Ratyzbona - prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF

Ratyzbona - prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF

o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
o. prof. Dr hab. Piotr Liszka CMF
51-611 Wrocław, ul. Wieniawskiego 38
www.piotr-liszka.strefa.pl
+ Ratyzbona Biskupi popierali Sobór Bazylejski. „Rozdwojenie w Kościele w
Bawarii spowodowały znowu walki o tron niemiecki między Ludwikiem IV
Bawarskim a Fryderykiem Pięknym (Habsburgiem); obaj znaleźli stronników
wśród biskupów; biskupi popierający Ludwika popadli w ekskomunikę wraz
z królem wskutek jego sporu z papieżem Janem XXII (1329). W czasie
schizmy zachodniej książęta stali po stronie papieży rzymskich, a po Soborze
w Pizie za papieża uznali Aleksandra V; w czasie Soboru Bazylejskiego
opowiedzieli się po stronie Soboru; podczas gdy biskupi z Ratyzbony i
Salzburga popierali Sobór, a biskupi Pasawy i Augsburga – papieża, pozostali
byli neutralni; szerzył się tu husytyzm, a w diecezji ratyzbońskiej ruchy
apokaliptyczne, propagowane przez minorytów (Jan z Wirsbergu), oraz ruch
braci i sióstr wolnego ducha, wywodzący się z kręgów beginek i begardów.
Działalność reformistyczna wpłynęła na rozwój nauki i sztuki; w zakresie
historiografii zasłynął Andrzej z Ratyzbony (zm. 1438), autor Chronica de
principibus terrae Bavaroruni – Veit Arnpeck (zm. 1495), autor Chronica
Austriacarum oraz Chronica Baioariorum, z humanistów głośny był Angelus
Rumpier (zm. 1513); powstały też uniwersytety w Landshut (1458) i w
Ingolstadt (1472); pierwsza książka drukowana w Bawarii ukazała się 1482
w Monachium (Mirabilia urbis Romae), a Augsburg i Norymberga zasłynęły
jako ośrodki wydawnicze; zaprogramowana przez Sobór Bazylejski reforma
znalazła oddźwięk szczególnie w zakonach (kongregacja w Melk); popierali ją
książęta, np. przez pomoc dla legacji Mikołaja z Kuzy (1450), choć hierarchia
kościelna nie przyjmowała jej jeszcze z należytym zrozumieniem” /Z.
Zieliński, Bawaria, I. Kościół katolicki, II. Wspólnoty chrześcijańskie, w:
Encyklopedia katolicka, T. II, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski,
Lublin 1985, 113-118, k. 115.
+ Ratyzbona Diecezja utworzone w Bawarii wieku VIII w wyniku akcji
misyjnej, także Salzburg i Freising. „Bawaria, Bayern, kraj związkowy w
2
południowej części Republiki Federalnej Niemiec, zajmuje 70 546 km i liczy
10,6 mln mieszkańców (1972), w tym 71,3% katolików, 26,5% protestantów,
2,2% innych wyznań. 1. Kościół katolicki – Część południowa obecnej
Bawarii (po Dunaj) należała do cesarstwa rzymskiego (prowincja Recja I i II
oraz Norikum). Chrześcijaństwo, znane tu od końca II w., przyjęło się
powszechnie w wiekach III-IV. W V w. terytorium Bawarii zajęło przybyłe z
Czech germańskie plemię Bawarów (Bajuwarów), przed którym część
ludności uszła do Italii; księstwo Bawarów cieszyło się znaczną
samodzielnością, mimo że od VI w. zależne było od państwa frankońskiego.
1. Średniowiecze – Pierwsze nawrócenie Bawarów dokonało się pod wpływem
frankońskich królów Chlotara II i Dagoberta I; istotną rolę odegrali w latach
620-640 mnisi iroszkoccy, z których najbardziej znani to bracia Eustazy i
Agilus, uczniowie św. Kolumbana; ośrodkami kościelnymi były klasztor w
Luxeuil, rezydencja książęca w Lorch; po śmierci obu misjonarzy brak
śladów misji w Bawarii” /Z. Zieliński, Bawaria, I. Kościół katolicki, II.
Wspólnoty chrześcijańskie, w: Encyklopedia katolicka, T. II, red. F.
Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1985, 113-118, k. 113/.
1
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
„Dalszy proces chrystianizacji nastąpił za rządów księcia Teodona II (690717). Zagrożony od wschodu przez Awarów (w roku 700 zniszczyli Lorch),
nawiązał ściślejsze kontakty z Frankonią i otworzył misjonarzom granice;
pochodzili oni z kręgów frankońsko-galijskich, byli wędrownymi biskupami,
a ich działalność ograniczała się do wyznaczonych przez księcia okręgów, w
których obrębie zakładali swoje siedziby. W wyniku akcji misyjnej w
początku VIII w. powstały 3 biskupstwa, których rządcami byli „apostołowie”
Bawarii: Emmeram w Ratyzbonie, Rupert w Salzburgu, Korbinian w
Freisingu (czwarte biskupstwo ufundował w roku 737 książę Hugbert w
Pasawie). Celem uniezależnienia Kościoła w Bawarii od Frankonii książę
Teodon zwrócił się w roku 716 do papieża Grzegorza II, prosząc o
zatwierdzenie organizacji diecezji zgodnej z politycznym podziałem Bawarii
oraz (prawdopodobnie) o utworzenie własnej metropolii; względy polityczne
(opozycja Frankonii) i rychła śmierć księcia uniemożliwiły realizację projektu.
Do planu Teodona nawiązał św. Bonifacy, który w roku 739 jako legat
papieski kanonicznie erygował 4 istniejące biskupstwa, ogłaszając się ich
tymczasowym metropolitą; decyzje te dały podstawę do utworzenia w roku
798 bawarskiej prowincji kościelnej w Salzburgu, z sufraganiami w
Ratyzbonie, Freisingu, Pasawie, Neuburgu. Jednocześnie w Bawarii doszło
do starcia dwóch nurtów ówczesnego życia kościoła anglosaskofrankońskiego (silnie związany z Rzymem i organizujący Kościół według
wymogów prawa) z iroszkockim (wolna, nieskrępowana hierarchicznie
metoda misyjna, reprezentowana przez tamtejszych mnichów); w wyniku
zwycięstwa tendencji pierwszej zaczęto oddzielać biskupstwa od siedzib
klasztornych, zorganizowano sieć parafii i tworzono kapituły oparte na regule
Chrodeganga z Metzu” /Tamże, s. 114.
+ Ratyzbona Feliks z Urgel odwołał swe poglądy adopcjanistyczne na
synodzie w Ratyzbonie, zwołanym za radą Alkuina w roku 792. Papież
Hadrian I potwierdził postanowienia podjęte w Ratyzbonie, a Feliks kolejny
raz wyrzekł się swych błędów i mógł wrócić do swej diecezji. Jednakże tuż po
powrocie na nowo w nie wpadł. Na ponownym synodzie we Frankfurcie w
roku 794 przeciwko herezji adopcjonizmu występowali Alkuin oraz Paulin z
Akwilei. Feliks po raz kolejny został potępiony, ale zamiast podporządkować
się, podobnie jak Elipandus, z większym jeszcze zapałem rozpowszechniał
swe idee. Adopcjanizm został ponownie potępionym na synodzie w Rzymie w
roku 799 zwołanym przez papieża Leona III. W Akwizgranie, w tym samym
roku 799, odbył się synod, na którym Feliks przez wiele dni przedstawiał swą
doktrynę, która punkt po punkcie został obalona przez Alkuina. Herezja
adopcjanistyczna wygasła wraz ze śmiercią swych głównych jej obrońców
W63.2 36.
+ Ratyzbona Kościół Benedyktynów wykazuje wpływy szkockie. „W epoce
wczesnego średniowiecza oraz w okresie romańskim sztuka Bawarii
pozostawała w nurcie niemieckiej sztuki sakralnej; wyjątek stanowi kościół
Benedyktynów (Schottenkirche) w Ratyzbonie, wykazujący wpływy szkockie.
W okresie gotyku zbudowano liczne kościoły halowe, np. w Landshut (XIV w.)
oraz Frauenkirche w Monachium (5-nawowy, typowy dla bawarskiego stylu
ceglanego z XV w.). W pierwszej ćwierci XV w. powstała w Bawarii tzw.
bawarska szkoła malarska, zwana też naddunajską szkołą (A. Altdorfer),
której oddziaływanie sięgało poza granice Bawarii (m.in. Wiedeń). Od około
2
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
drugiej połowy XVII w. powstała w dziedzinie sakralnej architektury, rzeźby i
malarstwa na terenie Bawarii odrębna szkoła bawarska. Szkoła ta, której
szczególny rozkwit przypada na połowę XVIII w., objęła również częściowo
wschodnią Szwabię i Frankonię, a nawet Wirtembergię (stąd zwana też
szkołą szwabsko-bawarską). Do najbardziej charakterystycznych cech tej
szkoły w architekturze (zwłaszcza późnego baroku i rokoka) należy łączenie
systemu halowego z układem dośrodkowym w rozwiązaniach przestrzennych
budowli sakralnych, niezwykła (niekiedy przesadnie bogata, a zarazem
delikatna) dekoracja architektoniczna oraz integralne łączenie z architekturą
rzeźby figuralnej i malarstwa freskowego, które, chociaż nie zawsze
reprezentują ducha baroku, wyróżniają się jednak oryginalnością. Do
czołowych przedstawicieli szkoły należeli architekci: Ch. Dientzenhofer, J.M.
Fischer, C.D. Asam, D. Zimmermann i B. Neumann. Szczególną cechę
wznoszonych przez nich (zwłaszcza przez Zimmermanna) kościołów stanowią
otwory wykrojone o skomplikowanym zarysie, lecz pozbawione obramień
(specyficzna cecha tej szkoły). Wykroje takie spotyka się również w małych
kościołach wiejskich (budowanych niekiedy na planach zbliżonych do
centralnego), których znamienną cechą są hełmy dzwonnic w kształcie
cebuli. W sakralnej rzeźbie szkołę bawarską reprezentują dzieła E. Q. Asama,
które cechuje zasada łączenia dynamicznego ruchu z wielką delikatnością
poszczególnych form (kościół klasztorny w Waltenburgu i św. Jana w
Monachium). W malarstwie freskowym najwybitniejszym przedstawicielem
był H.G. Asam. W XIX w. powstała na terenie Bawarii szkoła artystyczna
nawiązująca do sztuki wczesnochrześcijańskiej oraz włoskiej sztuki XIV i XV
w., której typowym przykładem są zabytki w klasztorze i w kościele
Benedyktynów w Beuron /P. Bohdziewicz. Bawaria, III. Sztuka sakralna, w:
Encyklopedia katolicka, T. II, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski,
Lublin 1985, k. 119.
+ Ratyzbona roku 1290 Konstytucje Augustianów pierwsze. Doktryna
luterańska o usprawiedliwieniu samą wiarą (sola fide) otwiera drogę nowej
pobożności, ograniczonej tylko do Pisma Świętego. Czytanie Biblii jest okazją
do działania łaski, a raczej okazją do uświadomienia sobie jej działania.
Luter oparł swoją doktrynę na nauczaniu św. Pawła, posługując się
terminologią św. Augustyna, zwłaszcza w kwestii grzechu pierworodnego /V.
Grossi, L’auctoritas di Agostino nella doctrina del «peccatum originis» da
Cartagine (418) a Trento (1546), „Augustinianum” 31 (1991) 329-360/. Myśl
św. Augustyna wywarła wpływ na Marcina Lutra trzema drogami: przez
szkołę augustiańską (Augustinsschule) do roku 1500, przez recepcję
bezpośrednią dziedzictwa św. Augustyna oraz przez zakon Augustianów /V.
Grossi, Indicazioni sulla recenzione-utilizzacione di Agostino d’Ippona nella
teologia post-tridentina, “Lateranum” LXII (1996) 221-251, s. 223/. Pierwsze
konstytucje Augustianów zredagował Egidio Romano. Wydane zostały w
Ratyzbonie w roku 1290. Znajdują się w nich zasady biblijne devotio
moderna. Studiowanie Pisma Świętego uzupełniało studium Sentencji Piotra
Lombarda /Tamże, s. 224/. Późna scholastyka posługiwała się pisami św.
Augustyna w znacznym stopniu. Relacja ludzi z Bogiem określana była
kategoriami natury i łaski, celu naturalnego i nadprzyrodzonego.
Dyskutowano kwestię ich jedności, lub ich rozdzielenia /Tamże, s. 225/.
Późna scholastyka dążyła do wyzwolenia się z akademickiego
3
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
abstrakcjonizmu. W tym nurcie znajduje się pesymistyczna antropologia
augustyńska Lutra, Bajusa, Janseniusza, całego ruchu związanego z PortRoyal. Przeciwieństwem był nurt tomistyczny, doceniający naturę ludzką
(homo in puris naturalibus), który odnowił się później jako neotomizm. Istotną
rolę w tej kontrowersji miał Robert Bellarmin (1542-1621) ze swoim dziełem
Controversie (1575-1588). W Salamance w roku 1561 Dominik de Soto
napisał traktat De natura et gratia. Ważną sprawą był nie tylko inny punkt
widzenia, ale też inna semantyka, przenosząca dysputę na różne poziomy.
Dyskutowano z przeciwnikami wyobrażonymi, a nie z tym, co naprawdę
wyrażali oni w swoich tekstach. Około roku 1680 skrystalizowały się traktaty
De ente supernaturali oraz De gratia. Ich schemat przetrwał do Soboru
Watykańskiego II (Zob. Charles Boyer, De Deo creante et elevante, Roma
1949) /Tamże, s. 226.
+ Ratyzbona Sufragania archidiecezji Monachium-Freising wieku XIX, oraz
Pasawa i Augsburg. „Bawaria od konkordatu do czasów najnowszych –
Konkordat między Bawarią a Watykanem, zawarty 5 VI 1817 (ratyfikowany
24 X przez Ludwika, a 15 XI promulgowany przez papieża Piusa VII),
wprowadził nowy administracyjny podział Kościoła; do metropolii
Monachium-Freising włączono sufraganie: Augsburg, Pasawę i Ratyzbonę, a
do metropolii Bambergi – sufraganie: Würzburg, Eichstätt i Spira; konkordat
przyznawał królowi udział w obsadzaniu kościelnych stanowisk i
przewidywał częściowe przywrócenie zakonów (zwłaszcza o celach
charytatywnych). Konkordat budził sprzeciwy liberałów, w wyniku czego
konstytucja (1818) ograniczyła konkordat do spraw wewnątrzkościelnych,
przyznawał natomiast królowi placetum regium i recursus ab abusu. Mimo to
sytuacja Kościoła w Bawarii była pomyślna i sprzyjała odnowie życia
religijnego; duży wpływ wywarła grupa skupiona wokół J. M. Sailera
(profesor w Ingolstadt i Landshut, od roku 1829 biskup Ratyzbony), który
szczególnie zasłużył się na polu szkolnictwa katolickiego; równie ważny był
jego wpływ na Ludwika I (1825-48), dzięki któremu król popierał odnowę
kościelną; chciał z Bawarii uczynić ostoję katolicyzmu niemieckiego oraz
zapewnić jej dominację wśród państw niemieckich; stopniowo usuwano od
roku 1826 wrogie Kościołowi ustawodawstwo Montgelasa, a w czasie sporu
kolońskiego o małżeństwa mieszane król (rezygnując z placet i recursus)
zezwolił na swobodne odnoszenie się biskupów do Stolicy Apostolskiej;
katolicki wpływ wywierał również uniwersytet przeniesiony w roku 1826 z
Landshut do Monachium, zwłaszcza dzięki profesorom, m.in. F.X.B.
Baaderowi, J.J. Gòrresowi, J.A. Möhlerowi, J.J. Döllingerowi. Mimo
korzystnych dla Kościoła warunków etatyzm Ludwika I budził
niezadowolenie; katolicy Bawarii domagali się w roku 1848 uwolnienia
Kościoła spod kurateli państwa, ale memoriały episkopatu w tej sprawie
(1850, 1852, 1864) do Maksymiliana II (1848-64) pozostawały bez
odpowiedzi. Podczas Soboru Watykańskiego I biskupi Bawarii (prócz biskupa
Eichstätt i Ratyzbony) stanowili opozycję w dyskusjach dogmatycznych o
nieomylności papieża w sprawach wiary i moralności; ogłoszenie tego
dogmatu w Bawarii wywołało później sprzeciw liberalnego ministra Johanna
Lutza, który wszczął tzw. bawarski Kulturkampf (1871 ustawa o
nadużywaniu ambony, 1872 ustawa antyjezuicka, 1873 ograniczenie wpływu
kleru na szkolnictwo niższe)” /Z. Zieliński, Bawaria, I. Kościół katolicki, II.
4
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
Wspólnoty chrześcijańskie, w: Encyklopedia katolicka, T. II, red. F.
Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1985, 113-118, k. 117.
+ Ratyzbona wieku IX Mieszko I przyjął w roku 966 chrzest w Ratyzbonie, w
wyniku czego sojusz bawarsko-czesko-polski trwał do roku 985;
przypuszczenie. „Do skodyfikowanego w latach 740-744 prawa bawarskiego
włączono też prawo kościelne (stan posiadania Kościoła, immunitet, prawo
małżeńskie); wprowadzono święcenie niedzieli i chrystianizowano zwyczaje
pogańskie, zwłaszcza przez upowszechnianie kultu świętych. Życie
wewnętrzne Kościoła normowały od roku 716 liczne synody; obok założonego
przez św. Emmerama klasztoru w Freisingu powstał założony przez
Bonifacego klasztor w Eichstätt oraz w roku 777 przez księcia Tasilona III –
w Kremsmünster, dla kolonizacji Marchii Wschodniej; poważny wpływ na
kulturę wywierał założony w latach 756-757 klasztor w Tegernsee. Klasztory
sprzed okresu bonifacjańskiego kierowały się regułą św. Kolumbana,
późniejsze – benedyktyńską; od połowy VIII w. w klasztorach i stolicach
biskupich zakładano szkoły, ośrodki życia umysłowego Bawarii Metropolia
salzburska, której wpływy sięgały do Karyntii i Panonii, a od roku 790 objęły
również Awarów, pokonanych przez Karola Wielkiego, prowadziła intensywną
działalność misyjną; około roku 800 zostały nawrócone Morawy, około roku
835 zbudowano pierwszy kościół w Słowacji (Nitra), w roku 845 przyjęło
chrzest 14 wodzów czeskich; około roku 873 biskupi Bawarscy uwięzili
arcybiskupa Moraw Metodego; chrześcijaństwo w Panonii i na Morawach
zlikwidowały przed rokiem 906 najazdy Węgrów. W dobie podziałów
imperium po śmierci Karola Wielkiego (814) Bawaria przeszła w roku 817
pod panowanie Ludwika Niemieckiego i jego potomków; do 911 Bawaria była
pod względem kościelnym jednym z najaktywniejszych ośrodków imperium.
Książę Arnulf zarządził w latach 908-914 częściową sekularyzację dóbr
kościelnych a w roku 921 uzyskał od króla niemieckiego Henryka I prawo
mianowania biskupów. W 2. połowie X w. Bawaria była ośrodkiem życia
religijnego i kulturalnego; największą rolę odgrywał klasztor św. Emmerama.
W 2. połowie X w. biskupi Bawarii prowadzili działalność misjonarska wśród
Węgrów; istnieje przypuszczenie, że Mieszko I przyjął w roku 966 chrzest w
Ratyzbonie, w wyniku czego sojusz bawarsko-czesko-polski trwał do roku
985. Kościół w Bawarii zyskał nowe przywileje dopiero w roku 1002, gdy
bawarski książę Henryk III został królem Niemiec (jako Henryk II); ważniejsze
stolice arcybiskupie obsadzono Bawarami (Kolonia, Moguncja, Trewir), a 3
spośród tamtejszych biskupów zostało papieżami (Klemens II, Damazy II,
Wiktor II); biskupstwo z Säben (założony w VI w.) przeniesiono wówczas do
Brixen, a w roku 1007 założył biskupstwo w Bambergu, uposażone dobrami
Henryka ze Schweinfurtu (sojusznik Bolesława Chrobrego)” /Z. Zieliński,
Bawaria, I. Kościół katolicki, II. Wspólnoty chrześcijańskie, w: Encyklopedia
katolicka, T. II, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1985,
113-118, k. 114.
+ Ratyzbona wieku VIII Przeciwnicy adopcjanizmu lokowali się w takich
miastach, jak Ratyzbona, Frankfurt i Akwizgran Smutny był stan Półwyspu
Iberyjskiego w połowie VIII wieku. Było tam wielu najeźdźców, równych ras i
religii, nastawionych nietolerancyjnie. Islam nie napotkał w zasadzie oporu
ze strony Wizygotów, w którzy sami jeszcze się na tym terenie dobrze nie
zadomowili. Mniejszość islamska sprawowała nad miejscową ludnością
5
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
chrześcijańską rządy tyrańskie. Islamscy Berberowie zburzyli prawie
wszystkie kościoły i sanktuaria chrześcijańskie. Później emirowie hiszpańscy
byli bardziej tolerancyjni /M. Menéndez Pelayo, Advertencias preliminares, w:
Historia de los heterodoxos españoles, t. 1, España romana y visigota. Periodo
de la Reconquista. Erasmistas y protestantes, wyd. 4, Biblioteca se Autores
Cristianos, La Editorial Católica, S.A., Madrid 1986, 3-30 s. 310/. Gdy
powstał niezależny kalifat, ze stolicą w Kordobie, prześladowania znowu się
nasiliły. W tej sytuacji, umysły chrześcijan atakowane doktryną islamską,
skłonne były tworzyć herezje wracające do idei istnienia tylko jednej osoby
Boga. Chrystus byłby tylko człowiekiem, adoptowanym przez Jedynego Boga.
Adopcjanizm szerzył się w Andaluzji (zwłaszcza Kordoba), w Toledo, a także w
Marchii Hiszpańskiej królestwa frankońskiego, które już w wieku IX
rozpoczęło rekonkwistę. Z drugiej strony żywa była ciągle stara tradycja
hiszpańska, silnie ugruntowana i wzmocniona w wieku VII przez św. Izydora
z Sewilli. Adopcjanizm szybko spotkał się z repliką ze strony papieży, cesarzy
i synodów. Przeciwnicy adopcjanizmu lokowali się w takich miastach, jak
Ratyzbona, Frankfurt i Akwizgran /Tamże, s. 311/. Około roku 722 Żyd
imieniem Sereno ogłosił, że jest Mesjaszem i wyruszył z Andaluzji do Ziemi
Obiecanej. Nakazał radykalne ubóstwo. Jego zwolennicy opuszczali swoje
ziemie, które później zagarnął emir Ambiza /Tamże, s. 312.
+ Ratyzbona wieku VIII Synod w Ratyzbonie Potępienie adopcjanizmu. Toledo
wieków pierwszych nie wyróżniało się niczym, nie cieszyło się specjalnymi
przywilejami, należało do prowincji Kartaginy. Po zajęciu Kartaginy przez
Bizancjum biskupi Toledo zaczęli tytułować się metropolitami (Carpetania).
W roku 610 król Gundemar uznał Toledo stolicą metropolii kartagińskiej.
Później miasto otrzymało przywilej konsekrowania biskupów wszelkich
prowincji hiszpańskich /A. Bayón, La teología en la España de los siglos VIIIX, w: Historia de la Teología Española, t. 1: Desde sus orígenes hasta fines
del siglo XVI, M. Andrés Martinez (red.), Fundación Universitaria Española:
Seminario Suarez, Madrid 1983, 357-407 (r. III), s. 364/. Wyznanie wiary w
Sewilli przeciwko Migecjuszowi, aczkolwiek poprawne, zawierało w sobie już
zalążek adopcjanizmu głoszonego później przez biskupa Toledo, Elipanda.
List papieża Hadriana I do opata Fidela spowodował replikę, której autorami
byli Beato i Heterio (koniec roku 785). W roku 788 zwołano Synod w
Narbonie, w roku 792 miało miejsce pierwsze potępienie doktryny
adopcjanizmu na Synodzie w Ratyzbonie, zwołanym przez Karola Wielkiego,
któremu przewodniczył biskup Féliks i Paulin z Akwilei. Féliks udaje się do
Rzymu i Elipandus wysłał do niego list dotyczący adopcjanizmu. Później
wysłał jeszcze listy do Karola Wielkiego i do biskupów Akwitani. Tymczasem
Synod we Frankfurcie (794) dokonał drugiego potępienia herezji. Po Synodzie
we Frankfurcie Alquin napisał list do Elipanda a ten odpisał mu w końcu
lipca 794. W wyniku Synodu powstały też traktaty Libellus sacrosyllabus (PL
99, 152) i Epistola Synodaica (PL 101, 1331). Karol Wielki wysłał
Elipandusowi oba dokumenty, dodając do tego jeszcze list osobisty. Alquin
natomiast wysłał jeszcze list do opata z Langwedocji: Adversus Felicis
haeresim libellus (PL 101, 85). W roku 796 patriarcha Paulin z Akwilei
napisał trzy listy przeciwko Feliksowi. Alquin opublikował w roku 800 IV list
przeciwko Elipandowi. Elipand umarł w roku 809 /Tamże, s. 365.
6
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
+ Ratyzbona wieku VIII Synod w Regensburgu roku 792 potępił Feliksa.
Adopcjanizm hiszpański głoszony przez Feliksa, biskupa miasta Urgel w
Katalonii, zakończył się wtedy, gdy diecezja znalazła się pod panowaniem
Franków, gdy została wcielona do państwa Karola Wielkiego. W mieście
Narbona miał miejsce synod (concilio narbonense), w roku 788, który potępił
Feliksa. Tymczasem herezja dotarła aż do Niemiec. W roku 792 zwołano
synod w mieście Regensburg (Ratyzbona), gdzie przebywał Karol Wielki.
Potępiono Feliksa, o czym później pisali Paulin z Akwilei oraz Alquin /M.
Menéndez Pelayo, Historia de los heterodoxos españoles, t. 1, España romana
y visigota. Periodo de la Reconquista. Erasmistas y protestantes, wyd. 4,
Biblioteca se Autores Cristianos, La Editorial Católica, S.A., Madrid 1986, s.
328/. Papież Leon III zaświadczył, w wypowiedzi na synodzie w Rzymie w
roku 794, że Feliks odwołał swe błędy doktrynalne i napisał książkę
całkowicie ortodoksyjną /Tamże, s. 329/. Feliks umarł w Lyonie w roku 800
(804, albo nawet 808). Do końca sprawa jego adopcjanizm nie została
wyjaśniona. Herezja ta miała charakter bizantyjski, w sensie dialektycznej
subtelności /Tamże, s. 343/.
+ Ratyzbona wieku XIII, ośrodek studiów w klasztorze dominikańskim, z
którego wyszedł Albert Wielki (1260-62 biskup Ratyzbony). „Księstwo Bawarii
król Henryk IV nadał w roku 1070 dynastii Welfów, którzy w walce o
inwestyturę stanęli po stronie papieża, podczas gdy biskupi (z wyjątkiem
salzburskiego i pasawskiego) opowiedzieli się za cesarzem. Konkordat
wormacki (1122) wykonano w Bawarii bez naruszenia praw książęcych.
Równolegle do reformy kościelnej przeprowadzono reformę zakonów w
oparciu o wzory z Cluny i Hirsau i zakładano nowe klasztory, np. kanoników
regularnych, norbertanów, kartuzów i cystersów. Związki bawarsko-polskie
były silne, zwłaszcza w pierwszej połowie XII w.; biskup Bambergu Otton
nawrócił w latach 1124-25 i w roku 1128 Pomorze Zachodnie; stamtąd
pochodził biskup kujawski Swidger, prawdopodobnie biskup Werner, a także
prepozyt gnieźnieński Markward; klasztory w Mogilnie i Trzemesznie miały
związki z Bawarią (osoby prepozytów, wzory architektoniczne). W XIII w.
Piastowie śląscy zasiadali na stolicach biskupich i przebywali w klasztorach
Bawarii. Kiedy Bawaria przeszła w roku 1180 pod władzę Ottona I
Wittelsbacha, biskupi na swoich terytoriach sprawowali również władzę
polityczną, w znacznej mierze niezależnie od księcia; w tym czasie klasztory
dążyły do bezpośredniego uzależnienia się od papieża. Emancypacja
polityczna kraju i tendencje reformistyczne w Kościele sprzyjały rozkwitowi
życia intelektualnego; tworzyli wówczas głośni pisarze: kanonik regularny
Gerhoh z Reichersbergu (zm. 1169), cysters Otton, biskup Freisinga (zm.
1158), autor kroniki De duabus civitatibus oraz nie ukończonego dzieła Gesta
Friderici imperatoris; największy epik średniowiecza niemieckiego Wolfram z
Eschenbach (zm. 1220); powstała wtedy m.in. Pieśń o Nibelungach. W XIII w.
olbrzymia archidiecezja salzburska uległa podziałowi; powstały biskupstwa w
Chiemsee (1216), Seckau (1218), Lavant (1228); gdy cesarz Fryderyk II oddał
księciu bawarskiemu Palatynat Reński, w granice Bawarii włączono w roku
1214 biskupstwo w Spirze. Biskupi jeszcze bardziej umocnili swą władzę
polityczną podczas walki Fryderyka II z papieżem; stając po stronie cesarza,
razem z nim popadli w ekskomunikę (1239-73), na kraj zaś nałożono
interdykt, przez co ucierpiało życie kościelne tym bardziej że Bawaria była w
7
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
tym czasie podzielona między synów księcia Ottona II. Rozwijały się tu
zakony, zwłaszcza żebrzące, co miało pozytywny wpływ na duszpasterstwo
ludowe i życie umysłowe; w klasztorach dominikańskich powstały ośrodki
studiów, np. w Ratyzbonie, z którego wyszedł Albert Wielki (1260-62 biskup
Ratyzbony)” /Z. Zieliński, Bawaria, I. Kościół katolicki, II. Wspólnoty
chrześcijańskie, w: Encyklopedia katolicka, T. II, red. F. Gryglewicz, R.
Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1985, 113-118, k. 115.
+ Ratyzbona wieku XIX Biskupstwo Ratyzbony przyłączone do Bawarii w
roku 1810. „W Monachium powstała w roku 1759 Bawarska Akademia
Nauk; reorganizacji uległ też uniwersytet w Ingolstadt oraz szkolnictwo
niższe (H. Braun). Wpływy oświecenia sięgnęły również w dziedzinę
wewnątrzkościelna nawet w dziedzinę kultu. Uznanie wśród kleru wyższego
zyskał, założony w roku 1773 przez profesora z Ingolstadt Adama
Weishaupta, zakon iluminatów, propagujący doskonałość naturalną w
przeciwieństwie do nadprzyrodzonej; rozwiązany w roku 1784 przez księcia
Karola Teodora, stracił znaczenie po wybuchu rewolucji francuskiej.
Wydarzeniem stało się dla Kościoła w Bawarii ustanowienie w roku 1785
nuncjatury w Monachium. Po powiększeniu terytorium arcybiskupstwa w
Wiedniu i utworzeniu w roku 1783 diecezji w Linzu, biskupstwo pasawskie
utraciło 2/3 swego terytorium znajdującego się w granicach Austrii.
Następcy Maksymiliana III Józefa, książęta Palatynatu Birkenfeld
Zweibrücken przyłączyli do Bawarii resztę Palatynatu; w roku 1806 po
utracie nabytków na rzecz Francji, do Bawarii (wówczas już królestwa)
przyłączono biskupstwa Würzburga, Bambergi, Augsburga, Freisinga, części
Eichstättu oraz Pasawy, 13 opactw i 15 miast Rzeszy, a w roku 1810
Ratyzbonę; zniesiono ok. 400 klasztorów z wyposażeniem i bibliotekami, a
uzyskany fundusz sekularyzacyjny przeznaczono częściowo na uposażenie
Kościoła, częściowo na cele państwowe. Po sekularyzacji stała się Bawaria
nowoczesnym państwem biurokratycznym, w którym katolicyzm, kalwinizm i
luteranizm były równouprawnionymi wyznaniami (1799, 1809); szkolnictwo
niższe pozostawiono pod kontrolą kleru; wrogi Kościołowi Maximilian Josef
von Montgelas zdołał przeprowadzić sekularyzację uniwersytetu (Würzburg i
Landshut, od 1800), chociaż pozostawiono wyznaniowy charakter
uniwersytetu protestanckiemu w Erlangen; utworzono kilka liceów
teologicznych, m.in. w Arneberg, Monachium, Dylindze i Bamberdze. Od
roku w roku 1806 w kościelnej organizacji Bawarii należało dokonać wielu
zmian, m.in. skorygować granice diecezji, obsadzić wakujące w większości
biskupstwa oraz uregulować uposażenia Kościoła. Nie powiodły się próby
zawarcia konkordatu w roku 1802; rozmowy z Rzymem wznowiono w roku
1806” /Z. Zieliński, Bawaria, I. Kościół katolicki, II. Wspólnoty
chrześcijańskie, w: Encyklopedia katolicka, T. II, red. F. Gryglewicz, R.
Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1985, 113-118, k. 117.
+ Ratyzbona wieku XIX w granicach Bawarii, włączona w czasach
napoleońskich. „Luteranizm rozwijał się w XVI w. w Palatynacie Reńskim.
Wprawdzie w spirskim księstwie ostał się katolicyzm, jednak miasto Spira
przyjęło luteranizm; w pozostałych częściach Palatynatu książęta nie
przeciwstawiali się reformacji; Otton Henryk (1556-59) przeszedł na
luteranizm, jego następca zaś Fryderyk III (1559-76) na kalwinizm. Po 1620
Palatynat dostał się pod okupację Bawarii i częściowo został
8
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
zrekatolicyzowany. Filip Wilhelm, książę Neuburga, choć przeszedł na
katolicyzm (1685-90), wydał edykt tolerancyjny (1685), uznający w
Palatynacie 3 wyznania: katolicyzm, luteranizm i kalwinizm; formalnie edykt
tolerancyjny ogłosił w roku 1705 Karol Filip; taki stan trwał do połączenia
Palatynatu z Bawarią w czasach napoleońskich; w granicach Bawarii
znalazły się wówczas ziemie z ludnością protestancką, m.in. miasta:
Norymberga, Ratyzbona i Augsburg oraz część Szwabii i Frankonii.
Tolerancję wyznaniową przyjęto w konstytucji Bawarskiej w roku 1818. Król
był głową Kościoła protestanckiego, rządy zaś wewnętrzne sprawował w nim
Konsystorz Generalny w Monachium i podległe mu konsystorze terenowe w
Ansbach, Bayreuth i Spirze. Od roku 1810 do Bawarii należało Erlangen z
uniwersytetem
protestanckim;
racjonalizm
na
wydziale
teologii
protestanckiej (Christopher Friedrich Amnion, zm. 1850; Hermann
Olshausen, zm. 1839) ustąpił w 2. poł. XIX w. ortodoksji luterańskiej
(Theodor Kolde, zm. 1913, Theodor Zahn, zm. 1933). W 1818 nastąpiła unia
między luteranami a kalwinistami (przetrwała również po reorganizacji
Kościołów ewangelickich Bawarii po roku 1919). Kościół reformowany miał
synod od roku 1853; naczelną władzą Kościoła luterańskiego stał się synod
narodowy; w Palatynacie na czele Kościoła stała od roku 1918 rada kościelna
w Spirze, z której wyłoniono ścisły zarząd kościelny; stosunki między tymi
Kościołami a państwem regulowało porozumienie z roku 1924, wzorowane
na konkordacie. Z innych wyznań zalegalizowano w roku 1834 Kościół
prawosławny; mennonici i metodyści istnieli od roku 1885 na prawach
religijnych stowarzyszeń prywatnych; inne wolne związki wyznaniowe liczą
około 40 000 wyznawców i nie odgrywają większej roli” /Z. Zieliński,
Bawaria, I. Kościół katolicki, II. Wspólnoty chrześcijańskie, w: Encyklopedia
katolicka, T. II, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1985,
113-118, k. 118.
+ Ratyzbona wieku XVI Konkordat księcia Bawarii Wilhelma V Pobożnego z
biskupami Salzburga, Pasawy, Ratyzbony, Chiemsee i Freisingu zawarty w
roku 1583 usunął zadrażnienia spowodowane przez wkraczanie księcia w
kompetencje biskupów. „Od reformacji do konkordatu – Mimo że luteranizm
miał w Bawarii zwolenników, szczególnie w miastach i wśród kleru,
reformacja napotkała tu jednak czynniki hamujące w postaci władzy
świeckiej, konserwatyzmu ludności i kontrakcji Kościoła. Na uniwersytecie w
Ingolstadt działał słynny J. Maier, zwany Eckiem; zdecydowanie przeciw
luteranizmowi wystąpił w roku 1522 książę Wilhelm IV w edykcie
zakazującym jego szerzenia; biskupi Bawarii wystąpili na synodzie w
Mühldorf w roku 1522 przeciwko Lutrowi i jednocześnie nakazali reformę
kleru; dalsze restrykcje anty-luterskie zawierał edykt religijny z roku 1524,
będący wynikiem zawartego przez południowo-niemieckich książąt świeckich
i duchownych porozumienia w sprawie przestrzegania postanowień edyktu
wormackiego z roku 1521; książęta Bawarii wydali też w roku 1527 edykt
przeciwko anabaptystom, którzy przybyli z Ratyzbony i Augsburga. W ten
sposób tzw. stara Bawaria zabezpieczyła się przed reformacją, natomiast
rządzony przez Wittelsbachów Górny Palatynat i Księstwo Neuburg uległy
protestantyzacji. W pozostałych częściach Bawarii w połowie XVI w. doszła
do głosu kontrreformacja, kierowana kolejno przez księcia Albrechta V
(1550-79), Wilhelma V Pobożnego (1579-98) i Maksymiliana I (1598-1651),
9
o. prof. Dr hab.
Piotr Liszka CMF
od 1623 elektora. Albrecht V angażował się w reformę Kościoła (wizytacje
kościołów 1558), wystąpił też pod adresem Soboru Trydenckiego z projektami
zmian w praktykach i dyscyplinie kościelnej (komunia pod 2 postaciami dla
wiernych, zniesienie celibatu duchowieństwa, język niemiecki w liturgii), a
realizując rygorystycznie uchwały Soboru (edykt 1569), spowodował
emigrację wielu protestantów, dzięki czemu Bawaria mogła stać się ostoją
katolicyzmu w Niemczech. Syn jego Wilhelm V Pobożny realizował reformę,
często wkraczając w kompetencje biskupów i powodując zadrażnienia, które
częściowo usunął zawarty w roku 1583 konkordat z biskupami Salzburga,
Pasawy, Ratyzbony, Chiemsee i Freisingu; dla siebie władca zachował
prerogatywy w dziedzinie temporaliów i obsadzania kościelnych stanowisk”
/Z. Zieliński, Bawaria, I. Kościół katolicki, II. Wspólnoty chrześcijańskie, w:
Encyklopedia katolicka, T. II, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski,
Lublin 1985, 113-118, k. 116.
10