Korespondencja sztuk na lekcjach języka polskiego.

Korespondencja sztuk na lekcjach języka polskiego.
W edukacji polonistycznej ważne miejsce zajmuje sztuka. Stanowi ona od wieków atrakcyjne
narzędzie nauczania i wychowania. Integrowanie jej z literaturą ułatwia, uzupełnia i
wzbogaca nauczanie języka polskiego. Polonista może przekazywać treści programowe oraz
kształtować osobowość uczniów, mając do dyspozycji różne dzieła sztuki, należące do
skarbca kultury narodowej i ogólnoludzkiej. Rozważania zawarte w artykule dotyczą potrzeb
łączenia zagadnień literackich z muzyką, filmem, teatrem, malarstwem itp.
Naczelnym zadaniem nauczyciela języka polskiego jest ocalić wartość swojego przedmiotu.
Dostrzegając wszystkie zagrożenia dla poziomu kultury i wiedzy powierzonych mu uczniów,
powinien nie tylko nie nudzić, ale - bawiąc - przy analizie klasycznych lektur nadążyć za
współczesnością. Charakter audiowizualny dzisiejszej kultury każe na lekcji przemawiać
także jej językiem - prowadzić twórczy dialog z modą i środkami masowego przekazu.
Celem nauczyciela języka polskiego w nowym 3-letnim liceum jest oswojenie ucznia z
arcydziełami kultury naukowej i wpojenie mu nawyków właściwego wartościowania
dostępnych dziś tekstów kultury. Uczeń szkoły średniej powinien rozpoznawać literaturę
wysokoartystyczną i literaturę popularną, odróżnić dzieło od kiczu. Wobec niebezpieczeństw
płynących z ekspansji środków masowego przekazu i audiowizualnego charakteru kultury
współczesnej, lekcję języka polskiego powinny nauczać szacunku dla słowa płynącego z
wartościowych programów telewizyjnych, adaptacji filmowych, inscenizacji i ekranizacji
literatury, poezji śpiewanej, tekstów publicystycznych i audycji radiowych. Jednocześnie
wykorzystując naturalne i programowe (ukierunkowane przez media) zainteresowania
młodzieży na lekcjach języka polskiego dzieła literackie będą funkcjonować w szerokim
kontekście kulturowym, w odniesieniu do wykorzystujących ich wątki, motywy, symbole
elementów kultury popularnej.
Kultura masowa w kształcie teoretycznym i praktycznym powinna Zaistnieć w szkole
dwojako:
•
•
Prezentowana jako znak czasu oraz najbardziej rozpowszechniony nośnik przekazu,
kształtowania postaw i oddziaływania na świadomość młodego odbiorcy - i tu
czynności dydaktyczne powinny uwydatniać jej negatywne oraz pozytywne skutki, ze
wskazaniem wartościowych przykładów, które można podać młodzieży.
Prezentowana jako komentarz do czytanych i znanych uczniom lektur, jako środek
służący przyswojeniu i oswojeniu kultury (w tym literatury) wysokiej, rozbudzeniu
wrażliwości estetycznej i wyobraźni młodego człowieka.
Kultura masowa jako kontekst kulturowy daje nadzieje na kształcenia sprawności
kulturowych, umiejętności logicznego myślenia, wartościowania, argumentacji i dyskusji.
Uczniom jest łatwiej oceniać takie teksty kultury, z którymi obcują i których wyboru
dokonują na co dzień (poezja miłosna, teksty rockowe, rap, literatura science-fiction, horrory,
harlequiny).
Nadążanie za współczesnością na lekcjach języka polskiego to uczenie kiczu i uczenie
"kiczem", homogenizacja różnych obiektów kultury. Massmedia na lekcjach mają ucznia
wzbogacić, zaś telewizja i inne środki przekazu w funkcji edukacyjnej i kulturotwórczej są
często jedyną szansą kontaktu młodzieży z literaturą i sztuką.
Lekcje języka polskiego winny być twórczym działaniem stymulującym aktywność ucznia i
jego zainteresowania w zakresie wszechstronnego wykształcenia artystycznego. W programie
klasy humanistycznej z wychowaniem estetycznym (kulturoznawczym: miłośników filmu,
teatru, muzyki, sztuki, plastyki, architektury i tańca) winny się znaleźć (w ramach
zwiększonego wymiaru godzin języka polskiego) zajęcia z zakresu wiedzy o muzyce, wiedzy
o teatrze (warsztaty teatralne) i wiedzy o filmie (warsztaty filmowe).
Zamierzonym efektem powinna stać się, bogatsza uczniowska konkretyzacja dzieł literatury
wysokiej oraz dzieł sztuki, wartościowanie dostępnych tekstów kultury, rozwijanie
kompetencji czytelniczych, czynne uczestnictwo w kulturze oraz wyzwalanie przeżycia w
kontakcie z dziełem sztuki.
Dokonując wnikliwej analizy treści i wymagań podstawy programowej na poziomie
podstawowym i rozszerzonym w 3-letnim liceum ogólnokształcącym, wypracowałam hasła
tematyczne dla poszczególnych etapów edukacji polonistycznej uwzględniając szczególnie w
klasach humanistycznych.
Klasa I (starożytność - oświecenie)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Mój kontakt z kulturą
Kultura obrazkowa i Galaktyka Gutenberga
Czasopisma kulturalne
Jak słuchać rocka?
Subkultura XX wieku
Wątki apokaliptyczne w kulturze współczesnej
Czy można polubić poezję (śpiewaną)?
Znaki kultury: archetyp, mit, topos
Jak poezja tworzy mity
Mitotwórcza rola książki, kina I telewizji
Mity społeczne, historyczne, narodowe: Mit Gwiazdy, Idola, Supermana
Siła reklamy
Święty Franciszek I ekologia. Mit natury I mit wędrowca, homo viator
Dramat na scenie I ekranie
Dane - wędrówka przez piekło
Barok a post modernizm w kulturze
Kicz I arcydzieło. Obiegi kultury. Kultura niska I wysoka
Intertekstualność
Sentymentalizm I książki zbójeckie XX wieku.
Materiał do dyskusji na lekcjach stanowić mogą konteksty kulturowe, przykład:
•
•
•
•
•
•
•
- Prezentowane w klasie bądź przypominane na lekcjach z indywidualnych
doświadczeń uczniów, fragmenty przebojów filmowych kreujących postać supermana
(cykl S. Spielberga o przygodach Indiany Jonesa),
"Terminator" J. Camerona
"Batman" T. Burtona
"Rambo I Cobra" z S. Stallone w reżyserii G. Cosmatosa
- Mity kinematografii I literatury
"Przeminęło z wiatrem" V. Flemniga
"Casablnaca" M. Curtiza
•
•
•
•
•
•
•
•
•
- kontynuacje I nawiązania
serial "Dekalog" K. Kiślowskiego
ekranizację Biblii (w tym rysunkowe Hanny Barbary)
"Franciszek" L. Carani
"Dzieciątko z Macon" lub "Księgi prospera" P. Greenawaya
"Stowarzyszenie umarłych poetów" P. Weira (motyw carpe diem).
"Tran we krwi" A. Kurosawy
"Treny" w wykonaniu H. Banaszak z muzyką J. Satanowskiego
- nagrania muzyczne I teksty pisane zespołów rockowych (T.Love, Kult, Kazik, Liroy)
piosenki J. Kaczmarskiego I E. Stachury oraz inne aktualnie prezentowane I popularne
w mediach.
Klasa II (romantyzm - pozytywizm - Młoda Polska)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
· Powieści gotyckie I horrory współczesne
· Baśń magiczna
· Motyw fausta: pakt z diabłem Chwilo trwaj!
· Homo viator
· Motyw wampira w kulturze
· Romantyczne mity narodowe
· Miłość romantyczna
· Dziecko natury
· Dzieła romantyków na scenie I ekranie
· Muzyka narodowa
· Dialog z romantyzmy. Demitologizacje
· Kicz I arcydzieła
· Tendencja I niezależność w sztuce
· Estetyka brzydoty
· Naturalizm jako zjawisko ponadczasowe
· Bowaryzm w kulturze
· Kobieta w mediach (femme fatale, salome, modliszka, kobieta wyzwolona,
emancypantka, matka-polka)
· Dekadentyzm kultury
· Kabaret literacki
· Mity I demitologizacje, czyli nasz taniec chocholi
Kontekst kulturowy stanowić mogą prezentowane na lekcji fragmenty o odwołania do całości
obrazu (oglądanego np. W trakcie zajęć warsztatowych czy poza szkolnych).
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
- Wybrany romans i horror współczesny
"Frankenstein" (wybrane wersje filmowe)
inscenizacje
teatralne
arcydzieł
romantyzmu
A.Hanaszkiewicz J.Englert Z.Zapasiewicz)
ekranizacja dramatów i powieści (A.Wajda J.Antczak)
ekranizacja "Przedwiośnia"
"Doktor Judym" W.Haupe
"Trylogia" - J.Hoffmana
- kontynuacje I nawiązania
"Dotknięcie ręki" K.Zanussiego
"Dekalog" K.Kiślowskiego
(K.Świniarski
Z.Hubner
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
"Egzorcysta" W.Fredkina
"Hamlet" F.Zeffirllego
"Dzieje grzechu" W.Borowczyka
"Pani Bofary" C.Chabrola
"Wierna rzeka" T.Chmielewskiego
"dziecko Rosemary" R.Polańskiego
- nagrania muzyki
F.Chopina, S.Moniuszki
Piosenki E.Demarczyk. Cz.Niemena M.Grechuty J.Kaczmarskiego
- Inne teksty kultury popularne i aktualnie prezentowane w mediach
Klasa III (dwudziestolecie międzywojenne - literatury współczesnej).
Hasła programowe i syntezy literackie
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Katastrofizm kultury
Wątki żydowskie w kulturze
Sens awangardowy
Nowy romantyzm czasu wojny
Nowożytny mit bohaterski
Niezależna kultura
Wydarzenia artystyczne.Sztuka XX wieku:happening i performance
Od Konwieckiego po Harlequiny
Gusta i mody literackie
Turpizm w sztuce
Wstrząs estetyczne. Skandal artystyczny
Awangardowość sztuki: Boshch, Hasior, Kantor, Duda - Gracz, Mleczko
Kultura obrazkowa - komiksy
Postmodernizm w sztuce
Kamienny świat. Kultura i nauka
Od realizmu do magii. Literackie i filmowe prezentacje swata
W oparach absurdu. Destrukcja i chaos
Sacrum i Profanum
Parabola w literaturze i sztuce
Język propagandy. Nowomowa i Dełkot
Reklama. Czasopisma. Współczesny język prasowy
Literackie mity osobowe. Pisarz w roli idola
Młodzi gniewni. Kaskaderzy literatury. Mity I hity popkultury
Miłość w kulturze współczesnej
Kontekst kulturowy - odniesienie do fragmentów lub całości:
•
•
•
•
•
•
•
•
- Ekranizacje I adaptacje filmowe:
"Popiół i diament" A.Wajdy
"Kronika wypadków miłosnych" A.Wajdy
"Pożegnanie z Marią" F.Zylbera
"Krajobraz po bitwie" A.Wajdy
"Dolina Issy" T.Konwickiego
- kontynuacje I nawiązania
"Matka królów" J. Zaorskeigo
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
"Piknik pod wiszącą skałą" P.Weira
"Człowiek z żelaza" A.Wajdy
- twórcze poszukiwania współczesnego filmu
postmodernizm w kinie
- wybrany film A.Aalmodrowa, P.Greenawaya, D.Jarmana D.Lynkca, M.Ferreriego.
F.Felliniego,
- filmy biograficzne i dokumentalne związane z epoką
- inscenizacje dramatu S.Mrożka I T.Różewicza
- poezja śpiewana:J.Kaczmarski, S.Borys E.Stachura E.Demarczyk Cz. Niemen
- teksty piosenek rockowych aktualnie prezentowanych i zyskujących w mediach
- teksty publicystyczne, czasopisma kulturalne i literackie
- wiedeoklipy i reklamy
W ramach programu każdej klasy uczniowie stopniowo i systematycznie rozwijają
umiejętności krytycznego wypowiadania się na temat sztuki, ustnego I pisemnego jej
oceniania i recenzowania dostępnych dziś tekstów kultury. Służyć temu może prowadzony
przez uczniów dzienniczek - pamiętnik: "moje uczestnictwo w kulturze" (film, teatr, muzyka,
malarstwo, rzeźba, słowo pisane, happening itp. Co oglądałem, jak to czytałem, słuchałem jak oceniam?). Raz w miesiącu uczniowie mogą prezentować własne wybory i
zainteresowania. Będzie to okazja do przedstawienia swojej twórczości i szczególnych
uzdolnień. W toku lekcji dostępnych uczniom wykorzystywania adaptacji i ekranizacji lektur
pozwoli wykazać swoiste wartości dzieła literackiego i obrazu. Młodzież powinna wyciągnąć
wnioski na temat zubożenia bądź wzbogacenia odbioru tekstu pisanego w kontakcie z jego
odzwierciedleniem w filmie lub teatrze.
W programie 3-letniego liceum ogólnokształcącego wprowadzono nowy przedmiot wiedza o
kulturze. Stanowi to uzupełnienie treści programowych z j.polskiego, przede wszystkim
wprowadzenie uczniów w historie I teorie teatru, filmu, muzyki, malarstwa i rzeźby.
Niezależnie od haseł programowych realizowanych na lekcjach przewidziane są liczne
nawiązania do współczesnych wydarzeń kulturalnych i literackich, wycieczki do kina, teatru,
muzeów, spotkań z twórcami kultury.
Najzdolniejsi uczniowie mogą rozwijać swoje zainteresowania poprzez uczestnictwo w
warsztatach teatralnych czy filmowych.
Do treści teoretycznych dotyczących "korespondencji sztuk na lekcjach j. polskiego"
dołączyłam scenariusz lekcji który mogą wykorzystać poloniści na lekcjach j polskiego.
Scenariusz lekcji w klasie II
Muzyka i literatura Temat : " Muzyka jest ze wszystkich sztuk najbardziej
romanatyczna " (E.T Hoffmann) - o związkach muzyki i literatury
CELE: uczeń
•
•
•
dostrzega związki między muzyką a literaturą romantyczną.
Zna kompozytorów romantyzmu i ich główne dokonania,
Korzysta z literatury fachowej.
Bibliografia dla uczniów:
F. Claudon Encyklopedia romantyzmu. Warszawa 1992
B. Schaffer Dzieje muzyki. Warszawa 1983
TOK LEKCJI
1. Krótki wykład aktywny nauczyciela;
Główne tezy:
•
•
•
•
Pojawianie się w romantyzmie korespondencji sztuk, czyli zjawiska powinowactwa w
świadomości artystycznej różnych epok, wzajemnego oddziaływania "języków"
poszczególnych sztuk;
Nobilitacja kompozytora jako artysty i muzyki instrumentalnej (czystej) wśród innych
sztuk;
Romantyzm złotym wiekiem dla pieśni (syntezy poezji i muzyki); Franciszek
Schubert i Robert Schumann poetami i muzykami, William Blake, malarzem, poetą i
muzykiem
Stapianie się nie tylko muzyki z poezją ale także muzyki z malarstwem; Philip Otto
Runge napisał dialog o podobieństwie kolorów i dźwięków, bohater outworu Ernetsta
T. Hoffmana kupuje sobie szaty w kolorze cis-moll a kołnież w kolorze e-dur;
Efektem tych tendencji było pojawienie się frazeologizmów
Gama barw - barwa głosu
Tonacja barw - ciemny ton wiolonczeli
Symfonia barw - bogata paleta orkiestry
2. Wskazywania zjawisk w literaturze analogicznych do nowych tendencji w muzyce
romantycznej.
MUZYKA
LITERATURA
Wprowadzenie solistów, gra wirtuozów
_
Pianista - kompozytor
_
Kult geniuszy muzycznych
_
Szkoły narodowe
_
Utwory na cztery ręce
_
Kontra punkt
_
Nowe gatunki: poemat symfonicznych, opera _
Nokturn, ballada, fantazja, romans
_
Mazurek, polonez, rapsodie węgierskie
_
Improwizacja
_
Pojęcia i określenia pomocnicze: indywidualizm, literat kreatorom, utwór swobodną kreacją,
kult wieszczów, literatury narodowe, tematyka miłosna, przeplatanie się wątków, tematów w
obrębie utwory, gatunki synkretyczne, np. Powieść poetycka, dramat jako synteza rodzajów
literackich i synteza sztuk, nastrojowość, uczuciowość, nowe gatunki. Np. Ballada, awans
sztuki ludowej do rangi sztuki narodowej.
3. Próby odgadnięcia zainteresowań twórców muzyki poprzez analizę i porównanie tytułów
dzieł. W razie wątpliwości należy wyszukać informacje o treści dzieł:
Jezioro łabędzie P. Czajkowskiego
Król Elfów F. Schuberta
Boginki R. Wagnera
Tristan i Izolda R. Wagnera
Kniaź Igor A. Borodina
Borys Godunow M. Musorgskiego
Pierścień nibelunga R. Wagnera
Lohengrin R. Wagnera
Sformułowania pomocnicze:
Fantastyka, historyzm, konflikt świata mistycznego i zmysłowego, konfikt między
posłannictwem artysty a słabościią człowieka.
4. Przedstawienie przez uczniów syntetycznych informacji o dorobku twórczym Fryderyka
Chopina. Przypomnienie literackich śladów przyjaźni Chopina z Norwidem (fragment
Czarnych kwiatów, nekrolog po śmierci pianisty, wiersz - hołd Fortepian Chopina).
Zdanie długoterminowe: po przeczytaniu utworu Fortepian Chopina, próba ilustracji
poszczególnych części wiersza, fragmentami utworów muzycznych Chopina. Uzasadnienie
doboru tła muzycznego, przedstawienie w klasie efektów.