Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej a

– M B A
2/ 2 0 0 8–
Dr Renata Dyląg
Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego, Warszawa
[email protected]
Międzynarodowe Standardy
Sprawozdawczości Finansowej
a wartość godziwa
Wprowadzenie
Wszystkie przedsiębiorstwa, mające siedzibę
na terenach krajów Unii Europejskiej i notowane na jej regularnych rynkach giełdowych,
muszą sporządzać skonsolidowane sprawozdania finansowe zgodnie z międzynarodowymi standardami od 2005 roku. Przed 1
stycznia 2005 r. polskie spółki giełdowe miały
obowiązek wykazywania różnic między polskimi
zasadami rachunkowości (zawartymi w ustawie o rachunkowości i Krajowych Standardach
Rachunkowości) a międzynarodowymi standardami rachunkowości w zakresie przyjętych
zasad i metod rachunkowości oraz ujawnionych
danych. Obecnie obowiązujące prawo europejskie nakłada na spółki giełdowe obowiązek stosowania międzynarodowych standardów w ich
skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych
za okresy obrotowe rozpoczynające się 1 stycznia
2005 r. lub po tym dniu. Obowiązek ten wynika
z przepisów rozporządzenia nr 1606/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady UE z 19 lipca 2002
r. w sprawie stosowania międzynarodowych
standardów rachunkowości. Państwa członkowskie mają też możliwość rozszerzenia wymogu
stosowania międzynarodowych standardów na
inne podmioty. Wymagania te, w odniesieniu
do jednostkowych sprawozdań finansowych
tych spółek i sprawozdań finansowych spółek
niegiełdowych, zostały określone przez przedmiotowe regulacje każdego z krajów.
28
Celem wprowadzania międzynarodowych
standardów jest zapewnienie porównywalności
sprawozdań finansowych w skali światowej. W
praktyce stosowane są dwie nazwy określające
międzynarodowe standardy: Międzynarodowe
Standardy Rachunkowości (MSR) i Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF). Proces tworzenia MSR został
zapoczątkowany w latach 70. przez Komitet
Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASC), który wydawał Międzynarodowe
Standardy Rachunkowości MSR. W ciągu tego
okresu standardy ulegały wielu zmianom, zarówno jakościowym, jak i ilościowym. W 2001
r. powstała Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (IASB). Przejęła wszystkie
istniejące MSR (wraz z ich nazwami), natomiast
nowo powstałe standardy określa jako Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF). Pod pojęciem międzynarodowych
standardów rachunkowości należy zatem obecnie
rozumieć zarówno MSR, jak i MSSF.
Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSR/MSSF) wymagają lub
dopuszczają w wielu przypadkach możliwość dokonania wyceny składników aktywów i pasywów
według wartości godziwej. W związku z tym
problematyka wyceny według wartości godziwej
nabiera w ostatnich czasach ogromnego znaczenia. Z jednej strony wzrasta zakres obowiązku
– M B A
lub możliwości jej stosowania jako podstawy
wyceny elementów sprawozdania finansowego, z
drugiej zaś coraz częściej podkreśla się praktyczne ograniczenia i trudności, z jakimi spotykają
się jednostki w trakcie jej ustalania. Celem tego
artykułu jest wskazanie głównych obszarów zastosowania wyceny według wartości godziwej
oraz dokonanie analizy dopuszczalnych metod
i technik ustalania wartości godziwej ze wskazaniem na hierarchię ich zastosowań, zapewniającą
prawidłowość i rzetelność wycen wykorzystywanych w sprawozdawczości finansowej.
Wartość godziwa jako podstawa
wyceny zgodnie z MSR/MSSF
Wartość godziwa to kwota, za jaką na warunkach rynkowych składnik aktywów mógłby
zostać wymieniony, a zobowiązanie zaspokojone, między zainteresowanymi niepowiązanymi i
dobrze poinformowanymi stronami transakcji.
Takie określenie wartości godziwej zawarte
jest w wielu międzynarodowych standardach
rachunkowości (por. m.in.: MSR 2 „Zapasy”
§ 6, MSR 16 „Rzeczowe aktywa trwałe” § 6,
MSR 17 „Leasing” § 4, MSR 18 „Przychody”
§ 7 i inne). MSR/MSSF wymieniają ją wielokrotnie jako podstawę wyceny różnych pozycji
sprawozdań finansowych. Najbardziej rozległe
zastosowanie wartości godziwej jest zawarte w
MSSF 3 „Połączenie jednostek gospodarczych”,
który zaleca ustalanie wartości godziwej w
odniesieniu do niemal wszystkich pozycji w
trakcie rozliczania transakcji połączeń spółek.
Wśród innych obszarów zastosowania wartości
godziwej, jako obligatoryjnej lub fakultatywnej
podstawy wyceny, należy wymienić:
• MSSF 2 „Płatności dokonywane w oparciu
o akcje”.
Celem tego standardu jest wskazanie ujęcia
transakcji, w ramach których jednostka
2/ 2 0 0 8–
gospodarcza otrzymuje lub nabywa towary lub usługi albo jako zapłatę za własne
instrumenty kapitałowe, albo zaciągając
zobowiązania na kwoty oparte na cenie akcji
lub innych instrumentów kapitałowych tej
jednostki. Zgodnie z zapisami standardu
ujmowanie wszelkich transakcji płatności
opartych na akcjach musi się odbywać na
podstawie wyceny wartości godziwej. Towary lub usługi otrzymywane jako zapłata
za własne instrumenty kapitałowe danej
jednostki gospodarczej należy wyceniać
według wartości godziwej otrzymanych
towarów lub usług. Jeśli wartości godziwej
towarów lub usług nie można wiarygodnie
wycenić, należy ustalić wartość godziwą
przyznanych w zamian instrumentów
kapitałowych. Wartość godziwa przyznawanych instrumentów kapitałowych powinna
opierać się na cenach rynkowych, o ile
takie są dostępne, jak również uwzględniać
warunki, na których instrumenty zostały
przyznane. W przypadku braku cen rynkowych wartość godziwą należy przyjąć i
zastosować odpowiedni model oszacowania
ceny instrumentów kapitałowych na dzień
wyceny w transakcji zawartej na warunkach
rynkowych między dobrze poinformowanymi, zainteresowanymi stronami (por. m. in.:
MSSF 2 § 10, § 16-18, § 30, § 35-43);
• MSSF 5 „Aktywa trwałe przeznaczone do
zbycia i zaniechanie działalności”.
Standard określa zasady ujęcia aktywów
przeznaczonych do zbycia i zasad prezentacji
danych dotyczących zaniechanej działalności. Zastosowanie wartości godziwej w
tym standardzie dotyczy wyceny „aktywów
przeznaczonych do sprzedaży” lub „grup do
zbycia” w przypadku gdy jest ona niższa od
ich wartości bilansowej (MSSF 5 § 15).
29
– M B A
• MSR 16 „Rzeczowe aktywa trwałe”.
MSR 16 ustala zasady wyceny składników
rzeczowych aktywów trwałych. Wartość
godziwa jako podstawa wyceny jest wymieniana w tym standardzie głównie w
kontekście wyceny bilansowej. Wycena po
ujęciu początkowym może być bowiem
dokonywana na podstawie jednego z dwóch
modeli wyceny: modelu kosztowego, w
którym składnik aktywów ujmuje się w
bilansie w kwocie kosztu (ceny nabycia)
pomniejszonego o amortyzację i utratę
wartości lub modelu aktualizacji wyceny,
zgodnie z którym składnik aktywów ujmuje się w bilansie w kwocie wynikającej z
przeszacowania, będącej wartością godziwą
z dnia aktualizacji wyceny pomniejszona o
późniejszą amortyzację i utratę wartości
(MSR 16, § 31).
Również w przypadku nabycia rzeczowych
aktywów trwałych w drodze wymiany lub
częściowej wymiany w zamian za inną
pozycję rzeczowych aktywów trwałych lub
inny składnik aktywów cenę nabycia takiej
pozycji wycenia się w wartości godziwej
otrzymanego składnika aktywów, która
stanowi ekwiwalent wartości godziwej
składnika aktywów oddanego w ramach wymiany, skorygowanej o kwotę przekazanych
środków pieniężnych lub ekwiwalentów
środków pieniężnych (MSR 16, § 24).
• MSR 17 „Leasing”.
Standard określa właściwe zasady rachunkowości, które jednostki powinny stosować
w celu ujęcia skutków zawieranych umów
leasingu operacyjnego i finansowego w sprawozdaniu finansowym. Zastosowanie wartości godziwej w omawianym standardzie
dotyczy głównie wyceny i ujęcia leasingu
finansowego w bilansie leasingobiorcy, jako
30
2/ 2 0 0 8–
elementu aktywów i zobowiązań, w kwotach
równych wartości godziwej przedmiotu
leasingu, ustalonej na dzień rozpoczęcia
leasingu lub w kwotach równych wartości
bieżącej minimalnych opłat leasingowych,
jeżeli jest ona niższa od wartości godziwej
(MSR 17, § 20).
Drugim obszarem stosowania wartości
godziwej są zagadnienia związane z ujmowaniem sprzedaży i leasingu zwrotnego, które
generalnie wymagają ustalenia wartości
godziwych pozycji będących przedmiotem
tych umów (MSR 17, § 61-63).
• MSR 18 „Przychody”.
Standard 18 określa, że przychód z transakcji
i zdarzeń objętych jego zakresem należy wyceniać w wartości godziwej otrzymanego lub
należnego wynagrodzenia (MSR 18, § 9).
• MSR 19 „Świadczenia pracownicze”.
Określa zasady ujmowania i ujawniania informacji dla świadczeń pracowniczych, zarówno
bieżących, jak i emerytur; ubezpieczeń na
życie oraz świadczeń medycznych po ustaniu
zatrudnienia oraz innych długoterminowych
świadczeń pracowniczych (dodatkowy urlop
z tytułu stażu pracy, świadczenia inwalidzkie,
wynagrodzenia odroczone, długoterminowe
wypłaty z zysku i premie). Zastosowanie
wartości godziwej jako podstawy wyceny
w omawianym standardzie dotyczy przede
wszystkim programów emerytalnych o określonych świadczeniach. W przypadku tych
programów ujmuje się w bilansie pracodawcy
zobowiązanie stanowiące równowartość
netto: wartości bieżącej zobowiązania do
ustalonego świadczenia (jest to wartość bieżąca przewidywanych przyszłych płatności
wymaganych dla uregulowania zobowiązania wynikającego ze świadczenia pracy
przez pracownika w okresie bieżącym i za
– M B A
okresy ubiegłe); odroczonych zysków i strat
aktuarialnych oraz odroczonych kosztów
świadczenia pracy z ubiegłych okresów; a
także wartości godziwej aktywów programu świadczeń w dacie bilansowej (MSR 19,
§ 54).
• MSR 20 „Dotacje państwowe oraz ujawnianie informacji o pomocy państwa”.
Zgodnie ze standardem MSR 20 dotacje
udzielane w formie innej niż środki pieniężne
należy ujmować według wartości godziwej
(wycena w wartości nominalnej jest również
dopuszczalna – MSR 20, § 23).
• MSR 26 „Rachunkowość i sprawozdawczość
programów świadczeń emerytalnych”.
Standard ten określa zasady wyceny i ujawniania informacji dla sprawozdań finansowych programów świadczeń emerytalnych
(zarówno o określonych składkach, jak i
określonych świadczeniach). W odniesieniu
do programów określonych świadczeń konieczne jest stosowanie wartości godziwej
do wyceny inwestycji programu emerytalnego (MSR 26, § 32).
• MSR 38 „Wartości niematerialne i prawne”.
Wartości niematerialne i prawne można
wyceniać i prezentować według modelu
kosztowego lub, w pewnych przypadkach,
można zastosować model przeszacowania
W modelu kosztowym aktywa ujmuje się
według kosztów pomniejszonych o dotychczasowe umorzenie i ewentualne odpisy
tytułu utraty wartości. Natomiast jeżeli dla
danego składnika aktywów można ustalić
cenę stosowaną na aktywnym rynku, wówczas jednostka może wyceniać daną pozycję,
korzystając z modelu przeszacowania, w
którym składnik aktywów wykazuje się
w wartości przeszacowanej, czyli wartości
godziwej na dzień przeszacowania, pomniej-
2/ 2 0 0 8–
szonej o odpisy amortyzacyjne i odpisy z
tytułu utraty wartości po dacie przeszacowania (MSR 38, § 75).
Zgodnie z MSR 38 wartość godziwa jest
również podstawą wyceny składników wartości niematerialnych i prawnych nabytych
w wyniku połączenia spółek (MSR 38, § 3541).
• MSR 39 „Instrumenty finansowe – ujęcie
i wycena”.
MSR 39 wymaga ujmowania w bilansie
wszystkich aktywów i zobowiązań finansowych, włącznie z wszelkimi instrumentami
pochodnymi i niektórymi instrumentami
wbudowanymi. Podstawą wyceny początkowej tych instrumentów jest ich wartość
godziwa na dzień nabycia lub wystawienia
(MSR 39, § 43). Aktywa finansowe wyceniane według wartości godziwej przez
rachunek zysków i strat, w tym przeznaczone do obrotu celem osiągnięcia zysków
krótkoterminow ych oraz inne aktywa
finansowe tak zakwalifikowane przez jednostkę gospodarczą (tzw. „opcja wartości
godziwej”) oraz aktywa finansowe dostępne
do sprzedaży, wyceniane są na dzień bilansowy według wartości godziwej (o ile można
ją ustalić; w przeciwnym przypadku wycena
odbywa się po koszcie – MSR 39, § 46).
Wycena bilansowa według wartości godziwej stosowana jest również do zobowiązań
finansowych, takich jak: zobowiązania z
tytułu instrumentów pochodnych, zobowiązania utrzymywane jako przeznaczone
do obrotu (sprzedaż krótka) oraz wszelkie
zobowiązania wyznaczone przez jednostkę
gospodarczą przy ich emisji do wyceny
według wartości godziwej przez wynik finansowy (MSR 39, § 47; MSR 39, załącznik
A, § OS69-OS82).
31
– M B A
• MSR 40 „Nieruchomości inwestycyjne”.
Standard MSR 40 pozwala jednostce gospodarczej na dokonanie wyboru między wyceną
nieruchomości inwestycyjnych według modelu wartości godziwej lub modelu opartego
na koszcie nabycia. Zgodnie z modelem
wartości godziwej nieruchomość inwestycyjną wycenia się według wartości godziwej,
a wahania wartości godziwej wykazuje się w
rachunku zysków i strat (MSR 40, § 32A oraz
33-35). Również wybór modelu opartego na
koszcie nabycia wymaga ujawnienia informacji o wartości godziwej nieruchomości
inwestycyjnej (MSR 40, § 79).
• MSR 41 „Rolnictwo”.
Zgodnie z MSR 41 wszystkie aktywa biologiczne (czyli żywe rośliny i zwierzęta, które
występują w procesie prowadzenia działalności rolniczej), jak również produkty rolnicze
należy w większości przypadków wyceniać
według wartości godziwej, pomniejszonej o
przewidywane koszty związane z ich sprzedażą na każdy dzień bilansowy (MSR 41, § 1213). Cena rynkowa notowana na aktywnym
rynku na ogół przedstawia najlepszy miernik
wartości godziwej składnika aktywów biologicznych lub produktów rolnych (MSR
41, § 17). W przypadku niewystępowania
aktywnego rynku na daną pozycję, MSR 41
przedstawia wskazówki dotyczące sposobu
wyboru innej podstawy wyceny (MSR 41,
§ 18).
Metody i techniki ustalania wartości
godziwej w świetle wybranych MSR/
MSS. Próba hierarchizacji rozwiązań
Z definicji wartości godziwej wynika, że w
wielu przypadkach jest to kategoria abstrakcyjna, wynikająca z predykcji transakcji hipotetycznych możliwych do realizacji w warunkach
32
2/ 2 0 0 8–
rynkowych. Oznacza to, że wartość godziwa,
jako kategoria stosowana do wyceny składników
aktywów i pasywów, obok wielu korzyści płynących z jej stosowania generuje również różne problemy związane głównie z jej rzetelnym
ustaleniem i wiarygodną interpretacją. Zarówno
standardy, jak i ustawa o rachunkowości nie
wskazują ogólnej hierarchii metod i technik,
które należy stosować dla wyceny wartości godziwej w poszczególnych przypadkach.
Standard MSSF 3 określa między innymi, że
dla potrzeb przypisywania kosztu połączenia
jednostka przejmująca powinna jako wartość
godziwą przyjąć następujące wartości (MSSF
3, załącznik B, punkt B16):
• w odniesieniu do instrumentów finansowych znajdujących się w obrocie na aktywnym rynku – bieżące ceny rynkowe;
• w odniesieniu do instrumentów finansowych
nieznajdujących się w obrocie na aktywnym
rynku – wartości szacunkowe, uwzględniające takie czynniki jak wskaźniki cena-zysk,
stopy dywidend oraz przewidywane stopy
wzrostu porównywalnych instrumentów
jednostek o zbliżonej charakterystyce;
• w odniesieniu do należności, korzystnych
umów i innych możliwych do zidentyfikowania aktywów – należy zastosować
wartość bieżącą należnych kwot, ustaloną
przy zastosowaniu odpowiednich bieżących
stóp procentowych, pomniejszoną w razie
potrzeby o odpisy z tytułu nieściągalności
oraz koszty windykacji. Nie ma jednak
obowiązku dyskontowania tych wielkości,
gdy różnica między kwotami nominalnymi
a zdyskontowanymi nie jest istotna;
• w odniesieniu do zapasów wyrobów gotowych i towarów – ceny sprzedaży pomniejszone o sumę kosztów zbycia oraz
– M B A
uzasadnionej marży zysku z tytułu działań
sprzedażowych jednostki przejmującej, na
podstawie zysku na zbliżonych wyrobach
gotowych i towarach;
• w odniesieniu do zapasów produktów w
toku – ceny sprzedaży wyrobów gotowych,
pomniejszone o sumę pozostałych do poniesienia kosztów wytworzenia, kosztów zbycia
oraz zasadnej marży zysku z tytułu działań
produkcyjnych i sprzedażowych, na podstawie
zysku na zbliżonych wyrobach gotowych;
• w odniesieniu do surowców – bieżące koszty
odtworzenia;
• w odniesieniu do gruntów i budynków
– ceny rynkowe;
• w odniesieniu do maszyn i urządzeń – ceny
rynkowe, ustalone zwykle w drodze wyceny.
W razie braku rynkowych wyznaczników
wartości godziwej z uwagi na specjalistyczny
charakter danej maszyny lub urządzenia oraz
rzadkie występowanie transakcji sprzedaży
ich dotyczących (z wyjątkiem sprzedaży jako
części kontynuowanej działalności) jednostka przejmująca powinna oszacować wartość
godziwą za pomocą metod dochodowych
lub kosztowych;
• w odniesieniu do wartości niematerialnych
– wartość godziwą należy ustalić przez odwołanie się do aktywnego rynku, zdefiniowanego w MSR 38 „Wartości niematerialne”,
a w przypadku jego braku, wykorzystując
podstawę, która odzwierciedla kwoty, jakie
jednostka przejmująca musiałaby zapłacić
za dane wartości niematerialne w ramach
zawartej na warunkach rynkowych transakcji między dobrze poinformowanymi,
zainteresowanymi stronami, opierając się na
najlepszych dostępnych informacjach;
• w odniesieniu do aktywów lub zobowiązań
netto z tytułu świadczeń pracowniczych w
2/ 2 0 0 8–
ramach programów określonych świadczeń
– wartość bieżąca zobowiązania z tytułu określonych świadczeń, pomniejszona o wartość
godziwą wszelkich aktywów programu;
• w odniesieniu do aktywów i zobowiązań
podatkowych – kwota korzyści podatkowych
powstałych z tytułu strat podatkowych lub
podatku przypadającego do zapłacenia od wyniku finansowego zgodnie z MSR 12 „Podatek
dochodowy”, ocenianych z punktu widzenia
połączonej jednostki. Podatkowy składnik
aktywów lub zobowiązanie podatkowe ustala
się po uwzględnieniu skutków podatkowych
przeszacowania możliwych do zidentyfikowania aktywów, zobowiązań i zobowiązań
warunkowych do poziomu wartości godziwej
oraz nie dyskontuje się go;
• w odniesieniu do zobowiązań z tytułu dostaw
i usług, zobowiązań wekslowych, zobowiązań
długoterminowych, innych zobowiązań,
rozliczeń międzyokresowych biernych oraz
innych roszczeń przypadających do uregulowania – wartość bieżąca kwot przypadających
do zapłaty w celu uregulowania zobowiązań,
ustalona przy zastosowaniu odpowiednich
bieżących stóp procentowych (dyskontowanie nie jest konieczne, gdy różnica między
kwotami nominalnymi a zdyskontowanymi
nie jest istotna);
• w odniesieniu do umów rodzących obciążenia oraz innych możliwych do zidentyfikowania zobowiązań jednostki przejmowanej
– wartość bieżąca kwot przypadających do
zapłaty w celu wywiązania się ze zobowiązań, ustaloną przy zastosowaniu odpowiednich bieżących stóp procentowych;
• w odniesieniu do zobowiązań warunkowych
jednostki przejmowanej – kwoty, jakimi osoba trzecia obciążyłaby ją z tytułu wzięcia ich
na siebie. Kwota taka odzwierciedla wszel33
– M B A
kie przewidywania dotyczące możliwych
przepływów środków pieniężnych, a nie
pojedynczą, najbardziej prawdopodobną lub
przewidywaną maksymalną lub minimalną
kwotę przepływów środków pieniężnych.
Zgodnie z MSSF 3, punkt 27 „... opublikowana na dzień wymiany cena notowanego
instrumentu kapitałowego stanowi najlepszy
wyznacznik wartości godziwej instrumentu
i jej właśnie się używa, z wyjątkiem rzadkich
sytuacji, gdy postępuje się inaczej. Inne dowody i metody wyceny rozważa się tylko w tych
rzadkich sytuacjach, gdy jednostka przejmująca
może wykazać, że opublikowana na dzień wymiany cena stanowi niewiarygodny wyznacznik
wartości godziwej, a inne dowody i metody
wyceny dostarczają bardziej wiarygodnej miary
wartości godziwej instrumentu kapitałowego.
Opublikowana na dzień wymiany cena stanowi
niewiarygodny wyznacznik wartości godziwej
tylko wówczas, gdy wywarła na nią wpływ
płytkość rynku. Jeżeli opublikowana na dzień
wymiany cena stanowi niewiarygodny wyznacznik wartości godziwej lub jeżeli nie istnieje
opublikowana cena instrumentów kapitałowych
wyemitowanych przez jednostkę przejmującą,
wartość godziwą tych instrumentów można na
przykład oszacować, opierając się na ich udziale
procentowym w wartości godziwej jednostki
przejmującej albo ich udziale procentowym w
wartości godziwej jednostki przejmowanej, w
zależności od tego, który z tych sposobów jest
bardziej oczywisty. Wartość godziwa na dzień
wymiany aktywów pieniężnych wydanych zamiast instrumentów kapitałowych właścicielom
jednostki przejmowanej może również stanowić
wyznacznik łącznej wartości godziwej przekazanej przez jednostkę przejmującą w zamian
za kontrolę nad jednostką przejmowaną. W
34
2/ 2 0 0 8–
każdym wypadku rozważyć należy wszystkie
aspekty połączenia, w tym znaczące czynniki
wpływające na negocjacje...”.
Zagadnienia dotyczące szacowania wartości
godziwej zawarte są również na przykład w
MSR 39 „Instrumenty finansowe- ujmowanie i wycena”. Zgodnie z § 43-49 do wyceny
aktywów i zobowiązań finansowych w wielu
przypadkach należy zastosować ich wartość
godziwą. Natomiast w załączniku A do tego
standardu (§ 43-70) szczegółowo zostały
określone metody i techniki ustalania wartości
godziwej dla danej pozycji.
MSR 40 „Nieruchomości inwestycyjne”
określa, że jednostka do wyceny nieruchomości inwestycyjnej po początkowym ujęciu
może zastosować model wyceny według wartości godziwej, co oznacza, że będzie ona zobligowana ustalić wartość godziwą dla niemal
wszystkich nieruchomości inwestycyjnych. W
paragrafach 33-53 zawarto szczegółowy opis
metod, technik i parametrów szacowania tej
wartości. Zgodnie z tym najlepszą podstawą
ustalenia wartości godziwej dla nieruchomości inwestycyjnej są pochodzące z aktywnego
rynku aktualne ceny rynkowe podobnych nieruchomości inwestycyjnych, które są podobnie
zlokalizowane, znajdują w takim samym stanie, są leasingowane na podobnych zasadach
lub też służą podobnym celom określonym w
innych umowach. Przy braku aktualnych cen
pochodzących z aktywnego rynku jednostka
powinna wziąć pod uwagę informacje z różnych źródeł, takich jak: aktualne ceny występujące na aktywnym rynku nieruchomości o
innym charakterze, będących w innym stanie
i inaczej zlokalizowanych, niedawne ceny z
mniej aktywnego rynku (po skorygowaniu ich
– M B A
o wszelkie zmiany warunków ekonomicznych,
które nastąpiły od czasu przeprowadzenia
analizowanych transakcji zawartych w tych
cenach) oraz projekcje zdyskontowanego przepływu środków pieniężnych, oparte na wiarygodnych szacunkach przyszłych przepływów
środków pieniężnych.
Na podstawie analizy poszczególnych standardów międzynarodowych, przede wszystkim
MSSF 3, ale również MSR 39 i MSR 40, można
podjąć próbę hierarchizacji zasad postępowania przy ustalaniu ceny, przy której działające
bez przymusu i należycie poinformowane
strony mogłyby zgodzić się na transakcję wymiany:
• Jeżeli na aktywnym rynku można obserwować ceny rynkowe na daną pozycję na dzień
wyceny, to one właśnie stanowią wartość
godziwą. Przykładem pozycji wycenianych
według notowań aktywnego rynku są akcje
spółek giełdowych.
• W przypadku, kiedy obserwacja ceny rynkowej na dzień wyceny nie jest możliwa,
podstawą wyceny wartości godziwej są ceny
rynkowe z ostatnio przeprowadzonych transakcji. Wadą tej metody jest to, że ostatnia
transakcja może mieć miejsce na tyle dawno,
że nie stanowi właściwej podstawy wyceny
godziwej. Należy ocenić, czy upływ czasu
między ostatnią transakcją a datą dokonywania wyceny godziwej jest na tyle nieistotny, że
nie wpłynął znacząco na zmianę warunków
ekonomicznych, i tym samym, czy cena z
ostatniej transakcji jest ciągle odpowiednim
punktem odniesienia dla dokonywania wyceny według wartości godziwej.
• W przypadku braku aktywnego rynku na
dany składnik aktywów lub pasywów wartość godziwa jest szacowana na podstawie
2/ 2 0 0 8–
ceny z transakcji rynkowych dotyczących
podobnych pozycji; przy tym podejściu
istotne jest, aby właściwie dopasować pozycje wyceniane do wzorca.
• Jeżeli ustalenie odpowiednich cen rynkowych nie jest możliwe, należy zastosować
inne techniki pozwalające na wiarygodne
oszacowanie wartości r ynkowej, czyli
metody dochodowe lub kosztowe. Wśród
metod dochodowych najczęściej stosowana
jest metoda szacowania przyszłych zdyskontowanych przepływów pieniężnych, które
można przyporządkować do wycenianego
składnika pasywów lub aktywów. Jako
przykład ogólnie rzadko stosowanych metod
kosztowych można wskazać zamortyzowany
koszt odtworzenia dla danej pozycji.
Analiza metod i technik ustalania wartości
godziwej określonych w różnych międzynarodowych standardach rachunkowości wskazuje,
że nie w każdym przypadku możliwe są wszystkie podejścia do ustalenia wartości godziwej;
często standardy wskazują na jedną technikę
w danej sytuacji. Jednak w przypadkach, w
których zalecane są różne techniki, zawsze
wymieniane są one zgodnie z hierarchią określoną powyżej.
Wyszczególnione metody i techniki określania wartości godziwej w różnym stopniu
są obarczone subiektywizmem, co powoduje,
że stopień wiarygodności tych wycen nie jest
taki sam. Najwyższy poziom subiektywizmu
przy wycenie dotyczy metod dochodowych
i kosztowych, dlatego wiarygodność takich
wycen w stosunku do tych opartych na parametrach rynkowych jest niższa. Warto jednak
podkreślić, że zarówno przedstawione metody
i techniki szacowania wartości godziwej, jak
35
– M B A
i wynikające z ich stosowania znaczące parametry wyceny powinny być odpowiednio
udokumentowane, gdyż przyjęcie modelu
wartości godziwej nie stanowi odstępstwa od
stosowania innych zasad rachunkowości, w
tym zasady sprawdzalności danych zawartych
w sprawozdaniu finansowym.
Podsumowanie
Przegląd zasad wyceny wynikających z rozwiązań zawartych w MSR/MSSF wskazuje,
że możliwość lub obowiązek wyceny według
wartości godziwej dotyczy niemal wszystkich
pozycji bilansowych. Najbardziej rozległa implementacja zasad wyceny według wartości
godziwej dotyczy jednak transakcji związanych z połączeniami spółek. Problematyka
wyceny według wartości godziwej nabiera
więc w ostatnich czasach ogromnego znaczenia. Z jednej strony wzrasta zakres obowiązku
lub możliwości jej stosowania jako podstawy
wyceny elementów sprawozdania finansowego, z drugiej zaś coraz częściej podkreśla się
praktyczne ograniczenia i trudności, z jakimi
spotykają się jednostki w trakcie jej ustalania.
Pojawia się coraz więcej przypadków, kiedy
jednostka nie może dokonać szacunku wartości godziwej, który byłby wystarczająco wiarygodny i sprawdzalny, jak również wzrasta liczba
sytuacji, w których ustalenie wartości godziwej
przekracza kompetencje odpowiednich pracowników jednostki i wymaga zatrudnienia
specjalistów. Analiza metod i technik ustalania wartości godziwej wskazuje, że w różnym
stopniu są one obarczone subiektywizmem,
co powoduje, że stopień wiarygodności tych
wycen nie jest taki sam.
Dodatkowo w literaturze przedmiotu podkreśla się inne negatywne konsekwencje po36
2/ 2 0 0 8–
wszechnego stosowania wartości godziwej, jak
na przykład niestabilność informacji zawartej
w sprawozdaniach finansowych, co w konsekwencji utrudnia interpretację sprawozdań
przez ich użytkowników (Enria 2004, Barth
2004). Dlatego coraz częściej podejmowane
są dyskusje dotyczące zasadności i zakresu
stosowania wartości godziwej (por. Measurement Bases for Financial Accounting. Measurement on Initial Recognition 2005, Haldeman
2006,) jak również próby stworzenia nowego
standardu, w którym zawarta zostałaby precyzyjna definicja wartości godziwej oraz zbiór
uniwersalnych wytycznych określających techniki jej ustalania w konkretnych przypadkach,
tak aby rzetelność i wiarygodność danych
prezentowanych w sprawozdaniu finansowym nie wzbudzała kontrowersji i trudności
interpretacyjnych (Fair Value Measurements,
część 1: Invitation to Comment and relevant
IFRS guidance i część 2: SFAS 157 Fair Value
Measurements, 2006).
Bibliografia
Barth, M. (2004) Fair Values and Financial Statement Volatility, in: Market Discipline: The Cross-Country and Cross-Industry Evidence, Tsatsaronis, K. (ed.), MIT Press.
Fair Value Accounting and Financial Stability (2004) Enria,
A. (ed.) Occasional Paper Series, No. 13, European Central
Bank.
International Accounting Standards Board (2006) Fair Value
Measurements, part 1: Invitation to Comment and relevant
IFRS guidance; part 2: SFAS 157 Fair Value Measurements,
Discussion Paper.
Haldeman, R.G., (2006) Fact, Fiction, and Fair Value Accounting at Enron, The CPA, Journal online.
Kodeks spółek handlowych, Dz. U. z 2000 r. Nr 94, poz. 1037;
Dz. U. z 2001 r. Nr 102, poz. 1117; Dz. U. z 2003 r. Nr 49,
poz. 408; Nr 229, poz. 2276.
Canadian Accounting Standards Board (2005) Measurement
Bases for Financial Accounting. Measurement on Initial Recognition, Discussion Paper.
Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej
(2004) tom I i II, tłumaczenie SKwP, Warszawa.
Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. (Dz.U. z
2002 r. Nr 76, poz. 694 z późn. zm.).