Propaganda na medalach Wazów

Transkrypt

Kw ar tal nik SN P ISSN 1231- 143 • nakład 2900 e gz.
4
14,00 zł
5,00 €
87/2014
VAT 5%
Propaganda na medalach Wazów
Aktualne ceny monet polskich
PRZEGLĄD NUMIZMATYCZNY
2
PN 4/2014
PN 4/2014
1
2
PN 4/2014
PN 4/2014
Od Redakcji
Spis treści:
Oddając do rąk Państwa ostatni czwarty numer Przeglądu Numizmatycznego pozwalamy
sobie złożyć życzenia Miłych spokojnych i wesołych Świąt Bożego Narodzenia. Życzymy też, jako
redakcja, wszelkiej pomyślności i wielu numizmatycznych atrakcji w roku 2015.
Mamy nadzieję, że tak jak przez 21 lat, będą nam Państwo nadal wiernie towarzyszyć. W tym
numerze proponujemy naszym Czytelnikom kilka szerszych artykułów przybliżających propagandę dworu Wazów na medalach królewskich. W wieku XVII w Polsce pracowało wielu wybitnych
medalierów, takich jak Rudolf Lechman, Sebastian Dadler, Höhnowie ojciec i syn, Hanusz Trylner,
czy Hans Rieger. Panowanie Zygmunta III, Władysława IV i Jana Kazimierza pozostawiło po sobie wiele medali, będących wybitnymi dziełami sztuki medalierskiej. Wyobrażono na nich wiele
symbolicznych i propagandowych przesłań, emblematów, które odsłaniają nam dzisiaj sposób
myślenia i narracji politycznej dworu polskiego. Był to okres blisko 30. letniej konfrontacji katolików i protestantów w Europie. Polska, co prawda, trzymała się od tej wojny z daleka, ale prądy
i dyskusje religijne widoczne są także w sztuce Wazów, przede wszystkim na ich medalach.
Podejmujemy też temat opisujący podstawy metodologiczne wielu nauk historycznych, z którymi spotykamy się opisując monety, medale czy żetony. Artykuł ten pokazuje, jak wiele numizmatyka zawdzięcza różnym naukom historycznym i jak często one same korzystają z warsztatu
numizmatyka.
Dopełniamy też cykl artykułów ukazujących monety wydawane przez różne kraje w związku
z podróżami Jana Pawła II. Temat ten, nie stracił nic na swojej atrakcyjności. Nadal też emitenci
monet chętnie do tematyki papieskich podróży powracają. I nadal temat ten interesuje wielu
współczesnych kolekcjonerów. W 4. numerze PN publikujemy, jak zwykle noty kolekcjonerskie
przedstawiające wcześniej nie opisane monety. Cieszy nas, że nasi Czytelnicy, dzięki tematycznym publikacjom czy zamieszczanym katalogom, uzupełniają temat, nadsyłając na zdjęcia i opisy
nieznanych monet z własnych zbiorów.
Życzymy zatem wielu przyjemnych chwil z Przeglądem Numizmatycznym w tym i następnym
roku.
dr Jarosław Dutkowski
Funkcje propagandowe medali Wazowskich. Przegląd wybranych przykładów
sztuki medalierskiej pochodzących z lat
1587-1631 ............................................ 5
Katalog monet .....................................14
Cennik monet kolekcjonerskich ............ 23
Rzeczoznawcy SNP .............................. 38
Ikonografia serii monet
„JOHN PAUL II – PAPAL VISITS” ............ 39
Artefakty kalkulologiczne
jako źródła poznania historycznego ..... 45
Złote reńskie na gdańskich ulicach ....... 49
Monety Expo Warsaw
– trzecia edycja i znowu sukces! ......... 53
Trzy triumfy Pompejusza
w ikonografii monetarnej..................... 55
Grosz z 1624 roku z błędem
w tytulaturze....................................... 56
Związki pomiędzy gliptyką
a numizmatyką – wprowadzenie
ZMIANA ADRESU!!!
do zagadnienia ................................... 57
Nieznany portugał koronny
z 1587 roku ......................................... 59
80-831 Gdańsk, ul. Piwna 1/2, pok. 503
Prenumeratę można opłacić indy widualnie i zbiorowo
rozpoczynając od dowolnie wybranego numeru, na dowolny okres.
Zamawiając prenumeratę indywidualną proszę podać swój numer PESEL.
Cena jednego egzemplarza (z wysyłką) wynosi 14 zł.
Wpłata (z zaznaczeniem: „prenumerata na rok”) na konto:
INVEST BANK 45 1680 1277 0000 3000 0967 2033.
Opłata za prenumeratę zagraniczną stanowi wielokrotność kwoty 4,5 EURO.
(Nie będą wysyłane za granicę egzemplarze opłacone w/g stawki krajowej).
Wydawca:
Stowarzyszenie Numizmatyków
Profesjonalnych
Pod redakcją
Spis reklam & ogłoszeń:
Podlaski Gabinet Numizmatyczny Marek Melcer ....... II
Leuchtturm ............................................................ III
Antykwariat Numizmatyczny (Warszawa) ................IV
Sklep Numizmatyczny GGN .....................................1
Fritz Rudolf Künker ..................................................2
Dr Busso Peus (Frankfurt M.) ...................................4
Hirsch Münzenhandlung .........................................4
Gabinet numizmatyczny Z. Bogdanowicza ...............4
www.Monety111.pl .............................................52
Monety Expo Warsaw ...........................................52
Pomorski Gabinet Numizmatyczny .........................52
Emporium Hamburg Numismatics .........................54
Hobbista - sklep kolekcjonerski ..............................55
Grzegorz Marzec Firma Filatelistyczna ....................58
www.interkolekcjoner.pl/katalogi ...........................60
Monety Świata .....................................................61
GGN ....................................................................62
Arkadia – sklep numizmatyczny Katowice ..............63
Warszawski Dom Aukcyjny....................................63
www.uncja-srebra.pl ............................................63
Sklep Numizmatyczny GGN ...................................64
Jarosława Dutkowskiego
Adres redakcji
80-831 Gdańsk,
ul. Piwna 1/2, pok. 503
tel. (58) 320-78-99
Rada Programowa
Adam Suchanek
dr Jarosław Dutkowski
Robert Buczak
Sergiusz Stube
Marek Melcer
PN 4/2014
3
Münzenhandlung
GERHARD HIRSCH NACHF.
Promenadeplatz 10/II - 80333 München
Tel.: +49-89-292150, Fax.: +49-89-2283675
E-mail: [email protected]
WYCENIA I KUPUJE
monety i medale • stare srebra • wyroby
z cyny • starodruki • szkło i porcelanę
• stylowe meble
Münzen - Medaillen - Numismatische Literatur
Antike Kleinkunst
Ankauf - Verkauf - Kundenbetreuung
Najstarszy sklep numizmatyczny w Gdańsku
Gdańsk, ul. Szeroka 119/120
(wejście od Świętojańskiej)
poniedziałek-piątek 10.00-18.00
sobota 10.00-13.00
tel. (58) 301 46 95
tel. (58) 305 22 15
[email protected]
4
PN 4/2014
Jährlich mehrere Auktionen
Mitglied im Verband der Deutschen Münzenhändler e.V., der Association
Internationale des Numismates Professionnels (AINP), der Österreichischen
und der Schweizerischen Numismatischen Gesellschaft
und der American Numismatic Society
Funkcje propagandowe medali Wazowskich
Przegląd wybranych przykładów sztuki
medalierskiej pochodzących z lat 1587-1631
Jak przekonuje rozliczne funkcje propagandowe jakie spełniać miały
medale zamawiane z inicjatywy dworu królewskiego możemy zredukować do jednego podstawowego celu jakim było dążenie do gloryfikacji
aktualnie panującego monarchy i jego najbliższej rodziny. Królewskie
ambicje w zakresie medalierstwa nie były odosobnione należy je uznać
bowiem za typowe dla europejskiej kultury doby absolutyzmu podobnie z resztą jak w przypadku innych dziedzin działalności artystycznej
nadzorowanej przez dwór, które również miały ściśle określone cele propagandowe, i z których realizacji ich twórcy byli rozliczani. W dalszej kolejności opisuje szereg czynników decydujących o jego skuteczności, sile
perswazji w końcu zaś stopniu oddziaływania na otoczenie oraz omawia
szczegółowo model rutynowego działania propagandowego. W skład
tego modelu wchodzi nadawca – odbiorca – kontekst – przekaz – środek
przekazu – kod. Ostatnią część pracy poświęca problemowi aktualności
i aktualizacji przekazu obecnego na krążku medalierskim. Powyższe pojęcia zaproponowane po raz pierwszy przez Władysława Tomkiewicza
w odniesieniu do malarstwa końca XVI i XVII wieku zostały z czasem
rozszerzone także i na pozostałe dziedziny sztuki. W podsumowaniu autor przekonuje, iż lata królewskich wysiłków realizowanych dzięki starannie przygotowanym i zaplanowanym krótkotrwałym akcją i trwającym
znacznie dłużej kampanią propagandowym skierowanym do szerokich
mas społecznych przyniosły korzyści choć zapewne nie zawsze wymierne i pokrywające się z oczekiwaniami dysponenta. Przeciętny odbiorca
doby wazowskiej nie miał zaś większych problemów z przyswojeniem
podstawowych treści propagandowych zawartych zarówno w przekazie
konkretnego medalu okolicznościowego jak również i innych artefaktów
zamawianych przez dwór a następnie rozpowszechnianych wśród szerokiej publiczności.
Fakt pojawienia się w XVI i XVII wieku medali emitowanych z inicjatywy osób prywatnych należy wiązać ze zjawiskiem wzmożonego
zainteresowania sztuką rozumianą jako środek realizacji własnych partykularnych interesów oraz zaspokojenia osobistych potrzeb reprezentacji wynikających z piastowanych funkcji czy pozycji społecznej. Kończąca się epoka renesansu, która przyniosła zmiany w dotychczasowym
sposobie postrzegania świata i człowieka przyczyniła się też w sposób
istotny do rozwoju nauk humanistycznych. Zainteresowanie przeszłością
i dotychczasowym dorobkiem artystycznym starożytności, zaowocowało
tworzeniem bogatych kolekcji dzieł sztuki, które już od XV wieku gromadzone były w tzw. wuderkamerach (gabinetach osobliwości). Prócz niezwykle cennych z punktu widzenia historyka sztuki obiektów we wspomnianych gabinetach znajdowały się również różnego rodzaju kurioza
i osobliwości. Dla nowożytnego zbieracza najważniejszym kryterium
decydującym o włączeniu do kolekcji była bowiem unikalność i niepowtarzalność danego przedmiotu. Flamandzki znawca sztuki i kolekcjoner Hurbert Goltz, podczas podróży odbytej w pierwszej połowie XVI
wieku po krajach Europy Zachodniej i Południowej (do Niemiec, Austrii,
Szwajcarii, Francji, Włoszech i Niderlandów) doliczył się ponad tysiąca
podobnych instytucji.1 Zbiory wunderkamer z czasem sprzedawane państwu bądź udostępniane szerszej publiczności stały się zaczątkiem nowożytnych muzeów. W interesującym nas okresie większość dzieł sztuki
znajdujących się w rękach prywatnych stała się przedmiotem głębokich
studiów nad ich przeszłością, pochodzeniem, funkcjami inicjowanych
i prowadzonych przez właścicieli-pasjonatów. Wtedy również zapewne
pojawiła się naturalna potrzeba utrwalenia własnego wizerunku na wzór
1
Napolitano 2010, s. 55–94.
dawnych przedstawień postaci ludzkiej często jeszcze o prominencji antycznej znajdujących się m.in. na awersach starożytnych medali.
Funkcje propagandowe medali Wazowskich
Rozliczne funkcje propagandowe jakie spełniać miały medale zamawiane z inicjatywy dworu królewskiego możemy zredukować do jednego
podstawowego celu jakim było dążenie do gloryfikacji aktualnie panującego monarchy i jego najbliższej rodziny. Królewskie ambicje w zakresie medalierstwa nie były odosobnione należy je uznać bowiem za
typowe dla europejskiej kultury doby absolutyzmu podobnie z resztą
jak w przypadku innych dziedzin działalności artystycznej nadzorowanej
przez dwór, które również miały ściśle określone cele propagandowe,
i z których realizacji ich twórcy byli rozliczani. W przypadku nowożytnej Rzeczypospolitej znaczenie sztuki jako środka oddziaływania na
szeroką publikę było większe niż w innych europejskich monarchiach
gdyż możliwości monarchy np. na polu polityki krajowej i zagranicznej były znacznie ograniczone wetem szlacheckim. Korzystając
z możliwości zamawiania artefaktów o ściśle określonej tematyce
mógł więc monarcha osiągać cele, których realizacja w innych okolicznościach byłaby niemożliwa lub bardzo trudna do osiągnięcia. Ogół
szlachty i magnaterii świadomy był jednak możliwych negatywnych
skutków mecenatu artystycznego Wazów, stąd krytyka królewskich
poczynań na polu sztuki obecna była zwłaszcza w licznych pamfletach
i utworach politycznych, których produkcja w przeciwieństwie do
medalierstwa nie wymagała z reguły wielkich nakładów finansowych.2 Do najczęstszych zarzutów, które padały pod adresem królewskim należy zaliczyć oskarżenia dotyczące prób wprowadzenia
w Rzeczypospolitej rządów absolutystycznych
Sama definicja „absolutum dominium” w ujęciu szlacheckim oznaczała „…jednego władza, jednego rozkazywanie, jednego panowanie, mające w sobie tę naturę, że ten jeden chce takiego posłuszeństwa po wszystkich,
aby czynili wolą jego, zniewoleniem swoim, aby pod nim nie był wolnym nikt
w swym i sam w sobie nie wolnym: wziąć mu wszystko wolno, kiedy chce
i komu chce, i rozkazywać, co chce, sumienia, sławy i zdrowia swego uchylić,
kiedy chce i kiedy każe”3.
Wraz z narastaniem tendencji absolutystycznych zmieniają
się również dotychczasowe poglądy dotyczące miejsca i znaczenia urzędu królewskiego w nowożytnej hierarchii społecznej. Stopniowo na skutek głębokiej laicyzacji myśli prawnej i politycznej
w XVI i XVII wieku, znacznym modyfikacją ulega funkcjonująca z powodzeniem przez cały okres średniowiecza znana paralela Bóg – monarcha. I tak o ile wcześniej aktualnie panujący był postrzegany jedynie
jako „narzędzie” w ręku Boga tak teraz zwiększa się znacznie zakres jego
prerogatyw, on sam staje się natomiast „bogiem” dla spraw ziemskich.4
Powyższe okoliczności sprzyjają niewątpliwie podkreśleniu legalności
rządów królewskich czy cesarskich a także umocnieniu niezbywalnego
prawa do sprawowania niczym nieograniczonej władzy nad poddanymi.
W dalszym cią gu nie zmienia się jednak charakter samej monarchii,
która nadal pozostaje „monarchią z bożej łaski”. Wraz z gruntownym
2
Czubek 1900, s. 20, 23, 25, 291.
3
Ibidem, s. 409.
4
Zachwianie dotychczasowego porządku rzeczy spowodowane gwałtownymi zmianami w postrzeganiu władzy zwierzchniej umożliwiło równocześnie niektórym monarchom za pośrednictwem propagandy kształtowanie nowych relacji pomiędzy nimi samymi a poddanymi, w których
pierwiastek boski zostaje zastąpiony ludzkim, por. Mączak 2002.
PN 4/2014
5
przewartościowaniem dotychczasowego sposobu postrzegania świata i reguł nim rządzących koniecznym stało wyczerpujące wyjaśnienie i usprawiedliwienie wprowadzonych zmian. Znajdujemy je przede
wszystkim w poglądach wyrażanych przez czołowych nowożytnych teoretyków absolutyzmu. I tak np. zdaniem Jacques Bossoueta monarcha
jest sługą Boga i jego zastępcą na ziemi. Nie dziwi więc, iż ze swoich
decyzji nie potrzebuje przed nikim zdawać sprawy, nie ma również wyroku wyższego nad wyrok monarchy.5 W duchu absolutyzmu próbowano
również przekształcić etykietę dworską, która miała odzwierciedlać stosunki panujące w Niebie.
Trzeba jednak pamiętać, iż całkowicie inny był cel wysiłku propagandowego w sytuacji kiedy dysponentami byli kolejni znakomici przedstawiciele rodziny wazowskiej świadomi własnych partykularnych celów
i interesów, jeszcze inny zaś w przypadku kiedy dany artefakt powstawał
z inicjatywy władz miejskich czy często po prostu osób prywatnych, które fundując kolejne medale na potrzeby monarchy i jego najbliższego
otoczenia kontynuowali i naśladowali przekaz zdefiniowany w zasadzie
wcześniej przez dwór chcąc w ten sposób zyskać przychylność nowo
obranego monarchy a zarazem bardzo często dyskretnie zaakcentować
swą niezależność wobec oficjalnej władzy.
Niewątpliwie bardzo istotne znaczenie dla powodzenia konkretnego
przedsięwzięcia ma szereg czynników decydujących o jego skuteczności,
sile perswazji w końcu zaś stopniu oddziaływania na otoczenie. Zgodnie
z poglądami Tchakhotine możemy wyróżnić cztery etapy akcji propagandowej, które warunkują jej powodzenie.6
W pierwszym etapie niezbędne było wyodrębnienie określonej
grupy społecznej, do której kierowany jest konkretny wysiłek propagandowy oraz perfekcyjna znajomość jej praw i obyczajów. Warunek
powyższy musiał być spełniony zwłaszcza w konserwatywnym społeczeństwie nowożytnej Rzeczypospolitej, źle sprecyzowana treść (idea)
medalu przekreślała definitywnie szanse na powodzenie królewskich
planów. Nie ulega wątpliwości, iż przekaz propagandowy medali wazowskich aby skutecznie oddziaływał na szlacheckiego odbiorcę musiał zostać skonstruowany w sposób nie budzący zastrzeżeń z jego
strony. Stąd również bardzo często posługiwano się rozbudowanym
niejednokrotnie językiem emblematycznym. Wyrażanie królewskich
idei i poglądów za pomocą odpowiednio dobranych symboli i znaczeń
było jak się wydaje trafnie przyjętą taktyką gdyż taki właśnie pozbawiony kontrowersji przekaz zmuszał niejednokrotnie odbiorcę do refleksji
i zastanowienia się nad słusznością postulatów kolejnych przedstawicieli rodziny panującej. Bardzo ważną role odgrywała również inskrypcja stanowiąca nierzadko trafny komentarz do obecnej
na medalu rozbudowanej kompozycji artystycznej. Często tak jak
przypadku medalu Zygmunta III Wazy i Anny Austriaczki autorstwa Rudolfa Lehmana z 1594 r. inskrypcja służyła podkreśleniu
wyjątkowej pozycji króla w systemie ustrojowym Rzeczypospolitej
a więc również wzmocnieniu monarszego autorytetu.7
Medal poświęcony parze królewskiej Zygmunta III
Wazy i Anny Austriaczki, Rudolf Lechman, Poznań,
1596, srebro, (złoto), śr. 46 mm (zb. pr. W.J- Gdańsk)
Dysponent nawiązując do doskonale znanego szerokim rzeszą
szlacheckim już od czasów średniowiecza przekonania że władca jest
pomazańcem bożym na ziemi uzależnia dalszą pomyślność ojczyzny od
konieczności zachowania postawy wierności i lojalności.8
Aby móc przejść do drugiego etapu konieczna jest umiejętność
dostosowania każdorazowo przekazu zawartego w konkretnym artefakcie medalierskim do zaistniałych okoliczności i faktów historycznych.
Kluczem do sukcesu stało się wyczucie aktualnej sytuacji politycznej
i nastrojów społecznych dla realizacji bieżących interesów oraz celów
dynastii panującej. W interesującym nas okresie powyższa taktyka była
realizowana przez dwór królewski np. podczas uroczystości i fajerwerków upamiętniających kolejne znakomite zwycięstwa królewskie. Często również wydarzenia tragiczne takie jak np. potop szwedzki dawały
możliwości skutecznego wpływania na osobiste decyzje szerokich rzesz
odbiorców dzięki starannie zaplanowanej i realizowanej akcji propagandowej, której celem było odwołanie się do szlacheckiej dumy i poczucia
godności w obliczu nieuniknionego zagrożenia ojczyzny. Nie ulega także
wątpliwości, iż odpowiednia oprawa królewskich ceremonii, obejmująca również dekoracje okolicznościowe w tym m.in. portrety królewskich
antenatów zdobiących ulicę i kamienice czy imponujące bogato dekorowane łuki triumfalne wznoszone nierzadko na wzór ich rzymskich odpowiedników wzmacniała wydatnie silę perswazji przekazu obecnego na
okolicznościowych medalach czy żetonach koronacyjnych Zygmunta III
Wazy i Władysława IV rozdawanych w tym czasie przez podskarbiego
i jego pomocników ludowi zgromadzonemu licznie na placach i traktach
miejskich.9
Medal koronacyjny Zygmunta III Wazy, nieznany medalier,
1587, srebro, złoto, śr. 40 mm( zb. Gotha, f. J. Dutkowski)
5
Na związki istniejące między Bogiem a człowiekiem powoływali się wcześniej propagandziści
pracujący m.in. w starożytnym Egipcie i Rzymie. Nad Nilem faraon był traktowany jako uosobienie
bóstwa stąpającego po ziemi. W Rzymie zaś podobnie jak w przypadku Juliusza Cezara na deifikacje za życia można było sobie zasłużyć osiągnięciami militarnymi i politycznymi odpowiednio
nagłośnionymi właśnie za pomocą sprawnie działającej propagandy, por. Ebengreuth 1905 s. 26,
Friedensburg 1909, s. 222.
6
Tchakhoine 1939. Interesujący nas w tym miejscu schemat został już wykorzystany przez Chrościckiego do opisu działaności propagandowej Wazów. Autor jednak ograniczył się jedynie do wyliczenia za Tchakhoine najwazniejszych etapów akcji propagandowej nie podjął się natomiast próby
przystosowania współczesnego schematu do XVII-wiecznej realiów panujących w Rzeczpospolitej,
por. Chrościcki 1983, s. 16.
7
6
Gumowski 1924, poz. 47, Łukaszewicz 1838, s. 306, Nohejlowa-Pratová 1963, s. 67.
PN 4/2014
8 Przekaz propagandowy medalu autorstwa Lehmana staje się całkowicie jasny jeśli uświadomić
sobie trudną sytuacje w jakiej znalazł się Zygmunt III Waza po sejmie 1591 roku, na którym przedstawiciele opozycji ujawnili fakt tajnych rokowań między nowo obranym monarchą a arcyksięciem
Ernestem mających zakończyć się oddaniem władzy przez Zygmunta na rzecz przedstawiciela
domu habsburskiego. Podstawowym zamierzeniem dysponenta było więc na pierwszym miejscu
uspokojenie antykrólewskich nastrojów i przekonanie odbiorcy o konieczności zachowania szacunku
i lojalności wobec osoby panującego.
9
Ikonograficzną dokumentację zwyczaju rozdawania medali i żetonów podczas najważniejszych
dworskich uroczystości stanowi rolka sztokholmska, na której, prócz wielu innych epizodów związanych z wjazdem do Krakowa Konstancji Austriaczki w 1605 roku, przedstawiono moment rozrzucania medali przez podskarbiego na trasie królewskiego przejazdu, por. Fischinger 1976, poz. 25.
Żeton koronacyjny Władysława IV, nieznany medalier bygoski, 1633, srebro (złoto), śr.
28,5 mm, ( zb. prywatny, fot. J. Dutkowski)
Wszystkie powyższe formy propagandy realizowane przez dwór królewski pozwalały skutecznie wpływać na kształtowanie się światopoglądu odbiorcy. Wszechobecny podczas dworskich uroczystości splendor
i bogactwo sprzyjał zaś kształtowaniu się pozytywnej opinii na temat
panującej w Rzeczypospolitej dynastii Wazów, która nie szczędziła środków finansowych na tego typu wydarzenia. Dysponent widział w nich
natomiast formę skutecznego oddziaływania zarówno na masy ludzkie
jak i osobiste decyzje jednostek.
W trzecim etapie należało zadbać o stworzenie odpowiedniej instytucji
zajmującej się wmyślaniem, koordynowaniem i realizacją działań propagandowych a także zapewnienie odpowiedniej kadry nadzorującej te wysiłki.
Wiadomo, iż w czasach Zygmunta III Wazy istniało w Rzeczypospolitej 16
mennic w tym 7 koronnych realizujących królewskie zamówienia.10
Nadzór nad produkcją medalierską w Rzeczypospolitej powierzano
przede wszystkim dzierżawcą, którzy kierowali instytucją mennicy na
własny rachunek, w razie zaś jakiegokolwiek niepowodzenia ponosili bezpośrednią odpowiedzialność przed podskarbim. Mogli być również karani
np. za niewystarczającą ilość kruszcu w medalu i monecie odebraniem
koncesji na prowadzoną działalność bądź nawet więzieniem.11 Z drugiej
jednak strony mimo pewnego ryzyka, nieuchronnego w przypadku gospodarki rynkowej cieszyli się oni sporymi zyskami z każdej przebitej grzywny
czystego metalu nawet więc w sytuacji kiedy większą cześć wpływów finansowych musieli odprowadzać (w zależności od właściciela mennicy)
do skarbca koronnego lub miejskiego mogli na prowadzonej działalności
sporo zarobić. Ponadto byli zobowiązani dzierżawcy do wypłacania regularnych pensji personelowi, któremu szefowali jeśli jednak chcieli żeby
prowadzona przezeń mennica generowała odpowiednie dochody musieli
dbać aby nie były one wyższe ponad zwykłą normę. Co istotne powyższy
system mobilizował do stałego podnoszenia produkcji i szukania nowych
nabywców gdyż im więcej w danym roku udało się wyemitować gotowych
wyrobów i rozprowadzić za najlepszą cenę tym większe był profity dla
samego dzierżawcy. W interesie kierującego mennicą było również zapewnienie źródła stałych i regularnych dostaw cennego kruszcu oraz zakup
niezbędnego surowca po niewygórowanej cenie nie wyższej niż by mu
nakazywała zdroworozsądkowa kalkulacja.12
Warto nadmienić, że wśród osób zajmujących bądź ubiegających się o to stanowisko przeważali przede wszystkim kupcy często przybyli z zagranicy i stosunkowo niedawno osiedleni
w Rzeczypospolitej, posiadający jednak obywatelstwo danego ośrodka miejskiego, dysponujący określonym kapitałem i cieszący się po10
wszechnym poważaniem.13 Administrowanie mennicą było zajęciem
korzystnym także dlatego, iż niejednokrotnie sprzyjało bogaceniu
się nie tylko poszczególnych osób lecz często całych rodziny, które
z czasem były włączane do patrycjatu miejskiego i zyskiwały prawo do
pełnienia istotnych funkcji w aparacie miejskim. W taki właśnie sposób
powstawały fortuny znakomitych rodów mieszczańskich takich jak Bonerowie, Morsztynowie, Decjusze w Krakowie czy Abramowicze i Hozjusze
w Wilnie.14 Nierzadko na kierownicze funkcje byli powoływani uznani twórcy medalierscy, którzy przechodząc przez poszczególne szczeble kariery
i zdobywając niezbędne doświadczenie osiągali najwyższe z możliwych
stanowisk.
Ranga i znaczenie piastowanego przezeń stanowiska była tym większa,
iż byli oni uznawani jednocześnie za urzędników królewskich. I tak np. przybyły z Niderlandów Jakub Jacobson określany jest w źródłach, od 1596 roku
jako „in numerum servitorum [Sacre Regiae Maiestatis].15 Bardzo często również tak jak w przypadku Jacobsona w ręku jednej tylko osoby spoczywała
piecza nad kilkoma różnymi mennicami znajdującymi się w różnych często
odległych od siebie prowincjach Rzeczypospolitej. Kariera pochodzącego
z Emden w Holandii mistrza sztuki medalierskiej jest dobrym przykładem
wielkich możliwości awansu dla przybyłych na dwór wazowski cudzoziemców. I tak o ile 1616 roku był w mennicy Bydgoskiej jedynie starszym mincerzem o tyle już w 1624 roku ciesząc się zaufaniem króla i podskarbiego
otrzymuje wraz z rodziną tytuł szlachecki, rok później zaś starostwo nowodworskie. Po niespełna paru latach dzierżawi już obie mennice znajdujące się
w dawnej stolicy (miejską i królewską), obejmuje także podobne instytucję
w Gdańsku gdzie w 1623 roku otrzymuje obywatelstwo jako kupiec i w Elblągu w 1636 roku.16 W zapisce z Metryki Koronnej z 10 VI 1629 roku pojawia się zaś Jakobson jako kierownik i dzierżawca mennicy warszawskiej.17
Co prawda nie mamy bezpośrednich dowodów świadczących o czynnym
udziale Jacobsona w pośrednictwie między medalierem a dysponentem
znając jednak doskonale o olbrzymią rolę jaką odegrała interesująca nas postać w operacjach finansowych związanych z zakupami za granicą cennych
i rzadkich artefaktów (zwłaszcza obrazów i tapiserii) na potrzeby galerii na
Zamku Warszawskim należy przypuszczać, iż również w przypadku produkcji medalierskiej, za którą Jacobson sam przecież osobiście odpowiadał wiele
od niego zależało także i w interesującej nas dziedzinie.18
Wszystkie problemy związane produkcją i organizacją mennicy
regulowały ponadto specjalne ordynacje, które dla każdej emisji określały osobną stopę tj. wagę i próbę srebra. One również precyzowały
szczegółowo przy zachowaniu jaki zasad (w jakim ujęciu, z jakimi atrybutami) należy przedstawiać na awersie emitowanych monet podobiznę
aktualnie panującego. Należy przypuszczać, że identyczne obostrzenia
obowiązywały również w przypadku wielu powstających w tym samym czasie medali. Jest to tym bardziej prawdopodobne, zważywszy,
iż wszystkie powstałe „ad vivum” ikonograficzne wizerunki panujących
należy zaliczyć do oficjalnych symboli państwowych, które były prawnie
chronione, ich powielanie i rozpowszechnianie bez zgody samych zainteresowanych było więc surowo zabronione podobnie jak niszczenie czy
przemalowywanie.19
13 Rühle 1928, s. 243-309. Zawód mincerza uważany był w interesującym nas okresie za jeden
z bardziej prestiżowych, cieszył się również wielkim szacunkiem władz i patrycjatu, świadczy o tym
fakt, iż utalentowani medalierzy przybywający z zagranicy częściej od reprezentujących inne fachy
cudzoziemców otrzymywali obywatelstwo danego ośrodka miejskiego. Powyższą tezę poświadczają przykłady Samuela Ammona i Jana Höchna st., którzy całe swe życie poświecili pracy na rzecz
municypium gdańskiego, por. Gumowski 1924, Gumowski 1928.
Artykuły dotyczące historii i wyrobów niektórych mennic lokalnych działających na terenach
XVII-wiecznej Rzeczypospolitej znajdziemy w pracach następujących historyków: Gumowski 1924,
Gumowski 1955, Gumowski 1961, Gumowski 1928, Gumowski 1929, Kurzyna 1970, Reyman 1975,
Stahr 1990, s. 25-42 Więcek 1972, s. 25.
14
Stahr 1990, s. 25-42, Gumowski 1929.
15
Szmydki 2010, s. 75.
16
Ibidem, s. 75.
11 Więcek 1972, s. 75. Bardziej łagodną formą kary było wymuszenie rezygnacji z piastowanej
funkcji np. w mennicy miejskiej a także obowiązek pokrycia poniesionych strat z własnych funduszy.
17
Ibidem, s. 76.
18
Ibidem, s. 77.
12
19
Gumowski 1928. Oczywiście jeśli dany ośrodek miejski leżał w pobliżu często uczęszczanych
szlaków handlowych dokonywanie tego typu zakupów było prostsze gdyż odbywało się bez pośredników również co za tym idzie i ceny kruszców były korzystniejsze.
Należy bowiem pamiętać, iż ikonograficzne wyobrażenia insygniów królewskich np. korony zamkniętej„clausa” związane były bezpośrednio z prerogatywami władzy królewskiej i wyrażały znaną
i popularną w epoce nowożytnej formułę „rex imperator in regno suo”, por. Gieysztor 1969, s. 279.
PN 4/2014
7
Możliwości wazowskiego dysponenta w zakresie czynnego uczestnictwa w procesie kształtowania kompozycji medalierskiej były jednak
daleko mniejsze niż np. we Francji Ludwika XIV gdzie z inicjatywy króla
arcychrześcijańskiego w roku 1661 powołano do życia Pètite Akademie
(późniejsza Akademia Inskrypcji), która stała się prężnie działającą instytucją dostarczającą dewiz do medali emitowanych przez „króla słonce”
a także szkołą kształcącą kolejne pokolenia twórców inskrypcji, którymi
ozdabiano nie tylko medale, lecz również drogocenne tapiserie czy okolicznościowe łuki i bramy triumfalne.20 O głównych intencjach francuskiego
monarchy świadczy najlepiej zdanie wygłoszone do przyszłych członków
wspomnianej instytucji podczas uroczystej inauguracji akademii „Je sous
confie la chose du monde qui m’est la plus prĕcieuse, qui est ma glorie”21.
Nie mniejsze znaczenie niż potencjalne możliwości emisyjne miało również
sprecyzowanie odpowiednio wcześniej podstawowych celów i założeń
propagandy a także nakreślenie możliwych sposobów ich realizacji. Oczywiście należało najpierw podjąć się przygotowania odpowiednich projektów i planów konkretnych przedsięwzięć, które miały następnie zostać
wcielone w życie w określonym terminie i czasie rzecz jasna przy wyzyskaniu sprzyjających okoliczności. Fakt, iż w interesującym nas okresie przy
dworze warszawskim brakuje prężnego i sprawnie działającego ośrodka
medalierskiego miał wielkie znaczenie gdyż uniemożliwiał dysponentowi roztoczenie całkowitej kontroli nad realizacją i ostatecznym kształtem
zamawianego artefaktu a także uzależniał go nierzadko od stosowanych
zagranicą i dostatecznie już upowszechnionych w Rzeczypospolitej wzorców artystycznych.22 Mimo, że realizacja zamówień w ośrodkach takich
jak gdański, położonych z dala od Warszawy, gwarantowała lepszą jakość
wykonania i większą precyzje kompozycji artystycznej to bardzo często
również przyczyniała się do zatarcia pierwotnego sensu przekazu propagandowego jaki zapragnął nadać medalowi dysponent.
Czwarty i ostatni etap należy poświęcić kontroli poczynionych przedsięwzięć propagandowych, wyciąganiu wniosków i nabywaniu doświadczeń
niezbędnych w prowadzeniu dalszych akcji czy kampanii propagandowych.
Wazowie nawiązując nader często do poczynań swych jagiellońskich antenatów potrafili niejednokrotnie dostosować dobrze znane wzorce i schematy
do współczesnych wymogów artystycznych. Tym samym kontynuowana
przez nich propaganda wiernie odzwierciedlała panujące oczekiwania i nastroje społeczne gdyż już w literaturze i poezji okolicznościowej poprzedzającej wybór Zygmunta III Wazy na króla polski znajdujemy wyraźne aluzje do
korzeni szwedzkiego królewicza górującego nad wszystkimi konkurentami
zwłaszcza polskim pochodzeniem jako prawowity syn Jana III Szwedzkiego i Katarzyny Jagiellonki, siostry Zygmunta II Augusta. Przykładem może
być w tym wypadku chociażby zbiór rymowanych wierszyków zatytułowany „Candidati Regni Poloniae et de iisdem iudicium”23 przybliżających
szlacheckiemu odbiorcy sylwetki pięciu kandydatów ubiegających o koronę:
Habsburga, Szweda, Moskala, Piasta, księcia Parmy, Batorego. Przy opisie
„Piasta” możemy przeczytać następujące słowa:
Młodzieniec godny,
Na wszem podobny
Narodu polskiego
I szlachetnego.
Jagiełła plemię
Nie podłej ziemie
Bywało zawżdy
Niechaj zmarłego Stefana cnego
Mieście zasiądzie
I królem będzie.24
Zachowanym do dnia dzisiejszego dowodem na umiejętność sprawnego połączenia dorobku poprzedniej epoki na polu medalierstwa z własną inwencją twórczą i pomysłami jaką posiadł wazowski dysponent jest
medal pośmiertny Zygmunta III Wazy z przedstawieniem personifikacji
Wiary pochodzący z 1632 roku.
Medal pośmiertny Zygmunta III Wazy z przedstawieniem personifikacji Wiary, Alessandro Abodino, 1631, brąz, srebro, śr. 62, 5 mm
http://warburg.sas.ac.uk/vpc/VPC_search/
pdf_frame.php?image=MAnonEN752
Druga strona powyższego dzieła wraz z zamieszczoną inskrypcją
otokową: DUM SPIRITUS HOS REGET ARTUS stanowi wierną kopie rewersu pochodzącego z ok. 1568 medalu Zygmunta II Augusta, przedstawia jednak nieporównywalnie wyższy poziom artystyczny gdyż zadanie
odwzorowywania dotychczas znanych przedstawień powierzono znakomitemu medalierowi cesarskiemu działającemu w Wiedniu Alessandro
Abodino.25 Niewątpliwie, więc Zygmunt III Waza planując kolejne przedsięwzięcia nie poprzestawał jedynie na własnych zdobytych doświadczeniach i wiedzy, lecz chętnie korzystał z dorobku Jagiellonów w dziedzinie
sztuki, adaptując ich osiągnięcia na własne potrzeby i wykorzystując
w tym celu wysiłek artystów-medalierów reprezentujących niejednokrotnie najwyższy europejski poziom, co przekładało się także na spodziewane reakcje, pozostającego pod niemałym wrażeniem odbiorcy.
Podobne motywy działania propagandy królewskiej można zauważyć
także na przykładzie medali królewiczowskich Władysława Zygmunta,
których rewers jest w zasadzie powtórzeniem emblematu używanego
przez Władysława II Jagiellończyka.26
Emblemat używany przez Władysława II Jagiellończyka zamieszony w publikacji Jacoba Typontiusa,
pt. „Symbola Divina et Humana…” wydanej w 1666
roku, por. M. Stahr, Medale Wazów w Polsce, s. 94.
20 Chrościcki 1983, s. 162-163, Collections de Louis XIV 1979, s. 234. Wzmożone wysiłki propagandowe służące gloryfikacji osoby królewskiej skutkowały wykształceniem się jednolitego i spójnego przekazu spopularyzowanego za pośrednictwem różnorodnych dzieł sztuki.
25
21
26
Cyt za Ibidem, s. 163, Jenkins 1947.
22 Efektem pozytywnym powyższej decyzji był rozwój takich ośrodków medalierskich jak Gdańsk
czy Poznań gdzie realizowano królewskie zamówienia, por. Stahr 1990, s. 21-42.
23
Cyt za Nowak-Dłużewski 1966, s. 20.
24
Cyt za Ibidem, s. 20.
8
PN 4/2014
Kieszkowski 1915, s. LVI-LVIII, Przyboś 1977, s 437.
Konsekwentne nawiązywanie w kompozycji medalierskiej z inicjatywy Władysława IV do
opisywanego emblematu stanowiło kontynuacje znanego już od czasów Zygmunta III mitu jagiellońskiego i dowód na pielęgnowanie idei propagandowych zapoczątkowanych przez poprzedniego
dysponenta jakim był pierwszy Waza na tronie polskim. Mamy więc w tym wypadku do czynienia
z zakrojoną na lata kampanią mającą na celu potwierdzenie praw rodziny wazowskiej do tronu polskiego, por. Chrościcki 1983, s. 35-45.
nych odbiorców, dla których medal będzie skierowany. Dysponent przy wyborze odpowiedniej formy perswazji może kierować zarówno się własnymi
pomysłami czy ideami, które będzie następnie kazał wcielić w życie pracującemu na jego potrzeby artyście, może jednak także dać więcej swobody
twórcy dzieła również należącego do kategorii nadawców. Podstawowe
znaczenie dla dysponenta ma oczywiście cel pierwotny konkretnego przedsięwzięcia propagandowego, z którego realizacji rozliczany jest bezpośrednio twórca. Dobrym przykładem wzajemnej kooperacji artysty-medaliera
z dysponentem jest medal okolicznościowy z 1611 roku, poświęcony upamiętnieniu zwycięstwa smoleńskiego, sporządzony zaś specjalnie z okazji
przybycia Zygmunta III Wazy do Wilna z Państwa Moskiewskiego.
Medal królewiczowski Władysława Zygmunta, nieznany medalier, brak daty, srebro (złoto),
śr. 45 x 35 mm. (zb. Berlin, fot. J. Dutkowski)
Należy jednak podkreślić, iż także w tym wypadku późniejsze realizacje wazowskie przedstawiają się bardzo często o wiele lepiej niż
ich XVI-wieczne pierwowzory. Powyższe przykłady dowodzą jak wielką
wagę przywiązywał dwór królewski do zachowania odpowiedniej jakości
zamawianych przez siebie dzieł. Działo się tak także, dlatego, iż zdawano
sobie wówczas doskonale sprawę, że na ostateczny efekt w niemniejszym stopniu niż ilość emisji ma również ostateczny kształt zamawianych
artefaktów. Niewątpliwie powyższe postępowanie wynikało po części
z przekonania, iż dzięki większym wysiłkom propagandowym (a co za
tym idzie także i finansowym) łatwiej będzie wpływać nie tylko na gusta
artystyczne odbiorców, lecz również na ich indywidualne wybory.
Oczywiście źródła inspiracji propagandy wazowskiej nie ograniczały się jedynie do naśladowania spuścizny pozostałej po Jagiellonach. Już
Zygmunt III Waza umieszczając na rewersie swojego medalu koronacyjnego podobiznę szwedzkiego orderu wojskowego, ustanowionego przez
jego dziada Gustawa I nawiązał bezpośrednio do ikonografii szwedzkiej
co mogło stanowić już wówczas aluzję do przyszłych ambicji terytorialnych nowo obranego władcy elekcyjnego. Nie mniej ważnym był również
dorobek w tej dziedzinie starożytnych Rzymian27 czego najlepszym przykładem jest istniejąca do dnia dzisiejszego kolumna Zygmunta. Także jednak w kompozycji artystycznej medali pochodzących z interesującego nas
okresu odnajdujemy wiele rozwiązań artystycznych, jeśli nie bezpośrednio
to przynajmniej częściowo nawiązujących do minionych wieków.28
Aby móc szczegółowo opisać przebieg procesu wpływania dysponenta
na osobiste decyzje jednostek czy też szerokich rzesz społecznych począwszy
od powstania samej idei przekazu aż do jego realizacji w formie konkretnego
artefaktu należy w tym miejscu przytoczyć za Chrościckim model rutynowego działania propagandowego. W skład tego modelu wchodzi nadawca
– odbiorca – kontekst – przekaz – środek przekazu – kod.29
Kluczową role we wspomnianym procesie odgrywa nadawca a więc
przede wszystkim główny dysponent propagandy. Do jego kompetencji
należy, bowiem sprecyzowanie ostatecznego kształtu przekazu, ustalenie
czasu i miejsca spodziewanej emisji a także wyznaczenie grona potencjal27
Interesujący nas zwyczaj był następnie kontynuowany przez kościelnych i świeckich mecenatów stawiających na szczycie tych starożytnych kolumn posągi Matki Bożej i świętych bądź fundujących zupełnie nowe pomniki, por. Szymanowska 1972, s. 1-50.
28
Medal ku czci Zygmunta III wracającego spod Smoleńska do Wilna, Hanusz Trylner, 1611, srebro, śr. 36 mm.
http://gabinetmedalow.m4n.pl/data.php?data=77
Kompozycja artystyczna powyższego medalu jest dziełem działającego w Wilnie Hanusza Trylnera, autorstwo dołączonej do awersu stosownej inskrypcji przypisuje się natomiast bezpośrednio królowej Konstancji lub Władysławowi Kaźmierzowi. 30 Jak widać więc na powyższym
przykładzie zdarzało się również że, zamawiający posiadający doświadczenie, wrażliwość estetyczną a nade wszystko zasoby finansowe nie
tylko zlecał wykonanie konkretnego medalu utalentowanemu artyście,
lecz również aktywnie uczestniczył w procesie twórczym stając się tym
samym współautorem. 31
Kolejnym ważnym ogniwem obok nadawcy, bez którego powyższy
model nie miałyby prawa zaistnieć jest oczywiście odbiorca. Podążając
za Chrościckim należy wymienić trzy podstawowe typy odbiorców w zależności od ich reakcji na cel pierwotny. Mamy, więc reakcje pozytywne,
negatywne i obojętne. 32 Ostateczny efekt wysiłków propagandowych
zależał w dużej mierze od wykorzystanych środków perswazji, odpowiedniej koordynacji czasu i miejsca akcji, doboru właściwej formy przekazu uwzględniającej aktualne nastroje społeczne i sytuacje polityczną
w końcu stosownego celu jaki dysponent zamierza poprzez swoje działanie osiągnąć. Nie mniej ważne dla zrozumienia mechanizmów propagandy są relacje zachodzące między dysponentem a odbiorcami. Relacje
powyższe mogą być różne w zależności od zaistniałych okoliczności.
Wyróżniamy więc na pierwszym miejscu prostą relacje propagandową 33 zakładającą związek między dysponentem - celem pierwotnym
określonego przedsięwzięcia – w końcu samym artefaktem. W tym
schemacie zamawiający jest postacią kluczową, sam bowiem ocenia czy
określony artefakt spełnił wymagania, czy przekaz w nim zawarty został
odpowiednio sprecyzowany w końcu czy będzie się nadawał do wzbogacenia jego własnych zbiorów czy też będzie najwłaściwszy na prezent
dla zaprzyjaźnionych dworów czy bliskich współpracowników.
30
Rokita 2012, s. 109-126, Gumowski 1924. Kiepska jakość kompozycji artystycznej medalu
autorstwa Kella i błędy jakie znajdujemy w jego inskrypcji mogą wynikać z faktu, iż czas liczony od
zlecenia zamówienia przez przedstawiciela dworu do jego realizacji był bardzo krótki.
Przykładem może być w tym wypadku medal upamiętniający zdobycie Kijowa przez Jana II
Kazimierza z 1651 roku, na którego awersie zarówno elementy uzbrojenia jak i architektura wskazują na inspiracje rzymskie. Zastosowana przez medaliera antykizacja miała służyć jak się wydaje na
pierwszym miejscu gloryfikacji samego monarchy a także fundatora w osobie Janusza Radziwiłła
prowadzącego przed oblicze królewskie przed personifikację Kijowi, por. Więcek 1972, s. 56, Kowalczyk 1969, s. 121-136.
31
29
32
Chrościcki 1983, s. 20.
33
Kotarski 1973, s. 317-318.
Chrościcki 1983, s. 19-20, Kotarski 1973. s. 317. W modelu Kotarskiego występuje różnica między adresatem (aktualnym i potencjalnym) a odbiorcą.
Gumowski 1924, s. 71. Przypuszcza się również, iż pomysłodawcą inskrypcji mógł być królewicz Władysław z powodu braku bezpośrednich dowodów ciężko jest jednoznacznie wyjaśnić
sprawę autorstwa treści napisu.
PN 4/2014
9
Następnie mamy hierarchiczne relacje propagandowe, w których
najważniejsze są interakcje zachodzące miedzy dysponentem a odbiorcami jego propagandy. 34 W tym wypadku nie bez znaczenia jest, aby
przekaz obecny w kompozycji artystycznej danego dzieła sztuki wywołał
pożądane reakcje określonej grupy odbiorców a zarazem nie naruszył
dotychczasowego, obowiązującego status quo. Oczywiście jego treść
i formuła powinna być zależna od statusu materialnego i pozycji społecznej osób, dla których przeznaczony jest medal. Miarą sukcesu powziętych wysiłków propagandowych będą więc spontaniczne reakcje
odbiorców. Jeśli przyjęli pozytywnie treści forsowane przez dysponenta
można mówić o sukcesie jeśli zaś ich reakcja była negatywna o porażce,
z której należy wyciągnąć jak najszybciej wnioski na przyszłość. Powyższe reakcje mają kluczowe znaczenie gdyż od nich właśnie zależy często
zachowanie równowagi pomiędzy władcą a jego poddanymi, na których
zależy zwłaszcza dysponentowi pragnącemu zachować władzę jak najdłużej.
W trzecim typie relacji należy założyć związek miedzy celem pierwotnym konkretnego przedsięwzięcia propagandowego a doniosłymi konsekwencjami, które mogą wyniknąć w wyniku jego realizacji
u wszystkich odbiorców w niedalekiej przyszłości. W charakterze przykładu warto w tym miejscu przypomnieć, iż odwoływanie się w oficjalnej
propagandzie przez trzech kolejnych przedstawicieli rodu wazowskiego
do tradycji Jagiellonów miało swoje następstwa również po ich śmierci.
W 1640 roku (a więc dziewięć lat po śmierci Zygmunta III Wazy) podczas fajerwerku na Forum Romanum w Rzymie zorganizowanego z okazji urodzin syna Władysława IV, Zygmunta Kazimierza herb wazowski
utożsamiano z herbem „Domu Jagiellonowego”. 35 Podobnie zresztą jak
w przypadku pogrzebów królewskich (Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana Kazimierza) w 1675 roku odbywających w katedrze Wawelskiej
kiedy nieznany kronikarz opisujący dekorację zaplanowaną w świątyni,
w pobliżu trumny z ciałem zmarłego określił wazowski snopek jako „Herb
Jagiellonicae domus”. 36
Ostatni, czwarty społeczny typ relacji propagandowej opiera się na
założeniu, iż istnieje ścisły związek między odbiorcami wszystkich kategorii. 37 W tym miejscu należy, więc zadać pytanie jakie czynniki warunkują istnienie owych więzi. Niewątpliwie funkcjonowały w obiegu
pewne uniwersalne wartości wspólne dla całej społeczności wyrażone
przez wyobrażenia symboli obecnych nie tylko na kompozycji dzieła
sztuki, ale także w szeroko rozumianej przestrzeni publicznej. Oczywiście
warto w tym wypadku przede wszystkim przypomnieć o propagowaniu
oficjalnych „ornamentów królewskich” umieszczanych również na awersach i rewersach medali, do których według Gieysztora należy zaliczyć
m.in. strój koronacyjny, insygnia królewskie a więc koronę, berło, jabłko
i miecz, pieczęcie, oficjalną tytulaturę królewską, herby i sztandary królewskie przedstawiające emblematy poszczególnych ziem Korony, Liwy
i lenn Rzeczypospolitej, nowożytną dewizę, dekorację plastyczną wnętrz
i komnat królewskich. 38 Do powyższego zestawienia należy dodać również ikonograficzne przedstawienia obradującego sejmu, ustroju państwa, przekazania władzy monarsze, patronów Rzeczypospolitej Obojga
Narodów. 39
Należy podkreślić, iż niewątpliwie znaczący w skutkach następstwem soboru trydenckiego było rozszerzenie kategorii odbiorców także
o przedstawicieli warstw niższych często niepiśmiennych powstawały,
bowiem specjalnie z myślą tych właśnie kręgach społecznych dzieła
sztuki, w których łatwy do odczytania, nieskomplikowany przekaz miał
w sposób maksymalnie uproszczony wyrażać intencje dysponenta,
w oparciu o powszechnie uznane treści, np. Pismo Święte. Nowożyt-
ny monarcha dostrzegający powyższe zmiany i pojawienie się nowych
możliwości wpływania na osobiste decyzje jednostki mógł również próbować wykorzystać nadarzającą się okazję dla realizacji własnych partykularnych interesów, medalierstwo z pewnością mogło mu w tym celu
bardzo pomóc.
Duże znaczenie dla propagandy wazowskiej miał także odpowiedni
dobór odbiorców ze względu na ich pochodzenie, wykształcenie i status
materialny, od wymienionych czynników zależał bowiem rozmach i ostateczny kształt planowanego, nierzadko na wielką skalę przedsięwzięcia.
Dysponent za każdym razem konstruując odpowiedni przekaz kierował
się na pierwszym miejscu właśnie istniejącymi i niezależnymi od niego
uwarunkowaniami społeczno-gospodarczymi. Ostateczny kształt kompozycji artystycznej, często także jej kunszt, złożoność i sens inskrypcji,
kruszec, nakład i sposób rozpowszechniania konkretnych dzieł medalierskich zależały, więc zawsze od wybranej kategorii odbiorców.40
Oprócz odbiorcy o skuteczności podjętych wysiłków propagandowych decydował cel pierwotny. Za ostateczny kształt jawnych
bądź też zakodowanych treści obecnych w kompozycji okolicznościowego medalu odpowiadał nadawca nie zawsze był on jednak zawsze
w stanie przewidzieć reakcje odbiorców. Nierzadko zdarzało się, iż zamówione dzieło sztuki wywoływało emocje zgoła inne od zamierzonych.
Przykładem tego typu niepożądanych efektów jest chociażby niewielki
medal Ludwiki Marii autorstwa nieznanego z imienia i nazwiska medaliera z 1661 roku emitowany wedle wszelkiego prawdopodobieństwa
z inicjatywy podskarbiego wielkiego koronnego Jana Kazimierza Krasińskiego należącego do najbliższego otoczenia królowej.41
34
Ibidem, s. 317-318.
40
35
Radziesowski 1640.
36
Cyt za Chrościcki, s. 44.
37
Kotarski 1973, s. 317-318.
38
Gieysztor 1969, s. 155.
Ibidem, s. 169. Kwestia nakładu była rzecz jasna uzależniona również od innych czynników,
które w sposób istotny ograniczały zasięg oddziaływania dzieła medalierskiego. Warto wspomnieć
także, iż medale choć nierzadko wybijane w znacznych ilościach nie mogły sprostać konkurencji ze
strony rycin czy druków ulotnych wydawanych w nie mniejszym nakładzie przede wszystkim zaś
powielanych w dużo prostszy sposób przez większą ilość osób bez konieczności korzystania z wyspecjalizowanych maszyn czy szukania cennego materiału.
39
Chrościcki 1983, s. 25-45.
41
10
PN 4/2014
Żeton dedykowany królowej Ludwice Marii Gonzadze, bity
na potrzeby zwolenników elekcji „vivente rege”, nieznany medalier, 1661, srebro (złoto), śr. 24 mm, Raczyński,
Podskarbi chcąc zrealizować główne postulaty partii dworskiej bezskutecznie usiłował pozyskać w ten sposób nowych zwolenników dla
ambitnych planów małżonki Jana Kazimierza.
Ważną kwestią związaną po części z dalekosiężnymi działaniami propagandowymi (kierowanymi najczęściej poza granicę Rzeczypospolitej) wartą również osobnego omówienia jest wspomniany
już problem relacji pomiędzy dysponentem propagandy a odbiorcą.
W przypadku odbiorcy szlacheckiego czy mieszczańskiego relacje powyższe można określić jako hierarchiczne gdyż zależność pomiędzy
władcą a jego poddanymi była dla wszystkich oczywista, w przypadku
jednak medali przeznaczonych jako podarunek dla znakomitych przedstawicieli zaprzyjaźnionych z rodziną Wazów dworami europejskim wzajemne interakcje przybierały zupełnie inny charakter i służyły bardziej
podtrzymywaniu wzajemnych więzów solidarności oraz podkreślaniu
wspólnych wartości niż narzucaniu drugiej stronie jakiś konkretnych re-
Przyboś 1970, s. 179, Libiszowska 1972, s. 107.
guł postępowania.42 W przypadku jednak sytuacji kiedy na arenie europejskiej dochodziło do rywalizacji miedzy dwoma lub więcej państwami
i przedstawicielami rządzących w nich dynastii medalierstwo mogło służyć także jako istotny element przewagi nad przeciwnikiem. Doskonałym
przykładem jest w interesującej nas epoce konflikt Rzeczypospolitej ze
Szwecją, trwający przez niemal cały okres panowania dynastii wazowskiej. Przypominająca minione chwile triumfu wojsk koronnych nad siłami kozackimi Bogdana Chmielnickiego kompozycja medalu upamiętniającego wygraną bitwę pod Beresteczkiem z 1651 roku, choć nie wyróżnia
się szczególnymi walorami artystycznymi należy ją uznać za świadectwo
sprawnego manipulowania opinią publiczną.43
Żeton upamiętniający zwycięską dla wojsk koronnych bitwę pod Beresteczkiem, nieznany medalier,
Lubeka, 1651, srebro, śr. 30 mm.(fot.arch. WCN)
Decydujące znaczenie ma jednak kontekst jego powstania. Medal
powyższy został bowiem wybity na potrzeby odbiorcy zagranicznego
przez posłów polskich (z inicjatywy panującego) przebywających w tym
czasie w Lubece dla prowadzenia rokowań pokojowych ze Szwecją mających zakończyć się podpisaniem wieczystego pokoju z tym krajem.
Powodem stanowczego oporu strony szwedzkiej wobec planów rozpowszechniania wspomnianego medalu była inskrypcja, która potwierdzała dziedziczne prawa Jana II Kazimierza do korony szwedzkiej. Trudną
sytuacje dodatkowo potęgował fakt, iż powyższe dzieło sztuki medalierskiej, dostępne w znacznych ilościach było rozdawane mieszkańcom
niemieckiej metropolii tłumnie zgromadzonych w tym czasie na ulicach
i placach Lubeki. Niewątpliwe więc dysponent zdawał sobie doskonale
sprawę ze spodziewanych negatywnych reakcji strony szwedzkiej zależało mu jednak na odpowiednim wyzyskaniu znakomitego zwycięstwa
beresteckiego dla podniesienia atutów strony polskiej podczas rokowań
pokojowych.44
Całkowicie inny charakter miały również medale emitowane z inicjatywy władz miast posiadających pewien zakres autonomii. Mimo, iż
służyły umacnianiu monarszego autorytetu ich przekaż poświęcony był
także godnemu zaprezentowaniu potęgi gospodarczej i samodzielności danego ośrodka. Wyrazem nadziei gdańskiego patrycjatu może być
uznany medal jubileuszowy wybity w 1654 roku na pamiątkę przypadającej akurat dwusetnej rocznicy wyzwolenia miasta spod jarzma krzyżackiego.45
42
Rokita 2012, s. 109-126. Dobrym przykładem jest wspomniany już wielki medal smoleński.
Sposób przedstawienia wizerunku Zygmunta III Wazy na awersie powyższego dzieła odpowiada
niewątpliwe podstawowym założeniom ikonografii cesarskiej zapoczątkowanej przez Habsburgów,
dla których właśnie przeznaczony był wspomniany artefakt, w charakterze podarunku. Najlepiej
sprostać powierzonemu zadaniu mógł jedynie medalier posiadający dostateczną wiedzę i doświadczenie w realizacji podobnych zamówień, zamieszkujący południowe Niemcy lub Czechy.
43
Catalouge, poz. 1968.
44
Protestacja strony szwedzkiej została szczegółowo opisana przez historyka Jana Rudawskiego,
patrz Rudawski 1855, s. 126.
45
Nadolski 1964, Wojtkowski 1939, s. 16.
Medal wybity z okazji 200 rocznicy włączenia Prus
Królewskich do Rzeczypospolitej, Jan Höhn st., 1654,
Gdańsk, srebro (złoto), śr. 55 mm (fot. arch. WCN)
Motywy heraldyczne wykorzystane w kompozycji rewersu świadczą
o chęci podkreślenia przez gdańskiego dysponenta wielowiekowych więzi łączących Rzeczpospolitą z najbogatszą prowincją przy jednoczesnym
podkreśleniu własnej odrębności wynikającej ze specyficznego położenia grodu nad Motławą w pobliżu ujścia Wisły do Morza Bałtyckiego.
Zestawienie razem, na jednym krążku, orła polskiego i pruskiego służyć
miało zaś na pierwszym miejscu zaakcentowaniu wspólnoty interesów
i celów na drugim zaś niezależności i autonomiczności Gdańska, którego
rzeczywista panorama również znalazła miejsce na rewersie. Przekaz powyższego medalu przypomina współczesnym o pragnieniu pogodzenia
przez dysponenta sprzecznych niejednokrotnie interesów różniących się
od siebie grup odbiorców. Dla zamożniejszych mieszczan (patrycjuszy)
powyższy artefakt był wiadomym znakiem, iż władzą miejskim zależało na utrzymaniu dotychczasowego korzystnego dla obu stron „status
guo”, król zaś mógł trwać w przekonaniu, że jego władza i autorytet są
i będą nadal respektowane.
Na koniec pozostaje jeszcze zając się problemem aktualności
i aktualizacji przekazu obecnego na krążku medalierskim. Powyższe
pojęcia zaproponowane po raz pierwszy przez Władysława Tomkiewicza w odniesieniu do malarstwa końca XVI i XVII wieku zostały
z czasem rozszerzone także i na pozostałe dziedziny sztuki.46 Nie ulega
wątpliwości, iż przekaz konkretnego dzieła sztuki w naszym przypadku
medali ulega po pewnym czasie nieuchronnym zmianom, spowodowanym m.in. śmiercią dysponenta, wymarciem dynastii lub jej usunięciem
siłą. Dawne treści albo ulegają całkowitej dezaktualizacji albo zostają
wykorzystane wtórnie służąc realizacji zupełnie innych celów. O podobnym przeznaczeniu możemy mówić w przypadku serii medali królewiczowskich związanych z intensywnymi zabiegami królewskimi w celu zapewnienia najstarszemu synowi Zygmunta III Wazy następstwa tronu.47
Po osiągnięciu zamierzonego celu nowo obrany władca Władysław IV
postanowił nie rezygnować ze znanych odbiorcy, z okresu przed elekcyjnego jagiellońskich wzorców i przypomnieć o nich ponownie przy okazji
emisji kolejnych okolicznościowych medali, królewskich.
Zasadnicze treści pierwotnego przekazu były również wtórnie wykorzystywane, często w zmodyfikowanej formie, przeciwko dysponentowi
w ramach kontrpropagandy prowadzonej przez politycznych oponentów
króla i jego najbliższego otoczenia. Doskonałym przykładem są w tym
wypadku zachowane do dnia dzisiejszego „Statuty i Metryki” Stanisława
Sarnickiego wydane w Krakowie 1594 roku.48 Autor powyższego dzieła
realizując w praktyce główne postulaty przeciwników polityki Zygmunta III Wazy bardzo precyzyjnie zdefiniował nie tylko rzeczywisty zakres
władzy królewskiej, lecz również szczególny nacisk położył na obowiązki
każdorazowo wybranego monarchy wobec poddanych. Warto zwrócić
uwagę przede wszystkim na wykorzystanie w ikonografii dzieła najważniejszych atrybutów królewskich utożsamianych w kolejnych rozdziałach
„Statutów” z konkretnymi powinnościami królewskimi. Ze względu na
46
Chrościcki 1983, s. 18, Tomkiewicz 1951, s. 105.
47
Ibidem, s. 45-69.
48
Ibidem, s. 30-35.
PN 4/2014
11
datę wydania jest wielce prawdopodobne, iż źródłem inspiracji dla ilustratora dzieła Sarnickiego były emitowane przed 1594 rokiem medale
królewskie. Szukając analogii już na początku księgi pierwszej w rozdziale „O sejmie” znajdujemy wyobrażenie królewskiej korony przypominającej akcesorium z awersów medali wybijanych na polecenie królewskie
w 1587 i 1592 roku.49
roku,53 podobne berło królewskie jak w „Statutach i Metrykach” znajdujemy również na portrecie monarchy pochodzącym z medalu Zygmunta
III autorstwa H. Winkelmana wybitym rok wcześniej.54
Podobieństwa do kompozycji artystycznej znanej z wcześniejszych
medali możemy doszukiwać się również w przypadku przedstawienia
miecza znajdującego się na początku trzeciej księgi. Miecz podobnie jak
korona podtrzymywany przez parę aniołów może być interpretowany ze
wspomnianym już szwedzkim orderem wojskowym znajdującym się na
rewersie medalu koronacyjnego Zygmunta III z 1587 roku. 55
Emblemat z wyobrażeniem z królewskiego miecza, oznaczającego trzecią powinność królewską
znajdującego w publikacji „Statuty i metryki” Stanisława Sarnickiego wydanej w 1594 roku.
Według Sarnickiego wspomniana broń biała miała przypominać
o trzeciej powinności Zygmunta III wynikającej bezpośrednio z „pactów
conventów” a więc obronie kraju przed niebezpieczeństwem zewnętrznym zarazem zaś wysiłkach na rzecz utrzymania pokoju. Motyw aniołów
podtrzymujących precjoza monarsze pojawia się natomiast na awersie
medalu pochodzącego z 1631 roku. 56
http://mbc.malopolska.pl/dlibra/doccontent?id=83290&from=FBC
Według szlacheckiego dysponenta miała być intepretowana na równi z pierwszą powinnością monarchy zachowaniem wierności wobec
prerogatyw izby niższej, praw koronnych, wolności obywatelskich, zasad związanych z rozdawnictwem urzędów, starostw itp. Także i jabłko
królewskie stanowiące nieodłączny element insygniów królewskich znalazło się na kartach dzieła „Statuty i Metryki”. Podobizna powyższego
przedmiotu stanowi ilustrację do księgi drugiej i symbolizuje, jak wskazuje znajdujący się obok napis jedność, pokój i zgodę. Cyt. „Poddanych
swych do jedności zganiać, jako do jednej owczarni pasterz, gdyż wszelkie
królestwo w sobie rozdzielone ginie”.50 Podobny atrybut władzy znajduje-
my na awersie medalu Zygmunta III Wazy, autorstwa monografisty DHB
pochodzącego z 1592 roku (il. 12).51
Medal świadczącym o przywiązaniu mieszkańców
Gdańska do Rzeczypospolitej, monografista DHB,
1592, Gdańsk, srebro (złoto), śr. 47 mm(MNW)
Kolejnym artefaktem związanym bezpośrednio z aktualnie panującym władcą, który również został wykorzystany przez Sarnickiego
w „Statutach” jest berło. Ten, bez wątpienia bardzo ważny symbol władzy królewskiej wskazujący jednoznacznie na sądownicze i prawodawcze prerogatywy monarchy znajdujemy na początku księgi czwartej. Jak
wskazuje umieszczony u góry napis berło oznaczało sprawiedliwość,
czwartą powinność królewską. Cyt. „Sprawiedliwość czynić sam i innych
od ukrzywdzenia powściągać”.52 Analogii do powyższego wyobrażenia
można doszukiwać się na awersie wspomnianego wyżej medalu z 1593
Medal upamiętniający zakończenie wojny o ujście Wisły, nieznany medalier, 1631, srebro (złoto), śr. 45 mm (fot. Arch. WCN)
Autor „Statut i Metryk” czerpiąc inspiracje z dostępnego materiału medalierskiego nie ograniczał się jedynie do przeniesienia na karty
swojego dzieła przedmiotów kojarzonych z włądzą. Wizerunek królewski Zygmunta III znajdujący się na frontyspisie dzieła posiada bowiem
wiele cech wspólnych z przedstawieniem monarchy umieszczonym na
awersie medalu Zygmunta III Wazy autorstwa wspomnianego już monografisty DHB pochodzącego z ok. 1592 roku.57 Podobne wzory były
propagowane dużo wcześniej znane są, bowiem już w pierwszej tercji
XVI wieku portrety Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta, w całej
postaci, pojawiające się na awersach emitowanych współcześnie medali
i prezentujące zasadniczo analogiczny typ ikonograficzny zapoczątkowany na dworze cesarskim Maksymiliana I Habsburga.58 Nieskrywanym
pragnieniem dysponenta stało się wykazanie, iż władza królewska jest
ograniczona. Stad nie dziwi, że na frontyspisie na równi z wizerunkiem
królewskim, została odwzorowana także postać prymasa Stanisława
Karnkowskiego przedstawionego nie, jako spełniający posługę kapłan
lecz „interrex” i „koronator”. 59
53
Stahr 1990, s. 50-51.
54
Gumowski 1924, poz. 24.
55
Stahr 1990, s. 43-46, O symbolice miecza pisał także W. Sawicki, por. Sawicki 1972, s. 279-293.
Statuty i Metryki, księga I.
56
Statuty i Metryki, księga III.
50
Ibidem, księga II.
57
Gumowski 1924, poz. 26, Rühle 1928, poz. 4.
51
Gumowski 1924, poz. 26, Rühle 1928, poz. 4.
58
Miodońska 1976, s. 50-55.
Statuty i Metryki, księga IV.
59
Statuty i Metryki, frontyspis.
49
52
12
PN 4/2014
rozszerzoną tytulaturę królewską oraz wizerunek aktualnie panującego
dostosowany do panujących w XVII wieku barokowych trendów, technik
i sposobów przedstawiania portretowanej postaci.
JAN GUSTAW ROKITA (WNHIS UKSW)
Literatura:
Frontyspis „Statutów i metryk” Stanisława Sarnickiego z przedstawieniem Zygmunta III Wazy i Stanisława Karnkowskiego.
http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/10/Statuta_Sarnickiego_1594.PNG
W powyższy sposób odwołano się do zasady równorzędności władzy duchownej i świeckiej, propagowanej zwłaszcza przez szerokie rzesze szlacheckie negatywnie nastawione do ambitnych planów królewskich.60
Podsumowując należy, więc stwierdzić, iż lata królewskich wysiłków
realizowanych dzięki starannie przygotowanym i zaplanowanym krótkotrwałym akcją i trwającym znacznie dłużej kampanią propagandowym
skierowanym do szerokich mas społecznych przyniosły korzyści choć
zapewne nie zawsze wymierne i pokrywające się z oczekiwaniami dysponenta. Przeciętny odbiorca doby wazowskiej zaś nie miał większych
problemów z przyswojeniem podstawowych treści propagandowych zawartych zarówno w przekazie konkretnego medalu okolicznościowego
jak również i innych artefaktów zamawianych przez dwór a następnie
rozpowszechnianych wśród szerokiej publiczności.
Dysponent wazowski niewątpliwie potrafił doskonale wykorzystać
każdą nadarzającą się okazje dla zamanifestowania poglądów, podkreślenia autorytetu czy też przekonania odbiorcy do swoich racji. Nie
zabrakło mu przy tym systematyczności i konsekwencji w dążeniu do
osiągnięcia założonego celu. Oczywiście bez względu na ilość czasu niezbędnego do odpowiedniego przygotowania materiału przeznaczonego
do emisji w określonym nakładzie pewne istotne elementy występujące
zwłaszcza na awersach medali pozostawały niezmienne. Do wspomnianych stałych części kompozycji należy zaliczyć: inskrypcje zawierającą
w zależności od potrzeby i oczekiwań grupy odbiorców skróconą bądź
60
Karpow
icz 1976, s. 5.
Adhémar J., Collections de Louis XIV : dessins, albums, manuscrits. Orangerie des
Tuileries, 7 octobre 1977-9 janvier 1978, Paris 1979.
Chrościcki, J., Sztuka i polityka. Funkcje propagandowe sztuki w epoce Wazów, Warszawa 1983
Czubek, J.: Pisma rokoszowe, Kraków 1900, t. I
Mączak A., Rządzący i rządzeni, Warszawa 2002.
Ebengreuth von L., Die Münze als historisches Denkmal, sowie in ihrer Bedeutung im
Rechts- und Wirtschaftsleben, [w:] Aus Natur und Geisteswelt, Bd. 91, 1906.
Friedensburg F., Die münze in der Kulturgeschichte, Berlin 1909.
Tchakhoine S., Le Viol des foules par la propaganda politique, Paris 1939.
Fischinger, A.: Sztuka dworu Wazów w Polsce. Katalog wystawy na zamku królewskim na Wawelu (maj - czerwiec 1976), Kraków 1976 Jenkins M., The State Portrait.
Its Origin and Evolution, [w:] „Monographs on Archeology and Fine Arts Study”, 1947,
no 3
Gieysztor, A.: Non habemus cesarem nisiregem. Korona zamknięta królów polskich
w końcu XVI i w XVII w, [w:] Muzeum i twórca. Studia z historii sztuki i kultury ku czci
prof. dr Stanisława Lorentza, Warszawa 1969
Gumowski M., Studia nad gdańską sztuką medalierską XVII w., [w:] „Wiadomości
Numizmatyczno-Archeologiczne”, 1924, t. X.
- Gumowski M., Gdańska sztuka medalierska, [w:] Gdańsk. Przeszłość i teraźniejszość, pod red. St. Kutrzeby, Lwów 1928.
- Gumowski M., Wileńska szkoła medalierska w XVI i XVII wieku, [w:] „Ateneum
wileńskie”, 1929, t. VI, z. I-II.
- Gumowski M., Herb i pieczęcie Torunia, [w:] Dzieje Torunia, Toruń 1933.
- Gumowski, M., Mennica bydgoska, Toruń 1955.
- Gumowski M., Dzieje mennicy toruńskiej, Toruń 1961.
Kieszkowski J., Rzeczy polskie w austriackich zbiorach, [w:] „Sprawozdania Komisji
do Badania Historii Sztuki w Polsce”, t. IX, s. LVI-LXVII. Kowalczyk J., Triumf i sława
wojenna „all’antica” w Polsce XVI w., [w:] Renesans. Sztuka i ideologia, pod red. T. S.
Jaroszewskiego, Warszawa 1976.
Kurzyna Z., W sprawie datowania i lokalizacji najstarszej mennicy w Warszawie, [w:]
„Wiadomości Numizmatyczne”, t. XIV, s. 38-42.
Libiszowska Z., Ludwika Maria, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XVIII, nr 1, 1972.
Łukaszewicz J., Opis historyczno-statystyczny miasta Poznania, Poznań 1838.
Miodońska B., Władca i państwo w krakowskim drzeworycie książkowym XVI w.,
[w:]
Nadolski B., J. P. Titius – profesor wymowy i poezji w Gdańskim Gimnazjum Akademickim, [w:] „Rocznik Gdański”, t. XXIV, s. 185-205.
Napolitano M., L., Hubertus Goltzius e la civitas Romana, [w:] „Anabases”, t. 11, nr
3, 2010, ss. 55–94.
Nohejlowa-Pratová E., Katalog vystavni sbirku medali, Narodni Muzeum, Praha 1963.
Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce : czasy zygmuntowskie, Warszawa 1966.
Przyboś A., Krasiński Jan Kazmierz na Krasnem h. Slepowron (1607-1669), [w:] Polski
Słownik Biograficzny, t. XV, 1970.
Radziesowski A., W., Relacja triumfu rzymskiego z narodzenia Zygmunta Kazimierza,
syna Władysława IV, 18 VI 1640 odprawionego, Rzym 1640, Kórnik, Biblioteka PAN,
sygn. PAN Kórn. 1961, BJ 24966 I
Reyman J. Mennica Olkuska 1579-1601, Wrocław 1975 Stahr M., Medale Wazów
w Polsce, Wrocław 1990.
Rokita J., Próby propagandowego wykorzystania zwycięstwa smoleńskiego w medalierstwie, [w:] Hołd carów Szujskich, Warszawa 2012.
Rudawski H., J., Historja Polski od śmierci Władysława IV aż do pokoju oliwskiego,
czyli dzieje panowania Jana Kazimierza od 1648 do 1660 roku, przekł. Wł. Spasowicz, Petersburg, Mohylew 1855
Rühle S., Die historichschen Medaillen der Stadt Danzig, [w:] „Zeitschrift d. Westpreussichen Geschichtsvereins”, 1928, nr 68
Sawicki W., Rytuał sakry – koronacji królewskiej jako źródło prawa i ustroju państw
średniowiecznej Europy, [w:] „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 24, 1972, s.
279-293
Szmydki R., Kontakty artystyczne królewicza Władysława Zygmunta Wazy z Antwerpią: misja Mathieu Rouaulta do Polski w 1626 roku, Warszawa 2002.
Szymanowska B., Kolumna Zygmunta, Warszawa 1972.
Tomkiewicz, Wł.: Aktualizm i aktualizacja w malarstwie polskim XVII wieku, Warszawa 1951
Więcek A., Dzieje sztuki medalierskiej w Polsce, Kraków 1972. Wojtkowski A., Gdańsk
obchodzi wcielenie Prus do Polski, [w:] „Widomości Literackie”, r. XVI, nr 31-32, 1939
PN 4/2014
13
KATALOG MONET
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
Rok,
III
Mln. szt.
II
I
1923-1939
obrzeże gładkie
Nominał
obrzeże gładkie
Nominał J.601
1917
1917*
1918
1918**
7,7
50
70
150
160
320
340
10
100
50
180
33,0
?
15,0
?
* napis dotyka obrzeża
** odbitka w cynku
PDA 5 II 120, 1917 I 85, 1918 PTN I-60
30
180
100
350
100
320
150
1000
1923 Moś
1925
1928
1930
1931
1934
1935
1936
1937
1938
1939
1916-1918 Fe Æ24,0; 5,83g
obrzeże gładkie
Nominał J.602
1917
1918
35
20
1,9
19,3
70
60
6,8
60
60
130
120
360
320
8,7
7,9
70
70
130
140
320
370
8,9
14,2
1,5
0,4
4,7
4,7
9,0
17,3
10,0
25
30
35
45
55
280
28
18
10
5
5
80
80
80
100
100
600
40
40
18
10
10
500
600
600
800
1000
1800
400
300
150
70
70
KP-1 1 Fenig
51,4
1 1 Grosz
100,0
1
5
150
c.a.
30
100
KP-2 5 Fenigów
1917-1924 Fe Æ18,0; 2,53g
obrzeże gładkie
Nominał J.605
22,7
25
25
1918 GGN 27 -I 20,-
PN 4/2014
5
32,1
Wuel 12 I 300,-
10
100 2500
9 2 Złote
1929-1933 Ag750 Æ27,0; 10,0g
obrzeże ząbkowane
Głowa popiersie dziewczyny z kłosami
1924*
1924H
1924odwr
1925
1925**
120
800
180
150
100
8,1
32,0
0,8
10,8
5,2
220
1400
420
350
200
650
3500
800
700
400
1600
5500
2100
1900
900
* po obu stronach roku pochodnie
** po roku kropka
1924* WCN 30 I 1900,1924 odwr. WCN 30 I- 640,1924 H WCN 45 I- 4000,1925** WCN 45 I- 1500,-
Ni Æ20,0; 3,0g
Brąz Æ14,7; 1,5g
?
30,3
40,0
17,0
13,6
22,5
9,0
12,0
7,0
5,9
7,3
12,6
17,4
20,5
12,0
40
35
70
40
200
75
70
70
80
30
12
5
5
5
c. a.*
130
100
130
100
380
140
130
130
160
60
25
8
8
8
1923
370
280
370
260
660
320
310
310
360
200
110
80
60
60
2 2 Grosze
* W handlu nie występuje
GGN 25 I 54
18,7
1923 Moś
1923 Brąz
1925
1927
1928
1930
1931
1932
1933
1934
1935
1936
1937
1938
1939
1923-1939
obrzeże gładkie
Nominał
15
1929
Ni Æ17,6; 2,0g
5 20 Groszy
1923-1939
obrzeże gładkie
Nominał
1923 WCN 30 I 125,- 1925 WCN45 I 300,- 1927 WCN 30 I 140,- 1928 WCN45
I 300,- 1930 PDA 7 I 210,- 1931 Wuel 12 I 120,- 1932 WCN30 I 160; 1933
WCN45 I 1200,*znana próba (istnienie monet obiegowych wątpliwe)
1918-1924 Fe Æ15,0; 1,97g
obrzeże gładkie
Nominał J.604
14
32,0
45,4
10 2 Złote
Królestwo Polskie
1917-1918
?
I
1932-1939 Ag750 Æ 22,0; 4,4g
obrzeże ząbkowane
Głowa kobiety
1916 A Wuel 12, I, 150
1916 J Wuel 12, I, 310
1917*
1918
II
8 1 Złoty
Fe, Æ28,0; 8,75g
obrzeże gładkie
Nominał J.603
1916 A
1916 J
1917
1918
Rzeczpospolita
Polska 1923-1939
1923-1939
obrzeże gładkie
Nominał
03 3 Kopiejki
1916-1918
III
Mln. szt.
1929-1939 Ni Æ 25,0; 7,0g
obrzeże gładkie
Nominał
Brąz Æ20; 3,0g
150
130
1923
7,7
Rok,
4 10 Groszy
1923-1939
obrzeże gładkie
Nominał
02 2 Kopiejki
1916 A
1916 J
I
1923 GGN18 I- 50; WCN 20, I - 120,- GGN 25 I 180
1934 Wuel 12 I 1900,- GGN 25 I 1800
KP-3 20 Fenigów
1917-1924 Fe Æ 23,0; 4g
obrzeże gładkie
J.606
1916A GGN17, I 130; PTN11 I 120; Wuel 12, I, 320
II
KP-3 10 Fenigów
01 1 Kopiejka
11,9
III
1917-1924 Fe Æ21,0; 3,56g
obrzeże gładkie
Nominał J.606
1916-1918 Fe Æ 21,5; 2,89g
1916 A
1916 J
Mln. szt.
3 5 Groszy
ZIEMIE POLSKIE PODCZAS
I WOJNY ŚWIATOWEJ
Monety niemieckich
władz okupacyjnych dla
terenów wschodnich
- rok 1916
Rok,
40
35
140
120
1923 Moś
1925
1927
1928
1930
1931
1932
1933
1934
1935
1936
1937
1938
1939
150,0
5
200
120
6 50 Groszy
1923-1939
obrzeże gładkie
Nominał
Ni Æ 23,0; 5,0g
1932
1933
1934
15,7
9,25
0,25
18
18
18
45
45
45
200
200
200
1932 WCN 12 I 28,- ; 1933 GGN 15 I 25,1934 GGN 15 I 32,-; Wuel 12 I 60,-
1923
100,0
2
5
300
7 1 Złoty
11 2 Złote
1923-1939 Ag 750 Æ 23,0; 5,0g
obrzeże ząbkowane
Głowa popiersie dziewczyny z kłosami
1934-1939 Ag 750 Æ 22,0; 4,4g
obrzeże ząbkowane
J. Piłsudski
Brąz Æ 17,6; 2g
20,5
39,0
15,3
13,4
20,0
9,5
6,5
7,0
9,5
5,8
5,8
17,4
20,5
12,0
25
20
20
20
100
20
25
100
22
20
14
5
5
5
60
70
60
60
200
60
60
200
50
45
25
15
15
15
450
350
300
300
550
350
350
600
300
240
180
150
100
70
1923 Wuel 12 I 200,- 1925 Wuel 12 I 230,- 1927 PDA 3 I 85,1928 WCN45 I- 280,- 1930 PDA 3 I 55,- 1932 WCN 12 I 36,1933 PDA 5 I 210,- 1934 Wuel 12 I 160,-
1924 16,0
1925 24,0
70
60
160
120
350
250
850
600
1924, Wuel 12 I 360,-
1934
1936
10,4
75 tys.
40
500
70
850
400
1500
1100
3850
1934 Wuel 12 I 200,1936 WCN 30 I- 1400,-
Jeżeli nie zaznaczono inaczej,
wszystkie monety zmniejszone o 30%.
P R Z Y P I S Y:
Ag - srebro
Al - aluminium
Au - złoto
Fe - żelazo
Moś - mosiądz
CuNi - miedzionikiel
Ni - nikiel
Pb - ołów
Sn - cyna
Zn - cynk
FeNi - żelazonikiel
b.zn. - bez znaku mennicy
zn. - znak mennicy
AW - antykwariat Wu-El,
Szczecin
A.Z.M. - Antyki-ZnaczkiMonety
GGN - Gdański Gabinet
Numizmatyczny
WCN - Warszawskie
Centrum Numizmatyczne
P.T.N. - Polskie Towarzystwo
Numizmatyczne
PDA - Poznański Dom
Aukcyjny
J. , J.D. - K. Jaeger- Die
Deutschen Münzen seit
1871
Rok,
III
Mln. szt.
II
I
Rok,
III
Mln. szt.
II
I
17 5 Złotych
12 2 Złote
Mln. szt.
III
II
I
Rok,
III
Mln. szt.
II
I
* 81 perełek - 1000 szt. b.zn.men. WCN 45 I 46000,** 100 perełek - 1000 szt. WCN 45 II+ 16000,*** inicjały SW/WG WCN 45 I- 28000,**** 81 perełek zn. menniczy duży WCN 45 I- 16000,1925* WCN 30 I- 10 000,- ; A.Z.M. 1 II 2500,WCN 12 I 3750,- III/II 13000,1925**; WCN 10 I- 2100; WCN17 II+ 2600 II+ 13000,1925 SW/WG WCN 30 I- 15 400,1925**** GGN 15 8600,-
23 10 Złotych
1934-1939 Ag 750 Æ 28,0; 11,0g
obrzeże ząbkowane
Józef Piłsudski
1936-1939 Ag750 Æ22,0; 4,4g
obrzeże ząbkowane
Żaglowiec
Rok,
1934-1939 Ag 750 Æ 34,0; 22,0g
obrzeże ząbkowane
Józef Piłsudski
29 5 Złotych
1936
18
3,9
30
80
250
13 5 Złotych
1934
1935
1936
1938
50
40
40
80
6,5
1,8
1,0
0,3
1934 PDA 11 I 1000,- 1935 WCN 12 I 16,1936 Zi - 800,- 1938 WCN 12 I 100,-
1928-1934 Ag750 Æ33,0; 18,0g
Na obrzeżu napis:
SALUS REIPUBLICAE SUPREMA LEX NIKE
100
70
70
120
400
300
300
450
18 5 Złotych
7,5
5,9
2,1
3,1
2,1
0,9
0,2
100
65
65
70
80
70
200
75
75
90
150
120
400
100
100
120
220
180
2800
500
500
600
700
500
Skala 1:2
24 1 Grosz
1925-1939 Brąz Æ14,7; 1,5g
obrzeże gładkie
Poświęcenie mennicy - 21.V.1925
700
650
2200
2800
15000
300
280
1200
1500
6000
0,2
1,7
Monety
kolekcjonerskie
Skala 1:2
10,0
1934
1935
1936
1937
1938
1939
Klipa Żaglowiec
1,2
1934 WCN 30 I 400,- 1935 PDA 11 I 2700;
1936 WCN 45 I 620; 1938 WCN 45 I 820,1939 WCN45 I 600,-
1936-1939 Ag750 Æ28,0; 11,0g
obrzeże ząbkowane
Żaglowiec
1928 b.zn.
1928 zn
1930
1931
1932
1936-1939 Ag 750 Æ 35x35; 17,46g
Skala 1:2
4000
3600
10000
10000
c.a.
1400
1200
3500
5000
28000
1928 PTN11 III 500; PDA 11 zn I 13 500,- III-II 2 300,- WCN 20 I/II 360,-;
1930 WCN45 II+ 6000,-; III/III+ 2400,- 1931 WCN45 II- 2800,-;
GGN 21 II+ 940,-; 1932 WCN45 II- 24000,-
1936
1,0
100
170
280
1936
200 szt.
10000
18000
40000
18000
30000
18000
30000
20000
28000
WCN 45 I 42000,-
30 10 Złotych
800
1933-1939 Ag 750 Æ 34,6x34,6; 30,0g
Wuel 12 I 270,-
Romuald Traugutt
1925
-
1 tys.
WCN 20 I- 1050,-
19 10 Złotych
1932-1939 Ag 750 Æ 34,0; 22,0g
obrzeże ząbkowane
Głowa kobiety
3000
7000
3500
7000
Skala 1:2
25 2 Grosze
1926-1939 Brąz Æ17,6; 2,47g
obrzeże gładkie
Wizyta prezydenta Mościckiego w mennicy
14 5 Złotych
1930-1932 Ag750 Æ33,0; 18,0g
Na obrzeżu napis:
SALUS REIPUBLICAE SUPREMA LEX
Setna Rocznica Powstania Listopadowego
Skala 1:2
1932 b.zn. 6,0
1932 zn.
1933
65
65
65
3,1
2,8
75
80
75
100
150
100
400
500
500
1932 PDA 2, I 55,-; PDA 11 I b.zn. 800,- zn. I-1800; 1933
WCN 12 I 100,-
Skala 1:2
1930
1930*
300
2400
600
6000
20 10 Złotych
1100
10000
3000
14000
1926
-
600 szt.
WCN 20 II+ 1500,-
26 5 Groszy
100 szt. 15000
WCN 20 I 5500,-; WCN 22 I 7000,-
1933
1923-1939 Brąz Æ 20,0; 3,0g
obrzeże gładkie
31 10 Złotych
Wizyta Prezydenta St.
Wojciechowskiego w mennicy 12.IV.1924 - SW
1933-1939 Ag750 Æ 34,0; 22,0g
obrzeże ząbkowane
Jan III Sobieski
1933-1939 Ag 750 Æ 34,6x34,6; 30,0g
Klipa Jan III Sobieski
Skala 1:2
*stempel głęboki
1930 WCN 30 I- 320,-; GGN 22 I 225,- PDA 11I -4500,1930* WCN I- 4900,-; Wuel 12 I 5100,-
1923
15 5 Złotych
Skala 1:2
1932-1939 Ag750 Æ28,0; 11,0g
obrzeże ząbkowane
Głowa kobiety
1933
0,3
150
300
-
500 szt.
3000
5000
WCN 20 I- 1400,-
800
1800
GGN 11 II 108,- ; PDA 2 II 64,- PDA 11, I 3100; I- 800
27 5 Groszy
1923-1939 Brąz Æ 20,0; 3,0g
obrzeże gładkie
Zjazd Numizmatyków i Medalografów
21 10 Złotych
1933-1939 Ag 750 Æ 34,0; 22,0g
obrzeże ząbkowane
Romuald Traugutt
100 szt. 15000
PDA 3 I 5000,-; WCN 22 I 6550,-
1933
1932 b.zn.
1932 zn
1933
1934
3,0
1,0
11,0
0,25
40
250
35
35
50
500
40
40
100
1800
70
70
32 10 Złotych
600
3800
350
350
1932 b.zn. GGN 15 I 160,1932 zn GGN 14 II 1120; WCN17 I- 1100,1933 GGN 21 I 70,-
3000
6000
1934-1939 Ag 750 Æ 47,5x47,5; 42,0g
Klipa Józef Piłsudski
Skala: 65% oryginału
Skala 1:2
300
800
0,2 200
WCN 10 I 95,- ; GGN 21 I 145,- PDA 11 I- 1500,-
1933
1800
22 10 Złotych
16 5 Złotych
-
1929 45 szt.
28 5 Złotych
1925- Ag 900 Æ37,0; 25,0g
Na obrzeżu napis:
SALUS REIPUBLICAE SUPREMA LEX
Konstytucja
1934-1939 Ag 750 Æ 34,0; 22,0g
obrzeże ząbkowane
Orzeł legionowy
1934 Ag 750 Æ 28,0; 11,0g
obrzeże ząbkowane
Józef Piłsudski
Skala 1:2
Skala 1:2
50
1934
0,3
WCN 45 I- 560,- PDA 11, I 1100,-
90
180
400
1934
0,3
WCN 30 I 660,-
120
250
500
2500
1925*
1925**
1925***
1925****
9000
8500
12500
12500
14000
13000
30000
30000
30000
26000
50000
50000
1934
300 szt.
WCN 45 I- 22000,-
15000
PN 4/2014
15
Rok,
III
Mln. szt.
II
I
33 10 Złotych
Rok,
1923
1926
1937
1925 Ag900 Æ19,0; 3,23g
obrzeże ząbkowane
Bolesław Chrobry
III
Mln. szt.
20
20
30
1,0
1,8
0,5
II
35
35
50
I
60
60
100
200
200
300
1923 Wuel 12 I 230,- 1926 WCN 45 I 180,1937 Wuel 12 I 520,1923* znane egz. bite stemplem lustrzanym 50% więcej w
stosunku do stanu I
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
G-11 1 Gulden
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
G-16 5 Guldenów
1923-1932 Ag750 Æ23,5; 5,0g
obrzeże ząbkowane
KAM.37 Nominał J.D.7
1932-1935 Ag500 Æ 30; 15,0g
Na obrzeżu:
„NEC TEMERE NEC TEMIDE”
J.D.17 Kościół Mariacki
G-5 5 Fenigów
1925
850
50,3 tys.
1000
1200
1923-1932 Ni Æ 17,5; 2g
obrzeże gładkie
Nominał J.D.4
Skala 1:2
1928 GGN 27 I 320,-; AW 9 II/I 390,-
150
250
350 1000
1,25
GGN 25 I 200,- st. GGN 25 1000,Wuel 12 I 600,* znane egz. bite stemplem lustrzanym 50% więcej w stosunku
do stanu I
1923
34 20 Złotych
1925 Ag900 Æ21,0; 6,451g
obrzeże ząbkowane
Bolesław Chrobry
1923
1928
25
90
3,0
60
240
100
340
300
480
1928 GGN 25 I 195,- st. GGN 25 450,1923* znane egz. bite stemplem lustrzanym 50% więcej w
stosunku do stanu I
1932
0,43
PDA 7 I 8000,-
2500
3500
5000
9000
G-17 5 Guldenów
1932-1935 Ag500 Æ 30; 15,0g
Na obrzeżu:
J.D.18 Żuraw
G-12 1 Gulden
1932-1940 Ni Æ23,5; 5,0g
obrzeże ząbkowane
Nominał J.D.15
G-6 5 Fenigów
1925
1000
27,2 tys.
1900
2300
1928 GGN 27 I 550,-; Wuel 12 I 800,-
1932-1945 CuAl Æ 17,5; 3,5g
obrzeże gładkie
Flądra J.D.12
Skala 1:2
1932
0,43
3000
4500
7500 12000
Küenker 155 II 2400 EUR,
Wolne Miasto
Gdańsk 1920-1939
1932
2,5
Wuel 12 I 620,-
1932
G-1 10 Fenigów
18
4,0
35
70
220
300
500
220
G-18 5 Guldenów
1932-1935 NiÆ30; 11,0g
obrzeże - ornament
J.D.19 Koga
G-13 2 Guldeny
PDA 5 II+ 30,-
1920 Zn Æ 21,5; 1,9g
obrzeże gładkie
Nominał J.D.1A
120
1923-1932 Ag750 Æ26; 9,8g
Na obrzeżu:
J.D.8
G-7 10 Fenigów
1923-1932 Ni Æ 21,5; 4,0g
obrzeże gładkie
Nominał J.D.12
Skala 1:2
1935
0,80
1200
2000
3000
4200
WCN30 II-/III+ 1900,- Küenker 16O III 750 EUR,
G-19 10 Guldenów
160
450
950 1600*
0,9
*odmiany z innym kształtem wieńca i ozdobników należy wyceniać
o 20% więcej
1920
1920
WCN 45 II 280,-
150
280
360
1935-1939 Ni Æ 34; 17,0g
obrzeże - ornament
Ratusz J.D.20
1000
1923
G-2 10 Fenigów
5,0
20
50
100
320
GGN 27 I 75,1923* znane egz. bite stemplem lustrzanym 50% więcej w
stosunku do stanu I
1920 Zn Æ 21,5; 2,2g
obrzeże gładkie
Duża cyfra 10 J.D.1B
G-8 10 Fenigów
1923
1,25
300
500
800
1500
WCN 45 II+ 1300,* znane egz. bite stemplem lustrzanym 50% więcej w stosunku
do stanu I
1932-1940 CuAl Æ 21,5; 3,5g
obrzeże gładkie
J.D.13 Dorsz
Skala 1:2
G-14 2 Guldeny
1932-1935
1920
0,12
2200
3200
4500
1935
0,38
4000 6500 10000 16000
Küenker 166 II- 2400 EUR, Küenker 155 II+ 2800 EUR,
Ag500 Æ 26; 9,9g
Na obrzeżu:
Koga J.D.16
G-20 25 Guldenów
7000
1923-1939 Au 917 Æ 22; 7,99g
Na obrzeżu:
Fontanna Neptuna J.D.10
GGN 14 II- 1000; WCN17 II 1400 Küenker 144 II 800 EUR
1932
20
5,0
40
90
250
PDA 7 II 120,-
G-3 1 Fenig
1923-1945 Brąz Æ 17,0; 1,67g
obrzeże gładkie
Nominał J.D.2
G-9 1/2 Guldena
1923-1932 Ag750 Æ19,5; 2,5g
obrzeże ząbkowane
J.D.7
1932
1,25
800
1400
2000
4000
WCN 45 II 1800,-
1923
1926
1929
1930
1937
4,0
1,5
1,0
2,0
18
18
20
18
18
28
28
50
40
28
60
60
100
80
60
200
200
400
300
200
3,0
1923 Wuel 12 I 320,- 1926 Wuel 12 I 170,1930 Wuel 12 I 230,- Wuel 12 I 180,1923* znane egz. bite stemplem lustrzanym 50% więcej w
stosunku do stanu I; 1937 WCN 45 I 120,-
G-4 2 Fenigi
1923
1.000 szt. 12000
?
1923 stemp.lust.
1923
1927
130
190
1,0
0,4
180
320
300 500
550 1100
* znane egz. bite stemplem lustrzanym 50% więcej w stosunku
do stanu I
G-15 5 Guldenów
Ag750 Æ35; 24,9g
Na obrzeżu:
J.D.9 Koścół Mariacki
G-21 25 Guldenów
1930 Au 917 Æ 22; 7,99g
1923 WCN 30 I- 120,-
Na obrzeżu:
Fontanna Neptuna J.D.11
G-10 1/2 Guldena
1932-1940 Ni Æ 19,5; 3,0g
obrzeże ząbkowane
KAM.42 Nominał J.D.14
Skala 1:2
1923
1927
1932
PN 4/2014
24000
30000
1923-1932
1923-1945 Brąz Æ 19,0; 2,5g
obrzeże gładkie
Nominał J.D.3
16
18000
WCN17 I- 14400; PDA 1 I- 13500,-
1,4
90
200
300
500
0,70
850
1400
1300
1800
3200
2300 3200 6000
0,16
1923 WCN 45 II 1400,1927 WCN 30 II+ 2000,* znane egz. bite stemplem lustrzanym 50% więcej w stosunku
do stanu I
1930
4000
8500
11000
14000
Rok,
III
Mln. szt.
II
I
II
I
85
1949
1923
2
40,0
10
70
40
85
220
1940-1944 Fe Æ 23,0; 5g
obrzeże gładkie
Nominał J.627
-
400,1
0,5
300,0
6
15
35
1950/1956 - 1960 Æ 20,0; 3,0/1,0g
OBRZEŻE GŁADKIE/ZĄBKOWANE
Nominał
1941-1944 Zn Æ 17,6; 2,0g
obrzeże gładkie
Nominał J.625
1938* zn.m.
1938** zn.m.
2
10
60
25
15
55
45
130
90
* nie niklowana
** niklowana, łączny nakład 32 mln. szt.
1949 Brąz
1949 Al
3
5
300,0
200,0
8
12
25
50
1958-1994 Æ 16,0; 0,6g
obrzeże gładkie
Nominał
Getto Łódzkie
1942-1944
GŁ-1 10 Fenigów
2000
1942-1944 Æ 22,0; a 1,57g, b 1,07 g
obrzeże gładkie
Nominał
3500
10000
GGN 10 II 250,- ; GGN 14 III 530,-
80
120
1943 Al
1943* Al+Mg
170
300
250
500
łącznie 60 tys. szt. Al - WCN 30 I 310,* WCN 30 II- 180,-
GŁ-3 10 Marek
1944 Æ33,4; 6,98g
obrzeże gładkie
Nominał
1958
1959
1960
1961
1962
1963
1965
1967
1968
1970
1971
1972
53,5
28,5
12,2
29,5
90,2
20,8
5,0
10,0
10,2
20,1
20,0
10,0
8
8
15
3
1
1
7
2
2
0,5
0,5
0,5
20
20
30
4
2
2
20
4
4
1
1
1
70
70
90
20
10
10
60
10
10
2
2
2
73,4
25,4
40,4
8
40
8
3
3
3
3
3
3
2
2
2
2
2
1
1
1
1
1
1
2
2
20
80
20
8
8
7
7
7
7
4
4
4
4
4
2
2
2
2
2
2
3
3
70
250
70
45
45
35
35
25
25
14
14
14
14
14
8
8
8
8
8
8
10
10
50,5
70,7
62,0
62,2
71,6
38,8
50,0
60,0
80,0
50,0
50,0
100,0
100,0
71,2
73,2
60,6
70,0
9,6
9,9
8
7
20
25
100
120
41 20 Groszy
1949 CuNi 133,3
1949* Al
197,4
1949 WCN 12 I 8,- ; 1949* WCN 12 I 8,-
42 20 Groszy
1957-1994 Al Æ 20,0; 1,0g
obrzeże gładkie
Nominał
39 10 Groszy
1950-1994 Æ 17,5; 2,0/0,7g
obrzeże gładkie
Nominał
Skala 1:2
100
150
1961
1962
1963
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973*
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1983
1985
GŁ-4 20 Marek
1943-1944 28,3
Æ
obrzeże gładkie
Nominał
1943 Al 2,6i 3,4g
1943* Al+Mg 1,75g
I
GŁ-2 5 Marek
1942-1944 Fosfororąz Æ19,0; 0,76g
obrzeże gładkie
Nominał
0,1
II
1950-1994 Æ 20,0; 3,0/1,0g
obrzeże gładkie
Nominał
38 5 Groszy
1942
III
1
37 5 Groszy
GG-3 10 Groszy
42,2
Mln. szt.
40 10 Groszy
36 2 Grosze
1949
* bez otworu
1923
Rok,
1961- 1994 Al Æ 17,5; 0,7g
obrzeże gładkie
Nominał
1954-1994 Al Æ 16,0; 0,57g
obrzeże ząbkowane
KAM.59 Nominał
GG-5 50 Groszy
20
I
35 1 Grosz
1941-1944 Zn Æ 16,0; 1,72g
obrzeże gładkie Æ4
Nominał J.628
15,3
II
1954- Al Æ 14,7; 0,5g
obrzeże ząbkowane
Nominał
160
GG-2 5 Groszy
1939
1939*
III
Rzeczpospolita Polska 1945-1949; 1990Polska Rzeczpospolita Ludowa 1949-1989
GG-4 20 Groszy
30
Mln. szt.
Generalna Gubernia
1939-1945
1941-1944 Zn Æ 20,0; 2,97g
obrzeże gładkie
Nominał J.626
15
Rok,
Polska Rzeczpospolita Ludowa
GG-1 1 Grosz
33,9
III
Mln. szt.
Okupacja Niemiecka
1941-1944 Zn Æ 14,7; 1,17g
obrzeże gładkie
Nominał J.624
1939
Rok,
170
200
łącznie 60 tys. szt. Al - WCN 30 I 310,- * WCN 30 II- 160,-
250
300
1943 Al
1300
2200
4000
(występujące w handlu monety są często fałszywe)
WCN 30 II 2500,-; WCN 30 III+ 960,-
6000
1949 CuNi
1949 Al
200,0
31,0
8
10
* Istnieją egzemplarze 10 gr bez znaku mennicy c.a.
** Istnieją egzemplarze 5 zł z datą 1978, ale oficjalnie monety takie nie były bite.
30
35
100
140
1957
1961
1962
1963
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973 b.zn.
1973 zn.
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1983
1985
3,9
53,1
19,1
41,2
32,0
23,8
29,1
29,2
40,2
20,0
20,0
60,0
50,0
65,0
50,0
100,0
80,0
50,7
45,2
30,0
60,0
10,0
16,2
100
10
18
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
180
20
30
12
12
12
12
10
6
6
6
6
8
4
3
3
3
3
3
3
3
3
3
PN 4/2014
500
140
160
70
50
60
40
40
30
30
30
40
25
15
8
8
8
8
6
6
6
6
6
17
Rok,
III
Mln. szt.
II
I
43 50 Groszy
1950- Æ 23,0; 5,0/1,6g
obrzeże ząbkowane
Nominał
16
15
1949 CuNi 109,0
1949 Al 59,0
40
45
160
180
44 50 Groszy
1957-1994 Al Æ 23,0; 1,6g
obrzeże gładkie
Nominał
Rok,
1957
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975 b.zn. 22,0
1975 zn.
1976
1977
1978 b.zn. 80,0
1978
1980
1981
1982
1983
1984
1985
Mln. szt.
III
II
I
58,6
100
20
20
150
150
20
10
10
8
2
2
2
2
2
2
2
2
2
4
2
2
2
2
1000
80
80
350
350
50
15
15
12
4
4
4
4
4
4
4
4
4
8
4
4
4
4
4500
350
350
1100
1000
220
150
100
60
30
16
16
16
15
15
15
15
15
20
8
8
8
8
15,0
18,1
1,0
1,1
3,0
6,0
6,0
7,0
15,0
42,0
33,0
22,0
65,0
16,4
100,0
4,0
59,0
49,6
61,0
168,0
Rok,
1975
1976
1977
1978 b.zn.
1978 zn.
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
Mln. szt.
III
II
I
25,0
2
2
2
8
8
2
2
2
2
2
2
2
4
4
4
20
20
4
4
4
4
4
3
3
22
22
2
40
40
18
18
18
18
15
12
8
60,0
50,0
2,6
2,8
10,1
65,6
40,3
45,3
35,2
60,0
100,2
52 2 Złote
1986-1994 Moś Æ 21,0; 3,0g
obrzeże ząbkowane
Nominał
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
1
1
1
4
4
4
12
12
12
0,5
0,5
1,2
1,2
4
4
30
55
90
150
40
40
50
170
170
150
15
15
35
35
15
35
56 5 Złotych
1986-1994 Moś Æ 24,0; 5,0g
obrzeże ząbkowane
Nominał
1986
1987
1988
57,1
58,8
18,6
57 5 Złotych
1989-1994 Al Æ 20,0; 0,88g
obrzeże ząbkowane
Nominał
1964 WCN 12 I 35,- GGN 28 I 1500,-
1957
1965
1967
1968
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978 b.zn.
1978 zn.
1982
1983
1984
1985
15
15
50
15
7
6
5
4
4
4
4
4
4
2
2
2
2
2
91,3
22,0
2,0
2,0
3,2
7,0
10,0
39,0
33,0
25,0
25,0
50,0
18,8
50,0
16,0
39,6
44,2
29,0
40
35
100
100
30
18
10
8
8
8
6
6
8
3
3
3
3
3
260
230
800
640
110
90
60
40
40
25
16
16
25
15
15
10
10
10
1970 WCN 10 I 10,-
1986
1987
1988
48 1 Złoty
1986-1994 Æ 25,0; 2,2g
obrzeże ząbkowane
Nominał
41,7
94,6
-
1
1
1
7
7
7
1989
1990
30,2
38,2
58 10 Złotych
1959-1978 CuNi Æ 31,0; 12,9g
obrzeże ząbkowane
Mikołaj Kopernik
53 2 Złote
1989-1994 Al Æ 18,0; 0,71g
obrzeże ząbkowane
Nominał
1986
1987
1988
130,6
100,0
96,4
1
1
1
2
2
2
8
8
8
Skala 1:2
1989
1990
49 1 Złoty
1989-1994 Al Æ 16,0; 0,57g
obrzeże ząbkowane
Nominał
45 50 Groszy
60,7
91,5
40,7
-
0,5
0,5
2
2
49,4
30,7
-
0,5
0,5
3,0
10
30
1959-1978 CuNi Æ 31,0; 12,9g
obrzeże ząbkowane
Tadeusz Kościuszko
1958-1994 Al Æ 29,0; 3,45g
obrzeże ząbkowane
Rybak
1989
1990
12,5
59 10 Złotych
54 5 Złotych
1986-1994 Al Æ 23,0; 1,6g
obrzeże gładkie
Nominał
1959
1965
2
2
Skala 1:2
1986
1987
45,8
21,2
0,5
0,5
2
2
5
5
50 2 Złote
Skala 1:2
1958-1994 Al Æ 27,0; 2,7g
obrzeże ząbkowane
Nominał
1958
1958
1959
1960
1971
1973
1974
46 1 Złoty
1950-1994 Æ 25,0; 7/2,2g
obrzeże ząbkowane
Nominał
}
1,3
56,8
16,3
1,0
5,0
46,0
80
200
12
12
80
8
4
250
700
35
35
160
30
10
1200
1600*
200
180
400
130
45
1959
1960
1966
13,1
27,5
4,1
10
10
30
60 10 Złotych
1964-1978 CuNi Æ 31,0; 12,9g
obrzeże ząbkowane
Kazimierz Wielki
1958 (cyfry wąskie) WCN 30 I 480,* Emisja nie była wprowadzona do obiegu
1949 CuNi 87,0
1949* Al 43,0
10
8
25
20
1949 WCN 12 I 16,1949* WCN 12 I 12,-
47 1 Złoty
1957-1994 Al Æ 25,0; 2,2g
obrzeże ząbkowane
Nominał
18
PN 4/2014
60
50
200
180
1958
1959
1960
1970
1971
1972
1973
1974
82,6
7,1
36,1
2,0
3,0
3,0
10,0
46,0
7
35
7
10
10
10
3
2
35
130
30
45
45
40
10
8
130
800
120
130
220
200
60
30
55 5 Złotych
1975-1994 Moś Æ 24,0; 5,0g
obrzeże ząbkowane
Nominał
Skala 1:2
1964*
1964**
7
7
2,6
2,6
* napis wypukły; ** napis wkłęsły
1959 WCN 12 I 35,- ; 1972 WCN 12 I 12,-
61 10 Złotych
51 2 Złote
1975-1994 Moś Æ 21,0; 3,0g
obrzeże ząbkowane
Nominał
1975
1976
1977
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
25,0
60,0
50,0
5,1
10,0
4,0
25,0
30,5
85,5
20,5
2
2
2
5
2
5
2
2
2
2
5
5
5
10
5
10
5
5
5
5
25
25
25
35
25
35
12
12
12
12
1965-1978 CuNi Æ 31,0; 12,9g
obrzeże ząbkowane
Nike
Skala 1:2
1965
3,5
7
Rok,
III
Mln. szt.
II
I
62 10 Złotych
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
Mln. szt.
III
II
I
74 10 Złotych
68 10 Złotych
1965-1978 CuNi Æ 31,0; 12,9g
obrzeże ząbkowane
Kolumna Zygmunta
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
5
4
3
3
5
25
20
16
15
15
20
45
1
2
5
1
2
5
1
2
5
1
2
5
79 20 Złotych
1972-1994 CuNi Æ 25,0; 7,7g
obrzeże ząbkowane
Adam Mickiewicz
1968-1978 CuNi Æ 28,0; 9,5g
obrzeże ząbkowane
XXV Lat LWP
Rok,
1974-1994 CuNi Æ 29,0; 10,15g
obrzeże ząbkowane
Marceli Nowotko
Skala 1:2
1965
2,0
7
15
30
1968
63 10 Złotych
1964-1978 CuNi Æ 28,0; 9,5g
Na obrzeżu:
„W dwusetną rocznicę mennicy warszawskiej”
Kolumna Zygmunta
2,0
4
8
15
1975
1976
35,0
20,0
1
1
2
2
14
14
75 10 Złotych
69 10 Złotych
1975-1994 CuNi Æ 25,0; 7,7g
obrzeże ząbkowane
Bolesław Prus
1969-1978 CuNi Æ 28,0; 9,5g
obrzeże ząbkowane
XXV Lat PRL
1974
1975
1976 zn.
1976 b.zn.
1977
1983
10,0
10,0
30,0
20,0
16,0
0,152
1
1
1
1
2
15
80 20 Złotych
1974-1994 CuNi Æ 29,0; 10,15g
obrzeże ząbkowane
XXV lat RWPG
1966
0,1
120
150
200
1969
64 10 Złotych
1967-1978 CuNi Æ 28,0; 9,5g
obrzeże ząbkowane
Mikołaj Kopernik
2,0
4
8
15
70 10 Złotych
1970-1978 CuNi Æ 28,0; 9,5g
obrzeże ząbkowane
Ziemie Odzyskane
1975
1976
1977
1978
1981
1982
1983
1984
35,0
20,0
25,0
4,0
2,6
16,4
14,2
19,0
1
1
1
3
3
1
1
1
3
3
3
5
5
3
3
3
15
12
12
25
25
10
10
10
1974
2,0
81 20 Złotych
1975-1994 CuNi Æ 29,0; 10,15g
obrzeże ząbkowane
Rok Kobiet
1967
1968
1969
2,1
9,4
8,6
15
8
8
25
15
15
45
35
35
76 10 Złotych
1970
2,0
4
8
15
1984-1994 CuNi Æ 25,0; 7,7g
obrzeże ząbkowane
Nominał
65 10 Złotych
1969-1978 CuNi Æ 28,0; 9,5g
obrzeże ząbkowane
Tadeusz Kościuszko
1975
71 10 Złotych
1971-1978 CuNi Æ 28,0; 9,5g
obrzeże ząbkowane
FAO
82 20 Złotych
1984
1985
1986
1987
1988
1969
1970
1971
1972
1973
5,4
13,8
12,0
10,0
3,9
12
7
7
7
30
25
15
15
15
50
60
40
40
40
100
1971
2,0
4
8
1971
2,0
4
8
2,0
6
15
6
5
5
2,0
1978
4
8
80,0
106,9
-
-
4
4
15
1978
78 20 Złotych
1973-1994 CuNi Æ 29,0; 10,15g
obrzeże ząbkowane
Wieżowiec
73 10 Złotych
4
8
15
1972
2,0
2,0
83 20 Złotych
4
8
15
1973
1974
1976
25,0
12,0
20,0
2,0
84 20 Złotych
1979-1994 CuNi Æ 29,0; 10,15g
obrzeże ząbkowane
Rok Dziecka
1972-1978 CuNi Æ 28,0; 9,5g
obrzeże ząbkowane
Port w Gdyni
1967-1978 CuNi Æ 28,0; 9,5g
obrzeże ząbkowane
Maria Skłodowska
1967
1
4
1
1
1
1978-1994 CuNi Æ 29,0; 10,15g
obrzeże ząbkowane
Kosmos
15
67 10 Złotych
69,6
102,5
1
-
77 10 Złotych
1989
1990
1967
5,2
1989-1994 Moś+Mn Æ 22,0; 4,27g
obrzeże ząbkowane
Nominał
1971-1978 CuNi Æ 28,0; 9,5g
obrzeże ząbkowane
Powstanie Śląskie
66 10 Złotych
15,0
31,0
1978-1994 CuNi Æ 29,0; 10,15g
obrzeże ząbkowane
Maria Konopnicka
15
72 10 Złotych
1967-1978 CuNi Æ 28,0; 9,5g
obrzeże ząbkowane
Karol Świerczewski
2,0
1
1
1
3
3
3
15
15
15
1979
2,0
1
2
PN 4/2014
5
19
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
85 20 Złotych
2,0
Mln. szt.
III
II
I
90 50 Złotych
1
2
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
Rok,
III
Mln. szt.
II
I
100 50 Złotych
95 50 Złotych
1980-1994 CuNi Æ 30,5; 11,7g
obrzeże ząbkowane
Bolesław Chrobry
1980-1994 CuNi Æ 29,0; 10,15g
obrzeże ząbkowane
XXII Olimpiada
1980
Rok,
1990-1994 CuNi Æ 26,0; 6,8g
obrzeże gładkie
Nominał
1981-1994 CuNi Æ 30,5; 11,7g
obrzeże ząbkowane
FAO
1990
5
-
28 707
-
3
140
180
2
8
2
8
4
8
101 100 Złotych
1980
86 20 Złotych
2,5
2
4
8
91 50 Złotych
1980-1994 CuNi Æ 29,0; 10,15g
obrzeże ząbkowane
Dar Pomorza
1981
2,5
1
2
5
1966-1994 Ag 900 Æ 35,0; 20,0g
obrzeże gładkie
Milenium
96 50 Złotych
1980-1994 CuNi Æ 30,5; 11,7g
obrzeże ząbkowane
Kazimierz Odnowiciel
1982-1994 CuNi Æ 30,5; 11,7g
obrzeże ząbkowane
Bolesław III Krzywousty
Skala 1:2
1966
0,2
120
102 100 Złotych
1980
2,0
1
2
1984-1994 CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże gładkie
Wincenty Witos
5
1980
87 20 Złotych
25038
2
4
8
92 50 Złotych
1980-1994 CuNi Æ 26,5; 8,7g
obrzeże ząbkowane
Nominał
1982
2,6
2
4
8
97 50 Złotych
1980-1994 CuNi Æ 30,5; 11,7g
obrzeże ząbkowane
Bolesław II Śmiały
1983-1994 CuNi Æ 30,5; 11,7g
obrzeże ząbkowane
Jan III Sobieski
1984
1,5
1
103 100 Złotych
1984-1994 CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże gładkie
40 lat PRL
1984
1985
1986
1987
1988
12,7
15,5
37,9
22,2
14,99
-
1
1
1
1
1
6
6
5
5
5
1981
2,5
2
4
8
1989-1994
CuNi Æ 24,0; 5,6g
obrzeże ząbkowane
Nominał
1989
1990
96,0
104,7
-
2,5
2
4
10
98 50 Złotych
93 50 Złotych
1984
1983-1994 CuNi Æ 30,5; 11,7g
obrzeże ząbkowane
Ignacy Łukasiewicz
1981-1994 CuNi Æ 30,5; 11,7g
obrzeże ząbkowane
Władysław Herman
88 20 Złotych
1983
2,6
1
104 100 Złotych
1985-1994 CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże ząbkowane
Przemysław II
-
3
3
1981
2,5
2
4
10
3
5
15
1985
2,9
2
1983-1994 CuNi Æ 30,5; 11,7g
obrzeże ząbkowane
Teatr Wielki
1981-1994 CuNi Æ 30,5; 11,7g
obrzeże ząbkowane
Władysław Sikorski
1979-1994 CuNi Æ 30,5; 11,7g
obrzeże ząbkowane
Mieszko I
0,6
99 50 Złotych
94 50 Złotych
89 50 Złotych
1983
Katalog monet polskich
opracowali:
Adam Suchanek
Jarosław Dutkowski
Wyceny:
Damian Marciniak (Warszawa)
Jarosław Dutkowski (Gdańsk)
Adam Suchanek (Gdańsk)
1979
20
2,6
2
PN 4/2014
4
10
1981
2,5
2
4
8
1983
0,6
2
4
8
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
1,9
2
III
Mln. szt.
II
I
110 100 Złotych
105 100 Złotych
1985-1994 FaNi Æ 29,5; 9,6g
obrzeże ząbkowane
Centrum Zdrowia Matki Polki
1985
Rok,
8
1990
-
37,3
1
111 200 Złotych
1986
2,5
II
I
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
120 10.000 Złotych
1992-1994 CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże ząbkowane
Władysław Warneńczyk
4
-
10,1
1
4
1992
116 1000 Złotych
1974-1994 Ag625 Æ 31,0; 14,5g
obrzeże ząbkowane
XXX lat PRL
106 100 Złotych
III
1989-1994 CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże ząbkowane
Wojna Obronna 1939
1989
1986-1994 CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże ząbkowane
Władysław Łokietek
Mln. szt.
115 500 Złotych
1990-1994 CuNi Æ 28,0; 7,68g
obrzeże ząbkowane
Nominał
4
Rok,
1982-1994 Ag625 Æ 31,0; 14,5g
obrzeże ząbkowane
Jan Paweł II
2,5
3
7
12
12
25
18
35
15
28
12
20
121 20.000 Złotych
1993-1994 CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże ząbkowane
Zamek w Łańcucie
2
4
8
1974
13,1
30
35
45
1993
0,5
8
112 200 Złotych
107 100 Złotych
1975-1994 Ag750 Æ 31,0; 14,5g
obrzeże ząbkowane
XXX lat zwycięstwa nad faszyzmem
1986-1994
CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże ząbkowane
Kazimierz III Wielki
1982
1983
33
35
0,8
1,6
35
38
45
55
65
80
117 10.000 Złotych
122 20.000 Złotych
1993-1994 CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże ząbkowane
Jaskółki
1982-1994 Ag750 Æ 35,0; 19,3g
obrzeże ząbkowane
Jan Paweł II
1988
2,5
2
4
8
1975
108 100 Złotych
2,5
2
40
43
Skala 1:2
50
1993
1987
113 200 Złotych
1986-1994
CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże ząbkowane
Jadwiga
1988
1,8
109 100 Złotych
2,1
32
38
4
1989
2,5
3
15,2
1
2
10
6
10
1990
2,6
1
1993
1,5
10
124 20.000 Złotych
119 10.000 Złotych
1994 CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże ząbkowane
Igrzyska Zimowe Lillehammer
1990-1994 CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże ząbkowane
Konstytucja 3 Maja
1989-1994 CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże ząbkowane
Władysław II Jagiełło
2
1993-1994 CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże ząbkowane
Kazimierz Jagiellończyk
50
114 500 Złotych
1988-1994 CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże ząbkowane
Powstanie Wielkopolskie
1
8
123 20.000 Złotych
1990-1994 CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże ząbkowane
Solidarność
1990
2,5
0,5
8
1976
1988
50
118 10.000 Złotych
1976-1994 Ag625 Æ 31,0; 14,5g
obrzeże ząbkowane
Igrzyska Olimpijskie
4
0,8
3
6
1994
0,99
8
PN 4/2014
21
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
Rok,
Mln. szt.
III
125 20.000 Złotych
II
I
130 1 Grosz
70
100
130
126 20.000 Złotych
1994 CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże ząbkowane
Zagmunt I Stary
II
I
1990
1991
1992
1993
1995
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008-2014
29 140 000
79 000 000
362 000 000
80 780 000
102 280 100
103 080 000
257 640 000
203 970 000
210 100 000
210 000 000
240 000 000
250 000 000
-
5,0
2,0
1,0
3,0
3,0
3,0
2,0
2,0
2,0
2,0
1,0
1,0
1,0
0,5
0,5
0,5
0,5
30
25 100 000
75 400 000
106 100 000
29 745 000
59 755 000
52 500 000
25 985 000
52 135 000
41 980 000
10 500 000
20 400 000
-
-
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
0,4
20
30
40
1990
34 400 000
1991
97 410 000
1992
157 000 000
1997
92 400 000
1998
154 840 000
1999
157 900 000
2000
94 500 000
2001
84 000 000
2002
83 910 000
2003
50 000 000
2004
2005
2006
2007
2008-2014
-
-
1,0
1,0
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
1995- Moś/Mn Æ 19,5; 2,59g
obrzeże przemiennie ząbkowane/gładkie
Nominał
1994 CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże ząbkowane
200 Rocznica Powstania Kościuszkowskiego
1990
65
100
130
129 50.000 Złotych
1988-1994 Ag750 Æ 35,0; 19,3g
obrzeże gładkie
Józef Piłsudski
1990
1991
1992
1995
2008
2009-2014
29 152 000
99 120 000
116 000 000
101 600 113
-
-
22
1,0
50
PN 4/2014
70
110
60
90
50
80
40
70
50
100
140 2 Złote
1995- CuNi Æ29,5; 6,54g
obrzeże gładkie
Sum
0,3
0,7
0,7
0,7
0,7
0,7
0,7
136 1 Złoty
60%
1995- CuNi Æ 23,0; 5,0g
Nominał
1995
1991
1992
1993
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008-2014
70 240 000
171 040 000
103 784 000
20 280 000
93 472 000
99 024 000
75 600 000
67 368 000
67 200 000
48 000 000
-
-
1,0
1,0
0,4
0,4
0,4
0,4
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
133 10 Groszy
1995- CuNi Æ 16,5; 2,51g
Nominał
60
70
1990
1991
1992
1993
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008-2014
43 055 000
123 164 000
210 005 000
80 240 000
62 695 000
47 040 000
104 060 000
62 820 000
10 500 000
31 500 000
-
-
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
0,3
142 2 Złote
1995- CuNi Æ29,5; 6,54g
obrzeże ząbkowane
Pałac w Łazienkach
1990
1991
1992
1993
1994
1995
2008-2014
20 240 000
60 080 000
102 240 000
20 904 000
69 956 000
99 740 122
-
2
-
1,5
1,5
1,5
5
1,5
1,5
1,5
137 2 Złote
60%
1995
1995- moneta dwustopowa brąz/CuN
Æ wew.12, całk.21,5; 5,21g
obrzeże gładkie
Nominał
0,29
143 2 Złote
1995- CuNi Æ29,5; 6,54g
obrzeże ząbkowane
Igrzyska Olimpijskie
1994
1995
2005
2006
2007
2008-2014
79 644 000
122 880 020
-
-
3,0
3,0
3,0
3,0
3,0
3,0
138 5 Złotych
1988
150
141 2 Złote
132 5 Groszy
0,1
90
1995- CuNi Æ29,5; 6,54g
obrzeże ząbkowane
Bitwa Warszawska
128 20.000 Złotych
1994
0,3
60%
127 20.000 Złotych
0,25
I
60%
1995
1995
50
1994 CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże ząbkowane
Otwarcie nowego gmachu Mennicy Państwowej
1994
II
139 2 Złote
135 50 Groszy
1995- CuNi Æ 20,5; 3,22g
obrzeże ząbkowane
Nominał
1995- Moś/Mn Æ 17,5; 2,13g
obrzeże ząbkowane
Nominał
25
1990
1991
1992
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008-2014
III
Mln. szt.
1995- CuNi Æ29,5; 6,54g
obrzeże ząbkowane
Las Katyński
134 20 Groszy
-
Rok,
Monety okolicznościowe
1995- CuNi Æ 18,5; 3,22g
obrzeże ząbkowane
Nominał
131 2 Grosze
1994 1,5
III
Monety denominacyjne (poz.129-136 i 143), niezależnie od daty wybicia (1990-1994),
wprowadzone do obiegu 1.I.1995 roku
1995- Moś/Mn Æ 15,5; 1,6g
obrzeże ząbkowane
Nominał
76 tys.
Mln. szt.
Rzeczpospolita Polska
1993-1994 CuNi Æ 29,5; 10,8g
obrzeże ząbkowane
Związek Inwalidów Wojennych
1994
Rok,
1995- moneta dwustopowa CuNi/brąz
Æwew. 16,0, całk. 24,0; 6,54g
obrzeże moletowane nieregularnie
Nominał
1994
1996
2008
2009-2014
112 896 033
52 940 003
-
-
7,0
7,0
7,0
7,0
60%
1995
0,35
144 2 Złote
1995- CuNi Æ29,5; 6,54g
obrzeże ząbkowane
Igrzyska Olimpijskie - Atlanta
60%
1995
0,3
CENNIK MONET KOLEKCJONERSKICH
ORAZ PRÓBNYCH EMISJI KOLEKCJONERSKICH PRL
nakład
metal
cena
50 ZŁOTYCH śred. 30 mm, w. 12,5g
1972 Fryderyk Chopin
1974 j.w. 10 375
49 999
Ag750
Ag750
200 zł
60 zł
51,048
50,000
50,000
50,177
60,158
60,184
100,148
100,334
Ag 625
20,000
20,150
30,000
30,000
Ag 625
30,000
Ag 625
30,000
30,000
Ag 625
20,000
10,000
10,000
18,000
12,000
Ag 625
12,000
8,000
Ag 750
Ag 750
Ag 625
Ag 625
Ag 625
Ag 625
Ag 625
Ag 625
120 zł
Ag 625
Ag 625
Ag 625
Ag 625
120 zł
Ag 625
120 zł
Ag 625
Ag 625
150 zł
Ag 625
Ag 625
Ag 625
Ag 625
Ag 625
350 zł
Ag 625
Ag 625
50 zł
50 zł
50 zł
50 zł
50 zł
50 zł
40 zł
40 zł
350 zł
800 zł
8,700
3,750
1
5
80
128
Ag 750
Ag 750
Ag 750
Ag 750
Ag 750
Ag 750
1,000 zł
2,000 zł
c.a.
c.a.
2,500 zł
3,500 zł
12,150
Ag 750
500 zł
28,040
32,040
12,000
12,000
12,000
12,000
12,000
Ag 750
Ag 750
Ag 750
Ag 750
Ag 750
Ag 750
Ag 750
120 zł
120 zł
500 zł
200 zł
200 zł
200 zł
200 zł
21,000
11,000
Ag 750
Ag 750
100 zł
200 zł
15,000
Ag 750
100 zł
16,000
Ag 750
100 zł
3,000
3,650
1
5
32
75
Ag 750
Ag 750
Ag 750
Ag 750
Ag 750
Ag 750
1,800 zł
2,000 zł
c.a.
c.a.
3,500 zł
4,500 zł
10,000
8,000
8,000
10,000
15,000
8,000
Ag 750
8,000
15,000
15,000
12,000
8,000
15,000
Ag 750
Ag 750
Ag 750
Ag 750
Ag 750
Ag 750
250 zł
Ag 750
Ag 750
Ag 750
Ag 750
Ag 750
Ag 750
400 zł
350 zł
600 zł
150 zł
120 zł
350 zł
10 000
Ag625
150 zł
100 zł
100 zł
100 zł
70 zł
70 zł
70 zł
70 zł
150 zł
300 zł
150 zł
150 zł
120 zł
1982 Jan Paweł II, st. zw
1982 Jan Paweł II, st.L
1979 Mieszko I
1980 XIII Zimowe Igrzyska Olimpijskie Lake
Placid 1980
1980 j.w. ale ze zniczem u dołu
1980 Bolesław Chrobry
1980 Kazimierz Odnowiciel
1981 Bolesław Śmiały
1981 Władysław Herman
1982 Bolesław Krzywousty
1982 XII Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej
- Hiszpania 1982
1983 Jan III Sobieski
1984 XIV Zimowe Igrzyska Olimpijskie
- Sarajewo 1984
1984 Igrzyska XXIII Olimpiada
- Los Angeles 1984
500 ZŁOTYCH śred. 32, w. 29,5g
1984 Łabędź
1985 Przemysław II
1985 Wiewiórka
1985 40 lat ONZ
1986 XIII Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej - Meksyk 1986
1986 Władysław I Łokietek
1986 Sowa 12,000
1987 Kazimierz III Wielki
1987 XV Zimowe Igrzyska Olimpijskie 1988 (hokeista)
1987 Igrzyska XXIV Olimpiady 1988 (Seul)
1987 Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej 1988
1988 Jadwiga
1988 XIV Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej - Włochy 1990
300 zł
80 zł
100 zł
120 zł
300 zł
100 zł
1000 ZŁOTYCH, śred. 31 mm, w. 14,5g
1983 Jan Paweł II
cena
2,318
2,315
Au 900
Au 900
5,000 zł
5,000 zł
4,000
5,000
5,000
3,000
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
1,200 zł
1,200 zł
1,200 zł
3,500 zł
5,250
Au 900
1,200 zł
1,500
2,500
2,500
3,000
3,113
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
1,500 zł
5,000 zł
2,800 zł
2,400 zł
2,400 zł
1979 Mikołaj Kopernik
1979 Maria Skłodowska-Curie
1979 Mieszko I
1980 Lake Placid
- XIII Zimowe Igrzyska Olimpijskie
1980 Lake Placid - XIII Zimowe
Igrzyska Olimpijskie - PRÓBA
1980 Bolesław I Chrobry
1980 Bolesław II Śmiały
1981 Władysław I Herman
Jan Paweł II - popiersie z pastorałem
na wprost - monety wybite w Szwajcarii
1982 st.zw.
1982 st.L
1985 st.zw.
1985 st.L
1986 st.zw.
1986 st.L
1982 st.zw.
1982 st.L
1985 st.zw.
1985 st.L
1986 st.zw.
1986 st.L
900
1,700
1
2
83
53
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
6,000 zł
5,000 zł
c.a
c.a
c.a
c.a
500
1,250
1
2
54
79
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
8,000 zł
6,000 zł
c.a
c.a
c.a
c.a
200
700
1
1
6
13
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
30,000 zł
20,000 zł
c.a
c.a
c.a
c.a
10 000 ZŁOTYCH śred. 40 mm, w. 34,50g
1982 st.zw.
1982 st.L
1985 st.zw.
1985 st.L
1986 st.zw.
1986 st.L
Jan Paweł II - półpostać z pastorałem w lewo
1987 st.L
201
Au 999
10,000 zł
201
Au 999
15,000 zł
201
Au 999
20,000 zł
201
Au 999
30,000 zł
101
Au 999
c.a.
1,000
Au 999
5,000 zł
1,000
Au 999
7,000 zł
1,000
Au 999
9,000 zł
1,000
1,000
Au 999
Au 999
11,000 zł
13,000 zł
Au 999
c.a.
1,000
Au 999
6,000 zł
1,000
Au 999
8,000 zł
1,000
Au 999
10,000 zł
1,000
1,000
Au 999
Au 999
12,000 zł
14,000 zł
Au 999
c.a.
1987 st.L
1987 st.L
1987 st.L
1987 st.L
Cztery pierwsze monety bywają jako komplet.
Orientacyjna cena kompletu około 90tys. zł.
we
1988 st.L
1988 st.L
metal
1976 Tadeusz Kościuszko
1976 Kazimierz Pułaski
1974 Maria Skłodowska
1975 Zamek w Warszawie
1975 Helena Modrzejewska
1975 Ignacy Paderewski
1977 Żubr 30,050
1977 Henryk Sienkiewicz
1977 Władysław Reymont
1977 Zamek na Wawelu
1978 Adam Mickiewicz
1978 Łoś 30,000
1978 Janusz Korczak
1978 Bóbr 30,000
1979 Henryk Wieniawski
1979 Ludwik Zamenhof
1979 Ryś 20,000
1979 Kozica
1980 Igrzyska XXII Olimpiady (Moskwa)
1980 Jan Kochanowski
1980 Głuszec
1981 Władysław Sikorski
1981 Koń 12,000
1982 Bocian
1983 Niedźwiedź
nakład
MONETY ZŁOTE 1972-1994
1988 st.L
1988 st.L
1988 st.zw.
1988 st.L
Cztery pierwsze monety (st.L) bywają jako komplet.
Orientacyjna cena kompletu około 35-40 tys. zł.
101
Jan Paweł II - popiersie "na kratce"
1989 st.L
1989 st.L
1989 st.L
1989 st.L
1989 st.zw.
1989 st.L
Cztery pierwsze monety (st.L) bywają jako komplet.
Orientacyjna cena kompletu około 35-40 tys. zł.
200
PN 4/2014
23
nakład
1990 st.L
1990 st.L
Au 900
8,000 zł
1,001
Au 999
10,000 zł
Au 999
14,000 zł
1,001
2,000
Au 999
Au 999
18,000 zł
7,000 zł
20 000
20 000
25 000
8 000
2 500
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
80 zł
80 zł
100 zł
320 zł
2200 zł
15 000
Ag750
200 zł
5 000
5 000
5 000
5 000
Ag999
Ag999
Ag999
Ag999
1700 zł
1000 zł
1100 zł
1100 zł
1,001
1990 st.L
1990 st.L, duża
Cztery pierwsze monety z w/w bywają jako komplet.
Orientacyjna cena kompletu około 50 tys. zł.
1989 Toruń
1989 Toruń - Kopernik
1989 Westerplatte
1989 Władysław II Jagiełło popiersie
1989 j.w. ale półpostać
10.000 ZŁOTYCH, śred. 35 mm, w. 19,3
bita stemplem lustrzanym
1987 Jan Paweł II
śr. 32 mm, w. 31,1g
1988 X lat pontyfikatu
1988 Jan Paweł II
1988 Jan Paweł II półpostać
1989 Jan Paweł II sylw. na tle krzyża
cena
1,004
1990 st.L
metal
20.000 ZŁOTYCH śred. 35 mm, w. 19,3g
1989 XIV mistrzostwa świata w piłce
nożnej - Włochy 1990
1989 j.w. Piłkarz
bita stemplem lustrzanym
1988 Józef Piłsudski
1964 Kazimierz Wielki
1964 j.w. ale bez napisu „próba”
1965 VII w. Warszawy
1965 700 lat Warszawy
29,0 mm, w. 9,5g
1971 FAO 51 200
1971 Chleb dla świata
1973 Drzewko
1973 Wieżowiec
1979 Międzynarodowy Rok Dziecka
1979 Centrum Zdrowia Dziecka
1980 Łódź 1905
1981 Barbakan
100 ZŁOTYCH śred. 35 mm, w. 20g
1966 Mieszko i Dąbrówka
1966 Głowy Mieszka i Dąbrówki,
w. 21g,
śred. 32 mm, w. 16,5g
1973 Mikołaj Kopernik - mała głowa
1974 Maria Skłodowska-Curie
1974 j.w. ale mała głowa
1975 Zamek Królewski w Warszawie
1977 Żubr
1977 Ryba `
1977 j.w. ale napis na dole
1977 Władysław Reymont
1977 j.w. ale profil w lewo
1977 Wawel
1978 Adam Mickiewicz
1978 Głowa łosia
1978 Janusz Korczak
1978 Bóbr
1978 Interkosmos
1979 Ludwik Zamenhof
1979 Ryś
1970 Kozica
1980 Igrzyska Olimpijskie
1980 Jan Kochanowski
1980 Głuszce
1980 50 lat Daru Pomorza
1981 Władysław Sikorski
1981 Konie
1981 Kościół Mariacki w Krakowie
1982 Bociany
1983 Niedźwiedzie
1975 XXX rocznica zwycięstwa
1975 XXX lat zwycięstwa nad faszyzmem
24
PN 4/2014
śred. 29 mm, w. 9,6g
1985 Szpital Matki Polki
śred. 29,5 mm, w. 10,8g
1986 Mistrzostwa świata w piłce nożnej - Meksyk
1986 Władysław Łokietek
1986 Sowa 6 000
1986 Igrzyska XXIV olimpiady
śred. 40 mm, w. 20,0g
1987 Mistrzostwa Europy w piłce nożnej
1987 Mistrzostwa Europy w piłce nożnej
25 000
25 000
Ag750
Ag750
70 zł
75 zł
Ag750
100 zł
30 000
?
30 120
30 100
CuNi
CuNi
CuNi
CuNi
70 zł
1400 zł
40 zł
40 zł
CuNi
51 800
30 zł
CuNi
30 zł
16 200
13 200
4200
30 000
10 000
30 400
CuNi
CuNi
Ag625
CuNi
CuNi
CuNi
80 zł
35 zł
150 zł
40 zł
60 zł
50 zł
14 622
Ag750
70 zł
31 000
Ag900
120 zł
30 000
Ag900
120 zł
5 000
1 222
10 041
10 131
5 000
3 000
3 000
5 400
5 100
3 100
3 100
3 100
3 100
3 100
3 100
3 100
3 100
3 100
3 100
3 100
3 100
4 100
4 100
4 100
4 100
4 100
4 000
5 020
4 020
4 020
4 000
3 000
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
Ag625
90 zł
1200 zł
90 zł
90 zł
100 zł
200 zł
220 zł
120 zł
180 zł
120 zł
180 zł
120 zł
120 zł
250 zł
180 zł
550 zł
150 zł
550 zł
90 zł
90 zł
90 zł
370 zł
240 zł
160 zł
120 zł
200 zł
130 zł
100 zł
300 zł
120 zł
300 zł
600 zł
10 054
10 030
Ag625
Ag625
100 zł
100 zł
metal
cena
6 048
6 050
4 100
4 020
3 625
3 620
4 020
4 020
4 020
3 000
6 002
6 000
4 000
Ag625
Ag625
Ag625
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
100 zł
100 zł
500 zł
500 zł
180 zł
180 zł
200 zł
200 zł
200 zł
200 zł
100 zł
100 zł
180 zł
37 300
FeNi
35 zł
15 000
10 000
CuNi
10 000
CuNi
CuNi
120 zł
CuNi
55 zł
80 zł
70 zł
15 000
10 000
CuNi
CuNi
60 zł
60 zł
300
300
Au900
Au900
6000 zł
6000 zł
25 000
6 000
Ag625
Ag625
70 zł
120 zł
7 000
Ag625
120 zł
10 000
Ag750
180 zł
3 000
5 700
2 004
2 500
2 500
2 500
2 500
Ag750
24 500
9 000
2 500
Ag750
2 500
11 500
24 000
10 000
10 000
2 500
7 000
Ag625
Ag625
Ag625
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
40 zł
Ag625
Ag750
Ag750
180 zł
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
180 zł
250 zł
300 zł
350 zł
500 zł
200 zł
150 zł
1982 Dar Młodzieży,
1983 XIV Zimowe Igrzyska - Sarajewo
śred. 33 mm, w. 17,6g
1984 Olimpiada w Los Angeles
20 000
nakład
śred. 32 mm, w. 16,5g
CENNIK PRÓBNYCH MONET KOLEKCJONERSKICH
1976 XXI Olimpiada
1976 Igrzyska Olimpijskie
1979 Mieszko I
1980 Bolesław Chrobry
1980 Lake Placid - narciarz
1980 j.w. u dołu znicz
1981 Bolesław Śmiały
1981 Władysław Herman
1982 Bolesław Krzywousty
1982 Mistrzostwa świata w piłce nożnej
1982 j.w. ale bramkarz w prawo
1983 300 lat odsieczy Wiedeńskiej
1000 ZŁOTYCH 1982 śred. 35 mm, w. 19,3g
1982 Jan Paweł II,
śred. 32 mm, w. 16,5g
1984 Wincenty Witos
1985 Łabędź
1984 40 lat PRL
1985 Przemysław II
1985 Wiewiórka
1985 40 lat ONZ
1985 Szpital Matki Polki - serce
1986 j.w. 22 000
1986 Narodowy czyn pomocy szkole
1986 Mistrzostwa świata w Piłce nożnej - Meksyk
1986 Sowa 6 000
1987 Muzeum Śląskie
1987 Wrocław
1987 XIV Olimpiada
1987 Zimowe Igrzyska Olimpijskie
1988 Jadwiga
1988 XIV Mistrzostwa świata w piłcenożnej - Włochy
40 zł
120 zł
350 zł
350 zł
50 zł
50 zł
200 zł
80 zł
350 zł
200 zł
2000 ZŁOTYCH 1982 śred. 21 mm, w. 8,0g
1 500
Au900
1450 zł
* nie ujęto serii monet 200 złotowych bitych w srebrze: XXX lat PRL, XXX rocznica zwycięstwa, XXI
Olimpiada, z uwagi na to, że monety te bito zwykłym stemplem, wyselekcjonowując najładniej bite.
MONETY KOLEKCJONERSKIE
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ od 1990 roku
1.000 ZŁOTYCH śred. 38,61 mm, w. 28,28
1994 XV Puchar Świata FIFA
1990 Solidarność
śred. 32,1 mm, w. 9,45g
1991 125 lat mennicy Warszawskiej
50.000 ZŁOTYCH śred. 22 mm, w. 7,7
1990 Solidarność
10 480
Ag925
300 zł
1 004
Au900
3000 zł
100 000
CuNi
30 zł
1 001
Au999
2500 zł
śred. 32 mm, w. 11,3g
1992 200 lat Orderu Virtuti Militari,
ośmiokątna,
100.000 ZŁOTYCH śred. 27 mm, w. 15,5
1990
Solidarność,
40 zł
1 001
Au999
300 zł
10 000
10 000
10 000
Ag999
Ag999
Ag999
Ag999
Ag999
Ag999
55 zł
150 zł
300 zł
600 zł
600 zł
600 zł
12 000
12 000
12 000
12 000
30 000
150 000
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag900
180 zł
180 zł
180 zł
180 zł
70 zł
100 zł
25 000
25 000
2 000
Ag750
Ag750
Au999
120 zł
100 zł
4000 zł
śred. 39 mm, w. 31,1g
1990 Solidarność „L”
1990 Solidarność „L”, szeroki napis
1990 Solidarność bez litery „L”
śred. 32 mm, w. 16,5g
1991 Narwik
1991 Mjr Hubal
1991 Tobruk
1991 Bitwa o Anglię
1992 Wojciech Korfanty
1994 50 Rocz. Powst. Warszawskiego
1990 gen. Grot Rowecki
1990 gen. Bór Komorowski
1990 Solidarność
500 000
nakład
śred. 32 mm, w. 31,1g, rant gładki
1990 Solidarność
metal
cena
1 001
Au999
4200 zł
1990 Fryderk Chopin
13
13
10
Au999
Au999
Au999
c.a.
c.a.
c.a.
1990 Fryderk Chopin
10 000
10 000
10 000
Ag999
Ag999
Ag999
4000 zł
4000 zł
4000 zł
1991 70 lat Targów w Poznaniu,
1991 gen. Leopold Okulicki
1991 gen. Michał Tokarzewski
20 000
25 000
25 000
Ag750
Ag750
Ag750
70 zł
80 zł
80 zł
1991 200 lat Konstytucji 3 Maja
100 000
Ag999
80 zł
20 000
Ag925
150 zł
20 000
20 000
45 000
20 000
Ag925
Ag925
Ag999
Ag999
180 zł
180 zł
70 zł
140 zł
20 000
15 000
15 000
15 000
5 000
20 000
5 000
5 000
10 000
1 500
1 500
15 000
15 000
5 000
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
Ag750
60 zł
65 zł
180 zł
150 zł
700 zł
100 zł
150 zł
700 zł
250 zł
280 zł
140 zł
140 zł
170 zł
800 zł
śred. 32 mm, w. 31,1g
śred. 65 mm, w. 155,5g
śred. 35 mm, w. 19,3g
śred. 40 mm, w. 38,9g
śred. 40 mm, w. 31,1g
1991 Zimowe Igrzyska w Albertville
1991 Igrzyska Olimpijskie w Barcelonie - Podnoszenie ciężarów
1991 Igrzyska Olimpijskie w Barcelonie - Żaglówki
1992 EXPO - Sevilla
1992 500 lat odkrycia Ameryki,
śred. 32mm, w. 16,5g, rant gładki
1992 Stanisław Staszic
1992 70 l. Międz. Targ. Poznańskich
1992 Konwoje
1992 Władysław Warneńczyk
1992 Władysław Warneńczyk – półpostać
1993 Szczecin
1993 Kazimierz Jagiellończyk
1993 Kazimierz Jagiellończyk – półpostać
1993 Ruch Oporu 1939-1945
1994 Monte Cassino
1994 75 lat ZIW
1994 200 lat Powstania Kościuszki
1994 Zygmunt I Stary
1994 Zygmunt I Stary - półpostać
300.000 ZŁOTYCH śred. 40 mm, w. 31,1g , rant gładki
1992 Getto
1993 Zamek w Łańcucie
1993 Jaskółki
1993 Igrzyska w Lillehamer
1993 Zamość
1994 Maksymilian Kolbe
1994 70 lat Banku Polskiego -ośmiokątna
1994 50 rocznica Powstania Warszawskiego
3 000
20 000
20 000
20 000
20 000
25 000
20 000
30 000
Ag999
Ag999
Ag999
Ag999
Ag999
Ag999
Ag999
Ag999
120 zł
250 zł
400 zł
150 zł
120 zł
280 zł
150 zł
100 zł
CENNIK PRÓBNYCH MONET KOLEKCJONERSKICH
20 000 ZŁOTYCH, śred. 18 mm, w. 3,1g, rant gładki
1991 Jan Paweł II
400
Au999
2800 zł
Au999
2800 zł
Au999
3000 zł
Au999
4500 zł
Ag999
Ag999
440 zł
80 zł
50,000
20,000
40,000
20,000
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
75 zł
130 zł
75 zł
130 zł
1,5 mln
1,2 mln
MN 25/CuAl6Ni2
MN 25/CuAl6Ni2
12,000
20,000
20,000
15,000
5,000
13,050
13,500
14 000
25,000
50,000
15,000
5,000
20,000
30,000
14,000
22,000
7,000
65,000
14,000
14,000
18,000
18,000
70,000
22,000
18,000
27,000
20,000
Ag 750
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
1991 Jan Paweł II
400
1991 Jan Paweł II
400
1991 Jan Paweł II
400
1991 Jan Paweł II
1991 200. rocznica Konstytucji 3 Maja
6 000
100 000
MONETY PO DENOMINACJI
2011 Polskie Kluby Piłkarskie – Polonia Warszawa
2013 Historia Monety Polskiej – denar Bolesława Chrobrego
2013 Polskie Kluby Piłkarskie – Warta Poznań
2013 Historia Monety Polskiej – denar Bolesława Śmiałego
2014 Odkryj Polskę – 25 lat wolności
2014 Odkryj Polskę – Zamek Królewski w Warszawie
1995 Żołnierz polski na frontach II Wojny - Berlin 1945
1995 100 lat Igrzysk Olimpijskich
1995 Wincenty Witos
1996 Zygmunt II August - popiersie
1996 Zygmunt II August - półpostać
1996 40 rocz. Wydarzeń Poznańskich
1996 Stanisław Mikołajczyk
1996 200-lecie Powstania Mazurka Dąbrowskiego
1997 1000-lecie śmierci św. Wojciecha
1997 Jan Paweł II - Kongres Eucharystyczny
1997 Stefan Batory - popiersie
1997 Stefan Batory - półpostać
1997 Paweł Edmund Strzelecki
1998 Olimpiada w Nagano
1998 Gen. A. E. Fieldorf - „Nil”
1998 Zygmunt III Waza - popiersie
1998 Zygmunt III Waza - półpostać
1998 Jan Paweł II - XX-lecie pontyfikatu
1998 80 Rocz. Odzysk. Niepodległości
1998 Deklaracja Praw Człowieka
1999 Ernest Malinowski
1999 Julisz Słowacki
1999 Jan Paweł II - Papież Pielgrzym
1999 Wstąpienie Polski do NATO
1999 Fryderyk Chopin - 150 Rocz. Śmierci
1999 600-lecie odnowienia Akademii Krakowskiej
1999 Jan Łaski
600 zł
240 zł
220 zł
500 zł
1800 zł
340 zł
280 zł
320 zł
220 zł
170 zł
320 zł
2000 zł
150 zł
110 zł
180 zł
180 zł
380 zł
120 zł
220 zł
240 zł
180 zł
210 zł
150 zł
130 zł
160 zł
160 zł
150 zł
nakład
metal
1999 Władysław IV Waza - popiersie
20,000
Ag 925
1999 Władysław IV Waza - półpostać
13,000
Ag 925
2000 Zjazd w Gnieźnie (rdzeń oksydowany)
32,000
Ag 925
2000 Wielki Jubilleusz roku 2000
60,000
Ag 925
2000 1000-lecie Wrocławia
32,000
Ag 925
2000 20 Lat Solidarności
40,000
Ag 925
2000 Jan II Kazimierz - popiersie
20,000
Ag 925
2000 Jan II Kazimierz - półpostać
14,000
Ag 925
2000 Muzeum polskie w Rapperswilu
25,000
Ag 925
2000 Grudzień 1970 (oksydowana)
37,000
Ag 925
2001 Rok 2001
35,000
Ag 925
2001 Trybunał Konstytucyjny
25,000
Ag 925
60,000
Ag 925
2001 Kardynał Stefan Wyszyński
28,000
Ag 925
2001 Jan III Sobieski - popiersie
24,000
Ag 925
2001 Jan III Sobieski - półpostać
17,000
Ag 925
2001 Michał Siedlecki
26,000
Ag 925
2002 Gen. Broni Władysław Anders
40,000
Ag 925
2002 Jan Paweł II - Pontifex Maximus
80,000
Ag 925
2002 Bronisław Malinowski
33,500
Ag 925
2002 Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej
55,000
Ag 925
2002 MŚ w Piłce Nożnej (z bursztynem)
65,000
Ag 925
2002 August II Mocny - popiersie
30,000
Ag 925
2003 Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy
47,000
Ag 925
2003 Generał Stanisław Maczek
44,000
Ag 925
2003 150-lecie narodzin przemysłu naftowego i gazowniczego43,000
Ag 925
2003 750-lecie lokacji Poznania
39,000
Ag 925
2003 Stanisław Leszczyński - popiersie
35,000
Ag 925
2003 Stanisław Leszczyński - półpostać
35,000
Ag 925
2004 Aleksander Czekanowski
45,000
Ag 925
2004 Dzieje Złotego - Kobieta i Kłosy
55,000
Ag 925
2004 Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej
78,000
Ag 925
2004 85. rocz. powołania Policji (tampodruk)
65,000
Ag 925
2004 60. rocz. Powstania Warszawskiego
92,000
Ag 925
2004 Igrzyska XXVII Olimpiady - Ateny 2004
70,000
Ag 925
2004 Igrzyska XXVII Olimpiady - Ateny 2004 (platerowane Au) 90,000
Ag 925
2004 100-lecie Akademii Sztuk Pięknych (oksyd. z tampodr.) 75,000
Ag 925
2004 Gen. Stanisław F. Sosabowski
56,000
Ag 925
2005 Mikołaj Rej - 500. rocznica urodzin
60,000
Ag 925
2005 August II Mocny - półpostać
61,000
Ag 925
2005 Świat. wystawa EXPO - Japonia w kształcie wachlarza 80,000
Ag 925
2005 Dzieje Złotego - Żaglowiec
61,000
Ag 925
2005 Jan Paweł II - 1920-2005
170,000
Ag 925
2005 Jan Paweł II - 1920-2005 (platerowana złotem)
176,000
Ag 925
2005 60. rocz. zakończenia II Woj. Świat.
70,000
Ag 925
2005 25 lat Solidarności
64,900
Ag 925
2005 Konstanty Ildefons Gałczyński
62,000
Ag 925
2005 St. August Poniatowski - popiersie
60,000
Ag 925
2005 St. August Poniatowski - półpostać
60,000
Ag 925
2006 Zimowe Igrzyska Olimpijskie - Turyn 2006
71,000
Ag 925
2006 Zimowe Igrzyska Olimp. Turyn 2006 - efekt kątowy
72,000
Ag 925
2006 Dzieje zlotego- 10 zl 1932
61,000
Ag 925
2006 MŚ w piłce nożnej - Niemcy 2006 (platerowana Au) 80,500
Ag 925
2006 Mistrzowstwa Świata w piłce nożnej - Niemcy 2006 70,000
Ag 925
2006 30 rocznica Poznańskiego Czerwca
56,000
Ag 925
2006 Szkoła Główna Handlowa
59,000
Ag 925
2006 500 lat Statutu Łaskiego
57,000
Ag 925
2006 Jeździec Piastowski
62,000
Ag 925
2007 Ignacy Domeyko
55,000
Ag 925
2007 Enigma
52,000
Ag 925
2007 Dzieje Złotego - Nike
52,000
Ag 925
2007 750-lecie lokacji Krakowa
5 800
Ag 925
2007 Henryk Arctowski, Antoni B. Dobrowolski
5 700
Ag 925
2007 125 l. urodzin K. Szymanowskiego
5 300
Ag 925
2007 Rycerz ciężkozbojny - XV wiek
61 000
Ag 925
2007 Konrad Korzeniowski / Joseph Conrad
58 000
Ag 925
2008 40. rocznica Marca ‘68
11 800
Ag 925
2008 Sybiracy (z cyrkonią)
13 500
Ag 925
2008 Zbigniew Herbert
11 300
Ag 925
2008 Olimpiada Pekin
62 000
Ag 925
2008 Olimpiada Pekin (kula)
14 000
Ag 925
2008 Bronisław Piłsudski
99 000
Ag 925
2008 450 lat Poczty Polskiej
13 500
Ag 925
2008 Osadnictwo polskie w Ameryce Pn.
12 600
Ag 925
2008 Powstanie Wielkopolskie
10 700
Ag 925
2009 Husarz XVII wiek
100 000
Ag 925
2009 90. rocznica utworzenia NIK
100 000
Ag 925
2009 180 lat bankowości centralnej w Polsce
92 000
Ag 925
2009 Wybory 4 czerwca 1989 r.
100 000
Ag 925
2009 95. rocz. wymarszu I Kompanii Kadr.
50 000
Ag 925
2009 Czesław Niemien
100 000
Ag 925
2009 Czesław Niemien (28,2 x 28,2 mm)
100 000
Ag 925
2009 65. rocz. Powstania Warszawskiego
100 000
Ag 925
2009 65. rocz. Powst. Warszawskiego
100 000 Au 999/Ag 925
2009 Wrzesień 1939 r.
100 000
Ag 925
2009 100. rocznia powstania TOPR
10 0000
Ag 925
2009 25. r. męcz. śmierci k. J. Popiełuszki
100 0000
Ag 925
2009 70. r. utworz. Pol. Państwa Podziem.
50 000
Ag 925
2010 65. rocznica oswobodzenia KL Auschwitz-Birkenau
80 000
Ag 925
2010 Polska Reprezentacja Olimpijska Vancouver 2010
80 000
Ag 925
2010 Historia jazdy polskiej – Szwoleżer Gwardii Napoleona I 100 000
Ag 925
2010 70. rocznica zbrodni katyńskiej
80 000
Ag 925
2010 100. rocznica Harcerstwa Polskiego
50 000
Ag 925
2010 95. rocznica urodzin ks. Jana Twardowskiego
50 000
Ag 925
2010 Wielkie bitwy – Grunwald (elipsa)
60 000
Ag 925
2010 Wielkie bitwy – Kłuszyn (elipsa)
60 000
Ag 925
2010 Polski sierpień 1980
50 000
Ag 925
2010 Krzysztof Komeda
60 000
Ag 925
2010 Krzysztof Komeda (klipa)
60 000
Ag 925
2010 Polscy podróżnicy i badacze – Benedykt Dybowski
60 000
Ag 925
2011 Smoleńsk - pamięci ofiar 10.04.2010 r.
30 000
Ag 925
2011 30. rocznica powstania NZS
50 000
Ag 925
2011 Przewodnictwo Polski w Radzie UE
50 000
Ag 925
2011 Historia jazdy polskiej – ułan II Rzeczypospolitej
50 000
Ag 925
2011 Czesław Miłosz (1911 - 2004)
50 000
Ag 925
2011 Ignacy Jan Paderewski
50 000
Ag 925
PN 4/2014
cena
170 zł
450 zł
200 zł
80 zł
120 zł
160 zł
180 zł
350 zł
100 zł
100 zł
110 zł
120 zł
80 zł
120 zł
160 zł
340 zł
120 zł
200 zł
80 zł
90 zł
90 zł
90 zł
120 zł
110 zł
80 zł
90 zł
120 zł
80 zł
90 zł
65 zł
80 zł
80 zł
70 zł
60 zł
60 zł
60 zł
60 zł
60 zł
60 zł
60 zł
60 zł
70 zł
70 zł
80 zł
60 zł
70 zł
60 zł
60 zł
60 zł
60 zł
60 zł
70 zł
70 zł
70 zł
60 zł
60 zł
60 zł
80 zł
60 zł
80 zł
75 zł
70 zł
80 zł
60 zł
90 zł
90 zł
60 zł
60 zł
60 zł
60 zł
60 zł
60 zł
60 zł
60 zł
60 zł
60 zł
60 zł
60 zł
70 zł
120 zł
60 zł
60 zł
60 zł
60 zł
70 zł
60 zł
70 zł
80 zł
80 zł
60 zł
120 zł
70 zł
70 zł
60 zł
110 zł
110 zł
75 zł
90 zł
90 zł
90 zł
150 zł
90 zł
110 zł
110 zł
90 zł
100 zł
25
metal
cena
2011 Powstania Śląskie
50 000
2011 100-lecie Towarzystwa Opieki nad Ociemniałymi
50 000
2011 Polscy podróżnicy i badacze – Ferdynand Ossendowski 50 000
2011 Historia Polskiej Muzyki Rozrywkowej
– Jeremi Przybora, Jerzy Wasowski
50 000
2011 j.w. (kwadrat)
50 000
2012 150-lecie bankowości spółdzielczej w Polsce
40 000
2012 WOŚP - 20 lat (kształt serca)
60 000
2012 Stefan Banach
45 000
2012 150 lat Muzeum Narodowego w Warszawie
45 000
2012 Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej UEFA 2010-12
Zestaw: 4 monety x 10 zł – nakład jednej monety> 15 000
2012 ME w Piłce Nożnej UEFA 2010-12, Zestaw: 2 monet
– 10 złotych i 10 hrywien (Mennica Warszawa)
10 000
jak wyżej (Mennica Kijów)
10 000
2012 Polska Reprezentacja Olimpijska Londyn 2012
50 000
2012 Bolesław Prus
30 000
2013 100 lat Teatru Polskiego w Warszawie
28 000
2013 150. rocznica Powstania Styczniowego
28 000
2013 Cyprian Norwid
28 000
2013 Historia Polskiej Muz. Rozrywk. – Agnieszka Osiecka 28 000
2013 Hist. Polsk. Muz. Rozrywk. – Ag. Osiecka (kwadrat) 28 000
2013 200-lecie urodzin Hipolita Cegielskiego
28 000
2013 50-lecie działalności Polskiego Stowarzyszenia
na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym
25 000
2013 200. rocznica śmierci księcia Józefa Poniatowskiego 28 000
2013 Witold Lutosławski
28 000
2014 Polska Reprezentacja Olimpijska Soczi 2014
30 000
2014 Denar typu 2. Bolesława Krzywoustego
20 000
2014 Kanonizacja Jana Pawła II – 27 IV 2014
50 000
2014 100. rocznica urodzin Jana Karskiego
30 000
2014 Historia Monety Polskiej – brakteat Mieszka III
20 000
2014 HMP – 150. rocznica urodzin Stefana Żeromskiego
30 000
nakład
Ag 925
Ag 925
Ag 925
100 zł
130 zł
120 zł
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
110 zł
120 zł
100 zł
130 zł
120 zł
120 zł
1995 Katyń, Miednoje, Charków
1995 500 lat woj. płockiego
1995 Sum
1995 50 rocznica powstania ONZ
1995 75 r. Bitwy Warszawskiej
1995 Atlanta 1996
1995 Mikołaj Kopernik (ECU)
1995 Pałac Królewski w Łazienkach
1996 400-lecie Stołeczności Warszawy
1996 Jeż
1996 Zamek w Lidzbarku Warmińskim
1996 1000-lecie Miasta Gdańska
1997 Jelonek Rogacz
1997 Zamek w Pieskowej Skale
1998 Ropucha Paskówka
1998 100-lecie odkrycia Polon-Rad
1998 Zamek w Kórniku
1999 Wilk
1999 Pałac w Radzyniu Podlaskim
2000 Zwierzęta świata - Dudek
2000 Pałac w Wilanowie
2001 Szlak bursztynowy - z oryg. bursztynem
2001 Kopalnia soli w Wieliczce - z oryginalną cyrkonią
2001 Paź Królowej
2001 Kolędnicy (z oryginalną cyrkonią)
2002 Zamek w Malborku (z ceramiką)
2002 Jan Matejko (z farbami: czerw., żółt., ziel. i niebieską)
2002 Żółw błotny
2003 Węgorz
2003 Śmigus-Dyngus (z farbami: nieb., złot., ziel. i czerw.)
2003 Jacek Malczewski - klipa z kolor. emalią
2003 Jan Paweł II - 25 lat pontyfikatu, klipa
2004 Morświn
2004 15 -lecie Senatu III RP (z bursztynem)
2004 Pamięci ofiar getta w Łodzi
2004 Stanisław Wyspiański (klipa - tampodruk)
2004 Dożynki
2005 Zwierzęta świata - Puchacz
2005 350. rocznica obrony Jasnej Góry
2005 Tadeusz Makowski (klipa)
2006 Zwierzęta Świata - Świstak
2006 Noc Świetojańska
2006 Kościół w Haczowie
2006 Gierymski
2007 Foka Szara
2007 Zabytki Torunia
2007 Leon Wyczółkowski (klipa)
2008 Sokół wędrowny
2008 65 r. Powstania w Gettcie
2008 Kazimierz Dolny
2008 90 r. Odzyskania Niepodległości
2009 Jaszczurka zielona
2009 65. rocznica likwidacji getta w Łodzi
2009 Polacy ratujący Żydów
2009 Władysław Strzemiński (1893-1952) lust. + tamp.
2010 90. rocznica Bitwy Warszawskiej
2010 Polscy malarze XIX/XX wieku – Artur Grottger
2010 Zwierzęta świata - podkowiec mały
2010 Zabytki Rzeczypospolitej - Krzeszów + el. ceramiczny
2011 Zofia Stryjeńska 1891-1976 (40x28 prostokąt)
2011 Zwierzęta świata – borsuk
2011 Beatyfikacja Jana Pawła II – 1 V 2011
2011 Polscy malarze XIX/XX wieku – Zofia Stryjeńska
2012 Polacy ratujący Żydów
2012 Krzemionki Opatowskie
2012 Polscy malarze XIX/XX wieku – Piotr Michałowski
2013 Kangur – Walabia Bennetta/Kangur olbrzymi
Zestaw dwóch monet - polskiej i australijskiej
2013 Zwierzęta świata – żubr
2014 Zwierzęta Świata – konik polski
2014 600 lat stosunków dyplomatycznych polsko-tureckich
2014 Patrioci 1944 Obywatele 2014
2014 Polscy Malarze XIX/XX w. – Józef Chełmoński (klipa)
20 ZŁOTYCH, śred. 38,61 mm, w. 31,1g
26
PN 4/2014
Ag 925
850 zł
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
1600 zł
1300 zł
120 zł
120 zł
150 zł
120 zł
130 zł
120 zł
130 zł
120 zł
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
120 zł
120 zł
100 zł
90 zł
150 zł
150 zł
150 zł
150 zł
150 zł
30,000
15,000
14,000
20,000
20,000
16,000
15,000
20,000
15,000
18,000
15,000
20,000
15,000
15,000
20,000
20,000
20,000
21,000
15,000
24,000
24,000
30,000
25,000
26,500
55,000
51,000
57,000
35,000
28,000
44,000
55,000
83,000
56,000
67,000
64,000
80,000
25,500
61,000
69,000
70,000
60,000
65,000
64,000
66,000
58,000
56 000
56 000
107 000
145 000
125 000
110 000
100 000
50 000
100 000
100 000
50 000
60 000
60 000
50 000
50 000
80 000
80 000
50 000
50 000
40 000
35 000
45 000
30 000
10 000
Ag 750
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 926
Ag 927
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 925
Ag 999
350 zł
440 zł
780 zł
340 zł
350 zł
550 zł
550 zł
350 zł
360 zł
900 zł
350 zł
330 zł
900 zł
500 zł
500 zł
300 zł
270 zł
600 zł
350 zł
450 zł
230 zł
1000 zł
440 zł
450 zł
250 zł
160 zł
220 zł
280 zł
380 zł
190 zł
130 zł
140 zł
150 zł
120 zł
120 zł
120 zł
120 zł
150 zł
120 zł
120 zł
140 zł
140 zł
120 zł
120 zł
140 zł
120 zł
120 zł
120 zł
120 zł
120 zł
120 zł
120 zł
150 zł
120 zł
120 zł
150 zł
140 zł
130 zł
150 zł
150 zł
150 zł
200 zł
150 zł
120 zł
180 zł
140 zł
240 zł
220 zł
850 zł
35 000
45 000
10 000
35 000
30 000
Ag 999
Ag 999
Ag 925
Ag 925
Ag 925
150 zł
150 zł
150 zł
150 zł
150 zł
nakład
metal
cena
40 000
5 000
10 000
Au 900
Au 900
Au 900
220 zł
480 zł
580 zł
30 000
Au 900
360 zł
60 000
Au 900
340 zł
5 000
5 000
5 000
5 000
5 000
Ag 999
Ag 999
Ag 999
Ag 999
Ag 999
1300 zł
1200 zł
1000 zł
1000 zł
1000 zł
2,000
2,500
2,000
7,000
2,000
2,200
2,000
2,000
2,000
2,000
2,000
4,500
2,400
2,200
2,300
2,100
2,000
2,100
3,400
3,400
4,200
18,700
4,200
10,500
9,000
8,000
9 500
10 000
5 000
8 000
8 000
5 000
4 000
4 000
5 000
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
2400 zł
1900 zł
2300 zł
1900 zł
1800 zł
1800 zł
2600 zł
1800 zł
1800 zł
2000 zł
2000 zł
1450 zł
1800 zł
1800 zł
1700 zł
1800 zł
2200 zł
1700 zł
1500 zł
1500 zł
1400 zł
1400 zł
1400 zł
1300 zł
1300 zł
1300 zł
1300 zł
1300 zł
1300 zł
1300 zł
1300 zł
1900 zł
1900 zł
1600 zł
1900 zł
1900 zł
1995 Chopin - konkurs
500
1,000
1996 1000-lecie Miasta Gdańska
2,000
1997 Święty Wojciech
2,000
1998 Jan Paweł II - 20-lecie pontyfikatu
5,000
1998 200 lat ur. Adama Mickiewicza
3,000
1999 150 r. śmierci J. Słowackiego
1,900
1999 150 r. śmierci F. Chopina
2,200
2000 Rok 2000
6,000
2000 Zjazd w Gnieźnie
1,250
2000 Tysiąclecie Wrocławia
2,000
2000 Solidarność (duża, flaga malowana)
2,500
2001 Rok 2001, moneta wielostopowa Au/Ag/Cu/Pd
4,000
2001 Kardynał Stefan Wyszyński
4,500
2001 Henryk Wieniawski - Konkurs
2,000
2002 Jan Paweł II - Pontifex Maximus
5,000
2003 150 lecie narodzin przemysłu naftowego i gazowniczego2,100
2003 Jan Paweł II - 25 lat pontyfikantu
4,900
2004 Wstąpienie do Unii Europejskiej
4,400
2004 Igrzyska Olimpijskie w Atenach
6,000
2004 100 -lecie Akademii Sztuk Pięknych
5,000
3,600
2005 Mikołaj Rej - 500. rocznica urodzin
2005 Światowa wystawa EXPO - Japonia
4,200
2005 60. rocznica II Wojny Światowej
4,400
2005 25 lat Solidarności
4,600
2005 Konstanty Ildefons Gałczyński
3,500
6,000
2006 100-lecie SGH
8,000
2006 Jeździec piastowski
10,000
2007 750 l. lokacji Krakowa
10 000
2007 125 l. urodzin K. Szymanowskiego
9 600
2007 Jeździec ciężkozbrojny XV w.
9 900
2007 Konrad Korzeniowski / Joseph Conrad
8 000
2008 65 r. Powstania w Gettcie
12 000
2008 Zbigniew Herbert
11 200
2008 Pekin
13 500
2008 90 r. Odzyskania Niepodległości
10 000
2008 450 lat Poczty Polskiej
11 000
2008 90 r. Powstania Wielkopolskiego
9 400
2009 Husarz XVII wiek
10 500
2009 180 lat bankowości centralnej w Polsce
8 500
10 000
2009 Wrzesień 1939 r.
10 500
2010 Polska Reprezentacja Olimpijska Vancouver 2010
8000
2010 Szwoleżer Gwardii Cesarza Napoleona I
10500
2011 Historia jazdy polskiej – ułan II Rzeczypospolitej
5000
2011 Czesław Miłosz (1911 - 2004)
4000
2011 Ignacy Jan Paderewski
3000
2012 Stefan Banach
4000
2012 Polska Reprezentacja Olimpijska Londyn 2012
5000
2012 Bolesław Prus
3000
2013 Cyprian Norwid
2500
2500
2013 200-lecie urodzin Hipolita Cegielskiego
2013 200. rocznica śmierci księcia Józefa Poniatowskiego
3000
2013 Witold Lutosławski
2500
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
Au 900
26,000 zł
8000 zł
4500 zł
4500 zł
3200 zł
2900 zł
3300 zł
3200 zł
2000 zł
7500 zł
3700 zł
4400 zł
2600 zł
2600 zł
3000 zł
3000 zł
3000 zł
3000 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2600 zł
2900 zł
2900 zł
2900 zł
2900 zł
2800 zł
2500 zł
2500 zł
2500 zł
25 ZŁOTYCH, śred. 12,0 mm, w. 1,0 g
2010 25. rocznica powstania Trybunału Konstytucyjnego
2010 Polski sierpień 1980
2009 25. r. męcz. śmierci k. J. Popiełuszki
2013
2013
2013
2014
2014
Skarby Stanisława Augusta – Bolesław Chrobry
Skarby Stanisława Augusta – Wacław II Czeski
Skarby Stanisława Augusta – Władysław Łokietek
Skarby Stanisława Augusta – Kazimierz Wielki
Skarby Stanisława Augusta – Ludwik Węgierski
100 ZŁOTYCH śred. 21,0 mm, w. 8 g
1997 Stefan Batory
1998 Zygmunt III Waza
1999 Zygmunt II August
1999 Jan Paweł II - Papież Pielgrzym
1999 Władysław IV Waza
2000 Zjazd w Gnieźnie
2000 Jadwiga 1384-199
2000 Jan II Kazimierz
2001 Bolesław III Krzywousty
2001 Jan III Sobieski
2001 Mistrzostwa Świata w piłce nożnej
2002 Władysław Jagiełło
2003 Kazimierz IV Jagiellończyk
2003 750-lecie lokacji Poznania
2003 Władysław III Warneńczyk
2003 Stanisław Leszczyński
2004 Przemysł II
2004 Zygmunt I Stary
2005 August II Mocny
2005 Jan Paweł II
2005 Stanisław August Poniatowski
2006 Mistrzostwa Świata w piłce nożnej
2006 Łaski
2007 Enigma
2008 Sybiracy
2008 Polskie osadnictwo w Ameryce
2009 100. rocznia powstania TOPR
2010 25. rocznica powstania Trybunału Konstytucyjnego
2010 65. rocznica oswobodzenia KL Auschwitz-Birkenau
2011 Przewodnictwo Polski w Radzie UE
200 ZŁOTYCH śred. 27,0 mm, w. 15,5 g
nakład
metal
cena
2014 Polska Reprezentacja Olimpijska Soczi 2014
2014 100. rocznica urodzin Jana Karskiego
2014 150. rocznica urodzin Stefana Żeromskiego
2500
2500
2500
Au 900
Au 900
Au 900
2500 zł
2500 zł
2500 zł
2013 Skarby Stanisława Augusta – Bolesław Chrobry
2013 Skarby Stanisława Augusta – Wacław II Czeski
2013 Skarby Stanisława Augusta – Władysław Łokietek
2014 Skarby Stanisława Augusta – Kazimierz Wielki
2014 Skarby Stanisława Augusta – Ludwik Węgierski
1000
750
750
750
750
750
Au 999
Au 999
Au 999
Au 999
Au 999
Au 999
18.000 zł
14.000 zł
13.000 zł
12.500 zł
12.000 zł
12.000 zł
966
Ag 999
500
Au 999
500 ZŁOTYCH śred. 40 mm, w. 62,20 g
500 ZŁOTYCH śred. 100 mm, w. 1000 g
1000 ZŁOTYCH śred. 50 mm, w. 93,30 g
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
145 2 Złote
0,2
160
Mln. szt.
220
280
II
I
80
III
Mln. szt.
II
I
110
Rok,
Rok,
153 2 Złote
1997
130
150
0,3
1996
0,3
50
70
151 2 Złote
60
0,4
12
22
90
145
154 2 Złote
48
1997
0,3
157 2 Złote
0,4
10
158 2 Złote
45
80
20
35
161 2 Złote
0,4
20
28
40
162 2 Złote
35
50
70
120
0,42
18
25
40
12
30
40
156 2 Złote
30
45
65
1998
0,4
50
1999
0,42
160 2 Złote
1998
1998
brak kreski
?
0,4
18
po 200
30
c.a.
1999- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
Ernest Malinowski, Twórca Kolei Transindyjskiej w Peru
40
163 2 Złote
1999- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
Wilk - Canis lupus
20
0,4
0,3
1998- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
100-lecie odkrycia Polon-Rad
1998- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
200-lecie urodzin Adama Mickiewicza 1798-1855
50
1999- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
Juliusz Słowacki 1809-1849
10
1998
I
110
159 2 Złote
1998- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
80 Rocznica Odzyskania Niepodległości
1998
1999 0,42
55
II
152 2 Złote
155 2 Złote
35
III
1997- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
Paweł Edmund Strzelecki
1998- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
Ropucha Paskówka
25
I
70
1998- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
Zamek w Kórniku
1998
0,4
II
100
1997- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
Zamek w Pieskowej Skale
1998- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
Zygmunt III Waza
1998
1998
Mln. szt.
1996
80
III
1996- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
Henryk Sienkiewicz
1997
1998- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
XVIII Zimowe Igrzyska Olimpijskie - Nagano
Mln. szt.
148 2 Złote
147 2 Złote
1997- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
Jelonek Rogacz
55
Rok,
1996- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
Zamek w Lidzbarku Warmińskim
150 2 Złote
149 2 Złote
30
I
540
1997- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
Stefan Batory
0,3
II
38.000 zł
1996- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
Jeż
1996 0,3
1997
III
III
Mln. szt.
Monety
kolekcjonerskie
Nordic Gold
o nominale 2 zł
146 2 Złote
1996- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
Zygmunt August
1996
Rok,
Rok,
50
80
1999
0,45
0,42
15
30
45
164 2 Złote
1999- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g
obrzeże gładkie
Wejście Polski do NATO
30
1999
1999- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g obrzeże gładkie
150 Rocznica Śmierci Fryderyka Chopina
12
30
45
1999
0,42
12
20
PN 4/2014
35
27
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
165 2 Złote
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
166 2 Złote
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
167 2 Złote
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
168 2 Złote
1999- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g na obrzeżu napis: NARODOWY
2000- pierścień: CuAl5Zn5Sn1, rdzeń: CuNi25 Æ 27,0; 8,15g
BANK POLSKI 
Władysław IV Waza 1632-1648
BANK POLSKI 
500 Rocznica urodzin Jana Łaskiego 1499-1560
BANK POLSKI 
na obrzeżu napis: NARODOWY BANK POLSKI 
1999
1999
0,5
12
20
BANK POLSKI 
Zjazd w Gnieźnie
0,45
12
30
12
20
30
170 2 Złote
Wielki Jubileusz Roku 2000
-
-
35
177 2 Złote
174 2 Złote
20
40
181 2 Złote
1,2
-
6
28
10
PN 4/2014
18
7
10
2001
0,50
10
12
2001
0,60
-
20
40
0,68
-
8
-
25
40
55
175 2 Złote
BANK POLSKI 
2,00
6
12
20
172 2 Złote
BANK POLSKI 
2000
Pałac w Wilanowie
0,50
12
20
40
2000
2001
0,50
18
40
75
2001
0,60
10
18
22
10
0,50
0,6
10
22
2000
0,75
-
-
10
2001
0,60
10
20
45
184 2 Złote
2001- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g na obrzeżu napis: NBP
Michał Siedlecki 1873-1940
25
187 2 Złote
2002
Grudzień 1970
180 2 Złote
2001
0,60
-
-
10
188 2 Złote
Żółw błotny - Emys orbicularis
10
BANK POLSKI 
Ochrona przyrody – Paź Królowej
183 2 Złote
12
176 2 Złote
Jan II Kazimierz
Jan III Sobieski 1674-1696
186 2 Złote
2002
0,50
179 2 Złote
Bronisław Malinowski 1884-1942
22
Zwierzęta świata - Dudek
15-lecie orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego
182 2 Złote
185 2 Złote
0,60
4
Henryk Wieniawski 1835-1880
Kolędnicy
2001
0,75
Kopalnia soli w Wieliczce
Kardynał Stefan Wyszyński – 100-lecie urodzin
2001
2000
Solidarność
178 2 Złote
Szlak bursztynowy
0,50
2000
5
BANK POLSKI 
1000-lecie Wrocławia
171 2 Złote
2000
0,60
2001
35
BANK POLSKI 
45
173 2 Złote
18
18
BANK POLSKI 
10
10
BANK POLSKI 
0,50
0,45
2000
2000
1999
Rok 2000
35
169 2 Złote
2000
0,45
Pałac Potockich - Radzyń Podlaski
Mistrzostwa Świata w piłce nożnej - Korea Japonia
30
2002
1,00
-
-
7
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
189 2 Złote
0,62
-
12
20
193 2 Złote
2,50
-
-
5
197 2 Złote
0,70
-
-
10
201 2 Złote
0,60
-
-
-
-
11
6
-
10
194 2 Złote
2003- CuAlZnSn Æ27,0; 8,15g na obrzeżu napis: NBP 
750-lecie Lokacji Poznania
2003
0,60
8
15
20
2003
0,60
2004
2004
-
-
12
0,60
0,82
2004
1,00
II
I
-
-
-
-
2002
0,68
-
6
10
195 2 Złote
0,45
12
25
12
2003
2,00
-
-
0,60
-
-
75
10
0,92
-
-
15
0,76
-
-
-
-
10
2003
0,60
-
8
15
200 2 Złote
Stanisław Leszczyński - 1704-1709, 1733-1736
2003
0,60
-
8
15
2004
0,75
-
6
12
208 2 Złote
5
211 2 Złote
2004
0,68
Aleksander Czekanowski - 1833-1876
2004
0,70
-
-
7
212 2 Złote
15-lecie Senatu III RP
5
2002
204 2 Złote
207 2 Złote
2004
I
Województwo kujawsko-pomorskie
Województwo łódzkie
6
II
196 2 Złote
203 2 Złote
2004
III
Śmigus-Dyngus
Województwo dolnośląskie
20
Mln. szt.
192 2 Złote
Węgorz europejski – Anguilla anguilla
2003
Rok,
2002- CuAl5ZnSn Æ27,0; 8,15g na obrzeżu napis: NBP
Gen. Władysław Anders
199 2 Złote
Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej
6
III
Jan Paweł II - 25-lecie pontyfikatu
210 2 Złote
209 2 Złote
-
-
206 2 Złote
Dzieje Złotego
0,80
-
Województwo lubuskie
2004- CuAlZnSn Æ 27,0; 8,15g na obrzeżu napis: NBP
2004
0,70
Mln. szt.
191 2 Złote
202 2 Złote
205 2 Złote
0,82
2002
Rok,
2002- CuAl5ZnSn Æ27,0; 8,15g na obrzeżu napis: NBP
Zamek w Malborku
Morświn
Województwo lubelskie
2004
I
150-lecie narodzin przemysłu naftowego i gazowniczego
Jacek Malczewski - 1854-1929
2003
II
198 2 Złote
Gen. Broni Stanisław Maczek 1892-1994
2003
III
Jan Matejko 1838-1893
2003- CuAlZnSn Æ27,0; 7,74g na obrzeżu napis: NBP 
Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy- 10lat
2003
Mln. szt.
190 2 Złote
August II Mocny 1697-1706 / 1709-1733
2002
Rok,
Województwo małopolskie
7
2004
0,9
-
PN 4/2014
-
5
29
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
213 2 Złote
0,92
-
-
4
217 2 Złote
1,0
-
-
5
-
-
4
-
-
5
30
2004
0,85
-
-
-
-
-
PN 4/2014
-
2004
1,0
-
-
2005
0,85
-
-
3
2005
5
1,0
-
-
2004
0,76
-
-
2004
0,85
-
-
4
2004
0,85
-
-
5
1,0
-
-
5
-
-
5
1,0
-
-
0,9
-
-
5
2004
0,9
-
-
4
2004
1,0
-
-
4
228 2 Złote
Województwo warmińsko-mazurskie
3
2005
1,0
-
-
3
232 2 Złote
Dzieje Złotego - żaglowiec
5
235 2 Złote
2005
2004
224 2 Złote
2005
0,95
-
-
5
236 2 Złote
25-lecie NSZZ „Solidarność”
5
I
Województwo podkarpackie
231 2 Złote
1,0
II
220 2 Złote
Światowa wystawa EXPO 2005 Japonia
2005
III
Województwo pomorskie
227 2 Złote
2005
Mln. szt.
216 2 Złote
Województwo świętokrzyskie
4
Rok,
60. rocznica Powstania Warszawskiego
223 2 Złote
234 2 Złote
2005
I
Dożynki
60. rocznica zakończenia II wojny światowej
5
II
219 2 Złote
9
0,99
III
Generał brygady Stanisław F. Sosabowski
230 2 Złote
233 2 Złote
4,0
4
Puchacz - bubo bubo
Jan Paweł II 1920-2005
2005
-
226 2 Złote
229 2 Złote
1,0
-
500-lecie urodzin Mikołaja Reja
Województwo wielkopolskie
2005
0,9
Mln. szt.
215 2 Złote
222 2 Złote
225 2 Złote
1,0
2004
Rok,
85. rocznica powołania Policji
Województwo śląskie
Stanisław Wyspiański 1869-1907
2004
I
218 2 Złote
221 2 Złote
0,9
II
100-lecie Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie
Województwo podlaskie
2004
III
Województwo opolskie
Igrzyska XXVIII Olimpiady - Ateny 2004
2004
Mln. szt.
214 2 Złote
Województwo mazowieckie
2004
Rok,
350-lecie obrony Jasnej Góry
5
2005
1,0
-
-
5
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
237 2 Złote
0,85
-
-
5
241 2 Złote
1,0
-
-
-
-
3
-
-
3
-
-
3
-
-
2005
0,9
-
-
2006
1,1
-
-
2006
1,1
-
-
3
2006
1,2
-
-
3
1,0
-
-
I
2005
1,0
-
-
2005
0,9
-
-
2006
1,1
-
-
3
1,2
-
-
5
1,0
3
1,0
-
-
6
2005
1,1
-
-
3
2006
1,1
-
-
4
252 2 Złote
6
2005
9
1,4
256 2 Złote
30 rocznina Czerwca 1976 r.
-
-
5
-
-
2006
1,0
-
-
5
260 2 Złote
259 2 Złote
2006
0,99
Świstak (Marmota marmota)
Chełmno
500-lecie wydania Statutu Łaskiego
5
2005
248 2 Złote
255 2 Złote
2006
I
Legnica
Noc świętojańska
5
II
244 2 Złote
251 2 Złote
2006
III
Cieszyn
Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej- Niemcy 2006
3
Mln. szt.
240 2 Złote
247 2 Złote
3
Rok,
Stanisław August Poniatowski 1764-1795
Elbląg
258 2 Złote
2006
II
243 2 Złote
100-lecie Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie
5
III
Tadeusz Makowski
254 2 Złote
257 2 Złote
1,0
3
XX Zimowe Igrzyska Olimpijskie - Turyn 2006
Kościół w Haczowie
2006
-
250 2 Złote
253 2 Złote
1,0
-
Żagań
Dzieje Złotego - 10 zł z 1932 r.
2006
1,0
Mln. szt.
239 2 Złote
246 2 Złote
249 2 Złote
1,1
2005
Rok,
Kołobrzeg
Bochnia
Chełm
2006
I
242 2 Złote
245 2 Złote
1,1
II
Województwo Zachodnio-pomorskie
Jarosław
2006
III
Gniezno
Włocławek
2005
Mln. szt.
238 2 Złote
Konstanty Ildefons Gałczyński 1905-1953
2005
Rok,
5
2006
1,1
-
PN 4/2014
-
3
31
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
261 2 Złote
1,1
-
-
3
265 2 Złote
1,1
-
-
-
-
3
-
-
5
-
-
3
32
-
PN 4/2014
-
1,1
-
-
2007
1,1
-
-
2007
1,1
-
-
5
2007
1,1
-
-
5
1,1
-
-
2006
-
1,1
-
2006
1,1
3
2007
1,1
3
0,9
-
-
5
1,1
-
-
3
1,1
0,9
-
-
3
-
-
-
-
-
-
2007
9
1,1
2007
1,1
-
-
3
276 2 Złote
Dzieje Złotego
5
2007
1,1
-
-
5
280 2 Złote
Słupsk
3
283 2 Złote
2007
2006
272 2 Złote
2007
1,1
-
-
3
284 2 Złote
Henryk Arctowski & Antoni Dobrowolski
3
I
Łomża
279 2 Złote
2007
II
268 2 Złote
Przemyśl
3
III
Foka szara
275 2 Złote
2007
Mln. szt.
264 2 Złote
75. rocznica złamania szyfru Enigmy
3
Rok,
Kalisz
271 2 Złote
282 2 Złote
2007
I
Płock
Świdnica
3
II
267 2 Złote
278 2 Złote
281 2 Złote
1,1
2006
III
Aleksander Gierymski
Toruń
Stargard Szczeciński
2007
3
274 2 Złote
277 2 Złote
1,1
-
Racibórz
750 lat Krakowa
2007
-
1,1
Mln. szt.
263 2 Złote
270 2 Złote
273 2 Złote
1,1
2006
Rok,
Sandomierz
Kwidzyn
Gorzów Wielkopolski
2007
I
266 2 Złote
269 2 Złote
0,9
II
Jeździec Piastowski
Ignacy Domeyko
2007
III
Pszczyna
Nowy Sącz
2006
Mln. szt.
262 2 Złote
Nysa
2006
Rok,
Brzeg
3
2007
1,1
-
-
3
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
285 2 Złote
1,1
-
-
3
289 2 Złote
0,99
-
-
-
-
3
-
-
3
-
-
3
-
-
2007
0,99
-
-
2008
1,1
-
2008
1,1
-
3
2008
-
1,1
1,1
-
-
-
-
3
2008
1,1
-
-
2008
0,99
-
-
2008
1,51
-
-
3
1,51
-
-
3
1,4
1,1
-
-
3
2008
1,1
-
-
3
2008
1,1
-
-
3
300 2 Złote
Kazimierz Dolny
3
2008
1,38
-
-
3
304 2 Złote
400 lat polskiego osadznictwa w Ameryce Pn.
3
2008
1,2
-
-
3
308 2 Złote
307 2 Złote
2009
2007
296 2 Złote
90. rocznica utworzenia NIK
Husarz XVII w.
3
I
Łowicz
303 2 Złote
2008
II
292 2 Złote
Bronisław Piłsudski 1866-1918
3
III
65. rocznica Powstania w Gettcie Warszawskim
299 2 Złote
306 2 Złote
2008
1,1
Mln. szt.
288 2 Złote
Zbigniew Herbert 1924-1998
90. Rocznica Powstania Wielkopolskiego
3
2007
Rok,
Kłodzko
295 2 Złote
3
-
I
Sokół wędrowny - falco peregrinus
3
-
II
291 2 Złote
3
-
III
Piotrków Trybunalski
302 2 Złote
305 2 Złote
1,4
5
90. Rocznica Odzyskania Niepodległości
450 lat Poczty Polskiej
2008
-
298 2 Złote
301 2 Złote
2,0
-
Bielsko-Biała
Pekin 2008 - polska reprezentacja olimpijska
2008
1,1
Mln. szt.
287 2 Złote
294 2 Złote
297 2 Złote
0,99
2007
Rok,
125. rocznica urodzin Karola Szymanowskiego
40. rocznica Marca 68
Sybiracy
2008
I
290 2 Złote
293 2 Złote
1,1
II
Konrad Korzeniowski - Joseph Conrad
Konin
2008
III
Rycerz ciężkozbrojny
Leon Wyczółkowski (1832-1936)
2007
Mln. szt.
286 2 Złote
Tarnów
2007
Rok,
-
-
3
2009
1,2
-
PN 4/2014
-
3
33
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
309 2 Złote
1,4
-
-
3
313 2 Złote
1,4
-
-
-
-
3
-
-
5
-
-
3
3
329 2 Złote
Szwoleżer Gwardii Cesarza Napoleona I
2010
34
1,3
-
PN 4/2014
-
-
3
2009
1,00
-
-
2009
-
1,4
-
3
2009
-
1,3
-
5
-
-
3
-
-
1,3
2009
1,0
2009
1,5
-
-
3
3
3
2009
1,1
-
-
3
-
-
-
-
-
-
3
-
-
1,4
-
-
3
2009
1,4
-
-
3
2009
1,1
-
-
3
324 2 Złote
70. r. utworzenia Polskiego Państwa Podziemnego
3
3
331 2 Złote
1,1
2009
320 2 Złote
95. rocznica urodzin ks. Jana Twardowskiego
2010
I
Miasta w Polsce: Jędrzejów – Klasztor Cystersów
327 2 Złote
1,0
II
316 2 Złote
70. Rocznica Zbrodni Katyńskiej
2010
III
Wrzesień 1939 r.
323 2 Złote
3
Mln. szt.
312 2 Złote
Miasta w Polsce: Trzebnica – Sanktuarium św. Jadwigi
330 2 Złote
1,1
2009
Rok,
Czesław Niemen
319 2 Złote
100. rocznica Harcerstwa Polskiego
2010
I
25. r. męczeńskiej śmierci ks. Jerzego Popiełuszki
326 2 Złote
1,0
II
315 2 Złote
Polska Reprezentacja Olimpijska Vancouver 2010
2010
III
65. rocznica likwidacji getta w Łodzi
322 2 Złote
325 2 Złote
1,3
-
Władysław Strzemiński (1893-1952)
65. Rocznica Oswobodzenia KL Auschwitz Birkenau
2010
1,4
Mln. szt.
311 2 Złote
318 2 Złote
321 2 Złote
1,4
2009
Rok,
Wybory 4 czerwca 1989 r.
100. rocznica powstania TOPR
Polacy ratujący Żydów
2009
I
314 2 Złote
317 2 Złote
1,1
II
95. rocz. wymarszu Pierwszej Kompanii Kadrowej
Miasta w Polsce: Częstochowa – Jasna Góra
2009
III
Jaszczurka zielona (Lacerta viridis)
65. rocznica Powstania Warszawskiego
2009
Mln. szt.
310 2 Złote
180 lat bankowości w centralnej Polsce 1828-2008
2009
Rok,
3
2009
1,0
-
-
3
328 2 Złote
Podkowiec mały - Rhinolphus hipposideros
2010
1,7
-
-
3
332 2 Złote
Wielkie bitwy – Grunwald, Kłuszyn
2010
1,4
-
-
3
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
333 2 Złote
Trzemeszno
2010
1,0
-
-
3
337 2 Złote
Kalwaria Zebrzydowska
2010
1,0
-
-
3
341 2 Złote
2010
1,0
-
-
Miechów
3
345 2 Złote
1,0
-
4
8
349 2 Złote
Beatyfikacja Jana Pawła II 1 V 2011
2011
1,0
-
-
8
353 2 Złote
300-lecie Pielgrzymki Warszawskiej na Jasną Górę
2011
0,8
-
-
Mln. szt.
III
II
I
334 2 Złote
90. rocznica Bitwy Warszawskiej
2010
1,2
-
-
3
338 2 Złote
Benedykt Dybowski
2010
1,2
-
-
3
342 2 Złote
Zofia Stryjeńska 1891-1976
2011
Rok,
4
2010
1,0
-
-
2011
1,5
-
-
Krzeszów
3
3
350 2 Złote
0,8
-
-
4
354 2 Złote
Czesław Miłosz (1911 - 2004)
2011
0,8
-
-
III
II
I
335 2 Złote
Stare Miasto w Warszawie
2010
1,0
-
-
3
2010
1,0
-
-
Gorlice
3
Krzysztof Komeda
2010
1,4
-
-
3
4
30. Rocznica powstania NZS
2011
0,8
-
-
3
351 2 Złote
Historia jazdy polskiej – ułan II Rzeczypospolitej
2011
1,0
-
-
6
355 2 Złote
Miasta w Polsce – Mława
2011
0,8
-
-
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
336 2 Złote
Polski sierpień 1980
2010
1,4
-
-
3
340 2 Złote
339 2 Złote
347 2 Złote
Borsuk
Przewodnictwo Polski w Radzie UE
2011
Mln. szt.
343 2 Złote
346 2 Złote
Rok,
4
Artur Grottger (1837-1867)
2010
1,3
-
-
3
344 2 Złote
2010
1,0
-
-
Katowice
3
348 2 Złote
Smoleńsk 10 IV 2010
2011
0,8
-
-
6
352 2 Złote
Miasta w Polsce – Gdynia
2011
0,8
-
-
4
356 2 Złote
Ignacy Jan Paderewski
2011
0,8
-
PN 4/2014
-
3
35
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
357 2 Złote
Powstania Śląskie
2011
0,8
-
-
3
361 2 Złote
Polscy podróżnicy i badacze – Ferdynand Ossendowski
2011
0,9
-
-
3
365 2 Złote
0,8
-
-
3
369 2 Złote
0,8
-
-
-
-
4
36
-
PN 4/2014
-
2011
0,8
-
-
3
362 2 Złote
Miasta w Polsce – Kraków
2011
0,8
-
-
3
2012
1,0
-
-
2012
0,8
-
-
8
2012
1,0
-
-
4
0,8
-
-
III
II
I
359 2 Złote
Europa bez barier – 100-lecie Towarzystwa Opieki nad
Ociemniałymi
2011
0,8
-
-
3
363 2 Złote
2011
0,8
-
-
2012
0,7
-
-
2012
0,8
-
-
8
0,8
-
-
4
0,8
-
-
360 2 Złote
Miasta w Polsce – Łódź
2011
0,8
-
-
3
2011
0,8
-
-
3
2012
0,8
-
-
3
372 2 Złote
4
2012
0,8
-
-
3
376 2 Złote
Polskie okręty: Okręt podwodny „Orzeł”
3
379 2 Złote
2012
I
150 lat Muzeum Narodowego w Warszawie
2012
0,8
-
-
3
380 2 Złote
Polscy malarze XIX/XX wieku – Piotr Michałowski
3
II
368 2 Złote
375 2 Złote
2012
III
Polacy ratujący Żydów – rodzina Ulmów, Kowalskich, Baranków
Krzemionki Opatowskie
3
Mln. szt.
Historia Polskiej Muzyki Rozrywkowej – Jeremi Przybora,
Jerzy Wasowski
371 2 Złote
3
Rok,
364 2 Złote
Polskie Kluby Piłkarskie – Polonia Warszawa
Polskie okręty: Niszczyciel "Błyskawica"
378 2 Złote
2012
Mln. szt.
367 2 Złote
Polskie okręty: Lekki krążownik „Dragon”
3
Rok,
150-lecie bankowości spółdzielczej w Polsce
374 2 Złote
377 2 Złote
0,8
358 2 Złote
Miasta w Polsce – Poznań
Polska Reprezentacja Olimpijska Londyn 2012
Bolesław Prus
2012
I
370 2 Złote
373 2 Złote
1,0
II
Stefan Banach
Mistrzostwa Europy w Piłce Nożnej UEFA 2010-12
2012
III
Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy - 20 lat
50-lecie Programu 3 Polskiego Radia
2012
Mln. szt.
366 2 Złote
Miasta w Polsce – Kalisz
2011
Rok,
Polskie okręty: Niszczyciel „Piorun”
3
2012
0,8
-
-
3
Rok,
Mln. szt.
III
II
I
381 2 Złote
0,8
-
-
3
385 2 Złote
0,8
-
-
-
-
3
-
-
3
-
-
3
2013
-
0,8
-
2013
-
0,8
-
3
2013
-
0,8
-
III
II
I
Rok,
2013
-
0,8
-
2013
-
0,8
-
3
-
0,8
-
3
399 5 Złotych
-
0,8
-
3
2014- pierścień: MN 25, rdzeń: CuAl6Ni2 Æ24,0; 6,54g
na obrzeżu napis: NBP
Odkryj Polskę – 25 lat wolności
na obrzeżu napis: NBP
Odkryj Polskę – Zamek Królewski w Warszawie
3
2013
-
0,8
-
3
2013
-
0,8
-
3
396 2 Złote
Zwierzęta Świata – konik polski
3
400 5 Złotych
2014- pierścień: MN 25, rdzeń: CuAl6Ni2 Æ24,0; 6,54g
-
392 2 Złote
395 2 Złote
2014
-
0,8
Zwierzęta świata – żubr
Polska Reprezentacja Olimpijska Soczi 2014
3
2013
388 2 Złote
391 2 Złote
2013
I
Polskie okręty – Fregata rakietowa „Gen. K. Pułaski”
50-lecie działalności Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób
z Upośledzeniem Umysłowym
3
II
384 2 Złote
387 2 Złote
3
III
Mln. szt.
Cyprian Norwid
Polskie Kluby Piłkarskie – Warta Poznań
394 2 Złote
397 2 Złote
0,8
-
Historia Polskiej Muzyki Rozrywkowej – Agnieszka Osiecka
Kanonizacja Jana Pawła II – 27 IV 2014
2014
-
0,8
Mln. szt.
383 2 Złote
390 2 Złote
393 2 Złote
0,8
2013
Rok,
Polskie okręty: Kuter rakietowy „Gdynia”
200. rocznica śmierci księcia Józefa Poniatowskiego
200-lecie urodzin Hipolita Cegielskiego
2013
I
386 2 Złote
389 2 Złote
0,8
II
Polskie okręty: Okręt transportowo-minowy „Lublin”
Witold Lutosławski
2013
III
150. rocznica Powstania Styczniowego
Polskie okręty: Niszczyciel rakietowy „Warszawa”
2013
Mln. szt.
382 2 Złote
100 lat Teatru Polskiego w Warszawie
2013
Rok,
2014
-
0,8
-
3
401 20 Złotych
Ag 925, stmpel lustrzany (tampondruk), 40 x 28 mm, 28,28 g
5
120%
80%
120%
398 2 Złote
100. rocznica urodzin Jana Karskiego
2014
0,8
-
-
4
2014
1,5
-
-
-
2014
1,2
-
-
-
2014
0,3
-
PN 4/2014
-
-
37
Rzeczoznawcy Stowarzyszenia
Numizmatyków Profesjonalnych
Robert
BUCZAK
Warszawa
Hoża 43/49
tel. (0-22) 625 67 97
Monety średniowieczne obce
Monety polskie do 1814 r.
Monety polskie od 1814 do dziś
Monety europejskie 1500 do 1800
Monety europejskie 1800 do dziś
Monety obu Ameryk
Monety złote
dr Jarosław
DUTKOWSKI
Gdańsk
Amundsena 1B/12
tel. (0-58) 348 73 35
Monety średniowieczne polskie
Monety europejskie do 1814 roku
Ryszard
KONDRAT
Warszawa
Hoża 43/49
tel. (0-22) 625 67 97
Monety polski do 1814 r.
Monety orientalne
Monety obu Ameryk
Monety złote
Damian MARCINIAK
Warszawa, ul. Nizinna 12/7
tel. 506 025 125
Polskie pieniądze papierowe od 1794 roku
Historyczne papiery wartościowe
– akcje i obligacje
Nowożytne monety polskie
Marek
MELCER
Białystok
M.C. Skłodowskiej 16
tel. (0-85) 745 46 81
Monety orientalne
Monety obu Ameryk
Monety złote
Jacek
MICHALSKI
00-871 Warszawa
ul. Żelazna 67, paw. 22
tel. (22) 620 45 74
Monety obu Ameryk
Monety złote
38
PN 4/2014
Leszek
DOBRZYŃSKI
70-304 Szczecin
ul. Małkowskiego 29
tel. 502 253 585
Monety Pomorza zachodniego
Monety złote
Andrzej
ROGOWSKI
Toruń
Most Pauliński 10
tel. (56) 62 221 95
Monety obu Ameryk
Monety złote
Piotr
SKAWIŃSKI
Kraków
Rynek Gł. 7
tel. (0-12) 634-38-30
Monety polskie od 1814 r. do dziś.
Monety złote
Sergiusz
STUBE
60-865 Poznań
Jeżycka 19/8
tel. (0-61) 847 52 47
[email protected]
Monety antyczne
Monety złote
Adam
SUCHANEK
Gdańsk
Jacka Soplicy 13a
tel. (0-58) 302 18 13
GGN
Monety obu Ameryk
Monety złote
Andrzej
SZAFRAŃSKI
Łódź
Legionów 14
tel. (0-42) 630-69-00
Monety złote
Andrzej
TOMASZEWSKI
Poznań
Kramarska 20
tel. (0-61) 853 07 82
Monety antyczne
Monety polskie do 1814
Monety złote
PN 4/2014
39
40
PN 4/2014
PN 4/2014
41
42
PN 4/2014
PN 4/2014
43
44
PN 4/2014
Artefakty kalkulologiczne
jako źródła poznania historycznego
Ponad dwadzieścia lat temu autor opublikował książkę pt. Artefakty
jako źródła poznania. Studium z teorii nauki historycznej (1 wyd. Gdańsk
1993, 2 wyd. rozszerzone, Gdańsk 1996). Książka ta powstała w kręgu seminarium doktorskiego Profesora Jerzego Topolskiego i stała się
następnie podstawą uzyskania przez autora stopnia doktora habilitowanego nauk humanistycznych ze specjalnością: historia kultury materialnej. Profesor J. Topolski wywarł niewątpliwie ogromny wpływ na
ukształtowanie kondycji intelektualnej autora już wcześniej, jako promotor obronionej przed 30 laty rozprawy doktorskiej pt. Polskie źródła
ikonograficzne XVII wieku. Analiza metodologiczna, opublikowanej w serii
Metodologia Nauk w 1988 r. W ostatnich latach autor w znacznym stopniu starał się pogłębić zastosowanie własnych propozycji teoretycznych
i metodologicznych w zakresie rozpoznania artefaktów na polu własnej
praktyki badawczej, przede wszystkim w opracowaniach, zbliżonych do
historii kultury materialnej, ale także w pracach, związanych z epigrafiką
średniowieczną i nowożytną oraz ikonologią historyczną. Zagadnienia
artefaktów, podejmowane przez autora, obejmowały wiele kategorii
obiektów dawnej kultury materialnej: m. in. dzwony gotyckie i renesansowe, sepulkralia, architektoniczne inskrypcje średniowieczne i nowożytne, dawne vasa sacra, obiekty kostiumologiczne i biżuteryjne, zabytki
sfragistyczne, dawne żetony,
kach: Adiutor historicus. Nowe małe dyscypliny pomocnicze historii kultury
materialnej (badania nad 50 kategoriami artefaktów, w zakresie takich
nauk, jak np. annulologia, związana z dziejami pierścienia, cingulologia,
zajmująca się dziejami pasa i jego elementów, czy orbikulologia, badająca dzieje guzika), Dekoracje i inskrypcje gotyckich akcesoriów odzieżowych w miastach hanzeatyckich (identyfikacja artefaktów, funkcjonujących
w kostiumologii średniowiecznej) i podręczniku akademickim: Epigrafika
wieków średnich (klasyfikacje i zakres informacyjny artefaktów epigraficznych).
Pierwszą, z przygotowywanych aktualnie przez autora prac, jest
książka pt. Adiutor historicus. Nowe małe dyscypliny pomocnicze historii kultury materialnej. Zostaną w niej wyodrębnione następujące nowe
subdyscypliny historii kultury materialnej, przedstawione w tym miejscu
w układzie alfabetycznym: 1. Akiarologia – nauka o igłach, szpilkach
i igielnikach, 2. Aleologia – nauka o artefaktach wykonanych z kości,
rogu, poroża i szylkretu, 3. Annulologia – nauka o pierścieniach, 4.
Ansologia – nauka o klamkach, 5. Assarologia – nauka o wypiekach
z kaolinu postaci świętych, ludzi, zwierząt i zabawek, 6. Aurichalkologia
– nauka o artefaktach wykonanych z mosiądzu, 7. Balansologia – nauka
o wagach, 8. Cestrologia – nauka o rylcach, 9. Cingulologia - nauka
o pasach, paskach i paseczkach, 10. Circinologia – nauka o cyrklach,
gdański żeton komunijny
liczmany, medaliony i medaliki, kluczyki do zegarków kieszonkowych, naparstki od XIV do XIX w., plomby towarowe, metalowe akcesoria odzieżowe od XIII do XX w. i europejskie pamiątki pielgrzymie. Po
wielu latach autor zdecydował się także niedawno na przygotowanie
edycji angielskiej. Przygotowana publikacja ukazała się w roku 2013,
celowo nie została zmodernizowana, w zamierzeniu autora ma bowiem
pokazać czytelnikom z zagranicznych środowisk historycznych realizację
projektu badawczego, o aktualnym do dzisiaj znaczeniu poznawczym.
We wszystkich wyżej wymienionych publikacjach autor starał się nawiązywać do ustaleń książki o artefaktach, głównie w konsekwentnym
stosowaniu terminu artefakt.
W ostatnich latach autor powraca zwolna do problematyki historii
kultury materialnej, pracuje obecnie równolegle nad przygotowaniem
trzech książek, w których nastąpi znaczne rozszerzenie podjętej niegdyś
w artefaktach problematyki teoretycznej. Książki te powstają w ścisłym
związku z opisem, analizą i interpretacją obiektów dawnej kultury materialnej. Przygotowywane publikacje noszą jednak zupełnie inny charakter, ponieważ mają zupełnie inne cele poznawcze, a także dydaktyczne.
Po wielu latach autor postanowił swoje koncepcje w zakresie wyodrębnienia kluczowych problemów teoretycznych i metodologicznych oraz
praktykę badawczą wykorzystać w przygotowywanych obecnie książ-
puchar cechowy w kształcie naparstka
11. Digitalologia – nauka o naparstkach, 12. Epistomiumologia –
nauka o kurkach szpuntowych, 13. Fibulologia – nauka o sprzączkach,
14. Foderologia – nauka o wykałaczkach, 15. Forfeksologia – nauka
o nożyczkach, 16. Fornaksologia – nauka o piecach i kaflach, 17. Inkumberologia – nauka o przyciskach, 18. Instrumentologia – nauka o narzędziach pracy, instrumentach i przyrządach, 19. Jungerologia – nauka
o zapinkach, 20. Kalcearologia (kalceamentologia) – nauka o obuwiu,
21. Kalkulologia – nauka o żetonach i liczmanach, 22. Kandelabrologia
– nauka o świecznikach, 23. Katenologia – nauka o łańcuchach i łań-
PN 4/2014
45
cuszkach, 24. Klawiszologia – nauka o kluczach do zamków, 25. Klawiszologia horologiczna – nauka o kluczach do zegarów i kluczykach
do zegarków noszonych, 26. Kochlearologia (koklearologia) – nauka
o łyżkach, 27. Konditoriologia – nauka o trumnach, 28. Kulterologia –
nauka o nożach, 29. Lagenologia – nauka o butelkach, 30. Libramentologia – nauka o odważnikach, 31. Ludikrologia – nauka o grach i ich
rekwizytach, 32. Messoriologia – nauka o sierpach, 33. Oblektamentologia - nauka o zabawkach, 34. Operkulologia – nauka o nakrywkach
i przykrywkach, 35. Orbikulologia – nauka o guzikach, 36. Parkologia
– nauka o skarbonkach, 37. Pektenologia – nauka o grzebieniach, 38.
Penikulologia – nauka o szczotkach, 39. Perulologia – nauka o torbach,
torebkach i tornistrach, 40. Plumbologia – nauka o plombach towarowych, 42. Sandaliologia – nauka o patynkach, 42. Sibilologia – nauka
o gwizdkach, 43. Sinuarologia – nauka o zakładkach książkowych, 44.
Tegumentologia – nauka o okładkach i oprawach, 45. Temperatologia
– nauka o artefaktach wykonanych z brązu, 46. Torkwerologia – nauka
o zakrętkach, m. in. ołowianych, 47. Tranzytologia – nauka o latrynach
i szaletach, 48. Typariologia – nauka o tłokach pieczętnych, 49. Unkologia – nauka o hakach i haczykach, 50. Winkulologia – nauka o klamrach
Po tym przeglądzie warto przybliżyć główne założenia jednej z wyodrębnionych dyscyplin – kalkulologii – nauce o żetonach, liczmanach
i obiektach monetopodobnych.
Zabytkowe obiekty badane przez tę subdyscyplinę historii kultury materialnej, zachowane w tysiącach egzemplarzy w kolekcjach państwowych
i prywatnych na całym świecie, stanowią w przekonaniu autora zupełnie
wystarczającą podstawę do wyodrębnienia kalkulologii – specjalnej dyscypliny badającej żetony, liczmany oraz inne obiekty monetopodobne jako
świadectwa ich specyficznej roli, pełnionej w kulturze społecznej: handlowej, ideowej, intelektualnej, religijnej, komemoratywnej i artystycznej.
Kalkulologia powinna obejmować swoimi badaniami wszystkie obiekty
zakwalifikowane do artefaktów kalkulogicznych, używane na przestrzeni
dziejów. Do zadań zwolenników powoływanej do życia dyscypliny należałoby obecnie stworzenie odpowiedniej aparatury pojęciowej w postaci definicji i klasyfikacji, wypracowanie odpowiednich metod badawczych oraz
zwrócenie uwagi na takie problemy, jak: identyfikacja różnorodnych materiałów i technologii stosowanych przy wykonaniu artefaktów kalkulologicznych, ustalenie specyfiki warsztatów ich wykonawców, pełne rozpoznanie
pełnionych przez te przedmioty funkcji, zwłaszcza kultowych, handlowych,
komemoratywnych, apotropaicznych i zdobniczych oraz podkreślających
pozycję społeczną właścicieli, znaczenie poszukiwania przedstawień tych
obiektów w ikonografii rzeźbiarskiej, malarskiej, graficznej i fotograficznej
(także filmowej), ustalenie roli kalkulologii dla muzealnictwa, związanego
z dziejami kultury religijnej i obyczajowej, biżuterii, rzemiosła artystycznego (m. in. złotnictwa, mosiężnictwa, konwisarstwa, szklarstwa), a także
kolekcjonerstwa, zajmującego się fenomenem odpowiednich obiektów.
Istotne będzie również sformułowanie zasad opracowania naukowego
artefaktów kalkulologicznych w zakresie pozyskiwania artefaktów (w tym
dokumentacja znalezisk o charakterze archeologicznym), konserwacji, właściwej dokumentacji muzealnej, ekspozycji, dydaktyki, muzealnej i szkolnej, rozmaitych form publikacji (katalog, artykuł/z katalogiem/, książka /z
katalogiem/). Niewątpliwie ważne powinno być także wyeksponowanie
związków kalkulologii z innymi historycznymi dyscyplinami naukowymi,
głównie subdyscyplinami historii kultury materialnej oraz naukami pomocniczymi historii, m. in. numizmatyką, epigrafiką i sfragistyką oraz historią
rzemiosła artystycznego, m. in. złotnictwa, mosiężnictwa, konwisarstwa
i szklarstwa.
Obiekty kalkulologiczne z czasów starożytnych, średniowiecznych,
nowożytnych i najnowszych, z inskrypcjami, stanowiące świadectwa
kultury pisma z różnych epok, stają się obecnie także interesującymi
źródłami epigraficznymi. Artefakty i obiekty zaginione (znane z innych
przekazów), związane z czasami średniowiecznymi otrzymają na pewno
należne im miejsce w przygotowywanym przez autora podręczniku akademickim Epigrafika wieków średnich. Niewykluczone, że i inni badacze
przygotowujący podręczniki epigraficzne zechcą w swoich projektach
uwzględnić obiekty kalkulologiczne z późniejszych epok.
46
PN 4/2014
Wykonane przede wszystkim z metalu obiekty kalkulologiczne z różnych epok, wykonywane były głównie z mosiądzu, ołowiu, pewtera
(stop cyny z ołowiem), miedzi, bakelitu, ceramiki, ale także z metali szlachetnych, ze złota, srebra i platyny.
Przegląd publikacji poświęconych kalkulologii oraz rozpoznanie artefaktów przekonuje, że na powierzchni żetonów, liczmanów, i innych
obiektów (np. metalowych bonów), umieszczano obok przekazów ikonicznych także inskrypcje, które z całą pewnością pełniły również ważną
funkcję dekoracyjną, zwłaszcza w sytuacji takiego oddalenia obserwatora od obiektu, które utrudniało swobodny odczyt tekstu napisu. Na
nieskomplikowanych przedmiotach napis wykonywano w równoległych
wierszach lub legendzie otokowej. Napisy na obiektach kalkulologicznych sporządzane były różnymi metodami uzależnionymi od sposobu
wykonania przedmiotu. Najczęściej odlewano napisy lub wybijano, wraz
z całym przedmiotem lub grawerowano je na powierzchni obiektu.
Pismo inskrypcji umieszczonych na obiektach kalkulologicznych było
przeważnie wykonywane dość konsekwentnie i adekwatnie dla panującej epoki. Dla przykładu na liczmanach gotyckich odnajdujemy, albo
tylko litery wybranego alfabetu majuskuły gotyckiej (od XIII w. do XV
w.), albo wyłącznie litery wybranego alfabetu minuskuły gotyckiej (od
połowy XIV w. do początków XVI w.). Język inskrypcji umieszczonych
na liczmanach gotyckich był przeważnie łaciński, na początku XVI w.
wprowadzano także napisy o tekstach w językach narodowych, przede
wszystkim w Anglii i w Niemczech.
Święta Barbara w przedstawieniach
Metodologia opracowania obiektów kalkulologicznych wymaga
oczywiście znajomości dawnych i współczesnych metod opracowania
zabytków epigraficznych. Dobra znajomość stanowisk metodologicznych
pozwoli niewatpliwie na wysunięcie propozycji nowoczesnego opracowania obiektów kalkulologicznych. Prawidłowa praktyka poszukiwań
i opisu obiektów kalkulologicznych powoduje konieczność postępowania w odpowiedniej kolejności etapów sporządzania karty inwentaryzacyjnej obiektu inskrypcyjnego, od momentu odnalezienia w terenie lub
w zbiorach archiwalnych, bibliotecznych albo w muzealnych, znanego
lub nieznanego w literaturze przedmiotu artefaktu kalkulologicznego.
Wiele uwagi zostanie poświęcone zagadnieniom poszukiwania nowych
nieznanych obiektów kalkulologicznych z przekazami inskrypcyjnymi
i obrazowymi, z uwzględnieniem wszelkich możliwości ich dziejowego
usytuowania. Oprócz pasjonującego odkrywania nowego świata kalkulologicznego należne miejsce powinno być zarezerwowane dla niezwykle pociągającej procedury odszukiwania zaginionych obiektów kalkulologicznych. Identyfikacja i zlokalizowanie artefaktu kalkulologicznego
dają podstawy do rozpoczęcia jego zinwentaryzowania na specjalnie
przygotowanej karcie inwentaryzacyjnej, której formularz będzie nawiązywać do najlepszych rozwiązań stosowanych w numizmatyce, sfragistyce, epigrafice, ikonologii historycznej, ze szczególnym uwzględnieniem
epigrafiki niemieckiej. Obok zasad dokumentacji w postaci odczytu
bezpośredniego powinny być także przestrzegane optymalne metody
dokumentacji ikonicznej z wykorzystaniem metod tradycyjnych i nowoczesnych (od rysunku i estampażu do fotografii cyfrowej).
Epigrafika średniowieczna, nowożytna i najnowsza może poprzez
swoje coraz bardziej doskonalone metody badawcze znacznie ułatwić
rozpoznanie artefaktów kalkulologicznych jako ważnych źródeł epigraficznych. Dla zwolenników bardziej niż dotąd pogłębionych umiejętności
warsztatowych absolwentów studiów historycznych oraz badaczy i miłośników dawnych inskrypcji, uwiecznionych zwłaszcza na żetonach i liczmanach, nie ulega żadnej wątpliwości, że epigrafika powinna pogłębiać
umiejętność odczytywania, analizowania i interpretowania tekstów tej
kategorii zabytków kultury dawnego pisma. Jak wiele razy z prawdziwym zażenowaniem obserwujemy wśród absolwentów studiów historycznych i filologicznych prawdziwą ignorancję w zakresie podstawowej
wiedzy w zakresie epigrafiki, pomocnej w identyfikowaniu inskrypcji
wykonanych pismem prawdziwie monumentalnym i napisów trudno dostrzegalnych gołym okiem.
epigrafika na antycznej monecie
Podstawy epigrafiki pozwolą badaczom na polu kalkulologii na rozszerzenie kompetencji w zakresie odpowiedzi na pytania stawiane przez
historyków i filologów. Każdy historyk zajmujący się problematyką epigrafiki kalkulologicznej rozszerza swoje kompetencje filologiczne, a każdy filolog, podobnie zainteresowany tymi obiektami wzmacnia swoje historyczne umiejętności i zainteresowania. Historyk, a zwłaszcza historyk
sztuki obserwując epigraficzne artefakty kalkulologiczne wzbogaca swoją erudycję paleograficzną, językoznawczą i leksykalną. Natomiast filolog
klasyczny lub związany z językiem narodowym, siłą rzeczy będzie musiał
znacznie pogłębić swoją wiedzę o wykonywaniu kalkulologicznych nośników inskrypcji, tak w zakresie idei artystycznej, estetycznej, kommemoracyjnej, funkcji dokumentacyjnej i utylitarnej, jak i w odniesieniu do
zagadnień materiałoznawczych i technologicznych (pozwalających lepiej
identyfikować relacje między projektem i założeniem a realizacją obiektu
inskrypcyjnego).
Inskrypcyjne artefakty kalkulologiczne powinny w przyszłości znaleźć należne im miejsce w podręcznikach epigraficznych, a odpowiednia
ekspozycja pojęcia i klasyfikacji napisów jako źródeł epigraficznych oraz
ich miejsce w systematyce źródeł historycznych - w monografiach i katalogach z zakresu kalkulologii. Artefakt kalkulologiczny zazwyczaj oznaczony inskrypcją będzie w nauce historycznej najbardziej odpowiednio
kwalifikowanym źródłem epigraficznym. „Artefakt inskrypcyjny” z pew-
nością stanowi pojęcie najbardziej pełne, uwzględniające przeznaczenie,
i charakter wykonania oraz parametry obiektu z napisem. Pojęcie „artefakt inskrypcyjny” nie jest wcale takie rewolucyjne jakby się wydawało,
jest tylko przejawem dążenia autora do wszechstronnego przebadania
nośnika inskrypcyjnego i nawet nawiązaniem do charakteru źródeł dysponowanych przez inne tzw. dyscypliny pomocnicze. Dyplomatyka bada
przecież całe dyplomy, numizmatyka – całe monety, sfragistyka – negatywowe typary i ich pozytywowe odciski. Nawet paleografia zajmuje
się nie tylko pismem, ale głównie zabytkami piśmiennictwa, z szerokim
uwzględnieniem dziejów materiałów piśmienniczych. Rzeczą naturalną
jest więc odejście od identyfikacji inskrypcji jako źródeł historycznych.
Inskrypcje są tylko informacją tekstową, uwiecznioną na obiekcie pełniącym określoną funkcję w dawnej kulturze.
W dobie obecnej wydaje się celowym wypracowanie form publikacji
źródłowych przeznaczonych dla poszczególnych kategorii obiektów epigraficznych, także kalkulologicznych. Odnosi się to oczywiście głównie
do rozwiązania zasadniczego elementu ogólnego lub specjalnego korpusu epigraficznego czyli opracowania tekstowego mieszczącego w sobie opis, analizę, interpretację nośnika inskrypcji oraz wydanie tekstu
napisu z komentarzem filologicznym i historycznym. Dokumentacja fotograficzna powinna również umożliwiać obserwację specyficznych cech
inskrypcji i jej nośnika. Niezwykle ważnym zagadnieniem jest kwestia
ujednoliconego języka opisu inskrypcji, tak bardzo pożądanego, zwłaszcza w odniesieniu do jednoznacznego zidentyfikowania pisma.
Badacz artefaktów kalkulologicznych powinien ustawicznie zapoznawać się z publikacjami polskimi, europejskimi i pozaeuropejskimi,
zwłaszcza z publikacjami wzorcowymi, a także propozycjami projektów
badawczych, z wyróżnieniem niezbędnych elementów monografii, artykułów lub przyczynku. Bardzo istotna jest niewątpliwie znajomość wydawnictw specjalnych, do których należą publikacje wzbogacające wiedzę z zakresu historii historiografii epigraficznej, szczególnie poświęconej
pracom najnowszym (tu należy przywołać wzorcowe wydania kolejnych
tomów monachijskiego wydawnictwa Literaturbericht zur mittelalterlichen
und neuzeitlichen Epigraphik, pod redakcją W. Kocha, a także vademeca niezbędne dla warsztatu epigrafika, takie jak klasyczny już Lexicon
abbreviaturarum A. Capellego). Takie propozycje warsztatowe dotyczyć
będą także prac na temat optymalnego wykonania dokumentacji ikonograficznej epigraficznych obiektów kalkulologicznych, tak rysunkowej
i fotograficznej, jak trójwymiarowej, w postaci odcisku i odlewu, oraz
zamieszczone w niektórych pracach, zalecenia na temat odpowiedniej
konserwacji i rekonstrukcji obiektów.
Badacz kalkulologii z całą pewnością powinien dążyć do umiejętności trafnego określenia funkcji obiektów, wykonanych w wiekach średnich, nowożytnych i najnowszych. Jego zadaniem jest niewątpliwie rozpoznanie krajobrazu
kulturowego, w który wtopione były interesujące go artefakty kalkulologiczne,
zarówno te, które zostały mu wskazane, jak i te, które samodzielnie odnalazł.
Kompetencja badawcza w tym zakresie wymaga z pewnością głębokiej erudycji kulturoznawczej, tak na polu historii kultury intelektualnej i religijnej, jak
i historii kultury materialnej. Historyk inskrypcji żetonów sakralnych powinien
świetnie orientować się w problematyce dziejów kultu religijnego. Jednak nie
tylko kontekst pierwotnego funkcjonowania artefaktów kalkulologicznych zajmuje kalkulologa, przecież ogromna większość (jeśli nie cała dostępna, zachowana spuścizna) tych obiektów nie znajduje się już w miejscu swojego przeznaczenia. Te obiekty wprowadzone w kolejne konteksty kulturowe zatracały
swoją pierwotną funkcję, a nowa, często zupełnie odmienna odbierała także
pierwotną funkcję napisowi i przedstawieniu obrazowemu, które od początku
nabrały wyłącznie cech pięknego zdobniczego elementu. Ważnym zagadnieniem nurtującym kalkulologa jest oczywiście także identyfikowanie funkcji
obiektów zaginionych, także dzięki zachowanym, dokonanych w różnych czasach opisom, wraz z podaniem treści inskrypcji i obrazów. Kompletna wiedza
na temat artefaktów kalkulogicznych napisów ważna jest przede wszystkim
dlatego, że nadawana przez inwentorów ich wykonania funkcja, w dużej mierze decydowała o treści inskrypcji i przedstawienia ikonicznego, a forma obiektu o charakterze i rozwiązaniu tych uwiecznionych na przedmiocie elementów
(także ich wzajemnej relacji).
PN 4/2014
47
Większość obiektów kalkulologicznych wykonano z metali (głównie
z mosiądzu, cyny, ołowiu, pewtera, srebra, aluminium i cynku), ale odnajdujemy także zabytki z innych materiałów (kamień, kość bydlęca, kość
słoniowa, kamienie półszlachetne, drewno, szkło, ceramika i skóra) oraz
technik wykonawczych (rytowanie, trybowanie, repusowanie, odlewanie, malowanie, wycinanie, odciskanie, wyszywanie i wyciskanie).
Przygotowanie filologiczne kalkulologa wymaga orientacji w panoramie języków stosowanych w epigrafice kalkulologicznej różnych
wieków, z osobnym uwzględnieniem języków: łacińskiego, greckiego
i hebrajskiego oraz języków narodowych wykształconych w Europie,
opartych na alfabecie łacińskim (włoski, francuski, hiszpański, portugalski, niemiecki, angielski, języki skandynawskie) oraz alfabetach języków
krajowych, wschodnio- i południowosłowiańskich (m. in. ruski, protobułgarski) i pozostałych (np. armeński, gruziński). Istotne będzie wskazanie
początków epigrafiki kalkulologicznej, uwiecznionej w językach narodowych, wprowadzanej obok pisma wykonanego w językach wykształconych już w epoce starożytnej. W swoich badaniach, kalkulolog musi
zajmować się często, zwłaszcza w identyfikacji obiektów nowożytnych,
zagadnieniami prozy i poezji w tekstach inskrypcji, m. in. związkiem tekstów inskrypcji z formami prozy i poetyki, z próbą wykazania walorów
artyzmu rozmaitych dewiz, przysłów i sentencji, wprowadzonych na powierzchnię nierzadko bardzo drobnych przedmiotów.
Bardzo ważna w warsztacie kalkulologa jest analiza treści tekstów
badanych obiektów wymagana w procesie ustalenia charakteru i zakresu informacyjnego treści napisów średniowiecznych, nowożytnych i najnowszych (z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych klas artefaktów).
Szczególnie interesująca w trakcie badania artefaktów kalkulologicznych
wydaje się kwestia zastosowania przy ich wykonaniu inskrypcji o charakterze nie tylko ideowym, czy informacyjnym ale także ornamentalnym.
Zagadnienie to wiąże się ściśle z identyfikacją zarówno form liter poszczególnych alfabetów, jak i odpowiedniego wkomponowania inskrypcji w powierzchnię rozmaitych obiektów. Interesujący z pewnością jest
problem świadomości estetycznej inwentora i wykonawcy epigraficznego obiektu kalkulologicznego, którzy zapewne w sposób przemyślany
planowali i wykonywali napisy o wysokich walorach artystycznych. Z badaniami nad dziejami artystycznej i estetycznej wartości dekoracyjnej inskrypcji i jej pisma łączy się oczywiście zagadnienie recepcji wzorników
pisma charakterystycznego dla poszczególnych ośrodków kulturalnych,
a także tradycjonalizmu i nowoczesności w stosowaniu alfabetów.
W badaniach nad pismem tekstów artefaktów kalkulologicznych
ważna będzie również orientacja w rozwoju historycznym liter i cyfr
w następujących po sobie epokach. Dla kalkulologa niezwykle ważna
jest z pewnością umiejętność rozpoznania pisma gotyckiego (pismo
wczesnego gotyku od połowy XII do początku XIII w., majuskuła gotycka od połowy XIII w., minuskuła gotycka od XIV do XV w., pisma
późnośredniowieczne: kursywa, bastarda i fraktura), pisma renesansowego (pismo wczesnorenesansowe w postaci wczesnohumanistycznej
kapitały i pisma minuskułowe, kapitała renesansowa), pisma barokowego, alfabetów wprowadzanych w XIX i XX w.. Badanie obiektów
handlowych związane jest także z identyfikacją cyfr i liczb w epigrafice
kalkulologicznej. Pożytecznym zadaniem kalkulologa może być nie tylko wykazanie zmienności liter i cyfr, ale także zestawienie typów pisma
funkcjonujących na terytoriach różnych państw. Kalkulologa powinno
więc zainteresować często trudne w identyfikacji zróżnicowanie pisma
stosowanego w tym samym czasie w epigrafice Francji, Anglii, Niemiec,
Hiszpanii, Włoch i Polski.
Podobnie jak w innych badaniach nad dawnymi obiektami kalkulologicznymi poważne znaczenie ma rozpoznanie interpunkcji i brachygrafii
(abrewiacji) w tekstach tych przedmiotów. Do ważniejszych należą tu
zagadnienia rozwoju i konfrontacji różnych systemów interpunkcyjnych
i brachygraficznych. Stąd też kalkulolog powinien uwzględniać w swoich
opracowaniach prawidłową terminologię przy określaniu znaków interpunkcyjnych - znaków początkowych i końcowych oraz rozdzielników
przybierających zwłaszcza w inskrypcjach gotyckich, wiele interesujących form, takich m.in. jak kropka, koło, podwójne koło, średnik, romb,
48
PN 4/2014
paragraf, gwiazda, rozeta, liść oraz form abrewiacyjnych, ze szczegółową ekspozycją suspensji, kontrakcji oraz znaków specjalnych.
W warsztacie kalkulologa powinny być jasno określone gatunki średniowiecznych, nowożytnych i najnowszych, inskrypcyjnych artefaktów
kalkulologicznych. Prezentacja tych obiektów, ma sens wtedy, gdy będzie podporządkowana ich klasyfikacji, przeprowadzonej według kryterium ich funkcjonowania w życiu codziennym i uroczystym. Dzieje odkrytych artefaktów związane są z identyfikacją poszczególnych gatunków
(bardzo rzadko w zachowanym bez zmian krajobrazie kulturowym, jako
np. wotum na ołtarzu) oraz (znacznie częściej) we wtórnym kontekście
(np. w zbiorze muzealnym lub w kolekcji prywatnej).
Wśród gatunków inskrypcyjnych artefaktów kalkulologicznych należy wyróżnić klasę żetonów, liczmanów i obiektów monetopodobnych.
W zaprojektowanym podręczniku Adiutor historicus, opracowanie
dotyczące kalkulogii powinno w przekonaniu autora spełniać kilka podstawowych, następujących zadań:
1. Jako podstawowa pomoc w badaniach kalkulologicznych, powinno ono w kolejnych etapach procedury badawczej pełnić rolę precyzyjnego przewodnika w zakresie metodyki dyscypliny, we wszelkich
etapach postępowania naukowego tej nauki – od momentu poszukiwania zabytków kalkulologicznych, poprzez ich właściwe, wszechstronne
opracowanie, do profesjonalnego opublikowania uzyskanych wyników
w rozmaitych formach (od edycji inskrypcji w postaci korpusu kalkulologicznego przez artykuł i przyczynek do monografii wybranej kategorii
źródeł kalkulologicznych).
2. Podręcznik, jak każda tego typu publikacja naukowa objaśniająca
subdyscyplinę historii kultury materialnej, zaznajomi czytelnika z podstawową problematyką kalkulologii wieków średnich, nowożytnych i najnowszych, w zakresie identyfikacji funkcji nośników inskrypcji, języka
inskrypcji, formy i treści tekstów źródeł epigraficznych, ornamentalnego
charakteru pisma, a także przemian przedstawień ikonicznych, głównie
portretowych, postaci, zwierząt, roślin i obiektów architektury i wyposażenia wnętrz, ubioru, broni i symboli heraldycznych.
3. Adiutor historicus powinien stanowić swoiste kompendium w zakresie wiedzy o rozwoju historycznym obiektów kalkulologicznych od
XIII wieku do czasów obecnych. Dla polskiego czytelnika szczególnie
ważna będzie perspektywa zdobycia umiejętności odczytywania napisów gotyckich (wykonanych majuskułą i minuskułą), renesansowych,
barokowych i z wieków: XIX, XX i XXI.
4. Podręcznik umożliwi badaczom artefaktów kalkulologicznych
i umieszczonych na nich napisów wnikliwe zapoznanie się z szeroką
panoramą rozmaitych gatunków inskrypcji związanych z przebogatym
zespołem artefaktów. Dzięki szczegółowemu przeglądowi różnorodnych
nośników inskrypcji, czytelnik będzie mógł wzbogacić swoją wiedzę na
temat zabytków pisma naprawdę zminimalizowanego, wykazującego
jednak dla przykładu w czasach średniowiecznych wiele cech podobieństwa, zwłaszcza w odniesieniu do majuskuły i minuskuły gotyckiej. Adiutor historicus ma na celu szczególną ekspozycję niewielkich nośników
inskrypcji , nie tylko w postaci artefaktów kalkulogicznych, lecz również
artefaktów odzieżowych (klamer i guzików), biżuteryjnych (pierścienie
i obrączki), plomb towarowych, tłoków pieczętnych, znaków pielgrzymich (plakietki i figurki), metalowych elementów opraw książkowych. Na
tych miniaturowych nierzadko dziełach sztuki uwieczniono interesujące
pod względem formy i treści napisy o funkcji kommemoracyjnej i apotropaicznej. Te drobne rozmiarami inskrypcje stanowią niemniej cenne niż
zabytki pisma monumentalnego, źródła do poznania duchowej i materialnej kultury średniowiecznej. Nowością w stosunku do poprzednich
podręczników z zakresu historii kultury materialnej będzie specjalne
uwypuklenie roli mikroepigrafiki i mikroikonografii, związanej z badaniem niewielkich artefaktów życia codziennego w dawnych wiekach.
KRZYSZTOF MACIEJ KOWALSKI
Literatura:
Kowalski K. M., Artefacts as Sources of Knowledge, Gdańsk 2013.
Złote reńskie na gdańskich ulicach
Moneta złota, choć od połowy XIV wieku staje się — zamiast sztabek srebra — zwykłą walutą wielkiego handlu, znajdywana jest rzadko,
czy to w skarbach, czy pojedynczo. Dokumenty pokazują rywalizację
na gdańskim rynku między złotem angielskim, w postaci nobli o niezależnym standardzie, a złotem północnoniemieckim (i niderlandzkim),
wywodzącym standard z trzyipółgramowego florenckiego florena, ale
stopniowo pogarszanym najpierw w próbie, potem też w wadze. Florencki rodowód złotych monet niemieckich spowodował, że tradycyjnie
nazywano je w tekstach łacińskich „florenami” (floreni). Nazwa niemiecka jednak, podobnie jak polska, odnosiła się do kruszcu: Gulden czyli
złoty. Niejednolita wartość tych monet sprawiła, że nazwę tę uzupełniano dodatkowymi określeniami, by wskazać, jaki konkretnie standard
reprezentują. Długo jeszcze nie używano natomiast określenia „dukat”,
które wówczas w ogóle nie dotyczyło monet złotych.
Najstarsze znane nam średniowieczne monety złote znalezione
w Gdańsku należą jednak do standardu francuskiego, choć pochodzą
z Brabancji. To dwa skudaty, wybite na wzór francuski w Antwerpii przez
cesarza Ludwika IV Bawarskiego w latach 1338-1339.
Brabancja, Ludwik IV Bawarski jako cesarz, skudat (chaise d’or à l’écu), listopad 1338, Antwerpia.
Złoto, 4,42 g. The Bru Sale & Wellico Ltd, aukcja 6, 9 grudnia 2011, poz. 154 (Sixbid.com)
Ale gdy w 1377 roku przy duńskim wybrzeżu pod Vejby zatonęła
koga, płynąca najprawdopodobniej do Gdańska, to w kasie znalezionej
podczas badań przy wraku odkryto ponad sto nobli angielskich
Anglia, Edward III, nobel, 1354-1355 (okres przedtraktatowy), Londyn. Fot. Carlomorino (licencja CC BY-SA 3.0)
i jeden złoty (floren, gulden) lubecki z lat 1365-1371. Przypuszczalnie tak właśnie wyglądała typowa złota gotówka przywożona wtedy
do Gdańska, bo inny nobel z XIV wieku, znaleziony prawdopodobnie
w mieście, w 1772 roku wrzucono do publicznej skarbony Sierocińca
na Osieku. Druga połowa XIV wieku była więc czasem dominacji nobla.
O ile główna pruska mennica do srebra umieszczona była tam, gdzie srebro wpływało do Prus, czyli w Toruniu, o tyle mennicę do złota w 1394
roku założono w Gdańsku, bo tam właśnie napływał ten kruszec w największych ilościach.
Ale standard, który przyjęto w tej mennicy, nie był angielski, lecz
węgierski — równorzędny zresztą z lubeckim. Ten standard przyjęli też
początkowo reńscy elektorzy — arcybiskupi Moguncji, Kolonii i Trewiru
oraz palatyn Renu — którzy w połowie XIV wieku dostali od cesarza
Karola IV prawo bicia monety złotej. Pod koniec XIV wieku zarówno
w gdańskich znaleziskach, jak i w źródłach pisanych, spotykamy przede
wszystkim właśnie złoto Renu. Złote wybijane przez mniejszych i większych emitentów nad dolnym Renem i u jego ujścia, w Niderlandach,
na ogół kontynuowały standard wagowy florena, więc 3,5 g, ale ich
próba spadła z początkowych 23½ do 22½ karata. Dla powstrzymania
napędzającego się wzajemnie psucia monety reńscy elektorzy zawierali
porozumienia o wspólnym przestrzeganiu parametrów wybijanych monet złotych, tworząc tzw. reński związek menniczy.
Elektorat-Arcybiskupstwo Mogunckie, Jan II z Nassau (1397-1419), złoty reński, 1399-1402, Höchst. Złoto. Fot. Saharadesertfox (niemiecka Wikipedia)
Mimo to w 1405 roku próbę obniżono do 22 karatów, co zaakceptował zjazd elektorów w Spirze w 1407 roku. Prawdopodobnie i ten standard był nieoficjalnie nadal obniżany, ale po 1410 roku elektorzy czynili
zabiegi o jego podniesienie.
Najwcześniejsze znalezisko z tej grupy to złoty palatyna reńskiego,
Ruperta II (1390-1398), wybity w Neustadt, a znaleziony w 1995 roku
w ogrodzie w nieokreślonym miasteczku ówczesnego województwa
gdańskiego. Kolejna moneta pochodzi z samego Gdańska, ale jest fałszywa. Fragment złotego z lat 1389-1418, ze stemplami biskupa-elekta
Leodium (Liège, dziś w Belgii), Jana VI Bawarskiego, znaleziono na Wyspie Spichrzów. Ów Jan to syn hrabiego Holandii Alberta i księżniczki
brzeskiej Małgorzaty, więc Piast po kądzieli, polityk uważany za przenikliwego i patron artystów. Nigdy nie zdobył niezbędnych święceń
i traktował swe biskupie uposażenie jako świeckie lenno. Za krwawe
stłumienie buntu mieszczan leodyjskich w 1408 roku dorobił się szokującego dla biskupa przydomka „Niemiłosierny” (sans Pitié). W 1418 roku
został świeckim hrabią Holandii, poślubił księżniczkę Elżbietę ze Zgorzelca i zwolnił leodyjską katedrę (będzie jeszcze o nim mowa). Jego moneta,
mimo dobrego stempla i barwy, zgięta na próbę, pękła, pokazując rdzeń
z białego metalu — i została wyrzucona; odkryto tylko jeden fragment.
Niewiele późniejszą monetę znaleziono w 2014 roku na budowie
biurowca „Tryton” przy ul. Jana z Kolna — w centrum Gdańska, ale poza
obszarem lokacyjnym. Mimo wyraźnego i zrozumiałego napisu, jej określenie okazało się trudne dla numizmatyków, toteż obejrzyjmy ją bliżej.
PN 4/2014
49
Geldria, Rajnold IV (1402-1423), złoty reński, 1402-1423, Arnhem. Złoto, 3,5 g. Z budowy biurowca „Tryton” w Gdańsku.
W otoku awersu czytamy: DVX REINALD’ IVL Z GEL Z COMIS 3 (Dux
Reinaldus Juliacii & Gelrie, Zutphanie Comes etc.), zatem „książę Rajnold
Jülichu i Geldrii, hrabia Zutphen itd.” (ta sama przekreślona litera Z oznacza za pierwszym razem spójnik et, a za drugim skrót nazwy Zutphania).
Mowa tu o Rajnoldzie IV (1402-1423) z dynastii hrabiów i książąt Jülich,
który oba księstwa odziedziczył w 1402 roku po bracie, Wilhelmie I,
i jego żonie, Marii Geldryjskiej. Rajnold wybijał w Jülich i Geldrii monety
złote — ta złotówka pochodzi z geldryjskiej mennicy w Arnhem — lepiej
lub gorzej przestrzegając stopy elektorów reńskich. Gdy więc arcybiskup
Kolonii, Teodoryk II z Mörs (1414-1462), został wyrzucony z reńskiego
związku monetarnego za łamanie jego norm, 2 grudnia 1417 roku przyjęto na jego miejsce właśnie Rajnolda jako księcia Jülichu.
W polu wewnątrz tytulatury na monecie widnieje w czwórliściu pięć
herbów. Dwugłowego orła otaczają cztery mniejsze tarcze. Ich znaczenie
nie jest jasne, ponieważ autor stempla naśladował guldeny elektorów
reńskich z 1399 roku (bite jeszcze w roku 1426), starając się podstawić
podobne herby w miejsce elektorskich. Orzeł dwugłowy, herb Rzeszy,
w centrum otrzymał nowe znaczenie herbu Arnhem, a powtórzony u góry
w mniejszej tarczce — herbu Nijmegen. Krzyż z prawej, gdzie powinien
oznaczać Trewir, odnosi się do Zutphen, lew z pojedynczym ogonem z lewej — do Geldrii, a skośna krata u dołu zastępuje skośną szachownicę
(Weckenschild) Palatynatu i prawdopodobnie nie ma sensu.
Na rewersie złotego, wokół stojącej postaci św. Jana Chrzciciela
z błogosławiącą prawą dłonią i krzyżem, dość wiernie powtarzającej
wzór florencki, napis głosi: S IOHANNES BABTISTA („śilw. Jan Chrzciciel”).
Między końcem legendy a aureolą świętego umieszczono malutkiego
lwa Geldrii. To miejsce na monetach florenckich było zarezerwowane dla
znaku zarządcy mennicy, ale na florenach naśladowczych umieszczano
tu najczęściej znaki rzeczywistych emitentów (jak np. orła w Legnicy).
Nie inaczej zrobiono więc w Geldrii. Ciekawą cechą szczególną jest tu
krzyż grecki umieszczony między nogami świętego.
Choć ta złotówka jest naśladownictwem, sama też była naśladowana. Brat wspomnianego arcybiskupa Teodoryka, hrabia Fryderyk IV
z Mörs i Sarrewerden (1417-1448), wybił monety z identycznym rewersem i herbami na awersie (nie ma tam więc herbu hrabiów Mörs, belki,
ale jeden z orłów dwugłowych może uchodzić za herb hrabiów Sarrewerden). Inna jest legenda rewersu, ale niewielu mogło ją wówczas przeczytać: DNS FREDERICS D’ MOERS Z SVIS („Pan Fryderyk z Mörs i Sarrewerden”). Podobnej imitacji, wyróżnionej tylko napisem DVX BAVA IOH FILI
HA HOLAND Z (Dux Bavarie Johannes Filius, Hanonie Holandie Zelandie),
dopuścił się w 1421 roku hrabia Holandii Jan (1418-1425), znany nam już
pół-Piast i niemiłosierny eks-biskup Leodium, odwołując się jednak nie
do złotówki Rajnolda, a do elektorskiego oryginału, co można poznać
u dołu awersu po regularnej skośnej szachownicy, która przysługiwała
mu jako Wittelsbachowi (lew z lewej i z rewersu przypadł zaś Holandii).
Legenda przypominała, że Jan był potomkiem książąt bawarskich (linii
ze Straubing). Jak można się domyślić, identyfikowanie tych monet po
herbach rzadko przynosi właściwe wyniki — i o to właśnie ich emitentom chodziło.
50
PN 4/2014
Holandia, Jan III Bawarski (1418-1425), złoty reński zwany
Beiersgulden, 1421-1422. Złoto. Fot. Numisantica (http://
www.numisantica.com; licencja CC-BY-SA-3.0-nl)
Od 1418 roku do mennictwa złotego włącza się Rzesza, czyli wówczas
panujący król niemiecki (od 1430 roku cesarz), Zygmunt Luksemburski (14101437), otwierając swoje mennice w cesarskich miastach nie tylko w dolinie
Renu — we Frankfurcie, Dortmundzie i w Nördlingen we wschodniej Szwabii, a później też w Bazylei. Bite tam złote na stopę reńską (czyli elektorów
reńskich) umacniały rolę tego nominału w Niemczech i sprawiły, że złoty reński stanie się główną walutą złotą Rzeszy. Z jednej strony miały jabłko panowania w ozdobnej ramce (które stąd właśnie przeszło na popularne liczmany
norymberskie), a z drugiej strony wizerunek króla bądź świętego. Gdzieś na
obszarze średniowiecznego Gdańska znaleziono złotego tego władcy, wybitego w Nördlingen przed 1430 rokiem.
Do nowych odkryć należy natomiast złoty wprawdzie z kręgu nadreńskiego, ale o znacznie niższym standardzie, zwany postulatem. Ta dziwna
nazwa upamiętnia Rudolfa z Diepholz, który władał biskupstwem Utrechtu
bez zatwierdzenia papieskiego, jako elekt kapituły, czyli postulowany biskup
(episcopus postulatus) w latach 1423-1432. Papież Marcin V nie zatwierdził
go i mianował w 1425 roku biskupem Swedera z Culemborga. Rudolfa jednak wspierały stany oraz sąsiedzi: książę Burgundii Filip Dobry i książę Geldrii
Arnold z Egmond (następca Rajnolda IV), więc Swedera nie dopuszczono do
objęcia katedry. Papież Eugeniusz IV wreszcie zatwierdził w 1432 roku biskupi urząd Rudolfa, który przestał być „biskupem postulowanym”, ale nie skończyło to walk o bogate biskupstwo, na które arcybiskup Kolonii, Teodoryk
z Mörs, chciał wprowadzić swego brata, Walrama, wspieranego przez Sobór
Bazylejski. Również po rezygnacji Walrama w 1449 roku Rudolf prowadził
dalsze konflikty zbrojne o zakres swej władzy świeckiej i duchownej (zmarł
w 1455 roku). Potrzebując gotówki nie przejmował się regulacjami elektorów
reńskich i próbę swych złotych obniżył do około 50%, czyli 12 karatów. Użytkownicy tych monet ze stojącym św. Marcinem prędko się zorientowali w ich
rzeczywistej wartości. W Kolonii przeceniono je zatem z 24 białych fenigów
— tyle kosztowały dobre złote reńskie — na zaledwie 14.
Postulat w swej realnej cenie stał się jednak użyteczny, gdy chciano użyć
złota w transakcji niższej wartości. Na wzór Rudolfa takie niskowartościowe
złote bili inni władcy, w tym i sami reńscy elektorzy. Znany nam już arcybiskup koloński i wróg Rudolfa, Teodoryk II z Mörs (1414-63), założył specjalnie
w tym celu mennicę w Deutz. Stamtąd właśnie pochodzi nowoznaleziony
w Gdańsku postulat następnego arcybiskupa Kolonii, Ruperta z Palatynatu.
Elektorat-Arcybiskupstwo Kolońskie, Rupert z Palatynatu
(1463-1480), złoty postulat, 1463-1480, Deutz. Złoto, 2,73 g.
Ów Rupert (Ruprecht) był synem elektora Ludwika III i oficjalnie zajmował katedrę w latach 1463-1480. W rzeczywistości jednak w wyniku
konfliktu ze stanami został złożony z urzędu w 1473 roku, co doprowadziło do wojny domowej (tzw. kolońskiej wróżdy biskupiej, Kölner Stiftsfehde), a w pięć lat później uwięziony w zamku Blankenstein, gdzie
zmarł. Na administratora diecezji kapituła powołała Hermana Heskiego,
który został potem jego następcą. Na stemplach monet jednak te zmiany
nie znajdowały odzwierciedlenia, tym bardziej, że mizerna jakość postulatów obciążała w ten sposób rachunek Ruperta.
Znaleziony na parceli Chmielna 73/7 postulat jest silnie wytarty. Na
awersie, otoczony napisem R\PET\\\\\\ARCHEPICO (Rupertus Coloniensis
Archiepiscopus), stoi arcybiskup w szatach pontyfikalnych, z pastorałem
i błogosławiącą prawicą (na postulatach Rudolfa z Diepholz był tak samo
wyglądający św. Marcin). Na rewersie legenda otokowa MONE NOVA
A\R\\\\VICIEN zawiera nazwę mennicy (Moneta nova aurea Deviciensis), w polu natomiast, w typowej dla postulatów ramce z trzech łuków
i trzech klinów (zaczerpniętej ze złotych cesarskich) umieszczony jest
herb arcybiskupstwa kolońskiego, tarcza z krzyżem, na którym w tarczy
sercowej położono niezbyt foremnego Lwa Palatynatu.
Inny niepełnowartościowy złoty znaleziono przed dwudziestu laty
na gdańskich wałach. Była to anonimowa moneta, którą dla odmiany
tylko dzięki herbowi można rozpoznać jako emisję potężnego biskupa
utrechckiego Dawida (1456-1496), jednego z co najmniej osiemnaściorga bastardów księcia Burgundii, Filipa Dobrego, zrodzonego z Colette
Casteleyn. Na rewersie siedzi tam w majestatowej pozie biskup na katedrze, nie jest to jednak emitent, lecz św. Marcin biskup, jak informuje
napis: SANCTVS MARTIN’ EPIS.
Biskupstwo Utrechckie, Dawid Burgundzki (1456-1496),
złoty reński, 1464 (z legendą EPIS; monety z EPS są późniejsze), Utrecht. Złoto, 2,81 g. Fot. Schulman b.v., aukcja 344, 21-22 marca 2014, poz. 145 (Sixbid.com)
U stóp świętego leży tarcza z krzyżem, mało charakterystyczny herb
biskupstwa. Na awersie napis MON’ NOVA AVREA TRAIECTEN’ („Nowa
utrechcka moneta złota”) otacza umieszczony w ramce z trzech łuków
i trzech klinów niemal czysto dynastyczny, siedmiopolowy herb Filipa
Dobrego, tyle tylko, że podzielony na ćwierci mało widocznym krzyżem.
Rozpoznanie powtórzonych trzech lilii (herbu nowoburgundzkiego), powtórzonych skosów (herbu staroburgundzkiego) i trzech różnych lwów
(Flandrii, Brabancji i Limburgii) ujawnia pochodzenie biskupa. Filip Dobry
wyniósł syna na biskupstwo utrechckie po to, by włączyć je do wielkiego kompleksu państw nadreńskich pod berłem książąt Burgundii, i to
właśnie Dawid Burgundzki oznajmiał swym herbem. Dobrze zachowane
złotówki ze św. Marcinem ważą ok. 3,35 g.
Nie odnotowano dotąd znalezienia w Gdańsku najczęściej chyba
spotykanych w źródłach pisanych „złotych rogatych” (Horngulden) biskupa leodyjskiego Jana IX van Hoorne (1484-1506), kontynuujących
tradycję i rolę postulatów a wycenianych zazwyczaj na pół złotego reńskiego.
Biskupstwo Leodyjskie, Jan IX z Hoorne (1484-1506),
złoty rogaty (Horngulden), 1485-1505. Złoto, 2,22 g.
Fot. WCN, aukcja 56, 1 marca 2014, poz. 36
W 1504 roku lepsze z nich oceniono w państwie Krzyżaków pruskich
na 45 szelągów, a w miastach Prus Królewskich jeszcze w 1528 roku
uznano, że nie są warte więcej niż 13 groszy polskich za sztukę. Mamy
jednak z Gdańska kilka odważników przeznaczonych do kontroli ich wagi
(2,4 g przy próbie 415/1000), rozpoznawalnych po charakterystycznym
herbie z trzema rogami (na odważnikach wystarczał czasem jeden): z ul.
Chmielnej 73 i dwa z ul. Tartacznej.
W okolicy kolejnego przełomu wieków repertuar monet złotych zaczyna znów ulegać zmianie. Rola złotych reńskich, głównej waluty złotej
Rzeszy, stopniowo słabnie, ale jeszcze na Szafarni znaleziono półzłotek
króla rzymskiego Maksymiliana I z miasta Groningen, wybity około 1492
roku, z globem w trójłuku, jak na starszych złotych reńskich z cesarskich
mennic, a z Orłem dwugłowym z tarczą austriacką na piersi po drugiej
stronie. Znakiem nowych czasów jest wybite po 1497 roku hiszpańskie
doble excelente Ferdynanda II i Izabeli Katolickiej (1479-1504) z Kanału
Raduni — nowy pieniądz handlu światowego prowadzonego z Niderlandów.
Przeglądając emisje złote, których efekty trafiały do Gdańska, dostrzegamy powtarzające się nazwiska — Mörsów, Diepholzów, palatynów Renu, książąt Geldrii, zarówno w swoich rodowych dominiach, jak
i na katedrach biskupich nad dolnym Renem: Kolonii, Utrechtu i Leodium.
Spośród czterech elektoratów jednak nie znaleźliśmy monet z dwu: Moguncji i Trewiru. Można zauważyć, że tam, gdzie miejsce znalezienia
złotych monet w Gdańsku jest bliżej określone, nie wypada ono wcale
w sąsiedztwie bogatych mieszczańskich kamienic ani przy budowlach
monumentalnych, ale na peryferiach: w spichrzach, na wałach, w miejscach przeładunku towarów. Z czysto numizmatycznego punktu widzenia trzeba też podsumować, że właściwe rozpoznawanie tych monet
wymaga uważnego badania zarówno herbów, jak i napisów, bo zbyt
pośpieszna praca może wyprowadzić na manowce.
BORYS PASZKIEWICZ
PN 4/2014
51
52
PN 4/2014
Monety Expo Warsaw
– trzecia edycja i znowu sukces!
Trzecia edycja Międzynarodowych Targów Monety & Fila Expo Warsaw rozpoczęła się punktualnie o 8 rano. Od pierwszych
chwil tego słonecznego, wrześniowego dnia
tłum zainteresowanych gromadził się przed
wejściem do hali. Wszystkim zależało na
zdobyciu Karty Dilera, to ona umożliwia wejście na halę targową razem z wystawcami.
A to oznacza możliwość zdobycia najcenniejszych okazów monet. W świecie numizmatyki najbardziej wartościowe egzemplarze
są też najtrudniejsze do zdobycia. W takiej
sytuacji pobudka bladym świtem nie wydaje się żadnym poświęceniem. Zwłaszcza
kiedy w perspektywie jest szansa na zdobycie prawdziwego skarbu! Przez pierwsze
dwie godziny negocjacje nie miały końca,
ale o 10.00 rozpoczęła sie sprzedaż biletów
i pojawili się zwiedzający. A było co oglądać. Ponad 60 wystawców z całego świata!
Na tegorocznej edycji, w porównaniu do lat
ubiegłych, było wyraźnie więcej przedstawicieli z Polski. Obecne były nie tylko duże firmy
dilerskie, o ugruntowanej pozycji na rynku,
ale też mniejsze stoiska i stoliki, na których
prezentowane były prywatne zbiory . Targi to
świetna okazja na interes, także dla kolekcjonerów-hobbystów i amatorów.
Wśród zagranicznych wystawców obecni
byli przedstawiciele wielu firm i domów aukcyjnych. Swoją coroczną obecnością podkreślają jak ważny jest dla nich polski rynek,
uznawany za jeden z najbardziej obiecujących w Europie. Na targach można było oglądać stoiska prawdziwych potentatów branży
monet, takich jak Mennica Singapuru, prężnie działająca w Polsce czy stoisko Poczty
Polskiej, która, jak co roku, zaprezentowała
interesującą i barwną prezentację wydawni-
czych nowości. Ciekawostką była obecność
firmy Lada Packaging, jednego z najważniejszych graczy na rynku opakowań produktów numizmatycznych. Stoisko przyciągało
uwagę ogromnymi rozmiarami, niemal 100
m sześciennych. Innym, zwracającym wzrok
publiczności miejscem była portugalska Łódź
Piracka. Ekspozycja należąca do grupy dilerów z Portugali, którzy w tym roku zdecydowali się wystąpić pod jedną banderą. Piękne
hostessy w kostiumach piratów przypominały o minionych czasach, kiedy na morzach
i oceanach krążyły statki pełne drogocennych monet. Dużą popularnością cieszyły sie
stoiska Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego i Warszawskiego Towarzystwa
Numizmatycznego. Przedstawiciele obu stowarzyszeń wspierali dilerów i kolekcjonerów
fachową wiedzą. Służyli również nieodpłatną
pomocą zwiedzającym, którzy chcieli wycenić swoje zbiory. Na stoiskach stowarzyszeń
można było zapoznać się z branżową prasą
i katalogami - pozycjami, które prezentują
świat numizmatyki, jakiego nie znamy. Często pokazujące okazy monet niezwykle rzadkich i o ogromnej wartości. Co interesujące,
monet nieznanych przed publikacją.
Minioną edycję Międzynarodowych Targów Monety & Fila Expo Warsaw można niewątpliwie uznać za duży sukces. Impreza już
na dobre wpisała się w kalendarz wydarzeń
numizmatycznych i filatelistycznych w Polsce.
Z każdą kolejną edycją przybywa zwiedzających, w tym roku było ich ponad 1500.
Potencjał i energia organizatorów pozwalają sądzić, że kolejne targi okażą się jeszcze
większym sukcesem.
PN 4/2014
53
54
PN 4/2014
Trzy triumfy Pompejusza
w ikonografii monetarnej
„Czyje imię cieszyło się na tym świecie większą sławą, kto jego czynom dorównał?”.1
S K L E P
KOLEKCJONERSKI
MONETY
MEDALE
ODZNACZENIA

STARA BIŻUTERIA
ZŁOTA I SREBRNA

STARE SZKŁO

SKUP ZŁOTA
KUPNO
SPRZEDAŻ
najkorzystniejsze,
aktualne ceny, dyskretnie,
szybko, bezproblemowo!
Płatne gotówką
90-701 ŁÓDŹ
ul. Legionów 14
TEL. (42) 630 69 00
0-602 / 253 283
[email protected]
Triumf był jednym z najstarszych i najważniejszych wyróżnień militarnych w Republice Rzymskiej. Pierwszym, który dostąpił tego zaszczytu
miał być legendarny założyciel Wiecznego Miasta,
Romulus. Do czasów Wespazjana procesji triumfalnych odbyło się ponad trzysta2 , ale osiągnięcia
Gnejusza Pompejusza wyróżniają się znacznie
nawet wśród szacownego grona viri triumphales.
Zdarzali się dotąd, jak twierdził Plutarch3 dowódcy,
którzy tak jak później Pompejusz, dostępowali tego
zaszczytu trzykrotnie. Nie mniej nikomu innemu nie
udało się zatriumfować nad trzema różnymi kontynentami: Afryką (w osobie króla Nubii Hiarbasa),
Europą (pokonanie wodza rebelii w Hiszpanii,
Sertoriusza) Azją (ostateczna rozprawa z Mitrydatesem). W ten sposób Pompejusz symbolicznie potwierdził panowanie Republiki nad całym znanym
Rzymianom wówczas światem.
Nie zachowało się jednak wiele opisów dotyczących przebiegu samych obrzędów i związanych z nimi wydarzeń. O wspaniałości pierwszego triumfu4 świadczyć może wzmianka o czterech
słoniach, które Pompejusz sprowadził, żeby zaprząc je do kwadrygi5. Sporo miejsca natomiast
poświęcił Plutarch triumfowi nad Mitrydatesem6.
Pewne pojęcie na temat rozmachu, jakie mogły
przybrać te uroczystości daje nam również Cyceron, który w liście do jednego z przyjaciół opisuje
widowiska zorganizowane przy okazji otwarcia
1 Cyceron de imp. Cn. Pomp. XVII, tłum. Kołodziejczyk S.,
Mruwkówna J., Turkowska D., Warszawa 1960. Mowa została
wygłoszona w 66 r. p.n.e. w odpowiedzi na wniosek o powierzenie Pompejuszowi naczelnego dowództwa w wojnie z królem Pontu, Mitydatesem VI. Zob.: Kumaniecki K., Cyceron i jego
współcześni, Warszawa 1989, s. 141-144
2 Balbuza K., Triumf i ideologia zwycięstwa w Rzymie epoki
Cesarstwa, Poznań 2005, s. 40-41
3
Pompejusz 45., tłum. Brozek M., Wrocław-Warszawa-Kraków
1996
4 W tym przypadku datowanie uroczystości nie jest jasne. Ze
wzmianki u Plutarcha (Pompejusz 14) wiemy, że Sulla początkowo nie chciał się zgodzić na przyznanie Pompejuszowi prawa
do triumfu, jako że młody wódz nie zasiadał jeszcze nawet w Senacie, a triumf przysługiwał jedynie dowódcom w randze konsula lub pretora. Plutarch informuje nas również, że wydarzenia
te miały miejsce przed wyborem Marka Emiliusza Lepidusa na
konsula w 78 r. p.n.e. (Pompejusz 15). Pozostają więc lata 81-79
p.n.e. (zob.: Badian E., The Date of Pompey’s First Triumph, Hermes v. 83 (1955), 107-108.) Daty kolejnych uroczystości triumfalnych są dużo bardziej pewne. Zwycięstwo nad Sertoriuszem
celebrował Pompejusz w 71 r. p.n.e., a pokonanie Mitrydatesa
dekadę później (Deutsch M.E. (1924), Pompey’s Three Triumphs,
Classical Philology vol. 19, 277)
tak zwanego Opera Pompei – kompleksu zbudowanego przez Pompejusza na terenach Pola
Marsowego7. Wyobrażenia przedstawione na
monetach nie mogą, niestety, zweryfikować tych
relacji, ale mówią dużo o symbolice i znaczeniu
dokonań Pompejusza.
1. RRC 402
aw.: głowa Afryki w skalpie słonia w lewo
MAGNUS
rew.: triumfator powożący kwadrygą. Na jednym z koci jeździec, powyżej Wiktoria z wieńcem
laurowym PROCOS
http://www.britishmuseum.org/research/
collection_online/collection_object_details/collection_image_gallery.aspx?partid=1&assetid=622985&objectid=1147576
Pierwszą i bodaj najbardziej problematyczną
emisją, którą wiązać należy z propagandą triumfalną
Pompejusza jest niewielka seria aureusów tradycyjnie datowanych na 71 r. p.n.e.8 Należy zwrócić uwagę na sam kruszec – od końca II wojny punnickiej jedynie Sulla wybijał złote monety, a i to poza Rzymem
i kontrolą Senatu, na Wschodzie9. Aureusy Pompejusza również mają charakter prywatny, imperatorski
– legenda świadczy o tym, że monetę wybito niejako w jego imieniu, ale w Rzymie, a więc z pełną zgodą władz Republiki. Na awersie przedstawiono głowę kobiety w skalpie słonia, na rewersie natomiast
– triumfatora powożącego kwadrygą10, nad którym
7
Cyceron, Ad familiares VII.1
8
Datowanie tej serii wzbudza wiele kontrowersji. Jest ona za
mała (znane są jedynie dwa stemple awersu), żeby szukać dowodów w chronologii skarbów. Crawdord (Roman Republican
Coinage [dalej RRC], Cambridge 1974, s. 83) zaproponował 71
r. p.n.e., zaznaczając, że aureusy nie mogły zostać wybite z okazji
wcześniejszego triumfu, ponieważ Pompejusz zaczął posługiwać
się przydomkiem Magnus (którego użył w legendzie) dopiero
w czasie wojny hiszpańskiej. Tytuł prokonsula również przysługiwał mu dopiero jako dowódcy w tej wojnie (zob. Harlan M.H.
2012, Roman Republican Moneyers and Their Coins 81-64 BCE,
Citrus Heights, s. 126). Odrzuciwszy jednak hipotezę, że monety wybito z okazji pierwszego triumfu, nie musi to oznaczać, że
pochodzą z 71 r. p.n.e. Równie dobrze można je łączyć z trzecim
triumfem czy nawet inauguracją Opera Pompei (Kopij K., Propaganda on the Coinage Related to Pompey the Great, Notae Numismaticae v. VII (2011), s. 49-50
5
Plutarch, Pompejusz 14
9 Frier B.W., Sulla’s Propaganda: The Collapse of the Cinnan
Republic, AJPh 92 (1972), s. 578
6
Ibid., rozdział 44
10
RRC 402
PN 4/2014
55
unosi się Wiktoria11. Jednego z koni dosiada jeździec,
prawdopodobnie starszy syn Pompejusza12. Duże
problemy sprawia interpretacja przedstawienia na
awersie. Jest to najprawdopodobniej personifikacja Afryki13. Monet tych nie wybito jednak z okazji
pierwszego triumfu. Rodzi się pytanie, skąd wybór
podobnej ikonografii dekadę albo dwie po nim. Być
może jest to nawiązanie do monet Kwintusa Cecyliusza Metellusa Piusa - jednego z najbardziej znanych
optymatów, który święcił triumfy we wcześniejszej
fazie wojny z Sertoriuszem14. Obok przedstawienia
Afryki wyobrażono insygnia kapłańskie – capis i lituus, co świadczy o tym, że Pompejusz już wówczas
był członkiem kolegium augurów15, ale służy również podkreśleniu prawomocności tytułu imperatora16. Całą emisję można interpretować w zależności
od założonej daty wybicia. Jeżeli przyjmiemy, że wybito ją z okazji trzeciego triumfu w 61 r. p.n.e., oba
przedstawienia mogą odnosić się do wcześniejszych
zaszczytów17 i pokazywać Pompejusza jako niezwyciężonego wodza, który rozciągając rzymskie panowanie i potwierdzając dominację na całym świecie,
dorównuje Aleksandrowi Wielkiemu.
Z propagandą Pompejusza można wiązać
również emisje Faustusa Korneliusza Sulli z 56
r. p.n.e. Sygnowałon kilka typów monet. Przedstawienia na dwóch z nich odnoszą się do jego
11 być może tak zwana Victoria Pompeiana (zob. Kopij K., op.
cit., s. 52)
12
Grueber H. A., Coins of the Roman Republic in the British
Museum, London 1910, vol. II, s. 465
13
Grueber 1910: 465-6, Crawdord 1974: 412,
14
Słoń był częstym motywem wykorzystywanym
w propagandzie rodu Cecyliuszy odkąd Lucjusz Cecyliusz Metellus schwytał ponad sto słoni Hazdrubala po zwycięskiej bitwie
pod Panormus (zob. Harlan M.H., op. cit. s. 129)
15 Morawiecki L. Pontificalia Atque Auguralia Insignia and the
Political Propaganda in the Coinage of the Roman Republic, Nottae Numismaticae vol. I (1996), s. 47
16
Alföndi A., Main aspects of political propaganda on the coinage of the Roman Republic (w:) Garson S. A. G, Sutherland C.
H. V. (eds), Essays on Roman Coiage presented to Harold Mattingly, Oxford 1956, 86
17
Grueber op. cit., 466
zmarłego ojca, Lucjusza Sulli18. Dwa następne łączy się zazwyczaj z Pompejuszem. Ciekawa pod
tym względem jest seria z popiersiem Wenus na
awersie i trzema tropaeami między insygniami
kapłańskimi (capis i lituus) na rewersie 19..Jest to
jasna aluzja do aureusów wybitych przez jego
ojca w 84/83 r. p.n.e20.
2. RRC 426.3
czony czterema wieńcami23. Trzy z nich miały symbolizować triumfy Pompejusza, czwarty – przywilej noszenia stroju triumfatora podczas oficjalnych
uroczystości państwowych i złotej korony w czasie przedstawień teatralnych. Trybuni ludowi Tytus Ampiusz i Tytus Labienus nadali go wodzowi
pod nieobecność w Rzymie w 63 r. p.n.e.24 Ikonografię rewersie można interpretować również
jako podkreślenie rzymskiego panowania nad
światem – dominatio terra marique, co podkreśla
dodatkowo towarzyszący im apluster 25. Popiersie
Heraklesa znalazło się na monetach również nie
bez przyczyny – był to zapewne jeden z boskich
opiekunów Pompejusza26, a zarazem nawiązanie
do Aleksandra Wielkiego, którego heros miał być
mitycznym przodkiem.
aw.: Wenus w diademie w pr., za nią berło S.C.
rew.: Trzy tropea. Po lewej dzban, po prawej lituus
http://www.wildwinds.com/coins/sear5/s0386.html
Zasadniczo różnią się one tylko jednym szczegółem: na rewersie emisji imperatorskiej Sulli pojawiają się dwa tropaea (co odnosi się do upamiętnienia zwycięstwa nad Mitrydatesem w 86
r. p.n.e.), na monetach jego syna – trzy. Przedstawienie to było prawdopodobnie odwzorowaniem
pierścienia Pompejusza21, gdzie trzy tropaea miały symbolizować triumf nad trzema kontynentami.
Trudno jednak nie oprzeć się wrażeniu, że Faustus, prywatnie zięć Pompejusza, próbuje przedstawić swojego protektora jako „nowego Sullę”.
Oczywiście, przedstawienie Wenus na awersie
nie było jedynie prostym odniesieniem do osoby
zmarłego dyktatora. Nie była ta sama Venus Felix z kupidynem u boku znana z jego aureusów.
Bogini z denarów Faustusa Sulli to Venus Vitrix,
której świątynią Pompejusz zwieńczy budowany
przez siebie ogromny teatr.22
Drugi typ przedstawia popiersie Heraklesa
z lwim skalpem na głowie oraz glob ziemski oto18
RRC 426.1 i 426.2
19
RRC 426.3
20
RRC 359
3. RRC 426.4.
aw.: głowa Herkulesa w lwim skalpie w lewo S.C.
rew.: glob otoczony przez trzy mniejsze wieńce
wewnątrz jednego dużego
http://www.muenzen-ritter.de/media/
catalog/product/cache/1/image/9df78eab33525d08d6e5fb8d27136e95/3/1/31231-roemische-republik-faustus-cornelius-sulla-denar-56-vchr-ss-vz.jpg
Ikonografia monetarna triumfu Pompejusza
nie tyle pokazuje przebieg całej ceremonii czy
osobę samego triumfatora, co podkreśla symboliczne znaczenie samej ceremonii. Oczywiście,
na pierwszy plan wychodzą sukcesy Pompejusza
jako dowódcy, ale dokonane w imieniu Republiki.
Wódz wiąże w ten sposób pomyślność i dobrobyt państwa ze swoją działalnością, pokazuje, że
wszystko, co robi, robi dla Rzymu.
PAULINA KOCZWARA
23
RRC 426.4
21 Harlan M., Roman Republican Moneyers and Their Coins 6349 BCE, London 1995, s. 107
24
Harlan 1995, 107
25
ozdoba dziobu okrętu. Symbolizuje potęgę morską.
22
26
RRC s. 451
Kopij, op. cit., s. 54-5
Grosz z 1624 roku z błędem w tytulaturze
W nawiązaniu do artykułu J. Dutkowskiego opisującego
grosze koronne, chciałbym zaprezentować nieopisaną
wcześniej odmianę grosza z mennicy w Bydgoszczy.
Charakteryzuje się ona błędem w tytulaturze królewskiej,
zamiast… MDL (Magni Ducis Lithuaniae) jest MDM.
Oto opis:
Aw. Pod królewską koroną trzywierszowy napis:
SIG III5 D5G /REX5 POL/ 5M5 D M
Rw.: Orzeł w koronie, u dołu herb Sas, Jana Daniłłowicza podskarbiego wielkiego koronnego. W otoku: «GROS
5REG 5A5POLO 51624:
ANDREW KARACH
56
PN 4/2014
Związki pomiędzy gliptyką a numizmatyką
– wprowadzenie do zagadnienia
Zagadnienie związków pomiędzy gliptyką a numizmatyką już od dawna
budzi kontrowersje wśród badaczy1. Intaglia, czyli gemmy zdobione przedstawieniami rytymi wklęśle wydają się być bardzo bliskie monetom. W obu
przypadkach proces produkcji jest podobny. Stemple do bicia monet były
przygotowywane ręcznie przez grawerów posługujących się różnego rodzaju dłutami. Kamienie szlachetne i półszlachetne, z których wytwarzano gemmy były twardsze od metali i wymagały użycia większej siły nacisku. Dlatego
też były ryte za pomocą wierteł mocowanych do napędzanej mechanicznie
przekładni. W obu przypadkach chodziło o osiągnięcie tego samego efektu
czyli stworzenia formy negatywowej, która służyła później do uzyskania odcisku w przypadku intaglio oraz monety w przypadku stempla.
Na kwestiach technicznych podobieństwa się nie kończą. Intaglia jak
wspomniano służyły w głównej mierze do pieczętowania dokumentów, autoryzacji towarów należących do konkretnej osoby czy wreszcie zabezpieczaniu skrytek z cennymi przedmiotami lub archiwami 2 . Były więc obiektami
o ściśle prywatnym charakterze, podczas gdy monety pełniły funkcję oficjalnego środka płatniczego, emitowanego przez władze państwowe (np.:
w Republice rzymskiej emisją monet zajmował się senat oraz triumwirowie
monetarni). Pozornie więc wydaje się, że gemmy i monety nie miały ze sobą
nic wspólnego pod względem funkcji jakie pełniły. Jednak już w okresie klasycznym, w Grecji szereg motywów występujących jako oficjalny emblemat
polis na monetach pojawia się również na intagliach i grawerowanych pierścieniach z tego okresu.
Po lewej stronie: Grawerowany pierścień, złoto, Tarent,
IV w. p.n.e. Hermes zapinającego sandał (przed bogiem
znajduje się jego atrybut - kaduceusz). Po prawej stronie:
Srebrny stater miasta Sybaris z podobnym przedstawieniem,
350-330 p.n.e. (za: H.C.L. Wiegandt, Die grechieschen Siegel der klassischen Zeit. Ikonographischer Vergleich, Verlag Herbert Wiegandt, Frankfurt am Main 2009, str. 37).
1
Zob.: A. Furtwängler, Die antiken Gemmen. Geschichte der Steinschneidekunst im klassischen
Altertum, Giesecke & Devrient, Berlin & Lipsk 1900, t. 3, str. 126, 265, 275-276, 289; M.-L. Vollenweider, Die Steinschneidekunst und ihre Künstler in spatrepublikanischer und augusteischer Zeit,
Erschinen bei Bruno Grimm, Baden-Baden 1966, pl. 12ff.; P. Zazoff, Die Antiken Gemmen, C. H. Beck,
Münich 1983, str. 278-290; F.M. Vanni, Alcune riproduzioni di rovesci monetary in Gemmen, [w:]
‘Technology and Analysis of Ancient Gemstones‘, PACT 23, T. Hackens, G. Moucharte (eds.), Rixensart
1989(1993), str. 301-312; B. Gerring, Sphragides. Die gravierten Fingerringe des Hellenismus, BAR
International Series 848, Archaeopress, Oxford 2000, str. 129; E. Zwierlein-Diehl, Antike Gemmen
und ihr Nachleben, Walter de Gruyter, Berlin - New York 2007, str. 78-80.
2
G.M.A. Richter, Engraved Gems of the Greeks and Etruscans, Phaidon Press ltd., London 1968, str.
23-25; eadem, Engraved Gems of the Romans, Phaidon Press ltd., London 1971, str. 7-8
Wydaje się być zasadne przypuszczenie, że tego rodzaju gemmy były
używane przez urzędników do pieczętowania państwowych dokumentów 3.
Co więcej, w okresie schyłku Republiki rzymskiej i początku pryncypatu (I
w. p.n.e. – pocz. I w. n.e.) gemmy podobnie jak i monety były nośnikami
propagandy rodowej i cesarskiej. Istnieje bogaty repertuar motywów, które
nawiązują do sukcesów militarnych czy tradycji rodowej.
Intaglio, karneol, 43 r. p.n.e., Gabinet Numizmatyczny, Muzeum Narodowe w Atenach. Portret Oktawiana z kaduceuszem (nawiązanie do boga Hermesa) i dwoma kłosami zboża
(nawiązanie do zapewnienia dostaw zboża dla Rzymu). Dwie
ręce w uścisku (dextrarium iunctio) znajdujące się poniżej są
nawiązaniem do Oktawiana jako gwaranta drugiego triumwiratu i tym samym pokoju w imperium. (za: M.-L. Vollenweider,
Die Porträtgemmen der römischen Republik, Ed. 2, Verlag
Philipp von Zabern, Mainz am Rhein, tabl. 146.21, str. 88).
Zarówno na intagliach (szczególnie tych wykonywanych z past szklanych) jak i monetach powszechnie występują portrety polityków i wodzów4.
Ich popularyzacja wśród ludu (poprzez monety) oraz bogatszych warstw
społeczeństwa (gemmy) miała w pewnym sensie przyczynić się do oswajania go ze zmianą formy władzy. Celem propagandy uprawianej na przykład
przez Oktawiana (27 r. p.n.e. – 14 r. n.e.) było kojarzenie przez lud jego
wizerunku nie tylko ze zwycięstwami militarnymi, ale również z dobrobytem
i praworządnością jakie gwarantowały jego rządy5.
Ikonografia monet i gemm w nieco szerszym niż tylko politycznym sensie, również wykazuje wiele podobieństw. Z jednej strony, wydaje się być
rzeczą oczywistą, że źródła inspiracji przy tworzeniu rewersów monet oraz
intagliów były najczęściej takie same (malarstwo ścienne i wazowe, mozaiki, posągi kultowe, rzeźba, toreutyka). Warto jednak zwrócić uwagę, że
obie kategorie zabytków mogły być dla siebie wzajemnie źródłem inspiracji
(patrz> Ilustracje na następnej stronie) 6.
3 J. Boardman, Greek Gems and Finger Rings: Early Bronze Age to Late Classical, Thames & Hudson,
London 2001, str. 158, 200 oraz 237-238; H.C.L. Wiegandt, Die grechieschen Siegel der klassischen
Zeit. Ikonographischer Vergleich, Verlag Herbert Wiegandt, Frankfurt am Main 2009, str. 22-23, 3739, 48-50, 60-62, 69-72, 83-87, 94-95, 98.
4 M.-L. Vollenweider, Die Porträtgemmen der römischen Republik, Verlag Philipp von Zabern,
Mainz am Rhein 1974 (2nd Ed.).
5 L. Morawiecki, Political propaganda in the coinage of the late Roman Republic (44-43 B.C.),
Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1983; P. Sawiński, „Propaganda polityczna Oktawiana
jako forma walki o władzę w Rzymie po śmierci Cezara”, [w:] L. Morawiecki, P. Berdowski (eds.),
Ideologia i propaganda w starożytności [Ideology and Propaganda in Antiquity], Stowarzyszenie
Literacko-Artystyczne „Fraza”, Rzeszów 2004, str. 307-318.
6 Przykładem takiej sytuacji może być przedstawienie muchy na pierścieniu z okresu klasycznego
(IV w. p.n.e.) najprawdopodobniej inspirowane monetami wybijanymi w Efezie w IV w. p.n.e, zob.:
T. Hackens, Les relations entre graveurs de coins monétaires et graveurs de gemmes dans l’Antiquité
grecque, [w:] ‘Technology and Analysis of Ancient Gemstones‘, PACT 23, T. Hackens, G. Moucharte
(eds.), Rixensart 1989(1993), str. 157-162.
PN 4/2014
57
58
PN 4/2014
Intaglio, pasta szklana, ok. 44-42 r. p.n.e., Kunsthistorisches
Museum w Wiedniu. Głowa Jupitera-Amona (za: E. Zwierlein-Diehl, Die antiken Gemmen des Kunsthistorischen Museums in
Wien, t. 2, Prestel Verlag, Monachium, nr 574, str. 25, tabl. 3).
Denar Quintusa Cornuficiusa (awers), 44-42 r. p.n.e., the British
Museum. Głowa Jupitera-Amona (za: M.H. Crawford, Roman
Republican Coinage, t. 1-2, Cambridge, nr 509/2, tabl. LXI).
Na zakończenie należy poruszyć jeszcze jedną kwestię. Na podstawie powyższych podobieństw, wielu badaczy przypuszcza że grawerzy gemm oraz
rzemieślnicy wykonujący stemple do bicia monet byli tymi samymi osobami8.
Hipoteza ta jest bardzo trudna do udowodnienia. W istocie, charakter pracy grawerów wykazuje podobieństwa. Jednak jak do tej pory nie znaleziono jeszcze
nigdzie w pełni wyposażonego warsztatu antycznego grawera gemm9. Dlatego
przypuszcza się, że podobnie jak wykonawcy stempli do bicia monet, wędrowali oni wraz ze swoimi narzędziami pomiędzy większymi ośrodkami miejskimi,
gdzie mogli zdobyć potencjalnych klientów. Znanych jest tylko dwóch grawerów,
którzy sygnowali swoje dzieła, zarówno monety jak i gemmy – Phrygillos i Olympios. Niemniej jednak ich atrybucja nie jest do końca przekonywująca10.
Związki gem i monet wymagają nadal pogłębionych studiów. Wiele
zagadnień pozostaje wciąż niejasna jak np.: kwestia funkcjonowania warsztatów produkcyjnych, podobieństwa ikonograficzne czy wykorzystanie obu
rodzajów zabytków w oficjalnej propagandzie państwowej. Konieczne są
kolejne analizy, których celem byłoby zbadanie relacji pomiędzy tymi dwoma kategoriami zabytków. Być może pozwolą one w przyszłości stwierdzić,
czy podobieństwa, które obecnie dostrzegamy są tylko powierzchowne, czy
może byłoby możliwe ich lepsze wykorzystanie. Z punktu widzenia badań
nad gliptyką, jej relacje z numizmatami są szczególnie istotne ponieważ te
drugie są znacznie lepszymi datownikami. Badania porównawcze gemm
i monet mogłyby pomóc w uściśleniu chronologii tych pierwszych przy jednoczesnej weryfikacji dotychczas wydzielonych kategorii obiektów w oparciu o analizę stylistyczną umieszczanych na nich przedstawień.
PAWEŁ GOŁYŹNIAK
8
Por. przypis 1.
9
Anit Hamburger i Martin Henig piszą wręcz o istnieniu tzw. „książek
wzornictwa”, z których korzystali grawerzy. W ten sposób tłumaczą po części dlaczego tak wiele tych samych typów przedstawień bóstw lub personifikacji występuje zarówno na monetach jak i gemmach7.
Przypuszczalnie, warsztat grawera gemm został odnaleziony w Pompejach. Jednak oprócz różnego rodzaju gemm, półproduktów i wstępnie oszlifowanych kamieni szlachetnych nie znaleziono
żadnych pozostałości po narzędziach lub urządzeniach, które powinny się w takim warsztacie znajdować, zob.: U. Pannuti, „Pinarius Cerialis Gemmarius Pompeianus”, Bolettino d’Arte t. XL, 1975, str.
178-190.
7
10
A. Hamburger, Gems from Caesarea Maritima, [w:] Atiquot - English series vol. VIII, Jerusalem
1968, str. 1; M. Henig, A corpus of Roman Engraved Gemstones from British Sites, t. 1-2, British
Archaeological Reports, British Series 8(i), Oxford 1974, str. 162-172.
A.S. Berthold, Entwurf und Ausführung in den artes minores. Münz- und Gemmenkünstler des
6. – 4. Jhs. v. Chr., Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades der Philosophie (Dr. phil.), Würzburg
2011, str. 267-280.
Nieznany portugał koronny z 1587 roku
Wydawałoby się, tak wielkie monety jak portugały, nie stanowią już tajemnic, a jeżeli czegoś nie wiemy, to ewentualnie w jakich zbiorach mogą się
jeszcze znajdować. Pracując nad monografią złotego mennictwa Wazów, natrafiłem w książęcym zbiorze w Gotha na zupełnie nieznany typ portugała. Jest
o tyle paradoksalne, że polska literatura odnotowywała jego obecność w tej
kolekcji, ale nikt nie sprawdził, ze jest inna moneta, a większość autoró1) o nim
wspominających miała na myśli portugał koronny z tarczą. Stąd wszystkie katalogi odnotowują tylko istnienie portugała z datą 1587 z popiersiem królewskimi
i tarczą herbową (Kopicki. 1310R8), a czasem wspominają o złotych odbitkach
talara medalowego z trzema wieńcami (Beyer 376d, tab. 35,Kopicki uważa je
za medale). Tym czasem w zbiorach w Gotha jest portugał z mieczem w polu.
Odpowiadający typowi talara medalowego (Kopicki1306).
Jak wspomniano, ikonograficznie typ ten był znany i opisywany w literaturze
jako talar medalowy. Problem w tym, że wszystkie srebrne egzemplarze nie mają
wagi talara, wago są nawet bliższe półtalarom. Bo ich przeciętna waga to 15,8 – 16
gram. Talar polski zgodnie z ordynacją Stefana Batorego powinien ważyć 28, 8 grama. Stąd przy ich opisach stosowano wybieg w postaci nazwy „talary medalowe”.
Istnieje problem prawidłowego ich opisu, który ciągnie się od połowy XIX
wieku. Zagórski, a po nim Beyer opisując monety wielkości talara, które zachowywały wygląd monet, nazywali je talarem, czasem półtalarem, w ogóle
nie odwołując się do ich wagi. Dodawalioni, tak ja niemal wszyscy późniejsi
autorzy i znane są odbicia w złocie. I to pomimo faktu, że egzemplarze złote,
których notabene dochowało się więcej niż srebrnych, wszystkie trzymają parametry portugałów. Jest to tym bardziej zaskakujące, że są takie portugały,
których w srebrze w ogóle brak, a popularnych katalogach widnieją jako talar.
Prowadzone aktualnie badanie nad złotem w epoki Wazów, wskazują jednak na
fakt odwrotny. Prawidłowo powinniśmy w przypadku większości tzw. talarów
medalowych mówić o portugałach, których stemple wykorzystano do odbicia
monet (medali) w srebrze. A koronny na to dowód stanowi właśnie ten na nowo
odkryty portugał.
Oto opis nieznanego portugała:
Aw.: Popiersie króla w prawo w koronie zamkniętej. W zbroi folgowej
z wyłożoną krezą. Wewnętrzna obwódka podwójna liniowa i sznurowa,
zewnętrzna wieńcowa. W otoku:
«SIGISIMVND:III D:G: REX
POLET DESSVECIMAG:D: LITVA
Rw.: Miecz skierowany ku górze, przy rękojęści heb Przegonia, wewnętrzna
obwódka sznurowa, zewnętrzna wieńcowa. W otoku:
«PRO «IVRE «ET « -Ì - POPVLO «1587«
(za prawo i lud)
L: Gumowski.-; Kopicki.-; Kamiński, Kurpiewski.-;Friedbeg.-; Gotha(34,69
gram);
R*
JAROSŁAW DUTKOWSKI
PN 4/2014
59
Każdy katalog prócz opisu zawiera także:
- alfabetyczny spis państw,
- tabele porównawczą cyfr i znaków występujących w alfabetach poszczególnych państw,
- słownik liczebników występujących na monetach czy banknotach,
- tabele międzynarodowych terminologii klasyfikacji i skrótów,
- spis mennic lub drukarni (również arabskich) oraz nazwy monet lub banknotów,
- tabela kursów wymian wszystkich walut,
- ilustrowany wykaz herbów i monogramów występujących na monetach lub banknotach,
- wiele dodatkowych informacji.
2015
Standard
Standard
Catalog of World
Catalog
Paper Money,
of World
1961-present
Coins,
Zawiera DVD
XXI wiek
Edycja IX,
15 000
ilustracji.
Katalog to
doskonałe źródło wiedzy o monetach świata
od 2001 roku.
Standard
Catalog of
World Coins
1801-1900
Edycja: Georg S. Cuhaj
& Thomas Michael.
Jest to VII. wydanie doskonale ilustrowanego
katalogu zawierającego
szczegółowe informacje
o monetach świata
XIX wieku. Ponad
27 500 ilustracji.
Zamówienia oraz bliższe informacje można uzyskać pod numerem:
58-302-04-41 (pn.-pt. 8.00-15.30), fax 58-302-18-13
Zainteresowanych ilościami hurtowymi prosimy o kontakt celem negocjacji cen.
Szczegóły w Internecie na stronie www.interkolekcjoner.pl/katalogi
60
PN 4/2014
Georg S. Cuhaj. XX.
wydanie najbardziej
obszernego katalogu
dotyczącego współczesnych banknotów obiegowych.
Publikacja zawiera
ponad 13 750
ilustracji.
2015
Standard
Catalog of
World Coins,
XX wiek
Edycja: Georg S. Cuhaj
& Thomas Michael.
42. wydanie,
60 000 ilustracji.
Katalog jest jedynym
i tak kompletnym
źródłem wiedzy
na temat moneta
świata XX wieku.
Obejmuje monety
wybite pomiędzy
1901 a 2000 rokiem.
PN 4/2014
61
62
PN 4/2014
PN 4/2014
63
Gdańsk, ul. Tkacka 28, e-mail: [email protected], www.ggn.pl
poniedziałek - piątek 10.00 - 18.00, soboty 10.00 - 14.00
tel. +48 58 300 43 23
SKLEP NUMIZMATYCZNY GGN OFERUJE:
1.
Krause/Mishler – World Coins 2015,
katalog monet świata XXI w. ........................................................................ 180,-
2.
Krause/Mishler – World Coins 2015,
katalog monet świata XX w. ..........................................................................240,-
3.
Krause/Misher, Standard catalog of Wold Coins 1801-1900,
katalog monet świata XIX wiek .................................................................... 250,-
4.
Krause/Mishler – World Coins, katalog monet świata XVII w. .......................... 280,-
5.
Krause/Mishler – World Coins, katalog monet świata XVIII w. ..........................280,-
6.
Cuhaj/Mishler – World Gold Coins 2010,
katalog złotych monet świata od roku 1600 .............................................................. 390,-
31. Davenport – German Talers 1500-1600, kompletny typologiczny
katalog talarów krajów niemieckich do 1500-1600 roku, jedno z podstawowych
dzieł numizmatycznych ..............................................................................................280,32. Davenport – German Secular Talers 1600-1700, kompletny typologiczny
katalog talarów krajów niemieckich bitych w dziedzicznych księstwach od 1600-1700 r...... 200,33. Davenport – Silver Gulden 1559-1763, kompletny katalog guldenów,
2/3 talara itp. ........................................................................................................... 270,34. Davenport – Eur. Crowns 1484-1600, kompletny typologiczny talarów
państw europejskich oprócz Niemiec ..........................................................................180,35. Davenport – Church & city talers, kompletny typologiczny
talarów miejskich i biskupich .....................................................................................140,-
7.
Cuhaj/Mishler – Standard catalog of German Coins 1501 – present .... 390,-
8.
Friedberg, World Gold Coins, 2009 (najnowsza edycja) .......................... 310,-
36. Davenport – German Talers 1700-1800, kompletny typologiczny
talarów krajów niemieckich....................................................................................... 140,-
9.
Pick – Standard Catalog of World Paper Money, katalog banknotów
świata, NAJNOWSZE WYDANIE – Tom. I – specjalizowany ..................................... 280,-
37. Schulten – Deutsche Münzen aus der Zeit Karl V
– monety niemieckie czasów Karola V – XVI wiek ......................................................280,-
10. Pick – Standard Catalog of World Paper Money, katalog banknotów
świata, NAJNOWSZE WYDANIE 2010 r.– Tom. II – emisje do 1960 roku ................. 250,-
38. Bermann – „Papal coins”, katalog monet państwa watykańskiego
od Papieża Jerzego III – 731 rok ................................................................................240,-
11. Pick – Standard Catalog of World Paper Money, katalog banknotów
świata, tom. III – emisje od 1960-2013, wydanie XX ....................................... 240,-
39. HMZ – katalog monet szwajcarskich od Celtów do XVI wieku...............110,-
12. Fischer, Kahnt, Grabowski – Die Euro Munzen, obiegowe i kolekcjonerskie
monety Euro, zdjęcia kolorowe Rozszerzone wydanie 2009 ........................................ 80,13. Arnold – Grosser Deutscher Münzkatalog, monety niemieckie od 1800 roku
do dzisiaj. Nowe rozszerzone wydanie ...................................................................... 140,14. Rosenberg, Die Banknoten des Deutschen Reiches 1871, katalog
banknotów niemieckich od 1871 r, nowe wydanie, ceny w EURO .............................. 110,15. Muntalmanak – Nederlande Munten van 1806, katalog monet holenderskich
i kolonii 1806 –2013 ................................................................................................. 60,-
40. HMZ – katalog monet szwajcarskich od XVI wieku do dziś.....................110,41. Nimmergut – Deutsche Orden und Ehrenzeichen ab 1871
– katalog niemieckich orderów i odznaczeń od 1871 roku ............................................70,42. Gumowski – Handbuch der Polnischen Numismatik – katalog monet
polskich od Mieszka I – reprint wydania gratzowskiego ..............................................180,43. Yeoman – A GUIDE BOOK OF UNITED STATES COINS – katalog monet
amerykańskich, Najnowsze wydanie 2013 ...................................................................80,44. Klimek – cennik monet polskich 1506 -1795, Gdańsk 2007r......................16,-
16. Sear – British coins 2013, katalog wszystkich monet wybitych
na wyspach brytyjskich, łącznie z okresem rzymskim i celtyckim ................................. 140,-
45. Dutkowski, Ceny złotych monet polskich z Polską związanych
na aukcjach z lat 1960-1998, Gdańsk 1998 .................................................................40,-
17. Sear – Roman coins and values, katalog monet rzymskich,
t.I, lata 280 pne. – 96 ne ..........................................................................................290,-
46. Dutkowski, Srebrne i miedziane monety polskie i z Polską związane
na aukcjach 1995-1999, Gdańsk 1999 r.......................................................................25,-
t.II, lata 96-235 ne ................................................................................................... 380,-
47. Dutkowski / Suchanek, Corpus Nummorum Civitatatis Elbingensis.
Bogato ilustrowany katalog obejmuje blisko 2000 wycenionych monet i ich odmian,
medali, żetonów oraz banknotów miasta Elbląga .......................................................120,-
t.III, lata 235-285 ne ................................................................................................ 290,20. Sear – Roman coins and values, katalog monet rzymskich,
t.IV, lata 284-337 ne .................................................................................................210,-
48. Dutkowski / Suchanek, Corpus Nummorum Civitatatis Thorunensis.
Bogato ilustrowany katalog obejmuje blisko 2000 monet i ich odmian,
medali, żetonów oraz banknotów miasta Torunia ........................................................180,
21. Sear – Greek imperial coins and their values, katalog monet greckich
w okresie cesarstwa ..................................................................................................380,-
49. Suchanek, Popularny katalog monet polskich od 1915 roku,
Gdańsk 2012.................................. ........................................................................... 22,-
22. Sear – Greek coins, T.I , monety starożytnej Grecji...............................................240,23. Sear – Greek coins, T.II, monety starożytnej Grecji – kolonie .............................. 240,-
* firma zastrzega sobie prawo zmiany cen według aktualnych kursów walut
24. Sear – Byzantine coins, katalog monet bizantyjskich.......................................... 390,-
** na żądanie firma wystawia rachunki
25. Westdal–Dict, roman coins inser., słownik skrótów na monetach antycznych,
spis emitentów, skorowidz miejscowości antycznych wraz z ich obecnymi nazwami ...... 50,26. Sieg’s Möntkatalog 2011, szczegółowy katalog monet skandynawskich,
Dania od 1670, Norwegia, Szwecja początek XVIII w, a dodatkowo Litwa,
Łotwa i Estonia ........................................................................................................ 150,27. Jaeger – Die Deutschen Münzen ab 1871, szczegółowy katalog
monet niemieckich od 1871 roku .............................................................................. 140,28. Gadoury – katalog monet francuskich 1610-1792,
szczegółowy katalog monet francuskich .....................................................................230,29. Gadoury – katalog monet francuskich 1789-2009,
szczegółowy katalog monet francuskich .....................................................................130,30. Harris –A Guidebook of Russian coins 1725-1982, szczegółowy katalog
monet rosyjskich .........................................................................................................70,-
64
PN 4/2014
Uwaga !!!
zbieracze współczesnych monet świata.
Firma oferuje ponad 6 000 typów monet
i banknotów
z ponad 195 krajów!
SPRZEDAŻ WYSYŁKOWA
Wysyłamy ofertę cenową gratis

Propaganda na medalach Wazów

Transkrypt

Podobne dokumenty

2 Półtalary koronne Władysława IV Nowe ceny monet polskich ł