DEFINICJE

DEFINICJE
• Definicja – krótkie określenie czegoś (można określać przedmiot lub
wyraz lub wyrażenie).
• Czyli: definicja to określenie zmierzające do jednoznacznej
charakterystyki jakiegoś przedmiotu (rzeczy) lub podające sposób
rozumienia danego wyrażenia (nazwy, słowa) w jakimś języku.
Definicje
Realne
Określamy przedmioty
(Dom to budynek mieszkalny)
Nominalne
Definiujemy nazwy
(Nazwa „dom” znaczy
tyle co [nazwa] „budynek
mieszkalny”)
Rodzaje definicji ze względu na ich budowę.
• Definicja równościowa
• Definicja nierównościowa
np.
Klasyczna
indukcyjne
filologiczne
Nieklasyczna
słownikowe
Definicja równościowa klasyczna jest najbardziej standardową
definicją, posiada bowiem najprostszą postać.
człon definiowany = łącznik + człon definiujący
(definiendum ) = (copula) +
(definiens)
A
jest to
B mające cechę C
rodzaj najbliższy + różnica gatunkowa
NP.
Kwadrat
Człowiek
Dom
Zrzeszenie
Bursztyn
jest to prostokąt równoboczny
jest to zwierzę
rozumne
jest to budynek
mieszkalny
(jest) to zbiorowość zorganizowana
jest to żywica
skamieniała
Uwaga! czasami skład definiens (w definicji klasycznej)
musi być (jest) rozbudowany.
Liczba parzysta
jest to
liczba naturalna podzielna przez 2
Liczba naturalna
jest to
liczba wymierna dodatnia
Działalnością nazywamy szereg czynności związanych jednym zasadniczym celem
Nie dociągać
to tyle, co
funkcjonować niezupełnie zadawalająco
Kilka uwag historycznych
Definicja klasyczna przez wieki (od Arystotelesa przez całe
średniowiecze aż po nowożytność) uważana była za najbardziej
właściwy sposób definiowania.
„Definitio fit per genus proximum et differentiam specificam.”
(Tłum. ‘Definicja dochodzi do skutku za pośrednictwem rodzaju
najbliższego i różnicy gatunkowej’)
Jednakże obecnie jest już jasne, że definicja niekoniecznie musi
przybierać formę klasyczną.
Definicja równościowa nieklasyczna to taka, w której definiens
wylicza zakresy nazw, których suma tworzy zakres definiendum.
A
A
jest to jest to
B,, lub
C, lub
lubDD….
B
lub C,
NP.
Do zbóż zaliczamy pszenice, żyto, jęczmień, owies, kukurydze, grykę i
proso.
Funkcjonariuszem publicznym jest prokurator, sędzia, notariusz, poseł,
senator, nauczyciel, lekarz itd.
(aby poznać zbiór zupełny należałoby sprawdzić odpowiednią aktualną
ustawę)
Cyfry to następujące liczby: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9.
Nazwa „równościowa” wynika stąd, że zakres definiendum jest
zamienny z zakresem definiensa!
zakres definiendum = zakres definiens
Zakres nazwy „człowiek” to tyle co zakres nazwy „zwierzę rozumne”.
S – definiendum
P - definiens
Powiada się zatem, że definicje równościowe spełniają warunek przekładalności.
Definicje nierównościowe
zakres definiendum ≠ zakresu definiens
Np..
 indukcyjne
 słownikowe
Definicja nierównościowa indukcyjna
•
Metoda formułowania takiej definicji polega na wymienianiu i porównywaniu
różnych przypadków dla uzyskania myśli ogólnej.
Indukcja = od szczegółu do ogółu
Jak dojść indukcyjnie np. do definicji słowa „wielkoduszny”?
Analizujemy (porównujemy) różne, konkretne przejawy wielkoduszności.
1.
np. Sokratesa, Achillesa i Antygony
def. Wielkoduszność to zachowanie równowagi ducha zarówno w pomyślnych, jak i
niepomyślnych okolicznościach.
2.
np. Matka Teresa z Kalkuty
def. Wielkoduszność to działanie bezinteresowne i hojne, lekceważące trud własny i
niebezpieczeństwa.
Uwaga
Definicja indukcyjna zawsze jest narażona na błąd niepełności, tzn.
nigdy nie zdołamy wyczerpać w przeglądzie wszystkich
desygnatów danego terminu ogólnego.
Dlatego definicje te nazywamy często również definicjami
cząstkowymi.
Definicja nierównościowa słownikowa
•
Metoda dociekania do takiej definicji zwana niekiedy metodą słowotwórczą, polega na
badaniu pochodzenia danego słowa.
1. Autohemoterapia
Autos – sam,
haima – krew,
therapia – leczenie
def. Autohemoterapia to tyle, co leczenie za pomocą własnej krwi.
2. Demokracja
Demos – lud, kratia – władstwo
def. Demokracja to tyle, co ludowładztwo
(rządy ludu)
3. Tragedia
Tragos – kozioł, odia – pienie
def. Tragedia to tyle, co kozie pienie
I te definicje mają najczęściej charakter definicji cząstkowych.
Poprawny wybór definicji zależy głównie od tego, co definiujemy, tzn.
jakie słowo czy wyrażenie tudzież przedmiot mamy do
zdefiniowania.
Zależy jednak również od tego, kto jest adresatem formułowanej przez
nas definicji.
Do czego używamy definicji?
Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów RP
z dnia 20 czerwca 2002 r.
w sprawie zasad techniki prawodawczej
§ 146.
1. W ustawie lub innym akcie normatywnym formułuje sie definicje danego
określenia, jeżeli:
1) dane określenie jest wieloznaczne;
2) dane określenie jest nieostre, a jest pożądane ograniczenie jego
nieostrości;
3) znaczenie danego określenia nie jest powszechnie zrozumiałe;
4) ze względu na dziedzinę regulowanych spraw istnieje potrzeba
ustalenia nowego znaczenia danego określenia.
Rodzaje definicji ze względu na ich zadania
 Sprawozdawcze - zdaje sprawę z istniejącego (aktualnego bądź przeszłego)
rozumienia jakiegoś wyrażenia w danym języku;
np. "mieszkam w budynku zbudowanym z betonowych segmentów - czyli
w bloku" to dziś znaczy w budynku wielomieszkaniowym dawniej
kamienicy;
(mogą być prawdziwe albo fałszywe)
 Projektujące - definicje te nadają znaczenie (ustalają znaczenie na przyszłość);
o regulujące: licząc się z dotychczasowym rozumieniem pewnego wyrażenia
nieostrego, definicja regulująca modyfikuje je tak, aby stało się ostre
np. Dorosły człowiek – to osoba, która ukończyła 18 rok życia.
o konstrukcyjne: wprowadza nowe wyrażenie do języka, nadając mu znaczenie.
(bardzo często neologizmy (np. samochód, suwnica, itd..), ale też całkowita
zmiana znaczenia, przy zachowaniu „fizycznej postaci” nazwy.
A teraz to, co „najważniejsze”,
czyli kilka słów o błędach, jakie „popełniamy tworząc definicje
1.
2.
3.
4.
5.
ignotum per ignotum
idem per idem
definicja za szeroka
definicja za wąska
błąd przesunięcia kategorialnego
1.
ignotum per ignotum –nieznane przez nieznane (błąd pozaformalny)
Każda definicja musi być dostosowana do odbiorcy!
Błąd ten popełniamy, kiedy tłumacząc znaczenie terminu, który jest nieznany
danemu odbiorcy, używamy do tego celu wyrażeń, których znaczenia są
odbiorcy również nieznane.
NP.
Mechanika kwantowa (teoria kwantów) to teoria praw ruchu obiektów
świata mikroskopowego. (Poszerza zakres mechaniki na odległości
czasoprzestrzenne i energie, dla których przewidywania mechaniki klasycznej
nie sprawdzały się.)
2.
idem per idem - to samo przez to samo
Inaczej błędne koło
błąd ten popełnia definicja, w której wyrażenie definiowane występuje tak
w definiendum, jak i w definiensie:
np.
1. Logika to nauka o prawach logicznego myślenia.
2. Potomek osobnika a jest to dziecko osobnika a lub potomek
dziecka osobnika a.
3. Student to osoba studiująca na uczelni wyższej.
3.
definicja za szeroka - zakres definiens jest za szeroki względem
zakresu definiendum (błąd nieadekwatności)
Np..
1. Sędzia to pracownik sądu.
(Zakres nazwy „pracownik sądu” jest za szeroki względem zakresu nazwy „sędzia”).
2. Ołówek to przyrząd służący do pisania.
3. Krzesło to przedmiot użytku codziennego.
3.
definicja za wąska - zakres definiens jest za wąski względem
zakresu definiendum (błąd nieadekwatności)
Np.
1. Kubek to takie naczynie służące do spożywania herbaty, które
wykonane jest z materiału ceramicznego o kolorze żółtym.
2. Adwokat to pracownik kancelarii adwokackiej.
3. Student to osoba ucząca się na uniwersytecie.
5.
błąd przesunięcia kategorialnego,
Występujący w definicjach, w których desygnaty definiendum i definiensa
należą do odmiennych kategorii ontologicznych
- jak choćby gdy próbujemy definiować rzeczy jako cechy albo relacje jako
rzeczy;
- Czyli w tym przypadku zakresy wykluczają się.
Np.
1. Sprawiedliwość to tyle, co wszystkie uczynki sprawiedliwe (?).
2. Matematyka to zbiór relacji/stosunków między liczbami, odległościami,
figurami.
3. Biel to tyle, co rzecz biała.
Matematyka to nauka o liczbach, figurach i
stosunkach przestrzennych, posługująca się
metodą dedukcyjną
Zadania
1. W definicji:
„Cięciwa to odcinek łączący dwa różne punkty okręgu”
Wskaż
- definiens
- definiendum
- copula (łącznik)
- rodzaj najbliższy
- różnice gatunkową
2. Nazwij błędy popełnione przez następujące definicje realne:
a) Samochód jest to pojazd poruszany motorem znajdującym się w jego
wnętrzu.
b) Samochód jest to środek lokomocji poruszany motorem benzynowym.
c)
Książka jest to zbiór kartek zadrukowanych i zeszytych.
d) Naród jest to zbiór ludzi mówiących jednakowym językiem.
e) Radcą prawnym jest osoba, która działa w charakterze radcy prawnego.
4. Przykładem jakiej definicji jest następująca definicja:
„Krewny to człowiek, którego łączą z kimś związki pokrewieństwa,
tzn. który należy z kimś do jednej rodziny”
a)
b)
c)
d)
Klasycznej
Regulująca
Indukcyjnej
Projektującej