Czynniki determinujace rozwoj i przeplywy kapitalu w szarej strefie
Transkrypt
Czynniki determinujace rozwoj i przeplywy kapitalu w szarej strefie
Dr hab. Prof. PK Stanisław Piocha Dr Renata Beata Dylkiewicz Politechnika Koszalińska Instytut Ekonomii i Zarządzania Zakład Ekonomii Czynniki determinujące rozwój i przepływy kapitału w szarej strefie. Wstęp Zjawisko szarej strefy budzi coraz szersze zainteresowanie wśród wielu nauk, najczęściej do tych nauk zalicza się ekonomię i socjologii. Pierwsza opisując to zjawisko, traktuje je z punktu widzenia „nielegalnych przepływów finansowych poza pewnymi segmentami sektora finansowego” 1. Socjologowie zajmują się natomiast społecznymi przyczynami istnienia szarej strefy, a także mechanizmami jej powstawania. Samo pojęcie można sformułować na kilka sposobów, gdyż brak jest jednolitej definicji.2 W literaturze można odnaleźć kilka określeń szarej strefy. Należą do nich: szara gospodarka, nieopodatkowana praca, praca na czarno, nieformalna gospodarka, gospodarka cienia i inne.3 Jest to stosunkowo trwały element współczesnej gospodarki rynkowej, skutki istnienia zjawiska „szarej strefy” odczuwalne są we wszystkich dziedzinach życia społecznego, gospodarczego i ekonomicznego kraju i dla każdego obywatela. Równocześnie powoduje w niej z jednej strony zakłócenia, z drugiej konieczność większej elastyczności w ekonomicznej aktywności państwa. 1. Próba definicji szarej strefy W formułowanych definicjach zauważyć można dwa podejścia. Pierwsze traktuje działalność w szarej strefie jako działalność niezarejestrowaną. Drugie odwołuje się do „sfery behawioralnej, tj. uchylania się w działalności od określonych obowiązków nałożonych przez prawo. Różnice te wynikają często ze sposobów przyjętych szacunków tej części gospodarki i inaczej określonych celów badań.”4 Zjawisko szarej strefy, to osiąganie pewnych dochodów, najczęściej bardzo wysokich, jednak nie jest ono powiązane z ich osiąganiem z działalności przestępczej. Tego typu działalność zarobkowa jest prowadzona bez uiszczania odpowiednich opłat, nie płaci się także należnych podatków i nagina normy prawne obowiązujące w danym państwie. Źródło takich przychodów jest dwojakie: „przychody nie znajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach- mamy tu do czynienia z sytuacją, gdy podatnik zapłacił podatek od osiągniętego dochodu, w rzeczywistości jednak został on odliczony od znacznie zaniżonej kwoty, ponieważ wydatki i zgromadzony przezeń majątek były zdecydowanie większe od deklarowanych, przychody, które są osiągane z nieujawnionych źródeł- podatnik nie zgłasza źródła swoich przychodów organom podatkowym, co za tym idzie, nie odlicza od nich i nie płaci należnego podatku do Skarbu Państwa”.5 Do szarej strefy można zaliczyć zarówno zarejestrowanych podatników nie w pełni deklarujących swoje dochody, jak i osoby niezidentyfikowane, niezarejestrowaną, działające poza systemem podatkowym. Od szarej strefy należy odróżnić czarną strefę, która dotyczy dochodów z działalności mającej charakter przestępczy. Należy jednak mieć na uwadze, że często następuje przenikanie się strefy szarej i czarnej, ponieważ w wielu przypadkach działania kierowane na unikanie płacenia podatków łączą się bezpośrednio z aktywnością przestępczą.6 Jedną z najbardziej charakterystycznych cech szarej strefy jest to, że ma szeroki zasięg, co znajduje 1 G. Gołebiowski, Zjawisko szarej strefy z uwzględnieniem gospodarki polskiej, [w:] Współczesna Ekonomia, nr 1/2007, kwartalnik WSFiZ w Warszawie, s. 1, http://golebiowski.stansat.pl/publikacje_g/szara.pdf (29.10.2008). 2 tamże, s. 1. 3 Undeclared Work in the European Union. Fieldwork: May – June 2007. Publication: October 2007, s. 3, http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_284_en.pdf (29.10.2008) 4 G. Gołebiowski, Zjawisko szarej strefy z uwzględnieniem gospodarki polskiej, op. cit., s. 1. 5 http://www.policja.pl/portal/pol/342/6363/ 6 tamże odzwierciedlenie w poszczególnych dziedzinach gospodarki danego kraju. Współcześnie przewiduje się, że strefa ta w Polsce może znacznie przekroczyć 15 proc PKB7. Przede wszystkim szara strefa wiąże się z ogromnym odpływem pieniędzy z gospodarki. Najbliższym przykładem jest Polska, gdzie ponad 15 % PKB (200 mld zł)8 powstaje w niej. Ten udział w ostatnich latach się zmniejsza, jest niższy niż w Bułgarii czy Grecji, ale dla porównania w Szwecji to 3 % PKB, a w Austrii - 1,5 %. Według ostatnich badań Głównego Urzędu Statystycznego w polskiej szarej strefie pracowało 1,3 mln osób, czyli niecałe 10% ogólnie pracujących. Z pracy nierejestrowanej korzystało 1,02 mln gospodarstw domowych. Połowa gospodarstw domowych zatrudniających nielegalnych pracowników znajdowała się na wsi. Jak podaje GUS, najwięcej osób było zatrudnionych w okresie letnim.9 Ostatnie badania wskazują, że w gospodarce naszej rośnie szara strefa. Potwierdzają to wyniki badań, które ukazuja, że liczba pracujących ( wg BAEL) zatrudnienie wzrosło w drugim kwartale 2009 zarówno w stosunku do pierwszego kwartału, jak też do drugiego kwartału 2008 roku, w tym samym czsie rejestrowane zatrudnienie w gospodarce spadło.10 Rysunek 1 . Gałęzie zatrudnienia pracowników nierejestrowanych. Źródło: M. Stopa, Szara strefa szarej strefie nierówna, http://www.muratorplus.pl/biznes/komentarze/raporty-i-prognozy/__---szara-strefa-szarejstrefie-nierowna---_,17329_27015.htm (16.01.2009). Sektory, które dają największe zatrudnienie w szarej strefie to niezmiennie we wszystkich krajach: budownictwo, handel, usługi turystyczne a także rolnictwo. Coraz popularniejsze staje się także zarabianie na zabronionych prawem towarach (narkotyki i alkohol) oraz usługach (prostytucja). 7 A. Cieślak, A. Fandrejewska, Kryzysowa ucieczka w szarą strefę gospodarki, „Rzeczpospolita” z dnia 7 09.2009, s. 1. 8 A. Cieślak, A. Fandrejewska, Op. Cit ., s. 1. 9 P. Czuryło, W szarej strefie pracuje co dziesiąty Polak, http://praca.money.pl/wiadomosci/artykul/w;szarej;strefie;pracuje;co;dziesiaty;polak,253,0,260093.html (16.01.2009) 10 A. Cieślak, A. Fandrejewska, Więcej pracy na czarno, „Rzeczpospolita” z dnia 7 09.2009, s. B.4. Rysunek 2. Powody rozwoju szarej strefy. PRZYCZYNY ROZWOJU SZAREJ STREFY INSTYTUCJON ALNE PSYCHOLOGI CZNE EKONOMIC ZNE Źródło: Opracowanie własne na podstawie: G. Gołębiowski, Zjawisko szarej strefy z uwzględnieniem gospodarki polskiej, [w:] Współczesna Ekonomia, nr 1/2007, kwartalnik WSFiZ, Warszawa 2007, s. 3, Kolejna przyczyna to transfery socjalne, które mogą wywoływać zachwiania konkurencji miedzy przedsiębiorstwami i ograniczać naturalne procesy alokacji środków produkcji oraz zmian strukturalnych.”11 Pośród wielu kryteriów można wyodrębnić także podejście, jakie prezentują F. Schneider i D. H. Enste.12 Rysunek 3. Przyczyny wzrostu szarej strefy według F. Schneidera. Transfery socjalne. Zakres regulacji państwowych. Usługi sektora publicznego. Przyczyny rozwoju gospodarki cienia Stałe wzrastanie obciążeń podatkowych i parapodatkowych Szczególne uregulowania odnośnie rynku pracy. Źródło: G. Gołębiowski, Zjawisko szarej strefy z uwzględnieniem gospodarki polskiej, op. cit. s. 2, http://golebiowski.stansat.pl/publikacje_g/szara.pdf (15.02.2009) Z kolei D. H. Enste w tej samej kategorii wymienia trzy podstawowe czynniki13. 11 G. Gołębiowski, Zjawisko szarej strefy z uwzględnieniem gospodarki polskiej, op. cit. s. 3-5, http://golebiowski.stansat.pl/publikacje_g/szara.pdf (15.02.2009) 12 tamże, s. 2. 13 tamże, s. 3. Rysunek 4. Przyczyny wzrostu szarej strefy według D. H. Enste. Powody rozwoju gospodarki cienia według D. H. Enste Wzrost obciążeń podatkowych i składek na świadczenia społeczne wraz ze wzrostem intensywności uregulowań rynku pracy (spadku elastyczności). Wymuszona redukcja tygodniowego czasu pracy, odchodzenie na wcześniejsze emerytury i wzrastająca stopa bezrobocia. Długoterminowy spadek cnót obywatelskich, polegających na niepodporządkowaniu się przepisom prawa oraz ograniczenia tzw. moralności podatkowej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: G. Gołębiowski, Zjawisko szarej strefy z uwzględnieniem gospodarki polskiej, op. cit. s. 3, http://golebiowski.stansat.pl/publikacje_g/szara.pdf (15.02.2009) Inni autorzy zajmujący się w literaturze szarą strefą na główne kryteria jej powstawania wskazują: nadmierny fiskalizm (obciążenia podatkowe, ubezpieczenia społeczne), rozbudowany system ulg i preferencji, powszechnie występujący system bonusów, nieelastyczne przepisy prawa pracy, zróżnicowane stawek podatkowych (VAT i podatek akcyzowy) dla podobnych grup asortymentowych, dosyć niskie ryzyko wykrycia nieprawidłowości, nieprzejrzyste i niejednoznaczne przepisy dotyczące działalności gospodarczej, uwarunkowania Kodeksu Pracy – wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy, zasady zatrudniania i zwalniania pracowników, w tym szczególnie obcokrajowców, nielegalne zatrudnienie osób pracujących dodatkowo i nie płacących podatków (dotyczy to zarówno osób o wysokich dochodach, np. pracowników naukowych, a także emerytów o niskich dochodach).14 14 Metodologia badań szarej strefy na rynku usług turystycznych, praca zbiorowa pod kierunkiem dr T. Smuga, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2005, s.39. Specyficzne problemy występują także w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw (MSP). Szara strefa jest zaliczana przez MSP, a zwłaszcza firmy mikro do istotnych utrudnień działalności zarówno w organizacji produkcji (korupcja, rynek pracy), jak też konkurencji (niższe ceny). Występuje tu zjawisko spirali szarej strefy, czyli „zabójczej” pogoni MSP za nieuczciwą konkurencją. „Mechanizm tego zjawiska jest następujący: wczoraj – niewłaściwe tradycje, dziś – zakłócona konkurencja, jutro – brak perspektyw. Spirala szarej strefy jest funkcją systemu prawnoekonomicznego oraz zasad konkurencji.”15 Omawiając przyczyny istnienia i rozwoju szarej strefie w niemal wszystkich gospodarkach świata, należy się także zastanowić nad skutkami jakie niesie ze sobą to zjawisko. Odczuwane są one przez małe przedsiębiorstwa, ale także przez całe państwa. Przeprowadzone badania wykazały, że do bezpośrednich najważniejszych skutków istnienia szarej strefy można zaliczyć: dużą liczbę konkurentów na rynku, lepszą sytuację finansową firm w niej działających, zmniejszenie dochodów budżetowych, pogorszenie jakości usług.16 2. Transfer dochodów za granicę jako przejaw szarej strefy. Chodzi głównie o przepływ kapitału od podmiotów gospodarczych do powiązanych podmiotów ulokowanych za granicą. Zawiera się transakcje na bardzo niekorzystnych warunkach, które różnią się od warunków rynkowych. Przykładowo, stosuje się ceny transferowe, wzajemne kredytowanie, pozorne szkolenia, zawieranie fikcyjnych umów na świadczenie usług niematerialnych w zakresie zarządzania i marketingu. Wykorzystuje się także powiązania z udziałowcami zagranicznymi, aby zaniżyć podstawę opodatkowania, bądź też wykazywać straty w prowadzonej działalności gospodarczej. O cenach transferowych szerzej pisze T. Kamińska- Blichowska , która analizując zagadnienie wskazuje równocześnie na wielość istnienia definicji cen transferowych oraz na to, że są one zależne od tego, czy dotyczą przedsiębiorstwa krajowego, czy zagranicznego17. Generalizując jednak, cena transferowa jest to „cena ustalona przez zakład sprzedający, wydział bądź spółkę-córkę przedsiębiorstwa wielonarodowego na produkt lub usługę dostarczaną do zakładu, wydziału bądź spółki- córki tego samego przedsiębiorstwa”.18 Według innych ekonomistów ceny transferowe są to „ceny ustanowione przez korporacje międzynarodowe w tzw. wymianie wewnątrzkorporacyjnej, tj. w transakcjach eksportowoimportowych między filiami a ich przedsiębiorstwem macierzystym” 19 . Wielu autorów podkreśla, iż ceny transferowe są narzędziem manipulowania, które służy korporacjom transnarodowym do omijania obszarów o wysokich podatkach, barierach celnych, o wysokim ryzyku kursowym, o ograniczeniach w transferze dywidend.20 Zagadnienie rajów podatkowych w świetle badań nad przepływem kapitału w szarej strefie Według T. Lipowskiego pojęcia „raj podatkowy” i będący jego synonimem zwrot „oaza podatkowa” są niezwykle trudne do zdefiniowania21. W języku angielskim można spotkać terminy: tax haven, offshore tax haven i offshore financial center.22 Samo angielskie słowo haven często jest w literaturze mylone z podobnie brzmiącym słowem heaven. Termin pierwszy według Oxford - 15 tamże, s. 13. Badanie strat budżetu państwa wynikających z istnienia szarej strefy w turystyce- synteza., praca zbiorowa pod kierunkiem dr T. Smuga, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2006, s. 8 (20.02.2009). 17 T. Kamińska- Blichowska, Ceny transferowe oraz spółki offshore jako narzędzia unikania opodatkowania w korporacjach transnarodowych, Zeszyty naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni, nr 1, 2003, s. 7, http://www.wse.bochnia.pl/zn/1-1.pdf (09.10.2008) 18 S. Sojak, Ceny transferowe. Teoria i praktyka, wyd. PWN, Warszawa 2001, s. 145. 19 T. Kamińska-Blichowska, Ceny transferowe..., op. cit., s. 7. 20 T. Kamińska-Blichowska, Ceny transferowe..., op. cit., s. 8. 21 T. Lipowski, Raje podatkowe. Charakterystyka i sposoby wykorzystywania..., op. cit., s. 13. 22 tamże, s. 13. 16 Wordpower. Słownik angielsko- polski z indeksem polsko- angielskim. oznacza kraj o niskich podatkach23, ewentualnie schronienie. Natomiast heaven oznacza niebo, niebiosa24. Każdorazowo pojawia się problem z ustaleniem jednej wspólnej definicji. Wynika on z konwencjonalności uznania danego państwa za raj podatkowy. Należy zauważyć, że obciążenia podatkowe danego państwa mogą być dla obywateli drugiego państwa znacznie korzystniejsze od obowiązujących w ich kraju ojczystym. W związku z tym naturalna jest chęć inwestycji w takim kraju, tworzenia spółek czy wręcz zmiana miejsca zamieszkania. W niektórych państwach Unii Europejskiej stosuje się two tier tax system, który działa następująco: osoby, które są obywatelami państwa stosującego taki system, ewentualnie mieszkający w nim lub mający siedzibę swojego przedsiębiorstwa płacą wyższe podatki, niż obcokrajowcy. Wyróżnia się dwa rodzaje definicji:25 1. Tradycyjny, który odwołuje się do pojęcia raju podatkowego, 2. Szeroki, który nawiązuje do pojęcia offshore financial center. André Beauchamp pisał o raju podatkowym jako „kraju lub obszarze, który gwarantuje osobom fizycznym i prawnym korzyści podatkowe w zakresie podatku dochodowego lub spadkowego oraz daje szansę na obejście obciążeń podatkowych we własnym kraju, względnie na zapłacenie w nim niższego podatku”.26 Nie jest prawdą to, że kraje uznawane za raje podatkowe w ogóle nie posiadają systemu podatkowego. Stosują one jedynie szkodliwą konkurencję pod tym względem. Tradycyjny sposób definiowania skupia się przede wszystkim na obowiązującym w danym kraju ustawodawstwie podatkowym. Jest w pewnym stopniu uwarunkowany historycznie, ponieważ pierwsze państwa stające się rajami podatkowymi miały na za zadanie przyciągnięcie do siebie inwestorów. Z kolei szeroka definicja opiera się na uznaniu za raj podatkowy państwa lub terytorium spełniającego następujące kryteria27: dogodny system podatkowy, który gwarantuje brak podatków lub niskie opodatkowanie; dane państwo jest stroną umów o unikaniu podwójnego opodatkowania, brak kontroli dewizowej i ograniczeń dewizowych, stabilność polityczna i gospodarcza na terytorium danego kraju, wysoko rozwinięta infrastruktura, dobra ochrona tajemnicy bankowej w rozwiniętym sektorze bankowym, korzystny system prawny, gwarancja swobodnego dostępu do kapitału, minimum formalności podczas zakładania i prowadzenia spółek28. Samego pojęcia offshore financial center29 używa A. S. Ginsberg. Według niego przyjmuje się trzy grupy jurysdykcji podatkowych, natomiast J. Głuchowski30 dopowiada kolejne trzy grupy: 1) państwa, które nie nakładają podatków (np. Kajmany, Bermudy, Wyspy Bahama), 2) państwa, w których podatki nakłada się wyłącznie na niektóre dochody pochodzące ze źródeł krajowych lub o niezwykle niskich stawkach podatkowych w zakresie dochodów pochodzących zza granicy (np. Hongkong, Panama, Liberia), 3) państwa, których system podatkowy przewiduje specjalne korzyści podatkowe przeznaczonych dla określonych typów podmiotów lub operacji (np. Wyspy na Kanale La Manche, Wyspa Man, Lichtenstein, Monako),31 23 Oxford Wordpower. Słownik angielsko- polski z indeksem polsko- angielskim, wyd. Oxford University Press, s. 360. 24 tamże, s. 364. 25 T. Lipowski, Raje podatkowe. Charakterystyka i sposoby wykorzystywania..., op. cit., s. 14. 26 tamże, s. 14. 27 tamże, s. 15- 16. 28 G. Szczodrowski, Polski system podatkowy, wyd. PWN, Warszawa 2007, s. 216. 29 Oxford Wordpower. Słownik angielsko- polski z indeksem polsko- angielskim, wyd. Oxford University Press, s. 528. 30 J. Głuchowski, Oazy podatkowe, op. cit., s. 36. 31 T. Lipowski, Raje podatkowe. Charakterystyka i sposoby wykorzystywania..., op. cit., s. 14. 4) terytoria, które opodatkowują dochód swych rezydentów uzyskiwany za granicą, przy czym stawki są bardzo umiarkowane, nawet poniżej 1% (Guernsey, Jersey, Sark), 5) państwa, które opodatkowują zakumulowane bogactwa, a nie bieżący dochód (Urugwaj), kraje, w których można stosować kombinację korzystnych przepisów (Hiszpania, Gibraltar).32 Rysunek 5. Europejskie raje podatkowe. Źródło: http://www.wprost.pl/G/wprost_gfx/1181/s45w.jpg (20.01.2009) Rysunek 6. Raje podatkowe strefy Karaibów. Źródło: http://www.rynkizagraniczne.pl (20.01.2009) - 32 Najważniejsze kryteria wyboru raju podatkowego J. Głuchowski, Oazy podatkowe, op. cit., s. 36. Pierwszym omawianym będzie stabilność polityczna i gospodarcza kraju branego pod uwagę jako potencjalną nową siedzibę firmy. Właśnie ten aspekt sprawia, że popularnymi rajami podatkowymi są Szwajcaria, Monako, Lichtenstein, Luksemburg i Wyspy na Kanale La Manche nawet jeśli nie proponują takich korzyści jak bardziej egzotyczne kraje. Idealne państwo- kandydat powinno stwarzać nowe dogodne możliwości rozwoju dla przedsiębiorstwa. Ważna jest też sytuacja polityczna w tych krajach, zwłaszcza procesy polityczne i społeczne, które wydają się obce. Uwagę zwraca się na zdarzenia, których konsekwencji nie da się przewidzieć. „Złożoność i odmienność sytuacji politycznej i ekonomicznej w danym państwie wymaga uwagi i oszacowania zanim nowy inwestor poniesie ryzyko zaangażowania swojego personelu w nowe przedsięwzięcie, jak i ulokowania w wybranym państwie niezbędnego kapitału.”33 Przeprowadzenie analizy ryzyka politycznego w aspekcie bezpiecznego prowadzenia działalności gospodarczej w danym państwie, powinno się zbadać dwie kategorie czynników związanych z wybranym systemem politycznym, czyli tendencje i cechy. Te pierwsze każą zwracać inwestorowi zagranicznemu uwagę na to, czy w bliskiej przeszłości zdarzyła się np. nacjonalizacja zagranicznego przemysłu. Istnieje zagrożenie, że taka sytuacja może się powtórzyć. Natomiast cechy określonego systemu politycznego bada się pod kątem wystąpienia danych czynników i okoliczności, które jakiś czas wcześniej przyniosły stratę inwestorom. Powszechnie stosuje się wskaźniki ryzyka gospodarczego. Pośród nich wymienia się najczęściej34: 1. Business Environment Risk Intelligence Index (BERI), 2. Freedom House, 3. Heritage Foundation, 4. IRIS Index, 5. The Global Competitiveness Report (World Economic Forum), 6. World Competitiveness Report. Zagraniczne inwestycje można chronić w aspekcie politycznej i ekonomicznej stabilności raju podatkowego. Drugim ważnym czynnikiem jeśli chodzi o wybór kraju na siedzibę zagraniczną firmy jest równe traktowanie podmiotów zagranicznych.35 Bardzo ważnym argumentem przemawiającym na korzyść oazy podatkowej jest jej położenie geograficzne oraz infrastruktura.36 Czwartym czynnikiem decydującym o wyborze miejsca lokacji przedsiębiorstwa zdaje się być rynek wewnętrzny37. Należy nadmienić, że w chwili obecnej wiele krajów aspirujących do miana raju podatkowego charakteryzuje się słabą kondycją gospodarczą i niewykwalifikowanych rynkiem pracy. Często nie ma to zbyt dużego znaczenia w porównaniu z innymi korzyściami, jakie może zaoferować dane państwo. Liczą się przede wszystkim ulgi podatkowe. Rynek wewnętrzny nabiera znaczenia dopiero w momencie, gdy przedsiębiorca ma zamiar z niego korzystać w swoich obrotach handlowych. W takim wypadku należy zwrócić uwagę na kwestie związane z integracją gospodarczą konkretnego regionu i barierami handlowymi w zakresie ceł38. Obszary wolnego handlu39, zwane także z angielskiego free trade zones, są kolejnym z rozważanych czynników mogących wpłynąć na korzyść danego kraju jako raju podatkowego. Ich znaczenie powinno się rozpatrywać w aspekcie nakładania wysokich ceł na towary importowane przez niektóre oazy. Można jednak tego uniknąć wykorzystując powyższe strefy, które są definiowane jako 33 T. Lipowski, Raje podatkowe. Charakterystyka i sposoby wykorzystywania..., op. cit., s. 91. tamże, s. 95. 35 http://prawo.money.pl/aktualnosci/wiadomosci/artykul/raje;podatkowe;kusza;przedsiebiorcow,176,0,336560. html (12.04.2009 36 j.w. 37 http://www.skarbiec.biz/konkurencja.htm (12.04.2009) 38 patrz: http://www.eu4journalists.eu/index.php/dossiers/polish/C44/46/ (26.03.2009) 39 j.w. 34 „charakteryzujące się usunięciem wszelkich ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy państwami objętymi jego zasięgiem”40. 4. Światowe metody badawcze dla ograniczania „cenowej szarej strefy” W celu przeciwdziałania procederowi przenoszenia dochodów korporacji transnarodowych do krajów o łagodniejszej polityce fiskalnej i minimalizowaniu łącznych obciążeń podatkowych OECD stworzyło przepisy podatkowe, które regulowały zasady ustalania cen w transakcjach zawieranych między podmiotami powiązanymi oraz stworzenia metodologii badania cen transferowych. W 1995 r. wydano kompleksowy dokument pod nazwą „Wytyczne w sprawie wyceny transferu dla przedsiębiorstw wielonarodowych oraz administracji podatkowych”. Wytyczne OECD oraz przepisy krajowe wymagają, aby ceny, po jakich przedsiębiorstwa powiązane wymieniają dobra i usługi, odpowiadały cenom, jakie obowiązywałyby w analogicznych transakcjach zawieranych przez podmioty niezależne (czyli w transakcjach wolnorynkowych). Zalecano także stosowanie metod badawczych w celu sprawdzenia zgodności cen transakcyjnych z cenami rynkowymi - Metoda porównywalnej ceny niekontrolowanej (CUP). Cena transferowa ustalana jest przez odniesienie do ceny porównywalnej transakcji zawartej w analogicznych warunkach przez przedsiębiorstwa nie związane w tzw. transakcji nie kontrolowanej (przez badanego podatnika – jest to porównanie wewnętrzne lub przez inne podmioty – to porównanie zewnętrzne). Jest to, według OECD, najlepsza metoda badania rzetelności cen stosowanych przez podmioty powiązane.41 Rysunek 7. Wewnętrzne porównanie cen w metodzie CUP. Rysunek 8 . Zewnętrzne porównanie cen w metodzie CUP. Źródło: http://www.money.pl/podatki/ip/ct/13/ - Metoda ceny odsprzedaży. Ma ona zastosowanie, gdy usługi lub towary nabyte wcześniej od firmy powiązanej sprzedawane są w następnej kolejności do firmy niezależnej. Od ceny oferowanej takiej firmie niezależnej odejmuje się tzw. marżę ceny odprzedaży (na którą składają się koszty pośrednie oraz zysk odpowiedni dla danej transakcji). Rysunek 9. Metoda ceny odsprzedaży. 40 41 http://www.ppr.pl/artykul.php?id=100356 (15.03.2009) http://www.money.pl/podatki/ip/ct/13/ (05.01.2009) Źródło: http://www.money.pl/podatki/ip/ct/16/ 5. Zakończenie Raje podatkowe wywierają dwojaki wpływ na gospodarki krajowe. Biorąc pod uwagę same oazy podatkowe, to z pewnością napływ obcego kapitału wpływa niezwykle pozytywnie na ich rozwój. Wprawdzie ponoszą one koszty dostosowanie swojego systemu podatkowego do wymagań inwestorów, jednak bardzo szybko im się to zwraca. Patrząc w drugą stronę, zasilenie kapitałem rajów sprawia, że kraje rodzime ubożeją pod tym względem. Każdorazowo odpływ pieniędzy z państwa działa na jego niekorzyść, więc nie można tu mówić o stymulowaniu gospodarki. Rządy powinny się zastanowić, w jaki sposób można poprawić rodzimy system podatkowy i także prawny, aby zapobiec temu procederowi. Zjawiska rajów podatkowych i szarej strefy wpływają negatywnie na gospodarki krajowe. Narażają poszczególne państwa nie tylko na straty samego kapitału, ale także na zmniejszone wpływy do budżetu pochodzące z podatków pośrednich i bezpośrednich. W niektórych przypadkach kwoty są na tyle duże, że znacznie spowalniają rozwój całej gospodarki danego państwa z powodu przekierowania środków pieniężnych z inwestycji na zapełnianie deficytu budżetowego. W chwili obecnej państwa na całym świecie skupiają się na zmniejszaniu skali tego zjawiska i wprowadzeniu regulacji prawnych, które pomogłyby je zwalczać. Streszczenie W ciągu ostatnich dwóch lat w wielu krajach światowych wzrosła popularność zarobkowania w szarej strefie. Było to i nadal jest powodowane przez wielki kryzys gospodarczy i nie tylko. Niemniej jednak obserwuje się, iż w ciągu ostatnich dwóch lat w wielu krajach wzrosła popularność zarobkowania w szarej strefie. Raje podatkowe wywierają dwojaki wpływ na gospodarki krajowe. Biorąc pod uwagę same oazy podatkowe, to z pewnością napływ obcego kapitału wpływa niezwykle pozytywnie na ich rozwój. Wprawdzie ponoszą one koszty dostosowanie swojego systemu podatkowego do wymagań inwestorów, jednak bardzo szybko im się to zwraca. Analizując drugi aspekt, zasilenie kapitałem rajów sprawia, że kraje rodzime ubożeją . Każdorazowo odpływ pieniędzy z państwa działa na jego niekorzyść, więc trudno jednoznacznie określić, że jest to o stymulowanie gospodarki. Artykuł jest próbą oceny zjawiska rajów podatkowych w tym szarej strefy. Definiuje oba te zagadnienia analizując czynniki determinujące przepływy kapitału. Analiza w.w. czynników daje odpowiedź : na ile zjawiska rajów podatkowych i szarej strefy wpływają negatywnie na gospodarki krajowe?. Bowiem w chwili obecnej państwa na całym świecie skupiają się na zmniejszaniu skali tego globalnego zjawiska. Summary Tax havens have a twofold impact on national economies. Given the same tax haven, then surely the influx of foreign capital, a very positive influence on their development. Although they bear the cost of its tax system to adapt to the requirements of investors, but very quickly they do it returns. he article is an attempt to assess the phenomenon of tax havens in the black economy. Defines these two issues by analyzing the factors driving capital flows. Analysis w.w. factors gives the answer: to what extent the phenomenon of tax havens and the informal economy negatively impact the national economy?. Indeed, at the moment countries around the world are focused on reducing the scale of this globa henomenon. Bibliografia: Badanie strat budżetu państwa wynikających z istnienia szarej strefy w turystyce- synteza., praca zbiorowa pod kierunkiem dr T. Smuga, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2006, (20.02.2009). .Cieślak, A. Fandrejewska, Kryzysowa ucieczka w szarą strefę gospodarki, „Rzeczpospolita” z dnia 7 09.2009, Cieślak, A. Fandrejewska, Więcej pracy na czarno, „Rzeczpospolita” z dnia 7 09.2009, Metodologia badań szarej strefy na rynku usług turystycznych, praca zbiorowa pod kierunkiem dr T. Smuga, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2005, Czuryło, W szarej strefie pracuje co dziesiąty Polak, ttp://praca.money.pl/wiadomosci/artykul/w;szarej;strefie;pracuje;co;dziesiaty;polak,253,0,260093.html (16.01.2009) G. Gołebiowski, Zjawisko szarej strefy z uwzględnieniem gospodarki polskiej, [w:] Współczesna Ekonomia, nr 1/2007, kwartalnik WSFiZ w Warszawie, s. 1, http://golebiowski.stansat.pl/publikacje_g/szara.pdf (29.10.2008). Undeclared Work in the European Union. Fieldwork: May – June 2007. Publication: October 2007, s. 3, http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_284_en.pdf (29.10.2008) Kamińska- Blichowska, T., transferowe oraz spółki offshore jako narzędzia unikania opodatkowania w korporacjach transnarodowych, Zeszyty naukowe Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Bochni, nr 1, 2003, http://www.wse.bochnia.pl/zn/1-1.pdf (09.10.2008) Sojak S., transferowe. Teoria i praktyka, wyd. PWN, Warszawa 2001, http://prawo.money.pl/aktualnosci/wiadomosci/artykul/raje;podatkowe;kusza;przedsiebiorcow, (12.04.2009) http://www.policja.pl/portal/pol/342/6363/ http://www.skarbiec.biz/konkurencja.htm (12.04.2009) http://www.eu4journalists.eu/index.php/dossiers/polish/C44/46/ (26.03.2009)