76 m. n.p.m. w części zachodniej do około.284 m n.p.m. w części południowo-wschodniej (Kobyla Góra). Według regionalizacji J. Kondrackiego kaliska część zlewni Baryczy położona jest w zasięgu trzech zróżnicowanych morfologicznie mezoregionów: Wysoczyzny Kaliskiej (makroregion Nizina Południowowielkopolska), Wzgórz Ostrzeszowskich (makroregion Wał Trzebnicki) i Kotliny Milickiej (makroregion Obniżenie Milicko-Głogowskie). Znaczna część zlewni położona jest na obszarze Wysoczyzny Kaliskiej, stanowiącej lekko falistą równinę morenową, o wysokości bezwzględnej 120-160 m n.p.m., nachyloną ku południowi, w kierunku doliny Baryczy. Charakteryzuje się mało urozmaiconą rzeźbą o deniwelacjach dochodzących miejscami do kilku metrów. Jedynie na południe od Chachalni powierzchnia Wysoczyzny Kaliskiej wznosi się nieco, a występujące tam deniwelacje rzędu 20-30 m. czynią rzeźbę nieco bardziej urozmaiconą. Pierwotna rzeźba Wysoczyzny Kaliskiej uległa zatarciu wskutek oddziaływania czynników denudacyjnych, o czy świadczą odsłaniające się na powierzchni - spod warstwy gliny morenowej - iły trzeciorzędowe. Południowo-wschodnia część zlewni położona jest w zasięgu Wzgórz Ostrzeszowskich. Rzeźba tego obszaru (wysokość bezwzględna 150-283,8 m n.p.m.) jest urozmaicona, deniwelacje przekraczają 100 m, a zbocza Wzgórz rozcinają wyraźnie zarysowane, choć niewielkie dolinki. Najwyższym wzniesieniem jest Kobyla Góra (283,8 m n.p.m.), przez którą przebiega dział wodny. Centralna część zlewni położona jest w zasięgu Kotliny Milickiej na wysokości 116-140 m n.p.m. Jest ona nachylona w kierunku zachodnim i charakteryzuje się prawie płaską powierzchnię, urozmaiconą niewielkimi wzniesieniami o deniwelacjach dochodzących do 30 m, miejscami nawet do 50 m. (rejon Winnej Góry koło Międzyborza). Na terenie zlewni spotyka się różnorodne typy krajobrazu, a ich zróżnicowanie wynika z urozmaiconej sieci hydrograficznej, dużej zmienności siedliskowej i różnorodności użytkowania. Są to krajobrazy środowisk dolinnych, tj. rozległych łąk zalewowych z licznymi naturalnymi i sztucznymi ciekami, resztki naturalnych olsów i łęgów nadrzecznych, aż po środowisko antropogeniczne tj. zespoły stawów rybnych. 118 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Charakterystyka hydrograficzna zlewni. Na bogatą sieć hydrograficzną zlewni składają się liczne cieki, rowy melioracyjne oraz stawy, których część powstała w wyniku przekształcenia małych jeziorek polodowcowyoh w rybne stawy hodowlane. Zlewnia odwadniana jest w kierunku zachodnim. Oś zlewni stanowi rzeka Barycz, płynącą szeroką, zabagnioną doliną o zatartych krawędziach. Barycz wypływa ze Wzgórz Ostrzeszowskich na wysokości 126 m. n.p.m. i uchodzi do Odry w rejonie Wyszanowa. Jej długość wynosi 133,0 km, a średni spadek nie przekracza 0,37 %o. Głównymi dopływami prawobrzeżnymi Baryczy są: Kopanica (Rów Polski), Śląski Rów, Kuroch, Orla z Masłówką, Dąbroczną, Radęcą, Borownicą i Żydowskim Potokiem, Czarna Woda, natomiast lewobrzeżnymi są: Swiernia, Łacha, Krępa, Sąsiecznica, Polska Woda, Złotnica (Kanał Świeca). Gmina Zduny w całości położona jest w dorzeczu Odry, w obszarze pozostającym w zlewisku II rzędu rzeki Barycz. Przez miasto i gminę Zduny przepływa ze wschodu na zachód rzeka Borownica, która odprowadza swe wody do rzeki Orli, prawego dopływu Baryczy. Obszar źródliskowy rzeki znajduje się na rzędnej 165 m n.p.m, w zachodniej części wsi Chachalnia. Średni przepływ Borownicy jest niewielki i wynosi 0,015 m3/sek. Prowadzone przez nią wody ze względu na duże zanieczyszczenie należą do wód pozaklasowych. Pozostałe wody płynące, których niewielkie odcinki znajdują się w południowo-zachodniej części gminy to: Orla i Żydowski Potok. Średni przepływ Orli z wielolecia wynosi 4,47 m3/sek, natomiast Żydowskiego Potoku 0,137 m3/sek. Roczne przepływy dla rzeki Orli wynoszą (1973 r.): przepływ minimalny - 0,043 m3/sek, przepływ średni - 0,748 m3/sek, przepływ maksymalny - 15,600 m3/sek. Większość obszaru gminy Koźmin Wlkp. pokrywa się z terenem zlewni rzeki Orli, powiązanej ze zlewnią rzeki Barycz. Tereny te stanowią rezerwę wód powierzchniowych i podziemnych do wykorzystania na cele rolnicze. Przez obszar gminy przechodzi dział wodny pomiędzy Obrą a Baryczą. Gmina odwadniana jest głównie przez rzekę Orlę (zlewnia III rzędu, powierzchnia 1604 km2), płynącą ze wschodu w kierunku zachodnim i skręcającą na terenie wsi Staniew na południowo-zachód. Źródła Orli znajdują się w lasach koło Maciejowa na południowy wschód od Koźmina Wlkp. na wysokości 106 m n.p.m. Niewielka północna część gminy odwadniana jest przez Obrę i Lubieszkę, płynące w kierunku północnym i wpadające do kanału Obry (zlewnia II rzędu) oraz przez kanały Obry. Za źródła Obry uważane są dwa strumienie łąkowe wypływające 10 km na południowy zachód od Jarocina. Północno wschodnia część gminy odwadniana jest przez niewielki ciek Lubieszka. Wody stojące Bogatą sieć hydrograficzną gminy Zduny uzupełniają niewielkie zbiorniki wodne cukrowni, nadleśnictwa Krotoszyn i użytkowników indywidualnych. Zbiorniki wodne wykorzystywane są głównie jako stawy hodowlane, zbiorniki retencyjne oraz do celów rekreacyjnych. Stosunkowo liczne są duże stawy hodowlane o założeniu półnaturalnym: Staw Dolny (19,0 ha), Staw Górny (17,24 ha), Węgielnik (13,6 ha), Trafary (10,2 ha), Staw Dziesiąty (5,34 ha). Część stawów pochodzi z XIX wieku, pozostałe powstały w latach powojennych. Ponadto, we wschodniej części miasta znajdują się dwa stawy o założeniu półnaturalnym, a w zachodniej części kilka zarastających zbiorników wodnych, które przedtem również służyły do hodowli ryb. Wykaz stawów i oczek wodnych gminy Zduny 1. Państwowy Zakład Budżetowy „Stawy Milickie" w Rudzie Sułowskiej, Zakład Rybacki w Stawnie Stawy Rybne Rochy: • staw Górny (17,30 ha) • staw nr 10 (l,43 ha) • staw Dolny (17,70ha) • staw nr 6 (0,56 ha) • tarliska (0,28 ha) • magazynowy (0,13 ha) • staw nr 4 (5,30 ha) • staw Pręczków (3,75 ha) • staw Węgielnik (14,00 ha) • staw Odstawny (8,45 ha) 2. Szyrner Czesław: staw rybacki (l,45ha), Ruda 3. Voelkel Monika: staw rybacki (0,09ha), Chachalnia 4. Majchrzak Marian: staw rybacki (0,0624 ha), Konarzew 5. Stanisławski Marian: staw rybacki (0,5 ha), Zduny 119 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 6. Biliński Krzysztof: staw rybacki (0,5 ha), Zduny 7. Polski Związek Wędkarski sekcja Zduny: staw rybacki (0,7 ha), Zduny Na terenie gminy Koźmin Wlkp. występują charakterystyczne„oczka” o antropogenicznym pochodzeniu, często wypełnione wodą, niekiedy tylko okresowo. Jak podaje Krygowski (1958) są to doły po wybranym do uprawy pól marglu.O sztucznym pochodzeniu oczek zaświadcza ich prostoliniowy przebieg, naśladujący kształt miedz. W latach 50 naliczono ich ok. 25 tys. Obecnie ich biocenotyczna wartość wzrosła w wyniku stopniowego procesu samoistnego unaturalnienia. 4.3.1.1 Stan i potrzeby w zakresie budowy i modernizacji obiektów chroniących przed powodzią W gospodarce wodnej zakłada się w szczególności m.in.: • tworzenie dodatkowych zbiorników retencyjnych oraz odbudowę i modernizację istniejących w celu poprawy warunków hydrologicznych na terenie gmin; • ograniczanie spływu zanieczyszczeń do cieków wód powierzchniowych; • likwidację lokalnych źródeł zanieczyszczeń wód; • ochronę ujęć wody oraz stref źródliskowych cieków wodnych przed zanieczyszczeniem i wyznaczenie strefy ochrony pośredniej dla ujęć, które jej nie posiadają. Celowe jest, m.in. ze względów przeciwpowodziowych, ograniczanie lub nawet zaniechanie budowy nowych obwałowań zarówno na Baryczy, jak i na jej dopływach. Stan techniczny cieków jest zróżnicowany, najczęściej dobry. Uporządkowania wymaga jedynie stan budowli wodnych - jazów, progów i mostów. Rowy melioracyjne znajdują się w średnim stanie technicznym. 4.3.1.2 Możliwości i potrzeby retencjonowania wody (tzw. duża i mała retencja) Występujące na terenie gmin niewielkie zbiorniki wodne są najczęściej pochodzenia antropogenicznego. Należą do nich zalane wyrobiska poeksploatacyjne i niewielkie stawy. Planowane jest wybudowanie na rzece Radęcy zbiornika retencyjnego „Kromolice”. Czasza zbiornika rozciągać się będzie od miejscowości Kromolice na terenie gminy Pogorzela, do Targoszyc na terenie gminy Kobylin. Oprócz funkcji rekreacyjnej i hodowlanej jego zadaniem będzie magazynowanie wody dla nawodnień rolniczych i spłaszczenie fali powodziowej. Jednym z ważnych zadań o znaczącym wpływie na system przyrodniczy gminy będzie realizacja zbiorników retencyjnych „Unisław” i „Klatka”. Znaczenie tej inwestycji ma charakter ponadlokalny – regionalny. Podstawowe znaczenie zbiorników zawiera się w ich funkcji retencyjnej. Deficyt wody Płyty Krotoszyńskiej rzutuje nie tylko na warunki wodno – glebowe w gminie Koźmin Wlkp., ale w całym regionie. Z tego względu inwestycje te są niezbędne dla retencjonowania wody; warunkuje tym samym gospodarkę rolną (regulacja poziomu wody w ciągu roku). Możliwe jest wykorzystanie zbiorników retencyjnych także dla celów rekreacyjnych przy pełnieniu przez nie bezkolizyjnie funkcji nadrzędnej. Konieczne jest jednak już na etapie projektowym uwzględnienie kilku zaleceń: • minimalizowanie wahań poziomu wody w zbiorniku, • wyznaczenie stref wyłączonych z użytkowania wypoczynkowego, ze względu na bezpieczeństwo użytkowników oraz funkcje poszczególnych urządzeń zbiornika, • honorowanie rzędnej maksymalnego piętrzenia zbiornika, która musi stanowić granicę lokalizacji obiektów i budowli trwałych, • ochrona infrastruktury wodno – melioracyjnej, • lokalizacja plaż i kąpielisk od strony południowej, południowo-wschodniej i południowozachodniej, • wprowadzenie zieleni o funkcjach estetycznych w strefie brzegowej zbiornika. W pierwszej kolejności należy określić pojemność użytkową zbiorników retencyjnych pozwalających na pełniejsze wykorzystanie wód opadowych na terenie zlewni do celów gospodarczych, tj. zminimalizowanie bezproduktywnego odprowadzania chwilowych i okresowych nadmiarów wód opadowych łącznie z pełniejszym wykorzystaniem retencji glebowej, także drogą opóźniania odpływu przez istniejące systemy odwadniające. Do tego celu powinny być wykorzystywane tereny o niższej wartości przyrodniczej oraz niskiej wartości użytkowej - rolniczej i leśnej - w połączeniu z istniejącymi budowlami wodnymi na sztucznych i naturalnych ciekach wodnych z uwzględnieniem przejść w rejonach szlaków komunikacyjnych. Przyczyni się to do ograniczenia transportu materiału wleczonego i unoszonego przez wodę płynącą w korytach cieków wodnych. Większość koryt cieków wodnych przepływa przez tereny otwarte, niezacienione. Sprzyja to intensywnemu zarastaniu koryt cieków wodnych roślinnością naczyniową (hydromakrofity). Zmniejszenie skutków zarastania koryt cieków wodnych wymaga usuwania hy- 120 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego dromakrofitów z koryt cieków wodnych po zakończeniu okresu wegetacji oraz zacieniania lustra wody płynącej w korytach otwartych. Nie bez znaczenia jest także rola hydromakrofitów przyczyniających się do hamowania odpływu wód w okresach niżówkowych oraz powodujących generowanie wezbrań wód burzowych i roztopowych wraz z akumulacją masy organicznej - roślinnej i materiału erodowanego z powierzchni zlewni - pod wpływem których kształtuje się jakość wód, zwłaszcza w mniejszych i małych korytach 4.3.1.3 Możliwości i potrzeby prowadzenia żeglugi Na ciekach Powiatu Krotoszyńskiego brak możliwości prowadzenia żeglugi towarowej lub dla celów rekreacyjnych. 4.3.1.4 Stan melioracji ogólnej i szczegółowej (problem jazów i zastawek) Na terenie miasta Sulmierzyce jedynym ciekiem melioracji podstawowej jest rzeka Czarna Woda, której odbudowę wykonano w latach 1954-1957. W trakcie odbudowy wykonano jazy bezprzysiółkowe, które obecnie są mocno zniszczone. Planuje się wykonanie następujących prace: • drenowanie gruntów ornych na obszarze 1227 ha • odwodnienie użytków zielonych rowami na obszarze 248 ha • zagospodarowanie pomelioracyjne użytków zielonych na obszarze 390 ha. Także pola i łąki gminy Zduny odwadniane są przez liczne rowy melioracyjne, wymagające obecnie wykonania różnych prac czyszczących. 4.3.1.5 Stan i potrzeby budowy oraz odbudowy stawów i oczek wodnych Ze względu na brak jezior na terenie Powiatu Krotoszyńskiego i występujące deficyty wody niezbędna jest bezwzględna ochrona najmniejszych nawet zbiorników wód stojących, podobnie jak gromadzenie w miarę możliwości wody we wszystkich możliwych dla tego celu zagłębieniach terenowych. 4.3.1.6 Możliwości wykorzystania wód płynących dla celów rozwoju turystyki Pozostałe przepływające przez gminę rzeki i cieki nie mają żadnego znaczenia turystycznego (poza krajobrazowym). Są bowiem zbyt małe aby mogły pełnić rolę szlaków kajakowych. 4.3.2 Przewidywane kierunki zmian W zakresie zarządzania zasobami wodnymi w Powiecie Krotoszyńskim przewidzieć należy ścisłą współpracę z organami Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej odpowiadającymi za zarządzanie wodami powierzchniowymi zlokalizowanymi na terenie powiatu m.in. w zakresie: • sporządzenia wykazu terenów najbardziej narażonych na zagrożenie powodzią oraz planu realizacji modernizacji i przebudowy wałów przeciwpowodziowych; • sporządzenia wykazu wód powierzchniowych wykorzystywanych do celów rekreacyjnych, a w szczególności do kąpieli; • sporządzenia analizy stanu zasobów wodnych w regionie wodnym; • sporządzenia wykazu obszarów chronionych na terenie regionu wodnego, ustanowionych na podstawie ustawy z dnia 16 października 1991 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2001 r. Nr 99, poz. 1079, tekst jednolity ze zm.) oraz terenów określonych w Ramowej Dyrektywy Wodnej. 4.3.3 Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich uzyskania Zarówno cele średniookresowe, priorytety, limity i okresy ich uzyskania wynikają z opracowanych i zatwierdzonych dokumentów: • Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; • Programu ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; • Strategii rozwoju dla województwa wielkopolskiego. Założenia polityki państwa w zakresie ochrony i poprawy jakości wód zarówno powierzchniowych jak i podziemnych stanowią jedno z zadań priorytetowych w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Ochrona przed powodzią - priorytety do 2010 r.: • kontynuacja rozpoczętych w ubiegłych latach inwestycji w zakresie budowy zbiorników retencyjnych; • efektywna ochrona przed powodzią, przeciwdziałanie, poprzez planowanie przestrzenne, procesowi wkraczania zabudowy na tereny zalewowe, budowanie systemów osłony 121 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego hydrologiczno – meteorologicznej, odbudowę obwałowań rzek zniszczonych przez powodzie oraz budowę nowych obwałowań chroniących obszary obecnie zainwestowane, a znajdujące się w strefach zagrożenia powodziowego; • dążenie do pozostawienia wód powierzchniowych w stanie ukształtowanym przez przyrodę i jednocześnie do wyznaczenia odcinków lub akwenów przydatnych do: wykorzystania w zbiorowym zaopatrzeniu w wodę do picia, celów kąpielowych, bytowania ryb łososiowatych – do 2015 r.; • opracowanie warunków korzystania z wód dorzecza dla poszczególnych zlewni (RZGW); • opracowanie całościowego bilansu wodno-gospodarczego powiatu; • ujęcie w planach zagospodarowania przestrzennego terenów zalewowych; • naprawa, odbudowa i modernizacja urządzeń melioracji wodnych oraz urządzeń ochrony przeciwpowodziowej, poprawa stabilności obwałowań na odcinkach wysokiego ryzyka; • zwiększenie przepustowości sekcji mostowych obwałowań; • przebudowa istniejących polderów i wykonanie nowych; • zwiększenie zdolności retencyjnej zlewni poprzez małą retencję zbiornikową, zalesienia, właściwe zabiegi agrotechniczne i melioracyjne; • opracowanie warunków korzystania z wód dorzecza dla poszczególnych zlewni (RZGW); • wprowadzenie Wojewódzkiego Systemu Informacyjnego Gospodarki Wodnej (we współpracy z RZGW); • współpraca z powiatami położonymi w dorzeczu Odry (wdrażanie Programu Odra 2006) w celu zintensyfikowania działań dotyczących ochrony zasobów wodnych w jej całym dorzeczu. Ochrona przed powodzią - zadania na lata 2003 – 2006: • sporządzenie wykazów wód – 2003 r., • utworzenie katastru wodnego dla regionów wodnych na terenie woj. wielkopolskiego – lata 2003– 2004, • stworzenie bazy danych i systemu wymiany informacji z zakresu gospodarki wodnej na obszarze woj. wielkopolskiego – lata 2004–2006, • wykonanie prac studialnych w ramach wdrażania Programu Odra 2006 – lata 2004 – 2006, • stworzenie systemu wymiany informacji, komunikacji i łączności w zakresie ochrony przeciwpowodziowej – 2003 r., • realizacja ustawy Program ODRA 2006 – lata 2003 – 2006. Ochrona przed powodzią - cel średniookresowy do 2010 r. Zjawiska powodziowe występują również na mniejszych rzekach, ale ich potencjalny zasięg sprowadza je do rangi problemów lokalnych. Sprawy związane z ochroną przeciwpowodziową należy prowadzić z uwzględnieniem podziału obszaru na zlewnie (dorzecza). W świetle oceny dotychczasowych szkód powodziowych i uwarunkowań miejscowych, niezbędnym jest uszczegółowienie granic obszarów wyłączanych spod zabudowy w gminach, z uwzględnieniem zabezpieczeń technicznych i ekologicznych a następnie wprowadzenie ich do ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. Kierunki działań: • ujęcie w planach zagospodarowania przestrzennego terenów zalewowych; • naprawa, odbudowa i modernizację urządzeń melioracji wodnych oraz urządzeń ochrony przeciwpowodziowej, poprawa stabilności obwałowań na odcinkach wysokiego ryzyka; • zwiększenie przepustowości sekcji mostowych obwałowań; • przebudowa istniejących polderów i wykonanie nowych; • zwiększenie zdolności retencyjnej zlewni poprzez matą retencję zbiornikową zalesienia, właściwe zabiegi argotechniczne i melioracyjne. 4.3.4 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikająca z dokumentów rządowych W Programie operacyjnym Programu ochrony środowiska dla woj. wielkopolskiego na lata 2003-2010 wśród priorytetów ekologicznych wymieniona jest – w zakresie zrównoważonego wykorzystania surowców, materiałów i energii – ochrona przeciwpowodziowa, także o zasięgu lokal- 122 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego nym. Niezbędne jest zbudowanie systemu zintegrowanej gospodarki wodnej dorzecza (w tym przypadku Odry) uwzględniającego głównie: • powiększenie retencji wód w powiązaniu z ochroną przeciwpowodziową; • modernizację i rozbudowę istniejącego systemu ochrony przeciwpowodziowej, • ochronę czystości wody; • utrzymanie i stopniowy rozwój żeglugi śródlądowej w ramach transgranicznego systemu wodnego; • wykorzystanie siły wód do produkcji odnawialnej energii; • zachowanie ekosystemów rzek i ich dolin; • działań w zakresie leśnictwa; • rozwoju turystyki; • ochrony dziedzictwa kulturowego. Wskazania do planowania przestrzennego: • odbudowę i modernizację systemu obwałowań; • wprowadzenie ładu przestrzennego wzdłuż dolin cieków, uporządkowanie krajobrazu nadbrzeży, zabezpieczenie ciągłości korytarzy ekologicznych, ochronę istotnych wartości dziedzictwa cywilizacyjnego, zharmonizowanie rozwoju gospodarczo-społecznego z możliwościami środowiska przyrodniczego i kulturowego, zagospodarowanie turystyczne dolin cieków, zapewnienie niezabudowywania terenów zalewowych; • wprowadzanie zalesień, zadrzewień i zakrzaczeń oraz przebudowa drzewostanu (z iglastych na drzewostany mieszane). Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne jest instrumentem minimalizacji skutków zagrożenia powodzią; należy w tym celu: • poddać weryfikacji tereny przeznaczone pod rozwój funkcji związanych ze stałym pobytem ludzi na obszarach zagrożonych powodzią; • poddać weryfikacji tereny przeznaczone pod rozwój ferm o dużej obsadzie; • poddać weryfikacji tereny przeznaczone pod rozwój obiektów infrastruktury technicznej oczyszczalnie ścieków, wysypiska odpadów, stacje energetyczne, łączność, ujęcia wody, zbiorniki propan-butanu, olejów, substancji ropopochodnych, urządzeń związanych z gospodarką rolną -obiekty inwentarskie, silosy itp.; • poddać weryfikacji jednostki prowadzące działalność gospodarczą wykorzystujące materiały i surowce toksyczne; • określić miejsca koncentracji inwentarza w przypadku ogłoszenia alarmu powodziowego; • wprowadzić monitoring obiektów o szczególnie negatywnym oddziaływaniu na środowisko w wypadku powodzi. 4.3.5 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa Zagrożeniem dla tego obszaru jest brak regulacji gospodarki ściekami na terenach wiejskich. Dla prawidłowego funkcjonowania środowiska przyrodniczego na terenie gmin duże znaczenie ma utrzymanie rozległych otwartych form przestrzennych, składających się głównie z lasów, zakrzewień, śródleśnych łąk, pastwisk, pól uprawnych i oczek wodnych. Ponadto dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania środowiska przyrodniczego niezbędne jest: • uregulowanie stosunków wodnych na terenach nadmiernie wilgotnych, wykorzystywanych rolniczo, poprzez odbudowę inwestycyjną rowów i melioracji gruntów; • prowadzenie wielostronnych działań na rzecz poprawy stanu czystości wód powierzchniowych. 4.3.6 Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców Szczegółowo nie określono takich przedsięwzięć. Dla retencji wody i ochrony przeciwpowodziowej znaczenie będzie mieć wybudowanie planowanych zbiorników retencyjnych. 4.3.7 Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć Obszary chronione stanowią uwarunkowania, które w rozmaity sposób ograniczają i regulują możliwości zagospodarowania przestrzennego. Wśród najważniejszych kryteriów, branych pod uwagę przy formułowaniu priorytetów w skali powiatu, należy wymienić: 123 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • zadania i kierunki wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; • zadania i kierunki wynikające z Programu ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektyw na lata 2007 – 2010; • kryteria przyjęte w Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego; • zadania i kierunki przyjęte w strategiach rozwoju zrównoważonego gmin; • zadania i kierunki w Programie Odra 2006; • wymogi wynikające z obowiązujących przepisów; • dysproporcję pomiędzy stanem wymaganym a aktualnym; • szczególne potrzeby regionu (powiatu) w zakresie osiągnięcia rozwoju zrównoważonego; • ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia; • możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego; • obecne zaawansowanie inwestycji; • wielokrotna korzyść z tytułu realizacji przedsięwzięcia. Ochrona przed skutkami powodzi wymaga kompleksowego rozwiązania w obrębie całej zlewni Orli. Gminy mogą jedynie przyjąć pewne założenia zakresie polityki przestrzennej zmniejszające skutki powodzi polegające głównie na nie wyznaczaniu na obszarach zagrożonych podtopieniami nowych terenów pod wszelkiego rodzaju budownictwo oraz nie lokalizowanie na terenach zalewowych obiektów mogących pogorszyć stan środowiska przyrodniczego w czasie powodzi np. składowiska odpadów, stacje paliw itp. 4.3.8 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 0 1 2 Potencjalne źródła finansowania 13 14 15 Zadania własne 2 2 P Stworzenie bazy danych i systemu wymiany informacji z zakresu gospodarki wodnej na obszarze powiatu zarząd powiatu/ RZGW zarząd powiatu/ RZGW, zarząd województwa P Opracowanie studium planistycznego retencji wód (poprzez budowę zbiorników dolinowych) - zbiornik retencyjny Sulmierzyce na rzece Czarna Woda - zbiornik retencyjny Unisław i Klatka na rzece Orla - zbiornik retencyjny Kromolice na rzece Radęca Udział w prowadzeniu monitoringu jakości wód podziemnych i powierzchniowych zarząd powiatu/ WIOŚ, IMGW, PIG, RZGW 3 P 4 Przegląd i budowa instalacji odpro- zarząd powadzania do kanalizacji deszczowej wiatu/ zarząd P/I oraz oczyszczania wód opadowych i dróg powiatowych roztopowych spływających z dróg powiatowych 124 Budżet Państwa, budżet województwa, budżet powiatu, Ocena ważności w hierarchii zadań 2 Szacunkowe nakłady 1 Termin realizacji Cel przedsięwzięcia Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna / Jednostki współpracujące 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 L.p. Rodzaj przedsięwzięcia Tabela 45. 16 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 5 6 P Przygotowanie powiatowego programu odbudowy melioracji podstawowej i szczegółowej zarząd powiatu/ P Współudział w tworzeniu systemów wymiany informacji i łączności w zakresie ochrony przeciwpowodziowej; opracowanie planu operacyjnego zabezpieczenia przeciwpowodziowego z uwzględnieniem ochrony środowiska dla terenów zagrożonych powodzią. zarząd powiatu/ wojewoda, WIOŚ, IMGW, PIG, RZGW Zadania koordynowane 1 P Współudział w prowadzeniu monito- WIOŚ/ zaringu jakości wód powierzchniowych rząd powiatu, gminy 2 P Określenie granic obszarów bezpo- RZGW/ zaśredniego zagrożenia powodzią rząd powiatu, oraz zasad ich użytkowania gminy I Budowa dolinowych zbiorników retencyjnych - zbiornik retencyjny Sulmierzyce na rzece Czarna Woda - zbiornik retencyjny Unisław i Klatka na rzece Orla - zbiornik retencyjny Kromolice na rzece Radęca 3 4 5 6 RZGW, WZMiUW / zarząd województwa, zarząd powiatu, gminy spółki wodne/ właściciele nieruchomoI ści, gminy, zarząd powiatu Opracowanie programu i podjęcie WZMiUW/ jego realizacji w zakresie odbudowy zarząd pocieków i urządzeń melioracji wod- wiatu, gminy nych podstawowych celem uzyskania projektowanych parametrów P/I hydrologicznych i przywrócenia równowagi przyrodniczej, dotyczy to Czarnej Wody, Orli, Żydowskiego Potoku, Jawnika, Orpiszewskiego Rowu Budowa systemu wymiany informa- wojewoda/ cji, komunikacji i łączności w zakre- RZGW, sie ochrony przeciwpowodziowej IMGW, P WIOŚ, zarząd powiatu, gminy NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFOŚiGW, budżet państwa, budżet województwa, fundusze UE Podejmowanie przedsięwzięć z zakresu odbudowy zdekapitalizowanych systemów melioracji wodnych szczegółowych NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFOŚiGW, budżet państwa, budżet województwa, fundusze UE Modernizacja obiektów i urządzeń ochrony przeciwpowodziowej 7 I 8 P RZGW/ zarząd województwa, zarząd powiatu, gminy Kontrola istniejących urządzeń sieci zarządcy deszczowej dróg/ zarząd powiatu, gminy Wytyczne dla gmin 125 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 3 Zapobieganie i przeciwdziałanie naruszaniu równowagi przyrodniczej na rzekach i jeziorach oraz przywracanie im odpowiedniej klasy P/I czystości poprzez likwidację nielegalnych spływów ścieków oraz nawozów, dotyczy: Czarnej Wody, Orli, Żydowskiego Potoku, Jawnika, Orpiszewskiego Rowu. Modernizacja i odbudowa systemów I melioracyjnych Opracowanie planu ochrony przed powodzią P 4 P 5 P 1 2 gminy/ RZGW WZMiUW, budżety gmin, PFOŚiGW, GFOŚiGW gminy, spółki wodne/ gminy/ RZGW, IMGW, zarząd powiatu, gminy/ Współpraca z zarządem powiatu przy opracowaniu koncepcji programowej małej retencji Wyłączenie, w planach zagospoda- gminy/ rowania przestrzennego, z zabudowy terenów zalewowych, przestrzeganie zasad zagospodarowania tych terenów zapisanych w prawie wodnym 4.3.9 Wytyczne do sporządzania programów gminnych W planowaniu miejscowym zwrócić należy uwagę na zagospodarowanie przestrzenne i prewencyjną ochronę przeciwpowodziowa. Zakres działań planistycznych objętych programem dla Odry 2006 dotyczący dorzecza Odry powinien uwypuklić rolę istniejących opracowań planistycznych oraz wskazać potrzebę wykonania nowych studiów i analiz określających ekonomiczne i przestrzenne warunki minimalizacji zagrożeń powodziowych. W planach zagospodarowania przestrzennego w zakresie zapobiegania skutkom zagrożenia powodziowego uwzględnić: tereny zagrożone powodzią (występowanie wody stuletniej), techniczne zabezpieczenie obszarów położonych na terenach dolinnych, zbiorniki retencyjne o funkcjach przeciwpowodziowych, odcinki odnawiania i przebudowy wałów przeciwpowodziowych w miejscach ich silnych przesiąków. Informacje te należy aktualizować, a analizy pogłębiać w miarę uzyskiwania danych. Niezbędna jest aktualizacja i weryfikacja istniejących opracowań urbanistycznych pod kątem wymagań związanych z ochroną przeciwpowodziową dla obszarów położonych w zasięgu zagrożenia powodziowego. Winna być ona dokonana w zakresie lokalizacji obiektów zagrażających środowisku gruntowo–wodnemu (np. oczyszczalnie ścieków, składowiska odpadów przemysłowych) oraz ewidencji istniejących polderów. Niezbędne jest wyznaczenie w miejscowych planach zagospodarowani przestrzennego terenów nieobwałowanych fragmentów rzek, mogących służyć jako naturalne zbiorniki retencyjne (poldery), dla których należy przeprowadzić analizy i studia w zakresie gospodarki przestrzenią i zasobami przyrodniczymi. Potrzebna jest strategia likwidacji zabudowy dla szczególnie zagrożonych terenów zainwestowanych, szczególnie mieszkaniowych; należy opracować i wprowadzić do zadań samorządu lokalnego harmonogram działań o charakterze czasowym i finansowym, polegających na szczegółowej inwentaryzacji obiektów, oraz wycenie skutków likwidacji, względnie przeniesienia obiektów zagrożonych powodzią. W odniesieniu do przyrodniczych, agronomicznych, technicznych (w tym hydrotechnicznych) i mieszkaniowo-usługowych, elementów zagospodarowania przestrzennego potencjalnych terenów zagrożenia powodziowego konieczna jest analiza kosztów ekonomicznych i społecznoekonomicznych. Należy w gospodarowaniu przestrzenią i funduszach przewidzianych na minimalizowanie skutków powodzi przewidzieć tereny i środki na przeniesienie istniejących siedlisk oraz zmianę przeznaczenia w planach zagospodarowania przestrzennego terenów przewidzianych do zabudowy na obszary niezagrożone. Główne kierunki polityki przestrzennej w zakresie ochrony i kształtowania środowiska gmin uwzględniają m.in. następujące działania: 126 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • przeciwdziałaniem zabudowie i zadrzewianiu terenów narażonych na zalewanie wodami powodziowymi; • konserwacją urządzeń wodnych. Ze względu na rzeczywiste narażenie obszarów gmin na zalewanie wodami powodziowymi, należy przestrzegać następujących przepisów Prawa wodnego: • ochrona przed powodzią należy nie tylko do zadań organów administracji rządowej, ale także i organów gminy, • na obszarze położonym między wałem przeciwpowodziowym a korytem wody płynącej zabrania się wznoszenia obiektów budowlanych, składania materiałów, zmienianiu ukształtowania powierzchni gruntu, sadzeniu drzew i krzewów oraz wykonywania urządzeń lub robót, które mogą utrudniać ochronę tych obszarów przed powodzią (nie dotyczy to robót związanych z regulacją i utrzymaniem wód śródlądowych), wojewoda może określić nie obwałowane obszary narażone na i niebezpieczeństwo powodzi (do których stosuje się wyżej wymienione zakazy), ale także może złagodzić restrykcje dla tych obszarów, • na wałach przeciwpowodziowych zabrania się (między innymi) sadzenia drzew lub krzewów, ich rozkopywania, przepędzania i pasania zwierząt gospodarskich, uprawy gruntu w odległości mniejszej niż 3 m od stopy wału), właściwy organ gminy może zwolnić od niektórych zakazów lub wprowadzić inne ograniczenia. • W strefie dolin cieków należy: • uporządkowanie terenów doliny - koryto rzeki, zbiorniki retencyjne, tereny łąk - i wykorzystanie ich do celów rekreacyjno-sportowych (konieczne jest opracowanie koncepcji zagospodarowania) oraz hodowli ryb; • określenie w ramach przygotowanej koncepcji możliwości turystyczno-rekreacyjnego wykorzystania doliny [np. trasy ścieżek spacerowych i rowerowych, wskazanie lokalizacji obiektów rekreacyjno-usługowych, sporządzenie programu lokalnych imprez (rowerowych, wodniackich, wędkarskich)]. 127 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 128 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego CELE, PRIORYTETY I PRZEDSIĘWZIĘCIA, INWESTYCYJNE I POZAINWESTYCYJNE, KONIECZNE DO REALIZACJI W PERSPEKTYWIE WIELOLETNIEJ W SFERZE POPRAWY JAKOŚCI ŚRODOWISKA 129 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 130 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 5. Cele, priorytety i przedsięwzięcia, inwestycyjne i pozainwestycyjne, konieczne do realizacji w perspektywie wieloletniej w sferze poprawy jakości środowiska 5.1. Gospodarowanie odpadami Całość problematyki związanej z gospodarowaniem odpadami będzie zawarta w Planie gospodarki odpadami 5.2. Jakość wód 5.2.1 Analiza stanu istniejącego 5.2.1.1 Zaopatrzenie mieszkańców w wodę Ujęcia wód podziemnych stanowią na terenie powiatu dominującą formę zaopatrzenia w wodę ludności miast i wsi oraz na potrzeby przemysłu i gospodarstw rolnych (tutaj głównie na potrzeby bytowe oraz dla chowu i hodowli zwierząt). Obecnie, poza nieokreśloną ilością poboru wody z ujęć własnych (studnie kopane do pierwszego poziomu wodonośnego) usytuowanych w gospodarstwach wiejskich, poprzez wykonanie rozwiniętych sieci wodociągowych prawie cały obszar powiatu objęty jest dostawą wody pochodzącej z ujęć publicznych. Na podstawie dostępnych danych można jedynie określić ilość gospodarstw, które są włączone do wodociągów komunalnych, jednak najczęściej pobór wody z tego źródła jest ograniczony do celów komunalnych i gospodarczych. Na ogólną liczbę 6510 wiejskich gospodarstw domowych na terenie powiatu krotoszyńskiego - 92 % jest zwodociągowanych. Najwyższy procent zwodociągowanych gospodarstw posiada gmina Kobylin i Zduny, gdzie stanowią one aż 99 %, a najniższy Koźmin Wlkp. z 85 %. Na terenie powiatu krotoszyńskiego znajdują się obecnie 54 ujęcia wód podziemnych. Nie wszystkie jednak ujęcia są eksploatowane i nie wszystkie przeznaczone są do zaopatrywania ludności w wodę do picia i na potrzeby gospodarstw domowych oraz do produkcji artykułów żywnościowych. Według informacji uzyskanych z Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu – Wydział Ochrony Środowiska – Oddział Zamiejscowy w Kaliszu, pobór wody, który odbywa się na podstawie pozwoleń wodnoprawnych wynosi 1 373 m3/godz., co stanowi ok. 51,0 % zasobów. W takich uwarunkowaniach stwierdzono, że ujęcia wody w pełni zaspokajają lokalne zapotrzebowanie wody oraz umożliwiają doprowadzenie do zwodociągowania docelowo obejmującego 100% ludności powiatu. Do największych nieprawidłowości w zakresie ochrony wód podziemnych należy: • nadmierne zanieczyszczenie cieków wodnych powierzchniowych, • brak w większości przypadków ustanowienia pośrednich stref ochronnych dla ujęć wód podziemnych. Z reguły wody charakteryzują się tutaj dobrą jakością i wymagają jedynie zastosowania prostych metod uzdatniania. Na terenie powiatu krotoszyńskiego znajduje się 1 punkt zakwalifikowany do krajowej sieci monitoringu wód podziemnych i jest to otwór badawczy zlokalizowany na GZWP 309 w Krotoszynie oznaczony Krotoszyn nr 452. Woda badana w otworze w ramach monitoringu prowadzonego w latach 1997– 2001 została zakwalifikowana do wód klasy Ib, tj. wód o wysokiej jakości. Natomiast w powiecie krotoszyńskim nie ma zlokalizowanych punktów wdrożonych do monitoringu regionalnego wód podziemnych. Na terenie powiatu do potencjalnych źródeł zagrożeń dla wód podziemnych zalicza się w szczególności składowiska odpadów komunalnych, Cukrownię Zduny w Zdunach, Przedsiębiorstwo Wielobranżowe AMIREX Andrzej Mikoś oraz stacje paliw. Ewentualne zanieczyszczenia mogą wystąpić w wyniku migracji poziomej i pionowej wód powierzchniowych i podskórnych z terenów nierozpoznanych, nielegalnych wysypisk odpadów oraz niedostatecznie zabezpieczonych zakładowych baz paliw wybudowanych w latach 1960 / 70. Wg danych umieszczonych w Roczniku Statystycznym Ochrona Środowiska za rok 2001 3 w powiecie krotoszyńskim pobrano ogółem wody w ilości na poziomie 6,4 hm , z czego na cele 3 3 przemysłowe – 14,08 hm , a na cele komunalne ze zorganizowanych wodociągów – 4,26 hm . Przy czym należy pamiętać, iż nie wszyscy mieszkańcy powiatu krotoszyńskiego są objęci dostarczaniem wody z sieci wodociągowych. Szacuje się, iż procesem zwodociągowania objęte jest ok. 97% ludności zamieszkującej miasta powiatu, a w około 95% mieszkańcy wsi (przy czym 40% ludności powiatu jest mieszkańcami obszarów wiejskich). Pozostali użytkują własne ujęcia 131 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego wód podziemnych bez dokonywania pomiaru ich poboru. Ponadto woda wykorzystywana do celów rolniczych także często pobierana jest z własnych ujęć wody podziemnej lub powierzchniowej niezależnie od dostarczanej wody zorganizowanymi systemami wodociągowymi na potrzeby komunalne. Źródłem wody dla gospodarki komunalnej są przede wszystkim wody podziemne (ok. 95%), natomiast źródłem wód na cele rolniczo - produkcyjne są wody powierzchniowe i podziemne. Obszary bardziej zurbanizowane charakteryzują się wyższymi wartościami poboru na cele przemysłowe i komunalne, na obszarach wiejskich mamy przede wszystkim do czynienia z użytkowaniem wód na cele rolnicze. 5.2.1.2 Odprowadzanie ścieków komunalnych Wraz z postępem w zakresie wodociągowania miejscowości, na terytorium powiatu, wystąpiła potrzeba budowy sieci kanalizacyjnej dla odprowadzenia ścieków sanitarnych, bytowych i technologicznych. Wszystkie wyżej wymienione strumienie zanieczyszczonych wód przed ich odprowadzeniem do cieków lub do ziemi wymagają oczyszczenia. Na ogólną liczbę mieszkańców 79.452 w powiecie krotoszyńskim z kanalizacji korzysta 40.160 mieszkańców tj. 50,5 %. Długość sieci kanalizacyjnej wynosi razem 102,8 km, z tego sanitarnej 54,2 km natomiast ogólnospławnej 48,6 km. W latach 1993-2002 wybudowano zaledwie 43,2 km długości sieci kanalizacyjnej. Poziom skanalizowania poszczególnych gmin na terenie powiatu krotoszyńskiego przedstawiono w poniższej tabeli – dane wg Strategii rozwoju społeczno – gospodarczego powiatu krotoszyńskiego – opracowanej przez WOŚRiL Starostwa Powiatowego, lipiec 2003r. Tabela 46. Długość sieci kanalizacyjnej Liczba mieszDługość sieci (km) Liczba miesz- kańców korzykanalizacyjnej kańców stająca z kanaliwybudowanej w Ogólno zacji Sanitarnej Razem latach 1993-2002 spławnej L.p Gmina 1. Krotoszyn 41 413 2. Koźmin Wlkp. 14 032 3. Kobylin 8 752 4. Zduny 7 182 5. Rozdrażew 5 310 6. Sulmierzyce 2 763 7. RAZEM 79 452 29 184 (83,0%) 49,4 17,8 67,2 36,4 --- 24,0 24,0 2,0 --- --- --- --- 3 250 (70,7%) --- 4,9 4,9 --- 1 026 (60,0%) 4,1 1,9 6,0 4,1 --- 0,7 --- 0,7 0,7 40 160 (50,5%) 54,2 48,6 102,8 43,2 6 700 (95,0%) --- Stosunek zwodociągowania do skanalizowania powiatu (w długościach wykonanych sieci) wynosi 48,5, gdzie wskaźnik ten na terenie województwa wielkopolskiego wynosi 6,0. Wynika więc z tego, że na terenie województwa powiat krotoszyński jest w grupie obszarów o niskim potencjale w zakresie organizacji sieci kanalizacyjnej. Przy czym na terenie miast zorganizowana kanalizacja jest w około 50% kanalizacją ogólnospławną, a ponadto w podanej liczbie długości kanalizacji ujęte zostały także odcinki kanalizacji deszczowej. Dlatego wskaźnik ten ma wyłącznie charakter poglądowy. Obecnie na terenie powiatu funkcjonują między innymi następujące oczyszczalnie ścieków – dane wg Strategii rozwoju społeczno – gospodarczego powiatu krotoszyńskiego – opracowanej przez WOŚRiL Starostwa Powiatowego, lipiec 2003 r.: 132 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Tabela 47. Stężenie odprowadzanych zanieczyszczeń Gmina miasto Rodzaj oczyszczalni Przepustowość - - [m 3/doba] Krotoszyn M-B 8 000,0 15 20 30 1,5 30,0 Jawnik Koźmin Wlkp. M-B 2 070,0 15 - 15 1,5 28,5 Orla Kobylin M-B 724,8 30 - 30 5,0 50,0 Radęca Zduny M-B 2000,0 30 - 30 5,0 50,0 Borownica Rozdrażew M-B 300,0 25 35 20 4,0 30,0 Czarna Woda Sulmierzyce M-B 260,0 30 40 30 5,0 30,0 Czarna Woda BZT5 OWO Nog Pog ZAW MgO2/dm 3 mgC/dm 3 mgN/dm 3 mgP/dm3 mg/dm3 Odbiornik ścieków oczyszczonych - Ogólnie należy stwierdzić, iż w ostatnim okresie obserwuje się zmniejszanie ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych ze źródeł punktowych. Nadal głównym źródłem zanieczyszczenia wód są ścieki komunalne i spływy obszarowe. Obserwuje się systematyczne zmniejszanie zużycia wody i w konsekwencji spadek ilości odprowadzanych ścieków. W 2001 roku z terenu powiatu ścieki przemysłowe i komunalne odprowadzone do wód powierzchniowych lub do ziemi stanowiły 2,1 hm 3, w tym oczyszczonych odprowadzono 1,6 hm3. W 2001 roku 46,3% ścieków pochodzących od ludności powiatu było oczyszczanych w oczyszczalniach ścieków (wg Rocznika Statystycznego – 2001 r.). Poniżej podano w tabeli wybrane liczby ludności obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków w powiecie krotoszyńskim w układzie terenów wiejskich i miast w obszarach gmin – dane wg opracowania Stan i potrzeby inwestycyjne gmin województwa wielkopolskiego w zakresie gospodarki ściekowej. – WIOŚ, Poznań 2001 r. Tabela 48. Ludność obsługiwana przez oczyszczalnie Liczba mieszStosunek Z podkańców nie długości sieci wyższoobsługiwanych Gmina: Ludność wodociągowej nym przez oczyszMiasto/Wieś ogółem Mechaniczne Chemiczne Biologiczne do kanalizausuwaczalnie ściecyjnej niem ków biogenów Krotoszyn – 29175 0 0 0 28 700 475 1,57 miasto Krotoszyn 11 190 0 0 0 300 10 890 15,80 wieś Koźmin Wlkp. 6 855 0 0 0 0 6 855 089 miasto Zduny 4 513 0 0 0 0 4 513 3,06 miasto Zduny 2 490 0 0 0 0 2 490 221,25 wieś Rozdrażew 5 322 0 0 360 0 5 081 221,25 wieś W ogólnej ocenie miast i gmin zlokalizowanych na terenie powiatu krotoszyńskiego na tle gmin województwa wielkopolskiego należy stwierdzić, że: • Krotoszyn – miasto – jest jednym z 5 miast województwa, odznaczających się względnie wysoki stopniem uporządkowania gospodarki ściekowej; • Krotoszyn – wieś – jest w grupie 12 jednostek wiejskich o bardzo wysokiej liczbie ludności nie obsługiwanej przez żadną oczyszczalnię ścieków, a jednocześnie stosunkowo wysokim poziomem niedorozwoju sieci kanalizacyjnej; 133 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • Kobylin – miasto i Sulmierzyce – miasto – są w grupie 26 miejscowości o znaczącej wielkości liczby ludności nie obsługiwanej przez żadną oczyszczalnię ścieków, a jednocześnie stosunkowo wysokim poziomem niedorozwoju sieci kanalizacyjnej, gdzie długość tej sieci jest ponad 15 razy mniejsza niż sieci wodociągowej; • Zduny – miasto – jest w grupie 36 miejscowości, gdzie liczba ludności nie obsługiwanej przez oczyszczalnię ścieków jest znacznie niższa, a zakres zapóźnień w budowie sieci kanalizacyjnej jest także przeciętnie mniejszy; • Koźmin Wlkp. – miasto – jest w grupie 30 miejscowości, w których potrzeby inwestycyjne w zakresie oczyszczalni ścieków są stosunkowo niewielkie, ale bardzo duży jest niedorozwój sieci kanalizacyjnej; • Kobylin – wieś, Rozdrażew – wieś, Zduny – wieś – należą do najliczniejszej grupy jednostek odznaczających się średnią liczą ludności nie obsługiwanej przez żadną oczyszczalnię ścieków i w zdecydowanej przewadze brakiem sieci kanalizacyjnej, przy niezwykle wysokim stopniu zaawansowania zwodociągowania, • Koźmin Wlkp. – wieś - jest w grupie 38 jednostek wiejskich o mniejszej gęstości zaludnienia, natomiast bardzo głębokim niedorozwojem sieci kanalizacyjnej. 5.2.1.3 Wody opadowe W powiecie krotoszyńskim problemem jest także kanalizacja deszczowa i spływ wód opadowych, często bezpośrednio do odbiornika, którym jest środowisko gruntowo - wodne. Urbanizacja terenów, utwardzanie powierzchni powoduje konieczność skanalizowania powierzchni ziemi i ujmowanie w sposób zorganizowany wód opadowych. W niewielkim stopniu kanalizacją deszczową objęte są tereny miast powiatu w około 30%. Natomiast tereny wiejskie w zasadzie nie posiadają zorganizowanych systemów zbierania wód opadowych. Niewielkie fragmenty kanalizacji deszczowych istnieją na niektórych drogach o szczególnym znaczeniu dla regionu. Ta część wód opadowych, która ujmowana jest systemami kanalizacji deszczowych jest odprowadzana do odbiorników (wód powierzchniowych) bezpośrednio bez podczyszczania. Celem poprawy stanu czystości wód powierzchniowych należy też przewidzieć oczyszczanie wód opadowych. Szczególnie dotyczy to większych jednostek osadniczych o zwartej zabudowie, gdzie koncentracja ścieków deszczowych jest największa z uwagi na umocnione nawierzchnie dróg, placów, powierzchni dachowych. W miastach powiatu krotoszyńskiego planuje się w nieskanalizowanych częściach terenu zaprojektowanie i wykonanie kanałów deszczowych, szczególnie w częściach obszarów o dużym skupieniu zabudowy. W przypadku pozostałych terenów objętych planową rozbudową sieci kanalizacyjnych przewiduje się budowę sieci rozdzielczej, przy czym w każdym uzasadnionym przypadku planowane jest podczyszczanie ścieków deszczowych przed zrzutem ich do odbiorników. 5.2.1.4 Odprowadzanie ścieków przemysłowych W ostatnich latach w kraju obserwuje się tendencje do ograniczania ilości powstających ścieków przemysłowych. Powiat krotoszyński nie odbiega w tym obszarze od tych uwarunkowań. Sytuacja ta jest spowodowana wprowadzaniem racjonalizacji gospodarki wodnej w zakładach, ale także regresją gospodarczą w powiecie, która doprowadziła w ostatnich latach do likwidacji szeregu uciążliwych zakładów. 5.2.1.5 Wpływ rolnictwa na jakość wód Wpływ rolnictwa na jakość wód jest uzależniony od wielu czynników: ukształtowania terenu, stosowanej gospodarki nawozowej, stanu opadów atmosferycznych i warunków klimatycznych, usytuowania w stosunku do wód powierzchniowych lub podziemnych itp. Do zanieczyszczeń powierzchniowych lub obszarowych wód zaliczane są m.in. zanieczyszczenia spłukiwane opadami atmosferycznymi z terenów rolnych i leśnych. Obejmuje to także zanieczyszczenia wsiąkające do gruntu, przenikające do wód gruntowych i za ich pośrednictwem zasilające wody powierzchniowe. Czynnikami zanieczyszczającymi, wymywanymi z pól, łąk i pastwisk do odbiorników, są przede wszystkim składniki nawozów mineralnych i organicznych (gnojowica, gnojówka, obornik), chemiczne środki ochrony roślin, ścieki i osady ściekowe wykorzystywane do celów rolniczych lub w niewłaściwy sposób wprowadzane do ziemi. Ze względu na strukturę gruntów na terenie powiatu krotoszyńskiego, przeważającą ilość gruntów i użytków rolnych, zagrożenie ze strony rolnictwa na jakość wód w tym regionie jest bardzo ważnym problemem. W stosunku do zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł rolniczych, dyrektor regionalnego zarządu gospodarki wodnej, określi, w drodze rozporządzenia, wody powierzchniowe i podziemne wrażliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszary szczegól- 134 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego nie narażone, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć uwzględniając: • zawartość związków azotu w wodach powierzchniowych i podziemnych, ze szczególnym uwzględnieniem wód pobieranych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, • stopień eutrofizacji śródlądowych wód powierzchniowych, morskich wód wewnętrznych i wód przybrzeżnych, dla których czynnikiem eutrofizacji jest azot, • charakterystykę terenu, ze szczególnym uwzględnieniem: rodzaju działalności rolniczej, struktury użytków rolnych, koncentracji produkcji zwierzęcej, rodzaju gleb i klimatu. 5.2.1.6 Prawidłowa eksploatacja ujęć a jakość wody W związku z wprowadzeniem nowych standardów jakości wody, od roku 2002 służby sanitarne województwa wielkopolskiego dokonują kompleksowej oceny jakości wody ujmowanej dla celów zbiorowego zaopatrzenia w wodę. W około 50% przypadków stwierdzono, iż badana woda nie odpowiada obowiązującym wymogom. W większości przypadków odnosi się to do przekroczonych dopuszczalnych stężeń żelaza i manganu, tzn. przypadków gdzie możliwa jest stosunkowo prosta i skuteczna modernizacja stacji uzdatniania. Brak rozporządzeń określających m.in. sposób badań, oceny oraz prezentowania wyników stanu wód powierzchniowych oraz wód podziemnych, ustalając pięć klas, dla prezentowania stanu ekologicznego i stanu chemicznego wód powierzchniowych oraz stanu ilościowego i chemicznego wód podziemnych. - nie pozwala na określenie dysproporcji pomiędzy stanem aktualnym a pożądanym w myśl nowego prawa wodnego. 5.2.1.7 Problem nielegalnych podłączeń Identyfikacja nielegalnych podłączeń na terenach gmin w powiecie krotoszyńskim powinna nastąpić w wyniku inwentaryzacji sieci kanalizacji sanitarnej i deszczowej. Obecnie jest to problem nierozpoznany stanowiący zagrożenie zarówno dla środowiska gruntowo – wodnego, jak i dla gospodarki komunalnej powiatu. Planuje się sukcesywne rozwiązywanie tego problemu w miarę postępu prac w kierunku skanalizowania terenów poszczególnych gmin i zidentyfikowania wszystkich podmiotów dokonujących nielegalnych zrzutów do kanalizacji komunalnej, niezależnie od jej charakteru. 5.2.1.8 Problem nieszczelnych zbiorników bezodpływowych W związku z tym, że żadna z gmin na terenie powiatu krotoszyńskiego nie jest skanalizowana w stopniu zadowalającym gospodarka ściekowa w znacznym stopniu oparta jest na gromadzeniu ścieków w zbiornikach bezodpływowych i wywozie ich do punktów zlewczych włączonych najczęściej do kanalizacji komunalnej lub bezpośrednio zlokalizowanych na oczyszczalniach ścieków. Zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 1 ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach gminy, mają obowiązek prowadzić ewidencję zbiorników bezodpływowych w celu kontroli częstotliwości ich opróżniania oraz opracowania planu rozwoju sieci kanalizacyjnej. W chwili obecnej żadna z gmin w powiecie nie zewidencjonowała wszystkich zbiorników bezodpływowych, dlatego oszacowanie ich ilości, pojemności, stanu technicznego oraz dokonanie oceny prawidłowości ich eksploatacji jest niemożliwe. Do wywozu ścieków ze zbiorników bezodpływowych uprawnione są wyłącznie przedsiębiorcy posiadający wymagane w tym zakresie zezwolenie wydane przez wójta lub burmistrza właściwego ze względu na świadczenie usług. Nierozpoznana w pełni sytuacja w gospodarce ściekami gromadzonymi w zbiornikach bezodpływowych pozwala sądzić, iż prawdopodobnie duża część tych zbiorników nie spełnia wymagań w zakresie właściwego stanu technicznego, a także wywóz zgromadzonych ścieków odbywa się przez firmy niekoniecznie do tego uprawnione, a często także dokonywany przez samych użytkowników (szczególnie w przypadku gospodarstw rolnych) na pola własne w celu rolniczego wykorzystania. Są to działania niezgodne z obowiązującym w tym zakresie prawem. Ponadto zarówno nieszczelne zbiorniki bezodpływowe na ścieki, jak i niekontrolowany ich wywóz stanowią poważne zagrożenie dla środowiska gruntowo - wodnego. Takie działania powodują zachwianie równowagi biologicznej i gospodarczej, stanowią m.in. zagrożenie bakteriologiczne dla wód powierzchniowych przeznaczonych na kąpieliska, skażenia ujęć infiltracyjnych wody, zanieczyszczenia wód przeznaczonych na hodowle ryb i do rekreacji oraz nadmiernego zanieczyszczenia i eutrofizacji wód stojących powierzchniowych. 135 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 5.2.1.9 Problem kanalizacji ogólnospławnej Problem kanalizacji ogólnospławnej na terenie powiatu krotoszyńskiego występuje szczególnie w miastach, gdzie po części brak rozdzielczego systemu kanalizacyjnego. Powoduje to zakłócenia w pracy oczyszczalni, niższą skuteczność redukcji zanieczyszczeń oraz wyższe koszty oczyszczania. Stan techniczny części sieci kanalizacyjnej w miastach jest zły. W związku z tym planuje się budowę dalszych sieci kanalizacyjnych w systemie rozdzielczym, szczególnie w obszarach o dużym skupieniu zabudowy. W przypadku pozostałych terenów objętych planową rozbudową sieci kanalizacyjnych przewiduje się budowę sieci rozdzielczej, przy czym w każdym uzasadnionym przypadku planowane jest podczyszczanie ścieków deszczowych przed zrzutem ich do odbiorników. Brak w stopniu zadowalającym skanalizowania terenów wiejskich, co powoduje niedociążenie ich hydrauliczne, ale nadmierne okresowe obciążenia ładunkiem zanieczyszczeń (z powodu ścieków dowożonych). Planowane dalsze działania w zakresie skanalizowania docelowego gmin powiatu przewidują kanalizację komunalną w systemie rozdzielczym. 5.2.1.10 Zabezpieczenie ilościowe i jakościowe wody dostarczanej mieszkańcom Na terenie powiatu krotoszyńskiego znajduje się 1 punkt zakwalifikowany do krajowej sieci monitoringu wód podziemnych i jest to otwór badawczy zlokalizowany na GZWP 309 w Krotoszynie oznaczony Krotoszyn nr 452. Woda badana w otworze w ramach monitoringu prowadzonego w latach 1997– 2001 została zakwalifikowana do wód klasy IB, tj. wód o wysokiej jakości. Natomiast w powiecie krotoszyńskim nie ma zlokalizowanych punktów wdrożonych do monitoringu regionalnego wód podziemnych. Na terenie powiatu do potencjalnych źródeł zagrożeń dla wód podziemnych zalicza się w szczególności składowiska odpadów komunalnych, Cukrownię Zduny w Zdunach, Przedsiębiorstwo Wielobranżowe AMIREX Andrzej Mikoś oraz stacje paliw. Ewentualne zanieczyszczenia mogą wystąpić w wyniku migracji poziomej i pionowej wód powierzchniowych i podskórnych z terenów nierozpoznanych, nielegalnych wysypisk odpadów oraz niedostatecznie zabezpieczonych zakładowych baz paliw wybudowanych w latach 1960 / 70. Konsekwencją nadmiernie eksploatowanych ujęć wód plejstoceńskich jest sczerpywanie ich zasobów, co doprowadziło do rozwoju leja depresyjnego w kierunku Krotoszyna. Wg danych umieszczonych w Roczniku Statystycznym za rok 2001 w powiecie krotoszyńskim pobrano ogółem wody w ilości na poziomie 6,4 hm3, z czego na cele przemysłowe – 0,14 hm3, a na cele komunalne ze zorganizowanych wodociągów – 4,26 hm3. Przy czym należy pamiętać, iż nie wszyscy mieszkańcy powiatu krotoszyńskiego są objęci dostarczaniem wody z sieci wodociągowych. Szacuje się, iż procesem zwodociągowania objęte jest ok. 97% ludności zamieszkującej miasta powiatu, a w około 95% mieszkańcy wsi (przy czym 40% ludności powiatu jest mieszkańcami obszarów wiejskich). Pozostali użytkują własne ujęcia wód podziemnych bez dokonywania pomiaru ich poboru. Ponadto woda wykorzystywana do celów rolniczych także często pobierana jest z własnych ujęć wody podziemnej lub powierzchniowej niezależnie od dostarczanej wody zorganizowanymi systemami wodociągowymi na potrzeby komunalne. Najwyższym stopniem zwodociągowania około 99% charakteryzuje się miasto i gmina Kobylin i Zduny, a najniższym Koźmin Wlkp. Źródłem wody dla gospodarki komunalnej są przede wszystkim wody podziemne (ok. 95%), natomiast źródłem wód na cele rolniczo - produkcyjne są wody powierzchniowe i podziemne. Obszary bardziej zurbanizowane charakteryzują się wyższymi wartościami poboru na cele przemysłowe i komunalne, na obszarach wiejskich mamy przede wszystkim do czynienia z użytkowaniem wód na cele rolnicze. Pod względem ilościowym i zasobowym nie ma przeciwwskazań do pokrycia pełnego zapotrzebowania wody dla ludności całego powiatu krotoszyńskiego, natomiast pod względem jakościowym będą musiały ulec modernizacji lub przebudowie istniejące stacje uzdatniania wody, gdyż w dużej mierze dotychczasowe ich wyposażenie nie zapewnia dostatecznego stopnia redukcji zanieczyszczeń w wodzie podawanej do picia i na potrzeby gospodarcze – zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami. 136 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 5.2.1.11 Współpraca gmin w dziedzinie ochrony wód Ze Strategii rozwoju społeczno – gospodarczego powiatu krotoszyńskiego można wywnioskować, że wśród słabych stron czynników ograniczających rozwój powiatu należą problemy: • brak spójnej polityki inwestycyjnej prowadzonej przez powiat i gminy; • słabe rozpoznanie sytuacji przedsiębiorców (w tym w zakresie gospodarki wodno – ściekowej); • niski poziom wykorzystania środków pomocowych w powiecie; • niski stopnia retencji wód powierzchniowych; • niewłaściwy stan techniczny obiektów melioracyjnych. Uwarunkowania takie nie sprzyjały dotychczasowej współpracy gmin, także wspólnego programu wypracowanego dla ochrony wód. Każda z gmin powiatu krotoszyńskiego realizowała zadania w tym temacie w ramach działań własnych, w miarę możliwości finansowych i organizacyjnych. W każdej z gmin powiatu rozpoznane są posiadane zasoby wodne oraz cieki i akweny wód powierzchniowych w granicach gminy. Natomiast żadna z gmin nie posiada pełnej identyfikacji zagrożeń dla środowiska gruntowo – wodnego. Na obecnym etapie opracowywania programów powiatowego i gminnych należy rozważyć możliwość utworzenia celowego związku gmin na potrzeby ochrony wód w powiecie uwzględniając ich zlewnie i doprecyzowania zadań wspólnych dla potrzeb związku. Powiat krotoszyński leży na linii dużego wododziału oddzielającego zlewnię rzeki Warty i Odry. Obejmuje zlewnie cząstkowe rzek: Żydówki (Żydowski Potok), Borownica, Orla, Obra, Radęca, Lubieszka, Lutynia, Kuroch. Wszystkie rzeki badane w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (Lutynia, Obra) niosą wody zanieczyszczone ponadnormatywnie. Na ich stan wpływają w dużym stopniu zanieczyszczenia pochodzące m. in. z nielegalnych wylotów kanalizacyjnych, nielegalnych zrzutów do kanalizacji, wylotów kanalizacji deszczowej oraz z powodu niezidentyfikowanego spływu zanieczyszczeń obszarowych, nieszczelnych zbiorników bezodpływowych na ścieki, niewłaściwego wykorzystywania ścieków komunalnych w celach rolniczych itp. Problem jakości wód powierzchniowych, wód podziemnych i środowiska gruntowego powinien być rozwiązany globalnie dla całego powiatu, a nawet w powiązaniu z terenami ościennymi powiatu. Rozwiązanie tego problemu wymaga ścisłej współpracy między gminami przy koordynacji powiatu i podjęcia działań systemowych dla całego obszaru krotoszyńskiego. 5.2.1.12 Sposób kształtowania taryf Koszty jednostkowe za pobór wody i odprowadzanie ścieków musza uwzględniać wszystkie składniki cenotwórcze, które są ponoszone przez przedsiębiorstwa produkujące wodę podawana do sieci wodociągowych i oczyszczające ścieki. Cena 1 m3 wody czy ścieków musi uwzględniać: koszty remontów, konserwacji, wynagrodzeń pracowników, opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska, planowane modernizacje, amortyzację obiektów i urządzeń, zysk firmy itp. Koszt jednostkowy ustalany dla użytkowników indywidualnych (mieszkańców) powinien być niższy niż koszt jednostkowy na potrzeby przemysłu. Jest to m.in. związane z realizacją założeń polityki ekologicznej państwa, w której to także cena za pobór wody i zrzut ścieków ma być jednym z elementów stymulujących do ograniczania wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności. 5.2.2 Przewidywane kierunki zmian Zaopatrzenie w wodę o dobrej jakości jest jednym z najważniejszych celów zaspokajania potrzeb ludności. Ocena stanu urządzeń służących poboru wody oraz jej uzdatniania i dalej przesyłu do punktów poboru wymusza dążenie do rozbudowy i modernizacji systemów zaopatrzenia w wodę w taki sposób, aby obejmowały one jak największą liczbę użytkowników na terenie wszystkich gmin powiatu. Przewiduje się, że docelowo w systemach indywidualnego zaopatrzenia mają pozostać jedynie ci korzystający, dla których doprowadzenie zorganizowanych wodociągów będzie nieuzasadnione ekonomicznie. Takie działania mają także zapewnić poprawę jakości wody dostarczanej do odbiorców, tak aby spełniała ona wymagania stawiane obecnie obowiązującymi przepisami. W celu ochrony wody i środowiska gruntowo – wodnego niezbędnym jest ograniczanie do niezbędnego minimum źródeł stanowiących zagrożenie dla jakości wód podziemnych i powierzchniowych. W zakresie zarządzania zasobami wodnymi w powiecie krotoszyńskim przewiduje się ścisłą współpracę z organami RZGW odpowiadającymi za zarządzanie wodami powierzchniowymi 137 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego zlokalizowanymi na terenie powiatu. Współpraca konieczna jest przy sporządzeniu wykazu wód powierzchniowych i podziemnych, które są lub mogą być w przyszłości wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, sporządzeniu wykazu wód powierzchniowych wykorzystywanych do celów rekreacyjnych, a w szczególności do kąpieli, dokonaniu analizy stanu zasobów wodnych w regionie wodnym, sporządzeniu wykazu obszarów chronionych na terenie regionu wodnego, ustanowionych na podstawie ustawy i przepisów o ochronie przyrody oraz terenów określonych w art. 6 Ramowej Dyrektywy Wodnej oraz załączniku nr IV, pkt 1.5, sporządzeniu wykazu obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu. Jednym z najważniejszych elementów mających wpływ na jakość oraz stan zasobów wodnych i nierozerwalnie związanych z gospodarką wodną jest gospodarka ściekowa. W świetle takich uwarunkowań na terenie powiatu będą podjęte działania mające na celu dążenie do realizacji zadań w gospodarce ściekowej wynikających ze zobowiązań międzynarodowych Polski (stanowisko negocjacyjne w negocjacjach z UE w sprawie wdrażania Dyrektywy 91/271/EWG) i zapisów Prawa Wodnego oraz aktualnego stanu gospodarki ściekowej w województwie. W perspektywie do 2015 roku (okres docelowy niniejszego Programu do 2010) wszystkie aglomeracje o RLM ≥15 000 powinny zostać wyposażone w mechaniczno – biologiczne oczyszczalnie ścieków z usuwaniem związków biogennych wraz z systemami kanalizacji. 5.2.3 Przyjęte cele, priorytety, limity i wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich uzyskania Zarówno cele średniookresowe, priorytety, limity i okresy ich uzyskania wynikają z opracowanych i zatwierdzonych dokumentów: • Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; • Programu ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego na lata 2002 – 2010, • Strategii rozwoju dla województwa wielkopolskiego. Założenia polityki państwa w zakresie ochrony i poprawy jakości wód zarówno powierzchniowych jak i podziemnych stanowią jedno z zadań priorytetowych w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju. Stan czystości jezior oraz płynących wód powierzchniowych jest w ciągle niezadowalający, pomimo znacznej jego poprawy w ostatnim dziesięcioleciu. Ciągle zbyt niski jest poziom skanalizowania i to w szczególności terenów wiejskich oraz niedostateczne jest wyposażenie w urządzenia służące oczyszczaniu ścieków. Niejednokrotnie zastosowane technologie oczyszczania ścieków są przestarzałe i nie spełniają podstawowych wymagań w zakresie oczekiwanej redukcji zanieczyszczeń w ściekach. Osiągnięcie takiej redukcji będzie wymagało wielu działań inwestycyjnych w zakresie budowy urządzeń kanalizacyjnych i oczyszczających. W związku z tym, że powiat krotoszyński charakteryzuje się przeważającą działalnością rolniczą na szczególną uwagę zasługuje także konieczność ograniczania ładunków azotu wprowadzanego ze ściekami lub nawozami do wód powierzchniowych i do ziemi. Ponadto wymagane jest ograniczenie zużycia wody podziemnej na cele przemysłowe do niezbędnego minimum, a tym samym doprowadzenie do racjonalizacji wykorzystania eksploatowanych zasobów wodnych. Obszar powiatu krotoszyńskiego jest wyposażony w dostęp do wód zarówno powierzchniowych, jak i także udokumentowanych zasobów wód podziemnych ze zlokalizowanym Głównymi Zbiornikiem Wód Podziemnych o najwyższej ochronie (ONO) na poziomie średnim. Wymaga to więc szczególnej troski i dbałości o te zasoby. Cel średniookresowy do 2010 roku: Zapewnienie odpowiedniej jakości użytkowej wód powierzchniowych, ochrona wód podziemnych oraz zapewnienie wszystkim mieszkańcom województwa odpowiedniej jakości i ilości wody do picia. Mniejsze zanieczyszczenie wód powierzchniowych i gruntowych. zaopatrzenie w wodę – zasoby wodne Priorytety do 2010 roku: 1. Ograniczanie zużycia wody z ujęć podziemnych do celów przemysłowych. Kontynuacja podjętych działań w zakresie racjonalizacji zużycia wody, które sprawiły, że od 1990 r. pobór wody w gospodarce narodowej zmniejszył się o 30%, szczególnie poprzez wdrażanie najlepszych dostępnych technik (BAT) tak w przemyśle i w gospodarstwach domowych. Eliminowanie wykorzystania wód podziemnych na cele przemysłowe przez stosowanie odpowiednich instrumentów ekonomicznych. 138 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 2. Kontynuacja wprowadzania zamkniętych obiegów wody i wodooszczędnych technologii produkcji w przemyśle. 3. Kontynuacja modernizacji sieci wodociągowych w celu zmniejszenia strat wody w systemach przesyłowych. 4. Zwiększenie skuteczności ochrony zasobów wód podziemnych, zwłaszcza głównych zbiorników tych wód, przed ich ilościową i jakościową degradacją na skutek nadmiernej eksploatacji oraz przenikania do warstw wodonośnych zanieczyszczeń z powierzchni ziemi. 5. Dążenie do pozostawienia wód powierzchniowych w stanie ukształtowanym przez przyrodę i jednocześnie do wyznaczenia odcinków lub akwenów przydatnych do: wykorzystania w zbiorowym zaopatrzeniu w wodę do picia, celów kąpielowych, bytowania ryb łososiowatych – do 2015 roku. 6. Wdrażanie programów zaopatrzenia miast i gmin powiatu krotoszyńskiego wodę. 7. Budowa i modernizacja sieci wodociągowych z uwzględnieniem uwarunkowań zawartych w programie województwa wielkopolskiego. 8. Modernizacja ujęć wody i stacji uzdatniania wody. 9. Likwidacja nieczynnych ujęć wody. 10. Opracowanie warunków korzystania z wód dorzecza dla poszczególnych zlewni (RZGW). 11. Opracowanie całościowego bilansu wodno-gospodarczego powiatu. 12. Opracowanie warunków korzystania z wód dorzecza dla poszczególnych zlewni (RZGW). 13. Opracowanie całościowego bilansu wodno-gospodarczego województwa. 14. Wprowadzenie Wojewódzkiego Systemu Informacyjnego Gospodarki Wodnej (we współpracy z RZGW). 15. Zapewnienie 75% usuwania biogenów ze ścieków komunalnych w dorzeczu Odry – do 2015 roku. 16. Zaprzestanie odprowadzania do wód zlewni Bałtyku substancji niebezpiecznych oraz istotnie ograniczyć zrzuty pozostałych substancji tego typu, a także nie dopuszczać do przyrostu ładunku azotu ze źródeł rolniczych – do 2006 roku. 17. Zmodernizowanie, rozbudowanie i zbudowanie oczyszczalnie ścieków: do 2010 roku komunalne z podwyższonym usuwaniem substancji biogennych w aglomeracjach w liczbie równoważnych mieszkańców RLM ≥ 15000, do 2015 roku komunalne w aglomeracjach o liczbie równoważnych mieszkańców RLM ≥ 2000. 18. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych: miejskich, przemysłowych i wiejskich, poprzez budowę systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni. 19. Porządkowanie gospodarki ściekowej w aglomeracjach o RLM poniżej 2 tys. 20. Wspieranie i egzekwowanie programów racjonalnej gospodarki wodno-ściekowej w zakładach przemysłowych, w szczególności znaczących dla powiatu krotoszyńskiego z punktu widzenia gospodarki ściekowej. Limity: 1. Zmniejszenie jednostkowe zużycia wody do celów przemysłowych o 50% w stosunku do roku 1990 – do 2010 roku. 2. Zapewnienie 75% redukcji substancji biogennych ze ścieków komunalnych odprowadzanych do cieków stanowiących element zlewiska Bałtyku – do roku 2015. 3. Zaprzestanie odprowadzania do Bałtyku substancji niebezpiecznych oraz istotne ograniczenie zrzutów pozostałych substancji i niedopuszczenie do przyrostu ładunku azotu ze źródeł rolniczych – do roku 2006. 4. Zapewnienie 75% redukcji substancji biogennych ze ścieków odpływających z oczyszczalni dla aglomeracji powyżej 15 000 RLM – do roku 2015. Zadania na lata 2003 – 2006. 1. Kontynuowanie działań w zakresie ograniczania i eliminowania wykorzystania wód podziemnych do celów innych niż zaopatrzenie ludności w wodę do picia oraz zastosowanie technologiczne w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym, zarówno poprzez działania prawno – administracyjne (przepisy, pozwolenia), jak i o charakterze ekonomicznym (podwyższone stawki opłat) – praca ciągła 2003 – 2006. 2. Monitorowanie stanu ilościowego i jakościowego głównych zbiorników wód podziemnych oraz dokumentowanie tych zbiorników dla potrzeb ich ochrony przed negatywnymi skut- 139 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego kami aktualnej i przyszłej działalności gospodarczej prowadzonej na powierzchni (w tym dla potrzeb właściwego uwzględnienia tych zbiorników w planach zagospodarowania przestrzennego oraz w procesach lokalizacji inwestycji) – praca ciągła 2003 – 2006. 3. Modernizacja znaczących stacji ujęć wody i uzdatniania wody – sukcesywnie. 4. Opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o jakości wody do picia i wody w kąpieliskach – 2003 rok. 5. Wprowadzenie w życie wszystkich przepisów obowiązujących w związku z ustawą Prawo wodne i ustawą o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków – 2003 rok. 6. Wdrożenie nowej klasyfikacji użytkowych wód powierzchniowych, zgodnej z wymaganiami Unii Europejskiej – 2003 rok. 7. Zastosowanie wprowadzonych wskaźników wodochłonności do systemu statystyki publicznej, państwowego monitoringu środowiska i powiatowego oraz gminnych programów ochrony środowiska – do końca 2004 roku. 8. Sporządzenie wykazów wód (zgodnie z ustawą Prawo wodne) – 2003 rok, 9. Utworzenie katastru wodnego dla regionów wodnych na terenie powiatu krotoszyńskiego, a w konsekwencji na terenie województwa wielkopolskiego – lata 2003 – 2004, 10. Stworzenie bazy danych i systemu wymiany informacji z zakresu gospodarki wodnej na obszarze powiatu krotoszyńskiego, a w konsekwencji województwa wielkopolskiego – lata 2004 – 2006, 11. Przygotowanie opracowań programowych (sukcesywnie do 2006) ukierunkowanych na ograniczenie ładunków zanieczyszczeń wprowadzanych do wód ze ściekami komunalnymi o 50% i ściekami przemysłowymi o 30%: opracowanie krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych (wraz z rozbudową i modernizacją kanalizacji), opracowanie planów gospodarowania wodami w dorzeczu Odry oraz systemu kontroli w tym zakresie, wdrożenie katastru wodnego, opracowanie warunków korzystania z wód regionów wodnych, opracowanie i wdrożenie programów działań na rzecz ograniczania spływu zanieczyszczeń azotowych ze źródeł rolniczych. 12. Wdrożenie nowego systemu opłat za korzystanie ze środowiska wodnego – 2003 rok. 13. Wdrożenie nowego systemu taryf za usługi wodno – kanalizacyjne – 2003 rok. 14. Przebudowa systemu monitorowania jakości wody dostarczanej przez wodociągi, stanu wód powierzchniowych i podziemnych oraz emisji zanieczyszczeń do tych wód – 2005 rok. 15. Modernizacja, rozbudowa i budowa systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków w aglomeracjach o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 2000 – sukcesywnie do 2010 roku. 16. Modernizacja i rozbudowa podczyszczalni i oczyszczalni ścieków przemysłowych i/lub modernizacja technologii produkcji w niektórych dziedzinach wytwarzania w celu ograniczenia zrzutu substancji niebezpiecznych – sukcesywnie do 2007 roku. 17. Ograniczenie zanieczyszczeń azotowych pochodzących z rolnictwa (głównie: budowa nowoczesnych stanowisk do składowania obornika i zbiorników na gnojówkę w gospodarstwach rolnych) – sukcesywnie do 2010 roku. 5.2.4 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych Obszar Polski w przeważającej części zlokalizowany jest w zlewisku Bałtyku i dorzeczach Wisły i Odry. W ostatnich latach odnotowano znacząca poprawę jakości wód powierzchniowych jednak w ocenie ogólne wciąż jest on niezadowalający i niewystarczający. Woda nie spełnia jakości określonej dla wody wykorzystywanej do zaopatrzenia ludności w wodę do picia, w celach rekreacyjnych oraz dla potrzeb gospodarczych. Jest to spowodowane brakiem wyposażenia w stopniu zadowalającym miast, wsi i jednostek osadniczych w infrastrukturę kanalizacyjną i oczyszczalnie ścieków, a także niewystarczającym stopniem redukcji zanieczyszczeń w ściekach odprowadzanych do środowiska. Ponadto m.in. niekorzystny wpływ na stan wód w Polsce ma nieprawidłowa gospodarka nawozowa w rolnictwie i środkami ochrony roślin. W celu osiągnięcia dobrego stanu ekologicznego wód pod względem jakościowym i ilościowym Polityka Ekologiczna Państwa zakłada, że: • Wody powierzchniowe powinny pozostawać w stanie ukształtowanym przez przyrodę i jednocześnie na wyznaczonych odcinkach lub akwenach być przydatne do: wykorzysty- 140 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego wania w zbiorowym zaopatrzeniu w wodę do picia, celów kąpielowych, bytowania ryb łososiowatych lub przynajmniej karpiowatych. • Nastąpi ograniczenie emisji zanieczyszczeń ze źródeł punktowych miejskich, przemysłowych i wiejskich dążąc do spełnienia określonych w Polityce limitów. • Nastąpi zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł przestrzennych (rozproszonych), trafiających do wód wraz ze spływami powierzchniowymi (przede wszystkim z terenów rolnych oraz z terenów zurbanizowanych). • Nastąpi eliminacja lub ograniczenie zrzutów ścieków przemysłowych do wód powierzchniowych zawierających substancje niebezpieczne dla środowiska wodnego. • Rozwiązywanie problemów w dziedzinie wód w układach zlewniowych w oparciu o plany gospodarowania wodami. • Nastąpi zmiana systemu opłat za korzystanie ze środowiska wodnego stymulując realizację inwestycji mających na celu poprawę stanu wód. Założone cele mają umożliwić usunięcie dotychczasowych zaniedbań w gospodarce wodno – ściekowej oraz pokonanie dystansu dzielącego Polskę od spełniania standardów obowiązujących w tym zakresie w krajach Unii Europejskiej. Osiągnięcie tych wymagań będzie wymagać szczególnego wysiłku organizacyjnego i programowego w obszarze zarządzania zasobami wodnymi, ale także realizacji wielu kosztowanych inwestycji w zakresie budowy systemów kanalizacyjnych i oczyszczalni ścieków, modernizacji technologii uzdatniania wody i modernizacji technologii przemysłowych. 5.2.5 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa W Programie ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego przedstawiony stan wód w województwie wielkopolskim nie pozwala obecnie na spełnienie zapisów ustawy Prawo wodne, w szczególności w zakresie zarządzania zasobami wodnymi służącemu zaspokojeniu potrzeb ludności, gospodarki, ochronie wód i środowiska związanego z tymi zasobami. Województwo wielkopolskie należy do obszarów o ubogich zasobach wodnych, a ogólnie zła jakość wód powierzchniowych powoduje, że działania ukierunkowane na zwiększenie zasobów wody w zlewniach przez ich retencjonowanie muszą być prowadzone równocześnie z działaniami ukierunkowanymi na racjonalizację zużycia wody (eliminowanie zużycia wody podziemnej przez przemysł) i poprawę jakości wód, przede wszystkim poprzez uporządkowanie gospodarki ściekowej w miastach i aglomeracjach o RLM powyżej 2 000. Zarządzanie zasobami wodnymi nabiera szczególnego znaczenia dla województwa wielkopolskiego, które charakteryzuje się deficytem zasobów wodnych oraz niską jakością wód powierzchniowych. Warunkiem prowadzenia racjonalnej gospodarki wodnej w województwie jest wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania zasobami, obejmującego wody podziemne i powierzchniowe. W województwie obecnie brak jest kompleksowych rozwiązań gospodarki wodnej w województwie. Jest uwarunkowane m.in. brakiem warunków korzystania z wód dorzecza, a także brakiem całościowego bilansu wodnego województwa. Ponadto państwo jest zobowiązane zapewnić mieszkańcom wodę pitną dobrej jakości. W uwarunkowaniach województwa wielkopolskiego szczególnego znaczenia nabiera optymalizacja zużycia wody, zarówno do celów bytowych, jak i gospodarczych, a przede wszystkim eliminowanie korzystania z wód podziemnych przez przemysł (z wyjątkiem niektórych branż, np. przemysł rolno-spożywczy, farmaceutyczny). Istotnym problemem jest funkcjonowanie licznych dzikich ujęć wody, zwłaszcza na terenach upraw sadowniczych i szklarniowych. Stąd wynika potrzeba ich inwentaryzacji i likwidacji. Oprócz powyższych działań prowadzone będą działania mające na celu polepszenie procesu uzdatniania wody, jak też budowa wodociągów i wymiana wyeksploatowanej sieci wodociągowej. Optymalizacja zużycia wody będzie prowadzona poprzez zapobieganie stratom wody na przesyle oraz wprowadzanie zamkniętych obiegów wody w przemyśle i oszczędne korzystanie z wody przez indywidualnych użytkowników. W świetle zasygnalizowanych problemów w Programie przewidziano wdrożenie ochrony wód i poprawę ich stanu poprzez: 1. Wprowadzenie zintegrowanego systemu zarządzania zasobami wodnymi na obszarze województwa, 2. Opracowanie dokumentacji hydrogeologicznych GZWP w aspekcie ich ochrony, 141 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 3. Opracowanie i sukcesywne wdrażanie programów ochrony wód w zlewniach rzek, 4. Modernizacja i rozbudowa stacji uzdatniania wody w celu dostosowania jakości wody do picia do standardów UE, 5. Sukcesywna wymiana i renowacja wyeksploatowanych odcinków sieci wodociągowej, 6. Minimalizacja strat wody na przesyle wody wodociągowej (przewody magistralne i lokalne), 7. Wspieranie działań podmiotów gospodarczych w zakresie racjonalnego gospodarowania wodą, w tym eliminowanie nieuzasadnionego wykorzystania wód podziemnych do celów przemysłowych (przez branże inne niż np. przemysł spożywczy i farmaceutyczny). 5.2.6 Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców Ze Strategii Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Krotoszyńskiego wynika, że działania na rzecz ochrony wód w zakresie ich stanu ilościowego i jakościowego mają na celu ochronę wód m.in. przez: przemysł i to zarówno w zakresie jej zużycia jak i zrzutów ścieków, racjonalizację poboru wody dla zaspokojenia potrzeb ludności, modernizację istniejących i budowę nowych systemów kanalizacyjnych, oczyszczalni ścieków oraz systemów poboru i uzdatniania wody. Działania wspierające w tym zakresie będą wykorzystywały takie instrumenty, jak: wspieranie dla tworzenia atrakcyjnych terenów inwestycyjnych wyposażonych w niezbędną infrastrukturę, wspieranie przedsięwzięć gospodarczych spełniających wszystkie wymagania służące ochronie wód, objęcie terenu powiatu siecią kanalizacyjną, zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia wód i środowiska gruntowego, wspieranie racjonalnego rolnictwa pozbawionego dążeń do nadmiernej intensyfikacji oraz edukacje i podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa. W oparciu o przeprowadzone konsultacje, w szczególności, z administracją samorządową na terenie powiatu krotoszyńskiego, instytucjami, przedstawicielami przemysłu, organizacjami społecznymi i pozarządowymi oraz społeczeństwem sporządzono listę przedsięwzięć do realizacji w celu realizacji zadań w zakresie poprawy jakości wód: 1. Objęcie terenu powiatu siecią kanalizacyjną i innymi systemami zagospodarowania ścieków, 2. Kanalizacja gminy powiatu krotoszyńskiego – budowa, modernizacja, rozbudowa - wraz z realizacją programu budowy kanalizacji na obszarach wiejskich, 3. Realizacja programu budowy (rozbudowy, modernizacji) oczyszczalni ścieków w gminach: • Kobylin – Rzemiechów, Kuklinów; • Koźmin Wlkp. – Wałków, Gościejew; • Krotoszyn – Ustków, Biadki, Dzierżanów, Wielowieś, Chwaliszew, Świnków; • Rozdrażew – Wyki, Wolenice; • Zduny – Baszków. 4. Eliminowanie nielegalnych zrzutów ścieków, 5. Prowadzenie przyjaznej środowisku gospodarki na stawach rybnych, 6. Opracowanie programu ochrony wód przed spływem zanieczyszczeń azotowych ze źródeł rolniczych, 7. Opracowanie bilansów wodno-gospodarczych zlewni, weryfikacja pozwoleń wodnoprawnych, 8. Opracowanie map wyznaczających tereny, na których nie wolno lokalizować inwestycji mogących znacząco oddziaływać na środowisko ze względu na ochronę wód podziemnych, 9. Program zabezpieczenia nieużytkowanych studni, 10. Działania mające na celu ograniczenie i eliminowanie wykorzystania wód podziemnych do celów innych niż zaopatrzenie ludności oraz potrzeby przemysłu spożywczego i farmaceutycznego, 11. Opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o jakości wody do picia i wody w kąpieliskach, 12. Wdrożenie przepisów ustaw Prawo wodne i o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, 13. Opracowanie programów ukierunkowanych na ograniczenie ładunków zanieczyszczeń wprowadzanych do wód ze ściekami komunalnymi o 50%, z przemysłowymi o 30% do roku 2006, 142 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 14. Wdrożenie systemu taryf za usługi wodno-kanalizacyjne, 15. Modernizacja, rozbudowa i budowa systemów kanalizacji zbiorczej i oczyszczalni ścieków w aglomeracjach powyżej 2000 mieszkańców, sukcesywnie do roku 2010, 16. Modernizacja i rozbudowa podczyszczalni oraz oczyszczalni ścieków przemysłowych w celu ograniczenia zrzutu substancji niebezpiecznych do roku 2007, 17. Budowa stanowisk składowania obornika i zbiorników na gnojówkę, do roku 2010, 18. Zaprowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków, 19. Instalacja brakujących wodomierzy i zawarcie z korzystającymi z usług wodnokanalizacyjnych nowych umów, 20. Opracowanie i uchwalenie wieloletniego planu rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych, 21. Wdrożenie nowych przepisów dotyczących jakości wody w kąpieliskach, 22. Hermetyzacja, opomiarowanie, wyposażenie w kraty stacji zlewnych nieczystości ciekłych, 23. Upowszechnianie wiedzy o stanie środowiska w gminie, 24. Kształtowanie postaw proekologicznych, 25. Edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży. 5.2.7 Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć Kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć: Priorytety ekologiczne w perspektywie do 2006 roku rozpatrywano z dwóch punktów widzenia. Pierwszy punkt - to priorytetowe komponenty (lub uciążliwości) środowiska, a drugi punkt widzenia - to priorytetowe przedsięwzięcia zmierzające do poprawy aktualnego stanu środowiska. Wśród najważniejszych kryteriów, branych pod uwagę przy formułowaniu priorytetów w skali powiatu, należy wymienić: • Zadania i kierunki wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010”; • Zadania i kierunki wynikające z Programu ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego na lata 2002 – 2010; • Kryteria przyjęte w Strategii rozwoju województwa wielkopolskiego; • Kryteria przyjęte w Strategii rozwoju społeczno – gospodarczego powiatu krotoszyńskiego; • Zadania i kierunki przyjęte w strategiach rozwoju zrównoważonego gmin; • Zadania i kierunki w Programie Odra 2006; • Wymogi wynikające z obowiązujących przepisów; • Wynegocjowane przez Polskę okresy przejściowe dot. implementacji dyrektyw UE; • Dysproporcję pomiędzy stanem wymaganym a aktualnym; • Szczególne potrzeby regionu (powiatu) w zakresie osiągnięcia rozwoju zrównoważonego; • Likwidację lub zmniejszenie oddziaływania tzw. gorących punktów na środowisko i człowieka; • Ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia; • Możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego; • Obecne zaawansowanie inwestycji; • Wielokrotna korzyść z tytułu realizacji przedsięwzięcia. W zakresie ochrony wód odrębnie rozważać należy kwestie infrastrukturalne związane z gospodarką wodno – ściekową. Podstawowe rozwiązania dotyczące tej tematyki zostały przesądzone w latach wcześniejszych i na obecnym etapie niezbędna jest jedynie bieżąca ich weryfikacja i podejmowanie działań czysto realizacyjnych. Chociaż wskaźniki jakości ścieków odprowadzanych do wód powierzchniowych są ujemne, to jednak bardzo zbliżone do średnich dla porównywalnych powiatów, co świadczy o staraniach samorządów na wszystkich szczeblach i zakładów w celu rozwiązania problemu ścieków. Biorąc jednak pod uwagę, jakie znaczenie zarówno dla społeczeństwa, środowiska jak i gospodarki ma czystość wód powierzchniowych uznano, że jest to nadal słaba strona powiatu i wymaga dalszych zintensyfikowanych działań. Niezadowalająca jest także ujmowana na cele do picia i potrzeby gospodarcze woda podziemna. 143 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 5.2.8 Lista przedsięwzięć własnych, koordynowanych i gminnych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 0 1 2 Potencjalne źródła finansowania 13 14 15 Zadania własne 1 Przegląd i budowa instalacji odprowadzania do kanalizacji deszczowej oraz oczyszczania wód P/I opadowych i roztopowych spływających z dróg powiatowych. zarząd dróg powiatowych/ zarząd powiatu, gminy, przedsiębiorcy 2 I Budowa przyłączy kanalizacyjnych zarząd podo obiektów stanowiących własność wiatu/ powiatu i jego jednostek 4 P Opracowanie programu likwidacji nieczynnych, niesprawnych ujęć wód podziemnych 5 Wspieranie modernizacji sieci wo- zarząd powiatu/ dociągowych celem racjonalizacji wykorzystania zasobów wód podP/I ziemnych i eliminacji starych przestarzałych i nie odpowiadających normom sanitarnym instalacji wodociągowych 6 Wspieranie budowy oczyszczalni zarząd pościeków, kanalizacji sanitarnych i wiatu/ P/I rekultywacji zamkniętych i “dzikich” składowisk odpadów. 7 Promocja rozwiązań organizacyjzarząd ponych i technicznych w zakresie wiatu/ gospodarowania odpadami, gwarantujących ich efektywność ekoP/I nomiczną między innymi poprzez podjęcie próby budowy ponadpowiatowego systemu gospodarki odpadami, rolę jego organizatora może spełniać Z.M. Górnej Baryczy 8 Wsparcie działań na rzecz prawizarząd podłowego zagospodarowania oborni- wiatu/ rolnicy P/I ka, gnojowicy i gnojówki w fermach zwierząt gospodarskich. 9 Weryfikacja pozwoleń wodnopraw- zarząd ponych w oparciu o bilanse wodnogo- wiatu/ gminy, spodarcze zlewni wojewoda, właściciele ujęć, RZGW P zarząd powiatu/ Zadania koordynowane 144 PFOŚiGW, GFOŚiGW Ocena ważności w hierarchii zadań 2 Szacunkowe nakłady 1 Termin realizacji Cel przedsięwzięcia Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna / Jednostki współpracujące 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 L.p. Rodzaj przedsięwzięcia Tabela 49. 16 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 1 2 3 4 5 P Opracowanie programów na rzecz ograniczenia do 2006 roku ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do wód lub do ziemi ze ściekami przemysłowymi o 30% oraz wdrożenie ich do realizacji przedsiębiorcy/ gminy, zarząd powiatu I Budowa, rozbudowa i modernizacja, w terminie do końca 2007 roku, urządzeń służących do oczyszczania ścieków przemysłowych celem eliminacji i ograniczenia ilości odprowadzanych ładunków substancji niebezpiecznych przedsiębiorcy/ gminy, zarząd powiatu, WIOŚ zarządcy dróg/ I Budowa instalacji odprowadzania do kanalizacji deszczowej oraz oczyszczania wód opadowych i roztopowych spływających z dróg wojewódzkich i krajowych Stworzenie oraz weryfikacja bazy danych i systemu wymiany informacji z zakresu gospodarki wodnej na obszarze województwa i powiatu RZGW/ IMGW, WIOŚ, zarząd powiatu, gminy Usprawnienie procedur przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko przy lokalizowaniu i realizowaniu inwestycji mogących w znaczący sposób wpłynąć na środowisko oraz wydawania pozwoleń zintegrowanych wojewoda/zarząd powiatu, biegli, eksperci, firmy i uczelnie oferujące szkolenia P P Wytyczne dla gmin 1 P 2 I Rozszerzenie współpracy międzygminnej w zakresie wspólnego rozwiązywania problemów gospodarki wodno-ściekowej Budowa odwiertów awaryjnych celem zabezpieczenia mieszkańcom ciągłości dostaw wody 3 Pozyskanie gruntów pod budowę P/I nowych obiektów infrastruktury komunalnej 4 P 5 P 6 P gminy, przedsiębiorstwa komunalne/ gminy, przedsiębiorstwa komunalne/ gminy/ Pełna inwentaryzacja sieci wodogminy/ ciągowych i kanalizacyjnych Wyprzedzające podejmowanie prac gminy/ projektowych w sferze gospodarki wodno-ściekowej, tak by możliwe było poszukiwanie wsparcia finansowego z funduszy unijnych Ograniczenie zanieczyszczeń gminy/ przemysłowych poprzez wzmożone działania kontrolne podejmowane wspólnie ze służbami Starostwa i WIOŚ 145 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Opracowanie programów na rzecz ograniczenia do 2006 r. ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych 7 P do wód lub do ziemi ze ściekami komunalnymi o 50% i ze ściekami przemysłowymi o 30% oraz wdrożenie ich do realizacji Wzmożenie działań kontrolnych i egzekucyjnych w celu eliminacji nielegalnego zrzutu ścieków komu8 P nalnych. Zaprowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków Opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o 9 P/I jakości wody przeznaczonej do spożycia Budowa indywidualnych systemów 10 I oczyszczania ścieków na terenach o zabudowie rozproszonej. 11 I 12 I 13 I 14 I 15 I 16 I 17 I 18 P/I 19 P 20 I 21 I 146 gminy/ przedsiębiorstwa komunalne, przedsiębiorcy gminy/ straż gminna gminy/ osoby władające nieruchomościami/ Rozbudowa sieci kanalizacji sani- gminy/ tarnych z odprowadzeniem do lokalnych oczyszczalni zgodnie z koncepcją programową Hermetyzacja stacji zlewnych ście- gminy/ ków komunalnych Budowa kanalizacji deszczowej gminy/ oraz systemów oczyszczania wód opadowych spływających z dróg gminnych Sukcesywna rozbudowa i rozdział kanalizacji deszczowej od sanitarnej Wymiana zużytej sieci wodociągowo-kanalizacyjnej (w szczególności azbestowo-cementowej) Rozbudowa sieci wodociągowych zgodnie z koncepcją programową Sukcesywna modernizacja stacji uzdatniania wody gminy/ gminy/ gminy/ gminy/ zakłady komunalne gminy/ Objęcie ochroną obszarów źródliskowych cieków Wyznaczenie stref ochronnych oraz gminy/ zasobów ujęć wód Zgodna z opracowaniami progragminy/ mowymi budowa oczyszczalni ścieków • Kobylin – Rzemiechów, Kuklinów; • Koźmin Wlkp. – Wałków, Gościejew; • Krotoszyn – Ustków, Biadki, Dzierżanów, Wielowieś, Chwaliszew, Świnków; • Rozdrażew – Wyki, Wolenice; • Zduny – Baszków. Rekultywacja “ starych” składowisk gminy/ odpadów. Budżety gmin, NFOŚiGW, WFOŚiGW, fundusze UE Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 22 I 23 P 24 P Opomiarowanie instalacji odbiorców wody, którzy jeszcze nie posiadają liczników Prowadzenie monitoringu lokalnego jako elementu uzupełniającego monitoring państwowy, w tym szczególnie monitoringu składowisk Wprowadzenie do likwidacji gołoledzi środków najmniej szkodliwych dla gleby i wód gminy/ gminy/ WIOŚ, PIG, IMGW gminy/ 5.2.9 Wytyczne do sporządzania programów gminnych Do opracowania kompleksowych programów ochrony wód powierzchniowych i podziemnych na szczeblu gminnym niezbędnym będzie uwzględnienie dotychczasowych rozwiązań gospodarki wodno – ściekowej na terenie każdej gminy oraz precyzyjne zdiagnozowanie stanu i zidentyfikowanie źródeł obecnych i potencjalnych zagrożeń na obszarze objętym programem. We wszelkich działaniach programowych należy uwzględnić poszczególne etapy: • Zgromadzenie danych wyjściowych; • Diagnoza stanu – zdefiniowanie problemów; • Określenie celów do osiągnięcia (założenia); • Wybór optymalnych rozwiązań; • Umiejscowienie w czasie i powiązane z niezbędnymi finansami propozycje sekwencji działań wykonawczych. W podstawowych zadaniach mających na celu poprawę jakości wód powierzchniowych i podziemnych oraz usprawnienie prowadzonej gospodarki wodno – ściekowej na terenie powiatu poprzez zaplanowane działania na obszarach gmin należy uwzględnić: • Inwentaryzację infrastruktury komunalnej • Opracowanie koncepcji kanalizacji deszczowej miast powiatu krotoszyńskiego • Planowaną budowę nowych oczyszczalni ścieków i rozbudowę wraz z modernizacją już istniejących warunkując ich ilość i zasadność względami lokalizacyjnymi i ekonomicznymi – wskazane działanie koordynowane przez celowy związek gmin lub związek powiatowy. • Zwiększenie obszarów objętych sieciami wodociągowymi i kanalizacyjnymi, a w pierwszej kolejności objęcie siecią kanalizacyjną wszystkich obiektów z podłączoną już siecią wodociągową. • Poprawa stanu technicznego istniejących już sieci wodociągowych i kanalizacyjnych. • Ciągłą poprawa jakości produkowanej wody uzdatnionej. • Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków w miejscach, gdzie instalowanie sieci kanalizacyjnych jest ze względów ekonomicznych nieopłacalne. • Dokonanie rzetelnej inwentaryzacji bezodpływowych zbiorników przeznaczonych do magazynowania ścieków wraz z ich oceną techniczną oraz sporządzenie programu ich likwidacji. • Likwidacja bądź relokacja stacji zlewnych ścieków komunalnych oraz zmniejszenie ich uciążliwości poprzez instalowanie systemów hermetycznego odbierania ścieków. • Instalowanie liczników zużycia wody oraz stymulacja do zmniejszania jej zużycia, np. poprzez odpowiednie regulowanie ceną. • Zwiększenie kontroli posiadania przez właścicieli nieruchomości, dokumentacji stwierdzających korzystanie z usług usuwania ścieków ze zbiorników bezodpływowych przez uprawnione do tego podmioty. • W wypadku podejrzeń niespełniania ww. wymogów nakazanie przeprowadzenia badań szczelności zbiorników do gromadzenia ścieków. • Wprowadzenie obowiązku kontroli, przez służby gminne, szczelności nowo tworzonych zbiorników bezodpływowych do gromadzenia ścieków. • Program renaturalizacji (odnowienia) i ochrony litoralu jezior i rzek. • Objęcie systemem monitoringowym we współpracy z Wielkopolskim Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska, badań wód powierzchniowych i podziemnych w celu zidentyfikowania zagrożeń dla wód oraz prognozowania ich zmian. 147 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • • • • • • Wdrożenie monitoringu odcieków ze składowisk odpadów oraz przeciwdziałanie przedostawaniu się zanieczyszczeń do wód z obecnie funkcjonujących oraz zamkniętych (także zrekultywowanych) składowisk. Działania edukacyjne społeczności lokalnej w zakresie wysokiej szkodliwości dla środowiska i zdrowia mieszkańców zanieczyszczeń wydostających się z nieszczelnych zbiorników do gromadzenia ścieków oraz wylewania ich zawartości na tereny upraw i działek nie objętych systemami kanalizacji. Działania edukacyjne społeczności lokalnej w zakresie zwiększenia racjonalności wykorzystania wody oraz środków wpływających negatywnie na jej stan (w tym np.: środków piorących, detergentów, środków ochrony roślin itp.). Działania edukacyjne społeczności lokalnej w zakresie neutralizacji szkodliwości zawartości zbiorników do gromadzenia ścieków np. poprzez stosowanie preparatów zawierających żywe kultury bakterii wstępnie oczyszczające ścieki, obsadzanie roślinnością terenów wokół zbiorników itp. Likwidację nielegalnych składowisk odpadów. Ograniczenie wykorzystania soli do likwidacji gołoledzi poprzez przyjęcie jako obowiązującego standardu stosowanie wysokiej jakości sprzętu pozwalającego na wykorzystanie solanki bądź racjonalne dozowanie soli suchej bądź zwilżonej. 5.3. Jakość powietrza i zmiany klimatu Zgodnie z art. 85 ustawy – Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr 62, poz. 627 ze zmianami) ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, określanej za pomocą poziomów substancji w powietrzu, definiowanych jako stężenia tych substancji w powietrzu odniesione do ustalonego czasu lub opad substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni. Jak najlepszą jakość powietrza mają zapewnić działania na rzecz utrzymania poziomów substancji w powietrzu poniżej poziomów dopuszczalnych lub co najmniej (maksymalnie) na tych poziomach, bądź też zmniejszania ich co najmniej do dopuszczalnych, gdy są one przekroczone. Decydujący wpływ na jakość powietrza na obszarach zurbanizowanych mają emisje z pojazdów samochodowych oraz z komunalnych i przemysłowych źródeł stacjonarnych, w tym głównie zakładów energetycznych oraz sieciowych i lokalnych źródeł ciepła. Największą presję na stan powietrza na obszarze większych aglomeracji wywiera energetyczne spalanie paliw. Można tu wyodrębnić emitory wysokie, oddziałujące w większych odległościach (emitory punktowe - duże obiekty przemysłowe) oraz emitory niskie, mające wpływ na bezpośrednie ich sąsiedztwo (emitory punktowe lub powierzchniowe - małe zakłady i lokalne kotłownie oraz indywidualne systemy grzewcze mieszkańców). Energetyczne spalanie paliw jest źródłem emisji podstawowej: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu. Stężenia tych substancji w powietrzu wykazują zmienność w ciągu roku – rosną w sezonie grzewczym i maleją latem. Występuje też wyraźna różnica pomiędzy wielkością emisji tych substancji na obszarach miast i poza nimi. Przeciętnie w skali kraju stężenia dwutlenku siarki w miastach i poza nimi różnią się o ponad 30 % (dane dla roku 1996), oczywiście na korzyść obszarów pozamiejskich. Natomiast średnie stężenia dwutlenku azotu są ponad dwukrotnie większe w miastach (dodatkowy wpływ źródeł komunikacyjnych). Należy zaznaczyć, że poziomy stężeń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu w miastach polskich nie różnią się od rejestrowanych w miastach Europy. Poziom stężeń substancji podstawowych wprowadzanych do powietrza wykazuje tendencję spadkową, oprócz wzrostu emisji dwutlenku azotu wynikającej z oddziaływania ruchu samochodowego. Działania ograniczające emisję substancji podstawowych wiążą się przede wszystkim ze zmianą nośników energii (gazyfikacja) oraz uciepłownieniem gospodarstw domowych (likwidacja emisji niskiej). Ruch samochodowy jest przez niektórych autorów określany jako najpoważniejsze źródło emisji substancji wpływających na stan powietrza na obszarze miast. Wielkość emisji ze źródeł mobilnych zależy od natężenia i organizacji ruchu samochodowego oraz stanu technicznego pojazdów i dróg. Substancje wprowadzane do powietrza przez ruch samochodowy (emisja ze źródeł liniowych) to: tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory, sadza, pyły zawierające metale ciężkie, m.in. ołów (emisja ze spalania w silnikach) oraz pyły gumowe (emisja na skutek tarcia opon o nawierzchnię drogi). 148 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Stały wzrost ruchu powoduje wzrost wielkości emisji ze źródeł mobilnych. Jest on obserwowany zwłaszcza w otoczeniu arterii komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu Na zwiększanie emisji tego rodzaju wpływają też uliczne korki, powodując wzrost zużycia paliwa i wydłużając czas przejazdu. Problem ten jest do tej pory nierozwiązany. Działania na rzecz ograniczania emisji ze źródeł mobilnych to z jednej strony nakładanie i egzekwowanie wymogów w zakresie emisji substancji na silniki pojazdów samochodowych, zakaz rejestracji dwusuwów, zaostrzenie norm jakościowych dla paliw samochodowych, a z drugiej usprawnianie ruchu, stymulowanie rozwoju komunikacji zbiorowej, budowa obwodnic eliminujących ruch samochodów ciężarowych w miastach i poprawiających płynność ruchu lokalnego. Presja ze strony rozwijającej motoryzacji jest jednak tak silna, że mimo tych działań nie obserwuje się tendencji spadku udziału emisji ze źródeł mobilnych w odniesieniu do emisji całkowitej. Należy zwrócić uwagę, że emisja ze źródeł mobilnych a także tzw. niska emisja ze spalania paliw przyczynia się do tworzenia emisji wtórnej. Na skutek reakcji fotochemicznych przebiegających z udziałem występujących w powietrzu tlenków azotu, węglowodorów i światła słonecznego (przy wysokiej temperaturze) powstaje w dolnych partiach atmosfery silnie toksyczny ozon. Maksima koncentracji ozonu obserwuje się z reguły w większych odległościach od głównych arterii komunikacyjnych, w miejscach koncentracji w powietrzu lekkich węglowodorów, np. w parkach i lasach podmiejskich z przewagą drzewostanu iglastego. Procesy technologiczne realizowane w zakładach przemysłowych są źródłem emisji substancji tzw. specyficznych. Mogą to być substancje organiczne i nieorganiczne emitowane w sposób zorganizowany lub niezorganizowany (emisja punktowa i obszarowa). Za najistotniejsze z emisji substancji specyficznych uznaje się amoniak, benzo(a)piren, związki metali ciężkich, chlorowcopochodne węglowodory i dioksyny. Działania ograniczające emisje substancji specyficznych wymagają stosowania najnowszych technologii i technik minimalizujących ich powstawanie. Mając na uwadze potrzeby sterowania jakością powietrza i ochrony przed emisjami, ustawodawca nałożył na wojewodów obowiązek oceny stanu jakości powietrza w obrębie wydzielonych jednostek terytorialnych zwanych strefami, pokrywających się z obszarami powiatów lub aglomeracji powyżej 250000 mieszkańców. Ocenę faktycznego poziomu substancji w powietrzu w poszczególnych strefach przeprowadza się corocznie i na jej podstawie dokonuje się klasyfikacji stref w zależności od tego czy przekraczane są dopuszczalne poziomy substancji. Pierwszą roczną ocenę jakości powietrza w strefach przeprowadzono w pierwszym półroczu br. na podstawie badań wykonanych w roku 2002. Substancje emitowane do powietrza podlegają takim samym przemianom jak powietrze. Na proces ekspansji substancji w powietrzu ma wpływ temperatura, wilgotność powietrza, ciśnienie atmosferyczne, prędkość i kierunki wiatrów, przemiany w atmosferze, a więc warunki pogodowe i klimatyczne. Emisje zanieczyszczeń mogą wpływać na zmiany klimatu. Zmiany i zmienność to cechy charakterystyczne klimatu Ziemi. Nawet w wartościach wieloletniej średniej globalnej temperatury w ostatnim stuleciu, można zauważyć znaczne wahania w poszczególnych latach spowodowane czynnikami naturalnymi, np. krótkotrwałym ochłodzeniem po wybuchu wulkanu Pinatubo 1991 r. I chociaż ostatnie badania potwierdzają wpływ działalności człowieka na zmiany klimatu w skali globalnej, to niezwykle trudno jest określić wpływ czynnika antropogenicznego w tych zmianach. Za główną przyczynę obecnych zmian klimatu uważa się intensyfikację efektu cieplarnianego powodowaną rosnącym globalnie stężeniem gazów cieplarnianych w atmosferze, do których należą przede wszystkim dwutlenek węgla, metan i podtlenek azotu. Gazy te są naturalnymi składnikami atmosfery, lecz działalność przemysłowa i rolnicza powoduje, bezpośrednio lub pośrednio, dodatkowe uwalnianie ich do atmosfery na ogromną skalę. Największe ilości antropogenicznego dwutlenku węgla pochodzą ze spalania paliw kopalnych, produkcji cementu oraz związane są ze zmianami w użytkowaniu ziemi (wylesianie). Mechanizm oddziaływania gazów cieplarnianych na bilans energetyczny Ziemi, powodujący podnoszenie temperatury dolnej warstwy atmosfery nazywamy efektem cieplarnianym. Zanieczyszczenia emitowane do powietrza podlegają procesowi transportu z masami powietrza – mogą być rozpraszane w niedużych odległościach od miejsca ich emisji, szczególnie w przypadku niskich źródeł, lub też być przenoszone ponad granicami państw na duże odległości, szczególnie jeśli są emitowane z wysokich emitorów. Pod wpływem reakcji zachodzących w atmosferze związki pierwotnie wyemitowane ulegają przemianom, tworząc zanieczyszczenia wtórne, m.in. utleniacze fotochemiczne, w tym ozon. W rezultacie, problemy związane z zanieczyszczeniem powietrza odnoszą się do różnych skal przestrzennych, mogą mieć charakter lokalny (np. przekroczenia dopuszczalnych stężeń za- 149 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego nieczyszczenia w rejonie oddziaływania określonych źródeł emisji), regionalny (zakwaszenie i eutrofizacja), kontynentalny (wysokie stężenia ozonu w przyziemnej warstwie atmosfery w warunkach sprzyjających jego tworzeniu) lub globalny (zmiany klimatyczne, zanik warstwy ozonowej). Skala problemu z jednej strony określa przestrzenny zasięg zagrożenia, z drugiej zaś bezpośrednio przekłada się na poziom działań niezbędnych do jego zmniejszenia. 5.3.1 Analiza stanu istniejącego Jak wynika z analizy materiałów zebranych w poprzednich rozdziałach niniejszego opracowania, gospodarka powiatu krotoszyńskiego ma charakter rolno-przemysłowy z rozwiniętą bazą przemysłu spożywczego: cukrownią, zakładami mięsnymi, elewatorem zbożowym, mleczarniami, proszkownią mleka, przedsiębiorstwami nasiennymi, wytwórniami pasz, Zakładem Doświadczalnym Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Smolicach. Silnemu przetwórstwu spożywczemu i prężnemu rolnictwu towarzyszy przemysł mechaniczny "Mahle Krotoszyn S.A.", ceramiczny "Cerabud" oraz lekki "Teomina", stojący na najwyższym europejskim poziomie. W wyniku współpracy międzynarodowej z udziałem kapitału zagranicznego na terenie powiatu krotoszyńskiego powstało wiele firm: Krepel Polska, Bolsius Polska, supermarket "Intermarche", "Bricomarche", "LIDL". Pod względem infrastruktury łączności telekomunikacyjnej, dróg, kanalizacji, gazyfikacji, oczyszczalni ścieków powiat krotoszyński należy do najlepiej rozwiniętych w regionie wielkopolskim. Struktura użytkowania terenu wyznacza rozwój powiatu w kierunku rolno-przetwórczym z regionem centrotwórczym w okolicy Krortoszyna. Powiat krotoszyński dysponuje dobrze rozwiniętą siecią komunikacji lokalnej, regionalnej i ponadregionalnej. Najważniejszym węzłem komunikacji drogowej powiatu jest Krotoszyn, przez który przebiegają drogi krajowe: • nr 36: relacji Poznań – Kalisz (kierunek wschód-zachód), • nr 15: relacji Jarocin – Krotoszyn – Milicz – Trzebnica (kierunek północ-południe) oraz droga wojewódzka nr 444 relacji Jarocin – Tuliszków. Krotoszyn stanowi również ważny węzeł kolejowy. Linia kolejowa Poznań – Jarocin – Ostrów Wlkp zapewnia dogodne połączenia przez węzły Ostrów Wlkp. i Poznań z cała siecią kolejową kraju. 5.3.1.1 Bilans emisji i wielkość imisji Główne źródła emisji substancji do powietrza stanowią zakłady produkcyjne, kotłownie oraz ruch komunikacyjny, a więc sektor przemysłowy, komunalny i transportowy. Wśród substancji emitowanych przez zakłady przemysłowe zlokalizowane na terenie powiatu krotoszyńskiego przeważają zanieczyszczenia charakterystyczne dla procesów spalania paliw do celów energetycznych i technologicznych, czyli dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i pyły. Wielkość emisji zależy od ilości i jakości używanego paliwa, wyposażenia w urządzenia oczyszczające gazy odlotowe oraz skuteczność działania tych urządzeń. Większość zakładów na terenie powiatu ma uregulowaną stronę formalno-prawną w zakresie odprowadzania substancji do powietrza, tj. posiada ważne pozwolenie na emisję. Nie wszystkie natomiast dysponują urządzeniami służącymi ograniczeniu emitowanych substancji. Niektóre z zakładów na terenie powiatu pozostające w ewidencji WIOŚ przekraczają warunki określone w pozwoleniu na emisję gazów lub pyłów do powietrza. Głównym problemem występującym zarówno na terenach miejskich jak i wiejskich powiatu krotoszyńskiego jest jednak tzw. niska emisja, związana ze stosowaniem paliw o gorszej jakości w paleniskach domowych oraz z działalnością małych zakładów, niepodlegających obowiązkowi posiadania pozwolenia na wprowadzanie substancji do powietrza. Obowiązek uzyskania pozwoleń emisyjnych nie dotyczy również zarządców dróg, mimo, że emisja substancji generowana przez ruch transportowy ma istotny udział w wielkości globalnej emisji. Brak obwodnic w miejscowościach powiatu ewidentnie wiąże się z kumulowaniem się substancji emitowanych przez środki lokomocji z emisją z sektora przemysłowego i komunalnego. W tabeli poniżej przedstawiono bilans emisji substancji do powietrza z terenu powiatu krotoszyńskiego w roku 2002, sporządzony w oparciu o dane publikowane przez GUS. Charakterystyką statystyczną GUS objęta jest zbiorowość zakładów określana jako zakłady szczególnie uciążliwe dla czystości powietrza. Zakłady te należą głównie go sektora energetycznoprzemysłowego, który decyduje o skali i strukturze emisji. Szacuje się, że zbiorowość zakładów objęta tą statystyką charakteryzuje ponad 90% emisji ze wszystkich źródeł przemysłowych i energetyki zawodowej. W powiecie krotoszyńskim w roku 2002 występowały 4 zakłady pozosta- 150 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego jące w ewidencji GUS. Wszystkie z tych zakładów posiadają urządzenia do redukcji substancji pyłowych. Tabela 50. Bilans emisji substancji wprowadzanych do powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych w powiecie krotoszyńskim Nazwa emitowanej substancji Ilość substancji emitowanej z obszaru powiatu Ilość substancji zatrzymanej w urządzeniach oczyszczających w % zanieczyszczeń wytworzonych Udział emisji w powiecie krotoszyńskim w emisji całkowitej z obszaru województwa Mg/rok % % Dwutlenek siarki Tlenki azotu Substancje gazowe ogółem, bez dwutlenku węgla Pył 301 117 - - 637 - - 151 82,4 0,4 Na podstawie raportu WIOŚ za rok 2002 (dane GUS) Badania wieloletnie WIOŚ wykazują systematyczny spadek wielkości emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych w obrębie powiatu krotoszyńskiego. Wielkość imisji substancji w powietrzu określa jego jakość. Jest ona oceniana w oparciu o badania monitoringowe prowadzone w sieci krajowej, regionalnej i lokalnej. Monitoring jakości powietrza atmosferycznego w powiecie krotoszyńskim prowadzony jest przez stacje pomiarowe w Krotoszynie i w miejscowości Trzemeszno. Stężenia substancji oznaczane są metodami manualnymi na podstawie pomiarów automatycznych, w zakresie dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego; wykorzystywana jest również metoda pasywna. Wyniki badań monitoringowych odzwierciedlające stan jakości powietrza w wybranych punktach powiatu krotoszyńskiego w roku 2002 prezentuje tabela poniżej. Tabela 51. Wyniki badań stanu czystości powietrza w obrębie powiatu krotoszyńskiego przeprowadzonych w roku 2002 Lokalizacja stacji pomiarowej Trzemeszno (pomiar imisji metodą pasywnego pobierania próbek, IMGW Poznań) Krotoszyn (pomiar pyłu zawieszonego metodą wagową, WSSE) Stężenie średnioroczne substancji w powietrzu (imisja) w µg/m3 SO2 NO2 pył PM 10 7,7 12,9 - 13,9 31,8 42,4 Wg danych z raportu WIOŚ o stanie środowiska w województwie w roku 2002 Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdza się, że wartości odniesienia dla stężeń mierzonych substancji nie są przekraczane, przy czym najbardziej znacząca jest emisja dwutlenku azotu i pyłu. Analiza poziomu stężeń obserwowanych na obu stacjach w latach 19992002 wykazuje systematyczny spadek poziomu emisji. Jak już wspomniano wyżej, w bieżącym roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu wykonał pierwszą roczną ocenę jakości powietrza na terenie województwa wielkopolskiego, na podstawie wyników badań przeprowadzonych w 2002 r., według nowych przepisów prawa obowiązujących w Polsce, dostosowanych do wymogów Unii Europejskiej. Ocena wykonana została dla poszczególnych stref województwa, z uwzględnieniem dwóch grup kryteriów ustanowionych ze względu na ochronę zdrowia ludzi oraz ze względu na ochronę roślin. Ocenę jakości powietrza pod kątem ochrony zdrowia wykonano dla siedmiu substancji: benzenu, dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, tlenku węgla, ozonu, ołowiu i pyłu PM10, natomiast ocenę jakości powietrza pod kątem ochrony roślin przeprowadzono dla dwutlenku siarki, tlenków azotu i ozonu. Głównym celem oceny jakości powietrza było uzyskanie informacji o stężeniach substancji na obszarach poszczególnych stref, w zakresie umożliwiającym dokonanie ich kwalifikacji w oparciu o przyjęte kryteria: • dopuszczalnego poziomu substancji w powietrzu 151 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • poziomu dopuszczalnego powiększonego o margines tolerancji. Klasyfikacja przeprowadzona w oparciu o te kryteria stanowi podstawę do podjęcia decyzji o potrzebie zaplanowania działań na rzecz poprawy jakości powietrza w strefie i konieczności opracowania programów naprawczych ochrony powietrza. Wyniki pierwszej rocznej oceny jakości powietrza w powiecie krotoszyńskim prezentuje tabela poniżej. Tabela 52. Klasyfikacja wynikowa powiatu krotoszyńskiego na podstawie pierwszej rocznej oceny jakości powietrza wykonanej w oparciu o badania przeprowadzone w roku 2002 Nazwa i kod strefy Rodzaj kryteriów klasyfikacji strefy Powiat Krotoszyński kryteria ochrony 4.30.40.12 zdrowia ludzi kryteria ochrony roślin *) Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych substancji dla obszaru całej strefy SO2 NO2 PM10 Pb C6H6 CO O3 Klasa ogólna strefy A A B A A A A B A A*) - - - - A A Wymagane działania wynikające z klasyfikacji określenie obszarów przekroczeń wartości dopuszczalnych niewymagane tlenki azotu NOx Z oceny jakości powietrza przeprowadzonej na podstawie pomiarów na stacji WSSE przy ul. Floriańskiej w Krotoszynie, zgodnie z kryteriami określonymi dla ochrony zdrowia ludzi wynika, że poziom koncentracji pyłu zawieszonego PM10 na obszarze strefy powiatu krotoszyńskiego przekraczał w 2002 r. wartość dopuszczalną stężeń, lecz nie przekraczał wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji. Oznacza to, że należy podjąć działania zmierzające do identyfikacji obszarów przekroczeń. Z oceny jakości powietrza, zgodnie z kryteriami określonymi dla ochrony roślin wynika, że poziom koncentracji wszystkich ocenianych substancji na obszarze powiatu krotoszyńskiego w 2002 r. nie przekraczał wartości dopuszczalnych stężeń. Powiat krotoszyński nie wymaga podejmowania w roku 2003 działań związanych z opracowaniem programów ochrony powietrza, zarówno dla kryteriów pod kątem ochrony zdrowia ludzi, jak i kryteriów ochrony roślin. 5.3.1.2 Problematyka przewietrzania miejscowości Jak wspomniano wyże, głównym problemem występującym zarówno na terenach miejskich, jak i wiejskich powiatu krotoszyńskiego jest tzw. niska emisja, związana ze stosowaniem paliw gorszej jakości w paleniskach domowych oraz z działalnością małych zakładów, niepodlegających obowiązkowi posiadania decyzji o dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń do powietrza, kumulująca się w przypadku obszarów o zwartej zabudowie z emisją z źródeł komunikacji drogowej. W związku z powyższym bardzo ważnym czynnikiem, który może powodować rozproszenie zanieczyszczeń jest przewietrzanie większych skupisk źródeł emisji oraz całych miejscowości. Miasta nazywane są często wyspami ciepła. Różnica temperatur pomiędzy centralnymi częściami miast a sąsiadującymi z nimi terenami wolnymi od zabudowy może wynosić kilka stopni Celsjusza. Źródłem emisji ciepła są źle izolowane rurociągi przesyłające media, niewłaściwie izolowane przegrody budynków, okna, wyrzutnie spalin, wyrzutnie pary instalacje chłodnicze, miejsca zrzutu ścieków itp. Zatrzymywanie ciepła w granicach miasta potęguje niewłaściwe jego przewietrzanie na skutek wysokiej, zwartej zabudowy, często blokującej kierunki przepływu powietrza wskutek naturalnych wiatrów. Zjawisko przegrzania miasta bywa szczególnie nasilone w czasie letnich upałów. Może stanowić źródło znacznego dyskomfortu a nawet zagrożenia zdrowia i życia mieszkańców. Mimo, że zjawisko kumulowania w obrębie miast energii cieplnej jest mało rozpoznane, wyrazem dostrzeżenia wagi problemu jest umieszczenie emisji ciepła wśród emisji będących w zainteresowaniu prawa ochrony środowiska. Rozwiązanie problematyki odpowiedniego przewietrzania miast (obszarów zabudowanych) jest trudne i kosztowne. Problematyka ta winna jednak stanowić bardzo istotny element planowania przestrzennego. Opracowywanie miejscowych planów zagospodarowania prze- 152 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego strzennego winno być poprzedzane analizami kierunków przewietrzania zabudowywanych terenów. Wnętrza urbanistyczne winny być tak kształtowane zapisami planu, aby przy uwzględnieniu naturalnego ukształtowania terenu i istniejącej zabudowy, umożliwić swobodny przepływ wiatru w najczęściej występujących kierunkach. Ponadto należy dążyć do sukcesywnej likwidacji niskiej emisji z centrów miast i terenów o dużej intensywności zabudowy. Należy zaznaczyć, że problem przewietrzania miast nie był obcy urbanistom w okresach znacznie poprzedzających wiek XX. 5.3.1.3 Systemy zaopatrzenia w ciepło mieszkańców i przedsiębiorców Wszystkich sześć gmin wchodzących w skład powiatu krotoszyńskiego określa jako dominującą funkcję rolnictwo, przy czym dwie – gmina miejsko-wiejska Krotoszyn oraz gmina miejsko-wiejska Koźmin Wlkp. jako równie ważne traktują przemysł. Około 60 % zabudowy miejskiej powiatu to zabudowa zwarta, pozostała zabudowa to budownictwo jednorodzinne i siedliskowe, dominujące na terenach wiejskich. Przytoczone dane rzutują zarówno na ilość jak i rodzaj źródeł ciepła. Identyfikacja tych źródeł wymagałaby jednak pełnej znajomości każdego podmiotu korzystającego ze środowiska, co przekracza zakres niniejszego opracowania. Z analizy danych zaprezentowanych w strategii zrównoważonego rozwoju powiatu wynika, że ogromna większość instalacji ciepłowniczych, około 80%, zasilana jest węglem. Wyjątkiem jest miasto Krotoszyn, gdzie ponad 52 % mieszkańców korzysta z ogrzewania gazowego. Taka struktura uciepłownienia ma bezpośredni wpływ na jakość powietrza i rzutuje jednocześnie na znaczący udział „niskiej emisji” w emisji całkowitej z terenu powiatu. Wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii jest zjawiskiem marginalnym. 5.3.1.4 Obszary uciążliwości zapachowej Odory do chwili obecnej nie są w Polsce normowane, co nie znaczy, że możemy je pominąć. Dodatkowo samo odczucie siły i klasyfikacja zapachów na przyjemne i nieprzyjemne, czy odrażające jest bardzo subiektywna. Zdolność rozpoznawania przez człowieka niektórych lotnych substancji w otoczeniu jest cechą bardzo zindywidualizowaną. Dokładne określenie odległości oddziaływania zapachów jest niemożliwe, gdyż jest ono bardzo zmienne, uzależnione od wielu czynników, w tym od pogody. Zasięg i oddziaływanie odorów uzależnione są od samego źródła, jego rodzaju i wielkości oraz od warunków atmosferycznych, a przede wszystkim od siły i kierunku wiatru oraz opadów atmosferycznych. Najbardziej bezpośrednią miarą wielkości imisji substancji zapachowo uciążliwych są opinie ludności narażonej na ten rodzaj uciążliwości. Dla potrzeb planistycznych winny być opracowane zasady lokalizacji zakładów i przedsięwzięć mogących stanowić potencjalne źródło odorów, np. fermy drobiu, świń, kompostownie, oczyszczalnie ścieków, palarnie kawy, piekarnie itp. Tereny te powinny być lokalizowane w znacznej odległości od zabudowy mieszkaniowej (skupisk ludzi) oraz od strony zawietrznej w stosunku do tej zabudowy, przy uwzględnieniu najczęściej występujących kierunków wiatru. Ponadto należałoby w decyzjach administracyjnych dotyczących lokalizacji, pozwolenia na budowę i pozwolenia na użytkowanie takich przedsięwzięć, narzucać konieczność stosowania nowoczesnych technologii - zamkniętych, hermetycznych, dających największe zabezpieczenie przed ewentualną uciążliwością odorową. 5.3.1.5 Obszary uciążliwości spowodowanej przez ciągi i obiekty komunikacyjne System komunikacyjny stwarza zagrożenia dla stanu jakości powietrza głównie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim ruchu tranzytowego pojazdów ciężkich. W powiecie krotoszyńskim największe potencjalne zagrożenie występuje zatem wzdłuż dróg krajowych nr 15 i 36 oraz dróg wojewódzkich, obsługujących ruch ponadregionalny i regionalny. Sąsiedztwo wymienionych arterii komunikacji drogowej z obszarami wymagającymi zapewnienia właściwych standardów jakości powietrza powoduje, że obszary te należy sklasyfikować jako miejsca potencjalnego zagrożenia. Jest też bezsprzecznym faktem, iż najpoważniejszym problemem jest emisja generowana przez drogi krajowe. 5.3.1.6 Obszary wymagające programów naprawczych W oparciu o zebrane informacje i przeprowadzoną na ich podstawie analizę, stwierdza się, że na terenie powiatu krotoszyńskiego nie występują obszary wymagające w myśl obowiązujących przepisów opracowania programów naprawczych w 2003 roku.. Wynika to z badań przeprowadzonych dla potrzeb pierwszej oceny jakościowi powietrza w strefach, przedstawionej w punkcie 5.3.1.1, powyżej. 5.3.2 Przewidywane kierunki zmian Prognozując zmiany stanu jakości powietrza w powiecie krotoszyńskim należy odnieść się do zachodzących w nim zmian gospodarczych i przyjętej strategii rozwoju. 153 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Mając powyższe na uwadze należy przewidywać, że w przyszłości będzie następować zmniejszanie się wielkości emisji ze źródeł przemysłowych – energetycznych i technologicznych, i tym samym zmniejszanie udziału tej emisji w emisji całkowitej, zgodnie z obserwowaną w ostatnich latach tendencją ogólnokrajową wynikającą z upadku dużych nienowoczesnych obiektów przemysłowych, korelującą się ze wzmocnieniem działania organów administracji publicznej coraz skuteczniej wdrażających i egzekwujących prawo ochrony środowiska. Określając kierunki zmian jakości powietrza należy zauważyć, że w powiecie jest pięć miast, ale charakter centrotwórczy można przypisać głównie Krotoszynowi mającemu ponad 30 tys. mieszkańców. Pozostałe miasta mają poniżej 10 tys. mieszkańców. W obrębie tych ośrodków funkcjonuje kilkanaście dużych, rozwijających się zakładów przemysłowych. Przy stosunkowo niekorzystnej migracji i spadku liczby urodzeń nie należy spodziewać się gwałtownego rozwoju aglomeracji miejskich. Obserwuje się głownie wzrost udziału terenów zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej na obszarach wiejskich. O ile nie nastąpi gazyfikacja powiatu, można się zatem spodziewać intensyfikacji oddziaływania źródeł niskiej emisji i zwiększenia jej udziału w emisji całkowitej substancji do powietrza. Strategia rozwoju województwa zakłada wzrost udziału kolei w systemie transportowym, wymaga to jednak ogromnych nakładów na restrukturyzację systemu transportowego. Środkiem, który nie pozwoli co prawda na zmniejszenie emisji, ale ją ukierunkuje na obszary niewymagające ochrony będzie budowa obwodnic miast i wsi. Do minimalizacji emisji spalin z obszarów arterii komunikacyjnych przyczynią się również realizowane zabezpieczenia akustyczne w postaci ekranów akustycznych oraz nasadzenia zieleni wzdłuż pasów drogowych. Wykonanie tych działań w przypadku modernizacji i budowy dróg wymusi postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko prowadzone przy lokalizacji i realizacji inwestycji, jak i wdrożenie przyjętych programów naprawczych w zakresie ochrony przed hałasem. 5.3.3 Przyjęte cele i priorytety Zgodnie z polityką ekologiczną państwa, celem strategicznym do realizacji w perspektywie do roku 2010 jest poprawa jakości powietrza i zmniejszenie emisji substancji do powietrza, przy pełnej harmonizacji standardów jakości powietrza i standardów emisyjnych z prawem UE. W myśl ustaleń strategicznych, wizją przyszłości powiatu krotoszyńskiego jest jego funkcjonowanie według reguł gwarantujących zrównoważony rozwój. Należy przyjąć, że głównym celem zrównoważonego rozwoju powiatu w obszarze środowiska przyrodniczego jest jego przyjazność dla człowieka. Jakość powietrza w powiecie ma odpowiadać normom, a w regionach o wybitnych walorach przyrodniczych (liczne rezerwaty przyrodnicze) ma być jak najlepsza. Energia produkowana ma być w większej części z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii i w technologiach chroniących atmosferę. Odniesienia do jakości powietrza można znaleźć w obszarze rozwoju gospodarczego, gdzie obraz przyszłości określony jest m.in. w następujący sposób: • drogi są w dobrym stanie oraz obwodnice każdego miasta i niektórych wsi zmniejszają uciążliwość wzmożonego ruchu samochodowego, • powiat ma dobrą infrastrukturę związaną z budownictwem mieszkaniowym, przemysłem, turystyką i rozwojem obszarów wiejskich. Główny nacisk należy więc położyć na poprawę jakości stanu powietrza poprzez likwidację emisji substancji z sektora komunalnego, cechującej się wyraźną sezonowością i mającej decydujący wpływ na powstawanie ozonu w troposferze. Cel ten uznaje się za priorytetowy. Mając jednak na uwadze określoną wizję powiatu, która zakłada eksponowanie walorów turystyczno-krajobrazowych i jednoczesny rozwój rolnictwa oraz małych i średnich przedsiębiorstw, szczególnego znaczenia nabierają działania prewencyjne. Przyjęty cel poprawy jakości stanu powietrza należy więc uzupełnić o drugi cel, niepogarszania stanu powietrza w miejscach gdzie jest on właściwy. Oba wymienione cele należy uznać za priorytety zrównoważonego rozwoju powiatu krotoszyńskiego i cele nadrzędne programu ochrony środowiska na lata 2003-2006. Są one zgodne z celami strategicznymi polityki ekologicznej państwa w zakresie zarządzania jakością powietrza. Wielkość emisji niektórych substancji do powietrza, tzw. gazów cieplarnianych ma ścisły związek z możliwością wystąpienia zmian klimatu. Przeciwdziałając zmianom klimatu Polska przyjęła Ramową Konwencję Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu oraz Protokół do tej Konwencji zwany Protokołem z Kioto. Jako strona Konwencji od 1994 r. i strona Protokołu od 2002 r. Polska wypełniła i wypełnia szereg zobowiązań. Do końca XX w. ustabilizowano emisję gazów cieplarnianych. Polska składa też regularne raporty o poziomie emisji i pochłaniania gazów 154 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego cieplarnianych oraz o działaniach podejmowanych przez państwo na rzecz ochrony klimatu. W latach 2008-2012 należy zredukować emisję gazów cieplarnianych o 6% w stosunku do roku bazowego (1988). Jest to zadanie priorytetowe. Mając na uwadze systematyczny spadek emisji tych gazów w ostatniej dekadzie XX w. i zachowanie tego trendu w chwili obecnej, w polityce ekologicznej państwa szacuje się, że zobowiązanie zostanie wypełnione z nadwyżką. W perspektywie do 2010 r. należy stworzyć mechanizmy monitorujące wypełnianie wszystkich zobowiązań oraz dokonać oceny kierunków rozwoju gospodarki kraju w długim horyzoncie. Skuteczna ochrona klimatu stanowi jeden z warunków zrównoważonego rozwoju i jest przedmiotem zaleceń Agendy 21. Cele polityki klimatycznej takie jak redukcja emisji gazów cieplarnianych i poprawa wykorzystania energii są komplementarne z wyrażonymi wcześniej priorytetowymi celami polityki ekologicznej i strategii zrównoważonego rozwoju powiatu krotoszyńskiego. 5.3.4 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych Polityka ekologiczna Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 wyznacza dla okresu 2003-2006 następujące zadania, które należy uznać za przedsięwzięcia własne i koordynowane powiatu krotoszyńskiego w zakresie ochrony powietrza: • opracowanie jednolitego systemu zbierania, opracowywania i gromadzenia informacji o zanieczyszczeniach powietrza w układzie administracyjnym: gmina - powiat – województwo - kraj oraz branżowym: duże przedsiębiorstwa - sektory – kraj (koniec 2002), • wdrożenie systemu zbierania, opracowywania i gromadzenia informacji o zanieczyszczeniach powietrza (sukcesywnie od 2003), • wstępna ocena stanu jakości powietrza (2002), • identyfikacja obszarów z przekroczeniami dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń (2003), • opracowanie dla obszarów z przekroczeniami odpowiednich poziomów odniesienia jakości powietrza (2003), • wdrażanie programów naprawczych ochrony powietrza (sukcesywnie), • rozwój sieci państwowego monitoringu jakości powietrza (sukcesywnie). Głównym celem polityki ekologicznej państwa w perspektywie do roku 2010 jest poprawa stanu jakości powietrza oraz osiągnięcie norm emisyjnych wymaganych przez przepisy UE. Wdrożenie jednolitego krajowego systemu bilansowania i weryfikacji ładunków substancji emitowanych do powietrza jest tu zadaniem podstawowym, które rozpoczęło się od fazy zbierania informacji, ich analizy, opracowania raportów, prognoz i programów rzeczowo-finansowych redukcji zanieczyszczeń. Realizacja zadań, które wynikną z oceny jakości stanu powietrza i przyjęcia unijnych norm emisyjnych może potrwać nawet do 2020 r. i pociągnąć za sobą konieczność nawet potrojenia przewidywanych poprzednio w perspektywie do roku 2010 wydatków na inwestycje ekologiczne lub wymianę instalacji spalania na nowe, w tym z zamianą węgla kamiennego i brunatnego na gaz. Polityka ekologiczna państwa jako jeden z głównych celów średniookresowych wyznacza opracowanie i wdrożenie zintegrowanego systemu zarządzania energią i środowiskiem, głównie w powiązaniu z sektorem energetycznym (dominujący wpływ obiektów i urządzeń spalania paliw), ale także transportem, komunikacją, przemysłem chemicznym, paliwowym, mineralnym, budownictwem, hutnictwem oraz sektorem komunalnym. 5.3.5 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa Analizując program ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 2003-2010, jako zadania na lata 2003-2006 można określić następujące przedsięwzięcia inwestycyjne i pozainwestycyjne, które należy uznać za zadania własne i koordynowane dla powiatu krotoszyńskiego w zakresie ochrony powietrza: • monitoring powietrza jako element zarządzania ochroną powietrza (pozainwestycyjne, sukcesywnie), • promowanie komunikacji zbiorowej, szerszego wykorzystania kolei w transporcie pasażerskim i towarowym (pozainwestycyjne, sukcesywnie), • budowa i modernizacja infrastruktury drogowej, w tym budowa obwodnic miast w ciągach najważniejszych dróg (inwestycyjne, sukcesywnie, w zgodzie z polityką transportową województwa), • budowa ścieżek rowerowych (inwestycyjne, sukcesywnie), 155 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • modernizacja systemu ogrzewania w miastach i gminach m.in. poprzez wykorzystanie bardziej ekologicznych źródeł ciepła niż węgiel (inwestycyjne sukcesywnie). W perspektywie do roku 2010 należy przewidzieć następujące przedsięwzięcia: • monitoring jakości powietrza i ocena poziomu zanieczyszczeń w powietrzu zgodnie z wymaganiami ustawowymi, • eliminacja ruchu drogowego o charakterze tranzytowym z centrów miast, • kontynuacja modernizacji zbiorczych i indywidualnych systemów grzewczych: wprowadzanie kotłów nowej generacji, zmiana nośnika energii jakim jest węgiel na bardziej ekologiczny, np. gaz, olej opałowy, energia elektryczna, alternatywne źródła energii: energia wodna, z biomasy, słoneczna, wiatrowa, pompy cieplne, • sukcesywna realizacja programu gazyfikacji województwa, • termomodernizacja budynków użyteczności publicznej i budynków mieszkalnych, • preferowanie wprowadzania w budownictwie materiałów energooszczędnych, • wdrażanie najlepszych dostępnych technik (BAT), • modernizacja i automatyzacja procesów technologicznych w przemyśle, • instalowanie urządzeń do redukcji zanieczyszczeń powstałych w procesach technologicznych oraz poprawa sprawności obecnie funkcjonujących urządzeń. 5.3.6 Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców Opierając się na dostępnych materiałach w postaci strategii, programów i informacji pozyskanych z organów administracji samorządowej, za przedsięwzięcia własne i koordynowane powiatu wynikające z stanowiska organów samorządu lokalnego i społeczeństwa należy uznać następujące działania w celu zmniejszenia poziomu niskiej emisji i poprawy infrastruktury drogowej: • promowanie alternatywnych odnawialnych źródeł energii, • opracowanie i wdrożenie planów gospodarki energetycznej w gminach, • wdrażanie programu renowacji cieplnej, • wyprowadzenie ruchu tranzytowego poza granice miast, renowację nawierzchni dróg, tworzenie warunków do rozwoju transportu zbiorowego i rowerowego, • modernizacja głównego układu dróg. 5.3.7 Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć Dokonując wyboru i hierarchii wymienionych wyżej przedsięwzięć wynikających z dokumentów rządowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych, należy przyjąć następujące kryteria: • kryterium zgodności przedsięwzięcia z polityką państwa, programem ochrony środowiska województwa oraz strategią zrównoważonego rozwoju powiatu i tworzących go gmin, • kryterium wynikające z uwarunkowań szeroko pojętego prawa ochrony środowiska, • kryterium wynikające z uwarunkowań stanu jakości powietrza prognozowanego zgodnie z przewidywanymi kierunkami zmian, • kryterium kosztów przedsięwzięcia i czasu trwania jego realizacji, • kryterium wpływu realizacji przedsięwzięcia na sprawność zarządzania stanem środowiska w obrębie powiatu i dokonywania jego oceny. 5.3.8 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie do roku 2006 i średniookresowej do roku 2010 Większość zadań określonych powyżej jest zbieżna i w zasadzie pokrywa się. Priorytetem, z uwagi na dominujący wpływ na stan jakości powietrza w obrębie powiatu, a także uciążliwość sygnalizowaną przez mieszkańców, jest tzw. niska emisja. Jednym z głównych przedsięwzięć mających na celu likwidację tego zjawiska jest gazyfikacja gmin. Opracowany program realizacyjny strategii zrównoważonego rozwoju nie wymienia wprost, jako przedsięwzięcia mającego na celu ograniczenie niskiej emisji, gazyfikacji gmin, można je jednak odnaleźć w zadaniach związanych poprawą infrastruktury technicznej. Program gazyfikacji powinien wejść również w skład opracowywanych planów energetycznych gmin, wymaganych przepisami prawa energetycznego. Modernizacja i budowa nowych dróg ma wpływ na wiele aspektów zrównoważonego rozwoju powiatu, w tym także na wielkość emisji substancji generowanej przez transport drogowy na obszary zabudowane i odczuwanej w związku z tym uciążliwości. 156 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Sprawne zarządzanie powiatem w ścisłej współpracy, w tym także informacyjnej, z gminami ma kolosalne znaczenie dla monitorowania i oceny stanu jakości środowiska, a zatem rozwój współpracy pomiędzy organami samorządowymi stworzenie zintegrowanego systemu zarządzania trzeba uznać za przedsięwzięcie mające wpływ na poprawę stanu jakości powietrza. Sprawne zarządzanie powiatem to także działania prewencyjne mające na celu ochronę miejsc o szczególnych walorach, cechujących się najlepszym stanem jakości powietrza. Wdrożenie zintegrowanego sytemu zarządzania w obszarze jakości środowiska, w tym oczywiście jakości powietrza stanie się główną siłą napędową do stworzenia spójnej, wieloletniej polityki ochrony środowiska w regionie. Mając na uwadze potrzeby wynikające z przyjętej zasady zrównoważonego rozwoju i planowane przeobrażenia gospodarcze powiatu, w tabeli 52 sformułowano przedsięwzięcia, które winny być zrealizowane w tym celu w latach 2003-2006 i w perspektywie do roku 2010. W niniejszym programie nie ujęto realizacji przedsięwzięć własnych – organizacyjnych i technicznych, podmiotów korzystających ze środowiska, które mają na celu ograniczanie emisji substancji do powietrza. Działania te są i będą podejmowane wskutek bieżącej kontroli wykonywanych przez służby ochrony środowiska, co stanowi wystarczającą podstawę do zapewnienia skutecznej i terminowej ich realizacji. Trudno jest także przewidzieć ilość tych zadań w sytuacji dokonujących się przeobrażeń gospodarczych a także następujących zmian wartości dopuszczalnych wynikających z implementowanych przepisów unijnych. Ważnym zadaniem jest wzmocnienie, a niejednokrotnie nawet uaktywnienie funkcji kontrolnej powiatu i gmin, posiadających szerokie kompetencje w tym zakresie, wynikające z ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz przepisów związanych. Bardzo pomocnym narzędziem w tym zakresie będzie także uporządkowanie planowania przestrzennego pod kątem wprowadzenia w wszystkich dokumentach planistycznych zasad ochrony środowiska (obowiązek ustawowy). Należy przy tym dodać, że z uwagi na wizję przyszłości powiatu jako krainy o walorach przyrodniczokrajobrazowych, kreowanie najlepszego stanu jakości powietrza na obszarach o funkcji turystyczno-rekreacyjnej i wypoczynkowej jest zadaniem bardzo ściśle związanym z nadrzędnym celem zrównoważonego rozwoju powiatu. Wprowadzanie na skutek harmonizacji z prawem unijnym nowych przepisów, w tym szeregu ustaw i rozporządzeń tworzących polskie prawo ochrony środowiska wymaga, zarówno ze względu na obszerność, jak i trudną percepcję, nakładów na systematyczne szkolenie istniejących kadr administracyjnych i pozyskanie nowych. Bardzo dużo problemów wiąże się w szczególności z prowadzeniem procedur ocen oddziaływania na środowisko oraz wydawaniem pozwoleń zintegrowanych. Bardzo trudnym do realizacji celem jest nakłonienie mieszkańców poszczególnych gmin do zmiany czynnika grzewczego z węgla na gaz (po zrealizowaniu gazyfikacji), czy olej opałowy. Tak więc ogromne znaczenie dla likwidacji „emisji niskiej” ma czynnik ekonomiczny. Można nawet spodziewać się, że proces zmian instalacji będzie postępował bardzo powoli i długo, o ile nie zostaną stworzone mechanizmy finansowej zachęty, w jednoznaczny sposób promujące nowe systemy ogrzewania. Wynika to z niekorzystnej sytuacji materialnej mieszkańców. Odnosząc się do kosztów poszczególnych przedsięwzięć należy wyjaśnić, że nie zawsze były one możliwe do ustalenia. W kilku przypadkach przyjęto oszacowanie wynikające z obowiązujących obecnie cen rynkowych, choć szczególnie w dłuższej perspektywie czasowej należy spodziewać się ich obniżenia. Tabela poniżej przedstawia przedsięwzięcia, które winny być podjęte w celu zapewnienia jak najlepszego stanu jakości powietrza w powiecie krotoszyńskim, w myśl przyjętych priorytetów. Potencjalne źródła finansowania Ocena ważności w hierarchii zadań Szacunkowe nakłady Termin realizacji Cel przedsięwzięcia Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna / Jednostki współpracujące 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 L.p. Rodzaj przedsięwzięcia Tabela 53. Przedsięwzięcia ukierunkowane na ograniczenie emisji substancji do powietrza w krotoszyńskim do realizacji w latach 2003-2006 oraz w perspektywie średniookresowej do 2010 r. 157 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Zadania własne P Opracowanie i wdrożenie systemu zarząd poelektronicznych baz danych o stanie wiatu/ WIOŚ, jakości powietrza na terenie powiatu wojewoda, podmioty gospodarcze 2 P Opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o stanie jakości powietrza na terenie powiatu zarząd powiatu/ WIOŚ 3 I Wsparcie przedsięwzięć mających na celu rozwój sieci gazowej na terenach gmin. zarząd powiatu/ 1 4 P 5 6 7 8 Rozwój sieci monitoringu jakości zarząd popowietrza przez udział gmin i powia- wiatu/ WIOŚ, gminy tu w monitoringu regionalnym I Modernizacja systemów ogrzewania zarząd pow obiektach będących we władaniu wiatu / jedzarządu powiatu. nostki organizacyjne powiatu I Termomodernizacja obiektów będą- zarząd pocych we władaniu zarządu powiatu wiatu / jednostki organizacyjne powiatu I Modernizacja dróg powiatowych w oparciu o uprzednio opracowany program i harmonogram prac. zarząd powiatu/ zarząd dróg powiatowych. Wsparcie przedsięwzięć dotyczązarząd pocych usuwania azbestu z obiektów i wiatu / właP/I instalacji budowlanych. ściciele nieruchomości 9 P Sporządzanie analiz stanu, wybranych komponentów środowiska z dokonaniem oceny zakresu występujących zagrożeń oraz opracowanie niezbędnych programów naprawczych. zarząd powiatu / WIOŚ, akredytowane jednostki badawcze. Zadnia koordynowane 1 2 Optymalizacja funkcjonowania transportu publicznego, rozwój innych rodzajów transportu pod kątem ochrony powietrza Modernizacja technologii stosowanych w przemyśle pod kątem P/I ochrony powietrza P/I 158 przewoźnicy/ zarząd powiatu, gminy, WIOŚ przedsiębiorcy/zarząd powiatu, gminy, WIOŚ 1 1 1 0 1 2 13 14 15 16 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 3 4 5 6 7 8 9 P Wzmocnienie działań na rzecz prawidłowości i sprawności prowadzenia procedur oceny oddziaływania na środowisko przy lokalizowaniu i realizowaniu przedsięwzięć mogących w znaczący sposób wpłynąć na środowisko (stan powietrza) oraz wydawania pozwoleń emisyjnych, w tym pozwoleń zintegrowanych Działania promocyjne na rzecz wykorzystywania w budownictwie materiałów energooszczędnych wojewoda/zarząd powiatu, biegli, eksperci, firmy i uczelnie oferujące szkolenia zarząd województwa, producenci P materiałów budowlanych/ zarząd powiatu, gminy zarządcy Opracowanie i wdrożenie programów ograniczenia emisji substancji i nieruchomoenergii do powietrza przez termoizo- ści/ zarząd I lację budynków użyteczności pupowiatu, blicznej i mieszkalnych i moderniza- gminy cję systemów ogrzewania (biomasa) zarządzający Ograniczenie emisji substancji do powietrza przez inwestycje dotyczą- infrastrukturą ce budowy i modernizacji infrastruk- / wojewoda, tury drogowej i kolejowej ( budowa zarząd wojeI obwodnic miast w ciągach najważ- wództwa, niejszych dróg, poprawa nawierzch- zarząd powiatu, gminy ni dróg, modernizacja linii kolejowych) zarząd wojeOgraniczenie emisji substancji do wództwa/ powietrza poprzez modernizację zarząd posystemów transportu, w tym w wiatu, gminy szczególności poprzez tworzenie warunków do rozwoju komunikacji zbiorowej, szerszego wykorzystania P/I transportu kolejowego i wodnego oraz budowy ścieżek rowerowych przy ciągach komunikacyjnych, optymalizację prędkości ruchu na obszarach zabudowanych I I Budowa gazociągów przesyłowych i PGNiG/ zasieci gazowych w gminach rząd województwa, zarząd powiatu, gminy Wyprowadzenie ruchu tranzytowego GDDKiA/ poza granice miast: wojewódzki - budowa obwodnic Krotoszyna, zarząd dróg, Koźmina Wlkp., Zdun, Sulmierzyc powiatowy zarząd dróg, gminy Budżet państwa, województwa, powiatu, gmin, fundusze UE Wytyczne dla gmin 1 P Ujawnianie i zgłaszanie WIOŚ no- gminy/ wych źródeł zanieczyszczeń powietrza w celu podjęcia czynności kontrolnych i wykonania pomiarów 159 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 2 I 3 I 4 5 6 7 8 9 Wspomaganie rozwoju przemysłu wysokiej technologii i rolnoP/I spożywczego poprzez przygotowanie terenów pod inwestycje, ich wspólną promocję i ulgi podatkowe Modernizacja dróg gminnych i osieI dlowych Wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przeP strzennego obszarów wymagających zapewnienia wysokiej jakości powietrza Wzmocnienie działalności kontrolnej organów samorządowych w poroP zumieniu z WIOŚ w zakresie emisji substancji do powietrza przez podmioty korzystające ze środowiska Wsparcie przedsięwzięć mających na celu ograniczenie niskiej emisji P (plany miejscowe, ulgi podatkowe, reglamentacja) Rozwój sieci monitoringu jakości powietrza przez udział gmin i powiaP tu w monitoringu regionalnym 10 P/I 11 12 13 14 15 Modernizacja kotłowni w obiektach gminy/ komunalnych (przebudowa na gaz, ropę, biopaliwo) Rozbudowa sieci gazowych, zmiana gminy/ systemu ogrzewania gminy/ gminy/ gminy/ gminy/ gminy/ gminy/ Wprowadzenie stref ograniczonego gminy/ ruchu pojazdów spalinowych Opracowanie planu zmiany źródeł ogrzewania (z węglowego na barP dziej przyjazne środowisku) i realizacja go w odniesieniu do obiektów komunalnych Opracowanie planu wykorzystania P różnych technologii w zakresie “termomodernizacji” budynków Podjęcie działań w celu wyeliminowania pojazdów zanieczyszczająP cych powietrze wydzielanymi spalinami Likwidowanie uciążliwości zapachowych spowodowanych hodowlą P na terenach zabudowy mieszkaniowej Podjęcie działań na rzecz rozwoju P/I systemu transportu zbiorowego gminy/ gminy/ gminy/ gminy/ gminy/ 5.3.9 Wytyczne do sporządzania programów gminnych Wymienione w tabeli 52 przedsięwzięcia winny stanowić podstawę wyjściową do sporządzenia odpowiednich programów na szczeblu gminnym. W szczególności zaleca się, aby działania gmin na rzecz wprowadzenia systemów zarządzania stanem jakości powietrza były zintegrowane z programem działania powiatu. Z uwagę na kompetencje organów gmin, w programach ochrony środowiska winny być w szczególności wyeksponowane przedsięwzięcia związane z: • planowaniem przestrzennym – w tym z tworzeniem jasnej wizji obszarów wymagających zapewnienia właściwego stanu jakości powietrza i zapewnieniem właściwego ich roz- 160 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego działu od obszarów niewymagających go, np. obszary zabudowy mieszkaniowej oddzielone od przemysłu, obiektów emitujących zapachy, respektowanie naturalnych kierunków przewietrzania w planowaniu zabudowy aglomeracji itp., co w ten sposób wymusi kształtowanie najlepszego stanu jakości powietrza poprzez właściwe zagospodarowanie przestrzenne, • uchwalaniem ograniczeń w zakresie korzystania ze środowiska jako analogu do czynności reglamentacyjnych organu powiatowego, • dbałością o prawidłowość przebiegu procedur w prawie ocen oddziaływania na środowisko na etapie ustalania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu, • wzmocnieniem funkcji kontrolnej i intensyfikacją działań prewencyjnych, • wymianą informacji o stanie jakości powietrza i jego ochronie oraz promocją zachowań ekologicznych, • działaniami organizacyjno-inwestycyjnymi na rzecz zmiany systemu transportu zbiorowego, • działaniami organizacyjno-inwestycyjnymi na rzecz promowania odnawialnych źródeł energii oraz gazyfikacji, • podjęcie wysiłków na rzecz modernizacji systemów grzewczych w obiektach komunalnych i prywatnych • edukacja mieszkańców w zakresie szkodliwości spalania odpadów i opakowań Każda gmina powinna ponadto wyodrębnić zadania nawiązujące do jej specyfiki i potrzeb, i potraktować je jako lokalne priorytety. 5.4. Stres miejski – oddziaływanie hałasu Emisja hałasu jest jedną z najbardziej charakterystycznych cech ekosystemów terenów zurbanizowanych. Zagrożenie hałasem rodzi zjawisko zwane stresem miejskim, odzwierciedlane bardzo często w badaniach ankietowych ludności. Ze względu na rodzaj źródeł hałasu wyodrębniamy hałas komunikacyjny, przemysłowy i komunalny. Największy zasięg ma hałas komunikacyjny, odbierany przez mieszkańców jako najbardziej dokuczliwy. Jego ograniczenie przedstawia też największe problemy techniczne. W ostatnich latach globalnie nie obserwuje się znaczącego wzrostu emisji hałasu komunikacyjnego. Wiąże się to z coraz lepszym technicznie taborem transportowym, lepszymi drogami zapewniającymi płynność ruchu, posiadającymi nowe nawierzchnie o właściwościach pochłaniających dźwięk i wyposażanymi przy każdej modernizacji w środki ograniczające emisję. Ekrany wzdłuż nowych arterii komunikacyjnych są coraz częstszym elementem krajobrazu nie tylko w pobliżu nowych dróg tranzytowych i autostrad, ale także w obrębie miast i wsi. Niestety, w warunkach lokalnych, najczęściej na terenach zwartej zabudowy śródmiejskiej z wąskimi ulicami obciążonymi ruchem na granicy przepustowości, stwierdza się bardzo duże odstępstwa od wartości dopuszczalnych poziomu hałasu w środowisku. Hałas uliczny oceniany jest jako szczególnie uciążliwy. Z hałasów komunikacyjnych jako najmniej dokuczliwy postrzegany jest hałas kolejowy. Presja hałasu przemysłowego staje się w ostatnich latach mniejsza. Oddawane do użytkowania zakłady są prawidłowo projektowane pod kątem minimalizacji emisji hałasu do środowiska, co zapewniają (wymuszają) obowiązujące przepisy. Zakłady istniejące podejmują w większości niezbędne działania organizacyjne i techniczne ograniczające emisję hałasu do wartości zapewniających właściwy standard jakościowy środowiska. Spośród źródeł hałasu komunalnego najistotniejsze znaczenie ma hałas towarzyszący obiektom sportu, rekreacji i rozrywki. Dyskoteki, nocne kluby, obiekty koncertowe na wolnym powietrzu, nawet ogródki wiedeńskie przy restauracjach i kawiarniach są źródłem wielu skarg mieszkańców odczuwających w związku z ich działalnością dyskomfort akustyczny. Negatywnie odbierany jest również tzw. hałas osiedlowy. 5.4.1 Analiza stanu istniejącego Na stan akustyczny środowiska ma wpływ wiele czynników, wśród których należy wyróżnić uwarunkowania wynikające z położenia powiatu krotoszyńskiego, wielkości zajmowanego obszaru, zaludnienia, stopnia urbanizacji, uprzemysłowienia oraz rozwoju szlaków komunikacyjnych. Jak wynika z analizy materiałów zebranych w poprzednich rozdziałach niniejszego opracowania, powiat krotoszyński leży na granicy dwóch ważnych regionów gospodarczych Wielkopolski i Dolnego Śląska, na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacji drogowej i kolejowej o kierunkach północ-południe i wschód-zachód. 161 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Powierzchnia powiatu krotoszyńskiego wynosi 717 km2, a liczba jego ludności 79 tys. osób. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 110 osób/ km2. Około 60 % ludności powiatu to mieszańcy miast. Ponad 52 % ludności powiatu mieszka na terenie miejsko-wiejskiej gminy Krotoszyn, a z tej liczby ok. 73 % (ok. 30 tys. osób) to mieszkańcy samego Krotoszyna. Gospodarka powiatu krotoszyńskiego ma charakter rolno-przemysłowy z rozwiniętą bazą przemysłu spożywczego: cukrownią, zakładami mięsnymi, elewatorem zbożowym, mleczarniami, proszkownią mleka, przedsiębiorstwami nasiennymi, wytwórniami pasz, Zakładem Doświadczalnym Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Smolicach. Silnemu przetwórstwu spożywczemu i prężnemu rolnictwu towarzyszy przemysł mechaniczny "Mahle Krotoszyn S.A.", ceramiczny "Cerabud" oraz lekki "Teomina", stojący na najwyższym europejskim poziomie. W wyniku współpracy międzynarodowej z udziałem kapitału zagranicznego na terenie powiatu krotoszyńskiego powstało wiele firm: Krepel Polska, Bolsius Polska, supermarket "Intermarche", "Bricomarche", "LIDL". Pod względem infrastruktury łączności telekomunikacyjnej, dróg, kanalizacji, gazyfikacji, oczyszczalni ścieków powiat krotoszyński należy do najlepiej rozwiniętych w regionie wielkopolskim. Struktura użytkowania terenu wyznacza rozwój powiatu w kierunku rolno-przetwórczym z regionem centrotwórczym w okolicy Krortoszyna. Powiat krotoszyński dysponuje dobrze rozwiniętą siecią komunikacji lokalnej, regionalnej i ponadregionalnej. Najważniejszym węzłem komunikacji drogowej powiatu jest Krotoszyn, przez który przebiegają drogi krajowe: • nr 36: relacji Poznań – Kalisz (kierunek wschód-zachód), • nr 15: relacji Jarocin – Krotoszyn – Milicz – Trzebnica (kierunek północ-południe) oraz droga wojewódzka nr 444 relacji Jarocin – Tuliszków. Krotoszyn stanowi również ważny węzeł kolejowy. Linia kolejowa Poznań – Jarocin – Ostrów Wlkp. zapewnia dogodne połączenia przez węzły Ostrów Wlkp. i Poznań z cała siecią kolejową kraju. 5.4.1.1 Obszary narażone na hałas transportowy System komunikacyjny stwarza zagrożenia dla stanu akustycznego środowiska głównie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim ruchu tranzytowego pojazdów ciężkich. W powiecie krotoszyńskim największe potencjalne zagrożenie hałasem występuje zatem wzdłuż obu dróg krajowych oraz dróg wojewódzkich, obsługujących ruch ponadregionalny i regionalny. Znaczna część tych dróg przebiega przez tereny zabudowane, z których większość, to tereny o funkcji mieszkaniowej, wymagającej zapewnienia komfortu akustycznego. Sąsiedztwo wymienionych arterii komunikacji drogowej z obszarami wymagającymi zapewnienia właściwych standardów jakości stanu akustycznego środowiska powoduje, że obszary te należy sklasyfikować jako miejsca potencjalnego zagrożenia hałasem komunikacyjnym drogowym. Najpoważniejszy problem stanowią przebiegające przez centrum Krotoszyna i krzyżujące się w obrębie zwartej zabudowy miasta drogi krajowe nr 11 i 36, przenoszące znaczny ruch tranzytowy. Drogi te przebiegają przez wiele miejscowości powiatu krotoszyńskiego charakteryzując się natężeniem ruchu około 2000 pojazdów/godzinę. W okresie od maja do października 1995 r. wojewódzki inspektorat ochrony środowiska przeprowadził badania wpływu hałasu drogowego i kolejowego na klimat akustyczny Krotoszyna. Pomiary przeprowadzono w porze dziennej, w 50 punktach miasta zlokalizowanych wzdłuż głównych tras komunikacyjnych. Badania te wykazały, że na całym badanym terenie występują przekroczenia wartości dopuszczalnych poziomu hałasu w środowisku. W oparciu o wyniki badań sporządzono mapę akustyczną Krotoszyna. Na przebadanych ok. 30 km dróg aż 47 % wykazało poziomy hałasu rzędu 70 – 75 dB i 40 % poziomy w przedziale 65 – 70 dB. W zakresie do 60 dB znalazło się tylko 2 % dróg. Badania wykazały, że głównym źródłem uciążliwości akustycznej są samochody ciężarowe, głównie tzw. "TIR-y", zwykle jadące w kolumnach. Udział pojazdów ciężkich w ruchu wynosił średnio ponad 20 %. Pomiary hałasu kolejowego wykazały, że poziom dźwięku na terenach położonych wzdłuż wszystkich objętych badaniami linii wynosił 70 80 dB. Przytoczonych powyżej wyników badań nie można wprost odnieść do obowiązujących obecnie przepisów określających dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku, z wystarczającym prawdopodobieństwem można jednak szacować, że: 1. Wokół wybranych do badań odcinków pomiarowych arterii komunikacji drogowej i kolejowej występują w porze dziennej znaczące odstępstwa od wartości dopuszczalnych określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z 162 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego dnia 13 maja 1998 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 66, poz. 436) dla źródeł hałasu komunikacyjnego (drogowego i kolejowego) i dla terenów zabudowy mieszkaniowej (poz. 2 i 3 tabeli 1 w załączniku do rozporządzenia). 2. Wokół wybranych do badań odcinków pomiarowych mogą występować w porze dziennej poziomy zbliżające się do wartości progowych poziomu hałasu w środowisku, określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 r. w sprawie wartości progowych poziomów hałasu (Dz. U. Nr 8, poz. 81), a zatem można spodziewać się, że niektóre z obszarów wzdłuż badanych arterii należy zaliczyć do kategorii zagrożonych hałasem. Pomiary udowodniły, że głównym czynnikiem uciążliwości dróg jest ruch ciężarowy i jednocześnie wskazały na konieczność wyeliminowania go z obszarów gęstej zabudowy i innych terenów chronionych. Badania potwierdzają zasadność skupienia się na szeroko rozumianym monitoringu komunikacyjnym. 5.4.1.2 Identyfikacja miejscowych źródeł hałasu Tylko jedna z gmin wchodzących w skład powiatu krotoszyńskiego określa jako dominującą funkcję przemysł. Jest to Krotoszyn. Pozostałe gminy, jako wiodące funkcje określają rolnictwo. W obrazie aktywności gospodarczej mieszkańców powiatu dominuje kilka dużych zakładów, jednak rynek pracy tworzą mikroprzedsiębiorstwa i przedsiębiorstwa małe, o profilu produkcyjnousługowo-handlowym. Przytoczone dane rzutują zarówno na ilość jak i rodzaj źródeł hałasu przemysłowego i komunalnego. Identyfikacja tych źródeł wymagałaby pełnej znajomości każdego podmiotu korzystającego ze środowiska, co przekracza zakres niniejszego opracowania. Jednak ze stopnia urbanizacji powiatu, z charakteru zabudowy i głównych funkcji można rozpoznać, że rozpatrywane obecnie rodzaju hałasu mogą mieć jedynie znaczenie lokalne i nie stwarzają zagrożenia dla większej liczby ludności. Dużą skuteczność w likwidowaniu uciążliwości akustycznej podmiotów prowadzących działalność gospodarczą wykazuje działalność kontrolna i interwencyjna WIOŚ. Skargi rozwiązywane są coraz częściej na szczeblu gmin, a pomiary hałasu przeprowadza się tylko w uzasadnionych przypadkach. Większość zakładów szybko dostosowuje się do obowiązujących norm (szczególnie po otrzymaniu decyzji o nałożeniu kary pieniężnej), a rekontrole po pewnym czasie wskazują, że problem został rozwiązany ostatecznie. Wśród działań podejmowanych w celu ograniczenia emisji hałasu do środowiska, w ostatnich latach mają największy udział remonty i modernizacje oraz wykonywanie dodatkowych zabezpieczeń. Coraz częściej sprawy rozprzestrzeniania się hałasu rozpatrywane są na szczeblu planowania i lokalizacji, duże zaniedbania stwierdza się natomiast w przypadkach zmiany sposobu użytkowania obiektów. 5.4.1.3 Obszary wymagające programów naprawczych W oparciu o zebrane informacje i przeprowadzoną na ich podstawie analizę, stwierdza się, że na terenie powiatu krotoszyńskiego występują obszary wymagające w myśl obowiązujących przepisów opracowania programów naprawczych. Wynika to z badań przeprowadzonych przez WIOŚ w pobliżu dróg krajowych nr 15 i 36 oraz wybranych linii kolejowych w obrębie Krotoszyna. W oparciu o zebrane informacje nie można jednak jednoznacznie stwierdzić, czy któreś z obszarów należy zaliczyć do zagrożonych hałasem. Do chwili obecnej w powiecie nie utworzono obszaru ograniczonego użytkowania ze względu na ponadnormatywną emisję hałasu. 5.4.2 Przewidywane kierunki zmian Prognozując zmiany stanu akustycznego środowiska w powiecie krotoszyńskim należy odnieść się do występujących w powiecie zmian gospodarczych i strategii rozwoju. Mając powyższe na uwadze należy przewidywać, że w przyszłości będzie następować zmniejszanie się ilości źródeł hałasu przemysłowego i ograniczanie jego zasięgu, zgodnie z obserwowaną w ostatnich latach tendencją ogólnokrajową wynikającą z upadku dużych nienowoczesnych obiektów przemysłowych i korelującą się ze wzmocnieniem działania organów administracji publicznej coraz skuteczniej wdrażających i egzekwujących prawo ochrony środowiska. W powiecie krotoszyńskim należy się przede wszystkim spodziewać intensyfikacji oddziaływania akustycznego dróg krajowych. Prognozując zmiany hałasu komunalnego należy zauważyć, że w powiecie jest pięć ośrodków miejskich, z których jedynie Krotoszyn ma charakter centrotwórczy. Przy stosunkowo niekorzystnej migracji i spadku liczby urodzeń nie należy się jednak spodziewać gwałtownego rozwoju aglomeracji miejskich. Można się zatem spodziewać, że hałas 163 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego komunalny, a w tym głownie osiedlowy, nie będzie cechował się tendencją rozwoju. Stąd więc nie należy przewidywać zwiększenia zasięgu oddziaływania tego rodzaju hałasu. W związku z planowanym rozwojem turystyki może pojawić się większa liczba obiektów będących źródłami hałasu komunalnego, towarzyszącego miejscom rekreacji i rozrywki. 5.4.3 Przyjęte cele i priorytety Zgodnie z polityką ekologiczną państwa można wyodrębnić następujące strategiczne cele w zakresie ochrony środowiska przed hałasem, do osiągnięcia w perspektywie minimum dwóch dekad: • zmniejszenie narażenia mieszkańców na nadmierny, ponadnormatywny poziom hałasu, przede wszystkim hałasu emitowanego przez środki transportu mającego największy zasięg przestrzenny, • niedopuszczenie do pogarszania się klimatu akustycznego na obszarach, gdzie sytuacja akustyczna jest korzystna. W myśl ustaleń strategicznych, wizją przyszłości powiatu krotoszyńskiego jest jego funkcjonowanie według reguł gwarantujących zrównoważony rozwój. W strategii zrównoważonego rozwoju powiatu główny nacisk kładzie się na poprawę jakości środowiska w otoczeniu arterii komunikacji drogowej. Cel ten uznaje się za priorytetowy. Mając jednak na uwadze określoną wizję powiatu, która zakłada jednoczesny rozwój rolnictwa oraz małych i średnich przedsiębiorstw, szczególnego znaczenia nabierają działania prewencyjne. Przyjęty cel poprawy jakości stanu akustycznego środowiska należy więc uzupełnić o drugi cel, niepogarszania stanu środowiska w miejscach gdzie jest on właściwy. Oba cele strategiczne sformułowane w zakresie ochrony środowiska przed hałasem w polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010, należy uznać za priorytety zrównoważonego rozwoju powiatu krotoszyńskiego i cele nadrzędne programu ochrony środowiska na lata 2003-2006. Trzeba zauważyć, że oba te cele są zgodne z nadrzędnym celem ochrony przed hałasem, która w myśl art. 112 ustawy – Prawo ochrony środowiska, ma polegać na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska. 5.4.4 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z dokumentów rządowych Polityka ekologiczna Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 wyznacza dla okresu 2003-2006 następujące zadania, które należy uznać za przedsięwzięcia własne i koordynowane powiatu krotoszyńskiego w zakresie ochrony przed hałasem: • realizacja zabezpieczeń akustycznych środowiska wynikających z działań doraźnych (dotyczy budowy ekranów akustycznych, instalacji okien o zwiększonej izolacyjności) – sukcesywnie, • wdrożenie i realizacja programu budowy ekranów akustycznych – sukcesywnie, • dostosowanie i rozwój monitoringowych systemów oceny klimatu akustycznego w środowisku w nawiązaniu do uregulowań Unii Europejskiej i przepisów ustawy – Prawo ochrony środowiska – rok 2006, • wdrożenie podstaw metodycznych dotyczących programów ochrony środowiska przed hałasem i zagadnień akustycznych w planach zagospodarowania przestrzennego (w tym obszarów ograniczonego użytkowania) – 2004 r., • opracowanie map akustycznych i programów naprawczych dla obszarów położonych wzdłuż dróg i linii kolejowych zaliczonych do obiektów, których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie na znacznych obszarach – 2005 r. W perspektywie do roku 2010 przewidziane są ponadto do realizacji następujące przedsięwzięcia: • opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o stanie klimatu akustycznego i trendach jego zmian w oparciu o najnowsze techniki informatyczne i multimedialne, • wdrożenie i realizacja programu budowy ekranów akustycznych – sukcesywnie, • ograniczenie hałasu na obszarach miejskich wokół terenów przemysłowych oraz głównych dróg i szlaków kolejowych do poziomu równoważnego nieprzekraczającego w porze nocnej 55 dB, • eliminowanie z użytkowania środków transportu, maszyn i urządzeń, których hałaśliwość nie odpowiada standardom UE, 164 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • uruchomienie procesów sporządzania map akustycznych dla miast poniżej 100 tys. mieszkańców oraz na ich podstawie sporządzania w ramach powiatowych programów ochrony środowiska programów ograniczania hałasu na obszarach, gdzie poziom hałasu przekracza wartości dopuszczalne. Do zadań tych należy dodać realizowane sukcesywnie: • modernizację lub przebudowę tras, • budowę obwodnic, • modernizację systemów transportu zbiorowego w miastach. Zadania te wynikają z polityki transportowej państwa, której głównym zadaniem jest poprawa systemu transportowego w Polsce i są komplementarne z zadaniami z zakresu ochrony środowiska przed hałasem. 5.4.5 Lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych wynikających z Programu Województwa Na podstawie programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 20032010 następujące przedsięwzięcia inwestycyjne i pozainwestycyjne należy uznać za zadania koordynowane dla powiatu krotoszyńskiego w zakresie ochrony przed hałasem komunikacyjnym w latach 2003-2006: • ograniczenie emisji hałasu poprzez inwestycje dotyczące infrastruktury drogowej: budowa obwodnic, poprawa nawierzchni dróg, optymalizacja płynności ruchu (inwestycyjne, sukcesywnie), • opracowanie map akustycznych i programów naprawczych w zakresie ochrony przed hałasem dla obszarów położonych wzdłuż dróg, gdzie stwierdzono przekroczenie dopuszczalnego poziomu dźwięku A (pozainwestycyjne, lata 2005 i 2006). W perspektywie do roku 2010 należy przewidzieć ponadto do realizacji następujące przedsięwzięcia: • opracowanie map akustycznych i programów naprawczych dla obszarów położonych wzdłuż głównych dróg i linii kolejowych, • budowa ekranów akustycznych, zwłaszcza na odcinkach nowych tras obwodnicowych i odcinkach istniejących tras o nadmiernym ruchu, • wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów poświęconych ochronie przed hałasem, z wyznaczeniem obszarów ograniczonego użytkowania wokół terenów przemysłowych oraz głównych dróg i linii kolejowych wszędzie tam, gdzie przekraczany jest równoważny poziom hałasu wynoszący 55 dB w porze nocnej, • kontynuacja kontroli emisji hałasu do środowiska z obiektów działalności gospodarczej. 5.4.6 Lista przedsięwzięć własnych Powiatu wynikających z dokumentów, koncepcji jej władz, postulatów rozmaitych środowisk, w tym organizacji pozarządowych i mieszkańców Opierając się na dostępnych materiałach w postaci strategii, programów i informacji pozyskanych z organów administracji samorządowej za przedsięwzięcia własne powiatu wynikające z stanowiska organów samorządu lokalnego i społeczeństwa należy uznać: • wyprowadzenie ruchu tranzytowego poza granice miast, • tworzenie naturalnych i sztucznych ekranów akustycznych, • renowacja nawierzchni dróg, • tworzenie warunków do rozwoju transportu zbiorowego i rowerowego, • modernizacja głównego układu dróg ze szczególnym uwzględnieniem budowy obwodnic. 5.4.7 Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć Dokonując wyboru i hierarchii wymienionych wyżej przedsięwzięć wynikających z dokumentów rządowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych, należy przyjąć następujące kryteria: • kryterium zgodności przedsięwzięcia z polityką państwa, programem ochrony środowiska województwa oraz strategią zrównoważonego rozwoju powiatu i tworzących go gmin, • kryterium wynikające z uwarunkowań szeroko pojętego prawa ochrony środowiska, • kryterium wynikające z uwarunkowań stanu akustycznego środowiska prognozowanego zgodnie z przewidywanymi kierunkami zmian, • kryterium wielkości i zasięgu zagrożenia hałasem, 165 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • • • kryterium potrzeby ochrony terenu przed hałasem, kryterium kosztów przedsięwzięcia i czasu trwania jego realizacji, kryterium wpływu realizacji przedsięwzięcia na sprawność zarządzania stanem akustycznym środowiska w obrębie powiatu i dokonywania jego oceny. 5.4.8 Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej Większość zadań określonych powyżej jest zbieżna i w zasadzie pokrywa się. Priorytetem, z uwagi na stan zagrożenia i zasięg, a także uciążliwość sygnalizowaną przez mieszkańców jest hałas drogowy. Opracowane lokalnie dokumenty nie wymieniają wprost zadań związanych z ochroną przed hałasem kolejowym, czy przemysłowym lub komunalnym, choć można znaleźć odniesienia do nich w różnego rodzaju materiałach. Podobnie się ma z działaniami prewencyjnymi. Mając na uwadze potrzeby wynikające z przyjętej zasady zrównoważonego rozwoju i planowane przeobrażenia gospodarcze powiatu, w tabeli 53 poniżej sformułowano przedsięwzięcia, które winny być zrealizowane w tym celu w latach 2003-2006 i w perspektywie do roku 2010. Sporządzając listę przedsięwzięć, które winny wejść w skład programu, główny nacisk położono na wprowadzenie systemu zarządzania stanem akustycznym środowiska zintegrowanego pomiędzy gminami i powiatem. Sprawny system zarządzania z właściwie działającymi podsystemami zbierania danych o stanie klimatu akustycznego, inwentaryzacji miejsc zagrożonych hałasem oraz bieżącej oceny danych pozwoli na podjęcie optymalnych działań naprawczych. Działania te winny być ujęte w programy preferujące miejsca o najbardziej negatywnym oddziaływaniu i uwzględniające jednocześnie możliwości czasowe i finansowe ich realizacji. W niniejszym programie nie ujęto realizacji zabezpieczeń akustycznych wynikającej z działań doraźnych. Działania te są i będą podejmowane wskutek bieżącej kontroli podmiotów korzystających ze środowiska, co stanowi wystarczającą podstawę do zapewnienia skutecznej i terminowej ich realizacji. Ważne jest natomiast wzmocnienie funkcji kontrolnej powiatu i gmin, posiadających szerokie kompetencje w tym zakresie wynikające z ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz przepisów związanych. Bardzo pomocnym narzędziem w tym zakresie będzie uporządkowanie planowania przestrzennego pod kątem wprowadzenia w miejscowych planach zasad ochrony środowiska przed hałasem. Należy przy tym dodać, że z uwagi na wizję przyszłości powiatu jako obszaru, w którym będą eksponowane walory przyrodniczo-krajobrazowe, kreowanie komfortu akustycznego na obszarach o funkcji turystyczno-rekreacyjnej i wypoczynkowej jest zadaniem bardzo ściśle związanym z nadrzędnym celem zrównoważonego rozwoju powiatu. Odnosząc się do kosztów poszczególnych przedsięwzięć należy wyjaśnić, że nie zawsze były one możliwe do ustalenia. W kilku przypadkach przyjęto oszacowanie wynikające z obowiązujących obecnie cen rynkowych, choć szczególnie w dłuższej perspektywie czasowej należy spodziewać się ich obniżenia. Z uwagi na fakt, że w chwili obecnej nie można jeszcze mówić o szczegółowych rozwiązaniach komunikacyjnych transportowych idących za nimi inwestycjach transportowych, a także fakt, że nie są jeszcze w pełni rozpoznane miejsca szczególnie narażone na oddziaływanie hałasu nie ma możliwości oszacowania kosztów realizacji zabezpieczeń akustycznych. Koszt globalny zabezpieczenia przed hałasem komunikacyjnym w powiecie stanowił będzie iloczyn długości dróg i tras kolejowych przechodzących przez obszary zabudowane wymagające zastosowania zabezpieczeń oraz ceny 1 m bieżącego ekranu, wynoszącej obecnie ok. 500 zł. Trzeba jeszcze zwrócić uwagę, że w niniejszym programie nie ujęto zakładanego m.in. w polityce ekologicznej państwa celu ograniczenia do roku 2010 hałasu na obszarach miejskich wokół terenów przemysłowych oraz głównych dróg i szlaków kolejowych do poziomu równoważnego nieprzekraczającego w porze nocnej 55 dB. Zdaniem autorów termin ten jest nierealny zarówno ze względu na nakład pracy i kosztów, które należy przewidzieć w związku z realizacją takiego zamierzenia, niespójność z programem modernizacji i przebudowy systemu transportowego, jak i wynikające ze zmiany ustawy wprowadzającej przesunięcie terminów, w których odpowiednie organy i podmioty korzystające ze środowiska zobligowane są wykonać mapy akustyczne i programy naprawcze. Tabela 53 poniżej przedstawia przedsięwzięcia, które winny być podjęte w celu zapewnienia jak najlepszego stanu akustycznego środowiska w powiecie krotoszyńskim, w myśl przyjętych priorytetów. 166 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 0 1 2 Potencjalne źródła finansowania 13 14 15 Ocena ważności w hierarchii zadań 2 Szacunkowe nakłady 1 Termin realizacji Cel przedsięwzięcia Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna / Jednostki współpracujące 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 L.p. Rodzaj przedsięwzięcia Tabela 54. 16 Zadania własne zarząd powiatu / WIOŚ, wojewoda, podmioty gospodarcze 2 Opracowanie i wdrożenie systemu elektronicznych baz danych o stanie akustycznym środowiska na terenie powiatu i jego ochronie, oraz podmiotach korzystających ze środowiska, dla potrzeb zarządzania staP/I nem akustycznym środowiska, w tym głównie inwentaryzacji źródeł hałasu, identyfikacji terenów zagrożonych hałasem, obszarów ograniczonego użytkowania, monitoringu klimatu akustycznego a także planowania przestrzennego zarząd powiatu / gminy, WIOŚ 3 Opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o stanie klimatu akustycznego na P/I terenie powiatu i trendach jego zmian z zastosowaniem najnowszych technik informatycznych i multimedialnych 4 5 6 I Realizacja zadań modernizacyjnych na drogach powiatowych w oparciu o uprzednio opracowany program i harmonogram prac. zarząd powiatu / zarząd dróg powiatowych I Prowadzenie nasadzeń i odnowy zieleni ochronnej przy drogach powiatowych w oparciu o przyjęty uprzednio program zarząd powiatu/ zarząd dróg powiatowych P Sporządzanie analiz stanu, wybranych komponentów środowiska z dokonaniem oceny zakresu występujących zagrożeń oraz opracowanie niezbędnych programów naprawczych. zarząd powiatu/ WIOŚ, akredytowane jednostki badawcze. Zadania koordynowane 1 Optymalizacja transportu publicznego i rozwój innych rodzajów transportu (nie samochodowych) oraz P/I budowa i modernizacja sieci drogowej z towarzyszącą infrastrukturą w warunkach pełnej ochrony obszarów cennych przyrodniczo zarząd województwa, gminy/ zarząd powiatu, przewoźnicy 2 Identyfikacja i sporządzenie wykazu terenów wokół dróg i linii kolejowych z przekroczeniami dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, terenów zagrożonych hałasem i obszarów ograniczonego użytkowania wojewoda/ WIOŚ, zarząd powiatu, gminy P 167 P Opracowanie map akustycznych i wojewoda, programów naprawczych w zakresie zarządzający ochrony przed hałasem dla obsza- drogami i rów położonych wzdłuż dróg i linii liniami kolekolejowych, zaliczonych do obiek- jowymi/ tów, których eksploatacja może WIOŚ, zapowodować negatywne oddziałyrząd powiatu, wanie na znacznych obszarach, w gminy kolejności od obiektów o największym negatywnym oddziaływaniu P Opracowanie map akustycznych i uchwalenie programów naprawczych w zakresie ochrony przed hałasem dla obszarów położonych wzdłuż dróg i linii kolejowych niestanowiących dróg i linii kolejowych wymienionych w p.poprz., gdzie stwierdzono przekroczenie dopuszczalnego poziomu dźwięku A powyżej 55 dB w porze nocnej lub zagrożenie hałasem, w kolejności od obiektów o największym negatywnym oddziaływaniu wojewoda, zarządzający drogami i liniami kolejowymi/ WIOŚ, zarząd powiatu, gminy Opracowanie i wdrożenie programu realizacji zabezpieczeń akustycznych wynikających z programów P/I naprawczych określonych rozporządzeniami wojewody i uchwalonych przez radę powiatu zarządzający drogami i kolejami / wojewoda, starosta, gminy I Ograniczenie emisji hałasu poprzez inwestycje dotyczące budowy i modernizacji infrastruktury drogowej i kolejowej (głównie: budowa obwodnic, modernizacja dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych, prowadzenie nasadzeń i odnowy zieleni ochronnej wzdłuż dróg, modernizacja linii kolejowych) zarządzający drogami i kolejami / wojewoda, starosta, gminy I Ograniczenie emisji hałasu poprzez modernizację systemów transportu, w tym w szczególności poprzez tworzenie warunków do rozwoju komunikacji zbiorowej, szerszego wykorzystania transportu kolejowego oraz budowy ścieżek rowerowych przy ciągach komunikacyjnych, optymalizację prędkości ruchu na obszarach zabudowanych zarząd województwa, gminy/ zarząd powiatu, zarządzający drogami, przewoźnicy Prowadzenie badań kontrolnych poziomu hałasu komunikacyjnego przy drogach, krajowych i wojewódzkich GDDKiA, wojewódzki zarząd dróg/zarząd powiatu, gminy 3 4 5 6 7 8 9 168 P 30.06.2007 r. P Wzmocnienie działalności kontrolnej WIOŚ/ zaw zakresie oddziaływania akustycz- rząd powiatu, nego podmiotów korzystających ze gminy środowiska 30.06.2007 r. Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Podejmowanie przedsięwzięć organizacyjnych i technicznych na rzecz 10 P/I ograniczenia emisji hałasu przemysłowego. 11 I 12 P przedsiębiorcy/ WIOŚ, zarząd powiatu, gminy Wyprowadzenie ruchu tranzytowe- GDDKiA/ go poza granice miast: wojewódzki - budowa obwodnic Krotoszyna, zarząd dróg, Koźmina Wlkp., Zdun i Sulmierzyc powiatowy zarząd dróg, gminy Usprawnienie procedur przeprowa- wojewodzania ocen oddziaływania na śro- da/zarząd dowisko przy lokalizowaniu i reali- powiatu, zowaniu inwestycji mogących w biegli, eksznaczący sposób wpłynąć na śro- perci, firmy i dowisko oraz wydawania pozwoleń uczelnie zintegrowanych oferujące szkolenia Budżet państwa, województwa, powiatu, gmin, fundusze UE Wytyczne dla gmin 1 2 3 4 5 Modernizacja dróg gminnych celem gminy/ I uzyskania lepszych parametrów akustycznych dróg Ograniczenie zanieczyszczeń gminy/ przemysłowych poprzez działania P kontrolne we współpracy ze Starostwem i WIOŚ gminy/ Wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przeP strzennego zasad kształtowania komfortu akustycznego dla obszaru gminy gminy/ Kreowanie warunków wysokiego komfortu akustycznego na terenach P o walorach turystyczno – krajobrazowych poprzez akty prawa miejscowego Podjęcie działań na rzecz rozwoju gminy/ systemu transportu zbiorowego i P/I minimalizowania poziomu hałasu spowodowanego przez pojazdy 5.4.9 Wytyczne do sporządzania programów gminnych Wymienione w tabeli nr 53 przedsięwzięcia winny stanowić podstawę wyjściową do sporządzenia odpowiednich programów na szczeblu gminnym. W szczególności zaleca się, aby działania gmin na rzecz wprowadzenia systemów zarządzania stanem akustycznym środowiska były zintegrowane z programem działania powiatu. Z uwagę na kompetencje organów gmin, w programach ochrony środowiska winny być w szczególności wyeksponowane przedsięwzięcia związane z: • planowaniem przestrzennym – w tym z tworzeniem jasnej wizji obszarów wymagających zapewnienia komfortu akustycznego i zapewnieniem właściwego ich rozdziału od obszarów niewymagających komfortu, co w ten sposób wymusi kształtowanie najlepszego stanu akustycznego środowiska poprzez właściwe zagospodarowanie przestrzenne; w dziedzinie planowania przestrzennego istotne jest również zadanie ustawowe umieszczania informacji o stanie akustycznym środowiska i o standardach akustycznych w opracowaniach ekofizjogeaficznych, prognozach do planów miejscowych oraz w samych planach miejscowych zagospodarowania przestrzennego; • uchwalaniem ograniczeń w zakresie korzystania ze środowiska jako analogu do czynności reglamentacyjnych organu powiatowego, w tym w szczególności kreowaniem komfortu akustycznego na terenach o walorach turystyczno-krajobrazowych; 169 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • dbałością o prawidłowość przebiegu procedur w prawie ocen oddziaływania na środowisko na etapie ustalania warunków zabudowy; • wzmocnieniem funkcji kontrolnej i intensyfikacją działań prewencyjnych; • wymianą informacji o stanie akustycznym środowiska i jego ochronie oraz promocją zachowań ekologicznych; • działaniami organizacyjno-inwestycyjnymi na rzecz zmiany systemu transportu zbiorowego; • budową ścieżek rowerowych, prowadzeniem nasadzeń zieleni ochronnej przy drogach gminnych. Każda gmina powinna ponadto wyodrębnić zadania nawiązujące do jej specyfiki i potrzeb, i potraktować je jako lokalne priorytety. Zadaniem do rozważenia jest monitoring hałasu wzdłuż gminnych, zadanie ważne, ale wymagające zaangażowania znacznych środków finansowych. 5.5. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych Ustawa Prawo ochrony środowiska definiuje pola elektromagnetyczne jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz. Spośród urządzeń i obiektów będących źródłami pól elektromagnetycznych o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz znaczenie z punktu widzenia ochrony środowiska mają: • linie i stacje elektroenergetyczne o napięciu znamionowym równym 110 kV lub wyższym, • obiekty radionadawcze, w tym: stacje nadawcze radiowe i telewizyjne, • urządzenia radiokomunikacyjne, w tym stacje bazowe telefonii komórkowej o częstotliwości 450 – 1800 MHz, których sieć rozwinęła się znacznie w ciągu ostatnich lat, • urządzenia radiolokacyjne. Podstawowa zasada ochrony przed polami elektromagnetycznymi została zapisana w art. 121 Prawa ochrony środowiska. Zgodnie z tą zasadą ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach oraz na zmniejszaniu poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. Ochrona środowiska przed polami elektromagnetycznymi realizowana była do dnia 30 czerwca 2003 r. w oparciu o Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 11 sierpnia 1998 r., w sprawie szczegółowych zasad ochrony przed promieniowaniem szkodliwym dla ludzi i środowiska, dopuszczalnych poziomów promieniowania, jakie mogą występować w środowisku, oraz wymagań obowiązujących przy wykonywaniu pomiarów kontrolnych promieniowania (Dz. U. Nr 107, poz. 676). Przepis ten został zastąpiony rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). W rozporządzeniu podtrzymano podstawową zasadę, w myśl której dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych określa się dla miejsc dostępnych dla ludności oraz na terenach przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową. Oznacza to, że obiekty będące źródłami pól elektromagnetycznych muszą być projektowane i lokalizowane w taki sposób, aby w miejscach dostępnych dla ludności nie były przekroczone dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych. Wartości dopuszczalne parametrów fizycznych charakteryzujących oddziaływanie pól elektromagnetycznych określone w nowym rozporządzeniu są zbliżone do wartości określonych w poprzednich przepisach. Ustawa POŚ zobowiązuje wojewodów do prowadzenia okresowych badań kontrolnych poziomów pól elektromagnetycznych oraz do prowadzenia rejestru zawierającego informacje o terenach, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól. Obecnie jednak brak jest usystematyzowanej działalności służb Inspekcji Ochrony Środowiska. Trwają prace zmierzające do zakupu ujednoliconej aparatury i wyposażenia laboratoriów. Badania pól elektromagnetycznych w zakresie wynikającym z przepisów o Państwowej Inspekcji Sanitarnej prowadzi w ramach nadzoru bieżącego Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna (WSSE). Potrzeba ochrony środowiska przed polami elektromagnetycznymi znalazła wyraz w rozdziale 4.8. Polityki ekologicznej państwa, przyjętej uchwałą Sejmu RP z dnia 8 maja 2003 r. (M.P, z 2003r. Nr 33, poz. 433). Cele i działania w dziedzinie ochrony przed polami elektromagnetycznymi określone w Polityce ekologicznej nie dotyczą samorządów powiatów i koncentrują się na: 170 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • opracowaniu przepisów wykonawczych i wytycznych zapewniających wdrożenie ustawy Prawo ochrony środowiska, m.in. w zakresie norm i badań, • stworzeniu odpowiednich struktur organizacyjnych zajmujących się monitorowaniem i badaniem pól elektromagnetycznych, • zapewnieniu tym strukturom (laboratoriom) odpowiedniej aparatury do pomiaru pól elektromagnetycznych • opracowaniu projektu bazy danych o polach elektromagnetycznych 5.5.1 Analiza stanu istniejącego 5.5.1.1 Obszary narażone na oddziaływanie pól pochodzących od urządzeń radionadawczych i radiokomunikacyjnych Na terenie powiatu krotoszyńskiego nie ma obiektów nadawczych radiowo-telewizyjnych, znaczących dla środowiska. Istnieje natomiast sieć urządzeń radiokomunikacyjnych. W ostatnich latach nastąpił rozwój nowych technik telekomunikacyjnych i rozwój sieci telefonii komórkowej. Elementem tej sieci są stacje bazowe telefonii komórkowej należące do Polskiej Telefonii Cyfrowej sp. z o.o., POLKOMTEL. S.A. i Polskiej Telefonii Komórkowej „CENTERTEL” Sp. z o.o. Starostwo powiatowe w Krotoszynie nie posiada bazy danych dotyczącej lokalizacji urządzeń radionadawczych i radiokomunikacyjnych. Według dostępnych danych1 szacuje się, że na terenie powiatu krotoszyńskiego znajduje się ok. 10 stacji bazowych. Postępowanie administracyjne związane z lokalizacją stacji odbywa się zgodnie z obowiązującymi przepisami Prawa ochrony środowiska i poprzedzone jest procedurą ocen oddziaływania na środowisko. Przepisy ochrony środowiska nakładają na inwestora obowiązek wykonania pomiarów pól elektromagnetycznych bezpośrednio po uruchomieniu obiektu. Lokalizacja anten na znacznych wysokościach (30-40 m npt.) oraz kierunkowa charakterystyka ich promieniowania powodują, że w miejscach dostępnych dla ludności pole elektromagnetyczne emitowane przez anteny nadawcze stacji bazowych jest wielokrotnie niże niż dopuszczalne. Potwierdzają to badania WSSE. Stacje bazowe nie stanowią więc zagrożenia dla zdrowia mieszkańców. Na terenach Pogotowia Energetycznego i Głównych Punktów Zasilania – GPZ znajdują się nadawczo-odbiorcze stacje sieci trunkingowej. Przy tych instalacjach również nie stwierdza się występowania w miejscach dostępnych dla ludności pól elektromagnetycznych o wartościach przekraczających dopuszczalne. Negatywną konsekwencją lokalizacji anten na dużych wysokościach, jest konieczność wznoszenia wysokich konstrukcji wsporczych, najczęściej w postaci wież kratowych, które są widocznym akcentem w krajobrazie. W powiecie krotoszyńskim znajduje się wiele terenów o szczególnych walorach krajobrazowych. Dlatego szczególnie istotne jest lokalizowanie tych obiektów poza miejscami objętymi szczególną ochroną, z uwzględnieniem zakazów wynikających z aktów prawa miejscowego powołujących określone formy ochrony przyrody i w taki sposób, aby ich wpływ na krajobraz był jak najmniejszy. 5.5.1.2 Obszary narażone na oddziaływania pól elektromagnetycznych wytwarzanych przez stacje i linie elektroenergetyczne wysokich napięć Pola elektromagnetyczne wokół linii o napięciu 15 kV i niższym traktowane są jako nieistotne z punktu widzenia wpływu na środowisko i zdrowie ludzi. Natomiast pola elektromagnetyczne o wartościach przekraczających wartości dopuszczalne mogą występować wokół linii elektroenergetycznych wysokich napięć oraz w otoczeniu stacji elektroenergetycznych. Na terenie powiatu krotoszyńskiego zlokalizowane są: • linie elektroenergetyczne 110 kV, • stacje elektroenergetyczne 110 kV: GPZ w Krotoszynie przy ul. Wiśniowej, do której wprowadzone są 4 linie 110 kV z kierunku Ostrów Wlkp, Milicz, Jarocin i z GPZZdunowska, GPZ w Krotoszynie przy ul. Zdunowskiej, do której wprowadzone są 2 linie 110 kV z kierunku Pępowa i z GPZ – Wiśniowa oraz przewoźna stacja elektroenergetyczna w rejonie Koźmina Wlkp., na terenie miejscowości Biały Dwór. Dopuszczalny poziom pól elektromagnetycznych wokół urządzeń o częstotliwości 50 Hz (takich jak linie i stacje elektroenergetyczne) wyrażony jest przez wartość skuteczną natężenia pola elektrycznego 10 kV/m w odniesieniu do miejsc dostępnych dla ludności i 1 kV/m w odnie- 1 dane: WSSE, Starostwo Powiatowe w Krotoszynie oraz baza internetowa “BTS Wielkopolska” (www. poznan. gsm. g.pl/baza) 171 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego sieniu do obszarów zabudowy mieszkaniowej oraz wartość skuteczną natężenia pola magnetycznego 60 A/m2. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna nie prowadziła pomiarów pól elektromagnetycznych wokół linii elektroenergetycznych, pomiarów takich nie wykonywał również Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Natomiast według danych literaturowych3 pomiary pól elektromagnetycznych wskazują na to, że pod liniami 110 kV mogą być przekroczone dopuszczalne poziomy pól elektromagnetycznych określone dla terenów zabudowy mieszkaniowej. W związku z tym pod liniami 110 kV i w bezpośrednim ich sąsiedztwie należy unikać lokalizacji takiej zabudowy, lub jej planowaną lokalizację poprzedzić pomiarami pól elektromagnetycznych w środowisku. W studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania niektórych gmin powiatu krotoszyńskiego uwzględniono ten aspekt i wprowadzono zapisy, mówiące o tym, że w otoczeniu linii 110 kV należy zachować strefy wolne od zabudowy o szerokości 14,5 m. 5.5.2 Przewidywane kierunki zmian Narodowa Strategia Rozwoju Regionalnego wymienia rozbudowę sieci telekomunikacyjnych i informatycznych jako preferencje strategii rozwoju. Przewiduje się, że w najbliższych latach będzie następował ciągły rozwój nowych technik telekomunikacyjnych i informatycznych. Mając to na względzie oraz biorąc pod uwagę rosnące zapotrzebowanie na usługi telefonii komórkowej i łączności internetowej, która w najbliższym czasie będzie się opierać na łączach radiowych, należy się spodziewać w najbliższych latach budowy kolejnych obiektów radiokomunikacyjnych - źródeł emisji pól elektromagnetycznych do środowiska. W ramach rozwoju sieci przesyłowej realizuje się wzmocnienie krajowego systemu elektroenergetycznego poprzez budowę nowej dwutorowej linii elektroenergetycznej o napięciu 400 kV relacji Poznań Plewiska - Ostrów Wlkp. po wcześniej uzgodnionej trasie. Linia ta będzie bardzo ważnym elementem krajowego systemu elektroenergetycznego sieci przesyłowej o napięciu 400 KV łączącym elektrownię Bełchatów z zachodnią częścią kraju. Fragment linii 400 kV przebiegać będzie przez powiat krotoszyński, przez północno-wschodni kraniec gminy Koźmin Wlkp., w rejonie wsi Borzęcice i wschodni kraniec gminy Krotoszyn (tereny leśne). Z przeprowadzonych obliczeń wynika, że realizacja inwestycji wymaga zachowania w jej sąsiedztwie terenu wolnego od zabudowy mieszkaniowej o szerokości do 56 m (po 28 m od osi linii). Dokładna szerokość tej strefy powinna zostać wyznaczona po opracowaniu projektów budowlanych linii 400 kV. W rejonie Koźmina Wlkp. planowana jest budowa stacji elektroenergetycznej 110 kV, przy istniejącej stacji przewoźnej na terenie wsi Biały Dwór. Konieczna jest poprawa stanu linii 110 kV Milicz-Krotoszyn oraz modernizacje niektórych stacji transformatorowych. Inwestycje te nie będą miały wpływu na środowisko. 5.5.3 Przyjęte cele i priorytety Głównym celem w zakresie ochrony przed polami elektromagnetycznymi jest wynikające z ustawy Prawo ochrony środowiska dążenie do utrzymania poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub, co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszanie pól elektromagnetycznych, co najmniej do dopuszczalnych, jeśli nie są one dotrzymane. Priorytetem jest cel określony w Polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 oraz w Programie ochrony środowiska województwa wielkopolskiego - zintensyfikowanie badań kontrolnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz opracowanie i wdrożenie bazy danych o polach elektromagnetycznych w środowisku. Cel ten realizowany będzie przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska pod warunkiem wyposażenia w odpowiednią aparaturę kontrolno-pomiarową. Rola powiatu w tym zakresie powinna polegać na współpracy z służbami kontrolno-pomiarowymi i identyfikowaniu miejsc wymagających badań Jako kolejny cel należy przyjąć zasadę nie wprowadzania zabudowy mieszkaniowej (i innej wymagającej ochrony ze względu na długotrwałe przebywanie ludzi) na tereny zagrożone wystę2 wg rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). 3 M. Szuba z zespołem: “Linie i stacje elektroenergetyczne w środowisku człowieka”, “EKO-MARK” Wrocław-Warszawa 1998 172 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego powaniem pól elektromagnetycznych o poziomach przekraczających poziomy dopuszczalne. Dotyczy to głównie terenów w otoczeniu linii elektroenergetycznych o napięciu 110 kV i wyższym. Dla realizacji tych celów wprowadza się następujące działania: 1. współpraca z służbami kontrolno-pomiarowymi i identyfikowanie miejsc wymagających badań poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku, współpraca przy inwentaryzacji źródeł pól elektromagnetycznych. 2. bezwzględne przestrzeganie przez samorząd gminny i powiatowy wymagań ustawy Prawo ochrony środowisko dotyczących prowadzenia procedur ocen oddziaływania na środowisko podczas ustalania warunków zabudowy oraz udzielania pozwoleń na budowę dla stacji i linii elektroenergetycznych o napięciu znamionowym 110 kV i wyższym oraz dla urządzeń radiowych i radiokomunikacyjnych i radiolokacyjnych o równoważnej mocy promieniowanej izotropowo równej 15 W i wyższej, 3. lokalizowanie obiektów emitujących pola elektromagnetyczne w sposób nie powodujący przekroczenia standardów jakości środowiska – ograniczanie ponadnormatywnych oddziaływań pól elektroenergetycznych do miejsc niedostępnych dla ludności, 4. lokalizację linii elektroenergetycznych o napięciu 110 kV i wyższym poza terenami przeznaczonymi pod zabudowę mieszkaniową, 5. lokalizacja zabudowy mieszkaniowej w najbliższym otoczeniu linii elektroenergetycznych o napięciu 110 kV wyłącznie po wcześniejszych pomiarach pól elektromagnetycznych, 6. uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego tras przebiegu linii elektroenergetycznych wysokich napięć poprzez pozostawienie w ich sąsiedztwie przestrzeni wolnych od zabudowy, wokół planowanej linii elektroenergetycznej 400 kV utrzymanie terenów wolnych od zabudowy w zasięgu co najmniej 28 m od osi linii - dokładna szerokość tej strefy powinna zostać wyznaczona po opracowaniu projektów budowlanych linii 400 kV, 7. egzekwowanie obowiązku uzyskania pozwoleń na emisję pól elektromagnetycznych do środowiska przed rozpoczęciem eksploatacji instalacji, 8. egzekwowanie przez organy administracji pomiarów pól elektromagnetycznych po uruchomieniu urządzeń, do których inwestorzy zobowiązani są na mocy przepisów Prawa ochrony środowiska, Biorąc pod uwagę fakt, że w powiecie krotoszyńskim znajdują się tereny o szczególnych walorach krajobrazowych, szczególną uwagę należy zwrócić na dodatkowy aspekt budowy linii elektroenergetycznych i obiektów radiokomunikacyjnych i radiowych, jakim jest wpływ wysokich konstrukcji wsporczych na krajobraz. W związku z tym: • w celu ochrony krajobrazu przed negatywnym oddziaływaniem linie elektroenergetyczne, stacje nadawcze radiowo-telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowej i inne obiekty radiokomunikacyjne, należy lokalizować poza miejscami objętymi szczególną ochroną, z uwzględnieniem zakazów wynikających z aktów prawa miejscowego powołujących określone formy ochrony przyrody i w taki sposób aby ich wpływ na krajobraz był jak najmniejszy, • należy wprowadzić zasadę, że, jeśli w bliskim sąsiedztwie planowana jest lokalizacja kilku obiektów radiowo telewizyjnych, lub obiektów radiokomunikacyjnych, to muszą one być lokalizowane na jednej konstrukcji wsporczej. 5.5.4 Lista przedsięwzięć przewidzianych do realizacji w ramach Programu 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 0 1 2 Potencjalne źródła finansowania 13 14 15 Ocena ważności w hierarchii zadań 2 Szacunkowe nakłady 1 Termin realizacji Cel przedsięwzięcia Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna / Jednostki współpracujące 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 L.p. Rodzaj przedsięwzięcia Tabela 55. 16 Zadania własne 173 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 1 P Współpraca ze służbami kontrolno- zarząd popomiarowymi w zakresie nadzoru wiatu/ WIOŚ, nad obiektami emitującymi pola WSSE elektromagnetyczne. Zadania koordynowane Brak Wytyczne dla gmin 1 2 P Współpraca ze służbami kontrolnopomiarowymi w zakresie nadzoru nad obiektami emitującymi pola elektromagnetyczne. P Wprowadzenie do planów zagospo- gminy/ darowania przestrzennego zasad lokalizacji instalacji emitujących fale elektromagnetyczne (między innymi w sposób nie kolidujący z walorami krajobrazowymi oraz nie powodujący konieczności stawiania nadmiernej ilości konstrukcji wsporczych) WIOŚ/ WSSE, zarząd powiatu, gminy 5.5.5 Wytyczne do sporządzania programów gminnych Gminne programy ochrony środowiska powinny uwzględniać cele określone w powiatowym programie ochrony środowiska. W szczególności w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz w wydawanych decyzjach o warunkach zabudowy powinny być uwzględniane następujące działania: 1. lokalizacja terenów zabudowy mieszkaniowej lub innej przeznaczonej na stały pobyt ludzi w pobliżu linii elektroenergetycznych o napięciu 110 kV powinna być poprzedzona badaniami poziomu pól elektromagnetycznych w środowisku, 2. w zasięgu do 28 m od osi linii projektowanej elektroenergetycznej 400 kV należy zachować teren wolny od zabudowy mieszkaniowej lub innej przeznaczonej na stały pobyt ludzi, 3. w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego zaleca się wskazywać tereny, na których ze względu na ochronę krajobrazu, niedopuszczalna będzie budowa urządzeń radiokomunikacyjnych wymagających wysokich konstrukcji wsporczych, takich jak np. stacje bazowe telefonii komórkowej, nadajniki radiowo-telewizyjne, które mogą mieć wpływ na utratę walorów krajobrazowych terenu, 4. ze względu na ochronę krajobrazu należy minimalizować liczbę wysokich konstrukcji antenowych i lokalizować urządzenia nadawcze kilku użytkowników na jednej konstrukcji wsporczej. 5.6. Chemikalia w środowisku, poważne awarie przemysłowe, klęski żywiołowe 5.6.1 Analiza stanu istniejącego Wraz z upływem lat wzrasta wpływ substancji chemicznych na środowisko, przy czym główne zagrożenia powodują trucizny pochodzące z działalności człowieka (spowodowane skażeniem środowiska przyrodniczego przez człowieka, zagrożeniem związanym z wprowadzaniem do obrotu substancji chemicznych). Na niebezpieczeństwo narażone są oprócz ludzi także poszczególne komponenty środowiska przyrodniczego: woda, powietrze, gleba, rośliny i zwierzęta. Bezpieczeństwo ekologiczne to utrzymanie na odpowiednim poziomie różnorodności biologicznej, krajobrazowej, zwiększenie skali rekultywacji obszarów zdewastowanych i zdegradowanych oraz zapobieganie pogarszaniu się jakości środowiska. Bezpieczeństwo zarówno chemiczne jak i biologiczne odgrywa dużą rolę w realizacji celów w zakresie bezpieczeństwa ekologicznego. Bezpieczeństwo chemiczne oznacza wprowadzenie kontroli zagrożeń dla środowiska związanych przede wszystkim z awariami przemysłowymi z udziałem niebezpiecznych substancji chemicznych i obejmuje kwestie: rozpoznawania miejsc i charakteru potencjalnych zagrożeń, opracowanie właściwych planów operacyjnych na wypadek awarii przemysłowych i transportowych oraz posiadanie sprawnego sytemu ratowniczego. Dynamiczny rozwój gospodarczy powoduje, że wszystkie elementy tego systemu powinny być w sposób ciągły aktualizowane, a ze względu na 174 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego wymóg rozpoznania możliwych skutków i zagrożeń, niezbędne jest ciągłe monitorowanie sytuacji oraz działania profilaktyczne (wśród nich oceny ryzyka i raporty bezpieczeństwa). Obecnie środki chemiczne stosowane są powszechnie m. in. w gospodarstwach domowych, w przemyśle, w produkcji farmaceutyków. Na szeroką skalę stosowane są chemikalia w rolnictwie pod postacią pestycydów, nawozów sztucznych. W obrocie znajdują się olbrzymie ilości substancji chemicznych (w tworzywach sztucznych, ubraniach, żywności, materiałach budowlanych, farbach, kosmetykach, środkach piorących itd.), a corocznie trafia do obrotu wiele nowych związków chemicznych. Szkodliwość substancji dla człowieka i środowiska może powodować ich niewłaściwe stosowanie, przechowywanie, opakowanie czy transport. W związku z powyższym koniecznym stało się opracowanie i wydanie w kraju odpowiednich przepisów prawnych, normujących proces i metody oceny bezpieczeństwa, potencjalnych źródeł poważnych awarii, stwarzających potencjalne poważne zagrożenie dla ludzi i środowiska. Rolniczo – przemysłowy charakter Powiatu Krotoszyńskiego może spowodować, że niewłaściwa gospodarka chemikaliami może przyczynić się do powstania skutków w środowisku niemożliwych do usunięcia w wyniku działalności człowieka. Wymogi, co do postępowania z substancjami chemicznymi zostały określone w ustawie z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 11, poz. 690 ze zmianami). Celem niniejszej ustawy jest ochrona człowieka i środowiska przed szkodliwym wpływem substancji i preparatów chemicznych. Ustawa obejmuje zagadnienia związane ze stosowaniem lub wprowadzaniem do obrotu substancji chemicznych, a także m. in. podstawowe obowiązki dotyczące np. informowania o niebezpiecznych preparatach, badania substancji i preparatów chemicznych, czy oznakowania, opakowania, obrotu i stosowania substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych. Wszystkie substancje i preparaty podlegają klasyfikacji pod względem stwarzanych przez nie zagrożeń dla zdrowia i życia człowieka lub środowiska, określając przy tym kategorię zagrożenia. Dla substancji lub preparatów chemicznych istnieje obowiązek sporządzenia karty charakterystyki, stanowiącej zbiór informacji o ich niebezpiecznych właściwościach. Na producencie lub importerze substancji ciąży obowiązek przed wprowadzeniem do obrotu nowej substancji (nie znajdującej się na liście substancji chemicznych występujących w produkcji lub obrocie) jej zgłoszenia do Inspektora do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych. Znaczące zmiany do polskiego prawa dotyczącego substancji chemicznych i produktów wprowadziła także ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627 ze zmianami). Wprowadzanie do środowiska wytwarzanej, wykorzystywanej lub transportowanej substancji jest dopuszczalne wyłącznie w zakresie, w jakim jest to konieczne w związku z charakterem prowadzonej działalności i jest to podstawowa zasada wymagana powyższą ustawą. Ponadto przepisy zabraniają (z wyjątkiem przypadków w nich określonych) wprowadzania do obrotu lub ponownego wykorzystywania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska, do których zaliczone zostały: PCB (szeroko rozumiane), azbest i dwutlenek tytanu (a także produkty lub odpady zawierające ten związek). Wykorzystywanie, przemieszczanie i eliminowanie tych substancji jest uwarunkowane szczególnymi środkami ostrożności. Przy czym wykorzystywane substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska podlegają sukcesywnej eliminacji. Wraz ze stosowaniem substancji i preparatów chemicznych związany jest problem wystąpienia poważnych awarii. Ustawa Prawo Ochrony Środowiska jest podstawowym aktem prawnym zawierającym przepisy ogólne, instrumenty prawne służące zapobieganiu i przeciwdziałaniu poważnym awariom, a także obowiązki zakładów i organów administracji związane z awarią przemysłową i współpracę międzynarodową w przypadku, gdy skutki awarii mogą mieć zasięg transgraniczny. To na prowadzącym zakład zwiększonego lub dużego ryzyka wystąpienia awarii spoczywają główne obowiązki związane z awariami przemysłowymi, a także na organach Państwowej Straży Pożarnej i Wojewodzie. Ustawa POŚ definiuje poważną awarię jako „zdarzenie, w szczególności emisję, pożar lub eksplozję, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w którym występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzących do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska, lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem", czyli do poważnych awarii zaliczane są najczęściej zdarzenia, które są wynikiem awarii w zakładach przemysłowych używających do procesów produkcyjnych substancji i preparatów chemicznych takich jak: środki toksyczne, łatwopalne, wybuchowe. Oprócz ww. sytuacji do poważnych awarii może dojść także w przypadku kolizji drogowej czy katastrofy kolejowej. 175 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Ustawodawstwo polskie, w zakresie wdrażania systemu przeciwdziałania poważnym awariom, wydało szereg przepisów wykonawczych, a w szczególności następujące rozporządzenia: • Ministra Gospodarki dotyczące: raportów o bezpieczeństwie, wewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych oraz zewnętrznych planów operacyjno-ratownicznych, • Ministra Gospodarki dotyczące: rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, • Ministra Środowiska dotyczące: zakresu informacji wymaganych do podania do publicznej wiadomości, kryteriów poważnej awarii, zakresu informacji w zgłoszeniu o poważnej awarii i terminu wykonania procedury zgłoszenia awarii oraz szczegółowego zakresu informacji, wymaganych do podania do publicznej wiadomości. Zagrożenie pożarowo-wybuchowe i chemiczne na terenie Powiatu Krotoszyńskiego wynika z nagromadzenia substancji chemicznych (np. toksycznych środków przemysłowych), warunków ich magazynowania, stosowania w procesach technologicznych oraz transportu tych substancji, zatem poważne awarie mogą być związane m. in. z: • transportem drogowym i kolejowym substancji niebezpiecznych, • magazynowaniem i stosowaniem w instalacjach technologicznych substancji niebezpiecznych, • magazynowaniem i dystrybucją produktów ropopochodnych, • niewłaściwym postępowaniem z odpadami zawierającymi substancje niebezpieczne. Zagrożenia toksycznymi środkami przemysłowymi wynikają z nagromadzenia i stosowania w zakładach substancji niebezpiecznych – głównie amoniaku, propan-butan. Awarie zbiorników magazynowych i instalacji technologicznych z substancjami niebezpiecznymi mogą spowodować zniszczenie życia biologicznego w zbiornikach wodnych, przenikanie tych substancji do gruntu i wód gruntowych. Na terenie Powiatu Krotoszyńskiego żaden z zakładów nie został zakwalifikowany jako zakład o dużym lub zwiększonym zagrożeniu wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. W związku z tym żaden z zakładów na terenie Powiatu Krotoszyńskiego nie jest zobowiązany do opracowania wewnętrznego planu operacyjno-ratunkowego (w myśl art. 261 ustawy POŚ). Natomiast rozlewnia Gazu KROGAZ w Krotoszynie posiada opracowany Plan Zapobiegania Awariom. Z uwagi na charakter i zakres prowadzonej działalności potencjalnym źródłem wystąpienia zagrożenia dla środowiska naturalnego na terenie Powiatu Krotoszyńskiego są obiekty zaliczone do potencjalnych sprawców awarii, w tym: • obiekty wykorzystujące do celów chłodniczych amoniak, • obiekty związane z dystrybucją i magazynowaniem paliw, • wysypiska. W latach 1999-2001 na terenie Powiatu Krotoszyńskiego nie wystąpiły zdarzenia stwarzające zagrożenie dla środowiska. Zanieczyszczenie np. wód podziemnych substancjami ropopochodnymi należy do najgroźniejszych zjawisk w środowisku wodnym z uwagi na skutki zanieczyszczenia, zagrożenie dla ujęć wody oraz trudności z usuwaniem samego zanieczyszczenia. Zanieczyszczenie ww. substancjami związane jest głównie z lokalizacją baz i stacji paliw oraz z nieprawidłowym ich transportem, magazynowaniem oraz dystrybucją. Na terenie Powiatu Krotoszyńskiego są jednostki, których działalność może spowodować poważne awarie, np. stacje i magazyny paliw. Istniejące na terenie powiatu stacje paliw płynnych, są systematycznie modernizowane i zabezpieczane zgodnie z najnowszymi i dostępnymi technologiami. Na liście potencjalnych sprawców awarii w powiecie występują przede wszystkim zakłady: branży mleczarskiej z uwagi na stosowanie amoniaku (np. Koźmińska Spółdzielnia Mleczarska, Zakłady Mleczarskie NUTRICIA Sp. z o.o. w Krotoszynie) oraz Zakłady Mięsne Krotoszyn, wykorzystujące do celów chłodniczych amoniak. Bardzo groźne mogą być w skutkach obecne tendencje związane z działalnością i zagospodarowaniem terenów na obszarach ochronnych i wododziałowych gminy Krotoszyn. Szczególnym przypadkiem obszaru zasobowego wód podziemnych jest Główny Zbiornik Wód Podziemnych (GZWP „309”QM) w granicach obszaru najwyższej ochrony (ONO), położony na terenie gminy Krotoszyn i gminy Zduny, który jest narażony na degradację antropogeniczną. Dużym zagrożeniem dla środowiska i zdrowia ludzi jest nieprawidłowe zagospodarowanie odpadów powstałych w wyniku zastosowania chemicznych środków ochrony roślin. Na terenie powiatu znajdowały się 2 mogilniki, przeznaczone do składowania przeterminowanych i niewyko- 176 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego rzystanych środków chemicznych stosowanych w produkcji rolnej. Oba obiekty zostały już zrekultywowane. Problematyka wystąpienia awarii wiąże się również z przewozem materiałów niebezpiecznych (w opakowaniach i zbiornikach o różnej pojemności), jako jednym z elementów szeroko przyjętego bezpieczeństwa w działalności gospodarczej. W momencie wystąpienia katastrofy i uszkodzenia pojemników może dojść do masowego porażenia ludzi i zwierząt, a także do degradacji środowiska naturalnego. Zjawisko to jest o tyle niepokojące, że w przypadku magazynowania istnieje możliwość przewidywania rozmiarów i miejsca ewentualnego zdarzenia natomiast w przypadku transportu występują większe trudności. W zależności od rodzaju i ilości przewożonych środków oraz panujących warunków meteorologicznych zasięg oddziaływania zagrożenia może mieć od kilku do kilkunastu kilometrów. Poważnym źródłem zagrożenia dla powiatu mogą być przewożone przez teren materiały tj. chlor, kwas siarkowy, dwutlenek siarki itp. zarówno transportem drogowym (przewóz materiałów niebezpiecznych występuje na drodze krajowej nr 440 Trzebnica-Jarocin, dalej na drogach kategorii dróg powiatowych i gminnych), jak i kolejowym. Szlaki komunikacji kolejowej z racji dużej masy przewożonych towarów, w tym również środków chemicznych o właściwościach toksycznych, stanowią poważne zagrożenie dla otoczenia w przypadku katastrofy kolejowej. Z analizy katastrof kolejowych, połączonych z wystąpieniem zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego oraz środowiska (przewożone niebezpieczne materiały), jakie wydarzyły się w ostatnich latach zarówno w kraju, jak i zagranicą wynika, że mają one miejsce na stacjach kolejowych lub rozrządowych oraz w ich sąsiedztwie. Uwzględniając powyższe informacje i przy takim nasyceniu niebezpiecznymi środkami chemicznymi oraz przy obecnym przebiegu szlaków kolejowych w powiecie każda awaria, wypadek lub katastrofa może wypełnić znamiona wystąpienia poważnej awarii. Na terenie Powiatu Krotoszyńskiego, poza J. Odrzykowskim w Krotoszynie, nie ma większych zbiorników wodnych. Sytuacja ta jest bardzo niekorzystna ze względu na nieuregulowany odpływ wody ze zlewni. Rozwiązaniem w takiej sytuacji jest budowa zbiorników małej retencji. Mając powyższe na względzie w Powiecie Krotoszyńskim został opracowany program budowy zbiorników zaporowych o pojemności do 5 mln m3 w latach 1997 – 2015. Przewiduje on budowę 2 zbiorników na terenie powiatu krotoszyńskiego. Są to: zbiornik w Sulmierzycach i Orla Klatka w gm. Koźmin Wlkp. Do chwili obecnej nie wybudowano żadnego zbiornika ze względu na brak środków finansowych. Jednakże należy zwrócić uwagę na potencjalne zagrożenie, jakie dla wód stanowią katastrofy i awarie urządzeń technicznych, jak również uszkodzenia budowli hydrotechnicznych. Budowle wodne służą regulacji zasobów wodnych, przez co niezależnie od ich funkcji, oddziaływają na środowisko naturalne i stanowią o kierunku zmian w nim zachodzących. Zasadnicze funkcje obiektów budowlanych piętrzących wodę to stabilizacja stosunków wodnych, zwiększenie retencji i zapewnienie ochrony przed klęską powodzi. Oddziaływanie na środowisko naturalne tych budowli eksploatowanych w warunkach normalnych to sprawa jego właściwego utrzymania, zapewniająca równowagę środowiska. Biorąc pod uwagę parametry techniczne (wysokość piętrzenia, powierzchnię zalewu, objętość) należy mieć na uwadze potencjalne zagrożenie środowiska naturalnego na wypadek jego awarii lub zniszczenia. Odrębne zagrożenie dla środowiska oraz zdrowia i życia ludzi stanowi możliwość wystąpienia klęsk żywiołowych, które w Powiecie Krotoszyńskim najczęściej mogą być spowodowane powodzią, pożarami lasów czy odpadów. Na terenie powiatu zagrożenia powodziowe mogą wystąpić w przypadku niekorzystnych zjawisk hydrologicznych – powodzi opadowych i roztopowych. Do najbardziej zagrożonych powodziowo terenów w Powiecie Krotoszyńskim ze względu na możliwość wystąpienia intensywnych opadów deszczu należą: • Kuklinów rzeka Orla obszar zalewowy 200 ha, • Długołęka rzeka Radęca obszar zalewowy 200 ha, • Sulmierzyce rzeka Czarna Woda obszar zalewowy 100 ha, • Łagiewniki rzeka Ochla obszar zalewowy 100 ha, • Wielowieś rzeka Orla obszar zalewowy 30 ha, Wskazane tereny zalewowe nie stanowią zagrożenia dla ludności, gospodarstw rolnych itp. z uwagi na to, że są to naturalne poldery zalewowe. Gwałtowne opady deszczu powodują niekiedy lokalne niektórych obiektów, co spowodowane jest nieodpowiednim stanem instalacji wodno-kanalizacyjnej odprowadzającej wody deszczowe. 177 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Z uwagi na to, że na terenie Powiatu Krotoszyńskiego nie występują większe rzeki, które mogłyby stwarzać zagrożenie dla poszczególnych miejscowości nie ma potrzeby budowania umocnień w postaci wałów przeciwpowodziowych. W przypadku wezbrania wód w rzekach naturalne tereny zalewowe w wystarczającym stopniu przyjmują nadmiar wód nie powodując podtopień gospodarstw rolnych. W ostatnich latach pomimo zagrożeń wystąpienia pożarów w kompleksach leśnych, spowodowanych nadmiernym obniżeniem poziomu wilgotności ściółki leśnej szczególnie w okresach letnich, zjawisko to na terenie powiatu występowało o charakterze lokalnym i nie doszło do rozprzestrzeniania się ognia, które mogłoby spowodować zagrożenie na szerszą skalę. Na terenie Powiatu Krotoszyńskiego 5 gmin posiada składowiska odpadów komunalnych, tj.: • gm. Krotoszyn miejscowość Krotoszyn, • gm. Sulmierzyce miejscowość Sulmierzyce, • gm. Koźmin Wlkp. miejscowość Orla, • gm. Zduny miejscowość Konarzew, • gm. Rozdrażew miejscowość Chwałki. Ochrona środowiska przed poważną awarią oznacza zapobieganie zdarzeniom mogącym powodować awarię oraz ograniczenie jej skutków dla ludzi i środowiska. Zagrożenie dla środowiska o charakterze awaryjnym może wystąpić na składowiskach odpadów komunalnych na skutek: • pożaru, wywołanego samozapłonem lub wywoływanego umyślnymi podpaleniami, • wybuchu metanu powstającego w wyniku beztlenowego rozkładu, • niekontrolowanego zanieczyszczenia wód podziemnych i powierzchniowych na skutek uszkodzenia uszczelnienia składowiska lub systemu drenażu. Składowane odpady paląc się wydzielają do atmosfery różnego rodzaju substancje, w tym substancje trujące, duże ilości dymu oraz substancje o nieprzyjemnym zapachu pochodzącego głównie ze spalania substancji zawierających białko zwierzęce. Szczególnie niebezpieczne zarówno dla środowiska jak i dla zdrowia ludzi są substancje powstające w wyniku palenia się tworzyw sztucznych, w tym najbardziej niebezpieczne to dioksyny, działające na organizmy żywe już w bardzo małych stężeniach i kumulujące się w organizmach. Źródłem zagrożenia wystąpienia awarii mogą także stać się wydzielające w trakcie rozkładu składowanych odpadów gazy. Szczególne zagrożenie stwarza powstający w wyniku beztlenowego rozkładu metan. Tworzy on, w szerokim zakresie od 5 - 15% metanu, w mieszaninie z powietrzem mieszankę wybuchową. Może przenikać przez warstwy odpadów oraz gleby do tworzących się na składowisku komór powietrznych, a także do znajdujących się w obrębie składowiska obiektów budowlanych stwarzając zagrożenie wybuchowe. Istotne zagrożenie stanu środowiska w powiecie stanowi wysypisko śmieci m. Krotoszyn. Obiekt funkcjonuje od 1976 roku w dawnych wyrobiskach gliny. Zagrożenie wysypiska dla jakości wód wynika przede wszystkim z faktu, iż nie jest uszczelnione od podłoża, co umożliwia migrację zanieczyszczeń do gruntu i stwarza zagrożenie dla zasobów wód podziemnych. 5.6.2 Przewidywane kierunki zmian Wszystkie elementy stanowiące o bezpieczeństwie zarówno chemicznym jak i biologicznym muszą być traktowane jako jeden z warunków prawidłowego podejścia do planów zagospodarowania przestrzennego poszczególnych terenów. Prawidłowa gospodarka przestrzenna realizowana na obszarze powiatu powinna w pełni uwzględniać ochronę istniejącego systemu ekologicznego, a także eliminować wszystkie zagrożenia mogące zakłócać jego funkcjonowanie. Polityka przestrzenna gmin na terenie Powiatu Krotoszyńskiego prowadzona jest w kierunku zmniejszenia zagrożenia dla środowiska oraz zdrowia i życia ludzi, co wynika z zapisów w studiach uwarunkowań. Wszystkie gminy tworzące Powiat Krotoszyński mają wypracowaną wizję i określone długoletnie cele rozwoju uwzględniające bezpieczeństwo społeczeństwa je zamieszkującego. Racjonalna gospodarka chemikaliami w Powiecie Krotoszyńskim powinna polegać m. in. na: • ochrony zdrowia człowieka i ochrony środowiska przed niekorzystnym oddziaływaniem chemikaliów i procesów, w których są one stosowane; • zapobiegania i przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym oraz katastrofom, w szczególności transportowym; • poprawa stanu technicznego tras transportowych, mająca m.in. na celu ograniczenie występowania katastrof transportowych. 178 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Problematyka wystąpienia awarii wiąże się z przewozem materiałów niebezpiecznych. Zjawisko to jest o tyle niepokojące, że w przypadku transportu występują większe trudności z przewidywaniem rozmiarów i miejsca ewentualnego zdarzenia. Zagrożenie to powinno być minimalizowane poprzez wyznaczanie stosownych tras przeznaczonych do przewozu substancji niebezpiecznych. W związku z tym w powiecie przewiduje się wyprowadzenie ruchu tranzytowego poza granice miast: budowa obwodnicy dla miasta Zduny ciąg drogi krajowej nr 440, budowa obwodnicy dla miasta Koźmin Wlkp. ciąg drogi krajowej nr 440, budowa obwodnicy dla miasta Sulmierzyce. Przewidywane zmiany związane są także z retencją wód i budową zbiorników dolinowych, służących regulacji zasobów wodnych: zbiornik retencyjny Sulmierzyce na rzece Czarna Woda, zbiornik retencyjny Unisław i Klatka na rzece Orla, zbiornik retencyjny Kromolice na rzece Radęca. Istotnym kierunkiem działań będzie wdrażanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej (KDPR) oraz edukacja ekologiczna rolników, mająca na celu kształtowanie właściwej postawy rolników wobec obowiązującego prawa oraz uczącą jak ograniczać ujemne oddziaływanie rolnictwa na środowisko. Przewiduje się większe zainteresowanie gmin i powiatu ustalaniem właściwych kierunków, z punktu widzenia unikania zagrożeń dla jakości wód, gleb, powietrza. We wszystkich gminach Powiatu są utworzone i prężnie działają struktury Ochotniczych Straży Pożarnych. Na szczeblu Powiatu zadania pełni Powiatowy Komendant Państwowej Straży Pożarnej. W każdej z gmin utworzone zostały struktury organizacyjne obrony cywilnej, w których rolę szefa spełnia Burmistrz lub Wójt. W skład tych struktur wchodzą terenowe formacje obrony cywilnej i zakładowe formacje obrony cywilnej. Szczegółowe dane dotyczące obrony cywilnej są objęte klauzulą „poufne”, stąd nie mogą stanowić informacji w dokumentach udostępnianych publicznie. 5.6.3 Przyjęte cele, priorytety i limity wynikające z dokumentów rządowych, terminy ich uzyskania Zarówno cele średniookresowe, priorytety, limity i okresy ich uzyskania wynikają z opracowanych i zatwierdzonych dokumentów: • Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; • Programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 2002 – 2010, • Strategii rozwoju dla województwa wielkopolskiego. Racjonalna gospodarka chemikaliami musi uwzględniać przede wszystkim działania dążące do: • ochrony zdrowia człowieka i ochrony środowiska przed niekorzystnym oddziaływaniem chemikaliów i procesów, w których są one stosowane; • pełnego dostępu społeczeństwa do informacji o chemikaliach, na których działanie jest narażone; • oszacowania rodzajów i wielkości ryzyka związanego ze stosowanymi chemikaliami; • redukcji obecności dioksyn i PCB w środowisku oraz w produktach żywnościowych i paszy; • zmniejszenia zagrożeń związanych ze stosowaniem pestycydów, poprzez zakaz lub ostre ograniczanie wprowadzania na rynek i wykorzystywania najbardziej niebezpiecznych i ryzykownych oraz zapewnienie, że w odniesieniu do pozostałych wykorzystywana jest najlepsza praktyka ich stosowania oraz sprawny atestowany sprzęt dozujący; • zapobiegania i przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym oraz katastrofom, w szczególności transportowym; • poprawa stanu technicznego tras transportowych, mająca m.in. na celu ograniczenie występowania katastrof transportowych; • organizację właściwych struktur szybkiego powiadamiania o wystąpieniu poważnej awarii, czy klęski żywiołowej; • przeciwdziałanie wystąpieniom klęsk żywiołowych poprzez właściwe organizowanie struktur porządkowo – kontrolnych i szybkiego reagowania oraz modernizację urządzeń zabezpieczających; • skuteczne usuwanie skutków wystąpienia klęsk żywiołowych; 179 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • prawidłowej polityki przestrzennej zapewniającej w planowaniu przestrzennym uwzględnianie uwarunkowań maksymalnego bezpieczeństwa społeczeństwa oraz minimalizacji wystąpienia ryzyka. Cel średniookresowy do 2010roku: Konieczność likwidacji i przeciwdziałanie powstawaniu bezpośrednich zagrożeń dla zdrowia i życia ludzi oraz jakości środowiska, przeciwdziałanie postępującej degradacji walorów przyrodniczych regionu oraz pogarszaniu jakości życia jego mieszkańców, zapobieganie możliwości wystąpienia klęsk żywiołowych w szczególnie powodzi. Eliminowanie i zmniejszanie skutków dla mieszkańców i środowiska z tytułu poważnych awarii przemysłowych oraz poprawa zewnętrznej i wewnętrznej dostępności transportowej powiatu poprzez optymalne wykorzystanie istniejącej infrastruktury, modernizację i rozbudowę urządzeń i tras komunikacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem rozwiązań zmniejszających lub eliminujących szkodliwy wpływ transportu na środowisko. Priorytety do 2010 roku: 1. Sporządzenie Powiatowego planu zarządzania ryzykiem. 2. Wykreowanie właściwych zachowań społeczeństwa w sytuacji wystąpienia zagrożeń dla środowiska z tytułu awarii przemysłowych, w tym transportu materiałami niebezpiecznymi. 3. Zwiększenie płynności i przepustowości tras transportowych. 4. Podwyższenie standardów technicznych infrastruktury drogowej. 5. Eliminacja ruchu drogowego o charakterze tranzytowym z centrów miast (budowa obwodnic). 6. Przestrzeganie zasad kwalifikacji pojazdów do ruchu drogowego. 7. Edukacja ekologiczna mieszkańców. 8. Kontynuowanie poprawy zabezpieczenia ludności przez powodzią. 9. Kontynuowanie budowy systemu ochrony przed poważnymi awariami i poważnymi awariami przemysłowymi. 10. Wdrażanie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej 11. Zorganizowanie i wdrażanie kompleksowego systemu ochrony przeciwpowodziowej. Zadania na lata 2003 – 2006 1. Podejmowanie przedsięwzięć z zakresu ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa 2. Opracowanie programu informowania społeczeństwa o poważnych awariach i edukacji w tym zakresie obejmującego działania na szczeblu lokalnym. 5.6.4 Przyjęte kryteria wyboru i hierarchizacji przedsięwzięć kryteria wyboru priorytetów Wśród najważniejszych kryteriów ekologicznych w perspektywie do 2010 roku, branych pod uwagę przy formułowaniu priorytetów w skali powiatu, należy wymienić: • Zadania i kierunki wynikające z Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010; • Zadania i kierunki wynikające z Programu ochrony środowiska województwa wielkopolskiego na lata 2002 – 2010, Strategii rozwoju dla województwa wielkopolskiego, • Wymogi wynikające z obowiązujących przepisów; • Wynegocjowane przez Polskę okresy przejściowe dot. implementacji dyrektyw UE; • Dysproporcję pomiędzy stanem wymaganym a aktualnym; • Szczególne potrzeby regionu (powiatu) w zakresie osiągnięcia rozwoju zrównoważonego; • Likwidację lub zmniejszenie oddziaływania tzw. gorących punktów na środowisko i człowieka; • Ponadlokalny wymiar przedsięwzięcia; • Możliwość uzyskania zewnętrznego wsparcia finansowego; • Obecne zaawansowanie inwestycji; • Wielokrotna korzyść z tytułu realizacji przedsięwzięcia. 180 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 5.6.5 Zhierarchizowana lista przedsięwzięć własnych i koordynowanych, w podziale na inwestycyjne i pozainwestycyjne, przewidzianych do realizacji w ramach Programu w perspektywie wieloletniej 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 0 1 2 Potencjalne źródła finansowania 13 14 15 Ocena ważności w hierarchii zadań 2 Szacunkowe nakłady 1 Termin realizacji Cel przedsięwzięcia Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna / Jednostki współpracujące 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 L.p. Rodzaj przedsięwzięcia Tabela 56. Przedsięwzięcia ukierunkowane na ograniczenie stosowania chemikaliów, wystąpienia poważnych awarii i klęsk żywiołowych w powiecie krotoszyńskim do realizacji w latach 2003-2006, oraz w perspektywie średniookresowej do 2010 r. 16 Zadania własne Opracowanie planu operacyjnego i systemu wymiany informacji i łączności w zakresie ochrony przeciwpowodziowej 1 P 2 Stworzenie systemu informowania społeczeństwa o możliwości P/I wystąpienia zagrożenia związanego z wystąpieniem poważnej awarii lub klęski żywiołowej 3 I Doposażenie w sprzęt ratownictwa ekologicznego formacji Straży Pożarnej 4 P Rozwijanie i aktualizacja informacji o zakładach o zwiększonym i dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii 5 P Badanie przyczyn powstawania oraz sposobów likwidacji skutków poważnych awarii dla środowiska z okresowym sporządzaniem raportów na ten temat 6 P Ćwiczenia realizacji zewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych raz na 3 lata 7 P Upublicznianie informacji na temat poważnych awarii w sposób podnoszący świadomość lokalnych potencjalnie narażonych na skutki omawianych zdarzeń 8 P Wdrożenie instrukcji postępowania ludności na wypadek wystąpienia poważnej awarii 9 Stworzenie systemu informowania P/I społeczeństwa o możliwości wystąpienia zagrożenia zarząd powiatu/ służby i straże powiatowe, gminy, zarząd powiatu/ służby i straże powiatowe, gminy, zarząd powiatu/ gminy 181 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 10 I Budowa parkingu dla pojazdów powypadkowych oraz czasowo wycofanych z ruchu drogowego, ze szczególnym uwzględnieniem przewożących towary niebezpieczne oraz doprowadzenie do utworzenia miejsc tymczasowego magazynowania odpadów powstałych w czasie usuwania skutków poważnej awarii 11 P Sporządzenie powiatowych planów zarządzania ryzykiem Organizacja bazy danych dotyczą12 P/I cych poważnych awarii i klęsk żywiołowych 13 I zarząd powiatu/ gminy Wyposażenie w sprzęt i oprograzarząd pomowanie wykorzystywane do szyb- wiatu/ gminy kiego informowania o wystąpieniu poważnej awarii i kęski żywiołowej Zadania koordynowane 1 Ograniczanie i eliminacja z procesów produkcyjnych substancji cheP/I micznie i biologicznie niebezpiecznych przedsiębiorcy/ wojewoda, zarząd powiatu, gminy Bieżąca aktualizacja tras optymalnych przewozu substancji niebezpiecznych zarządcy dróg/ zarząd powiatu, gminy 2 P 3 P Sporządzenie zewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych zakładów o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii 4 P Kontrola przestrzegania europejskiej umowy „ADR” o przewozie substancji i materiałów niebezpiecznych P Sporządzenie raportów o bezpieczeństwie przez prowadzących zakłady o zwiększonym lub o dużym ryzyku oraz opracowanie wewnętrznego planu operacyjnoratowniczego P Respektowanie zasad obowiązujących przy chemicznej ochronie roślin. Terminowe dokonywanie przeglądów opryskiwaczy P Sporządzanie analiz stanu, wybranych komponentów środowiska z dokonaniem oceny zakresu występujących zagrożeń oraz opracowanie niezbędnych programów naprawczych 5 6 7 Wytyczne dla gmin 1 Stworzenie systemu informowania gminy/ P/I społeczeństwa o możliwości wystąpienia zagrożenia 182 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 2 I 3 P 4 P 5 P Modernizacja i doposażenie w gminy/ sprzęt ratownictwa ekologicznego OSP Zidentyfikowanie przedsiębiorstw gminy/ wykorzystujących substancje niebezpieczne i wykorzystanie wniosków płynących z ich planów operacyjnych do opracowywania i aktualizacji planów zagospodarowania przestrzennego Uwzględnienie w procesie planowa- gminy/ nia przestrzennego i inwestycyjnego zapisów zewnętrznych planów operacyjno - ratunkowych Identyfikacja terenów potencjalnie zagrożonych z tytułu możliwości wystąpienia poważnej awarii lub klęski żywiołowej; 6 P Uwzględnienie zasad bezpieczeństwa transportu substancji niebezpiecznych w projektach organizacji ruchu na drogach gminy 7 P Utrzymanie we właściwym stanie technicznym dróg, którymi przemieszczają się transporty substancji niebezpiecznych gminy/ zarządcy dróg gminy/ zarządcy dróg Opracowanie i realizacja lokalnego gminy/ P/I systemu zagospodarowania padłych zwierząt Budowa chodników wzdłuż dróg gminy/ za9 I rządcy dróg Wspieranie działań na rzecz prawidłowo zagospodarowania 10 P/I obornika, gnojowicy i gnojówki w fermach zwierząt gospodarskich Wsparcie przedsięwzięć dotyczą11 P/I cych usuwania azbestu z obiektów i instalacji budowlanych 8 5.6.6 Wytyczne do sporządzania programów gminnych Do opracowania kompleksowych programów przeciwdziałania poważnym awariom, klęskom żywiołowym, usuwania ich skutków oraz kontroli i monitoringu stosowania chemikaliów niezbędnym jest zdefiniowanie i zidentyfikowanie źródeł mogących stanowić zagrożenie w każdej gminie oraz precyzyjne zdiagnozowanie stanu w tym zakresie na obszarze objętym programem. We wszelkich działaniach programowych należy uwzględnić poszczególne etapy: • Zgromadzenie danych wyjściowych; • Diagnoza stanu – zdefiniowanie problemów; • Określenie celów do osiągnięcia (założenia); • Wybór optymalnych rozwiązań; • Umiejscowienie w czasie i powiązane z niezbędnymi finansami propozycje sekwencji działań wykonawczych. W podstawowych zadaniach mających na celu ochronę przed niekontrolowanym stosowaniem chemikaliów oraz możliwością wystąpienia poważnej awarii lub klęski żywiołowej na obszarach gmin należy uwzględnić: • Zidentyfikowanie jednostek stosujących chemikalia ze szczególnym uwzględnieniem substancji i preparatów niebezpiecznych; • Sposoby zastosowanych zabezpieczeń przed możliwością wystąpienia poważnej awarii i klęski żywiołowej; 183 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • • • • • • • • • • 184 Źródła występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska i sposoby postępowania z nimi; Identyfikację terenów potencjalnie zagrożonych z tytułu możliwości wystąpienia poważnej awarii lub klęski żywiołowej; Identyfikacja sieci transportowych i wynikających z nich zagrożeń z tytułu możliwości wystąpienia katastrof transportowych; Organizacja systemów reagowania, powiadamiania i usuwania skutków wystąpienia poważnych awarii i klęsk żywiołowych; Remonty dróg, których stan zagraża wystąpieniem katastrofy transportowej; Ograniczenia w gospodarowaniu środkami chemicznymi w rolnictwie; Przegląd i przygotowanie organizacyjne oraz sprzętowe struktur OSP, obrony cywilnej oraz komitetów przeciwpowodziowych; Określenie poziomu świadomości społeczeństwa lokalnego w zakresie stosowania chemikaliów i ich oddziaływania oraz reagowania i postępowania w przypadku wystąpienia poważnej awarii i klęski żywiołowej; Edukację ekologiczną społeczeństwa; Budowa chodników wzdłuż dróg gminnych. Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego NARZĘDZIA I INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU 185 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 186 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 6. Narzędzia i instrumenty realizacji Programu 6.1. Narzędzia i instrumenty programowo-planistyczne • studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz plany miejscowe stanowią narzędzia o zupełnie podstawowym znaczeniu; są one sporządzane przez władze gmin i uzgadniane przez starostę; sposób ich opracowania, stopień szczegółowości i zasady współpracy z gminami w trakcie udzielania przez starostę pozwoleń na budowę będą w znacznej części decydowały o możliwości realizacji zapisów Programu; • oceny oddziaływania na środowisko projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego stanowią istotny materiał umożliwiający uzgodnienie planu miejscowego • oceny oddziaływania na środowisko przedsięwzięć inwestycyjnych realizowane w ramach procedury zmierzającej do wydania decyzji o warunkach zabudowy, pozwolenia na budowę, koncesji na poszukiwanie i wydobywanie kopalin, pozwolenia wodno – prawnego, o warunkach prowadzenia robót regulacyjnych wód i melioracyjnych, zatwierdzającej projekt scalania i podziału gruntów, o zmianie lasu na użytek rolny; • programy gospodarki odpadami przedsiębiorstw; 6.2. Narzędzia i instrumenty reglamentujące możliwości korzystania ze środowiska • pozwolenia i decyzje administracyjne na emisję, zintegrowane, wodno-prawne, na wytwarzanie, zbiórkę i recykling odpadów, zobowiązujące do prowadzenia pomiarów • zgłoszenia instalacji nie wymagających pozwoleń dokonywane przez zakłady je eksploatujące; • przeglądy ekologiczne dokonywane w sytuacjach gdy powstają wątpliwości, w przypadku składowisk zawsze; • instrukcje eksploatacji obiektów związanych z gospodarką odpadami; • wymagania kwalifikacyjne stawiane eksploatującym obiekty gospodarki odpadami; • strefy ochrony bezpośredniej i pośredniej ujęć wody; • strefy ograniczonego użytkowania terenu; • ograniczenia lub zakazanie użytkowania niektórych jednostek pływających na wodach stojących; 6.3. Narzędzia i instrumenty finansowe • opłaty za korzystanie ze środowiska; są one ponoszone za: wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pobór wód, składowanie odpadów; ponadto na podstawie ustawy o ochronie przyrody uiszczane są opłaty za wycinkę drzew i krzewów, a na podstawie Prawa geologicznego opłaty za wydobycie kopalin; • opłaty podwyższone za korzystanie ze środowiska uiszczają podmioty korzystające z niego bez uzyskania wymaganego pozwolenia; • wsparcie finansowe przedsięwzięć związanych z ochroną środowiska w drodze udzielania oprocentowanych pożyczek, dopłat do oprocentowania kredytów i pożyczek, udzielania dotacji, wnoszenia udziałów do spółek, nabywania obligacji, akcji i udziałów przez fundusze ochrony środowiska, oraz wsparcie finansowe przez Ekofundusz dysponujący pieniędzmi z ekokonwersji, fundusze Unii Europejskiej (szerzej o nich w dalszym rozdziale), inne pomniejsze fundusze i fundacje wspomagające ochronę środowiska, budżet państwa, budżet samorządu województwa; • wsparcie dla programów dostosowania przedsiębiorstw do wymogów związanych z ochroną środowiska poprzez negocjowanie programów dostosowawczych; starostwo deleguje swojego przedstawiciela do komisji negocjacyjnej; • system materialnych zachęt ( ustawa Prawo ochrony środowiska przewiduje zróżnicowane stawki podatków i innych danin publicznych służące celom ochrony środowiska) dla przedsiębiorców podejmujących się wprowadzania prośrodowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000, EMAS, programach czystej produkcji. 187 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 6.4. Narzędzia i instrumenty karne i administracyjne • odpowiedzialność cywilna za szkody spowodowane oddziaływaniem na środowisko uregulowana jest także w Kodeksie Cywilnym; pozwala on każdemu, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko zagraża lub została wyrządzona szkoda, żądać jej naprawienia lub zaprzestania działalności; jeżeli naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem może wystąpić jednostka samorządu terytorialnego; • odpowiedzialność karna za szkody wyrządzone środowisku zagrożona jest karą grzywny lub ograniczenia wolności w wypadku wprowadzania do obrotu substancji stwarzających szczególne zagrożenie, eksploatacji bez pozwolenia instalacji lub lekceważenia przepisów przez prowadzącego zakład o dużym ryzyku; • odpowiedzialność administracyjna sprowadza się do możliwości nałożenia na podmiot korzystający ze środowiska i oddziałujący na niego negatywnie, obowiązku ograniczenia negatywnego wpływu i przywrócenia właściwego stanu środowiska; • administracyjne kary pieniężne są ponoszone za przekroczenie lub naruszenie warunków korzystania ze środowiska; 6.5. Działalność kontrolna Powiatu Możliwość skutecznego korzystania z instrumentów administracyjnych wiąże się z podejmowaniem czynności kontrolnych. W przypadku samorządu powiatowego dotyczą one korzystania z możliwości wydania decyzji nakazujących prowadzącemu instalację prowadzenie pomiarów wielkości emisji, dokonanie przeglądu ekologicznego, wykonanie analizy porealizacyjnej itp. Ponadto konieczna jest dobra współpraca starostwa z Inspekcją Ochrony Środowiska w celu systematycznej kontroli przestrzegania przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą zapisów zawartych w pozwoleniach na emisję i niebawem zintegrowanych. 6.6. Fundusze wspomagające Struktura finansowania Programu Wdrażanie niniejszego Programu będzie uzależnione od zrozumienia przez działaczy samorządowych roli i potrzeby instytucjonalnego wzmocnienia administracji zajmującej się problematyką ochrony środowiska, a także od umiejętności i determinacji władz samorządowych zmierzających do przejęcia roli koordynującej w zakresie stworzenia spójnego systemu gospodarowania odpadami. Realizację zadań własnych Powiatu można przewidzieć z największą dozą pewności. Zależeć ona będzie od dynamiki działania władz samorządowych. Realizacja zadań koordynowanych będzie w znacznej mierze uzależniona od stanu finansów Państwa i kondycji przedsiębiorstw, które będą musiały dostosować sposób i zakres korzystania ze środowiska do aktualnych standardów. Kolejną niewiadomą jest tempo wdrażania nowego ustawodawstwa, które będzie uzależnione od wspomnianego wcześniej wzmocnienia administracji. Jak wynika z tego co wyżej powiedziano, w procesie wdrażania Programu środki finansowe będą miały bardzo istotne znaczenie, lecz nie decydujące. W kontekście zasad dofinansowania zadań związanych z ochroną środowiska zarówno przez instytucje krajowe, jak i dysponujące środkami Unii Europejskiej, najistotniejsza będzie możliwość zgromadzenia tzw. wkładu własnego w wysokości minimum 15 – 25% wartości zadania inwestycyjnego. Zgromadzenie pozostałej części środków będzie możliwe z pieniędzy funduszy strukturalnych lub, przy większych przedsięwzięciach, spójności. Ponieważ zasady funkcjonowania krajowych instytucji wspomagających są dość dobrze znane, nie będziemy się dłużej przy nich zatrzymywać, natomiast korzystając z materiałów przygotowanych dla Związku Gmin Wiejskich RP, szerzej przedstawimy ważniejsze fundusze strukturalne Unii Europejskiej zorientowane na ochronę środowiska. Zanim do tego przejdziemy, krótka informacja na temat struktury finansowania zadań w zakresie ochrony środowiska w naszym kraju. W poprzednich latach przeciętny udział funduszy ochrony środowiska oraz dopłat do kredytów uruchamianych przez Bank Ochrony Środowiska wynosił około 30% wartości inwestycji. W najbliższych latach rola funduszy ekologicznych będzie polegać na koncentrowaniu środków na wspieranie inwestycji priorytetowych z punktu widzenia integracji z UE. Jednocześnie oczekuje się spadku udziału funduszy ochrony środowiska, ze względu na ogólną poprawę stanu środowiska, a co za tym idzie zmniejszenia wpływów z tytułu opłat i kar ekologicznych. Natomiast oczekuje się większego niż dotychczas zaangażowania środków pomocowych, w tym z funduszy przedakcesyjnych oraz po uzyskaniu członkostwa w UE - funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności (2004 - 2006). 188 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Przewidywane do realizacji inwestycje priorytetowe będą finansowane ze środków własnych i kredytów komercyjnych oraz uzupełniająco z funduszy ochrony środowiska (przede wszystkim Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) Istotny ciężar finansowania inwestycji komunalnych pozostanie na barkach gmin, często poprzez zaciąganie długu w bankach i w międzynarodowych instytucjach finansujących (np. EBOiR). Coraz częściej gminy podejmują decyzje o udzieleniu praw inwestorowi zewnętrznemu do wykonywania działań z zakresu ochrony środowiska poprzez spółki z udziałem gminy, który to udział jest gwarancją jej wpływu na decyzje podejmowane przez spółkę oraz na jakość świadczonych usług. W oparciu o analizę źródeł finansowania działań w zakresie ochrony środowiska w ostatnich latach w Polsce i województwie wielkopolskim oraz prognoz, co do perspektywicznych źródeł, przewiduje się, że struktura finansowania wdrażania Programu w najbliższych czterech latach będzie następująca: Tabela 57. Źródło Fundusze ekologiczne (NFOŚiGW, WFOŚiGW) Budżety terenowe (miasta, gminy), w tym gminne i powiatowe fundusze ekologiczne Podmioty gospodarcze (środki własne i kredyty bankowe) Fundusze pomocowe i strukturalne Budżet państwa RAZEM % 25 12 40 18 5 100 Duże możliwości finansowania przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska stwarzają fundusze pomocowe Unii Europejskiej, do których zalicza się m.in. przedakcesyjne jak SAPARD, ISPA PAOW oraz strukturalne i spójności. Więcej informacji na temat procedur i zasad korzystania z nich zawarto w załączniku do niniejszego opracowania. 6.7. Edukacja społeczności lokalnej W programie ochrony środowiska woj. wielkopolskiego przyjęto następujący cel dot. edukacji ekologicznej: „Wykształcenie nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialności mieszkańców województwa wielkopolskiego za stan i ochronę środowiska.” Cel ten wpisuje się w podstawowe cele sformułowane w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej: „Edukacja ekologiczna kształtuje całościowy obraz relacji pomiędzy człowiekiem, społeczeństwem i przyrodą. Ukazuje zależność człowieka od środowiska oraz uczy odpowiedzialności za zmiany dokonywane w środowisku naturalnym. Istotne jest, aby został on osiągnięty zarówno wśród młodego pokolenia, jak i u ludzi dorosłych poprzez: edukację ekologiczną w formalnym systemie kształcenia oraz pozaszkolną edukację ekologiczną”. Przedsięwzięcia edukacyjne społeczności lokalnej znalazły odzwierciedlenie w szeregu dokumentach lokalnych począwszy od Strategii Powiatu. Zamiary w tej materii dotyczą: wspierania programów edukacji ekologicznej prowadzonej przez organizacje pozarządowe, gminy, szkoły. Przewidziano organizację powiatowych warsztatów ekologicznych dla młodzieży, organizację wycieczek, szkolenie rolników w zakresie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, szkolenie radnych, wreszcie systematyczną edukację mieszkańców między innymi poprzez organizację otwartych spotkań dla nich. Ponieważ zamiary te dotyczą wielu dziedzin, choć w szczególności gospodarki wodno-ściekowej i odpadowej, nie zostały one szczegółowo opisane w tabelach dotyczących poszczególnych komponentów środowiska. Jednakże nie ulega wątpliwości, że bardzo ważną pozycją w wydatkach Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej powinna być edukacja. Szczególnie cenna będzie w tej materii współpraca z organizacjami pozarządowymi i szkołami. Edukacja wiąże się z rozdziałem następnym, traktującym o udziale mieszkańców w podejmowaniu decyzji dotyczących ochrony środowiska. 6.8. Udział społeczeństwa w podejmowaniu decyzji Włączanie do procesu realizacji zrównoważonego rozwoju szerokiego grona partnerów daje szansę na jego społeczną akceptację i przyjmowanie odpowiedzialności tak za sukcesy jak i porażki. Społeczność powiatu jest głównym adresatem działań przewidywanych Programem, stąd tak ważnym elementem jest uspołecznienie procesu planowania i podejmowania decyzji i przejrzystość procedur włączających doń szerokie grono partnerów. Zadanie to, by mogło przynieść pozy- 189 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego tywny skutek, musi być realizowane przez społeczeństwo świadome zagrożeń, jakie niesie z sobą rozwój cywilizacyjny, a więc odpowiednio przygotowane. W przeciwnym wypadku podejmowane przez władze samorządowe próby rozwiązania szeregu problemów będą napotykały na społeczny opór. 6.9. Nowe podejście do planowania przestrzennego – ekologizacja Zasady polityki ekologicznej państwa są zasadami, na których oparta jest również polityka ochrony środowiska województwa wielkopolskiego. Oprócz zasady zrównoważonego rozwoju jako nadrzędnej uwzględniono szereg zasad pomocniczych i konkretyzujących, m.in.: • Zasadę prewencji, oznaczającą w szczególności: o zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT), o recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk, energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów zamiast ich składowania, o zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagrożeń zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (tzw. dyrektywa IPPC), o wprowadzanie pro-środowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyrażonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji, Responsible Care, itp. • Zasadę "zanieczyszczający płaci” odnoszącą się do odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagrożeń. Odpowiedzialność tę ponosić powinny wszystkie jednostki użytkujące środowisko a więc także konsumenci, zwłaszcza, gdy mają możliwość wyboru mniej zagrażających środowisku dóbr konsumpcyjnych. • Zasadę integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi oznaczająca uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. • Zasadę regionalizacji, oznaczającą m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. doliny rzeczne i obszary wodno-błotne, szczególnie w strefach przygranicznych). • Zasadę subsydiarności, wynikającą m.in. z Traktatu o Unii Europejskiej a oznaczającą przekazywanie części kompetencji i uprawnień decyzyjnych dotyczących ochrony środowiska na właściwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby był on rozwiązywany na najniższym szczeblu, na którym może zostać skutecznie i efektywnie rozwiązany. • Zasadę skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej odnoszącą się do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska a oznaczającą potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. Zasady te znalazły odzwierciedlenie w obowiązującej od niedawna Ustawie z dnia 10 maja 2003 o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (2003.80.717) i innych znowelizowanych ustawach. Jest ona zasadniczym aktem prawnym umożliwiającym prowadzenie polityki przestrzennej, a więc także środowiskowej, która stanowi jej istotny element. Kształt obecnie obowiązującej Ustawy zasadniczo odbiega od dotychczasowych uregulowań prawnych. Co prawda władzom powiatu ustawodawca nie przekazał kompetencji w zakresie gospodarowania przestrzenią, niemniej bardzo ważna wydaje się aktywność powiatowych służb budowlanych i ochrony środowiska w procesie uzgadniania planów miejscowych. Po raz pierwszy w polskim ustawodawstwie zostały zdefiniowane i użyte pojęcia dotyczące interesu publicznego, inwestycji interesu publicznego i szereg innych. Oto treści kryjące się za tymi pojęciami: Ład przestrzenny będący kluczem do interpretacji treści całej ustawy należy rozumieć jako takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno – gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno – estetyczne. Obszar problemowy to pojęcie zdefiniowane jako obszar szczególnego zjawiska z zakresu gospodarki przestrzennej lub występowania konfliktów przestrzennych wskazany w planie lub studium. 190 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Interes publiczny jest uogólnionym celem dążeń i działań, uwzględniających zobiektywizowane potrzeby ogółu społeczeństwa lub lokalnych społeczności, związanych z zagospodarowaniem przestrzennym. Inwestycja celu publicznego to działania o znaczeniu lokalnym (gminnym) i ponadlokalnym (powiatowym, wojewódzkim i krajowym), stanowiące realizację celów zapisanych w art. 6. Ustawy z 21 sierpnia 1997 o gospodarce nieruchomościami, a więc między innymi: • budowa i utrzymywanie publicznych urządzeń służących do zaopatrzenia ludności w wodę, gromadzenia, przesyłania i oczyszczania ścieków oraz utylizacji odpadów, • budowa oraz utrzymywanie obiektów i urządzeń służących ochronie środowiska, zbiorników i innych urządzeń wodnych służących zaopatrzeniu w wodę, regulacji przepływów i ochronie przed powodzią, a także regulacja i utrzymywanie wód oraz urządzeń melioracji wodnych, będących własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, • ochrona nieruchomości stanowiących dobra kultury w rozumieniu przepisów o ochronie dóbr kultury, • poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin stanowiących własność Skarbu Państwa, • zakładanie i utrzymywanie cmentarzy, • ochrona zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt lub siedlisk przyrody, Obszar przestrzeni publicznej zdefiniowany jako obszar o szczególnym znaczeniu dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców, poprawy jakości ich życia i sprzyjający nawiązywaniu kontaktów społecznych ze względu na jego położenie oraz cechy funkcjonalno – przestrzenne, określony w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Bliższe przyjrzenie się treści nowych regulacji prawnych prowadzi do wniosku, że Studia uwarunkowań, będą musiały być weryfikowane pod kątem jednoznacznego określenia w nich między innymi, tego rodzaju obszarów. Warto ponadto zwrócić uwagę na szereg stojących przed samorządami problemów wymagających rozwiązania: • istnieje potrzeba opracowania i wdrożenia standardowych metod szacowania skutków ekonomicznych decyzji przestrzennych; sam zapis w art.17 pkt. 5, obowiązku opracowania prognozy skutków finansowych uchwalenia projektu planu, problemu nie rozwiąże; znany jest w kraju przypadek odstąpienia przez radę, w związku ze skutkami finansowymi dla budżetu, od uchwalenia sporządzonego już planu; • gminy nie prowadzą świadomej i perspektywicznej polityki w zakresie gospodarowania nieruchomościami, stąd nie są przez nie kupowane grunty rolne, które w perspektywie mają być przeznaczone pod inwestycje; zmiana przepisów polegająca na przyznaniu gminie prawa pierwokupu nieruchomości przeznaczonej na cele rolnicze, pozwoliłaby jej na odzyskanie znacznie większej, aniżeli obecnie, części nakładów koniecznych do przygotowania gruntów pod realizację inwestycji i przyśpieszenie realizacji planów miejscowych; • brak zasobów gruntów komunalnych, które mogłyby posłużyć zamianie na potrzebne realizacji inwestycji celu publicznego jest skutecznym hamulcem w realizacji planów; • wprowadzenie obowiązku określenia w planie miejscowym szczegółowych zasad i warunków scalania i podziału nieruchomości nim objętych było posunięciem potrzebnym, pamiętać jednak należy, że w ślad za scaleniem i podziałem idą odszkodowania za grunty wydzielone pod komunikację i obowiązek pobudowania na tym terenie infrastruktury czyli urządzenia albo modernizacji drogi oraz wybudowanie pod ziemią, na ziemi albo nad ziemią przewodów lub urządzeń wodociągowych, kanalizacyjnych, ciepłowniczych, elektrycznych, gazowych i telekomunikacyjnych, z drugiej jednak strony osoby, które otrzymały nieruchomości wydzielone w wyniku scalenia i podziału są zobowiązane do wniesienia na rzecz podziału opłaty adiacenckiej w wysokości do 50% wzrostu wartości tych nieruchomości; gminy nie są przygotowane kadrowo i finansowo do realizacji tych operacji; • obok struktury własności poważną trudnością są zalegające od pokoleń sprawy własnościowe, dość skutecznym sposobem zachęcenia użytkowników do ich uporządkowania jest rezygnacja z poboru należnego gminie podatku od spadków i darowizn, a jeśli to nie poskutkuje wszczęcie sprawy z urzędu; bilans takiego posunięcia jest dla gminy korzystny; 191 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • na obszarach atrakcyjnych ze względu na walory środowiskowe lokalizacji, zmorą były podziały gruntów rolnych czynione w oparciu o art. 46.1 i 47 Kodeksu Cywilnego. W oparciu o te przepisy zorientowani budowali na atrakcyjnych działkach rolnych o wielkości powyżej 1 hektara, siedliska rolnicze, które z rolniczą profesją nic wspólnego nie miały. Obecnie ustawodawca przewidział obowiązek określenia w nim terenów wyłączonych spod zabudowy; U podstaw realizacji każdego Programu ochrony środowiska leżą decyzje przestrzenne. Ustalenia planów kształtują sposób wykonywania prawa własności, który nie może naruszać chronionego prawem interesu publicznego oraz osób trzecich. Panującą dotąd samowolę odnośnie zmiany przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze i nieleśne, powstrzymuje zapis art. 14 mówiący o tym, że plany dla takich obszarów sporządza się dla całego obszaru wyznaczonego w studium. Nowością jest obowiązek sporządzenia prognozy skutków finansowych uchwalenia planu. Wejście w życie nowej ustawy regulującej problematykę gospodarki przestrzennej, jak wspomniano wyżej, pociągnęło za sobą nowelizację innych ustaw, do których wprowadzone zostały zapisy związane z problematyką ochrony środowiska. Oto najważniejsze z nich: • obowiązkiem organów jednostek samorządu terytorialnego jest dbałość o dobra kultury i podejmowanie działań ochronnych oraz uwzględnianie zadań ochrony zabytków, między innymi w wojewódzkich i miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, w budżetach i w prawie miejscowym (Ustawa o ochronie dóbr kultury art.3); • przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne, wymagającego zgody dokonuje się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, sporządzonym w trybie określonym w przepisach o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, • przeznaczenie na cele nierolnicze i nieleśne: o gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas I-III, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha - wymaga uzyskania zgody Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, o gruntów leśnych stanowiących własność Skarbu Państwa - wymaga uzyskania zgody Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa lub upoważnionej przez niego osoby, o gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas IV, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha, o gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas V i VI, wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego i torfowisk, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 1 ha, o pozostałych gruntów leśnych wymaga uzyskania zgody wojewody wyrażanej po uzyskaniu opinii izby rolniczej. (Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych art.7); Aby uświadomić sobie jak problematyka gospodarowania przestrzenią przenika tę dotyczącą ochrony środowiska, warto prześledzić, jakie uwarunkowania należy uwzględnić w studium. Oto one: • dotychczasowe przeznaczenie, zagospodarowanie i uzbrojenie terenu; • stan ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony; • stan środowiska, w tym stan rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego; • stan dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej; • warunki i jakość życia mieszkańców, w tym ochronę ich zdrowia; • zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej mienia; • potrzeby i możliwości rozwoju gminy; • stan prawny gruntów; • występowanie obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odrębnych; • występowanie obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych; • występowanie udokumentowanych złóż kopalin oraz zasobów wód podziemnych; • występowanie terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odrębnych; • stan systemów komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopień uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami; 192 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • zadania służące realizacji ponadlokalnych celów publicznych. Analizując zakres merytoryczny wymienionych wyżej zagadnień, można stwierdzić, że oba zakresy tematyczne przenikają się w 75%. Oto wykaz problemów na styku gospodarki przestrzennej i ochrony środowiska. • krytyka przyjętych przez ustawodawcę rozwiązań polegających na wprowadzeniu hierarchii i kolejności opracowywania programów, dominuje postawa my najlepiej wiemy czego nam trzeba i sami sobie poradzimy; sytuacja, jeśli chodzi rozwiązania przyjęte przez ustawodawcę, w zakresie planowania przestrzennego po części jest podobna; jak widać powszechne jest traktowanie gminy jak wyizolowany z otoczenia i niezależny od niego organizm; • sposób, jakość i koszty realizacji wielu zadań nałożonych na gminy są zdeterminowane istnieniem podmiotów gospodarczych, stowarzyszeń, fundacji itp., zdolnych do ich podjęcia, a co za tym idzie, rynkiem rozmaitego rodzaju usług; tej infrastruktury, nazwijmy ją gospodarczo - społeczną, brak, zwłaszcza na obszarach wiejskich; z punktu widzenia gospodarowania przestrzenią i środowiska jest to, wbrew pozorom, bardzo istotne; • niemożność rozwiązania wielu trudnych problemów, nie wyłączając przestrzennych i środowiskowych, tłumaczona jest najczęściej brakiem funduszy; jest to tylko część prawdy; nie prowadzi się bowiem w gminach czegoś co jest normą w prawidłowo zarządzanych przedsiębiorstwach, mianowicie controllingu czyli analizy kosztów; konstrukcja budżetu uniemożliwia to, a mało kto ma możliwość prowadzenia podwójnej buchalterii czyli budżetu zadaniowego. • na co dzień obserwujemy bardzo wiele konfliktów sąsiedzkich pomiędzy mieszkańcami wynikających z przemieszania funkcji mieszkalnych z gospodarczymi, określając w planach przeznaczenie terenów i kreśląc linie rozgraniczające, zwłaszcza gdy plan ma charakter regulacyjny, należy wyraźnie określić długość okresu przejściowego, który musi być co najmniej pięcioletni i zapisać brak możliwości rozwoju dla zakładów funkcjonujących na terenach o innym przeznaczeniu; aby nie potęgować konfliktów i nie doprowadzić do przeniesienia produkcji lub usług do innej gminy, władze muszą stworzyć dogodne warunki dla budujących pomieszczenia dla rozwijającej się firmy w nowym miejscu, zaś wójt powinien osobiście zaangażować się w przekonanie właścicieli o słuszności takiego stanowiska; w rozwijających się gospodarczo gminach proces ten już trwa i dokonuje się po części samoczynnie; na niektórych obszarach najwięcej problemów stwarzają kierowcy z firm transportowych nie posiadających własnych baz i garażujący oraz naprawiający duże samochody na ulicy bądź nieruchomości mieszkalnej; • pomimo, że nawet w dynamicznie rozwijającej się gminie, koszty sporządzania planów nie przekraczają 3% wydatków budżetowych, część radnych niechętnie podnosi rękę by głosować za ich zwiększeniem, warto przy tej okazji zdać sobie sprawę z tego, że w naszym kraju wskaźnik kosztów sporządzania wszelkich planów jest kilkukrotnie niższy, w stosunku do kosztów inwestycji, aniżeli w krajach, w których gronie za moment się znajdziemy; • problematyka uwzględniania, bądź nie uwag do planu jest poważnym problemem społecznym, który budzi ogromne emocje i ściąga na sesję rady gminy liczną publiczność, podczas prowadzenia tej procedury ujawniają się wszystkie konflikty niejednokrotnie tkwiące korzeniami w odległej przeszłości, należy przyjąć do wiadomości, że nie jest możliwym przestrzeganie elementarnych zasad urbanistycznych i uwzględnienie wszystkich zarzutów; dodatkową trudnością jest fakt, że radni bardzo często nie do końca rozumieją o czym mowa podczas prezentacji projektu planu, i jeśli ktoś, może to być dobrze przygotowany wójt albo pracownik zajmujący się tą problematyką, nie wesprze projektanta, najlepiej sporządzony projekt może być wywrócony na opak. • wpływ na jakość przestrzeni ma również, poniekąd uzasadniony szczupłością kadr, brak nawyku kontroli przez służby nadzoru budowlanego zgodności realizacji, dotyczy to indywidualnego budownictwa mieszkalnego, z projektem i pozwoleniem na budowę. • poważną trudność w chwili podejmowania rozmaitych prac planistyczno - programistycznych stwarzają, z jednej strony brak wielu danych, z drugiej brak możliwości szybkiego ich przetworzenia; trudności w dotarciu do nich wynikają z wielu powodów, na przykład stanu prawnego, który w minionych latach dopuszczał wiercenie bez dokumentacji, pozwoleń i rejestracji studni o niewielkiej głębokości, to spowodowało dzisiejsze trudności w dotarciu do nich i skontrolowaniu bezpiecznego dla wód podziemnych ich 193 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego • zamknięcia; ogromną pomoc w pracy nad planami mogą stanowić dostępne w Centralnym Ośrodku Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej zdjęcia lotnicze, ponadto mogą one być przydatne do identyfikacji naruszeń gruntu, elementów infrastruktury, płytko zalegających wód, nielegalnej zabudowy itp. większość dotąd prowadzonych w gminach prac programistycznych dotyczących potrzeb w zakresie elementów infrastruktury, prowadzonych było w oparciu o wątpliwej jakości dane, na przykład dawne normy zużycia wody przyjmowane dla celów projektowych były bardzo zawyżone; dzisiaj wiele się w tej materii zmieniło, niemniej wiele pobudowanych obiektów komunalnych zostało przewymiarowanych; bardzo często autorom tych opracowań zabrakło wyobraźni i nie przewidzieli zmian w ilości i strukturze wiekowej ludności spowodowanych migracją, upadku niektórych zakładów produkcyjnych, zmian technologii na energooszczędne i wodooszczędne. 6.10. Bilans potrzeb i możliwości finansowych Powiatu 6.10.1 Analiza wielkości tzw. wolnych środków, które Powiat i Gminy mogą w okresie ośmioletnim przeznaczyć na inwestycje związane z ochroną środowiska POWIAT KROTOSZYŃSKI 194 Tabela 58 l.p. Projekcja dochodów na lata 1999 - 2011 (dane w PLN) Wyszczególnienie 2001 r. A Dochody ogółem, w tym 1 Dochody własne, w tym: sprzedaż majątku udział w podatkach dochodowych Dotacje celowe na zadania bieżące w 2 tym: zadania z zakresu adm. rząd. oraz z porozum. sne realizowane na podst. poroz. między JST otrzymane z fund. celowych i źródeł pozabudżetowych 3 Subwencja ogólna Dotacje na wydatki majątkowe (z budżetu państwa, od j.s.t., z funduszy celowych oraz ze źródeł 4 pozabudżetowych) 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. 44 385 367 40 789 772 38 070 631 39 422 146 40 012 677 40 412 270 40 815 858 41 019 670 41 207 309 41 395 887 41 585 407 3 316 064 4 183 218 3 740 244 3 724 841 3 780 713 3 818 521 3 856 706 3 875 989 3 878 177 3 880 376 3 882 586 413 109 406 914 370 056 393 961 404 341 350 974 420 515 200 000 426 822 203 000 431 091 205 030 435 401 207 080 437 578 208 116 439 766 208 116 441 965 208 116 444 175 208 116 16 652 574 14 558 260 9 587 105 9 968 452 10 117 178 10 217 815 10 319 459 10 370 789 10 422 376 10 474 221 10 526 325 11 709 035 4 919 285 9 302 108 5 203 052 4 637 322 4 896 359 4 822 815 5 092 213 4 895 157 5 168 597 4 944 109 5 220 283 4 993 550 5 272 485 5 018 518 5 298 848 5 043 610 5 325 342 5 068 828 5 351 969 5 094 172 5 378 729 24 254 53 100 53 424 53 424 53 424 53 424 53 424 53 424 53 424 53 424 53 424 0 23 218 739 0 21 841 555 0 24 739 282 0 25 728 853 0 26 114 786 0 26 375 934 0 26 639 693 0 26 772 892 0 26 906 756 0 27 041 290 0 27 176 496 1 197 990 206 739 4 000 0 0 0 0 0 0 0 0 Źródło: Starostwo Powiatowe i Inwest Consulting S.A Tabela 59 l.p. Projekcja wydatków na lata 1999 - 2011 (dane w PLN) Wyszczególnienie B Wydatki bieżące, w tym 1 wydatki na wynagrodzenia 2 dotacje 3 4 5 wydatki na obsługę długu wyd. z tyt. udziel. poręcz. i gwaran. pozostałe wydatki C Wydatki majątkowe D Wydatki ogółem (B+C) 2001 r. 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. 43 416 833 27 231 055 1 998 248 41 315 503 26 300 014 1 530 859 40 322 674 24 941 446 2 459 110 39 631 982 25 066 153 1 500 000 39 768 842 25 191 484 1 507 500 39 897 304 25 317 441 1 515 038 39 965 519 25 444 029 1 522 613 40 165 347 25 571 249 1 530 226 40 366 174 25 699 105 1 537 877 40 568 005 25 827 601 1 545 566 40 770 845 25 956 739 1 553 294 197 068 211 783 180 000 260 000 200 000 130 618 0 0 0 0 0 0 13 990 462 0 13 272 847 0 12 742 118 0 12 805 829 0 12 869 858 0 12 934 207 0 12 998 878 0 13 063 872 0 13 129 192 0 13 194 838 0 13 260 812 2 339 774 45 756 607 788 376 42 103 879 564 600 40 887 274 0 39 631 982 0 39 768 842 0 39 897 304 0 39 965 519 0 40 165 347 0 40 366 174 0 40 568 005 0 40 770 845 Źródło: Starostwo Powiatowe i Inwest Consulting S.A 195 Tabela 60 Projekcja finansowania deficytu budżetowego na lata 1999 - 2011 (dane w PLN) Wykonanie Prognoza Wyszczególnienie Rok 2001 Rok 2002 Rok 2003 Rok 2004 Rok 2005 Rok 2006 Rok 2007 Rok 2008 Rok 2009 Rok 2010 Rok 2011 I. Ogółem dochody 44 385 367 40 789 772 38 070 631 39 422 146 40 012 677 40 412 270 40 815 858 41 019 670 41 207 309 41 395 887 41 585 407 1. Wydatki bieżące 43 416 833 41 315 503 40 322 674 39 631 982 39 768 842 39 897 304 39 965 519 40 165 347 40 366 174 40 568 005 40 770 845 - odsetki od kredytów i pożyczek 197 068 211 783 180 000 260 000 200 000 130 618 0 0 0 0 0 2. Wydatki majątkowe 2 339 774 788 376 564 600 0 0 0 0 0 0 0 0 II. Ogółem wydatki (1+2) 45 756 607 42 103 879 40 887 274 39 631 982 39 768 842 39 897 304 39 965 519 40 165 347 40 366 174 40 568 005 40 770 845 III. Wynik finansowy (I-II) -1 371 240 -1 314 107 -2 816 643 -209 835 243 835 514 966 850 339 854 323 841 136 827 882 814 563 IV. Finansowanie/rozdysp. (3-4) 1 543 255 1 509 001 2 816 643 -1 140 000 -2 800 000 -2 821 749 0 0 0 0 0 3. Przychody ogółem (wg art.. 112 ustawy o finansach publicznych) 2 343 255 2 309 001 4 816 643 1 000 000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 - kredytów 2 000 000 2 140 000 4 621 749 1 000 000 0 0 0 0 0 0 0 - pożyczek 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 - nadwyżki 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 - wolnych śodków 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 - innych źródeł 343 255 169 001 194 894 0 0 0 0 0 0 0 0 4. Rozchody ogółem 800 000 800 000 2 000 000 2 140 000 2 800 000 2 821 749 0 0 0 0 0 - spłata kredytów 800 000 800 000 2 000 000 2 140 000 2 800 000 2 821 749 0 0 0 0 0 - spłata pożyczek 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 - wykup obligacji 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 - inne 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 172 015 194 894 0 -1 349 835 -2 556 165 -2 306 783 850 339 854 323 841 136 827 882 814 563 w tym: - ze sprzedaży obligacji V. Przepływy finansowe (III+IV) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ze Starostwa Powiatowego 196 Tabela 61 Projekcja wolnych środków na lata 2001-2011 (dane w PLN) 2001 r. 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. A. DOCHODY OGÓŁEM 44 385 367 40 789 772 38 070 631 39 422 146 40 012 677 40 412 270 40 815 858 41 019 670 41 207 309 41 395 887 41 585 407 B. WYDATKI BIEŻĄCE: 43 219 765 41 103 720 40 142 674 39 371 982 39 568 842 39 766 686 39 965 519 40 165 347 40 366 174 40 568 005 40 770 845 gdzie: Osobowe 27 231 055 26 300 014 24 941 446 25 066 153 25 191 484 25 317 441 25 444 029 25 571 249 25 699 105 25 827 601 25 956 739 Rzeczowe 13 990 462 13 272 847 12 742 118 12 805 829 12 869 858 12 934 207 12 998 878 13 063 872 13 129 192 13 194 838 13 260 812 Dotacje 1 998 248 C. Nadwyżka operacyjna (A - B) 1 165 602 D. Obsługa zadłużenia 1 530 859 2 459 110 1 500 000 1 507 500 1 515 038 1 522 613 1 530 226 1 537 877 1 545 566 1 553 294 -313 948 -2 072 043 50 165 443 835 645 584 850 339 854 323 841 136 827 882 814 563 997 068 1 011 783 2 180 000 2 400 000 3 000 000 2 952 367 0 0 0 0 0 Spłata rat kapitałowych 800 000 800 000 2 000 000 2 140 000 2 800 000 2 821 749 0 0 0 0 0 Spłata odsetek 197 068 211 783 180 000 260 000 200 000 130 618 0 0 0 0 0 168 534 -1 325 731 -4 252 043 -2 349 835 -2 556 165 -2 306 783 850 339 854 323 841 136 827 882 814 563 0 0 0 0 0 0 -2 171 240 -2 114 107 -4 816 643 -2 349 835 -2 556 165 -2 306 783 850 339 854 323 841 136 827 882 814 563 0 0 0 0 0 0 -194 894 -1 349 835 -2 556 165 -2 306 783 850 339 854 323 841 136 827 882 814 563 E. Wolne środki na inwestycje (C - D) F. Inwestycje ( w tym na ochronę środowiska) 2 339 774 G. Wolne środki na inwestycje (w tym na ochronę środowiska) (E – F) H. Otrzymane kredyty, pożyczki oraz wyemitowane obligacje 788 376 2 000 000 2 140 000 I. Roczne przepływy gotówki netto (G + H) -171 240 25 893 J. Skumulowany stan gotówki na koniec okresu -170 132 -144 239 2000 rok 564 600 4 621 749 0 1 000 000 0 0 -339 133 -1 688 968 -4 245 133 -6 551 916 -5 701 578 -4 847 254 -4 006 118 -3 178 236 -2 363 674 1 108 K. Nadwyżka/deficyt budżetowy 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 L. Skumulowana nadwyżka/deficyt 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych ze Starostwa Powiatowego 197 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego MIASTO I GMINA KOBYLIN Projekcje dochodów i wydatków w latach 2003 – 2011. Analiza wielkości wolnych środków opiera się na danych finansowych przygotowanych przez służby finansowe Urzędu Miejskiego w Kobylinie. Tabela 62. Projekcja dochodów na lata 2003 - 2011 (dane w PLN) l.p Wyszczególnienie Dochody ogółem, A w tym 1 Dochody własne Dotacje celowe na 2 zadania bieżące 2001 r. 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. 9 967 333 10 663 647 10 892 899 9 800 000 9 800 000 9 750 000 9 750 000 9 750 000 9 750 000 9 750 000 9 750 000 3 766 107 3 990 542 3 847 255 3 025 000 3 025 000 3 025 000 3 025 000 3 025 000 3 025 000 3 025 000 3 025 000 776 601 1 059 277 736 755 775 000 775 000 725 000 725 000 725 000 725 000 725 000 725 000 5 282 625 5 475 797 6 231 889 6 000 000 6 000 000 6 000 000 6 000 000 6 000 000 6 000 000 6 000 000 6 000 000 3 Subwencja ogólna Dotacje na wydatki majątkowe (z budżetu państwa, od j.s.t., 142 000 z funduszy celowych oraz ze źródeł 4 pozabudżetowych) 138 031 77 000 0 0 0 0 0 0 0 0 2010 r. 2011 r. Źródło: Urząd Miejski Tabela 63. Projekcja wydatków na lata 2003 - 2011 (dane w PLN) l.p. wyszczególnienie 2001 r. 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. B Wydatki bieżące 8 739 182 9 339 809 10 321 137 9 046 800 9 047 700 9 000 000 9 082 379 9 050 000 9 050 000 9 050 000 9 050 000 C Wydatki majątkowe 1 741 672 1 513 607 1 166 239 0 0 0 0 0 0 0 0 D Wydatki ogółem (B+C) 10 480 854 10 853 416 11 487 376 9 046 800 9 047 700 9 000 000 9 082 379 9 050 000 9 050 000 9 050 000 9 050 000 Źródło: Urząd Miejski 198 Tabela 64. Projekcja wolnych środków na lata 2003 - 2011 (dane w PLN) 2001 r. 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. A. DOCHODY OGÓŁEM 9 967 333 10 663 647 10 892 899 9 800 000 9 800 000 9 750 000 9 750 000 9 750 000 9 750 000 9 750 000 9 750 000 B. WYDATKI BIEŻĄCE: 8 684 190 9 219 197 10 222 307 8 936 300 8 968 400 8 946 400 9 067 379 9 050 000 9 050 000 9 050 000 9 050 000 C. Nadwyżka operacyjna (A - B) 1 283 143 1 444 450 670 592 863 700 831 600 803 600 682 621 700 000 700 000 700 000 700 000 366 296 515 030 563 700 531 600 503 600 282 621 0 0 0 0 E. Wolne środki na inwestycje (C - D) 1 007 351 1 078 154 155 562 300 000 300 000 300 000 400 000 700 000 700 000 700 000 700 000 F. Inwestycje ( w tym na ochronę środowiska) 1 741 672 1 513 607 1 166 239 0 0 0 0 0 0 0 0 300 000 300 000 300 000 400 000 700 000 700 000 700 000 700 000 D. Obsługa zadłużenia G. Wolne środki na inwestycje (w tym na ochronę środowiska) (E – F) 275 792 -734 321 -435 453 -1 010 677 H. Otrzymane kredyty, pożyczki oraz wyemitowane obligacje 885 184 690 000 467 621 0 0 0 0 0 0 0 0 I. Inne przychody 139 246 288 509 543 056 0 0 0 0 0 0 0 0 J. Inne rozchody 1 600 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 288 509 543 056 0 300 000 300 000 300 000 400 000 700 000 700 000 700 000 700 000 K. Roczne przepływy gotówki netto (G + H + I – J) Źródło: Opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego 199 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego MIASTO SULMIERZYCE Projekcje dochodów i wydatków w latach 2003 - 2011 Analiza wielkości wolnych środków opiera się na danych finansowych przygotowanych przez służby finansowe Urzędu Miejskiego w Sulmierzycach oraz Konsultant. Tabela 65. Projekcja dochodów na lata 2003 - 2011 (dane w PLN) Lp Wyszczególnienie 2001 r. 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. Dochody ogółem, w 3 437 855 3 806 174 3 955 523 4 034 633 4 107 256 4 172 972 4 231 394 4 282 170 4 324 991 4 369 602 4 391 450 A tym 1 409 500 1 449 788 1 667 186 1 700 529 1 731 138 1 758 836 1 783 460 1 804 861 1 822 889 1 837 493 1 846 680 1 Dochody własne 287 525 369 767 257 332 262 479 267 204 271 479 275 280 278 583 281 379 283 630 285 048 2 Dotacje celowe 3 Subwencja ogólna 1 740 830 1 986 619 2 031 005 2 071 625 2 108 914 2 142 657 2 172 654 2 198 726 2 220 723 2 248 479 2 259 721 Źródło: Urząd Miejski i Konsultant Tabela 66. Projekcja wydatków na lata 2003 - 2011 (dane w PLN) l.p Wyszczególnienie B Wydatki bieżące 2001 r. 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. 3 058 880 3 313 289 3 670 893 3 802 833 3 812 956 3 733 182 4 138 644 4 282 170 4 324 991 4 369 602 4 391 450 975 273 487 448 475 224 0 0 0 0 0 0 0 0 C Wydatki majątkowe Wydatki ogółem 4 034 153 3 800 737 4 146 117 3 802 833 3 812 956 3 733 182 4 138 644 4 282 170 4 324 991 4 369 602 4 391 450 D (B+C) Źródło: Urząd Miejski i Konsultant 200 Tabela 67. Projekcja wolnych środków na lata 2003 - 2011 (dane w PLN) 2001 r. 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. A. DOCHODY OGÓŁEM 3 437 855 3 806 174 3 955 523 4 034 633 4 107 256 4 172 972 4 231 394 4 282 170 4 324 991 4 369 602 4 391 450 B. WYDATKI BIEŻĄCE: 3 058 880 3 313 289 3 571 722 3 711 336 3 746 812 3 707 006 4 137 044 4 282 170 4 324 991 4 369 602 4 391 450 C. Nadwyżka operacyjna (A - B) D. Obsługa zadłużenia 378 975 492 885 383 801 323 297 360 444 465 966 94 350 0 0 0 0 0 93 400 294 931 323 297 360 444 465 966 94 350 0 0 0 0 E. Wolne środki na inwestycje (C - D) 378 975 399 485 88 870 0 0 0 0 0 0 0 0 F. Inwestycje ( w tym na ochronę środowiska) 975 273 487 448 475 224 0 0 0 0 0 0 0 0 -596 298 -87 963 -386 354 0 0 0 0 0 0 0 0 G. Wolne środki na inwestycje (w tym na ochronę środowiska) (E – F) H. Otrzymane kredyty, pożyczki oraz wyemitowane obligacje 600 000 97 800 250 000 0 0 0 0 0 0 0 0 I. Inne przychody 122 815 126 517 136 354 0 0 0 0 0 0 0 0 I. Roczne przepływy gotówki netto (G + H) 126 517 136 354 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Źródło: Opracowanie na podstawie danych Urzędu Miejskiego 201 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 6.10.1.1 Spłaty kredytów i pożyczek wraz z poręczeniami 6.10.1.1.1 Bieżące zobowiązania finansowe POWIAT KROTOSZYŃSKI Harmonogram spłat zaciągniętych zobowiązań przedstawiony w poniżej tabeli: Tabela 68. Harmonogram spłaty zaciągniętych zobowiązań (dane w PLN) Lp. Wyszczególnienie Transze kredytów Stan na koniec roku Odsetki Raty kapitałowe Razem 2003 r. 4 621 749 6 761 749 180 000 2 000 000 2 180 000 2004 r. 1 000 000 5 621 749 260 000 2 140 000 2 400 000 2005 r. 2006 r. 0 2 821 749 200 000 2 800 000 3 000 000 0 130 618 2 821 749 2 952 367 Źródło: Starostwo Powiatowe MIASTO I GMINA KOBYLIN Harmonogram spłat zaciągniętych i planowanych zobowiązań został przedstawiony w poniżej tabeli: Tabela 69. Harmonogram spłaty zaciągniętych i planowanych zobowiązań (dane w PLN) BIEŻĄCE ZOBOWIĄZANIA FINANSOWE Transze kredytów Stan na koniec roku Odsetki Raty kapitałowe Razem 2003 r. 467 621 1 623 121 98 830 416 200 515 030 2004 r. 0 1 169 921 110 500 453 200 563 700 2005 r. 0 717 621 79 300 452 300 531 600 2006 r. 0 267 621 53 600 450 000 503 600 2007 r. 0 0 15 000 267 621 282 621 Źródło: Urząd Miejski MIASTO SULMIERZYCE Harmonogram spłat zaciągniętych zobowiązań został przedstawiony w poniżej tabeli: Tabela 70. Harmonogram spłaty zaciągniętych zobowiązań (dane w PLN) BIEŻĄCE ZOBOWIĄZANIA FINANSOWE Transze kredytów Stan na koniec roku Odsetki Raty kapitałowe Razem 2003 r. 250 000 1 058 640 99 171 195 760 294 931 2004 r. 0 826 840 91 497 231 800 323 297 2005 r. 0 532 540 66 144 294 300 360 444 2006 r. 0 92 750 26 176 439 790 465 966 2007 r. 0 0 1 600 92 750 94 350 Źródło: Urząd Miejski 6.10.1.1.2 Planowane zobowiązania finansowe Z dokumentów przesłanych przez służby finansowe wynika, iż Powiat Krotoszyński nie planuje zaciągać nowych zobowiązań finansowych. 6.10.1.2 Poręczenia POWIAT KROTOSZYŃSKI Z dokumentów przesłanych przez służby finansowe wynika, iż Powiat Krotoszyński nie udziela poręczeń ani gwarancji. MIASTO I GMINA KOBYLIN Z dokumentów przesłanych przez służby finansowe Miasta i Gminy Kobylin wynika, iż miasto i Gmina nie udziela poręczeń. MIASTO SULMIERZYCE Z dokumentów przesłanych przez służby finansowe Miasta Sulmierzyc wynika, iż Miasto nie udziela poręczeń. 6.10.2 Analiza możliwości zasilania z zewnątrz budżetu Powiatu i Gmin 6.10.2.1 Możliwość obsługi zadłużenia (pożyczki, kredyty, obligacje) POWIAT KROTOSZYŃSKI Zgodnie z art. 113 Ustawy o finansach publicznych łączna kwota przypadających do spłaty w danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek oraz potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych przez jednostki samorządu terytorialnego poręczeń wraz z należnymi w danym roku odsetkami od tych kredytów i pożyczek, oraz należnych odsetek i dyskonta a także 202 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego przypadających w danym roku budżetowym wykupów papierów wartościowych emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, nie może przekroczyć 15,0% planowanych na dany rok budżetowy dochodów jednostki samorządu terytorialnego. Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, iż wysokość całkowitych zobowiązań powiatu z tytułu pożyczek, kredytów i potencjalnych zobowiązań z tytułu poręczeń w stosunku do przewidywanych dochodów budżetu Powiatu Krotoszyńskiego w latach 2004 - 2011 będzie się kształtować w przedziale 0,0% - 7,5%. Wskaźnik obsługi zadłużenia (art. 113 Ustawy o finansach publicznych) 16% 14% 12% 10% 7,50% 8% 5,73% 7,31% 6,09% 6% 4%2,25% 2,48% 2% 0% 2001 2002 2003 2004 2005 2006 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 2007 2008 2009 2010 2011 Rysunek 2. Obciążenie planowanych dochodów ogółem tytułem obsługi zobowiązań finansowych (art. 113 Ustawy o finansach publicznych) (bez uwzględnienia dodatkowego zadłużenia w latach 2004 – 2011) Źródło: Opracowanie własne Inną formą kontroli wielkości zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego jest zapis w art. 114 omawianej ustawy, który stanowi, iż łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec roku budżetowego nie może przekraczać 60,0% dochodów tej jednostki w tym roku budżetowym. Nas wykresie poniżej przedstawione zostały wskaźniki zadłużenia w poszczególnych latach analizy. Wskaźnik zadłużenia (art.114 Ustawy o finansach publicznych) 70% 60% 50% 40% 30% 17,76% 20% 6,31% 10% 0% 2001 14,26% 10,15% 2002 7,05% 2003 2004 2005 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 2006 2007 2008 2009 2010 Rysunek 3. Stosunek zadłużenia na koniec poszczególnych lat do dochodów ogółem (art. 114 Ustawy o finansach publicznych) (bez uwzględnienia dodatkowego zadłużenia w latach 2004 – 2011) Źródło: Opracowanie własne Ze względu na wielkości prognozowanych dochodów i wydatków (w latach 2004 – 2006 przyjęto, że dochody praktycznie będą równoważyły wydatki bieżące a co za tym idzie nie uwzględniono środków w dochodach na spłatę zadłużenia z tytułu zaciągniętych zobowiązań kredytowych !!!) oraz na podstawie analizy zgodności emisji obligacji i zaciągnięcia zobowiązań w formie kredytów i pożyczek z art. 113 ustawy o finansach publicznych można stwierdzić, że Powiat Krotoszyński może wyemitować obligacje oraz zaciągnąć kredyty lub po- 203 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego życzki w latach 2004 – 2006 do kwoty około 29,0 mln PLN. Nie zostanie przekroczony wówczas limit 15,0% określony w art. 113 ustawy o finansach publicznych. Na podstawie analizy zgodności emisji obligacji i zaciągnięcia zobowiązań w formie kredytów i pożyczek z art. 114 ustawy o finansach publicznych można stwierdzić, że Powiat Krotoszyński może wyemitować obligacje oraz zaciągnąć kredyty lub pożyczki w latach 2004 - 2006 do kwoty około 24,2 mln PLN. Nie zostanie przekroczony wówczas limit 60,0% określony w art. 114 ustawy o finansach publicznych. Biorąc pod uwagę ograniczenie wynikające z wysokości prognozowanych wyników budżetowych (szczególnie w latach 2004 – 2006 przyjęto, że dochody praktycznie będą równoważyły wydatki bieżące a co za tym idzie nie uwzględniono środków w dochodach na spłatę zadłużenia z tytułu zaciągniętych zobowiązań kredytowych (!!!) - przez co może wystąpić brak wolnych środków na inwestycje) można stwierdzić, iż w przypadku Powiatu Krotoszyńskiego tylko wygospodarowanie znacznych wolnych środków poprzez np. ograniczenie wydatków bieżących i próbę rozłożenia bieżącego zadłużenia na dłuższy okres spłaty mogłoby poprawić zdolność finansową powiatu (szczególnie w latach 2004 – 2006). Sugeruje się także nie planowanie dalszego zadłużenia do czasu aż zostanie przyjęta nowa ustawa o finansach publicznych. MIASTO I GMINA KOBYLIN Potencjalne zobowiązania finansowe Ze względu na wielkości prognozowanych dochodów i wydatków oraz na podstawie analizy zgodności emisji obligacji i zaciągnięcia zobowiązań w formie kredytów i pożyczek z art. 113 ustawy o finansach publicznych można stwierdzić, że Miasto i Gmina Kobylin może wyemitować obligacje oraz zaciągnąć kredyty lub pożyczki w latach 2004 – 2006 do kwoty około 6,9 mln PLN. Nie zostanie przekroczony wówczas limit 15,0% określony w art. 113 ustawy o finansach publicznych. Na podstawie analizy zgodności emisji obligacji i zaciągnięcia zobowiązań w formie kredytów i pożyczek z art. 114 ustawy o finansach publicznych można stwierdzić, że Miasto i Gmina Kobylin może wyemitować obligacje oraz zaciągnąć kredyty lub pożyczki w latach 2004 - 2006 do kwoty około 5,6 mln PLN. Nie zostanie przekroczony wówczas limit 60,0% określony w art. 114 ustawy o finansach publicznych. Biorąc pod uwagę ograniczenie wynikające z wysokości prognozowanych wyników budżetowych można stwierdzić, iż w przypadku Miasta i Gminy Kobylin w latach 2004 – 2006 możliwa jest emisja obligacji oraz/lub zaciągnięcie kredytów i pożyczek na kwotę około 2,4 mln PLN. Przewidywane nadwyżki budżetowe (wygospodarowane poprzez ograniczenie wydatków bieżących) w latach 2005 – 2011 pozwolą na obsługę dodatkowych zobowiązań finansowych Miasta i Gminy. Zgodnie z art. 113 Ustawy o finansach publicznych łączna kwota przypadających do spłaty w danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek oraz potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych przez jednostki samorządu terytorialnego poręczeń wraz z należnymi w danym roku odsetkami od tych kredytów i pożyczek, oraz należnych odsetek i dyskonta a także przypadających w danym roku budżetowym wykupów papierów wartościowych emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, nie może przekroczyć 15,0% planowanych na dany rok budżetowy dochodów jednostki samorządu terytorialnego. Na podstawie przeprowadzonej analizy (z uwzględnieniem dodatkowego zadłużenia na kwotę 2,4 mln PLN w latach 2004 – 2006) można stwierdzić, iż wysokość całkowitych zobowiązań gminy z tytułu pożyczek, kredytów i potencjalnych zobowiązań z tytułu poręczeń w stosunku do przewidywanych dochodów budżetu Miasta i Gminy Kobylin w latach 2004 - 2011 będzie się kształtować w przedziale 5,8% 6,7%. Inną formą kontroli wielkości zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego jest zapis w art. 114 omawianej ustawy, który stanowi, iż łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec roku budżetowego nie może przekraczać 60,0% dochodów tej jednostki w tym roku budżetowym. Na podstawie przeprowadzonej analizy (z uwzględnieniem dodatkowego zadłużenia na kwotę 2,4 mln PLN w latach 2004 – 2006) można stwierdzić, iż wielkość zadłużenia Miasta i Gminy Kobylin z tytułu zaciągniętych kredytów, pożyczek i wyemitowanych obligacji w stosunku do przewidywanych dochodów w latach 2004 – 2011 będzie się kształtować w przedziale 0,0% - 27,2%. 204 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego MIASTO SULMIERZYCE Potencjalne zobowiązania finansowe Ze względu na wielkości prognozowanych dochodów i wydatków oraz na podstawie analizy zgodności emisji obligacji i zaciągnięcia zobowiązań w formie kredytów i pożyczek z art. 113 ustawy o finansach publicznych można stwierdzić, że Miasto Sulmierzyce może wyemitować obligacje oraz zaciągnąć kredyty lub pożyczki w latach 2004 – 2006 do kwoty około 2,8 mln PLN. Nie zostanie przekroczony wówczas limit 15,0% określony w art. 113 ustawy o finansach publicznych. Na podstawie analizy zgodności emisji obligacji i zaciągnięcia zobowiązań w formie kredytów i pożyczek z art. 114 ustawy o finansach publicznych można stwierdzić, że Miasto Sulmierzyce może wyemitować obligacje oraz zaciągnąć kredyty lub pożyczki w latach 2004 - 2006 do kwoty około 2,4 mln PLN. Nie zostanie przekroczony wówczas limit 60,0% określony w art. 114 ustawy o finansach publicznych. Biorąc pod uwagę ograniczenie wynikające z wysokości prognozowanych wyników budżetowych (w latach 2004 – 2011 przyjęto, że dochody będą równoważyły wydatki) można stwierdzić, iż w przypadku Miasta Sulmierzyc tylko wygospodarowanie wolnych środków po przez np. ograniczenie wydatków bieżących, mogłoby poprawić możliwości finansowe Miasta. Zgodnie z art. 113 Ustawy o finansach publicznych łączna kwota przypadających do spłaty w danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek oraz potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych przez jednostki samorządu terytorialnego poręczeń wraz z należnymi w danym roku odsetkami od tych kredytów i pożyczek, oraz należnych odsetek i dyskonta a także przypadających w danym roku budżetowym wykupów papierów wartościowych emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, nie może przekroczyć 15,0% planowanych na dany rok budżetowy dochodów jednostki samorządu terytorialnego. Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, iż wysokość całkowitych zobowiązań gminy z tytułu pożyczek, kredytów i potencjalnych zobowiązań z tytułu poręczeń w stosunku do przewidywanych dochodów budżetu Miasta Sulmierzyc w latach 2004 - 2011 będzie się kształtować w przedziale 0,0% 11,2%. Inną formą kontroli wielkości zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego jest zapis w art. 114 omawianej ustawy, który stanowi, iż łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec roku budżetowego nie może przekraczać 60,0% dochodów tej jednostki w tym roku budżetowym. Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, iż wielkość zadłużenia Miasta Sulmierzyc z tytułu zaciągniętych kredytów, pożyczek i wyemitowanych obligacji w stosunku do przewidywanych dochodów w latach 2004 – 2011 będzie się kształtować w przedziale 0,0% - 20,5%. 6.10.3 Sumaryczna wielkość środków, które Powiat i Gminy w okresie ośmioletnim będą mogły przeznaczyć na realizację programu POWIAT KROTOSZYŃSKI W przypadku zaakceptowania realizacji dochodów i wydatków zgodnie z przyjętymi w opracowaniu prognozami Powiat Krotoszyński w latach 2004 – 2005 powinien w pierwszej kolejności pokryć swoje już istniejące zobowiązania (w roku 2004 prognozowany deficyt może wynieść około 1,3 mln PLN, w roku 2005 – około 2,6 mln PLN a w roku 2006 – około 2,3 mln PLN) a następnie pozostałe oszczędności może przeznaczyć na inwestycje (w tym wydatki związane z ochroną środowiska). Sytuację poprawić może ograniczenie wydatków bieżących, próba rozłożenia bieżącego zadłużenia na dłuższy okres spłaty oraz korzystne (jeśli takowe będą) zapisy w nowej ustawie o dochodach dające większe wpływy do budżetu Powiatu. Tabela 71. Wielkość potencjalnych środków na inwestycje 2001 r. 2002 r. Wolne środki na inwestycje (w tym związane z ochroną środowiska) -2 171 240 -2 114 107 uwzględniające obsługę potencjalnego zadłużenia Otrzymane kredyty, pożyczki oraz wyemitowane obligacje 2 000 000 2 140 000 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. -4 816 643 -2 349 835 -2 556 165 -2 306 783 850 339 854 323 841 136 827 882 814 563 4 621 749 1 000 000 0 0 0 0 0 0 0 205 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Potencjalne środki na inwestycje (w tym związane z ochroną środowiska) -171 240 25 893 -194 894 -1 349 835 -2 556 165 -2 306 783 850 339 854 323 841 136 827 882 814 563 6 212 783 PLN tyle środki których brakuje na pokrycie deficytu w latach 2004 - 2006 4 188 243 PLN na inwestycje w latach 2007 - 2011 Źródło: Opracowanie własne MIASTO I GMINA KOBYLIN W przypadku zaakceptowania realizacji dochodów i wydatków zgodnie z przyjętymi w opracowaniu prognozami Miasta i Gminy Kobylin w latach 2004 – 2006 może przeznaczyć na inwestycje - w tym inwestycje związane z ochroną środowiska - (przy uwzględnieniem w latach 2004 – 2006 dodatkowego zadłużenia na kwotę 2,4 mln PLN) około 3,1 mln PLN a w pozostałych latach 0,3 mln PLN. Sytuację poprawić może dodatkowe ograniczenie wydatków bieżących oraz korzystne (jeśli takowe będą) zmiany struktury dochodów w nowej ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego dające większe wpływy do budżetu Miasta i Gminy, przy jednoczesnym nie zwiększaniu wydatków bieżących. Tabela 72. Wielkość potencjalnych środków na inwestycje przy uwzględnieniu dodatkowego zadłużenia 2001 r. Wolne środki na inwestycje (w tym związane z ochroną środowiska) uwzględniające obsługę potencjalnego zadłużenia Otrzymane kredyty, pożyczki oraz wyemitowane obligacje i inne przychody Potencjalne środki na inwestycje (w tym związane z ochroną środowiska) 2002 r. 2003 r. 2004 r. -734 321 -435 453 -1 010 677 1 024 430 288 509 978 509 1 010 677 543 056 300 000 2005 r. 252 200 2006 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. 191 100 54 950 66 200 44 113 77 631 61 975 4 0 0 0 0 0 791 100 54 950 66 200 44 113 77 631 61 975 800 000 1 000 000 600 000 0 1 100 000 1 252 200 2007 r. 3 143 300 PLN na inwestycje w latach 2004 – 2006 304 869 PLN na inwestycje w latach 2007 – 2011 Źródło: Urząd Miejski MIASTO SULMIERZYCE W przypadku zaakceptowania realizacji dochodów i wydatków zgodnie z przyjętymi w opracowaniu prognozami Miasta Sulmierzyc (w latach 2004 – 2011 przyjęto, że dochody będą równoważyły wydatki) brak jest możliwości realizacji zadań inwestycyjnych i tylko wygospodarowanie wolnych środków po przez np. ograniczenie wydatków bieżących, mogłoby poprawić zdolności finansowe Miasta. Sytuację poprawić może korzystne (jeśli takowe będą) zmiany struktury dochodów w nowej ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego dające większe wpływy do budżetu Miasta, lecz przy jednoczesnym nie zwiększaniu wydatków bieżących. 4 Założono emisję obligacji w latach 2004 – 2006 na kwotę 2 400 000 PLN 206 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Tabela 73. Wielkość potencjalnych środków na inwestycje przy uwzględnieniu dodatkowego zadłużenia 2001 r. 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2005 r. 2006 r. 2007 r. 2008 r. 2009 r. 2010 r. 2011 r. Wolne środki na inwestycje (w tym związane z ochroną środowiska) uwzględniające obsługę potencjalnego zadłużenia -596 298 -87 963 -386 354 0 0 0 0 0 0 0 0 Otrzymane kredyty, pożyczki oraz wyemitowane obligacje i inne przychody 600 000 97 800 250 000 0 0 0 0 0 0 0 0 122 815 126 517 136 354 0 0 0 0 0 0 0 0 126 517 136 354 0 0 0 0 0 0 0 0 Potencjalne środki na inwestycje (w tym związane z ochroną środowiska) 0 Źródło: Urząd Miejski i Konsultant 6.10.4 Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji w okresie czteroletnim wraz z prognozą na dalszych osiem lat Przedstawiona niżej tabela kumuluje zadania wyszczególnione przy omawianiu poszczególnych komponentów środowiska, których realizacja powinna być podjęta w najbliższym okresie. Ze względu na brak środków inwestycyjnych trudno mówić o możliwości podjęcia inwestycyjnych zadań własnych. Dodatkową trudność w tej materii stanowił brak Wieloletniego Planu Inwestycyjnego. To, między innymi, jest powodem pozostawienia w tabelach pustych miejsc dotyczących nakładów i większości źródeł finansowania. W tej sytuacji koniecznym jest podjęcie zadań pozainwestycyjnych. Możliwość taka będzie jednak uzależniona od wzmocnienia, poprzez dodatkowe szkolenia, wyposażenie w sprzęt, wreszcie zwiększenie obsady administracji środowiskowej. Szalenie istotnym zadaniem będzie też podjęcie przez samorząd powiatowy, dla realizacji wielu zadań, roli koordynującej i inicjującej. Dotyczyć to będzie przede wszystkim problematyki gospodarki odpadami, lecz nie tylko. 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 0 1 2 Potencjalne źródła finansowania 13 14 15 Ocena ważności w hierarchii zadań 2 Szacunkowe nakłady 1 Termin realizacji Cel przedsięwzięcia Opis przedsięwzięcia Jednostka odpowiedzialna / Jednostki współpracujące 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 L.p. Rodzaj przedsięwzięcia Tabela 74. Własne 16 Ochrona przyrody. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa 1 P 2 P Włączenie terenów powiatu w sys- zarząd potem szlaków turystycznych regionu wiatu/ gminy, organizacje turystyczne Opracowanie i wdrożenie prograzarząd pomów promocji terenów słabo rozwi- wiatu/ gminy, niętych turystycznie. organizacje turystyczne Ochrona i zrównoważony rozwój lasów 207 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 1 I 2 P 3 P 4 P Zalesianie terenów o niskich klasach bonitacyjnych gleb i gruntów porolnych zarząd powiatu/ właściciele gruntów, gminy Wspieranie oraz popularyzacja inicjatyw podejmowanych na rzecz zwiększenia lesistości terytorium powiatu Działania na rzecz wprowadzenia prawidłowej gospodarki leśnej w lasach prywatnych Wzmożenie kontroli gospodarki leśnej na obszarach nowych nasadzeń i w lasach prywatnych. zarząd powiatu/ zarząd powiatu/ nadleśnictwa zarząd powiatu/ nadleśnictwa Ochrona gleb 1 2 3 P P P 4 P 5 P 6 P 7 P Ustalenie granicy polno- leśnej Promocja rozwiązań organizacyjnych i technicznych w zakresie gospodarowania odpadami, gwarantujących ich efektywność ekonomiczną, między innymi poprzez podjęcie próby budowy ponadpowiatowego systemu gospodarki odpadami, rolę tę może spełniać M.Z. Górnej Baryczy Tworzenie i aktualizacja rejestru gruntów zdegradowanych oraz opracowanie programu ich rekultywacji. Przeprowadzenie szczegółowej inwentaryzacji trwale zbędnych terenów wojskowych wraz z opracowaniem programów ich rekultywacji PFOŚiGW zarząd powiatu/ gminy zarząd powiatu/ Przygotowanie powiatowego programu odbudowy melioracji podstawowej i szczegółowej Wsparcie działań na rzecz prawidłowego zagospodarowania obornika, gnojowicy i gnojówki w fermach zwierząt gospodarskich. zarząd powiatu/ Scalanie i wymiana gruntów zarząd powiatu/ rolnicy Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych 208 zarząd powiatu/ zarząd powiatu/ gminy, zarząd powiatu/ rolnicy Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 2 3 4 P P P P 5 P 6 P 1 2 zarząd powiatu/ RZGW, wojewoda Podniesienie efektywności ochrony wód podziemnych, a w szczególności Głównych Zbiorników Wód Podziemnych przed ich degradacją zarówno jakościową jak też nadmierną eksploatacją przez ustanawianie stref ochronnych ujęć i zbiorników wód podziemnych. Wykonanie inwentaryzacji ujęć wód podziemnych zawierającej określenie ilości zasobów eksploatacyjnych ujęć, wielkości poborów wód wg wydanych pozwoleń wodnoprawnych, aktualną ilość poborów wód z poszczególnych ujęć oraz dane dotyczące stref ochronnych dla potrzeb opracowania bilansu wodno – gospodarczego. Weryfikacja pozwoleń wodnoprawnych w oparciu o zasoby eksploatacyjne ujęć wód i bilanse wodnogospodarcze zlewni. zarząd powiatu/ RZGW, wojewoda Racjonalizacja gospodarowania wodą podziemną pod kątem rezygnacji z korzystania z niej przez przemysł z wyłączeniem rolnospożywczego i farmaceutycznego. zarząd powiatu/ RZGW, wojewoda, gminy Opracowanie programu likwidacji nieczynnych, niesprawnych ujęć wód podziemnych Zmniejszenie wodochłonności, materiałochłonności (w tym odpadowości) i energochłonności gospodarki zarząd powiatu/ właściciele ujęć zarząd powiatu/ RZGW, wojewoda 30.06.2007 1 Racjonalizacja gospodarowania wodą podziemną poprzez dostosowywanie przyznawanych w pozwoleniach wodnoprawnych poborów wód do rzeczywistych potrzeb użytkowników w ramach ustalonych w dokumentacjach hydrogeologicznych, dla poszczególnych ujęć, zasobów eksploatacyjnych lub dyspozycyjnych zarząd powiatu/ RZGW, wojewoda, gminy, właściciele ujęć P Ograniczenie emisji zanieczyszczeń zarząd poprzemysłowych szczególnie w za- wiatu/ WIOŚ, kresie gospodarowania odpadami gminy poprzez wzmożone kontrole P Podjęcie współdziałania z innymi zarząd pojednostkami samorządu terytorial- wiatu/ gminy nego na rzecz racjonalizacji systemu gospodarowania odpadami o zasięgu ponadpowiatowym, rolę tę może spełniać M.Z. Górnej Baryczy PFOŚiGW, GFOŚiGW 209 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 3 P 4 I Racjonalizacja gospodarowania wodą podziemną pod kątem rezygnacji z korzystania z niej przez przemysł z wyłączeniem rolnospożywczego i farmaceutycznego. Modernizacja systemów ogrzewania w obiektach będących we władaniu powiatu „Termomodernizacja” obiektów będących we władaniu powiatu 5 I 1 2 zarząd powiatu/ jednostki organizacyjne powiatu zarząd powiatu/ jednostki organizacyjne powiatu P Wykorzystanie energii odnawialnej Opracowanie strategii powiatowej zarząd powykorzystania odnawialnych źródeł wiatu/ gminy energii. P Wsparcie przedsięwzięć z zakresu zarząd powykorzystania odnawialnych źródeł wiatu/ energii Pilotażowe wdrożenia w zakresie wykorzystania energii słonecznej i energii biomasy 3 zarząd powiatu/ RZGW, wojewoda, gminy zarząd powiatu/ gminy, rolnicy I 4 I Modernizacja systemów ogrzewania zarząd pow obiektach będących we władaniu wiatu/ powiatu Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią 1 Stworzenie bazy danych i systemu wymiany informacji z zakresu goP/I spodarki wodnej na obszarze powiatu 2 210 P Opracowanie studium planistycznego retencji wód (poprzez budowę zbiorników dolinowych) zbiornik retencyjny Sulmierzyce na rzece Czarna Woda zbiornik retencyjny Unisław i Klatka na rzece Orla zbiornik retencyjny Kromolice na rzece Radęca zarząd powiatu/ RZGW zarząd powiatu/ RZGW, WZMiUW,zar ząd województwa Budżet Państwa, budżet województwa, budżet powiatu, Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 3 4 5 7 1 2 4 5 6 7 P Udział w prowadzeniu monitoringu jakości wód podziemnych i powierzchniowych zarząd powiatu/ WIOŚ, IMGW, PIG, RZGW Przegląd i budowa instalacji odpro- zarząd powadzania do kanalizacji deszczowej wiatu/ zarząd oraz oczyszczania wód opadowych i dróg powiaP/I roztopowych spływających z dróg towych, gmipowiatowych ny, przedsiębiorcy Przygotowanie powiatowego prozarząd poP gramu odbudowy melioracji podwiatu/ stawowej i szczegółowej Współudział w tworzeniu systemów zarząd powymiany informacji i łączności w wiatu/ wojezakresie ochrony przeciwpowowoda, WIOŚ, dziowej; opracowanie planu opera- IMGW, PIG, P cyjnego zabezpieczenia przeciwpo- RZGW wodziowego z uwzględnieniem problematyki ochrony środowiska dla terenów zagrożonych powodzią. Jakość wód Przegląd i budowa instalacji odprowadzania do kanalizacji deszczowej oraz oczyszczania wód P/I opadowych i roztopowych spływających z dróg powiatowych. I Budowa przyłączy kanalizacyjnych zarząd podo obiektów stanowiących własność wiatu/ powiatu i jego jednostek Opracowanie programu likwidacji nieczynnych, niesprawnych ujęć wód podziemnych Wspieranie modernizacji sieci wodociągowych celem racjonalizacji wykorzystania zasobów wód podP/I ziemnych i eliminacji starych przestarzałych i nie odpowiadających normom sanitarnym instalacji wodociągowych Wspieranie budowy oczyszczalni ścieków, kanalizacji sanitarnych i P/I rekultywacji zamkniętych i “dzikich” składowisk odpadów. Promocja rozwiązań organizacyjnych i technicznych w zakresie gospodarowania odpadami, gwarantujących ich efektywność ekoP nomiczną, między innymi poprzez podjęcie próby budowy ponadpowiatowego systemu gospodarki odpadami, rolę jego organizatora może spełniać M.Z. Górnej Baryczy P zarząd dróg powiatowych/ zarząd powiatu, gminy, przedsiębiorcy zarząd powiatu/ zarząd powiatu/ zarząd powiatu/ zarząd powiatu/ PFOŚiGW, GFOŚiGW 211 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 8 P 9 1 2 3 P Wsparcie działań na rzecz prawidłowego zagospodarowania obornika, gnojowicy i gnojówki w fermach zwierząt gospodarskich. Weryfikacja pozwoleń wodnoprawnych w oparciu o bilanse wodnogospodarcze zlewni zarząd powiatu/ rolnicy zarząd powiatu/ gminy, wojewoda, właściciele ujęć, RZGW Jakość powietrza i zmiany klimatu Opracowanie i wdrożenie systemu zarząd poelektronicznych baz danych o stanie wiatu/ WIOŚ, P/I jakości powietrza na terenie powiatu wojewoda, podmioty gospodarcze Opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o P/I stanie jakości powietrza na terenie powiatu zarząd powiatu/ WIOŚ Wsparcie przedsięwzięć mających na celu rozwój sieci gazowej na P/I terenach gmin. zarząd powiatu/ Rozwój sieci monitoringu jakości zarząd popowietrza przez udział gmin i powia- wiatu/ WIOŚ, tu w monitoringu regionalnym gminy 4 P/I 6 7 8 9 I Modernizacja systemów ogrzewania zarząd pow obiektach będących we władaniu wiatu / jedzarządu powiatu. nostki organizacyjne powiatu I Termomodernizacja obiektów będą- zarząd pocych we władaniu zarządu powiatu wiatu / jednostki organizacyjne powiatu I Modernizacja dróg powiatowych w oparciu o uprzednio opracowany program i harmonogram prac. Wsparcie przedsięwzięć dotyczących usuwania azbestu z obiektów i P/I instalacji budowlanych – opracowanie do roku 2006 programu usuwania wyrobów zawierających azbest 212 zarząd powiatu/ zarząd dróg powiatowych. zarząd powiatu / właściciele nieruchomości Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Sporządzanie analiz stanu, wybranych komponentów środowiska z dokonaniem oceny zakresu wystę10 P pujących zagrożeń oraz opracowanie niezbędnych programów naprawczych. Stres miejski – oddziaływanie hałasu Opracowanie i wdrożenie systemu elektronicznych baz danych o stanie akustycznym środowiska na terenie powiatu i jego ochronie, oraz podmiotach korzystających ze środowiska, dla potrzeb zarządzania sta1 P/I nem akustycznym środowiska, w tym głównie inwentaryzacji źródeł hałasu, identyfikacji terenów zagrożonych hałasem, obszarów ograniczonego użytkowania, monitoringu klimatu akustycznego a także planowania przestrzennego Opracowanie i wdrożenie systemu informowania społeczeństwa o stanie klimatu akustycznego na 2 P/I terenie powiatu i trendach jego zmian z zastosowaniem najnowszych technik informatycznych i multimedialnych Realizacja zadań modernizacyjnych na drogach powiatowych w oparciu 3 I o uprzednio opracowany program i harmonogram prac. 4 5 1 I P P zarząd powiatu / WIOŚ, akredytowane jednostki badawcze. zarząd powiatu / WIOŚ, wojewoda, podmioty gospodarcze zarząd powiatu / gminy, WIOŚ zarząd powiatu / zarząd dróg powiatowych Prowadzenie nasadzeń i odnowy zieleni ochronnej przy drogach powiatowych w oparciu o przyjęty uprzednio program zarząd powiatu/ zarząd dróg powiatowych Sporządzanie analiz stanu, wybranych komponentów środowiska z dokonaniem oceny zakresu występujących zagrożeń oraz opracowanie niezbędnych programów naprawczych. zarząd powiatu/ WIOŚ, akredytowane jednostki badawcze. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych Współpraca ze służbami kontrolno- zarząd powiatu/ WIOŚ, pomiarowymi w zakresie nadzoru nad obiektami emitującymi pola WSSE elektromagnetyczne. Chemikalia w środowisku, poważne awarie przemysłowe, klęski żywiołowe 1 P Opracowanie planu operacyjnego i systemu wymiany informacji i łączności w zakresie ochrony przeciwpowodziowej zarząd powiatu/ służby i straże powiatowe, gminy, 213 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 2 Stworzenie systemu informowania społeczeństwa o możliwości wystąP/I pienia zagrożenia związanego z wystąpieniem poważnej awarii lub klęski żywiołowej zarząd powiatu/ służby i straże powiatowe, gminy, zarząd powiatu/ gminy I Doposażenie w sprzęt ratownictwa ekologicznego formacji Straży Pożarnej P Rozwijanie i aktualizacja informacji o zakładach o zwiększonym i dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii 3 4 5 6 7 8 9 P P P P I Badanie przyczyn powstawania oraz sposobów likwidacji skutków poważnych awarii dla środowiska z okresowym sporządzaniem raportów na ten temat Ćwiczenia realizacji zewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych raz na 3 lata Upublicznianie informacji na temat poważnych awarii w sposób podnoszący świadomość obywateli potencjalnie narażonych na skutki omawianych zdarzeń Wdrożenie instrukcji postępowania ludności na wypadek wystąpienia poważnej awarii Budowa parkingu dla pojazdów powypadkowych oraz czasowo wycofanych z ruchu drogowego, ze szczególnym uwzględnieniem przewożących towary niebezpieczne oraz doprowadzenie do utworzenia miejsc tymczasowego magazynowania odpadów powstałych w czasie usuwania skutków poważnej awarii Sporządzenie powiatowych planów zarządzania ryzykiem 10 P 11 P 12 214 I Organizacja bazy danych dotyczących poważnych awarii i klęsk żywiołowych Wyposażenie w sprzęt i oprogramowanie wykorzystywane do szybkiego informowania o wystąpieniu poważnej awarii i kęski żywiołowej zarząd powiatu/ gminy zarząd powiatu/ gminy Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Edukacja ekologiczna mieszkańców, doskonalenie administracji 1 2 3 P Wzmocnienie instytucjonalne admi- zarząd ponistracji umożliwiające realizację wiatu/ zapisów ustawowych. P Promocja pośród mieszkańców przedsięwzięć podejmowanych przez samorząd dla osiągnięcia pożądanego stanu środowiska naturalnego; P Podniesienie poziomu edukacji ekologicznej mieszkańców poprzez realizację powszechnego, wielokierunkowego programu edukacyjnego oraz sprawne informowanie społeczeństwa Podnoszenie świadomości ekologicznej producentów rolnych i edukacja ekologiczna mieszkańców wsi 4 P Promowanie produkcji i konsumpcji zdrowej żywności 5 6 P P zarząd powiatu/ jednostki organizacyjne powiatu, organizacje pozarządowe, prasa lokalna, gminy zarząd powiatu/ jednostki organizacyjne powiatu, organizacje pozarządowe, prasa lokalna, gminy zarząd powiatu/ jednostki organizacyjne powiatu, organizacje pozarządowe, prasa lokalna, gminy zarząd powiatu / ODR, jednostki organizacyjne powiatu, organizacje pozarządowe, prasa lokalna, gminy, producenci rolni Popularyzacja wśród rolników zasad zarząd poKodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej wiatu / organizacje społeczne i zawodowe rolników, gminy, organizacje pozarządowe, prasa lokalna 215 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 7 P 8 P 9 P 10 P 11 P Prowadzenie masowych, edukacyj- zarząd ponych akcji proekologicznych dla wiatu/ jeddzieci i młodzieży szkolnej: nostki organipowiatowe konkursy tematyczne, zacyjne powspółudział w organizacji akcji wiatu, gminy, regionalnych i ogólnopolskich, organizacje popularyzacja proekologicznych pozarządodziałań realizowanych przez struktu- we, prasa ry UE. lokalna Wprowadzenie, poprzez włączenie zarząd podo programów nauczania szkół wiatu/ dyrekponadgimnazjalnych, zajęć cje szkół z zakresu stanu i ochrony lokalne- ponadgimnago środowiska przyrodniczego przy zjalnych współudziale przedstawicieli pozarządowych organizacji proekologicznych. Popularyzacja, inicjowanie i zarząd popodejmowanie działań na rzecz wiatu/ jedrozwoju rolnictwa ekologicznego nostki organizacyjne powiatu, gminy, ODR organizacje pozarządowe, prasa lokalna, gminy, producenci rolni Współpraca z ODR oraz innymi zarząd poorganizacjami rolniczymi działająwiatu / ODR, cymi na rzecz efektywnego gospo- jednostki darowania w rolnictwie organizacyjne powiatu, organizacje pozarządowe, prasa lokalna, gminy, producenci rolni Edukacja mieszkańców w zakresie zarząd powłaściwych zachowań w sytuacji wiatu/ powiawystąpienia zagrożenia. towe służby i straże, organizacje pozarządowe, prasa lokalna, gminy 216 Termin realizacji Potencjalne źródła finansowania śc i w hi er Jednostka odpowiedzialna / pr ze ds ię wz ię ko w e na Opis przedsięwzięcia ze ds ię L. pr p. Tabela 75. Koordynowane 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 1 1 0 1 2 13 14 15 16 Ochrona przyrody. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa 1 2 3 4 5 6 Objęcie ochroną obszarów, zespołów i obiektów nie objętych P/I nią jeszcze, a prezentujących dużą wartość przyrodniczą. P wojewoda/ zarząd powiatu, gminy, organizacje pozarządowe Opracowanie i reali- zarząd zacja programu pro- województwa/ zarząd mocji dziedzictwa kulturowego regionu powiatu, gminy, instytucje kultury Systematyczne wy- wojewoda/ konywanie zabiegów gminy, pielęgnacyjnych i zarząd P/I ochronnych istnieją- powiatu, cych pomników przy- organizacje rody ekologiczne Zachowanie małych rząd/ zarząd gospodarstw rolnych wojewódzw rejonach o dużych twa, zarząd P wartościach przyrod- powiatu, niczych lub wrażligminy wych ekologicznie. Prowadzenie prac właściciele zadrzewieniowych i nieruchozalesieniowych na mości/ zagruntach o niskiej rząd powiaI przydatności rolniczej tu, gminy z preferencją tworzenia przeciwerozyjnych pasów ochronnych Zarybianie zbiorników gospodarwodnych i wód płystwa rybacnących różnorodnymi kie/ zarząd I gatunkami rodzimych powiatu, przedstawicieli akwafauny 217 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 7 P Prowadzenie działań, wspomagających rozwój populacji, szczególnie rodzimych gatunków drobnej zwierzyny łownej o zauważalnym spadku ich liczebności na terenach dzierżawionych obwodów łowieckich Prowadzenie zgodnej z wymogami ochrony środowiska gospodarki na stawach rybnych właściwe koła Polskiego Związku Łowieckiego/ zarząd powiatu, gminy gospodarstwa rybackie, rolnicy/ 8 P zarząd powiatu, gminy Dopuszczanie w wojewoda/ sąsiedztwie i na tere- park naronach podlegających dowy, zarząd parków wszelkim formom 9 P ochrony lokalizacji krajobrazowyłącznie przedsię- wych, gmiwzięć nie mających ny, zarząd znaczącego wpływu powiatu na środowisko Renowacja terenów właściciele zielonych, w szcze- nierucho10 P/I gólności parków mości/ wowiejskich. jewoda, gminy Ochrona i zrównoważony rozwój lasów 1 2 3 218 I Zalesienie gruntów porolnych o niskich klasach bonitacyjnych i gleb zdegradowanych właściciele gruntów/ zarząd powiatu, P Opracowanie projektu wzbogacania składu gatunkowego sztucznych odnowień leśnych przy uwzględnieniu dostosowania do naturalnej mozaikowatości siedlisk. nadleśnictwa, właściciele lasów/ zarząd powiatu I Dążenie do przebudowy monokultur leśnych w drzewostany wielogatunkowe, ograniczanie zrębów zupełnych, zalesianie nieużytków. nadleśnictwa, właściciele lasów/ zarząd powiatu Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 4 P Opracowanie Regio- RDLP/ nalnego Programu wojewoda, Operacyjnego Polityki zarząd Leśnej województwa, zarząd powiatu, gminy Ochrona gleb Produkcja zdrowej żywności 1 P 2 P 3 P 4 P 5 P 6 7 8 P ODR/ rolnicy, izby rolnicze, gminy, zarząd powiatu Wypracowanie stan- Rząd/ ODR, dardów produktu rolnicy, izby ekologicznego rolnicze, gminy, zarząd powiatu Wypracowanie pro- ODR/ rolnigramu wdrażania cy, izby ekologicznych metod rolnicze, produkcji w wytypo- gminy, wanych gospodarzarząd stwach powiatu Rozwój przetwórODR/ rolnistwa, konfekcjonocy, izby wania i dystrybucji rolnicze, zdrowej żywności gminy, zarząd powiatu ODR/ rolniOptymalne zużycie cy, izby nawozów mineralrolnicze, nych i środków gminy, ochrony roślin, zazarząd pewnienie wzrostu poziomu świadomo- powiatu ści ekologicznej wśród rolników Program powstawania gospodarstw ekologicznych ODR/ rolnicy, izby rolnicze, gminy, zarząd powiatu P Zmniejszenie chemi- ODR/ rolnizacji gleb cy, izby rolnicze, gminy, zarząd powiatu P Poprawa struktury rolnicy/ agrarnej gospodarstw rząd, zarząd rolnych powiatu, gminy, izby rolnicze, ODR 219 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 9 10 11 P Prowadzenie działalności gospodarczej w rolnictwie zgodnie z zasadami określonymi w Kodeksie Dobrej Praktyki Rolniczej rolnicy/ rząd, , izby rolnicze, ODR, zarząd powiatu, gminy I Realizacja zadań wynikających z powiatowego programu rekultywacji gruntów zdegradowanych. właściciele gruntów/ zarząd powiatu, gminy I Prowadzenie prac zalesieniowych na gruntach o niskiej przydatności rolniczej. właściciele gruntów/ zarząd powiatu, gminy Wsparcie działań na rzecz prawidłowego zagospodarowania obornika, gnojowicy i gnojówki w fermach 12 P/I zwierząt gospodarskich. Opracowanie planu i wdrożenie do realizacji przeciwerozyjnych pasów zadrzewień, 13 P/I zalesień, zakrzaczeń i remiz śródpolnych 14 15 16 220 prowadzący hodowlę i chów zwierz. gospod./ zarząd powiatu, gminy, ODR, izby rolnicze właściciele gruntów/ zarząd powiatu, gminy I Podejmowanie przedsięwzięć z zakresu odbudowy zdekapitalizowanych systemów melioracji wodnych szczegółowych. spółki wodne/ gminy, zarząd powiatu, rolnycy P Usprawnienie procedur przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko przy lokalizowaniu i realizowaniu inwestycji mogących w znaczący sposób wpłynąć na środowisko oraz wydawania pozwoleń zintegrowanych wojewoda/ zarząd powiatu, biegli, eksperci, firmy i uczelnie oferujące szkolenia Budowa międzygminnego składowiska odpadów i budowa Centrum Zagospodarowania Odpadów, powołać je może Z.M. Górnej Baryczy związek komunalny/ zarząd powiatu, gminy, przedsiębiorcy prywatni I Budżety gmin, budżet Z.M., NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFOŚiGW,EKOF UNDUSZ,fundusze UE Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 17 P Opracowywanie i realizacja programu rolnośrodowiskowego wojewoda/ zarząd powiatu, gminy Opracowanie planu i realizacja systemu zagospodarowania odpadów weterynaryjnych. prowadzący lecznice, związek komunalny/ zarząd powiatu, gminy, podmioty gospodarcze zajmujące się unieszkodliwianiem 18 P/I Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych 1 2 3 4 5 P Dążenie do ograniczania poboru wód podziemnych do celów przemysłowych. Likwidacja nieczynnych, niesprawnych ujęć wód podziemP/I nych. RZGW / wojewoda, zarząd powiatu, gminy właściciele/ zarząd powiatu, gminy Prowadzenie monitoringu jakości wód powierzchniowych i podziemnych. WIOŚ/ IMGW, PIG zarząd powiatu, gminy P Usprawnienie procedur przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko przy lokalizowaniu i realizowaniu inwestycji mogących w znaczący sposób wpłynąć na środowisko oraz wydawania pozwoleń zintegrowanych wojewoda/zarząd powiatu, biegli, eksperci, firmy i uczelnie oferujące szkolenia P Aktywizacja działań zmierzających do ustanawiania stref ochronnych ujęć wód podziemnych właściciele/ zarząd powiatu, gminy P Zmniejszenie wodochłonności, materiałochłonności (w tym odpadowości) i energochłonności gospodarki 221 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 1 2 3 1 1 2 3 222 I I I P Wymiana, źródeł energii cieplnej zasilanych paliwem nieodnawialnym na urządzenia, o mniejszym stopniu negatywnego oddziaływania na środowisko Podejmowanie działań celem wykorzystania, do celów bytowych i gospodarczych, alternatywnych źródeł energii. Modernizacja i budowa sieci elektroenergetycznych – m. inn. 400 kV przebiegającej przez gminę Koźmin Wlkp. Wykorzystanie energii odnawialnej właściciele/ zarząd powiatu, gminy właściciele/ zarząd powiatu, gminy zakłady energetyczne/ gminy, zarząd powiatu Propagowanie na ODR/ zaterenach wiejskich rząd powiaźródeł energii cieplnej tu, gminy wykorzystujących biomasę - słomę i biogaz otrzymywany z fermentacji metanowej odchodów zwierzęcych. Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią Współudział w prowadzeniu monitoringu jakości wód powierzchniowych WIOŚ/ zarząd powiatu, gminy P Określenie granic obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią oraz zasad ich użytkowania RZGW/ zarząd powiatu, gminy I Budowa dolinowych zbiorników retencyjnych zbiornik retencyjny Sulmierzyce na rzece Czarna Woda zbiornik retencyjny Unisław i Klatka na rzece Orla zbiornik retencyjny Kromolice na rzece Radęca RZGW, WZMiUW / zarząd województwa, zarząd powiatu, gminy P PSE NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFOŚiGW, budżet państwa, budżet województwa, fundusze UE Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 4 5 6 Podejmowanie przedsięwzięć z zakresu odbudowy I zdekapitalizowanych systemów melioracji wodnych szczegółowych Opracowanie programu i podjęcie jego realizacji w zakresie odbudowy cieków i urządzeń melioracji wodnych podstawowych celem uzyskania projektowanych P/I parametrów hydrologicznych i przywrócenia równowagi przyrodniczej, dotyczy to Czarnej Wody, Orli, Żydowskiego Potoku, Jawnika,Orpiszewskiego Rowu Budowa systemu wymiany informacji, komunikacji i łącznoP/I ści w zakresie ochrony przeciwpowodziowej 7 I 8 P spółki wodne/ właściciele nieruchomości, gminy, zarząd powiatu WZMiUW/ zarząd powiatu, gminy WZMiUW, budżety gmin, PFOŚiGW, GFOŚiGW wojewoda/ RZGW, IMGW, WIOŚ, zarząd powiatu, gminy Modernizacja obiek- RZGW/ tów i urządzeń zarząd ochrony przeciwpo- wojewódzwodziowej twa, zarząd powiatu, gminy Kontrola istniejących zarządcy urządzeń sieci desz- dróg/ zaczowej rząd powiatu, gminy Jakość wód 1 P Opracowanie programów na rzecz ograniczenia do 2006 roku ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych do wód lub do ziemi ze ściekami przemysłowymi o 30% oraz wdrożenie ich do realizacji przedsiębiorcy/ gminy, zarząd powiatu 223 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 2 3 4 5 Budowa, rozbudowa i przedsięmodernizacja, w biorcy/ terminie do końca gminy, 2007 roku, urządzeń zarząd służących do oczysz- powiatu, czania ścieków WIOŚ I przemysłowych celem eliminacji i ograniczenia ilości odprowadzanych ładunków substancji niebezpiecznych Budowa instalacji zarządcy odprowadzania do dróg/ kanalizacji deszczowej oraz oczyszczaI nia wód opadowych i roztopowych spływających z dróg wojewódzkich i krajowych Stworzenie oraz RZGW/ weryfikacja bazy IMGW, danych i systemu WIOŚ, wymiany informacji z zarząd P/I zakresu gospodarki powiatu, wodnej na obszarze gminy województwa i powiatu Usprawnienie proce- wojewodur przeprowadzania da/zarząd ocen oddziaływania powiatu, na środowisko przy biegli, ekslokalizowaniu i reali- perci, firmy i uczelnie P zowaniu inwestycji mogących w znaczą- oferujące szkolenia cy sposób wpłynąć na środowisko oraz wydawania pozwoleń zintegrowanych Jakość powietrza i zmiany klimatu 1 Optymalizacja funkcjonowania transportu publicznego, rozP/I wój innych rodzajów transportu pod kątem ochrony powietrza 2 3 224 I P przewoźnicy/ zarząd powiatu, gminy, WIOŚ Modernizacja technologii stosowanych w przemyśle pod kątem ochrony powietrza przedsiębior cy/zarząd powiatu, gminy, WIOŚ Identyfikacja i sporządzenie wykazu terenów z przekroczeniami dopuszczalnych stężeń substancji i obszarów ograniczonego użytkowania wojewoda/ WIOŚ, zarząd powiatu Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 4 5 6 7 8 Opracowanie i wdro- wojewoda/ żenie programów WIOŚ, naprawczych ochrony przedsiępowietrza dla terebiorcy, P/I nów z przekroczezarząd niami dopuszczalpowiatu nych stężeń substancji Wzmocnienie działań wojewona rzecz prawidłowo- da/zarząd ści i sprawności pro- powiatu, wadzenia procedur biegli, eksoceny oddziaływania perci, firmy i na środowisko przy uczelnie lokalizowaniu i reali- oferujące zowaniu przedsięszkolenia P wzięć mogących w znaczący sposób wpłynąć na środowisko (stan powietrza) oraz wydawania pozwoleń emisyjnych, w tym pozwoleń zintegrowanych Działania promocyjne zarząd na rzecz wykorzysty- wojewódzwania w budownictwa, produtwie materiałów cenci mateP energooszczędnych riałów budowlanych/ zarząd powiatu, gminy Opracowanie i wdro- zarządcy żenie programów nieruchoograniczenia emisji mości/ zasubstancji i energii do rząd powiapowietrza przez ter- tu, gminy P/I moizolację budynków użyteczności publicznej i mieszkalnych i modernizację systemów ogrzewania (biomasa) Ograniczenie emisji zarządzająsubstancji do powie- cy infratrza przez inwestycje strukturą / dotyczące budowy i wojewoda, I modernizacji infrazarząd struktury drogowej i wojewódzkolejowej twa, zarząd powiatu, gminy 225 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 9 I 10 I 11 1 I Ograniczenie emisji substancji do powietrza poprzez modernizację systemów transportu, w tym w szczególności poprzez tworzenie warunków do rozwoju komunikacji zbiorowej, szerszego wykorzystania transportu kolejowego i wodnego oraz budowy ścieżek rowerowych przy ciągach komunikacyjnych, optymalizację prędkości ruchu na obszarach zabudowanych Budowa gazociągów PGNiG/ przesyłowych i sieci zarząd gazowych w gminach województwa, zarząd powiatu, gminy GDDKiA/ Wyprowadzenie ruchu tranzytowego wojewódzki poza granice miast: zarząd - budowa obwodnic dróg, powiaKrotoszyna, Koźmina towy zarząd Wlkp, Zdun, Sulmie- dróg, gminy rzyc Stres miejski – oddziaływanie hałasu Optymalizacja transportu publicznego i rozwój innych rodzajów transportu (nie samochodowych) oraz budowa i moP/I dernizacja sieci drogowej z towarzyszącą infrastrukturą z uwzględnieniem ochrony obszarów cennych przyrodniczo 2 226 P zarząd województwa/ zarząd powiatu, gminy Identyfikacja i sporządzenie wykazu terenów wokół dróg i linii kolejowych z przekroczeniami dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, terenów zagrożonych hałasem i obszarów ograniczonego użytkowania zarząd województwa, gminy/ zarząd powiatu, przewoźnicy wojewoda/ WIOŚ, zarząd powiatu, gminy Budżet państwa, województwa, powiatu, gmin, fundusze UE 3 4 5 6 Wzmocnienie działal- WIOŚ/ ności kontrolnej w zarząd zakresie oddziaływa- powiatu, P nia akustycznego gminy podmiotów korzystających ze środowiska Opracowanie map wojewoda, akustycznych i pro- zarządzajągramów naprawczych cy drogami i w zakresie ochrony liniami koleprzed hałasem dla jowymi/ obszarów położonych WIOŚ, wzdłuż dróg i linii zarząd kolejowych, zaliczo- powiatu, nych do obiektów, gminy P których eksploatacja może powodować negatywne oddziaływanie na znacznych obszarach, w kolejności od obiektów o największym negatywnym oddziaływaniu Opracowanie i wdro- zarządzajążenie programu reali- cy drogami i kolejami / zacji zabezpieczeń akustycznych wynika- wojewoda, jących z programów starosta, P/I gminy naprawczych określonych rozporządzeniami wojewody i uchwalonych przez radę powiatu zarządzająOpracowanie map cy drogami i akustycznych i uchwalenie progra- kolejami / mów naprawczych w wojewoda, starosta, zakresie ochrony gminy przed hałasem dla obszarów położonych wzdłuż dróg i linii kolejowych niestanowiących dróg i linii kolejowych wymieP nionych w p.poprz., gdzie stwierdzono przekroczenie dopuszczalnego poziomu dźwięku A powyżej 55 dB w porze nocnej lub zagrożenie hałasem, w kolejności od obiektów o największym negatywnym oddziaływaniu I Ograniczenie emisji hałasu poprzez inwestycje dotyczące budowy i modernizacji infrastruktury drogowej i kolejowej 30.06.2007 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego zarządzający drogami i kolejami / wojewoda, starosta, gminy 227 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Ograniczenie emisji hałasu poprzez modernizację systemów transportu, w tym w szczególności poprzez tworzenie warunków do rozwoju komunikacji zbiorowej, szerszego wyko7 P/I rzystania transportu kolejowego oraz budowy ścieżek rowerowych przy ciągach komunikacyjnych, optymalizację prędkości ruchu na obszarach zabudowanych Prowadzenie badań kontrolnych poziomu hałasu komunikacyj8 P nego przy drogach, krajowych i wojewódzkich Podejmowanie przedsięwzięć organizacyjnych i tech9 P/I nicznych na rzecz ograniczenia emisji hałasu przemysłowego. Wyprowadzenie ruchu tranzytowego poza granice miast: 10 I - budowa obwodnic Krotoszyna, Koźmina Wlkp., Zdun i Sulmierzyc zarząd województwa, gminy/ zarząd powiatu, zarządzający drogami, przewoźnicy Usprawnienie procedur przeprowadzania ocen oddziaływania na środowisko przy lokalizowaniu i realizowaniu inwestycji mogących w znaczący sposób wpłynąć na środowisko oraz wydawania pozwoleń zintegrowanych wojewoda/zarząd powiatu, biegli, eksperci, firmy i uczelnie oferujące szkolenia 11 P Oddziaływanie pól elektromagnetycznych Chemikalia w środowisku, poważne awarie przemysłowe, klęski żywiołowe 228 GDDKiA, wojewódzki zarząd dróg/zarząd powiatu, gminy przedsiębiorcy/ WIOŚ, zarząd powiatu, gminy GDDKiA/ wojewódzki zarząd dróg, powiatowy zarząd dróg, gminy Budżet państwa, województwa, powiatu, gmin, fundusze UE Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 1 2 3 Ograniczanie i eliminacja z procesów produkcyjnych subP/I stancji chemicznie i biologicznie niebezpiecznych Bieżąca aktualizacja tras optymalnych P przewozu substancji niebezpiecznych przedsiębiorcy/ wojewoda, zarząd powiatu, gminy zarządcy dróg/ zarząd powiatu, gminy Sporządzenie zewnętrznych planów operacyjnoratowniczych zakładów o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii Kontrola przestrzegania europejskiej umowy „ADR” o przewozie substancji i materiałów niebezpiecznych Sporządzenie raportów o bezpieczeństwie przez prowadzących zakłady o zwiększonym lub o dużym ryzyku oraz opracowanie wewnętrznego planu operacyjnoratowniczego Komendat Wojewódzki PSP/ KP PSP, zarząd powiatu P 4 P 5 P 6 P 1 P 2 P Inspekcja Transportu Drogowego/ Respektowanie zasad obowiązujących przy chemicznej ochronie roślin. Terminowe dokonywanie przeglądów opryskiwaczy Edukacja ekologiczna mieszkańców Dostosowanie programów nauczania do potrzeb agrobiznesu kuratorium/ szkoły, zarząd powiatu, izba rolnicza Aktywne oddziaływa- ODR/ izby nie na konsumenta rolnicze, produktu ekologicz- zarząd nego powiatu, gminy 229 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 3 4 5 6 7 8 9 230 P P P P P P P Popularyzacja wśród rolników zasad Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej ODR/ zarząd powiatu, gminy, prasa lokalna Rozpowszechnianie i popularyzacja podejmowanych przez samorządy i wdrażanych inicjatyw proekologicznych Inspirowanie i popularyzacja proekologicznych zachowań przy prowadzeniu działalności gospodarczej, Współudział w ogólnokrajowych, regionalnych i powiatowych masowych przedsięwzięciach popularyzujących zasady ekologicznych zachowań Prowadzenie masowych, edukacyjnych akcji proekologicznych dla dzieci i młodzieży szkolnej: powiatowe konkursy tematyczne, współudział w organizacji akcji regionalnych i ogólnopolskich, popularyzacja proekologicznych działań realizowanych przez struktury UE. prasa lokalna/ zarząd powiatu, gminy Wspieranie oraz popularyzacja inicjatyw podejmowanych na rzecz zwiększenia lesistości terytorium powiatu na gruntach o niskiej przydatności rolniczej, tworzenia zadrzewień śródpolnych. Upowszechnianie zasad prawidłowego stosowania i składowania płynnych odchodów zwierzęcych oraz odcieków z pryzm kiszonkowych organizacje gospodarcze/ zarząd powiatu, gminy prasa lokalna/ zarząd powiatu, gminy placówki oświatowe/ instytucje kultury, zarząd powiatu, gminy ODR, nadleśnictwa/ zarząd powiatu, gminy ODR/ zarząd powiatu, gminy Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 10 P 11 P 12 P 13 P 14 P 15 P Wdrażanie programów edukacji mieszkańców w zakresie m.in. oszczędzania wody, szkodliwości niewłaściwej gospodarki ściekami dla stanu wód i gleby, prawidłowego wykorzystanie ścieków gospodarczych Popularyzacja, inicjowanie i podejmowanie działań na rzecz rozwoju rolnictwa ekologicznego organizacje pozarządowe, prasa lokalna/ zarząd powiatu, gminy Opracowanie programu szkoleń podnoszących kwalifikacje rolnika i promującego nowe uprawy roślin dochodowych. Działania promocyjno-edukacyjne na rzecz wykorzystania w budownictwie materiałów energooszczędnych ODR/ izba rolnicza, zarząd powiatu, gminy Edukacja społeczeństwa w zakresie właściwych zachowań w sytuacji wystąpienia zagrożenia zarząd powiatu/ służby i straże powiatowe, gminy ODR/prasa lokalna, zarząd powiatu, gminy zarząd województwa, producenci materiałów budowlanych/ zarząd powiatu, gminy Edukacja w zakresie ODR/ izba OZE. rolnicza, zarząd powiatu, gminy 4 5 6 7 8 9 1 1 1 0 1 2 Potencjalne źródła finansowania 13 14 15 Ocena ważności w hierarchii zadań 3 Szacunkowe nakłady 2 Opis przedsięwzięcia Cel przedsięwzięcia 1 Termin realizacji Jednostka odpowiedzialna / Jednostki współpracujące 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 L.p. Rodzaj przedsięwzięcia Tabela 76. Wytyczne dla gmin 16 231 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Ochrona przyrody. Różnorodność biologiczna i krajobrazowa 1 I Renowacja terenów zielonych, w szczególności zabytkowych parków Podejmowanie działań w sprawie ustanowienia małych form ochrony przyrody (obszary chronionego kra2 P jobrazu, pomniki przyrody, stanowiska dokumentacyjne, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczokrajobrazowe) Uwzględnianie w planach zagospodarowania przestrzennego wysokie3 P go udziału powierzchni biologiczne czynnych (zieleń niska, zieleń średnia i wysoka, oczka wodne itp.) Wspieranie przedsięwzięć mających na celu utrzymanie i powiększanie terenów zieleni, zadrzewień, zakrzewień i remiz śródpolnych, między 4 P/I innymi w celu ograniczenia niekorzystnych zjawisk erozyjnych, oraz parków w tym wiejskich i miejskich gminy/zarządcy i właściciele nieruchomości gminy/ wojewódzki konserwator przyrody gminy/ gminy/ zarząd zieleni komunalnej Wytyczenie, przydatnych turystom i mieszkańcom dla dojazdu do szkół i 5 P/I pracy, ścieżek rowerowych i szlaków turystyki pieszej 6 7 8 9 gminy/ organizacje gospodarcze organizatorów turystyki Zwiększanie zasobów zieleni śródgminy/ zapolnej i przydrożnej rządcy dróg, I właściciele gruntów Program ochrony i ekspozycji warto- gminy/ orgaści przyrodniczych i kulturowych nizacje gmin, waloryzacja środowiska przy- pozarządowe, rodniczego instytucje P ochrony przyrody, lokalne środowiska naukowe Wprowadzenie do codziennej prakty- gminy/ właściki zasad racjonalnego pozyskiwania ciele lasów i P drewna z jednoczesnym wprowadza- nieruchomości niem nasadzeń drzew i krzewów gminy/ instyZachowanie i ochrona charakterystycznej dla regionu struktury obsza- tucje ochrony przyrody, P rów cennych przyrodniczo organizacje pozarządowe Ochrona, utrzymanie i tworzenie gminy/ instybrakujących korytarzy ekologicznych tucje ochrony przyrody, 10 P/I organizacje pozarządowe, właściciele nieruchomości 232 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Określenie w planach zagospodarowania przestrzennego obszarów 11 P wrażliwych na antropopresję 12 P Ochrona i wzrost funkcji zadrzewień śródpolnych, przydrożnych, na terenach zieleni gminy/ instytucje ochrony przyrody, organizacje pozarządowe gminy/ koła łowieckie, organizacje ekologiczne, Rozbudowa sieci ścieżek rowerogminy/ orgawych i szlaków pieszych, organizacja nizacje go13 P/I punktów widokowych spodarcze organizatorów turystyki Uwzględnienie w planowaniu przegminy/ strzennym potrzeby zwiększenia 14 P lesistości obszaru powiatu Restrykcyjny nadzór nad przestrze- gminy/ ganiem zakazu wypalania łąk, ścier15 P nisk, rowów itp. Systematyczna realizacja opracowań gminy/ ekofizjograficznych 16 P 1 2 3 Ochrona i zrównoważony rozwój lasów Wydawanie zezwoleń wyłącznie na uzasadnione wycinki drzew oraz konsekwentne stosowanie sankcji P karnych w przypadku ujawnienia samowoli przy wycięciu drzew lub krzewów, a także ich zniszczeniu gminy/ Opracowanie projektu zalesień, gminy/ P struktury nasadzeń, składu gatunkowego, formy zmieszania, Podniesienie wskaźnika lesistości gminy/ nadlegmin przez stopniowe zalesianie śnictwa, I terenów nie przydatnych dla rolnictwa właściciele oraz zrekultywowanych po wyczerlasów, zarząd paniu złóż kopalin pospolitych powiatu 4 Przygotowanie szczegółowego wy- gminy/ kazu gruntów rolnych, które eliminoP wane będą z produkcji rolnej i zalesiane 5 Wprowadzenie do planów zagospo- gminy/ P darowania przestrzennego obszarów przeznaczonych do zalesienia Ochrona gleb 1 Optymalne używanie nawozów mine- gminy/ P ralnych i środków ochrony roślin 4 Rozwijanie segregacji i recyklingu odpadów celem ograniczenia ilości P odpadów przeznaczonych do składowania gminy/ 233 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Utworzenie Centrum Gospodarki gminy/ Odpadami ( powołać je może Z.M. Górnej Baryczy) zarządzającego kompleksowym systemem gospoda5 P/I rowania odpadami bazującym na opłacie naliczanej na osobę i systemie zniżek w opłatach za segregację „u źródła” 6 P 7 P 8 9 P P Rozważenie możliwości przejęcia, w drodze referendum, przez gminy/związek komunalny niektórych obowiązków mieszkańców w zakresie utrzymania czystości i porządku Udział w rozwoju zakładów przetwarzających surowce wtórne poprzez stabilizowanie poziomu dostaw Współpraca w zakresie gospodarowania odpadami polegająca na stworzeniu możliwości uczestniczenia w budowanym systemie wszystkim dotychczasowym podmiotom tego rynku, a więc przewoźnikom, eksploatującym instalacje, recyklerom Uwzględnianie w planowaniu przestrzennym konieczności ochrony gruntów wartościowych z punktu widzenia gospodarki rolnej Opracowanie planu i wdrożenie do 10 P/I realizacji przeciwerozyjnych pasów zadrzewieniowych i zalesieniowych 11 I 12 I gminy/ gminy, CGO/ gminy, CGO/ gminy/ właściciele gruntów, gminy/ Modernizacja i odbudowa systemów spółki wodne, melioracji szczegółowej gminy/ Likwidacja „dzikich” składowisk odgminy/ padów. Bieżąca kontrola realizacji przez 13 P mieszkańców obowiązków w zakresie utrzymania czystości i porządku gminy/ Opracowanie i wdrożenie systemu unieszkodliwiania padłych zwierząt gminy/powiatowy 14 P/I lekarz weterynarii Wsparcie rolników w zakresie prawi- gminy/ dłowego zagospodarowania oborni15 P ka, gnojowicy i gnojówki w fermach zwierząt gospodarskich. Systematyczne rozszerzanie zasięgu gminy/ 16 P selektywnej zbiórki odpadów „u źródła”. 17 P 234 Podejmowanie przedsięwzięć na rzecz eliminowania ze strumienia odpadów komunalnych, odpadów niebezpiecznych gminy/ Budżety gmin, budżet Z.M., NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFOŚiGW,E KOFUNDUSZ,fundu sze UE Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Podjęcie działań na rzecz efektywnego zagospodarowania odpadów 18 P problemowych (niebezpiecznych, ogumienia pojazdów, wielkogabarytowych itp.) Podjęcie rekultywacji obszarów zde19 I gradowanych i zanieczyszczonych Remonty i odbudowa sieci melioracji 20 I podstawowych Remonty i modernizacje systemów 21 I odprowadzania wód opadowych z dróg gminnych 22 P/I Rozwój rolnictwa ekologicznego 1 2 gminy/ właściciele gruntów/ spółki wodne/ gminy gminy/ ODR/ gminy Ochrona zasobów kopalin i wód podziemnych Aktywizacja działań zmierzających do właściciele P ustanawiania stref ochronnych ujęć ujęć/ gminy wód podziemnych Ujęcie ustanowionych stref ochron- gminy/ nych ujęć wód podziemnych w miejP scowych planach zagospodarowania przestrzennego. Budowa oczyszczalni ścieków, kana- gminy/ lizacji sanitarnych i deszczowych, rekultywacja „starych” składowisk odpadów. 3 I 4 Racjonalizacja wykorzystania kopalin gminy/ P w planach zagospodarowania przestrzennego 5 6 Kontrola szczelności i likwidowanie P szamb, założenie ich rejestru gminy/ straż gminna Propagowanie dobrej praktyki rolni- ODR/ gminy czej polegającej na stosowaniu właP ściwych dawek nawozów sztucznych i naturalnych Modernizacja sieci wodociągowych gminy/ celem eliminacji starych, przestarzałych i nie odpowiadających normom sanitarnym instalacji wodociągowych co pozwoli na zmniejszenie strat wody, a tym samym racjonalizację wykorzystania zasobów wód podziemnych 7 I 8 Inwentaryzacja ujęć wód podziemgminy, właścinych, zweryfikowanie ich zasobów ciele ujęć/ eksploatacyjnych i danych dotycząP cych poborów co pozwoli na zebranie aktualnych danych do bilansu wodno – gospodarczego województwa 9 Racjonalna gospodarka studniami gminy, właściP głębinowymi - likwidacja nieczynnych ciele ujęć/ ujęć wody 235 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Utrzymywanie należytego stanu sanitarnego, porządku i czystości w strefach ochronnych ujęć wód pod10 P ziemnych wodociągów komunalnych w rejonie Zdun, Smoszewa, Chwaliszewa Eksploatacja ujęć wód podziemnych w 11 P sposób nie naruszający ich zasobów Likwidacja zbiorników na ścieki byto12 P we powstałych w nie eksploatowanych studniach kopanych Zmniejszenie wodochłonności, materiałochłonności (w tym odpadowości) i energochłonności gospodarki 1 2 gminy/ Zakłady komunalne gminy, właściciele ujęć/ gminy, właściciele studni/ Ograniczanie nielegalnej emisji zagminy/ straż nieczyszczeń, w tym odpadów, po- gminna P przez działania kontrolne służb gminnych i ścisłą współpracę ze Starostwem i WIOŚ Wdrożenie mechanizmów ekonogminy/ micznych i kontrolnych mających na P celu ograniczeni zużycia wody Opracowanie i wdrażanie programu 3 P/I ograniczania poboru wody na cele przemysłowe Opracowanie planu wykorzystania 5 P różnych technologii w zakresie “termomodernizacji” budynków gminy/ gminy/ lokalne media 7 Opracowanie założeń do koncepcji P zaopatrzenia gmin w energię (cieplną, elektryczną, gaz) Modernizacja oświetlenia ulicznego I oraz drogowego 8 Podejmowanie działań stymulujących gminy/ P rozwój rynku surowców wtórnych 6 gminy/ gminy, zarządcy dróg/ Wykorzystanie energii odnawialnej Wspieranie inicjatyw w zakresie gminy/ 1 P/I wykorzystania energii odnawialnej (stworzenie punktu konsultacyjnego) 2 Opracowanie gminnej strategii wyko- gminy/ rzystania odnawialnych źródeł energii (zbilansowanie potrzeb energetyczP nych na cele suszarnicze z wykorzystaniem kolektorów słonecznych, zbilansowanie biomasy itp.) Kształtowanie stosunków wodnych i ochrona przed powodzią gminy/ RZGW Zapobieganie i przeciwdziałanie naruszaniu równowagi przyrodniczej na rzekach oraz przywracanie im odpowiedniej klasy czystości poprzez 1 P/I likwidację nielegalnych spływów ścieków oraz nawozów, dotyczy to Czarnej Wody, Orli, Żydowskiego Potoku, Jawnika,Orpiszewskiego Rowu 236 WZMiUW, budżety gmin, PFOŚiGW, GFOŚiGW Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 2 3 4 5 gminy, spółki wodne/ gminy/ RZGW, IMGW, P zarząd powiatu, Współpraca z zarządem powiatu przy gminy/ P opracowaniu koncepcji programowej małej retencji Wyłączenie, w planach zagospoda- gminy/ rowania przestrzennego, z zabudowy P terenów zalewowych, przestrzeganie zasad zagospodarowania tych terenów zapisanych w prawie wodnym Jakość wód I 1 P 2 I 3 P/I 4 P 5 P 6 P 7 P 9 P 10 P 11 I Modernizacja i odbudowa systemów melioracyjnych Opracowanie planu ochrony przed powodzią Rozszerzenie współpracy międzyg- gminy, przedminnej w zakresie wspólnego rozwią- siębiorstwa zywania problemów gospodarki wod- komunalne/ no-ściekowej Budowa odwiertów awaryjnych celem gminy, przedzabezpieczenia mieszkańcom ciągłości siębiorstwa dostaw wody komunalne/ Pozyskanie gruntów pod budowę gminy/ nowych obiektów infrastruktury komunalnej Pełna inwentaryzacja sieci wodocią- gminy/ gowych i kanalizacyjnych Wyprzedzające podejmowanie prac pro- gminy/ jektowych w sferze gospodarki wodnościekowej, tak by możliwe było poszukiwanie wsparcia finansowego z funduszy unijnych Ograniczenie zanieczyszczeń prze- gminy/ mysłowych poprzez wzmożone działania kontrolne podejmowane wspólnie ze służbami Starostwa i WIOŚ Opracowanie programów na rzecz gminy/ przedograniczenia do 2006 r. ładunków siębiorstwa zanieczyszczeń odprowadzanych do komunalne, wód lub do ziemi ze ściekami komu- przedsiębiorcy nalnymi o 50% i ze ściekami przemysłowymi o 30% oraz wdrożenie ich do realizacji gminy/ straż Wzmożenie działań kontrolnych i egzekucyjnych w celu eliminacji gminna nielegalnego zrzutu ścieków komunalnych. Zaprowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków Opracowanie i wdrożenie systemu gminy/ informowania społeczeństwa o jakości wody przeznaczonej do spożycia Budowa indywidualnych systemów osoby władaoczyszczania ścieków na terenach o jące nieruzabudowie rozproszonej. chomościami/ 237 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 12 I 13 I 14 I Rozbudowa sieci kanalizacji sanitar- gminy/ nych z odprowadzeniem do lokalnych oczyszczalni zgodnie z koncepcją programową Hermetyzacja stacji zlewnych ściegminy/ ków komunalnych Budowa kanalizacji deszczowej oraz gminy/ systemów oczyszczania wód opadowych spływających z dróg gminnych Sukcesywna rozbudowa i rozdział gminy/ kanalizacji deszczowej od sanitarnej Wymiana zużytej sieci wodociągowo- gminy/ 16 I kanalizacyjnej (w szczególności azbestowo-cementowej) Rozbudowa sieci wodociągowych gminy/ 17 I zgodnie z koncepcją programową Sukcesywna modernizacja stacji gminy/ zakła18 I uzdatniania wody dy komunalne Objęcie ochroną obszarów źródligminy/ 19 P skowych cieków Wyznaczenie stref ochronnych oraz gminy/ 20 P zasobów ujęć wód Zgodna z opracowaniami programo- gminy/ wymi budowa oczyszczalni ścieków • Kobylin – Rzemiechów, Kuklinów; • Koźmin Wlkp. – Wałków, Gościejew; 21 I • Krotoszyn – Ustków, Biadki, Dzierżanów, Wielowieś, Chwaliszew, Świnków; 15 I • Rozdrażew – Wyki, Wolenice; • Zduny – Baszków. Rekultywacja “ starych” składowisk odpadów. Opomiarowanie instalacji odbiorców 23 I wody, którzy jeszcze nie posiadają liczników Prowadzenie monitoringu lokalnego jako elementu uzupełniającego moni24 P toring państwowy, w tym szczególnie monitoringu składowisk 22 I gminy/ gminy/ gminy/ WIOŚ, PIG, IMGW Wprowadzenie do likwidacji gołoledzi gminy/ 25 P środków najmniej szkodliwych dla gleby i wód Jakość powietrza i zmiany klimatu 1 Ujawnianie i zgłaszanie WIOŚ nowych źródeł zanieczyszczeń powieP trza w celu podjęcia czynności kontrolnych i wykonania pomiarów 2 I Modernizacja kotłowni w obiektach komunalnych (przebudowa na gaz, ropę, biopaliwo) 3 I Rozbudowa sieci gazowych, zmiana gminy/ systemu ogrzewania 238 gminy/ gminy/ Budżety gmin, NFOŚiGW, WFOŚiGW, fundusze UE Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 4 P/I 6 I 7 P 8 P 9 P Wspomaganie rozwoju przemysłu gminy/ wysokiej technologii i rolnospożywczego poprzez przygotowanie terenów pod inwestycje, ich wspólną promocję i ulgi podatkowe Modernizacja dróg gminnych i osie- gminy/ dlowych Wprowadzenie do miejscowych pla- gminy/ nów zagospodarowania przestrzennego obszarów wymagających zapewnienia wysokiej jakości powietrza Wzmocnienie działalności kontrolnej gminy/ organów samorządowych w porozumieniu z WIOŚ w zakresie emisji substancji do powietrza przez podmioty korzystające ze środowiska Wsparcie przedsięwzięć mających na gminy/ celu ograniczenie niskiej emisji (plany miejscowe, ulgi podatkowe, reglamentacja) Rozwój sieci monitoringu jakości gminy/ powietrza przez udział gmin i powiatu 10 P w monitoringu regionalnym Wprowadzenie stref ograniczonego 11 P/I ruchu pojazdów spalinowych gminy/ Opracowanie planu zmiany źródeł gminy/ ogrzewania (z węglowego na bardziej 12 P przyjazdne środowisku) i realizacja go w odniesieniu do obiektów komunalnych Opracowanie planu wykorzystania gminy/ 13 P różnych technologii w zakresie “termomodernizacji” budynków Podjęcie działań w celu wyeliminogminy/ 14 P wania pojazdów zanieczyszczających powietrze wydzielanymi spalinami Likwidowanie uciążliwości zapacho15 P wych spowodowanych hodowlą na terenach zabudowy mieszkaniowej 16 P/I 1 2 3 Podjęcie działań na rzecz rozwoju systemu transportu zbiorowego gminy/ gminy/ Stres miejski – oddziaływanie hałasu Modernizacja dróg gminnych celem gminy/ I uzyskania lepszych parametrów akustycznych Ograniczenie zanieczyszczeń prze- gminy/ mysłowych poprzez działania kontroP lne we współpracy ze Starostwem i WIOŚ Wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzenP nego zasad kształtowania komfortu akustycznego dla obszaru gminy gminy/ 239 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Kreowanie warunków wysokiego gminy/ komfortu akustycznego na terenach o 4 P walorach turystyczno – krajobrazowych poprzez akty prawa miejscowego Podjęcie działań na rzecz rozwoju gminy/ systemu transportu zbiorowego i 5 P/I minimalizowania poziomu hałasu spowodowanego przez pojazdy Oddziaływanie pól elektromagnetycznych Współpraca ze służbami kontrolno1 P pomiarowymi obiektów emitujących pola elektromagnetyczne. Wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego zasad lokalizacji instalacji emitujących fale elektromagnetyczne (między innymi 2 P w sposób nie kolidujący z walorami krajobrazowymi oraz nie powodujący konieczności stawiania nadmiernej ilości konstrukcji wsporczych) Chemikalia w środowisku, poważne awarie przemysłowe, klęski żywiołowe Stworzenie systemu informowania 1 P/I społeczeństwa o możliwości wystąpienia zagrożenia 2 3 4 5 6 WIOŚ/ WSSE, zarząd powiatu, gminy gminy/ gminy/ Modernizacja i doposażenie w sprzęt gminy/ ratownictwa ekologicznego OSP gminy/ Zidentyfikowanie przedsiębiorstw wykorzystujących substancje niebezpieczne i wykorzystanie wniosków P płynących z ich planów operacyjnych do opracowywania i aktualizacji planów zagospodarowania przestrzennego I Uwzględnienie w procesie planowa- gminy/ nia przestrzennego i inwestycyjnego P zapisów zewnętrznych planów operacyjno - ratunkowych Identyfikacja terenów potencjalnie gminy/ zagrożonych z tytułu możliwości P wystąpienia poważnej awarii lub klęski żywiołowej; Uwzględnienie zasad bezpieczeństwa transportu substancji niebezP piecznych w projektach organizacji ruchu na drogach gminy I Utrzymanie we właściwym stanie technicznym dróg, którymi przemieszczają się transporty substancji niebezpiecznych gminy/ zarządcy dróg gminy/ zarządcy dróg Opracowanie i realizacja lokalnego gminy/ 7 P/I systemu zagospodarowania padłych zwierząt 240 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 8 I Budowa chodników wzdłuż dróg gminy/ zarządcy dróg Wspieranie działań na rzecz prawidłowo zagospodarowania obornika, P/I gnojowicy i gnojówki w fermach zwierząt gospodarskich Wsparcie przedsięwzięć dotyczących P/I usuwania azbestu z obiektów i instalacji budowlanych Edukacja ekologiczna mieszkańców Podniesienie poziomu edukacji eko- gminy/ 1 P logicznej lokalnej społeczności oraz sprawnej wymiany informacji 2 P 3 P 4 P 5 P 6 P 7 P Promowanie produkcji zdrowej żyw- gminy/ ności Współpraca gmin podczas organiza- gminy/ cji kampanii informacyjnych dotyczących zagrożeń wynikających z coraz większej ilości odpadów, nieznacznego poziomu ich recyklingu i niewłaściwego składowania Inspirowanie i popularyzacja przyja- gminy/ znych środowisku zachowań podczas prowadzenia działalności gospodarczej gminy/ Wdrażanie programów edukacji mieszkańców w zakresie m.in. oszczędzania wody, szkodliwości dla stanu wód i gleby, niewłaściwej gospodarki ściekami, prawidłowego wykorzystania ścieków powstających w gospodarstwach rolnych i procesach produkcji Propagowanie kolektorów słoneczgminy/ nych, jako źródeł ciepła odpowiednich do przygotowania ciepłej wody użytkowej, pracujących w układach ambiwalentnych ze źródłem konwencjonalnym. Wdrożenie programów edukacji gminy/ mieszkańców w zakresie m. in. stosowania chemikaliów, ich oddziaływania, wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, klęski żywiołowej Aby udokumentować jak wiele zadań czekało i czeka administrację, a tym samym, jak ważna jest potrzeba jej wzmocnienia, przytaczamy harmonogram wdrażania przez gminy, powiaty i województwa obowiązków nałożonych Ustawą o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw oraz pozostałymi ustawami i rozporządzeniami regulującymi problematykę ochrony środowiska 1. Zanieczyszczenia ziemi, które miały miejsce przed 01.09.1980 nie muszą być w pełni rekultywowane. Wyeliminować trzeba jednak zagrożenia dla ludzi i możliwość rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń. 2. Od połowy 1997 gminy mają obowiązek planować zaopatrzenie w ciepło, energię elektryczną, paliwa gazowe. 3. Dla miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, o których opracowaniu obwieszczono po 01.01.2001 należy wcześniej wykonać opracowanie ekofizjograficzne tj. dokumentację charakteryzującą poszczególne elementy przyrodnicze na obszarze objętym planem i ich wzajemne powiązania. 241 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 4. Od 01.10.2001 komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej w drodze decyzji zobowiązuje prowadzących zakłady o zwiększonym i dużym ryzyku do dostarczenia informacji niezbędnych do opracowania zewnętrznych i wewnętrznych planów operacyjnoratowniczych 5. Od listopada 2001 gminy mają obowiązek prowadzenia ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków, termin ten dotyczy też możliwości dostosowania do zmienionych przepisów regulaminów utrzymania czystości i porządku w gminach 6. Jeśli 01.01.2002 nie ustały przyczyny kar naliczonych wcześniej, stały się one karami biegnącymi w rozumieniu Prawa ochrony środowiska. 7. Do 31.03.2002 wojewodowie mieli obowiązek dokonania klasyfikacji stref pod kątem poziomu substancji w powietrzu 8. Do 31.03.2002 prowadzący zakłady o zwiększonym lub dużym ryzyku mieli obowiązek zgłoszenia go właściwemu organowi Państwowej Straży Pożarnej, zaś do 30.09.2002 przedstawienia mu programu zapobiegania awariom 9. Do 31.03 każdego roku, począwszy od roku 2002 starosta przekazuje marszałkowi województwa łączne zestawienie rejestrów, w których figurują dane uzyskane od posiadaczy odpadów, którzy są zwolnieni z obowiązku uzyskiwania zezwoleń na prowadzenie działalności w zakresie zbierania, transportu, odzysku lub unieszkodliwiania odpadów 10. Od 31.03.2002 do końca pierwszego kwartału za poprzedni rok kalendarzowy posiadacz odpadów lub wytwórca komunalnych osadów ściekowych jest obowiązany przekazać marszałkowi województwa zbiorcze zestawienia danych 11. 30.06.2002 minął termin przedłożenia wojewodzie, przez zarządzającego spalarnią, jej przeglądu ekologicznego 12. 30.06.2002 minął termin przedłożenia starostom przez zarządzających składowiskami odpadów, ich przeglądów ekologicznych 13. 30.06.2002 minął termin uzyskania zezwoleń przez podmioty prowadzące dotąd bez takowego działalność w zakresie usuwania, wykorzystywania i unieszkodliwiania odpadów innych niż niebezpieczne z wyjątkiem komunalnych 14. W styczniu 2002 zaczęła obowiązywać Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. W związku z tym: • w lipcu 2002 przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjne były obowiązane wystąpić z wnioskiem o udzielenie zezwolenia, • w styczniu 2003 wójt był obowiązany do wydania decyzji w sprawie zezwolenia, • w październiku 2002 rada gminy była obowiązana do uchwalenia regulaminu dostarczania wody i odbioru ścieków. • w styczniu 2003 przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne było obowiązane zainstalować u odbiorców usług brakujące wodomierze główne, • w styczniu 2004 przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne obowiązane jest do zawarcia umów z dotychczasowymi odbiorcami usług umów. 15. Z końcem września 2002 minął termin uchwalenia przez rady gmin regulaminów dostarczania wody i odbioru ścieków 16. W listopadzie 2002 r zaczęło obowiązywać Rozp. Rady Min. z 24.09.2002 w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko, stąd od tego momentu przestały obowiązywać przepisy dotyczące określenia inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz mogących pogorszyć stan środowiska wydane na podstawie przepisów o zagospodarowaniu przestrzennym. 17. Pod koniec 2002 – zaczęły obowiązywać nowe przepisy wykonawcze określające wymagania, jakim powinny odpowiadać wody morskie i śródlądowe będące środowiskiem życia ryb, skorupiaków i mięczaków (Ustawa Prawo wodne) 18. 31.12.2002 minął termin uzyskania przez zarządzającego składowiskiem odpadów decyzji zatwierdzającej instrukcję jego eksploatacji 19. Do 31.12.2002 zarządzający składowiskiem, posiadający decyzję o pozwoleniu na budowę lecz nie posiadający zatwierdzonej instrukcji eksploatacji, nie ponosi opłat podwyższonych określonych w art.293 ust.1 Prawa ochrony środowiska 242 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 20. Do 31.12.2002 prowadzący zakłady o dużym ryzyku obowiązani byli do przedstawienia komendantowi wojewódzkiemu Państwowej Straży Pożarnej raportu o bezpieczeństwie oraz wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego i informacji potrzebnych do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego 21. Do 31.12.2002 urządzenia zawierające PCB miały być zinwentaryzowane i oznakowane (2002.96.860) 22. Z końcem roku 2002 minął termin wydania przez wójta zezwoleń przedsiębiorstwom na prowadzenie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i odprowadzanie ścieków 23. W terminie 12 miesięcy od dnia uzyskania zezwolenia przedsiębiorstwo wodnokanalizacyjne obowiązane jest zainstalować u odbiorców brakujące wodomierze oraz zawrzeć z odbiorcami umowy 24. Rada gminy – bez określenia terminu - zobowiązana jest uchwalić wieloletni plan rozwoju i modernizacji urządzeń wodociągowych i kanalizacyjnych 25. Do czasu wygaśnięcia decyzji o ustanowieniu stref ochronnych wydanych na podstawie Ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, stosuje się do nich przepisy dotyczące obszarów ograniczonego użytkowania z Ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych 26. Od 01.01.2003 obowiązuje rozporządzenie w sprawie warunków wprowadzania ścieków do wód lub do ziemi 27. Od 01.01.2003 wchodzi w życie Rozporządzenie w sprawie sposobu udostępniania informacji o środowisku 28. Do 31.01.2003 po raz pierwszy prowadzący zakład o dużym ryzyku zobowiązany był do dostarczenia komendantowi wojewódzkiemu PSP oraz wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska danych o rodzaju, kategorii i ilości substancji niebezpiecznych znajdujących się na terenie zakładu 29. Począwszy od roku 2003 do dnia 15.02 gminy mają obowiązek składać marszałkowi i WFOŚiGW, sprawozdania za rok miniony dotyczące rodzaju i ilości odpadów opakowaniowych zebranych przez gminę i oddanych do odzysku i recyklingu 30. Począwszy od roku 2003 do dnia 31 marca wójt zobowiązany jest przedłożyć wojewodzie informację o rodzaju, ilości i miejscach występowania substancji stwarzających szczególne zagrożenie dla środowiska (2002.175.1439) 31. Plany gospodarki odpadami muszą być zaopiniowane przez Radę gospodarki wodnej regionu 32. Ustanowione na podstawie Ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, parki stają się parkami gminnymi w rozumieniu Ustawy o ochronie przyrody 33. 30.06.2003 – tracą moc obowiązującą przepisy wykonawcze wydane na podstawie Ustawy z 31.01.1980 o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz Ustawy z 09.11.2000 o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. 34. 30.06.2003 – tracą moc dotychczasowe przepisy regulujące warunki ustanawiania stref ochronnych ujęć wody oraz odprowadzania ścieków przemysłowych (Ustawa Prawo wodne) 35. Do 30.06.2003 obowiązują dotychczasowe przepisy odnośnie używania środków chemicznych na ulicach, placach oraz drogach publicznych, opłat i kar za usuwanie drzew i krzewów (Ustawa o ochronie przyrody) 36. Do 30.06.2003 obowiązują dotychczasowe przepisy regulujące warunki bezpiecznego usuwania wyrobów zawierających azbest (Ustawa o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest) 37. Do 30.06.2003 obowiązują dotychczasowe przepisy określające wymagania jakie powinny spełniać ocena i raport o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko dla autostrady 38. Do 30.06.2003 wojewodowie mają obowiązek określić programy ochrony powietrza dla stref, w których poziomy substancji przekraczają poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji 39. Do 30.06.2003 komendant wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej sporządza dla zakładów o dużym ryzyku zewnętrzne plany operacyjno-ratownicze, informacje o zagrożeniach i podjętych środkach zapobiegawczych przedstawiane są wójtowi 40. Do 30.06.2003, o ile nie są sprzeczne z Ustawą o odpadach, obowiązują przepisy wydane na podstawie art.17 ust.2 Ustawy o ochronie i kształtowaniu środowiska, dotyczące 243 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56. 57. 58. 59. 60. 61. 62. 63. 244 obowiązków eksploatujących kopaliny w zakresie ochrony zasobów złóż, powierzchni ziemi, wód i rekultywacji Od 01.07.2003 obowiązuje zakaz składowania opon Od 01.07.2003 opublikowany za pośrednictwem sieci telekomunikacyjnych powinien być wykaz stref jakości powietrza uzyskany w wyniku klasyfikacji prowadzonej odrębnie dla każdej substancji Do 01.01.2004 prowadzący instalacje wymagające pozwolenia zintegrowanego, mają obowiązek je uzyskać; Minister Środowiska może uwzględniając warunki techniczne, ekonomiczne i skalę działalności określić dla niektórych dziedzin terminy późniejsze lecz nie dalsze niż 31.12.2010 Do 01.01.2004 muszą zostać spełnione wymagania dotyczące jakości wody w kąpieliskach Do 01.01.2004 stacje zlewne nieczystości ciekłych muszą zostać wyposażone urządzenia do pomiaru ich objętości, muszą być hermetyczne i separować zanieczyszczenia stałe Do 31.03.2004 wójt jest zobowiązany po raz pierwszy przedstawić wojewodzie informację na temat występowania na terenie gminy azbestu, PCB i innych niebezpiecznych substancji Do 30.06.2004 kierownik spalarni innej niż odpadów komunalnych lub składowiska musi uzyskać świadectwo stwierdzające kwalifikacje Do 30.06.2004 wytwórcy odpadów muszą uzyskać pozwolenie na ich wytwarzanie i decyzję zatwierdzającą program gospodarowania odpadami niebezpiecznymi albo przedłożyć informację o wytwarzanych odpadach i sposobach gospodarowania nimi Roszczenia związane z ograniczeniami sposobu korzystania z nieruchomości z powodu ochrony środowiska powstałe przed 01.10.2001 ulegają przedawnieniu 30.06.2004. Do 30.06.2004 rady gmin uchwalą Gminne programy ochrony środowiska, do których załącznikiem będzie Plan gospodarki odpadami Do 30.06.2004 władający w dniu 01.10.2001 powierzchnią ziemi (na przykład gmina), która wcześniej została zanieczyszczona albo przekształcona przez inny podmiot, ma obowiązek zgłoszenia tego faktu staroście; dzięki temu uniknie obowiązku rekultywacji Od 01.10.2004 opublikowany za pomocą sieci teleinformatycznych powinien być wykaz terenów aglomeracji liczącej powyżej 250 tys. mieszkańców, na których poziom hałasu przekracza poziom dopuszczalny oraz istnieje zagrożenie hałasem Do 30.06.2005 wojewoda określi program działań naprawczych eliminujących negatywne oddziaływanie akustyczne dla dróg, linii kolejowych i lotnisk, których eksploatacja może powodować przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu 31.12.2005 mija termin uzyskania pozwoleń na emisję pól elektromagnetycznych Do 31.12.2005 prowadzący instalacje, dla których w oparciu o dotychczas obowiązującą Ustawę o ochronie i kształtowaniu środowiska, ustanowiono strefy ochronne, obowiązani są do ograniczenia szkodliwego jej wpływu na środowisko do terenu, do którego posiadają tytuł prawny Do 31.12.2005 właściciel nieruchomości położonej w strefie ochronnej może żądać wykupu lub zamiany nieruchomości Uzyskanie pozwoleń emisyjnych innych niż zintegrowane, pomimo niespełniania wymagań wynikających ze standardów emisyjnych, jest możliwe pod warunkiem doprowadzenia do ich spełniania do 01.01.2006 Przeniesienie obowiązków odnośnie zgodnej z wymogami ochrony środowiska eksploatacji instalacji, wymaga formy aktu notarialnego; eksploatujący nie będący właścicielem musi go wypełnić do 01.01.2006 Od 01.04.2006 opublikowany musi zostać wykaz terenów, na których stwierdzono przekroczenie dopuszczalnych poziomów pól elektroakustycznych Od 30.06.2006 tracą moc decyzje ustalające dopuszczalną emisję do powietrza i poziom hałasu Od 01.07.2006 obowiązuje zakaz składowania części opon Do 31.12.2006 opracowany musi być przez powiaty i gminy program likwidacji wyrobów zawierających azbest Do 30.06.2008 zachowują ważność zezwolenia na usuwanie, wykorzystywanie i unieszkodliwianie odpadów wydane na podstawie dotychczasowych przepisów Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 64. Do 30.06.2012 starostowie mają obowiązek sporządzenia map akustycznych; do 30.06.2013 rady powiatów mają obowiązek uchwalenia programów działań naprawczych 65. Od 01.10.2009 opublikowany musi zostać wykaz terenów aglomeracji liczących powyżej 100 tys. mieszkańców a mniejszych niż 250 tys. mieszkańców, na których poziom hałasu przekracza dopuszczalny oraz wykaz terenów zagrożonych hałasem; 66. Do 31.12.2009 zarządzający spalarnią ma obowiązek dostosować jej funkcjonowanie do wymogów Ustawy o odpadach 67. Do 31.12.2009 zarządzający składowiskiem jest zobowiązany dostosować jego sposób funkcjonowania do wymogów ustawy 68. Do 30.06.2010 dopuszcza się wykorzystywanie w użytkowanych urządzeniach i instalacjach PCB (2002.96.860) 69. Do 31.12.2010 posiadacze odpadów zawierających PCB muszą je usunąć i unieszkodliwić 70. Do 31.12.2010 aglomeracje o równoważnej liczbie mieszkańców powyżej 15.000 muszą zostać wyposażone w sieci kanalizacyjne zakończone oczyszczalniami 71. Do 31.12.2015 aglomeracje o równoważnej liczbie mieszkańców od 2.000 do 15.000 muszą zostać wyposażone w sieci kanalizacyjne zakończone oczyszczalniami. 6.11. Postulowany, docelowy stan środowiska w roku 2012 W sferze ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody • objęcie ochroną terenów wymagających tego z punktu widzenia tworzonej w Polsce Europejskiej Sieci obszarów Chronionych NATURA 2000 • wdrożenie do codziennej praktyki wszystkich kierunków działań i zasad postępowania opisanych w rozdziale tej tematyki dotyczącym W sferze ochrony lasów • zaawansowane prace nad zalesieniem gruntów porolnych i zdegradowanych z uwzględnieniem dostosowania składu gatunkowego zalesień do naturalnej mozaikowatości siedlisk • pełne rozwinięcie środowiskotwórczej i społecznej roli lasów W sferze ochrony gleb • zaawansowane prace nad realizacją programów rolno-środowiskowych i wdrażaniem KDPR, wyznaczenie granicy polno-leśnej • zakończenie rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych i nieczynnych składowisk odpadów (także tych o nieuregulowanym stanie prawnym) • powstanie sieci gospodarstw ekologicznych • zakończony proces odbudowy melioracji podstawowej i szczegółowej W sferze ochrony zasobów kopalin i wód podziemnych • zaawansowany proces racjonalizacji korzystania z wód podziemnych, w tym zakończona weryfikacja pozwoleń wodno-prawnych, zakończony proces ustanawiania stref ochronnych, wyeliminowane niekonieczne wykorzystanie wód podziemnych do celów przemysłowych • zakończony proces likwidacji nieczynnych i niesprawnych ujęć wód podziemnych W sferze zmniejszenia wodochłonności, materiałochłonności i energochłonności gospodarki • zakończony proces modernizacji oświetlenia ulicznego • zakończony proces modernizacji systemów grzewczych • zakończony proces modernizacji sieci energetycznych • zakończony proces modernizacji systemów wodociągowych pod kątem ograniczenia zużycia energii i strat wody • zaawansowany proces zwiększania izolacyjności termicznej obiektów budowlanych W sferze wykorzystania energii odnawialnej • modernizacja kilku kotłowni ogrzewających obiekty komunalne pod kątem wykorzystania biomasy • produkcja biomasy na poziomie zaspokajającym potrzeby własne W sferze kształtowania stosunków wodnych i ochrony przed powodzią • zaawansowane prace nad zwiększeniem zdolności retencyjnej zlewni • opracowane plany zagospodarowania przestrzennego uwzględniające zasady ochrony przed powodzią 245 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego W sferze jakości wód • zaawansowana w 85% realizacja programu budowy i modernizacji kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków na terenie miasta Krotoszyn i miast ościennych, pożądane byłoby powstanie celowego związku gmin realizującego zadania z zakresu gospodarki wodno ściekowej • zaawansowany 60% proces budowy kanalizacji sanitarnej i oczyszczalni ścieków na terenach wiejskich • zaawansowany proces porządkowania gospodarki ściekami pochodzącymi z wód opadowych na terenie powiatu W sferze jakości powietrza • podobnie jak w sferach energooszczędności i wykorzystania energii odnawialnej, zaawansowany proces termoizolacji budynków i modernizacji systemów grzewczych • oddane do użytku obwodnice Krotoszyna, Koźmina Wlkp. i Zdun • osiągnięcie 50% wskaźnika mieszkańców korzystających z ogrzewania gazem W sferze oddziaływania hałasu • zaawansowany proces modernizacji nawierzchni infrastruktury drogowej i budowy obwodnic W sferze oddziaływania fal elektromagnetycznych • wdrożenie do praktyki planistycznej opisanych w rozdziale dotyczącym tej tematyki, zasad lokalizacji obiektów emitujących fale elektromagnetyczne W sferze zabezpieczenia przed poważnymi awariami • sprawnie funkcjonujący system informowania społeczeństwa o awariach • zwiększone bezpieczeństwo dla transportu towarów niebezpiecznych poprzez wybudowane obwodnice i większą płynność ruchu • dostępne miejsce postoju dla uszkodzonych pojazdów, które przewoziły towary niebezpieczne W zakresie gospodarowania odpadami • funkcjonujący system gospodarki odpadami z Centrum Zarządzania skupiającym wszystkie kompetencje w tej dziedzinie i kontrolowanym przez celowy związek gmin, pozwalający na odzyskanie i powtórne wykorzystanie co najmniej 45% wagi powstających na terenie powiatu odpadów komunalnych 246 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego PROCEDURY KONTROLI REALIZACJI PROGRAMU 247 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 248 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 7. Procedury kontroli realizacji Programu Realizacja programu obejmuje okres przedakcesyjny (do roku 2004) oraz pierwsze lata członkostwa w Unii Europejskiej. W okresie tym obowiązywać będzie Polityka ekologiczna Państwa (2002), Strategia zrównoważonego rozwoju kraju, Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego oraz Program Ochrony Województwa Wielkopolskiego. Coraz większy wpływ na warunki realizacyjne będą też miały ustalenia wspólnej polityki ekologicznej Unii Europejskiej określone w Piątym Programie Działań oraz w dyrektywach, rozporządzeniach i decyzjach. W Programie tym mocno akcentowane są instrumenty ekonomiczne i fiskalne. Instrumenty z zakresu organizacji, zarządzania i marketingu stanowią bardzo obszerną i ciągle rozbudowywaną grupę narzędzi realizacyjnych. Podczas realizacji programu muszą być uwzględnione: • ścisłe powiązanie z programem procesu budowy i realizacji budżetu, a zwłaszcza budowy budżetu zadaniowego, • zarządzanie jakością jako element zarządzania sferą usług publicznych w powiecie, • systemowe podejście do budowy marketingu powiatowego (w tym promocji). Istotną sprawą jest również informowanie opinii społecznej o postępach w realizacji wybranych zadań programu (wszystkimi kanałami komunikacji społecznej). System zarządzania realizacją programu jest bardzo ważnym i często niedocenianym elementem budowy powiatowej Agendy 21. Decyduje on bowiem czy w miarę upływu czasu dynamika procesu realizacji programu będzie rosnąć czy słabnąć. Zaniechanie stworzenia tego systemu spowoduje, że program stanie się bardzo szybko dokumentem „martwym". Zarządzanie realizacją to przede wszystkim: • tworzenie i doskonalenie instrumentów realizacji, • monitorowanie, czyli obserwacja realizacji celów i zadań programu oraz zmian w warunkach realizacji, • aktualizacja programu. 7.1. Mierniki postępów w realizacji Programu Realizacja zadań programu ma na celu poprawę lub utrzymanie stanu środowiska. Wymiernym efektem postępów w realizacji programu będą zmiany wartości wskaźników charakteryzujących poszczególne zagadnienia programu. Do głównych wskaźników należą: • wskaźniki społeczno-ekonomiczne mierzone taryfami cen na usługi komunalne (woda, ścieki, odpady) konsekwentnie zmierzające do uwzględnienia wszystkich elementów kosztów, wyniki badań opinii społecznej dotyczące jakości życia • wskaźniki stanu środowiska mierzone zmniejszaniem się ładunków zanieczyszczeń do niego odprowadzanych, ilością podpisanych z mieszkańcami i firmami umów na odbiór odpadów, ilością odpadów oddawanych do zagospodarowania przez jednego mieszkańca, ilością odpadów wysegregowanych przez mieszkańców „u źródła”, poziomem odzysku i recyklingu, wielkością obszaru poddanego ochronie, ilością obiektów poddanych ochronie, wielkością zalesionej powierzchni, wielkością obszarów poddanych rekultywacji, wielkością obszarów, na których odbudowano i zmodernizowano systemy melioracji, długością wyznaczonej granicy polno-leśnej, ilością gospodarstw ekologicznych, ilością w prawidłowy sposób zamkniętych otworów studziennych, ilość zmodernizowanych punktów świetlnych, ilość mieszkańców korzystających ze zmodernizowanych systemów grzewczych, wskaźnik zmniejszenia zapotrzebowania na energię przez system wodociągowy, ilość zabezpieczonych termicznie mieszkań, powierzchnia dachów z wymienionymi pokryciami azbestowymi, długość i parametry zmodernizowanego obwałowania, stopień zwiększenia zdolności retencyjnej zlewni, ilość mieszkańców korzystających z kanalizacji sanitarnej, powierzchnia, z której wody opadowe są odprowadzane do kanalizacji, powierzchnia zmodernizowanej nawierzchni drogowej. • wskaźniki wielkości i skuteczności ponoszonych nakładów inwestycyjnych mierzone kosztem inwestycyjnym przeliczonym na mieszkańca, wielkością nakładów na ochronę środowiska, wskaźnikiem zaangażowania środków budżetowych i pozabudżetowych • wskaźniki aktywności społeczności lokalnej – mierzone aktywnością organizacji pozarządowych, czyli ilością projektów, wielkością zakontraktowanych sum, itp. 249 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 7.2. Instytucje i osoby odpowiedzialne za kontrol ę Do podmiotów zarządzających realizacją Programu należą: Rada i Zarząd Powiatu. Proponuje się powołanie grupy społeczno-eksperckiej złożonej z osób reprezentujących cały przekrój aktywności powiatu np. Powiatowe Forum Zrównoważonego Rozwoju - pełniące społeczny nadzór nad realizacją Programu zgodnie z zaleceniami Agendy 21. W skład Forum, liczącego od 25 do 30 osób wchodzą: przedstawiciele samorządu powiatu i gmin, liderzy z gmin i powiatu, lokalni liderzy, reprezentanci przedsiębiorców, organizacji pozarządowych oraz przedstawiciele innych sektorów życia społeczno-gospodarczego. Między posiedzeniami Forum pracują zespoły (grupy robocze, Komisje, wyspecjalizowane podzespoły Forum, np. Forum Gospodarcze) z udziałem członków Komisji Rady Powiatu, zajmujące się monitorowaniem realizacji strategii w ramach poszczególnych komponentów środowiska. Forum zwoływane jest przez organizatora Forum w porozumieniu z Przewodniczącym Rady Powiatu i Starostą, w miarę występujących problemów i potrzeb. • RADA I ZARZĄD POWIATU - pełnią bieżący nadzór nad realizacją programu, czuwają, aby przy tworzeniu budżetu powiatu uwzględniane były zadania priorytetowe, prowadzą akcję informacyjną i promocyjną, uchwalają zmiany w programie. • GRUPY ROBOCZE przypisane do poszczególnych zadań strategicznych - realizują je zgodnie z przyjętymi planami realizacji, zdają sprawozdania podczas spotkań Powiatowego Forum Zrównoważonego Rozwoju Lokalni liderzy Sektor związkowy Sektor organizacji pozarządowych Powiatowe FORUM zrównoważonego rozwoju Prasa lokalna Sektor biznesu Samorząd powiatu i gmin Samorząd gospodarczy Sieć gminnych Forum Zrównoważonego Rozwoju Rysunek 4. Partnerstwo dla rozwoju zrównoważonego w Powiecie Krotoszyńskim Powiatowe Forum Zrównoważonego Rozwoju 7.3. Procedury kontroli realizacji Program Ochrony Środowiska uchwala rada powiatu, z wykonania programu organ wykonawczy powiatu sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia radzie powiatu. Na bieżąco, w cyklu półrocznym realizacja Programu jest monitorowana w sposób opisany wyżej. 7.4. Procedury aktualizacji Programu Program jest długoterminowym dokumentem strategicznym określającym cele i programy działań na kilkanaście lat oraz wymagającym ciągłej pracy nad podnoszeniem jego jakości. Przygotowanie projektu dokumentu i jego przyjęcie przez Radę Powiatu kończy, tylko pewien etap planowania. Ze względu na swój długookresowy charakter planowanie ekorozwoju powiatu jest procesem ciągłym wymagającym stałego śledzenia: stanu środowiska, zmian prawnych, gospodarczych, politycznych, społecznych itp. i ich uwzględniania w dokumencie oraz przesuwania ho- 250 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego ryzontu planowania na kolejne lata. Program będzie poddawany przeglądowi w cyklu dwuletnim, choć monitorowanie postępów prac nad nim może odbywać się z większą częstotliwością. 251 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 252 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego STRESZCZENIE PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA 253 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 254 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Streszczenie Programu Ochrony Środowiska Zasadniczym zadaniem jakie niniejsze opracowanie ma spełnić jest określenie celów, priorytetów i w konsekwencji działań jakie stoją przed samorządem powiatowym w dziedzinie ochrony środowiska. Ich podjęcie i wykonanie ma na celu realizację międzynarodowych zobowiązań naszego kraju, a w szczególności podjętych w związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej oraz, w znacznej mierze wynikającej z nich, Polityki Ekologicznej Państwa. Program swoją strukturą bezpośrednio nawiązuje do Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2003 – 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010. Podejmuje więc zagadnienia ochrony dziedzictwa przyrodniczego, racjonalnego użytkowania zasobów przyrody, surowców, materiałów i energii oraz poprawy jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego. Formalną podstawą opracowania jest wynik przetargu nieograniczonego ogłoszonego przez Starostwo Powiatowe w Krotoszynie dnia 25 lutego 2003 r. , rozstrzygniętego dnia 18 marca 2003 r.. W jego wyniku dnia 1 kwietnia 2003 została podpisana umowa. Powiatowy Program Ochrony Środowiska musiał powstawać w ścisłej współpracy z gminami go tworzącymi. Konieczne było bowiem uwzględnienie zadań planowanych przez gminy, które większość z nich będą realizowały jako własne. Z tego właśnie powodu ich akceptacja dla wspólnego Programu, miała decydujące znaczenie dla powodzenia jego realizacji. Program, będący dokumentem interdyscyplinarnym, został zrealizowany przez szesnastoosobowy zespół, w skład którego wchodzili specjaliści z następujących dziedzin: ochrony przyrody, leśnictwa, ochrony gleb i gospodarki odpadami, geologii i hydrogeologii, energii odnawialnej i energochłonności, gospodarki wodnej i wodno – ściekowej, ochrony powietrza i przed hałasem, ochrony przez działaniem pól elektromagnetycznych, awarii przemysłowych i klęsk żywiołowych oraz systemów informacji o terenie, finansów, strategii i prawa. Wg podziału na regiony fizjograficzne J. Kondrackiego (1988) powiat krotoszyński leży w obrębie prowincji Niżu Środkowoeuropejskiego, w podprowincji Niziny Środkowopolskiej, makroregionie Niziny Południowowielkopolskiej, mezoregionie Wysoczyzny Kaliskiej. Od dnia 1 stycznia 1999 r. w wyniku przeprowadzonej reformy administracji publicznej, na mapie Polski po prawie 25 letniej przerwie pojawił się powiat krotoszyński. Leży w południowej części województwa wielkopolskiego, sąsiadując z powiatami: gostyńskim, jarocińskim, milickim, ostrowskim, pleszewskim i rawickim. Powiat krotoszyński zamieszkuje ok. 80 tys. mieszkańców, z czego połowę stanowią mieszkańcy Miasta i Gminy Krotoszyn. Gospodarka powiatu krotoszyńskiego ma charakter rolno-przemysłowy z rozwiniętą bazą przemysłu spożywczego: cukrownią, zakładami mięsnymi, elewatorem zbożowym, mleczarniami, proszkownią mleka, przedsiębiorstwami nasiennymi, wytwórniami pasz, Zakładem Doświadczalnym Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Smolicach. Silnemu przetwórstwu spożywczemu i prężnemu rolnictwu towarzyszy przemysł mechaniczny "Mahle Krotoszyn S.A.", ceramiczny "Cerabud" oraz lekki "Teomina", stojący na najwyższym europejskim poziomie. W wyniku współpracy międzynarodowej z udziałem kapitału zagranicznego na terenie powiatu krotoszyńskiego powstało wiele firm: Krepel Polska, Bolsius Polska, supermarket "Intermarche", "Bricomarche", "LIDL". Pod względem infrastruktury łączności telekomunikacyjnej, dróg, kanalizacji, gazyfikacji, oczyszczalni ścieków powiat krotoszyński należy do jednych z najlepiej rozwiniętych gospodarczo w regionie wielkopolskim. Większa część powierzchni tego obszaru znajduje się w zlewni Baryczy (dopływ Odry). Tylko północna jego część leży w zlewni rzeki Lutyni (dopływ Warty). Zgodnie z regionalizacją fizycznogeograficzną obszar ten leży na Wysoczyźnie Kaliskiej. Jego powierzchnia wynosi 55 800 ha, z czego lasy zajmują 15.600 ha (28 %). Obszar położony jest na terenie gmin Zduny, Krotoszyn, Rozdrażew, Dobrzyca, Pleszew, Raszków Ostrów Wlkp. i Odolanów. Jest to obszar unikalny w skali kontynentalnej ze względu na największe skupienia dąbrów w Europie Środkowej. Są tu acidofilne lasy liściaste różnego typu z pomnikowymi okazami dębów i buków, często w wieku powyżej 200 lat, o wysokich wartościach hodowlanych, (drzewostany nasienne). Dąbrowy występują na obszarze chronionym w kilku kompleksach w otoczeniu pól uprawnych. Obszar ten charakteryzuje się znacznym bogactwem flory (stwierdzono dotąd 900 gatunków). Na terenie powiatu występują rezerwaty przyrody: „Baszków”, „Mszar Bogdaniec”, „Miejski Bór” „Buczyna Helenopol”, „Dąbrowa Smoszew”, „Dąbrowa Biadki” oraz nieliczne pomniki przyrody. Skupiska wysokiej zieleni w postaci parków podworskich występują w Rozdrażewie Wykach, Nowej Wsi, Maciejewie oraz Wolenicach, licznie rozmieszczone są również w gminie Koźmin Wlkp. i 8. 255 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Kobylin. W gminie Rozdrażew interesujące z botanicznego punktu widzenia są także funkcjonujące jako zieleńce tereny po dawnych cmentarzach w Dąbrowie, Nowej Wsi oraz Henrykowie. Pod względem krajobrazowym wyjątkowo wartościowe są okolice wsi: Sapieżyn, Obra Stara Szymanów. Występują tu liczne kępy śródpolne, pojedyncze duże drzewa na znacznych powierzchniach pól uprawnych poprzecinanych siecią rowów melioracyjnych. Nie ustanowiono ostoi ptaków o znaczeniu krajowym lub europejskim. Na obszarze gminy Koźmin Wlkp. wyznaczono trzy korytarze ekologiczne. Podstawą utworzenia głównych korytarzy ekologicznych gminy (korytarze tranzytowe) są doliny rzeczne: o przebiegu równoleżnikowym kanały Obry na północy i Orla na południu oraz dolina Lubieszki, o przebiegu południkowym (zachodni kraniec gminy). Drugą grupę, opartą głównie o doliny niewielkich cieków, rowów oraz o obniżenia terenowe, ciągi miejsc zabagnionych, czy zadrzewień zaliczono do tzw. łączników ekologicznych (korytarzy wewnętrznych). Stanowią one odnogi głównych korytarzy i zapewniają łączność podstawowych elementów biotycznych: łącznik ekologiczny Obra-kanał Obry, utworzony w oparciu o lasy Leśnictwa Góreczki, łącznik ekologiczny kanał Obry-Orla, wyznaczony na bazie starych rowów melioracyjnych - wieś Gałązki, łącznik ekologiczny Lubieszka-Orla (wyznaczony analogicznie), łącznik transgraniczny doliny Radęcy Borzęcickiej. W obrębie systemu przyrodniczego gminy wyznaczono także dwa węzły ekologiczne: węzeł Szymanów, węzeł Orla. Z powodu regulacji większości cieków oraz dużego zanieczyszczenia wód wiele cenniejszych z przyrodniczego i wędkarskiego punktu widzenia, gatunków ryb nie znajduje tu korzystnych warunków środowiskowych. Budowa kolejnych oczyszczalni ścieków wpłynie na poprawę czystości wód, umożliwi bytowanie większej liczbie gatunków ryb cennych przyrodniczo i wędkarsko. Należy jednak pamiętać że bez rozwiązania problemu zanieczyszczeń obszarowych oraz renaturyzacji wybranych fragmentów rzek i ich dolin w zlewni Baryczy nie będzie możliwe pełniejsze przywrócenie tutaj licznych populacji cennych gatunków. Istniejące zagrożenia przyrody, np. wypalanie i przyczyny występujących zmian w szacie roślinnej, bezpośrednio wskazują na bardzo niewielki stan świadomości mieszkańców na temat potrzeb i zasad ochrony przyrody. Stan ten w niczym nie odbiega od pozostałych terenów naszego kraju. Problematyka ochrony przyrody w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego traktowana jest marginalnie. Ogranicza się ona na ogół do podstawowych stwierdzeń lub pobieżnej inwentaryzacji pojedynczych tworów przyrody lub zaznaczenia na mapie planu korytarza ekologicznego lub granic formy ochrony przyrody. Brak jakiejkolwiek pogłębionej analizy w prognozach oddziaływania na środowisko, wykonywanych dla potrzeb planów. Brak jest także opracowań ekofizjograficznych. Zespoły planistyczne wykonujące miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego z konieczności nie mogą wykorzystywać szczegółowych danych inwentaryzacyjnych z powodu ich braku. Brak jest także najczęściej w takich zespołach przyrodników; plany wykonywane są przez urbanistów, pomijających często pełną problematykę ochrony przyrody. Plany nie zawsze we właściwy sposób przedstawiają problematykę leśną; brak jest także wyznaczenia gruntów porolnych przeznaczonych do zalesień. Dla gminy Krotoszyn i gminy Zduny wykonane zostały w 1990 r. inwentaryzacje przyrodnicze. Należy przewidywać, że niezadowalający stan ochrony przyrody, będzie się pogłębiał o ile nie zostaną na ten cel przeznaczone znaczne środki finansowe i o ile nie uzyska on pełnej akceptacji społecznej. Pogłębiać będą się negatywne zmiany krajobrazowe oraz następować będzie spadek różnorodności biologicznej. Procesy te zachodzą bowiem bardzo intensywnie, a ich powstrzymanie jest już w wielu przypadkach, np. na terenach rolniczych, niemożliwe. Dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemów zlewni Baryczy konieczne jest zapewnienie im dostatecznej ilości wody o dobrej jakości Ważne jest też zapewnienie dostatecznej ilości wody w odpowiednich okresach roku, gdy istnieje wysokie zapotrzebowanie na nią w różnych ekosystemach. Niedobory wody niekorzystne dla ekosystemów stawów występują wyraźnie w okresie letnim. W ciągu wielu lat w okresie lata brak było dostatecznej ilości wody aby w pełni uzupełniać w stawach straty wody powstałych przez parowanie i przesiąkanie do wód gruntowych. W celu utrzymania gospodarki stawowej należy powstrzymywać się w przyszłości od lokalizowania na terenie zlewni zakładów wodochłonnych. Stawy rybne są jednym z najcenniejszych elementów środowiska przyrodniczego na tym terenie. Aby mogły być one dogodnym miejscem lęgowym dla ptaków wodnych i wodno błotnych wskazane jest prowadzenie ekstensywnej gospodarki rybackiej, pozostawianie szerokich pasów ro- 256 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego ślinności wodnej wynurzonej jak np. trzcina, pałka wzdłuż grobli, wysp trzcinowych, pryzm (powstałych przy kopaniu lub pogłębianiu stawu) w centralnej części stawu. Wskazane jest też pozostawianie z jednej strony niektórych stawów - płytszych, zarastających roślinnością wodną miejsc (głębokość 50 cm). Drugim ważnym elementem jest zapewnienie wody odpowiedniej jakości Innym niezwykle cennym ekosystemem na omawianym terenie są tereny dolin rzecznych. Dla ich prawidłowego funkcjonowania niezbędne są okresowe zalewy w okresie wezbrań, wskazane jest zaniechanie ich nadmiernego odwadniania (z przyrodniczego a nie rolniczego punktu widzenia), odbudowa systemu zastawek na istniejących systemach melioracyjnych i prawidłowe ich eksploatowanie. Zalecane jest zwiększenie retencji dolinowej w newralgicznym dla ptaków i płazów terminie okresie rozrodu od początku kwietnia do końca lipca. Ważne tu jest zachowanie mikroreliefu doliny, tak by były zachowane miejsca okresowego gromadzenia wód powierzchniowych, i miejsca suchsze, lub wyniesione nad poziom otaczającego terenu. Wskazane jest maksymalne ograniczenie budowy nowych wałów przeciwpowodziowych, a nawet odsuwanie od rzeki istniejących wałów, czy rozebranie niepotrzebnych - „chroniących” tereny łąk, pastwisk, lasów łęgowych, grądów, olsów. W wielu przypadkach wargi brzegowe powstałe w wyniku odmulania dna cieków przekształciły się w wały przeciwpowodziowe utrudniające okresowe wylewy na teren doliny. Należy nie dopuszczać do istnienia ciągłej linii warg brzegowych, należy wykonać w nich liczne przerwy. Docelowo wskazana jest renaturyzacja części terenów dolinowych w kierunku odtworzenia mozaiki środowisk - nadrzecznych wilgotnych łąk i mokradeł, torfowisk, starorzeczy, lasów. Jednocześnie należy przeciwdziałać nadmiernemu zarastaniu krzewami porzuconych łąk, pastwisk i pól ornych w dolinach rzek. Na wybranych fragmentach porzuconych pól można planować odbudowę niezwykle cennych lasów lęgowych. Niezwykle ważne dla utrzymania bioróżnorodności jest zachowanie roślinnej wodnej. Przy jej nadmiernym wzroście zalecane jest okresowe usuwanie jej nadmiaru - najlepiej w sierpniu. Ważne jest zachowanie biologicznej zabudowy brzegów. Brzegi powinny być porośnięte na części swej długości drzewami i krzewami Wpłynie to na ocienienie tych fragmentów cieków i lokalne ograniczenie wzrostu roślinności wodnej powodując pożądane dalsze zróżnicowanie ekosystemu cieku. Wskazane jest lokowanie części zbiorników małej retencji na terenach leśnych, tam gdzie występują znaczne deficyty wody. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody jest jednym z wojewódzkich priorytetów programu ochrony środowiska woj. wielkopolskiego Związane to jest z koniecznością uwzględniania wymogów Unii Europejskiej. W Strategii Rozwoju Województwa za główne cele średniookresowe obrano: ochronę i wzrost różnorodności biologicznej i krajobrazowej oraz doskonalenie systemu obszarów prawnie chronionych, w tym wdrożenie systemu NATURA 2000, ochronę zagrożonych gatunków roślin i zwierząt. Pokrywanie się obszarów najcenniejszych pod względem przyrodniczym z obszarami atrakcyjnymi turystycznie stwarza niebezpieczeństwo wzrostu ilości turystów i wzrostu negatywnego oddziaływania turystyki i rekreacji na zasoby przyrodnicze, w tym tereny chronione. Dynamiczny rozwój turystyki wymusza konieczność określenia zasad korzystania z zasobów przyrody. Szczególnie ważna jest edukacja przyrodnicza społeczeństwa w tym zakresie, która powinna przebiegać na różnych płaszczyznach, obejmując zarówno sferę środowiska przyrodniczego jak i środowiska kulturowego. W gminach mających duży potencjał dla rozwoju turystyki, ważnym zadaniem będzie zapewnienie warunków do ochrony zasobów przyrodniczych, walorów kulturowych i krajobrazowych. Działania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej obejmują również sektor rolnictwa. Wspieranie form rolnictwa stosującego metody produkcji nie naruszające równowagi przyrodniczej, przede wszystkim rolnictwa ekologicznego jest jednym z celów stawianych przez II Politykę Ekologiczną Państwa w zakresie różnorodności biologicznej i ochrony przyrody. Z uwagi na warunki klimatyczne, glebowe i związany z nimi skład gatunkowy drzewostanów, lasy regionu są zagrożone szkodami powodowanymi przez czynniki natury ożywionej (biotyczne), nieożywionej (abiotyczne) oraz spowodowanymi przez człowieka (antropogeniczne). Ekosystemy leśne są silnie przekształcone a drzewostany leśne w dużym stopniu nie wykorzystują możliwości siedlisk, około 90 % lasów stanowią sztuczne drzewostany. Powyższa sytuacja wynika z braku rozpoznania glebowo-siedliskowego. Tereny leśne obszarów miejskich cechuje zły stan zachowania (spowodowany głównie częstą penetracją przez ludność) oraz małe zróżnicowanie gatunkowe (głównie sosna). Często czynnikiem limitującym obecność znaczniejszych walorów przyrodniczych i krajobrazowych jest zwarta zabudowa mieszkaniowa. 257 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego W „Polityce Leśnej Państwa” bardzo dużą wagę przypisuje się ochronie zasobów przyrodniczych lasów i zwiększeniu ich powierzchni. W województwie wielkopolskim wiele czynników abiotycznych i antropogenicznych przyczyniło się do zakłócenia procesów fizjologicznych w rozwoju drzew i zmniejszyło ich naturalną odporność biologiczną. Dlatego duże znaczenie będzie miało przywrócenie do właściwego stanu siedlisk przyrodniczych charakteryzujących się silnym przekształceniem m.in. wskutek nasadzania sosny, zabiegów melioracyjnych, jak również wzbogacenie istniejącego drzewostanu. Istotne będzie dostosowanie nasadzeń do typu siedliska naturalnego i ograniczenie praktyki wprowadzania monokultur sosnowych na wszystkie typy siedlisk. Podstawą prawidłowych zalesień, są prowadzone rozpoznania glebowo-siedliskowe. Brak jest przedsięwzięć inwestycyjnych; wszystkie działania powiatu ograniczają się do przedsięwzięć pozainwestycyjnych i to wyłącznie w ramach współpracy z organami ochrony przyrody i nadleśnictwami. Lasy powiatu krotoszyńskiego administracyjnie należą do trzech nadleśnictw: Krotoszyn, Jarocin i Piaski. Układ siedlisk, struktura wiekowa i gatunkowa drzewostanów sprawia, że ich zagrożenie za strony czynników biotycznych jest stosunkowo niewielkie. Czynnikami mającymi podstawowy wpływ na zdrowotność lasu są opady, szczególnie w okresie wegetacyjnym jako czynnik stymulujący wzrost i rozwój drzewostanów oraz szkodliwe działanie grzybów, owadów i ssaków. Znaczna susza w latach 1982-1984 (roczne opady od 333,8 mm do 442,7 mm) spowodowała proces zamierania drzewostanów dębowych. Proces ten trwa nadal z różnym nasileniem. W osłabionych fizjologicznie drzewostanach dębowych zaczęły rozwijać się grzyby patogeniczne w efekcie czego nastąpiło anormalne wydzielanie posuszu, Lesistość gminy Koźmin Wlkp. nie jest duża ze względu na przewagę żyznych gleb wykorzystywanych rolniczo. Typ drzewostanów odpowiada charakterystykom drzewostanowym całej Dzielnicy Krotoszyńskiej. Obszar ten leży poza naturalnym zasięgiem takich gatunków lasotwórczych jak: świerk, jodła, modrzew polski. Przez teren Dzielnicy, nieco na południe od Gostynia, przebiega granica ich zasięgu. Gatunkiem charakterystycznym jest dąb. W gminie Kobylin grunty leśne zajmują tylko 11 % powierzchni gminy; nie wyróżniono lasów ochronnych. Tereny leśne gminy Rozdrażew znajdują się w zasięgu oddziaływania Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu z jednostką terenową w Nadleśnictwie Krotoszyn, Obrębie: Jasne Pole oraz w Leśnictwie: Sokołówka i Jelonek Gmina Sulmierzyce nie posiada prawie lasów, ale sąsiaduje z dużymi obszarami leśnymi przylegającymi do granic gminy od wschodu i południa, są to tzw. dąbrowy krotoszyńskie. Na terenie tym utworzony został Obszar Chronionego Krajobrazu „Dąbrowy Krotoszyńskie”, którego granice przebiegają przez południową i wschodnią część gminy Rozdrażew. Przewidywane kierunki zmian związane są z jednej strony ze zwiększeniem powierzchni leśnych poprzez zalesianie, a z drugiej z przebudową drzewostanów zgodnie z występującymi siedliskami, co szczegółowo określają operatu urządzeniowe w poszczególnych nadleśnictwach. Zasady polityki przestrzennej, obejmują między innymi zachowanie istniejących lasów, ze szczególnym uwzględnieniem ich ochrony w tym m.in. jako rezerwatów przyrody. Podstawowym celem jest ochrona ekosystemów leśnych oraz zalesianie nieużytków i zwiększanie zalesiania gruntów, które wypadają z produkcji rolnej. Ponadto należy stopniowo zamieniać strukturę gatunkową lasów, w taki sposób aby zmniejszyć zagrożenie pożarowe, dostosować siedliska funkcji rekreacyjnej i ochronnej lasów, zwiększyć atrakcyjność poznawczą lasów, zmniejszyć zagrożenia ze strony szkodników. Na terenach rolnych niezbędne jest wprowadzanie nowych zadrzewień śródpolnych, które są elementem krajobrazu rolniczego tworzonego przez człowieka. Zadrzewienia pochodzenia antropogenicznego występują zwykle w postaci dwóch lub więcej równoległych rzędów drzew i krzewów, o szerokości 10 m. Zadrzewienia śródpolne mają także wartość estetyczną. Krajobraz wiejski jest miejscem wypoczynku dla ludności szukającej kontaktu z przyrodą. Turystyka wiejska (agroturystyka) jest nie do pomyślenia na terenach pozbawionych drzew i krzewów, ponieważ np. spacerowanie wśród monotonnych pól nie stanowi żadnej przyjemności. Zadrzewienia śródpolne, mają kolosalne znaczenie biocenotyczne, krajobrazowe i gospodarcze, ze względu na rolniczy charakter gmin (np. Koźmin Wlkp.). Zadrzewienia w postaci kęp, pasów i pojedynczych drzew są dość licznie reprezentowane, choć ubogo pod względem gatunkowym. Tworzą je przede wszystkim olsza, topole, wierzby oraz głogi. Kępy drzew oraz pasowe zadrzewienia towarzyszą rowom melioracyjnym i oczkom śródpolnym, które obficie występują np. na terenie gminy Koźmin Wlkp.. Zagrożeniem dla tych zadrzewień są prace melioracyjne (np. czyszczenie ro- 258 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego wów, nieuzasadnione wycinki). Obserwuje się wprowadzanie także nowych nasadzeń śródpolnych (np. we wsi Dębowiec). Znaczącym elementem krajobrazu gminy są jednorzędowe zadrzewienia przydrożne, w postaci alei, np. jesionowej (Serafinów-Wrotków), lipowej (Kaniew-Psie Pole), kasztanowcowej (Dębowiec). W ostatnich kilku latach stwierdza się zauważalną poprawę w stanie uszkodzenia drzewostanów w Polsce. Udział drzewostanów uszkodzonych (o defoliacji koron powyżej 25 %) maleje z 55 % w 1994 r. i 40 % w 1996 do 36 % w 1997 r. Chociaż uważa się, że proces degradacji polskich lasów został powstrzymany, to jednak lasy Polski nadal należą do najbardziej zagrożonych w Europie. Udział drzewostanów znajdujących się pod wpływem szkodliwych czynników na naszym kontynencie wynosi średnio 25 %, a w krajach Unii Europejskiej 17 %. Polska należy do krajów, w których niekorzystne zjawiska związane z masowymi pojawami szkodników owadzich, często o rozmiarach gwałtownych gradacji, występują w wyjątkowo dużej różnorodności i zmieniającym się cyklicznie nasileniu. Niezbędne są ciągłe działania profilaktyczne, a także prowadzenie kosztownych akcji ograniczania liczebności niektórych gatunków owadów. W dalszym ciągu utrzymuje się wysokie zagrożenie wywołane przez grzyby chorobotwórcze. Głównym źródłem tych zagrożeń są choroby systemów korzeniowych (huba korzeni i opieńki), szczególnie aktywne w drzewostanach założonych na gruntach porolnych. Nadal nadmierne szkody gospodarcze w lasach wyrządzają roślinożerne ssaki, głównie: jeleń, sarna i łoś. Wielofunkcyjność lasów, ich znaczenie w rozwoju cywilizacyjnym, a jednocześnie niepewność możliwości ich zachowania w zmieniających się przyrodniczo-klimatycznych warunkach, wymaga zwiększenia wysiłków na rzecz dalszego przekształcenia gospodarki leśnej z intensywnie produkcyjnej na proekologiczną. Uzasadnione staje się uruchomienie badawczo-aplikacyjnego, strategicznego programu rządowego ekologizacji leśnictwa i dostosowania gospodarki w lasach publicznych i prywatnych do współczesnego modelu ochrony i użytkowania środowiska zgodnie z koncepcją trwałego i zrównoważonego rozwoju. Istotnym problemem jest nadanie wyższej rangi funkcjom ekologicznym i społecznym lasu poprzez pełną ich ocenę, uporządkowanie kwalifikacji lasów ochronnych własności państwowej i prywatnej oraz sporządzanie i realizację planów ochrony przyrody w lasach. Rozwiązań systemowych kojarzących cele ochrony środowiska i gospodarki przestrzennej oraz gospodarki leśnej i rolnej wymaga problem zwiększenia lesistości kraju do 30 % w 2020 r. i 33 % w dalszej perspektywie. Niezbędne są rozwiązania organizacyjne, a przede wszystkim zwiększenie środków budżetowych, umożliwiających leśne zagospodarowanie gruntów marginalnych dla rolnictwa. Lasy polskie zaspokajają w zasadzie zapotrzebowanie na drewno przy jego zużyciu w wysokości 0,5 m3 na jednego mieszkańca; jest to znacznie poniżej średniej europejskiej (0,8 m3/1 mieszk.). Zapobieganie wylesieniem w Polsce określone zostało jako jeden z podstawowych celów Polityki Leśnej Państwa z 1997 r. Cel ten zamierza się osiągnąć poprzez zapewnienie trwałości lasów wraz z ich wielofunkcyjnością, w tym zwłaszcza powiększanie zasobów leśnych kraju, polepszenie stanu zasobów leśnych i ich kompleksową ochronę oraz rezygnację z dominacji w gospodarce leśnej modelu surowcowego oraz reorientację zarządzania lasami i wprowadzeniu modelu proekologicznej i zrównoważonej gospodarki leśnej odpowiadającej kryteriom obowiązującym obecnie w Europie. Niezależnie od prac związanych z ochroną istniejących ekosystemów leśnych podejmowane są też sukcesywne działania związane ze zwiększaniem ich powierzchni. Koncepcja zwiększania lesistości i zadrzewień, preferująca środowiskotwórczą rolę lasów stanowi podstawę Krajowego Programu Zwiększania Lesistości, przyjętego przez Radę Ministrów w 1995 r. Program zakłada wzrost lesistości kraju z obecnych 28 % do 30 % w 2020 r. i 33 % w 2050 r., przewidując uruchomienie mechanizmów ekonomicznych stymulujące leśne zagospodarowanie części gruntów marginalnych dla rolnictwa oraz określenie priorytetów przestrzennych wynikających z roli lasów w kształtowaniu środowiska. Jako jedno z najważniejszych zadań program określa zalesianie gruntów zanieczyszczonych i zdegradowanych. Kierunki modernizacji leśnictwa w stronę jego ekologizacji i bardziej zrównoważonego eksploatowania zasobów biologicznych lasów wytyczyła Polska polityka zrównoważonej gospodarki leśnej, wprowadzona do realizacji w 1999 r. przez Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych. Prowadzona przez Polskę gospodarka leśna jest zgodna z trendami leśnictwa światowego określonymi w Zasadach Leśnych, przyjętych przez 170 krajów w 1992 roku w czasie konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju (UNCED). Komisja Europejska w raporcie z dwustronnego przeglądu prawa w obszarze negocjacyjnym Rolnictwo wyraziła opinię, że polskie prawodawstwo związane ze sprawami leśnictwa jest także zgodne z europejską polityką leśną. Po- 259 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego twierdzeniem tych opinii jest certyfikat dobrej gospodarki leśnej, którym objęta jest połowa lasów zarządzanych przez Lasy Państwowe. Certyfikat ten został nadany przez organizację Societe Generale de Surveillance, prowadzącą certyfikację według standardów międzynarodowych organizacji pozarządowej Forest Stewardship Council. Certyfikat świadczy, iż gospodarka w Lasach Państwowych prowadzona jest w sposób pozwalający na wypełnianie przez nie funkcji produkcyjnych, środowiskowych i społecznych. W dziedzinie leśnictwa, poza normalną działalnością gospodarczą określoną w planach urządzenia lasu, głównym celem jest zwiększenie lesistości gminy poprzez sukcesywne zalesiania gruntów najniższych klas bonitacyjnych. Powierzchnie leśne wymagają szczególnej ochrony także ze względu na ich korzystny wpływ na bilans wodny (retencję), co ma szczególne znaczenie ze względu na położenie w rejonie poważnych niedoborów wody, zwłaszcza na Płycie Krotoszyńskiej. Powiat krotoszyński leżący w południowej części województwa wielkopolskiego jest obszarem charakteryzującym się predyspozycjami do rozwoju rolnictwa z produkcją zdrowej żywności (gminy Zduny, Rozdrażew, Kobylin, Koźmin Wlkp., Sulmierzyce) oraz ze zlokalizowanymi istotnymi dla ochrony przyrody i bioróżnorodności obszarami (rezerwaty przyrody Dąbrowa Smoszew, Baszków, Miejski Bór, Buczyna Helenopol, Mszar Bogdaniec, Dąbrowa Biadki. Generalnie powiat pod względem gospodarczym charakteryzuje się strukturą rolno – przemysłową z dominującym ciążeniem na rolnictwo ponad innymi gałęziami gospodarki. Powiat ma bogate i różnorodne środowisko przyrodnicze z bogatą i cenną przyrodą na terenie wydzielonych rezerwatów przyrody. Powierzchnia powiatu wynosząca 716 km2 w 18,0% (128,8 km2) pokryta jest lasami. Największą lesistością odznaczają się: miasto i gmina Zduny (35,8%), kolejno miasto i gmina Krotoszyn (27,9%), miasto Sulmierzyce (25,5%) i miasto i gmina Kobylin (11,1), Koźmin Wlkp. (6,3), a najmniejszą gmina Rozdrażew (0,4). Na terenie Wielkopolski lasy zajmują ok. 25 % powierzchni województwa, przy czym lesistość jego centralnej części, administrowanej przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Poznaniu jest mniejsza i wynosi 19,6 %. Powiat krotoszyński jest przede wszystkim powiatem rolniczym ze znaczącą przewagą gruntów dobrych. Znaczną powierzchnię w powiecie – blisko 72,7% (520,2 km2) - zajmują użytki rolne. Jakość gleb w powiecie jest więc bardzo istotnym czynnikiem dla rozwoju rolnictwa warunkującym wysokość i jakość uzyskiwanych plonów. Gleby w powiecie są w blisko 75% II-IV klasy, ale też występują gleby urodzajne takie, jak np.: czarne ziemie. Uogólniając, można stwierdzić, że gleby powiatu charakteryzują się dużą mozaikowością związaną z miejscową budową geologiczną i morfologią terenu. Ogólnie na terenie powiatu przeważającymi glebami są gleby dobre i średniej jakości podścielone piaskami i glinami lekkimi, z których największą ilość zakwalifikowano do II – IV klasy bonitacyjnej, a pod względem użytkowym do 2-go kompleksu pszennego dobrego oraz 4-go i 5-go kompleksu żytniego dobrego i 6-go kompleksu żytniego słabego. Racjonalizacja gospodarowania, rozpad niektórych struktur spółdzielczych, proces reprywatyzacji, w tym zwrot części nieprawnie przejętych przez państwo gruntów, likwidacja państwowych gospodarstw rolnych powodują obecnie znaczące zmiany w strukturze obszarowej gospodarstw rolnych. Postęp technologiczny, mechanizacja prac i wdrożenie nowoczesnych metod gospodarowania spowodowały wzrost jednostkowych wydajności upraw. Obecnie obserwuje się stopniowe zmiany w strukturze władania gruntami spowodowane zbywaniem nieruchomości rolnych z zasobu Skarbu Państwa na rzecz rolników indywidualnych oraz prywatyzacją zarządzania dotychczasowych wielkoobszarowych państwowych gospodarstw rolnych. Struktura użytkowania terenu sugeruje rozwój powiatu w kierunku rolno-przetwórczym i agroturystycznym. Na terenie powiatu krotoszyńskiego występują wyłącznie udokumentowane złoża surowców ilastych i kruszywa. Są to złoża piasku (kruszywa naturalne) oraz złoża iłów i glin ceglarskich. Złoża piasku udokumentowane zostały w 1998 r. w gminie Zduny w miejscowościach Konarzew, Chachalnia i Perzyce. Do obszarów zdegradowanych na terenie powiatu krotoszyńskiego zaliczane są obszary „dzikich składowisk” odpadów występujące we wszystkich gminach oraz tereny osiedleńczej zabudowy, urządzeń infrastruktury technicznej, w tym nasypów i wykopów na potrzeby tras komunikacyjnych oraz obszary nielegalnych wyrobisk. W przypadkach dokonania rekultywacji wyrobisk poeksploatacyjnych w kierunku zalesienia lub wodnym, walory estetyczne krajobrazu kulturowego nie muszą zostać zniszczone, a przeciwnie 260 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego podniesione. Większość wyrobisk na terenie powiatu ulega naturalizacji – są wypełnione wodą, często zalesione, zakrzaczone i zadarnione. Na terenie powiatu krotoszyńskiego nie ma zlokalizowanych żadnych mogilników, tj. obiektów i miejsc wyznaczonych do składowania przeterminowanych środków ochrony roślin i opakowań po nich. Rezultatem pracy erozyjnej wód płynących oraz procesów denudacyjnych są doliny rzeczne m.in. rzek: Orli, Żydówki, Czarnej Wody, Rowu Rozdrażewskiego i Rowu Orpiszewskiego. Z dostępnych informacji oraz dokumentów wynika, że problem terenów narażonych na szczególne oddziaływanie transportu na stan gleb i gruntów jest także zauważalny szczególnie w otoczeniu tras komunikacyjnych o znaczeniu ponadlokalnym. Jest to także udokumentowane przekroczeniami w glebach zawartości metali ciężkich. W ostatnich latach nie występowały na terenie powiatu poważne awarie spowodowane za pośrednictwem środków transportu. Nie doszło zatem do skażenia ziemi lub wód podziemnych i powierzchniowych spowodowanego przewożonymi substancjami różnorakiego pochodzenia. Przez teren powiatu przebiega sieć dróg krajowych, dróg wojewódzkich, dróg powiatowych zamiejskich oraz gminnych zamiejskich. W miastach zlokalizowane są ulice powiatowe i ulice gminne. Ogólnie w powiecie stan techniczny dróg i ich system oceniany jest jako niezadowalający. Może to także powodować określone zagrożenia, gdyż sprawia iż prawdopodobieństwo wystąpienia poważnej awarii na skutek transportu różnych materiałów (często substancji niebezpiecznych) wzrasta. W powiecie krotoszyńskim nie występują zwarte kompleksy leśne o charakterze puszczańskim. W wyniku wielowiekowej ekspansji rolnictwa tereny leśne zachowały się głównie na najuboższych glebach, a przeważa tutaj sosna zwyczajna, która ma małe wymagania siedliskowe. Badania gleb na terenie Wielkopolski dla potrzeb rolnictwa są realizowane przez Stację Chemiczno – Rolniczą w Poznaniu. Badaniami odczynu i zawartości przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu objęto gleby także na terenie powiatu krotoszyńskiego. Prowadzone są one w rotacjach pięcioletnich. Wyniki badań stanowią ważną informację o zakwaszeniu i potrzebach wapnowania gleb, zasobności w przyswajalne dla roślin składniki mineralne, jak również nawożenia mineralnego niedoborowymi składnikami. Rekultywacja powinna objąć tereny innych nieczynnych wyrobisk poeksploatacyjnych, przyjmując tam gdzie to możliwe kierunek wodny lub leśny rekultywacji oraz nieczynnych składowisk odpadów. Gleby zdegradowane na obszarach rolniczych będą zalesiane lub zagospodarowywane poprzez przeznaczenie ich na plantacje choinek, szkółki roślin ozdobnych, itp. Właściwa polityka ochrony gleb będzie również uwzględniać racjonalne zużycie nawozów sztucznych i środków ochrony roślin. Gleby powiatu krotoszyńskiego są glebami o średniej zdolności retencji wody. Dla utrzymania optymalnego uwilgocenia i prawidłowego systemu odwadniania konieczna będzie budowa i odbudowa urządzeń melioracyjnych, małych urządzeń piętrzących oraz utrzymanie rowów i drenażu w dobrym stanie. Niezbędnym działaniem będzie aktualizacja stanu sieci melioracyjnej w powiecie i realizacja Programu odbudowy sieci melioracyjnej podstawowej i szczegółowej. Instytucją odpowiedzialną za urządzenia melioracyjne w województwie jest Wielkopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych. Wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa spowoduje, że coraz silniej popierane będzie rolnictwo ekologiczne, które pozwala na zachowanie w krajobrazie naturalnych i półnaturalnych układów ekologicznych, co jest szczególnie istotne na obszarach o cennych walorach przyrodniczych i w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Rolnictwo ekologiczne, zwłaszcza połączone z turystyką stanie się szansą dla rolników indywidualnych. Ważną formą rozwoju obszarów wiejskich, obok rolnictwa ekologicznego, będzie agroturystyka. Ze Strategii Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Krotoszyńskiego wynika, że w zakresie ochrony gleb i rozwoju rolnictwa zakłada się: organizację systemu edukacji ekologicznej i racjonalnego użytkowania gleb. Priorytety ekologiczne w perspektywie do 2006 roku rozpatrywano z dwóch punktów widzenia. Pierwszy punkt - to priorytetowe komponenty (lub uciążliwości) środowiska, a drugi punkt widzenia - to priorytetowe przedsięwzięcia zmierzające do poprawy aktualnego stanu środowiska. Na terenie powiatu krotoszyńskiego poziomy wodonośne występują w trzech różnowiekowych wydzieleniach litostratygraficznych w ramach Głównych Użytkowych Poziomów Wodonośnych: poziom czwartorzędowy, poziom trzeciorzędowy, poziom mezozoiczny (jura dolna i środkowa). 261 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Wg danych PGKiM Sp. z.o.o. w Krotoszynie zbiorowe zaopatrywanie ludności w wodę prowadzone jest z ujęć wód podziemnych w następujących miejscowościach: Chwaliszew, Smoszew, Raciborów, Baszyny Wg ankiety przygotowanej przez Urząd Miasta i Gminy Kobylin na terenie gminy znajdują się, w użytkowaniu MZWiKW w Strzelcach Wielkich, dwa ujęcia w miejscowościach: Długołęka, Łagiewniki. Ponadto na terenie gminy znajdują się ujęcia wód podziemnych Kobylin-Rzemiechów oraz Smolice-Rębiechów. Natomiast na terenie nadleśnictwa Kobylin znajdują się ujęcia wód podziemnych wykorzystywanych dla potrzeb lokalnych i nie wymagające ustanowienia stref ochronnych ze względu na sposób wykorzystywania wód. Gmina jakkolwiek stosunkowo zasobna w wody podziemne uwzględniając aktualne potrzeby, to jednak wymaga szczególnej dbałości o sposób gospodarowania w obrębie terenów ochronnych wokół ujęć wód podziemnych, szczególnie wykorzystujących wodę z poziomów czwartorzędowych. Wg danych przedstawionych przez Urząd Miasta i Gminy Koźmin Wlkp. na terenie tej gminy funkcjonuje ujęcia wód podziemnych w Koźminie Wlkp. ul. Wierzbowa, ujęcie wody Wałków, ujęcie wody Borzęciczki, które służy do zbiorowego zaopatrzenia ludności w wodę. Gmina Zduny położona jest w obrębie występowania czwartorzędowego i trzeciorzędowego poziomu wodonośnego. Na terenie gminy znajdują się następujące ujęcia wód podziemnych: „Zduny”, „Konarzew”, „Bestwin”. Gmina posiada rezerwy zasobowe. Wody z poziomu trzeciorzędowego wymagają uzdatniania ze względu na brunatne zabarwienie. Z tego względu wyłączono z eksploatacji ujęcie pod Cukrownią. Strefy ochrony bezpośredniej ustanowiono dla ujęć w Rozdrażewie, Dzielicach, a ujęcie w Dąbrowie ponadto posiada strefę ochrony pośredniej o promieniu 30 m licząc od granicy strefy bezpośredniej. Warunki hydrogeologiczne w gminie Sulmierzyce są bardzo korzystne - gmina obejmuje swym zasięgiem GZWP nr 309 – subzbiornik międzymorenowy (strefa ONO – najwyższej ochrony) . Ze zbiornika tego czerpana jest woda na ujęciu komunalnym składającym się z 2 studni. Wyznaczone dla ujęcia tereny ochronne wg „starych” przepisów wymagają uaktualnienia. Paradoksalnie jeden z czynników postępu – wodociągowanie miejscowości stał się dodatkowym czynnikiem potęgującym zagrożenie dla jakości wód podziemnych w sytuacji nienadążania budowy oczyszczalni ścieków za wodociągowaniem. Skrajnym w tym zakresie przykładem jest sytuacja Sulmierzyc, gdzie przy 100 % zwodociągowaniu miasto nie jest skanalizowane i nie posiada oczyszczalni ścieków. W takiej sytuacji pierwszoplanowym zadaniem jest intensyfikacja budowy nowych oczyszczalni oraz podnoszenie sprawności istniejących. Powiat krotoszyński położony jest w obrębie okręgu geotermalnego nazwanego Okręgiem Przedsudecko – Świętokrzyskim. Okręg ten przylega od południa do Okręgu Szczecińsko – Łódzkiego w obrębie którego rozpoznano najkorzystniejsze warunki występowania wód geotermalnych w Polsce. Wynika z tego, że jakkolwiek powiat krotoszyński nie leży w najkorzystniejszej strefie to jednak trzeba uznać jako uzasadnione opracowanie studium możliwości wykorzystania wód geotermalnych. Przypuszczalnie na terenie powiatu krotoszyńskiego trudne będzie uzyskanie wód o najwyższych temperaturach w Polsce (ok. 80 % c), lecz najprawdopodobniej gradient geotermiczny będzie wystarczająco korzystny lub co najmniej spełniać będzie warunki do wykorzystywania wód do celów balneologicznych. Problematyka rekultywacji terenów poeksploatacyjnych na terenie powiatu krotoszyńskiego występuje w kontekście stosunkowo ubogich zasobów złóż kopalin pospolitych Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych jest obowiązkiem przedsiębiorcy wydobywającego kopalinę i przeprowadzona jest zgodnie z wyznaczonym jej kierunkiem pod nadzorem Okręgowego Urzędu Górniczego. Godnym podkreślenia jest, że właściwie przeprowadzona rekultywacja przy niewypełnianiu wtórnym wyrobiska eksploatacyjnego, prowadzi do powstania stawów, terenów nowozalesionych lub gruntów rolnych o wyższej, niż sprzed eksploatacji, klasie bonitacyjnej. Rekultywacja tak wykonana nie stanowi zagrożenia dla środowiska, lecz wręcz odwrotnie powoduje podniesienie jego walorów zarówno przyrodniczych jak i krajobrazowych czy gospodarczych Na terenie powiatu krotoszyńskiego znajdują się obecnie 54 ujęcia wód podziemnych. Nie wszystkie jednak ujęcia są eksploatowane i nie wszystkie przeznaczone są do zaopatrywania ludności w wodę do picia i na potrzeby gospodarstw domowych oraz do produkcji artykułów żywnościowych. Do największych nieprawidłowości w zakresie ochrony wód podziemnych należy: nadmierne zanieczyszczenie cieków wodnych powierzchniowych, brak w większości przypadków ustanowienia pośrednich stref ochronnych dla ujęć wód podziemnych. 262 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Struktura wieku zasobów mieszkaniowych na terenie powiatu przedstawia się różnorodnie. Począwszy od budynków powstałych w XIX w. do najnowszych. Większość mieszkań bo około 72% ogółu stanowią zrealizowane w okresie przed 1979 rokiem, a więc mają więcej niż 30 lat. Mieszkania poniżej 30 letniego istnienia stanowią 28% ogółu. W związku z taką sytuacją obiekty budowlane mieszkaniowe wymagają w wielu przypadkach gruntownych remontów. W powiecie występuje głównie zabudowa mieszkaniowa jednorodzinna i zagrodowa. Tylko w mieście Krotoszynie i Koźminie Wlkp. znaczny udział w zabudowie miasta stanowią budynki wielorodzinne i jest to około 40% ogółu. Z ogólnej liczby obiektów budowlanych około 28% zostało wybudowanych po 1997 roku, czyli po wprowadzeniu nowych norm obowiązujących w zakresie izolacji termicznej budynków mieszkalnych (zgodnie z normą PN-91/B-02020). Pozostałe budynki wymagają prac modernizacyjnych poprawiających ich termoizolacyjność, a tym samym wpływających na ograniczenia zużycia energii cieplnej. Generalnie w powiecie zasilanie w energie elektryczną jest zorganizowane liniami napowietrznymi z Głównych Punktów Zasilania znajdujących się w Krotoszynie i Odolanowie. We wszystkich gminach powiatu część stacji transformatorowych i linii przesyłowych SN jest wyeksploatowana. Powoduje to brak rezerw mocy i wpływa na ograniczenia rozwoju gospodarczego poszczególnych gmin. Zapewniona jest dostawa energii dla potrzeb bytowo – gospodarczych mieszkańców. Oświetlenie uliczne zorganizowane jest w całym powiecie na odcinkach dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych i gminnych przebiegających w terenach zabudowanych o szczególnym znaczeniu (miasta, wsie, osady). Wskaźnik zużycia energii dla jednego punktu oświetleniowego starego typu (nie energooszczędnego) kształtuje się na poziomie 250 W/1 pkt. Modernizacja wszystkich istniejących punktów oraz wyposażenie w nowe źródła na odcinkach nieoświetlonych spowoduje obniżenie poziomu energochłonności oświetlenia ulicznego, nawet poniżej 100 W/1 pkt. Zużycie energii wykorzystywanej na produkcje wody podawanej do sieci wodociągowej spada, natomiast zużycie energii wykorzystywanej na oczyszczenie ścieków rośnie i jest to konsekwencją sukcesywnej rozbudowy sieci kanalizacyjnej, modernizacji starych i budowie nowych oczyszczalni ścieków. Zmniejszanie się zużycia energii we wszystkich aspektach gospodarczych, w tym także organizacji i wykorzystania transportu, stanowi jeden z podstawowych czynników stymulujących rozwój z zachowaniem stabilności środowiska. Energetyczne potrzeby transportu należy przede wszystkim ograniczać bezpośrednio poprzez szeroko rozumianą racjonalizację przewozów oraz pośrednio poprzez wydłużanie cyklu życia produktów. Wiąże się z tym konieczność opracowania programu obniżenia energochłonności przewozów osobowych i towarowych. W tym celu niezbędne jest promowanie takich form transportu, który zapewni optymalne jego wykorzystanie przy maksymalnym dopuszczalnym obciążeniu. Odbywać się to będzie poprzez m.in.: rozwój różnorodnych sieci komunikacyjnych, ich racjonalne wykorzystanie, optymalizowanie środków transportu, ale także poprzez promowanie i wdrażanie systemów zarządzania środowiskowego, zidentyfikowanie istotnych problemów środowiskowych (w tym także oddziaływania transportu) i wdrożenia odpowiednich procedur postępowania oraz prowadzenia w ramach systemu wymaganej dokumentacji programu obniżenia energochłonności przewozów osobowych i towarowych. Nieracjonalne gospodarowanie zasobami naturalnymi spowodowało stały wzrost kosztów ich pozyskiwania i wykorzystywania, a także stałe wyczerpywanie się ich pokładów. Wymusza to świadome działania prowadzące do wzrostu efektywności ich wykorzystywania, co będzie powodowało obniżanie zużycia na jednostkę produktu, jednostkową wartość usługi bez pogarszania standardu życia ludności i perspektyw rozwojowych gospodarki. Zmniejszenie zużycia wody, materiałów i energii oraz wykorzystywanie surowców wtórnych jest także najbardziej racjonalnym podejściem w dziedzinie poprawy ekonomiki produkcji. Z jednej strony zmniejsza się presja na środowisko, a z drugiej mniejsze są opłaty za gospodarcze korzystanie ze środowiska, mniejsze koszty energii i surowców stosowanych w produkcji. Osiągnięcie takiej redukcji będzie wymagało wprowadzenia mechanizmów pozwalających na uwzględnianie w cenach energii jej kosztów środowiskowych (opłaty produktowej od paliw, zróżnicowane w zależności od uciążliwości danego paliwa dla środowiska) oraz większego zaangażowania instytucji publicznych / przedsiębiorstw / mieszkańców w działania zmierzające do wprowadzania energooszczędnych i wodooszczędnych technologii. Ograniczenie ogólnego zużycia energii (a więc zmniejszenie produkcji energii) i wody przyniesie efekty w postaci zmniejszenia zużycia zasobów 263 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego naturalnych, ilości powstających odpadów a także zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do środowiska. Ze Strategii Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Krotoszyńskiego wynika, że w zakresie działań na rzecz ograniczania wodochłonności, energochłonności, zużycia surowców i materiałów przewiduje się: racjonalne wykorzystanie złóż gazu dla rozwoju sieci gazowej na terenie powiatu, organizacja systemu edukacji dla inwestorów i przedsiębiorców, wspieranie inwestorów i przedsiębiorców oraz współpraca z nimi. Ponadto powiat mając na uwadze konieczność osiągnięcia założonych limitów będzie brał udział w doskonaleniu organizacji rynku energii, promowania wysokoefektywnych energetycznie maszyn i urządzeń, stymulowaniu rozszerzenia zakresu inwestycji termoizolacyjnych, uwzględnienia efektywności energetycznej w podstawach programowych kształcenia we wszystkich typach szkół. W powiecie krotoszyńskim głównym źródłem emisji zanieczyszczeń do powietrza jest tzw. emisja antropogeniczna, wynikająca z działalności człowieka. Naturalne procesy zachodzące w przyrodzie (emisja naturalna) mają znaczenie marginalne i w niewielkim stopniu oddziałują na jakość powietrza. Podstawowymi wskaźnikami zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego są stężenia SO2, No2 lub N2O5, CO i pyły. W mieście i gminie Krotoszyn terenem o najbardziej zanieczyszczonym powietrzu jest przede wszystkim obszar zabudowań miasta, gdzie występuje najwięcej źródeł emisji. Osiągnięcie celu jakim jest czyste powietrze może być osiągnięte poprzez realizację następujących działań: kontynuację badań stanu czystości powietrza, gazyfikację miasta i powiatu w oparciu o rozwój sieci gazowych, nasadzenia zieleni ochronnej przy pasach komunikacyjnych, Opracowanie programu oszczędzania energii połączonego z termo modernizacją obiektów np. szkoły w gminach oraz wykorzystanie energii odnawialnej. likwidacja niskiej emisji możliwa jest poprzez sukcesywną zmianę sposobu ogrzewania budynków z węglowego na gazowe i olejowe dla użytkowników indywidualnych, lub korzystanie z odnawialnych źródeł energii. Na terenie powiatu krotoszyńskiego istnieje możliwość wykorzystania istniejących cieków wodnych do budowy małych (mikro) elektrowni wodnych, jednak taka inwestycja wymaga szczegółowej analizy warunków wodnych, prędkości przepływu, oraz analiz techniczno-ekonomicznych. W celu łatwiejszego i efektywnego wykorzystania drewna, czy słomy pod względem energetycznym poddaje się je prasowaniu, rolowaniu, brykietowaniu, granulowaniu, rozdrabnianiu. Również inne rodzaje biomasy w tym specjalne uprawy traw mogą być poprzez zmianę postaci w procesach prasowania, czy rolowania przygotowane do wykorzystania energetycznego. Na podstawie badań własnych na badanym obszarze stwierdzono, że istnieją możliwości wykorzystania słomy na cele energetyczne w ilości 25% (pozostała część wykorzystywana jest w gospodarstwie rolnym oraz przyorywana co drugi-trzeci rok).Innym rodzajem biomasy jest drobnica, bądź odpadki drewna. Na terenie powiatu krotoszyńskiego istnieje możliwość wykorzystania energii słonecznej zarówno na potrzeby bytowe mieszkańców, w tym turystów, do podgrzewania ciepłej wody , jak też na potrzeby produkcyjne (przemysłu rolnego i rolno – spożywczego ) do podgrzewania powietrza w suszarnictwie niskotemperaturowym. Podstawowym celem rozwoju fotowoltaiki jest uzyskanie energii elektrycznej w cenie porównywalnej z cenami energii uzyskanej z konwencjonalnych źródeł energii. Kolektory powietrzne wykorzystywane mogą być do celów suszarniczych lub grzewczych, mogą być zintegrowane z dachem i ścianami budynków lub wolnostojące. Szczegółowe zastosowanie dotyczy podgrzewania powietrza kolektorami słonecznymi w prostych urządzeniach suszarniczych typu podłogowo-kanałowego do suszenia ziarna zbóż, zielonek, nasion, warzyw, ziół i innych produktów rolniczych, podgrzewania powietrza do obsuszania warzyw po zbiorze przed ci h przechowywaniem (cebula, korzeniowe), podgrzewania powietrza do ogrzewania gleby w szklarniach i tunelach foliowych. W zakresie ogrzewania powietrzne kolektory słoneczne służą do dogrzewania lub ogrzewania pomieszczeń w skojarzonych systemach aktywnych i pasywnych oraz do regulacji mikroklimatu w budynkach o przeznaczeniu specjalnym (np. w magazynach). Zagadnieniem kluczowym jest cena energii wytwarzanej ze źródeł odnawialnych. Generalnie jest ona wyższa w stosunku do tej uzyskiwanej ze źródeł konwencjonalnych takich jak węgiel, ropa naftowa czy gaz, chociaż dla nowej generacji instalacji do wykorzystania biomasy jest ona na takim samym poziomie. Wydaje się, że polityka energetyczna Polski w zakresie OZE powinna ujmować jasno przyczyny, dla których budżet państwa powinien wspierać (lub nie) intensyfikację określonego sposobu wykorzystania OZE, z punktu widzenia specyficznych potrzeb i uwarunkowań społeczeń- 264 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego stwa polskiego w sytuacji jego obciążenia wysokimi podatkami, a tym samym kosztami zachodzących od ponad dziesięciu lat przemian gospodarczych. Główna rzeka powiatu krotoszyńskiego to Orla wchodząca w skład systemu wodnego Baryczy; inne ważniejsze cieki na terenie powiatu to Radęca, Borownica, Żydowski Potok, Czarna Woda i Ochla. Najważniejszym problemem gospodarki wodnej na tym terenie jest zmniejszenie amplitudy wahań przepływów i bezproduktywnego odprowadzania chwilowych nadmiarów wód opadowych i roztopowych oraz podwyższenie przepływów niżówkowych, a tym samym skrócenie okresów występujących niedoborów wody do zaspakajania rosnących potrzeb pod względem ilościowym i jakościowym. Najbardziej spektakularnym rozwiązaniem problemów ilościowych i jakościowych wód na terenie zlewni jest budowa i rozbudowa powierzchniowych systemów do stałego lub okresowego gromadzenia wody w różnej wielkości zbiornikach retencyjnych, stawach rybnych, gliniankach, piaskowniach. Bogatą sieć hydrograficzną gminy Zduny uzupełniają niewielkie zbiorniki wodne cukrowni, nadleśnictwa Krotoszyn i użytkowników indywidualnych. Zbiorniki wodne wykorzystywane są głównie jako stawy hodowlane, zbiorniki retencyjne oraz do celów rekreacyjnych. Na terenie gminy Koźmin Wlkp. występują charakterystyczne „oczka” o antropogenicznym pochodzeniu, często wypełnione wodą, niekiedy tylko okresowo. Jak podaje Krygowski (1958) są to doły po wybranym do uprawy pól marglu. O sztucznym pochodzeniu oczek zaświadcza ich prostoliniowy przebieg, naśladujący kształt miedz. Jednym z ważnych zadań o znaczącym wpływie na system przyrodniczy gminy będzie realizacja zbiorników retencyjnych „Unisław” i „Klatka”. Znaczenie tej inwestycji ma charakter ponadlokalny – regionalny. Podstawowe znaczenie zbiorników zawiera się w ich funkcji retencyjnej. Deficyt wody Płyty Krotoszyńskiej rzutuje nie tylko na warunki wodno – glebowe w gminie Koźmin Wlkp., ale w całym regionie. Z tego względu inwestycje te są niezbędne dla retencjonowania wody; warunkuje tym samym gospodarkę rolną (regulacja poziomu wody w ciągu roku). Zjawiska powodziowe występują również na mniejszych rzekach, ale ich potencjalny zasięg sprowadza je do rangi problemów lokalnych. Sprawy związane z ochroną przeciwpowodziową należy prowadzić z uwzględnieniem podziału obszaru na zlewnie (dorzecza). W świetle oceny dotychczasowych szkód powodziowych i uwarunkowań miejscowych, niezbędnym jest uszczegółowienie granic obszarów wyłączanych spod zabudowy w gminach, z uwzględnieniem zabezpieczeń technicznych i ekologicznych a następnie wprowadzenie ich do ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin. Wody na terenie powiatu charakteryzują się dobrą jakością i wymagają jedynie zastosowania prostych metod uzdatniania. Znajduje się tam 1 punkt zakwalifikowany do krajowej sieci monitoringu wód podziemnych i jest to otwór badawczy zlokalizowany na GZWP 309 w Krotoszynie oznaczony Krotoszyn nr 452. Woda badana w otworze w ramach monitoringu prowadzonego w latach 1997 – 2001 została zakwalifikowana do wód klasy Ib, tj. wód o wysokiej jakości. Natomiast w powiecie krotoszyńskim nie ma zlokalizowanych punktów wdrożonych do monitoringu regionalnego wód podziemnych. Na terenie powiatu do potencjalnych źródeł zagrożeń dla wód podziemnych zalicza się w szczególności składowiska odpadów komunalnych, Cukrownię Zduny w Zdunach, Przedsiębiorstwo Wielobranżowe AMIREX Andrzej Mikoś oraz stacje paliw. Ewentualne zanieczyszczenia mogą wystąpić w wyniku migracji poziomej i pionowej wód powierzchniowych i podskórnych z terenów nierozpoznanych, nielegalnych wysypisk odpadów oraz niedostatecznie zabezpieczonych zakładowych baz paliw wybudowanych w latach 1960 / 70. Wraz z postępem w zakresie wodociągowania miejscowości, na terytorium powiatu, wystąpiła potrzeba budowy sieci kanalizacyjnej dla odprowadzenia ścieków sanitarnych, bytowych i technologicznych. Wszystkie wyżej wymienione strumienie zanieczyszczonych wód przed ich odprowadzeniem do cieków lub do ziemi wymagają oczyszczenia. Na ogólną liczbę mieszkańców 79.452 w powiecie krotoszyńskim z kanalizacji korzysta 40.160 mieszkańców tj. 50,5 %. Długość sieci kanalizacyjnej wynosi razem 102,8 km, z tego sanitarnej 54,2 km natomiast ogólnospławnej 48,6 km. W latach 1993-2002 wybudowano zaledwie 43,2 km długości sieci kanalizacyjnej. Stosunek zwodociągowania do skanalizowania powiatu (w długościach wykonanych sieci) wynosi 48,5, gdzie wskaźnik ten na terenie województwa wielkopolskiego wynosi 6,0. Wynika więc z tego, że na terenie województwa powiat krotoszyński jest w grupie obszarów o niskim potencjale w 265 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego zakresie organizacji sieci kanalizacyjnej. Przy czym na terenie miast zorganizowana kanalizacja jest w około 50% kanalizacją ogólnospławną, a ponadto w podanej liczbie długości kanalizacji ujęte zostały także odcinki kanalizacji deszczowej. Dlatego wskaźnik ten ma wyłącznie charakter poglądowy. Obecnie na terenie powiatu funkcjonują między innymi następujące oczyszczalnie ścieków: w Krotoszynie, Koźminie Wlkp., Kobylinie, Zdunach, Rozdrażewie i Sulmierzycach– dane wg Strategii rozwoju społeczno – gospodarczego powiatu krotoszyńskiego – opracowanej przez WOŚRiL Starostwa Powiatowego, lipiec 2003r. Ogólnie należy stwierdzić, iż w ostatnim okresie obserwuje się zmniejszanie ładunków zanieczyszczeń odprowadzanych ze źródeł punktowych. Nadal głównym źródłem zanieczyszczenia wód są ścieki komunalne i spływy obszarowe. Obserwuje się systematyczne zmniejszanie zużycia wody i w konsekwencji spadek ilości odprowadzanych ścieków. W powiecie krotoszyńskim problemem jest także kanalizacja deszczowa i spływ wód opadowych, często bezpośrednio do odbiornika, którym jest środowisko gruntowo - wodne. Urbanizacja terenów, utwardzanie powierzchni powoduje konieczność skanalizowania powierzchni ziemi i ujmowanie w sposób zorganizowany wód opadowych. W niewielkim stopniu kanalizacją deszczową objęte są tereny miast powiatu w około 30%. Natomiast tereny wiejskie w zasadzie nie posiadają zorganizowanych systemów zbierania wód opadowych. Niewielkie fragmenty kanalizacji deszczowych istnieją na niektórych drogach o szczególnym znaczeniu dla regionu. Celem poprawy stanu czystości wód powierzchniowych należy też przewidzieć oczyszczanie wód opadowych. Szczególnie dotyczy to większych jednostek osadniczych o zwartej zabudowie, gdzie koncentracja ścieków deszczowych jest największa z uwagi na umocnione nawierzchnie dróg, placów, powierzchni dachowych. Czynnikami zanieczyszczającymi, wymywanymi z pól, łąk i pastwisk do odbiorników, są przede wszystkim składniki nawozów mineralnych i organicznych (gnojowica, gnojówka, obornik), chemiczne środki ochrony roślin, ścieki i osady ściekowe wykorzystywane do celów rolniczych lub w niewłaściwy sposób wprowadzane do ziemi. Ze względu na strukturę gruntów na terenie powiatu krotoszyńskiego, przeważającą ilość gruntów i użytków rolnych, zagrożenie ze strony rolnictwa na jakość wód w tym regionie jest bardzo ważnym problemem. W związku z wprowadzeniem nowych standardów jakości wody, od roku 2002 służby sanitarne województwa wielkopolskiego dokonują kompleksowej oceny jakości wody ujmowanej dla celów zbiorowego zaopatrzenia w wodę. W około 50% przypadków stwierdzono, iż badana woda nie odpowiada obowiązującym wymogom. W większości przypadków odnosi się to do przekroczonych dopuszczalnych stężeń żelaza i manganu, tzn. przypadków gdzie możliwa jest stosunkowo prosta i skuteczna modernizacja stacji uzdatniania. Identyfikacja nielegalnych podłączeń na terenach gmin w powiecie krotoszyńskim powinna nastąpić w wyniku inwentaryzacji sieci kanalizacji sanitarnej i deszczowej. Obecnie jest to problem nierozpoznany stanowiący zagrożenie zarówno dla środowiska gruntowo – wodnego, jak i dla gospodarki komunalnej powiatu. Planuje się sukcesywne rozwiązywanie tego problemu w miarę postępu prac w kierunku skanalizowania terenów poszczególnych gmin i zidentyfikowania wszystkich podmiotów dokonujących nielegalnych zrzutów do kanalizacji komunalnej, niezależnie od jej charakteru. Nierozpoznana w pełni sytuacja w gospodarce ściekami gromadzonymi w zbiornikach bezodpływowych pozwala sądzić, iż prawdopodobnie duża część tych zbiorników nie spełnia wymagań w zakresie właściwego stanu technicznego, a także wywóz zgromadzonych ścieków odbywa się przez firmy niekoniecznie do tego uprawnione, a często także dokonywany przez samych użytkowników (szczególnie w przypadku gospodarstw rolnych) na pola własne w celu rolniczego wykorzystania. Są to działania niezgodne z obowiązującym w tym zakresie prawem. Ponadto zarówno nieszczelne zbiorniki bezodpływowe na ścieki, jak i niekontrolowany ich wywóz stanowią poważne zagrożenie dla środowiska gruntowo - wodnego. Problem kanalizacji ogólnospławnej Problem kanalizacji ogólnospławnej na terenie powiatu krotoszyńskiego występuje szczególnie w miastach, gdzie po części brak rozdzielczego systemu kanalizacyjnego. Powoduje to zakłócenia w pracy oczyszczalni, niższą skuteczność redukcji zanieczyszczeń oraz wyższe koszty oczyszczania. Stan techniczny części sieci kanalizacyjnej w miastach jest zły. Wszystkie rzeki badane w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (Lutynia, Obra) niosą wody zanieczyszczone ponadnormatywnie. Na ich stan wpływają w dużym stopniu zanieczyszczenia pochodzące m. in. z nielegalnych wylotów kanalizacyjnych, nielegalnych zrzutów do kanali- 266 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego zacji, wylotów kanalizacji deszczowej oraz z powodu niezidentyfikowanego spływu zanieczyszczeń obszarowych, nieszczelnych zbiorników bezodpływowych na ścieki, niewłaściwego wykorzystywania ścieków komunalnych w celach rolniczych itp. Problem jakości wód powierzchniowych, wód podziemnych i środowiska gruntowego powinien być rozwiązany globalnie dla całego powiatu, a nawet w powiązaniu z terenami ościennymi powiatu. Rozwiązanie tego problemu wymaga ścisłej współpracy między gminami przy koordynacji powiatu i podjęcia działań systemowych dla całego obszaru krotoszyńskiego. Zaopatrzenie w wodę o dobrej jakości jest jednym z najważniejszych celów zaspokajania potrzeb ludności. Ocena stanu urządzeń służących poboru wody oraz jej uzdatniania i dalej przesyłu do punktów poboru wymusza dążenie do rozbudowy i modernizacji systemów zaopatrzenia w wodę w taki sposób, aby obejmowały one jak największą liczbę użytkowników na terenie wszystkich gmin powiatu. Przewiduje się, że docelowo w systemach indywidualnego zaopatrzenia mają pozostać jedynie ci korzystający, dla których doprowadzenie zorganizowanych wodociągów będzie nieuzasadnione ekonomicznie. W zakresie zarządzania zasobami wodnymi w powiecie krotoszyńskim przewiduje się ścisłą współpracę z organami RZGW odpowiadającymi za zarządzanie wodami powierzchniowymi zlokalizowanymi na terenie powiatu. Współpraca konieczna jest przy sporządzeniu wykazu wód powierzchniowych i podziemnych, które są lub mogą być w przyszłości wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, sporządzeniu wykazu wód powierzchniowych wykorzystywanych do celów rekreacyjnych, a w szczególności do kąpieli, dokonaniu analizy stanu zasobów wodnych w regionie wodnym. Stan czystości jezior oraz płynących wód powierzchniowych jest ciągle niezadowalający, pomimo znacznej jego poprawy w ostatnim dziesięcioleciu. Ciągle zbyt niski jest poziom skanalizowania i to w szczególności terenów wiejskich oraz niedostateczne jest wyposażenie w urządzenia służące oczyszczaniu ścieków. Niejednokrotnie zastosowane technologie oczyszczania ścieków są przestarzałe i nie spełniają podstawowych wymagań w zakresie oczekiwanej redukcji zanieczyszczeń w ściekach. W związku z tym, że powiat krotoszyński charakteryzuje się przeważającą działalnością rolniczą na szczególną uwagę zasługuje także konieczność ograniczania ładunków azotu wprowadzanego ze ściekami lub nawozami do wód powierzchniowych i do ziemi W Programie ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego przedstawiony stan wód w województwie wielkopolskim nie pozwala obecnie na spełnienie zapisów ustawy Prawo wodne, w szczególności w zakresie zarządzania zasobami wodnymi służącemu zaspokojeniu potrzeb ludności, gospodarki, ochronie wód i środowiska związanego z tymi zasobami. Ze Strategii Rozwoju Społeczno – Gospodarczego Powiatu Krotoszyńskiego wynika, że działania na rzecz ochrony wód w zakresie ich stanu ilościowego i jakościowego mają na celu ochronę wód m.in. przez: przemysł i to zarówno w zakresie jej zużycia jak i zrzutów ścieków, racjonalizację poboru wody dla zaspokojenia potrzeb ludności, modernizację istniejących i budowę nowych systemów kanalizacyjnych, oczyszczalni ścieków oraz systemów poboru i uzdatniania wody. Działania wspierające w tym zakresie będą wykorzystywały takie instrumenty, jak: wspieranie dla tworzenia atrakcyjnych terenów inwestycyjnych wyposażonych w niezbędną infrastrukturę, wspieranie przedsięwzięć gospodarczych spełniających wszystkie wymagania służące ochronie wód, objęcie terenu powiatu siecią kanalizacyjną, zmniejszenie poziomu zanieczyszczenia wód i środowiska gruntowego, wspieranie racjonalnego rolnictwa pozbawionego dążeń do nadmiernej intensyfikacji oraz edukacje i podnoszenie świadomości ekologicznej społeczeństwa. Priorytety ekologiczne w perspektywie do 2006 roku rozpatrywano z dwóch punktów widzenia. Pierwszy punkt - to priorytetowe komponenty (lub uciążliwości) środowiska, a drugi punkt widzenia - to priorytetowe przedsięwzięcia zmierzające do poprawy aktualnego stanu środowiska. Wśród najważniejszych kryteriów, branych pod uwagę przy formułowaniu priorytetów w skali powiatu, należy wymienić: W zakresie ochrony wód odrębnie rozważać należy kwestie infrastrukturalne związane z gospodarką wodno – ściekową. Podstawowe rozwiązania dotyczące tej tematyki zostały przesądzone w latach wcześniejszych i na obecnym etapie niezbędna jest jedynie bieżąca ich weryfikacja i podejmowanie działań czysto realizacyjnych. Chociaż wskaźniki jakości ścieków odprowadzanych do wód powierzchniowych są ujemne, to jednak bardzo zbliżone do średnich dla porównywalnych powiatów, co świadczy o staraniach samorządów na wszystkich szczeblach i zakładów w celu rozwiązania problemu ścieków. Biorąc jednak pod uwagę, jakie znaczenie zarówno dla społeczeństwa, 267 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego środowiska jak i gospodarki ma czystość wód powierzchniowych uznano, że jest to nadal słaba strona powiatu i wymaga dalszych zintensyfikowanych działań. Niezadowalająca jest także ujmowana na cele do picia i potrzeby gospodarcze woda podziemna. Zgodnie z art. 85 ustawy – Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz. U. Nr 62, poz. 627 ze zmianami) ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, określanej za pomocą poziomów substancji w powietrzu, definiowanych jako stężenia tych substancji w powietrzu odniesione do ustalonego czasu lub opad substancji w odniesieniu do ustalonego czasu i powierzchni. Jak najlepszą jakość powietrza mają zapewnić działania na rzecz utrzymania poziomów substancji w powietrzu poniżej poziomów dopuszczalnych lub co najmniej (maksymalnie) na tych poziomach, bądź też zmniejszania ich co najmniej do dopuszczalnych, gdy są one przekroczone. Decydujący wpływ na jakość powietrza na obszarach zurbanizowanych mają emisje z pojazdów samochodowych oraz z komunalnych i przemysłowych źródeł stacjonarnych, w tym głównie zakładów energetycznych oraz sieciowych i lokalnych źródeł ciepła. Największą presję na stan powietrza na obszarze większych aglomeracji wywiera energetyczne spalanie paliw. Można tu wyodrębnić emitory wysokie, oddziałujące w większych odległościach (emitory punktowe - duże obiekty przemysłowe) oraz emitory niskie, mające wpływ na bezpośrednie ich sąsiedztwo (emitory punktowe lub powierzchniowe - małe zakłady i lokalne kotłownie oraz indywidualne systemy grzewcze mieszkańców). Energetyczne spalanie paliw jest źródłem emisji podstawowej: dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu. Stężenia tych substancji w powietrzu wykazują zmienność w ciągu roku – rosną w sezonie grzewczym i maleją latem. Występuje też wyraźna różnica pomiędzy wielkością emisji tych substancji na obszarach miast i poza nimi. Przeciętnie w skali kraju stężenia dwutlenku siarki w miastach i poza nimi różnią się o ponad 30 % (dane dla roku 1996), oczywiście na korzyść obszarów pozamiejskich. Natomiast średnie stężenia dwutlenku azotu są ponad dwukrotnie większe w miastach (dodatkowy wpływ źródeł komunikacyjnych). Należy zaznaczyć, że poziomy stężeń dwutlenku siarki i dwutlenku azotu w miastach polskich nie różnią się od rejestrowanych w miastach Europy. Poziom stężeń substancji podstawowych wprowadzanych do powietrza wykazuje tendencję spadkową, oprócz wzrostu emisji dwutlenku azotu wynikającej z oddziaływania ruchu samochodowego. Działania ograniczające emisję substancji podstawowych wiążą się przede wszystkim ze zmianą nośników energii (gazyfikacja) oraz uciepłownieniem gospodarstw domowych (likwidacja emisji niskiej). Ruch samochodowy jest przez niektórych autorów określany jako najpoważniejsze źródło emisji substancji wpływających na stan powietrza na obszarze miast. Wielkość emisji ze źródeł mobilnych zależy od natężenia i organizacji ruchu samochodowego oraz stanu technicznego pojazdów i dróg. Substancje wprowadzane do powietrza przez ruch samochodowy (emisja ze źródeł liniowych) to: tlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory, sadza, pyły zawierające metale ciężkie, m.in. ołów (emisja ze spalania w silnikach) oraz pyły gumowe (emisja na skutek tarcia opon o nawierzchnię drogi). Stały wzrost ruchu powoduje wzrost wielkości emisji ze źródeł mobilnych. Jest on obserwowany zwłaszcza w otoczeniu arterii komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu Na zwiększanie emisji tego rodzaju wpływają też uliczne korki, powodując wzrost zużycia paliwa i wydłużając czas przejazdu. Problem ten jest do tej pory nierozwiązany. Działania na rzecz ograniczania emisji ze źródeł mobilnych to z jednej strony nakładanie i egzekwowanie wymogów w zakresie emisji substancji na silniki pojazdów samochodowych, zakaz rejestracji dwusuwów, zaostrzenie norm jakościowych dla paliw samochodowych, a z drugiej usprawnianie ruchu, stymulowanie rozwoju komunikacji zbiorowej, budowa obwodnic eliminujących ruch samochodów ciężarowych w miastach i poprawiających płynność ruchu lokalnego. Presja ze strony rozwijającej motoryzacji jest jednak tak silna, że mimo tych działań nie obserwuje się tendencji spadku udziału emisji ze źródeł mobilnych w odniesieniu do emisji całkowitej. Należy zwrócić uwagę, że emisja ze źródeł mobilnych a także tzw. niska emisja ze spalania paliw przyczynia się do tworzenia emisji wtórnej. Na skutek reakcji fotochemicznych przebiegających z udziałem występujących w powietrzu tlenków azotu, węglowodorów i światła słonecznego (przy wysokiej temperaturze) powstaje w dolnych partiach atmosfery silnie toksyczny ozon. Maksima koncentracji ozonu obserwuje się z reguły w większych odległościach od głównych arterii komunikacyjnych, w miejscach koncentracji w powietrzu lekkich węglowodorów, np. w parkach i lasach podmiejskich z przewagą drzewostanu iglastego. 268 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Procesy technologiczne realizowane w zakładach przemysłowych są źródłem emisji substancji tzw. specyficznych. Mogą to być substancje organiczne i nieorganiczne emitowane w sposób zorganizowany lub niezorganizowany (emisja punktowa i obszarowa). Za najistotniejsze z emisji substancji specyficznych uznaje się amoniak, benzo(a)piren, związki metali ciężkich, chlorowcopochodne węglowodory i dioksyny. Działania ograniczające emisje substancji specyficznych wymagają stosowania najnowszych technologii i technik minimalizujących ich powstawanie. Mając na uwadze potrzeby sterowania jakością powietrza i ochrony przed emisjami, ustawodawca nałożył na wojewodów obowiązek oceny stanu jakości powietrza w obrębie wydzielonych jednostek terytorialnych zwanych strefami, pokrywających się z obszarami powiatów lub aglomeracji powyżej 250000 mieszkańców. Ocenę faktycznego poziomu substancji w powietrzu w poszczególnych strefach przeprowadza się corocznie i na jej podstawie dokonuje się klasyfikacji stref w zależności od tego czy przekraczane są dopuszczalne poziomy substancji. Pierwszą roczną ocenę jakości powietrza w strefach przeprowadzono w pierwszym półroczu br. na podstawie badań wykonanych w roku 2002. Substancje emitowane do powietrza podlegają takim samym przemianom jak powietrze. Na proces ekspansji substancji w powietrzu ma wpływ temperatura, wilgotność powietrza, ciśnienie atmosferyczne, prędkość i kierunki wiatrów, przemiany w atmosferze, a więc warunki pogodowe i klimatyczne. Emisje zanieczyszczeń mogą wpływać na zmiany klimatu. Zmiany i zmienność to cechy charakterystyczne klimatu Ziemi. Nawet w wartościach wieloletniej średniej globalnej temperatury w ostatnim stuleciu, można zauważyć znaczne wahania w poszczególnych latach spowodowane czynnikami naturalnymi, np. krótkotrwałym ochłodzeniem po wybuchu wulkanu Pinatubo 1991 r. I chociaż ostatnie badania potwierdzają wpływ działalności człowieka na zmiany klimatu w skali globalnej, to niezwykle trudno jest określić wpływ czynnika antropogenicznego w tych zmianach. Za główną przyczynę obecnych zmian klimatu uważa się intensyfikację efektu cieplarnianego powodowaną rosnącym globalnie stężeniem gazów cieplarnianych w atmosferze, do których należą przede wszystkim dwutlenek węgla, metan i podtlenek azotu. Gazy te są naturalnymi składnikami atmosfery, lecz działalność przemysłowa i rolnicza powoduje, bezpośrednio lub pośrednio, dodatkowe uwalnianie ich do atmosfery na ogromną skalę. Największe ilości antropogenicznego dwutlenku węgla pochodzą ze spalania paliw kopalnych, produkcji cementu oraz związane są ze zmianami w użytkowaniu ziemi (wylesianie). Mechanizm oddziaływania gazów cieplarnianych na bilans energetyczny Ziemi, powodujący podnoszenie temperatury dolnej warstwy atmosfery nazywamy efektem cieplarnianym. Zanieczyszczenia emitowane do powietrza podlegają procesowi transportu z masami powietrza – mogą być rozpraszane w niedużych odległościach od miejsca ich emisji, szczególnie w przypadku niskich źródeł, lub też być przenoszone ponad granicami państw na duże odległości, szczególnie jeśli są emitowane z wysokich emitorów. Pod wpływem reakcji zachodzących w atmosferze związki pierwotnie wyemitowane ulegają przemianom, tworząc zanieczyszczenia wtórne, m.in. utleniacze fotochemiczne, w tym ozon. W rezultacie, problemy związane z zanieczyszczeniem powietrza odnoszą się do różnych skal przestrzennych, mogą mieć charakter lokalny (np. przekroczenia dopuszczalnych stężeń zanieczyszczenia w rejonie oddziaływania określonych źródeł emisji), regionalny (zakwaszenie i eutrofizacja), kontynentalny (wysokie stężenia ozonu w przyziemnej warstwie atmosfery w warunkach sprzyjających jego tworzeniu) lub globalny (zmiany klimatyczne, zanik warstwy ozonowej). Główne źródła emisji substancji do powietrza stanowią zakłady produkcyjne, kotłownie oraz ruch komunikacyjny, a więc sektor przemysłowy, komunalny i transportowy. Wśród substancji emitowanych przez zakłady przemysłowe zlokalizowane na terenie powiatu krotoszyńskiego przeważają zanieczyszczenia charakterystyczne dla procesów spalania paliw do celów energetycznych i technologicznych, czyli dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i pyły. Wielkość emisji zależy od ilości i jakości używanego paliwa, wyposażenia w urządzenia oczyszczające gazy odlotowe oraz skuteczność działania tych urządzeń. Większość zakładów na terenie powiatu ma uregulowaną stronę formalno-prawną w zakresie odprowadzania substancji do powietrza, tj. posiada ważne pozwolenie na emisję. Nie wszystkie natomiast dysponują urządzeniami służącymi ograniczeniu emitowanych substancji. Niektóre z zakładów na terenie powiatu pozostające w ewidencji WIOŚ przekraczają warunki określone w pozwoleniu na emisję gazów lub pyłów do powietrza. Badania wieloletnie WIOŚ wykazują systematyczny spadek wielkości emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych w obrębie powiatu krotoszyńskiego. 269 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Z oceny jakości powietrza przeprowadzonej na podstawie pomiarów na stacji WSSE przy ul. Floriańskiej w Krotoszynie, zgodnie z kryteriami określonymi dla ochrony zdrowia ludzi wynika, że poziom koncentracji pyłu zawieszonego PM10 na obszarze strefy powiatu krotoszyńskiego przekraczał w 2002 r. wartość dopuszczalną stężeń, lecz nie przekraczał wartości dopuszczalnej powiększonej o margines tolerancji. Oznacza to, że należy podjąć działania zmierzające do identyfikacji obszarów przekroczeń. Z oceny jakości powietrza, zgodnie z kryteriami określonymi dla ochrony roślin wynika, że poziom koncentracji wszystkich ocenianych substancji na obszarze powiatu krotoszyńskiego w 2002 r. nie przekraczał wartości dopuszczalnych stężeń. Mieszkańcy powiatu nie sygnalizowali konieczności eliminacji źródeł odorów, jest zasadne uwzględnienie tej problematyki w zagospodarowaniu przestrzennym. Dla potrzeb planistycznych winny być opracowane zasady lokalizacji zakładów i przedsięwzięć mogących stanowić potencjalne źródło odorów, np. fermy drobiu, świń, kompostownie, oczyszczalnie ścieków, palarnie kawy, piekarnie itp. Tereny te powinny być lokalizowane w znacznej odległości od zabudowy mieszkaniowej (skupisk ludzi) oraz od strony zawietrznej w stosunku do tej zabudowy, przy uwzględnieniu najczęściej występujących kierunków wiatru. Ponadto należałoby w decyzjach administracyjnych dotyczących lokalizacji, pozwolenia na budowę i pozwolenia na użytkowanie takich przedsięwzięć, narzucać konieczność stosowania nowoczesnych technologii - zamkniętych, hermetycznych, dających największe zabezpieczenie przed ewentualną uciążliwością odorową. Sąsiedztwo arterii komunikacji drogowej z obszarami wymagającymi zapewnienia właściwych standardów jakości powietrza powoduje, że obszary te należy sklasyfikować jako miejsca potencjalnego zagrożenia. Jest też bezsprzecznym faktem, iż najpoważniejszym problemem jest emisja generowana przez drogi krajowe. W oparciu o zebrane informacje i przeprowadzoną na ich podstawie analizę, stwierdza się, że na terenie powiatu krotoszyńskiego nie występują obszary wymagające w myśl obowiązujących przepisów opracowania programów naprawczych w 2003 roku Prognozując zmiany stanu jakości powietrza w powiecie krotoszyńskim należy odnieść się do zachodzących w nim zmian gospodarczych i przyjętej strategii rozwoju. Określając kierunki zmian jakości powietrza należy zauważyć, że w powiecie jest pięć miast, ale charakter centrotwórczy można przypisać głównie Krotoszynowi mającemu ponad 30 tys. mieszkańców. Pozostałe miasta mają poniżej 10 tys. mieszkańców. W obrębie tych ośrodków funkcjonuje kilkanaście dużych, rozwijających się zakładów przemysłowych. Przy stosunkowo niekorzystnej migracji i spadku liczby urodzeń nie należy spodziewać się gwałtownego rozwoju aglomeracji miejskich. Strategia rozwoju województwa zakłada wzrost udziału kolei w systemie transportowym, wymaga to jednak ogromnych nakładów na restrukturyzację systemu transportowego. Środkiem, który nie pozwoli co prawda na zmniejszenie emisji, ale ją ukierunkuje na obszary niewymagające ochrony będzie budowa obwodnic miast i wsi. W myśl ustaleń strategicznych, wizją przyszłości powiatu krotoszyńskiego jest jego funkcjonowanie według reguł gwarantujących zrównoważony rozwój. Należy przyjąć, że głównym celem zrównoważonego rozwoju powiatu w obszarze środowiska przyrodniczego jest jego przyjazność dla człowieka. Jakość powietrza w powiecie ma odpowiadać normom, a w regionach o wybitnych walorach przyrodniczych (liczne rezerwaty przyrodnicze) ma być jak najlepsza. Energia produkowana ma być w większej części z wykorzystaniem odnawialnych źródeł energii i w technologiach chroniących atmosferę. Główny nacisk należy więc położyć na poprawę jakości stanu powietrza poprzez likwidację emisji substancji z sektora komunalnego, cechującej się wyraźną sezonowością i mającej decydujący wpływ na powstawanie ozonu w troposferze. Mając na uwadze określoną wizję powiatu, która zakłada eksponowanie walorów turystycznokrajobrazowych i jednoczesny rozwój rolnictwa oraz małych i średnich przedsiębiorstw, szczególnego znaczenia nabierają działania prewencyjne. Przyjęty cel poprawy jakości stanu powietrza należy więc uzupełnić o drugi cel, niepogarszania stanu powietrza w miejscach gdzie jest on właściwy. Oba wymienione cele należy uznać za priorytety zrównoważonego rozwoju powiatu krotoszyńskiego i cele nadrzędne programu ochrony środowiska na lata 2003-2006. Są one zgodne z celami strategicznymi polityki ekologicznej państwa w zakresie zarządzania jakością powietrza. Głównym celem polityki ekologicznej państwa w perspektywie do roku 2010 jest poprawa stanu jakości powietrza oraz osiągnięcie norm emisyjnych wymaganych przez przepisy UE. Wdrożenie jednolitego krajowego systemu bilansowania i weryfikacji ładunków substancji emitowanych do po- 270 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego wietrza jest tu zadaniem podstawowym, które rozpoczęło się od fazy zbierania informacji, ich analizy, opracowania raportów, prognoz i programów rzeczowo-finansowych redukcji zanieczyszczeń. Polityka ekologiczna państwa jako jeden z głównych celów średniookresowych wyznacza opracowanie i wdrożenie zintegrowanego systemu zarządzania energią i środowiskiem, głównie w powiązaniu z sektorem energetycznym (dominujący wpływ obiektów i urządzeń spalania paliw), ale także transportem, komunikacją, przemysłem chemicznym, paliwowym, mineralnym, budownictwem, hutnictwem oraz sektorem komunalnym. Emisja hałasu jest jedną z najbardziej charakterystycznych cech ekosystemów terenów zurbanizowanych. Zagrożenie hałasem rodzi zjawisko zwane stresem miejskim, odzwierciedlane bardzo często w badaniach ankietowych ludności. Ze względu na rodzaj źródeł hałasu wyodrębniamy hałas komunikacyjny, przemysłowy i komunalny. Największy zasięg ma hałas komunikacyjny, odbierany przez mieszkańców jako najbardziej dokuczliwy. W ostatnich latach globalnie nie obserwuje się znaczącego wzrostu emisji hałasu komunikacyjnego. Wiąże się to z coraz lepszym technicznie taborem transportowym, lepszymi drogami zapewniającymi płynność ruchu, posiadającymi nowe nawierzchnie o właściwościach pochłaniających dźwięk i wyposażanymi przy każdej modernizacji w środki ograniczające emisję. Ekrany wzdłuż nowych arterii komunikacyjnych są coraz częstszym elementem krajobrazu nie tylko w pobliżu nowych dróg tranzytowych i autostrad, ale także w obrębie miast i wsi. Z hałasów komunikacyjnych jako najmniej dokuczliwy postrzegany jest hałas kolejowy. Presja hałasu przemysłowego staje się w ostatnich latach mniejsza. Oddawane do użytkowania zakłady są prawidłowo projektowane pod kątem minimalizacji emisji hałasu do środowiska, co zapewniają (wymuszają) obowiązujące przepisy. Spośród źródeł hałasu komunalnego najistotniejsze znaczenie ma hałas towarzyszący obiektom sportu, rekreacji i rozrywki. . Powiat krotoszyński leży na granicy dwóch ważnych regionów gospodarczych Wielkopolski i Dolnego Śląska, na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacji drogowej i kolejowej o kierunkach północ-południe i wschód-zachód. Najważniejszym węzłem komunikacji drogowej powiatu jest Krotoszyn, przez który przebiegają drogi krajowe: nr 36: relacji Poznań – Kalisz (kierunek wschód-zachód), nr 15: relacji Jarocin – Krotoszyn – Milicz – Trzebnica (kierunek północpołudnie) oraz droga wojewódzka nr 444 relacji Jarocin – Tuliszków. Krotoszyn stanowi również ważny węzeł kolejowy. Linia kolejowa Poznań – Jarocin – Ostrów Wlkp. zapewnia dogodne połączenia przez węzły Ostrów Wlkp. i Poznań z cała siecią kolejową kraju. Najpoważniejszy problem stanowią przebiegające przez centrum Krotoszyna i krzyżujące się w obrębie zwartej zabudowy miasta drogi krajowe nr 11 i 36, przenoszące znaczny ruch tranzytowy. Drogi te przebiegają przez wiele miejscowości powiatu krotoszyńskiego charakteryzując się natężeniem ruchu około 2000 pojazdów/godzinę. Pomiary hałasu kolejowego wykazały, że poziom dźwięku na terenach położonych wzdłuż wszystkich objętych badaniami linii wynosił 70 - 80 dB. W oparciu o zebrane informacje i przeprowadzoną na ich podstawie analizę, stwierdza się, że na terenie powiatu krotoszyńskiego występują obszary wymagające w myśl obowiązujących przepisów opracowania programów naprawczych. Wynika to z badań przeprowadzonych przez wioś w pobliżu dróg krajowych nr 15 i 36 oraz wybranych linii kolejowych w obrębie Krotoszyna. W oparciu o zebrane informacje nie można jednak jednoznacznie stwierdzić, czy któreś z obszarów należy zaliczyć do zagrożonych hałasem. Ustawa Prawo ochrony środowiska definiuje pola elektromagnetyczne jako pola elektryczne, magnetyczne oraz elektromagnetyczne o częstotliwości od 0 Hz do 300 GHz. Podstawowa zasada ochrony przed polami elektromagnetycznymi została zapisana w art. 121 Prawa ochrony środowiska. Zgodnie z tą zasadą ochrona przed polami elektromagnetycznymi polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach oraz na zmniejszaniu poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane. Na terenie powiatu krotoszyńskiego nie ma obiektów nadawczych radiowo-telewizyjnych, znaczących dla środowiska. Istnieje natomiast sieć urządzeń radiokomunikacyjnych. W ostatnich latach nastąpił rozwój nowych technik telekomunikacyjnych i rozwój sieci telefonii komórkowej. Elementem tej sieci są stacje bazowe telefonii komórkowej należące do Polskiej Telefonii Cyfrowej sp. z o.o., POLKOMTEL. S.A. i Polskiej Telefonii Komórkowej „CENTERTEL” Sp. z o.o. szacuje się, że na terenie powiatu krotoszyńskiego znajduje się ok. 10 stacji bazowych. Stacje bazowe nie stanowią jednak zagrożenia dla zdrowia mieszkańców. 271 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Na terenach Pogotowia Energetycznego i Głównych Punktów Zasilania – GPZ znajdują się nadawczo-odbiorcze stacje sieci trunkingowej. Przy tych instalacjach również nie stwierdza się występowania w miejscach dostępnych dla ludności pól elektromagnetycznych o wartościach przekraczających dopuszczalne. Negatywną konsekwencją lokalizacji anten na dużych wysokościach, jest konieczność wznoszenia wysokich konstrukcji wsporczych, najczęściej w postaci wież kratowych, które są widocznym akcentem w krajobrazie. W powiecie krotoszyńskim znajduje się wiele terenów o szczególnych walorach krajobrazowych. Dlatego szczególnie istotne jest lokalizowanie tych obiektów poza miejscami objętymi szczególną ochroną, z uwzględnieniem zakazów wynikających z aktów prawa miejscowego powołujących określone formy ochrony przyrody i w taki sposób aby ich wpływ na krajobraz był jak najmniejszy. Na terenie powiatu krotoszyńskiego zlokalizowane są: linie elektroenergetyczne 110 kV, stacje elektroenergetyczne 110 kV. Dopuszczalny poziom pól elektromagnetycznych wokół urządzeń o częstotliwości 50 Hz (takich jak linie i stacje elektroenergetyczne) wyrażony jest przez wartość skuteczną natężenia pola elektrycznego 10 kV/m w odniesieniu do miejsc dostępnych dla ludności i 1 kV/m w odniesieniu do obszarów zabudowy mieszkaniowej oraz wartość skuteczną natężenia pola magnetycznego 80 A/m5. Przewiduje się, że w najbliższych latach będzie następował ciągły rozwój nowych technik telekomunikacyjnych i informatycznych. Należy się spodziewać w najbliższych latach budowy kolejnych obiektów radiokomunikacyjnych - źródeł emisji pól elektromagnetycznych do środowiska. W ramach rozwoju sieci przesyłowej realizuje się wzmocnienie krajowego systemu elektroenergetycznego poprzez budowę nowej dwutorowej linii elektroenergetycznej o napięciu 400 kV relacji Poznań Plewiska - Ostrów Wlkp. Fragment linii 400 kV przebiegać będzie przez powiat krotoszyński, przez północno-wschodni kraniec gminy Koźmin Wlkp., w rejonie wsi Borzęcice i wschodni kraniec gminy Krotoszyn (tereny leśne). Głównym celem w zakresie ochrony przed polami elektromagnetycznymi jest wynikające z ustawy Prawo ochrony środowiska dążenie do utrzymania poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach oraz zmniejszanie pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, jeśli nie są one dotrzymane. Priorytetem jest cel określony w Polityce ekologicznej państwa na lata 2003-2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007-2010 oraz w Programie ochrony środowiska województwa wielkopolskiego - zintensyfikowanie badań kontrolnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz opracowanie i wdrożenie bazy danych o polach elektromagnetycznych w środowisku. Jako kolejny cel należy przyjąć zasadę nie wprowadzania zabudowy mieszkaniowej (i innej wymagającej ochrony ze względu na długotrwałe przebywanie ludzi) na tereny zagrożone występowaniem pól elektromagnetycznych o poziomach przekraczających poziomy dopuszczalne. Dotyczy to głównie terenów w otoczeniu linii elektroenergetycznych o napięciu 110 kV i wyższym. Wraz z upływem lat wzrasta wpływ substancji chemicznych na środowisko, przy czym główne zagrożenia powodują trucizny pochodzące z działalności człowieka (spowodowane skażeniem środowiska przyrodniczego przez człowieka, zagrożeniem związanym z wprowadzaniem do obrotu substancji chemicznych). Na niebezpieczeństwo narażone są oprócz ludzi także poszczególne komponenty środowiska przyrodniczego: woda, powietrze, gleba, rośliny i zwierzęta. Obecnie środki chemiczne stosowane są powszechnie m. in. w gospodarstwach domowych, w przemyśle, w produkcji farmaceutyków. Na szeroką skalę stosowane są chemikalia w rolnictwie pod postacią pestycydów, nawozów sztucznych. Rolniczo – przemysłowy charakter powiatu krotoszyńskiego może spowodować, że niewłaściwa gospodarka chemikaliami może przyczynić się do powstania skutków w środowisku niemożliwych do usunięcia w wyniku działalności człowieka. Zagrożenia toksycznymi środkami przemysłowymi wynikają z nagromadzenia i stosowania w zakładach substancji niebezpiecznych – głównie amoniaku, propan-butan. Awarie zbiorników magazynowych i instalacji technologicznych z substancjami niebezpiecznymi mogą spowodować zniszczenie życia biologicznego w zbiornikach wodnych, przenikanie tych substancji do gruntu i wód gruntowych. Na terenie powiatu krotoszyńskiego żaden z zakładów nie został zakwalifikowany jako zakład o dużym lub zwiększonym zagrożeniu wystąpienia poważnej awarii przemysłowej. W związku z tym żaden z zakładów na terenie Powiatu Krotoszyńskiego nie jest zobowiązany do opracowania we- 272 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego wnętrznego planu operacyjno-ratunkowego (w myśl art. 261 ustawy POŚ). Natomiast rozlewnia Gazu KROGAZ w Krotoszynie posiada opracowany Plan Zapobiegania Awariom. Zanieczyszczenie np. wód podziemnych substancjami ropopochodnymi należy do najgroźniejszych zjawisk w środowisku wodnym z uwagi na skutki zanieczyszczenia, zagrożenie dla ujęć wody oraz trudności z usuwaniem samego zanieczyszczenia. Zanieczyszczenie ww. substancjami związane jest głównie z lokalizacją baz i stacji paliw oraz z nieprawidłowym ich transportem, magazynowaniem oraz dystrybucją. Na terenie powiatu krotoszyńskiego są jednostki, których działalność może spowodować poważne awarie, np. stacje i magazyny paliw. Istniejące na terenie powiatu stacje paliw płynnych, są systematycznie modernizowane i zabezpieczane zgodnie z najnowszymi i dostępnymi technologiami. Na liście potencjalnych sprawców awarii w powiecie występują przede wszystkim zakłady: branży mleczarskiej z uwagi na stosowanie amoniaku (np. Koźmińska Spółdzielnia Mleczarska, Zakłady Mleczarskie NUTRICIA Sp. z o.o. w Krotoszynie) oraz Zakłady Mięsne Krotoszyn, wykorzystujące do celów chłodniczych amoniak. Dużym zagrożeniem dla środowiska i zdrowia ludzi jest nieprawidłowe zagospodarowanie odpadów powstałych w wyniku zastosowania chemicznych środków ochrony roślin. Na terenie powiatu znajdowały się 2 mogilniki, przeznaczone do składowania przeterminowanych i niewykorzystanych środków chemicznych stosowanych w produkcji rolnej. Oba obiekty zostały już zrekultywowane. Poważnym źródłem zagrożenia dla powiatu mogą być przewożone przez teren materiały tj. chlor, kwas siarkowy, dwutlenek siarki itp. zarówno transportem drogowym (przewóz materiałów niebezpiecznych występuje na drodze krajowej nr 440 Trzebnica-Jarocin, dalej na drogach kategorii dróg powiatowych i gminnych), jak i kolejowym. Na terenie powiatu krotoszyńskiego, poza J. Odrzykowskim w Krotoszynie, nie ma większych zbiorników wodnych. Sytuacja ta jest bardzo niekorzystna ze względu na nieuregulowany odpływ wody ze zlewni. W powiecie został opracowany program budowy zbiorników zaporowych o pojemności do 5 mln m3 w latach 1997 – 2015. Są to: zbiornik w Sulmierzycach i Orla Klatka w gm. Koźmin Wlkp. Do chwili obecnej nie wybudowano żadnego zbiornika ze względu na brak środków finansowych. Odrębne zagrożenie dla środowiska oraz zdrowia i życia ludzi stanowi możliwość wystąpienia klęsk żywiołowych, które w powiecie krotoszyńskim najczęściej mogą być spowodowane powodzią, pożarami lasów czy odpadów. Na terenie powiatu zagrożenia powodziowe mogą wystąpić w przypadku niekorzystnych zjawisk hydrologicznych – powodzi opadowych i roztopowych. Z uwagi na to, że na terenie powiatu krotoszyńskiego nie występują większe rzeki, które mogłyby stwarzać zagrożenie dla poszczególnych miejscowości nie ma potrzeby budowania umocnień w postaci wałów przeciwpowodziowych. W przypadku wezbrania wód w rzekach naturalne tereny zalewowe w wystarczającym stopniu przyjmują nadmiar wód nie powodując podtopień gospodarstw rolnych. Na terenie powiatu krotoszyńskiego 5 gmin posiada składowiska odpadów komunalnych, tj.: gm. Krotoszyn miejscowość Krotoszyn, gm. Sulmierzyce miejscowość Sulmierzyce, gm. Koźmin Wlkp. miejscowość Orla, gm. Zduny miejscowość Konarzew, gm. Rozdrażew miejscowość Chwałki. Składowane odpady paląc się wydzielają do atmosfery różnego rodzaju substancje, w tym substancje trujące, duże ilości dymu oraz substancje o nieprzyjemnym zapachu pochodzącego głównie ze spalania substancji zawierających białko zwierzęce. Szczególnie niebezpieczne zarówno dla środowiska jak i dla zdrowia ludzi są substancje powstające w wyniku palenia się tworzyw sztucznych, w tym najbardziej niebezpieczne to dioksyny, działające na organizmy żywe już w bardzo małych stężeniach i kumulujące się w organizmach. Racjonalna gospodarka chemikaliami w powiecie krotoszyńskim powinna polegać m. in. na: ochronie zdrowia człowieka i ochronie środowiska przed niekorzystnym oddziaływaniem chemikaliów i procesów, w których są one stosowane; zapobieganiu i przeciwdziałaniu poważnym awariom przemysłowym oraz katastrofom, w szczególności transportowym; poprawie stanu technicznego tras transportowych, mającego m.in. na celu ograniczenie występowania katastrof transportowych. We wszystkich gminach Powiatu są utworzone i prężnie działają struktury Ochotniczych Straży Pożarnych. Na szczeblu Powiatu zadania pełni Powiatowy Komendant Państwowej Straży Pożarnej. W każdej z gmin utworzone zostały struktury organizacyjne obrony cywilnej, w których rolę szefa spełnia Burmistrz lub Wójt. W skład tych struktur wchodzą terenowe formacje obrony cywilnej i zakładowe formacje obrony cywilnej. Szczegółowe dane dotyczące obrony cywilnej są objęte klauzulą „poufne”, stąd nie mogą stanowić informacji w dokumentach udostępnianych publicznie. Konieczność likwidacji i przeciwdziałanie powstawaniu bezpośrednich zagrożeń dla zdrowia i życia ludzi oraz jakości środowiska, przeciwdziałanie postępującej degradacji walorów przyrodni- 273 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego czych regionu oraz pogarszaniu jakości życia jego mieszkańców, zapobieganie możliwości wystąpienia klęsk żywiołowych w szczególnie powodzi są głównymi celami średniookresowymi. Wdrażanie niniejszego Programu będzie uzależnione od zrozumienia przez działaczy samorządowych roli i potrzeby instytucjonalnego wzmocnienia administracji zajmującej się problematyką ochrony środowiska, a także od umiejętności i determinacji władz samorządowych zmierzających do przejęcia roli koordynującej w zakresie stworzenia spójnego systemu gospodarowania odpadami. W procesie wdrażania Programu środki finansowe będą miały bardzo istotne znaczenie, lecz nie decydujące. W kontekście zasad dofinansowania zadań związanych z ochroną środowiska zarówno przez instytucje krajowe, jak i dysponujące środkami Unii Europejskiej, najistotniejsza będzie możliwość zgromadzenia tzw. wkładu własnego w wysokości minimum 15 – 25% wartości zadania inwestycyjnego. Zgromadzenie pozostałej części środków będzie możliwe z pieniędzy funduszy strukturalnych lub, przy większych przedsięwzięciach, spójności. Ponieważ zasady funkcjonowania krajowych instytucji wspomagających są dość dobrze znane, nie będziemy się dłużej przy nich zatrzymywać, natomiast korzystając z materiałów przygotowanych dla Związku Gmin Wiejskich RP, szerzej przedstawimy ważniejsze fundusze strukturalne Unii Europejskiej zorientowane na ochronę środowiska. Przewidywane do realizacji inwestycje priorytetowe będą finansowane ze środków własnych i kredytów komercyjnych oraz uzupełniająco z funduszy ochrony środowiska (przede wszystkim Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) Istotny ciężar finansowania inwestycji komunalnych pozostanie na barkach gmin, często poprzez zaciąganie długu w bankach i w międzynarodowych instytucjach finansujących (np. EBOiR). Coraz częściej gminy podejmują decyzje o udzieleniu praw inwestorowi zewnętrznemu do wykonywania działań z zakresu ochrony środowiska poprzez spółki z udziałem gminy, który to udział jest gwarancją jej wpływu na decyzje podejmowane przez spółkę oraz na jakość świadczonych usług. Duże możliwości finansowania przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska stwarzają fundusze pomocowe Unii Europejskiej do których zalicza się m.in. przedakcesyjne jak SAPARD, ISPA PAOW oraz strukturalne i spójności. Więcej informacji na temat procedur i zasad korzystania z nich zawarto w załączniku do niniejszego opracowania. W programie ochrony środowiska woj. wielkopolskiego przyjęto następujący cel dot. edukacji ekologicznej: „Wykształcenie nawyków kultury ekologicznej oraz poczucia odpowiedzialności mieszkańców województwa wielkopolskiego za stan i ochronę środowiska.” Cel ten wpisuje się w podstawowe cele sformułowane w Narodowej Strategii Edukacji Ekologicznej: „Edukacja ekologiczna kształtuje całościowy obraz relacji pomiędzy człowiekiem, społeczeństwem i przyrodą. Ukazuje zależność człowieka od środowiska oraz uczy odpowiedzialności za zmiany dokonywane w środowisku naturalnym. Istotne jest, aby został on osiągnięty zarówno wśród młodego pokolenia, jak i u ludzi dorosłych poprzez: edukację ekologiczną w formalnym systemie kształcenia oraz pozaszkolną edukację ekologiczną”. Społeczność powiatu jest głównym adresatem działań przewidywanych Programem, stąd tak ważnym elementem jest uspołecznienie procesu planowania i podejmowania decyzji i przejrzystość procedur włączających doń szerokie grono partnerów. Zadanie to, by mogło przynieść pozytywny skutek, musi być realizowane przez społeczeństwo świadome zagrożeń, jakie niesie z sobą rozwój cywilizacyjny, a więc odpowiednio przygotowane. W przeciwnym wypadku podejmowane przez władze samorządowe próby rozwiązania szeregu problemów będą napotykały na społeczny opór. Zgodnie z art. 113 Ustawy o finansach publicznych łączna kwota przypadających do spłaty w danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek oraz potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych przez jednostki samorządu terytorialnego poręczeń wraz z należnymi w danym roku odsetkami od tych kredytów i pożyczek, oraz należnych odsetek i dyskonta a także przypadających w danym roku budżetowym wykupów papierów wartościowych emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, nie może przekroczyć 15,0% planowanych na dany rok budżetowy dochodów jednostki samorządu terytorialnego. Na podstawie przeprowadzonej analizy można stwierdzić, iż wysokość całkowitych zobowiązań powiatu z tytułu pożyczek, kredytów i potencjalnych zobowiązań z tytułu poręczeń w stosunku do przewidywanych dochodów budżetu Powiatu Krotoszyńskiego w latach 2004 - 2011 będzie się kształtować w przedziale 0,0% - 7,5%. Inną formą kontroli wielkości zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego jest zapis w art. 114 omawianej ustawy, który stanowi, iż łączna kwota długu jednostki samorządu terytorialnego na koniec roku budżetowego nie może przekraczać 60,0% dochodów tej jednostki w tym roku budżetowym. 274 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego Realizacja programu obejmuje okres przedakcesyjny (do roku 2004) oraz pierwsze lata członkostwa w Unii Europejskiej. W okresie tym obowiązywać będzie Polityka ekologiczna Państwa (2002), Strategia zrównoważonego rozwoju kraju, Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego oraz Program Ochrony Województwa Wielkopolskiego. Coraz większy wpływ na warunki realizacyjne będą też miały ustalenia wspólnej polityki ekologicznej Unii Europejskiej określone w Piątym Programie Działań oraz w dyrektywach, rozporządzeniach i decyzjach. W Programie tym mocno akcentowane są instrumenty ekonomiczne i fiskalne. Instrumenty z zakresu organizacji, zarządzania i marketingu stanowią bardzo obszerną i ciągle rozbudowywaną grupę narzędzi realizacyjnych. Istotną sprawą jest również informowanie opinii społecznej o postępach w realizacji wybranych zadań programu (wszystkimi kanałami komunikacji społecznej). Do podmiotów zarządzających realizacją Programu należą: Rada i Zarząd Powiatu. Proponuje się powołanie grupy społeczno-eksperckiej złożonej z osób reprezentujących cały przekrój aktywności powiatu np. Powiatowe Forum Zrównoważonego Rozwoju - pełniące społeczny nadzór nad realizacją Programu zgodnie z zaleceniami Agendy 21. W skład Forum, liczącego od 25 do 30 osób wchodzą: przedstawiciele samorządu powiatu i gmin, liderzy z gmin i powiatu, lokalni liderzy, reprezentanci przedsiębiorców, organizacji pozarządowych oraz przedstawiciele innych sektorów życia społeczno-gospodarczego. Program Ochrony Środowiska uchwala rada powiatu, z wykonania programu organ wykonawczy powiatu sporządza co 2 lata raporty, które przedstawia radzie powiatu. Na bieżąco, w cyklu półrocznym realizacja Programu jest monitorowana w sposób opisany wyżej. Program jest długoterminowym dokumentem strategicznym określającym cele i programy działań na kilkanaście lat oraz wymagającym ciągłej pracy nad podnoszeniem jego jakości. Przygotowanie projektu dokumentu i jego przyjęcie przez Radę Powiatu kończy, tylko pewien etap planowania. Program będzie poddawany przeglądowi w cyklu dwuletnim, choć monitorowanie postępów prac nad nim może odbywać się z większą częstotliwością 275 Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami dla Powiatu Krotoszyńskiego 276