docStrategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 „Opactwo
download 
Reklamacja Transkrypt
Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 „Opactwo
Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 „Opactwo Cystersów w Szczyrzycu” Projekt PL0108 „Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach” Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) Instytut Ochrony Przyrody PAN Kraków Opracowanie strategii: Krzysztof Piksa kontakt: [email protected] Strategia zarządzania dla obszaru Natura 2000 „Opactwo Cystersów w Szczyrzycu” została opracowana w ramach projektu PL0108 „Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach” realizowanego w latach 2007-2011. Więcej informacji o projekcie: www.iop.krakow.pl/karpaty Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 2 Spis treści Projekt „Natura 2000 w Karpatach” ..........................................................................................4 Strategie zarządzania – założenia ogólne ................................................................................6 Opis obszaru.......................................................................................................................................7 Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru................................................................. 7 Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000.......................................................................... 7 Cele ochrony obszaru Natura 2000 ...................................................................................... 7 Istniejące formy ochrony....................................................................................................... 8 Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego ......................................................... 8 Użytkowanie terenu .............................................................................................................. 8 Strategia ochrony gatunków zwierząt ......................................................................................9 Zestawienie gatunków zwierząt ........................................................................................... 9 Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt .......................................................... 9 Hierarchizacja celów ochrony gatunków zwierząt ........................................................... 10 Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji............................................. 11 Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt ........................... 12 Zakres monitoringu gatunków zwierząt* .......................................................................... 12 Waloryzacja obszaru Natura 2000 .......................................................................................... 12 Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań......................................................................................................................................... 12 Istniejące plany zarządzania dla obszaru............................................................................. 14 Analiza możliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT).............................................. 14 Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura 2000 .................................................. 14 Wyniki konsultacji społecznych............................................................................................... 15 Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 3 Projekt „Natura 2000 w Karpatach” Projekt PL0108 "Optymalizacja wykorzystania zasobów sieci Natura 2000 dla zrównoważonego rozwoju w Karpatach" otrzymał dofinansowanie ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Całkowity koszt projektu to 950 000 Euro. Projekt jest dofinansowany w 85% przez MF EOG, pozostałe 15% współfinansują Małopolski Konserwator Przyrody i Podkarpacki Konserwator Przyrody (5%) oraz Instytut Ochrony Przyrody PAN (10%). Projekt jest wdrażany w latach 2007-2011 przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, w ramach Centrum Natura 2000. Zasięg projektu obejmuje cały obszar znajdujący się w polskiej części regionu biogeograficznego alpejskiego sieci Natura 2000, obejmujące południową część trzech województw: małopolskiego, podkarpackiego i śląskiego. Powierzchnia tego obszaru wynosi ok. 10 tys. km2. Większość działań jest skoncentrowanych na terenie projektowanych obszarów Natura 2000. Cele projektu: • Zaangażowanie lokalnych społeczności i instytucji oraz środowiska naukowego do współtworzenia sieci Natura 2000 na rzecz racjonalnej ochrony przyrody w Karpatach. • Wypracowanie strategii zarządzania obszarami Natura 2000 oraz pilotażowe wdrożenie działań na rzecz aktywnej ochrony siedlisk przyrodniczych. • Stworzenie systemu przepływu i udostępniania informacji o obszarach Natura 2000. • Upowszechnienie wiedzy o zasobach przyrodniczych i kulturowych Karpat (programy edukacyjne, konkursy). • Określenie istniejących i potencjalnych konfliktów między rozwojem gospodarczym i ochroną przyrody oraz wskazanie sposobów ich rozwiązania. Formalna struktura działań projektu miała następujący kształt: 1. Strategie zarządzania, zintegrowany system informacji i analizy spójności. 1.1. Strategie zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000 w Karpatach. 1.2. Zintegrowany system informacji o sieci Natura 2000 w Karpatach. 1.3. Analizy spójności sieci Natura 2000 w polskich Karpatach. 2. Programy aktywnej ochrony. 2.1. Program ochrony dużych drapieżników. 2.2. Program aktywnej ochrony w Bieszczadzkim Parku Narodowym. 2.3. Program aktywnej ochrony torfowisk w Nadleśnictwie Nowy Targ. 2.4. Program aktywnej ochrony w Babiogórskim Parku Narodowym. 2.5. Program aktywnej ochrony w Gorczańskim Parku Narodowym. 3. Programy edukacyjne, promocja projektu i koordynacja. 3.1. Programy edukacyjne. 3.2. Promocja projektu. 3.3. Koordynacja. Jednym z kluczowych zadań projektu było wypracowanie strategii zarządzania dla 23 obszarów Natura 2000. Listę obszarów, dla których przygotowano takie opracowanie przedstawiono poniżej. Wszystkie strategie i załączniki zostały przekazane opinii Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 4 publicznej poprzez stronę internetową www.iop.krakow.pl/karpaty, poprzez która można również składać uwagi, postulaty i propozycje uzupełnień. Kod obszaru PLC120001 PLH120001 PLH120002 PLH120009 PLH120013 PLH120016 PLH120018 PLH120019 PLH120024 PLH120025 PLH120043 PLH120078 Nazwa obszaru woj. małopolskie PLH120094 Tatry Babia Góra Czarna Orawa Kostrza Pieniny Torfowiska Orawsko-Nowotarskie Ostoja Gorczańska Ostoja Popradzka Dolina Białki Małe Pieniny Luboń Wielki Uroczysko Łopień Ostoje Nietoperzy Powiatu Gorlickiego PLH120052 Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego PLC180001 PLH180011 PLH180013 PLH180014 Bieszczady Jasionka Góry Słonne Ostoja Jaśliska PLH240023 PLH240006 PLH240005 PLH240007 PLH240008 woj. śląskie Beskid Mały Beskid Żywiecki Beskid Śląski Kościół w Radziechowach Kościół w Górkach Wielkich (tylko dla enklawy Cerkiew w Łosiu i Kunkowej ) (tylko w granicach dawnego obszaru Opactwo Cystersów w Szczyrzycu ) woj. podkarpackie Rozmieszczenie obszarów Natura 2000 w Karpatach, dla których opracowano strategie zarządzania. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 5 Strategie zarządzania – założenia ogólne Sieć Natura 2000 składa się z dwóch typów obszarów: obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSOP) oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOOS). Zarówno OSOP, jak i SOOS wyznaczane są w naszym kraju w drodze rozporządzenia ministra właściwego do spraw środowiska. Pomimo, że sam proces legislacyjny dla tych dwóch typów obszarów Natura 2000 przebiega nieco innymi torami, to proces planowania ich ochrony ma podobne podstawy prawne. Podstawowymi dokumentami regulującymi szczegółowe zasady ochrony każdego z obszarów Natura 2000 są plany zadań ochronnych i plany ochrony obszarów Natura 2000. Różnica między tymi aktami prawnymi jest taka, że plany zadań ochronnych powinny być dokumentami operacyjnymi, ogólniejszymi, uchwalanymi na okres 10 lat. Natomiast dla niektórych obszarów (lub ich części, która jest określona w planach zadań ochronnych) powinny zostać przeprowadzone dokładniejsze analizy i na tej podstawie opracowane plany ochrony – bardziej szczegółowe dokumenty, obowiązujące przez 20 lat. Treść i sposób tworzenia planów ochrony i planów zadań ochronnych określają odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska: - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu ochrony dla obszaru Natura 2000 (Dz.U. 2010, nr 64, poz. 401) - rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie sporządzania projektu planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 ( Dz.U. 2010, nr 34, poz. 186). Realizacja projektu PL0108 miała między innymi na celu wspomóc procesy planowania w danym terenie. W związku z tym opracowano strategie zarządzania dla 23 Specjalnych Obszarów Ochrony Siedlisk utworzonych w Karpatach. Strategie te nie mają statusu formalnego dokumentu. Jednak dzięki temu, że były przygotowane w ścisłej współpracy z zarządzającymi terenem i w oparciu o dyskusje toczone w czasie licznych warsztatów, spotkań i konsultacji mają, w naszej opinii, bardzo istotne znaczenie. Prezentują bowiem w pełni niezależne zestawienie danych i analiz naukowych, a także opinie (często rozbieżne) uczestników spotkań. Wydaje się więc, że mogą stanowić doskonały punkt wyjścia do rozpoczęcia formalnego procesu tworzenia planów zadań ochronnych i planów ochrony dla tych obszarów. Liczymy również na to, że strategie pomogą zarządzającym terenu we właściwym ukierunkowaniu tymczasowych działań ochronnych, które powinny być prowadzone nawet przed uchwaleniem formalnych dokumentów planistycznych. Mogą być również wykorzystywane do innych analiz, w których bierze się pod uwagę aspekty związane z siecią Natura 2000, np. w strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko, planach zagospodarowania przestrzennego, programach ochrony środowiska, planach urządzania lasu, strategiach rozwoju gmin i powiatów. Wdrażanie sieci Natura 2000 w Polsce spowodowało również konieczność istotnej zmiany podejścia do planowania w obszarach chronionych. Dotychczas ochrona obszarowa polegała przede wszystkim na określeniu listy zakazów i nakazów odnoszących się np. do całej powierzchni rezerwatu przyrody, czy też parku narodowego. Natomiast w obszarach Natura 2000 przedmiotami ochrony są przede wszystkim wybrane siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt (i ich siedliska). W związku z tym, w ramach projektu „Natura 2000 w Karpatach” sporządzono również Strategie ochrony gatunku/siedliska w obszarze Natura 2000. Dla Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 6 każdego przedmiotu ochrony, we wszystkich obszarach Natura 2000 w regionie alpejskim (nie tylko w tych, dla których opracowano strategie zarządzania) opracowano kilkustronicową kartę informacyjną, zawierającą podstawowe informacje o danym przedmiocie ochrony i wskazania do monitoringu, ochrony oraz dalszych badań. Powstała w ten sposób baza danych zawierająca 472 karty informacyjne, w tym 220 kart dla siedlisk przyrodniczych, 34 dla gatunków roślin oraz 217 kart dla gatunków zwierząt. Całość zgromadzonych informacji została również opublikowana poprzez stronę internetową projektu. Opis obszaru Podstawy prawne, lokalizacja i granice obszaru Obszar Natura 2000 „Opactwo Cystersów w Szczyrzycu” PLH120023 położony jest w województwie małopolskim, na terenie gminy Jodłownik w miejscowości Szczyrzyc. Ostoja ta leży w Beskidzie Wyspowym, w dolinie rzeki Stradomki na pograniczu Beskidu Wyspowego (Ciecień) i Pogórza Wiśnickiego (Wzgórza Szczyrzyckie). Zajmuje powierzchnię 7,1 ha, obejmuje część opactwa oo. Cystersów, m.in. XVII-wieczny kościół zbudowany na planie krzyża, zabudowania klasztorne (w głównym zrębie z XVII w) oraz najbliższe otoczenie tych obiektów. Propozycja obszaru siedliskowego Opactwo Cystersów w Szczyrzycu, zgłoszona została do Komisji Europejskiej w 2006 roku, w 2008 roku została przez KE zatwierdzona jako Obszar o Znaczeniu dla Wspólnoty. W najbliższym czasie obszar ten wejdzie w skład jednej z enklaw Ostoi Nietoperzy Beskidu Wyspowego PLH120052. W obrębie tej enklawy oprócz ostoi w obecnym kształcie znajdzie się także stary kościół w Skrzydlnej oraz tereny żerowiskowe nietoperzy. Pod względem biogeograficznym obszar zaliczany jest do regionu alpejskiego. Przedmioty ochrony obszaru Natura 2000 W obrębie ostoi zidentyfikowano 3 gatunki nietoperzy z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej: 1303 podkowiec mały Rhinolophus hipposideros (stan ochrony FV), 1321 nocek orzęsiony Myotis emarginatus (stan ochrony FV), 1324 Nocek duży Myotis myotis (stan ochrony XX). Strychy kościoła i budynków klasztornych są miejscem bytowania dwóch bardzo licznych kolonii rozrodczych: podkowca małego (liczącej ok. 320 dorosłych osobników – druga, co do liczebności kolonia rozrodcza w Polsce) i nocka orzęsionego (liczącej ok. 300 dorosłych osobników – druga co do liczebności kolonia rozrodcza w Polsce). Liczebność kolonii nocka dużego nie przekracza kilku-kilkunastu osobników. Jest to najcenniejszy dla ochrony nietoperzy strych w Polsce. Cele ochrony obszaru Natura 2000 Zasadniczym celem ochrony jest zapewnienie optymalnych warunków bytowania dla kolonii rozrodczych nietoperzy na strychach obiektów zespołu klasztornego. Istotnym celem jest także ochrona zadrzewień i linearnych elementów krajobrazu (szpalerów i alei drzew) w obrębie ostoi i w jej sąsiedztwie wykorzystywanych przez nietoperze jako szlaki przelotu i miejsca żerowania. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 7 Istniejące formy ochrony Część budynków Opactwa OO Cystersów wpisana jest do Państwowego Rejestru Zabytków. Ogólna charakterystyka środowiska przyrodniczego Ostoja „Opactwo Cystersów w Szczyrzycu” obejmuje część zabudowań zespołu klasztornego i jego najbliższe otoczenie. Ostoja usytuowana jest w środku wsi u podnóża niewielkiego wzniesienia. W sąsiedztwie opactwa znajduje się park, liczne zadrzewienia i aleje starych drzew (głównie lipy, klony i dęby). W niewielkim oddaleniu od budynków opactwa przepływa rzeka Stradomka o brzegach porośniętych drzewami. Okoliczny teren charakteryzuje się urozmaiconą szatą roślinną. W dolinie Stradomki i na okolicznych wzgórzach rozciągają się pastwiska, pola uprawne, sady i ogrody. Wyższe partie wzgórz porastają lasy głównie bukowo-jodłowe i monokultury świerkowe. Od zachodu, nad miejscowością góruje zalesione pasmo Cietnia (Ciecienia) ze szczytami Ciecień (ok. 829 m n.p.m.), Księża Góra (649 m n.p.m.) i Grodzisko (618 m n.p.m.). Użytkowanie terenu W świątyni odbywają się regularne nabożeństwa, część budynków klasztornych jest siedzibą Zakonu Ojców Cystersów w Szczyrzycu. Nietoperze zasiedlają nieużytkowane strychy kościoła, i części budynków klasztornych. Właściciele, zarządzający i użytkownicy terenu Właścicielem obiektów w obrębie ostoi jest Opactwo OO. Cystersów. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 8 Strategia ochrony gatunków zwierząt Zestawienie gatunków zwierząt W granicach obszaru stwierdzono obecność: podkowca małego Rhinolophus hipposideros (1303), nocka orzęsionego Myotis emarginatus (1321) i nocka dużego Myotis myotis (1324). Tab. 1. Lista gatunków zwierząt z II Załącznika Dyrektywy Siedliskowej w enklawie „Opactwo Cystersów w Szczyrzycu”. Nazwa polska Nazwa łacińska gatunku Powierzchnia siedlisk Liczebność gatunku gatunku (ha) populacji Podkowiec mały Nocek orzęsiony Nocek duży SUMA Rhinopophus hipposideros Myotis emarginatus Myotis myotis Strychy opactwa Strychy opactwa Strychy opactwa Do 320 Do 300 Do 18 638 Ogólna ocena stanu i znaczenia gatunków zwierząt Strychy zespołu klasztornego są miejscem bytowania niezwykle cennych kolonii rozrodczych podkowca małego, nocka orzęsionego. Obecny jest tu także nocek duży, jego liczebność jest jednak znikoma. 1303 Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros Podkowiec mały jest małym nietoperzem jednym z dwóch przedstawicieli rodziny podkowcowatych w Polsce. Jest gatunkiem ciepłolubnym, osiadłym. Wiosną (IV, V) ciężarne samice gromadzą się na strychach budynków tworząc kolonie rozrodcze. Tu rodzą się młode, uczą się latać i polować. W Polsce większość kolonii rozrodczych formowana jest na strychach budynków sakralnych. Podkowce małe podobnie jak inne nietoperze są zwierzętami o aktywności nocnej. Są owadożerne, żerują w najbliższym sąsiedztwie kolonii rozrodczych w zadrzewieniach i zakrzewieniach, bardzo chętnie polują w lasach zwłaszcza bukowych, a także w roślinności przybrzeżnej. Zdobycz chwytają w locie. Od września kolonie stopniowo się rozpraszają. Zimę podkowce spędzają w jaskiniach. Okres hibernacji trwa od listopada do kwietnia. Zimowiska zlokalizowane są w niewielkim oddaleniu od kolonii rozrodczych. Część strychów budynków klasztornych jest miejscem bytowania kolonii rozrodczej podkowca małego. Kolonia ta liczy maksymalnie do 320 dorosłych osobników, jest drugą pod względem liczebności kolonią rozrodczą tego gatunku w Polsce i najliczniejszą w polskich Karpatach. Jako żerowiska nietoperze te wykorzystują prawdopodobnie obszar w promieniu do ok. 2 km od ostoi, wysoką aktywność żerowiskową obserwowano w obszarze usytuowanym między ostoją, a Cietniem jak i w obrębie lasów porastających stoki tego pasma. Aleje i szpalery drzew i krzewów wykorzystywane są przez ten gatunek jako trasy przelotu. 1321 nocek orzęsiony Myotis emarginatus Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 9 Nocek orzęsiony jest średniej wielkości nietoperzem. Podobnie jak podkowiec mały jest gatunkiem ciepłolubnym, osiadłym. Wiosną na strychach budynków (bardzo często są to strychu budynków sakralnych) ciężarne samice tworzą kolonie rozrodcze. Tu rodzą młode i przebywają z nimi aż do uzyskania przez młode osobniki samodzielności. Nocki orzęsione żerują w sąsiedztwie kolonii rozrodczych w zadrzewieniach i zakrzewieniach, bardzo chętnie polują w lasach a także nad pastwiskami. Zdobycz chwytają w locie. Od sierpnia kolonie stopniowo się rozpraszają. Zimę nocki orzęsione spędzają w jaskiniach najczęściej schowane głęboko w szczelinach. Okres hibernacji trwa od listopada do kwietnia. Zimowiska zlokalizowane są niewielkim oddaleniu od kolonii rozrodczych. Na strychach budynków Opactwa OO. Cystersów znajduje się kolonia rozrodcza nocka orzęsionego. Liczy ona do ok. 300 dorosłych osobników. Jest to najliczniejsza kolonia rozrodcza tego gatunku w Karpatach i druga pod względem liczebności w Polsce. Jako żerowiska nietoperze te wykorzystują obszar w promieniu do kilku, kilkunastu kilometrów od ostoi, najchętniej polują w lasach. Bardzo wysoką aktywność żerowiskową obserwowano także nad rzeką Stradomką i nad pastwiskami. Ostoja jest miejscem bytowania dwóch bardzo licznych kolonii rozrodczych nietoperzy, biorąc pod uwagę walory przyrodnicze jest to obecnie najcenniejszy dla ochrony nietoperzy strych w Polsce. Dzięki podjęciu czynnych działań i przychylności gospodarzy obiektów strychy obiektów przystosowane są do obecności nietoperzy i zapewniają im optymalne warunki bytowe: strychy są nieużytkowane, cała ich kubatura jest dostępna dla nietoperzy, wloty na strychy są drożne i wyraźnie oznakowane. Wejście na strychy są zabezpieczone i niedostępne dla osób trzecich. Wokół obiektów jest bardzo bogata sieć linearnych ciągów roślinności drzewiastej umożliwiającej przemieszczanie nietoperzy we wszystkich kierunkach. Dzięki zapewnieniu dogodnych warunków bytowych liczebność kolonii rozrodczych nietoperzy sukcesywnie rośnie. Tab. 2. Ocena stanu ochrony gatunków zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej w obszarze „Opactwo Cystersów w Szczyrzycu” Nazwa Nazwa polska łacińska gatunku gatunku Podkowiec Rhinolophus mały hipposideros Nocek Myotis orzęsiony emarginatus Nocek Myotis duży myotis SUMA Siedlisko FV Populacja Perspektywy ochrony Ocena ogólna FV FV FV FV FV FV FV FV FV XX FV FV FV FV FV Ocena ogólna (%) FV U1 U2 100 100 100 FV Hierarchizacja celów ochrony gatunków zwierząt Cele ochrony i zalecenia ochronne w przypadku nocka orzęsionego i podkowca małego są zbieżne. Brak jest więc potencjalnych konfliktów. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 10 XX Zagrożenia dla gatunków zwierząt i sposoby ich eliminacji Nazwa polska gatunku Nazwa łacińska gatunku Zagrożenie Wpływ na przedmiot ochrony Sposób eliminacji lub ograniczenia zagrożenia Prace remontowe obejmujące strych obiektów mieszczących kolonie rozrodcze Eliminacja kolonii rozrodczych, utrudnienie lub uniemożliwienie zasiedlenia strychów Konserwacja więźby dachowej, drewnianych elementów dachu Eliminacja kolonii rozrodczych lub ograniczenie ich liczebności Zanieczyszczenie światłem Odstraszanie nietoperzy, utrudnienie wylotu ze strychu i dolotu do schronienia, zwiększenie presji ze strony drapieżników Eliminacja kolonii rozrodczej, uniemożliwienie lub utrudnienie zasiedlenia strychów Pogorszenie warunków bytowych kolonii Prace remontowe należy prowadzić poza okresem bytności nietoperzy (listopad-marzec). Prace prowadzić pod nadzorem specjalisty chiropterologa Konserwacji należy dokonać środkami nietoksycznymi dla ssaków poza okresem bytności nietoperzy Ograniczenie oświetlenia tak by nie obejmowało ono miejsc wlotu i wylotu nietoperzy ze strychów obiektów i tras przelotu Uszczelnienie strychów Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros Nocek orzęsiony Myotis emarginatus Nocek duży Myotis myotis Montaż przekaźników telefonii komórkowej Usuwanie zadrzewień i zakrzewień wokół budynków, linearnych ciągów roślinności drzewiastej Ogławianie drzew, nieprawidłowo przeprowadzone cięcia pielęgnacyjne drzew w obrębie ostoi Kurczenie się dogodnych terenów żerowania Stosowanie niedozwolonych środków ochrony roślin Utrzymanie drożności wlotów/wylotów na strychy świątyń i ich oznakowanie. Nieinstalowanie Utrudnienie wylotu ze strychów dolotu do miejsc żerowania i innych schronień i powrotu do schronień Zachowanie zadrzewień i zakrzewień. W razie konieczności usunięcia drzew przeprowadzić nasadzenia kompensacyjne. Utrudnienie wylotu ze strychów dolotu do miejsc żerowania i innych schronień i powrotu do schronień Cięcia pielęgnacyjne drzew należy prowadzić zgodnie z zasadami sztuki ogrodniczej. Pogorszenie kondycji nietoperzy, spadek liczebności kolonii rozrodczych Pogorszenie kondycji nietoperzy, pogorszenie jakości żerowisk Zachowanie zadrzewień i zakrzewień, powierzchni i jakości terenów leśnych. W ochronie roślin stosowanie środków ochrony roślin o krótkim okresie prewencji dopuszczonych do obrotu i stosowania Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 11 * W związku z tym, że większość zagrożeń odnoszących się do podkowca małego dotyczy także nocka orzęsionego i nocka dużego zagrożenia przedstawiono wspólnie dla tych gatunków. Warunki utrzymania lub poprawy stanu ochrony gatunków zwierząt Gatunek Stan ochrony Cel ochrony Podkowiec mały FV, prowadzono szereg działań ochronnych, m.in. dzięki staraniom PTPP „pro Natura” udrożniono i oznakowano wloty na strychy świątyń, umieszczono tablice informacyjne. Utrzymanie obecnych liczebnego kolonii rozrodczych i stanu siedlisk gatunków. Nocek orzęsiony Nocek duży Warunki utrzymania/odtworzenia FV Aby zapobiec pojawieniu się zagrożeń, należy regularnie monitorować liczebność kolonii rozrodczych, stan schronień i siedlisk, na bieżąco konsultować optymalne z punktu widzenia ochrony nietoperzy sposoby rozwiązania pojawiających się problemów. Zakres monitoringu gatunków zwierząt* Gatunek Wskaźniki stanu populacji Rhinolophus hipposideros Myotis emarginatus Myotis myotis Liczebność Struktura wiekowa Wskaźniki stanu siedliska Powierzchnia schronienia dostępna (dogodna) dla nietoperzy Zabezpieczenia przed niepokojeniem nietoperzy Dostępność wylotów i wlotów dla nietoperzy Stan zadrzewień i linearnych ciągów roślinności drzewiastej wokół obiektów *Monitoring stanu populacji nietoperzy i siedliska powinien być prowadzony wyłącznie przez doświadczonego specjalistę chiropterologa posiadającego stosowne zezwolenia (m.in. Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska i Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska). Najlepiej by były to osoby, które dobrze znają obiekty i od lat prowadzą w tych obiektach badania. Waloryzacja obszaru Natura 2000 W obrębie ostoi stwierdzono obecność dwóch dużych koloni rozrodczych podkowca małego i nocka orzęsionego. Są to największe kolonie rozrodcze tych gatunków w Karpatach Polskich i jedna z największych w Polsce. Jest to jedna z kilku ostoi odgrywających kluczową rolę w ochronie podkowca małego i nocka orzęsionego w Polsce. Analiza problemów związanych z ochroną obszaru Natura 2000 i propozycje rozwiązań Osiągnięciu celów ochrony służyć będzie przede wszystkim ochrona miejsca formowania kolonii rozrodczych nietoperzy i zapewnienie im optymalnych warunków bytowych. Największymi potencjalnymi zagrożeniem dla przedmiotu ochrony mogą być: Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 12 - niewłaściwie i w niewłaściwym terminie (kwiecień-październik) przeprowadzone remonty strychów będących miejscem formowania kolonii rozrodczych, - likwidacja lub niedrożność wlotów dla nietoperzy na strychy obiektów, - zanieczyszczenie światłem (nocna iluminacja obejmująca miejsca wlotu i wylotu nietoperzy ze schronień i trasy przelotu), - montaż nadajników i przekaźników telefonii komórkowej, - impregnacja drewnianych elementów dachu środkami toksycznymi dla ssaków, - ograniczenie i defragmentacja liniowych ciągów roślinności drzewiastej (szpalerów i alej drzew w obrębie ostoi i jej sąsiedztwie), - nieprawidłowo przeprowadzone cięcia pielęgnacyjne drzew (ogławianie) usytuowanych w najbliższym sąsiedztwie świątyń, - znaczne uszczuplenie terenów żerowiskowych (duże wylesienia - poza obszarem), - stosowanie środków ochrony roślin o długim okresie prewencji lub niedopuszczonych do obrotu i stosowania (poza obszarem). Ze względu na dobry stan techniczny obiektów mieszczących kolonie rozrodcze, przystosowanie strychów obiektów do obecności nietoperzy, dużą kubaturę strychów, obecność dużej powierzchni optymalnych żerowisk oraz dotychczasowe stosowanie się do zaleceń ochronnych przez gospodarzy obiektów, żaden spośród wymienionych wyżej punktów nie stanowi aktualnego zagrożenia dla obszaru „Opactwo Cystersów w Szczyrzycu”. Aby zapobiec pojawieniu się zagrożeń w przyszłości, należy regularnie corocznie monitorować liczebność kolonii rozrodczej, stan schronienia i siedlisk, na bieżąco konsultować optymalne z punktu widzenia ochrony nietoperzy sposoby rozwiązania ewentualnych problemów. W przypadku tej ostoi prowadzenie corocznego monitoringu liczebności kolonii rozrodczych i stanu ich siedlisk jest szczególnie ważne biorąc pod uwagę fakt, że jest to ostoja odgrywająca kluczową rolę w ochronie podkowca małego i nocka orzęsionego nie tylko w wymiarze lokalnym ale także w skali kraju. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 13 Istniejące plany zarządzania dla obszaru Nazwa planu Czas obowiązywania Zapisy planu mogące mieć wpływ na ochronę obszaru Natura 2000 Zgodność planu z celami ochrony obszaru Krajowy Plan Zarządzania Gatunkiem PODKOWIEC MAŁY (R. Szkudlarek) Od 2007 Sposób ochrony gatunku nietoperza w Karpatach Zgodny Analiza możliwości skutecznej ochrony obszaru (SWOT) Mocne strony Strength Słabe strony Weakness Otwartość na współpracę i zgoda na działania Brak rekompensat ponoszonych strat (stosowanie się ochronne ze strony gospodarzy obiektów. do pewnych zaleceń może powodować wymierne Optymalne warunki bytowe dla kolonii rozrodczych straty). na strychach obiektów (strychy niewykorzystywane przez człowieka; drożne, dobrze oznakowane wloty; cała kubatura strychów i wieży dostępna dla nietoperzy; brak dostępu osób trzecich). Sukcesywny wzrost liczebności kolonii rozrodczych. Dobry stan zadrzewień i gęsta sieć linearnych ciągów roślinności drzewiastej wokół obiektów. Duża powierzchnia i jakość żerowisk (poza obszarem). Obecność zimowisk w najbliższym sąsiedztwie ostoi (poza obszarem). Szanse Oportunities Wykorzystanie Natury 2000 do promocji znaczenia turystycznego obszaru i pozyskania funduszy na czynną ochronę nietoperzy i remonty obiektów sakralnych. Zagrożenia Threats Potencjalnie najpoważniejszym zagrożeniem mogą być przeprowadzenie remontu obiektów w nieodpowiednim okresie, niedrożność wlotów, kurczenie się terenów zadrzewionych i linearnych ciągów roślinności drzewiastej (poza obszarem), zanieczyszczenie światłem. Brak środków finansowych i jasnych mechanizmów finansowania obszarów Natura 2000. Rekomendacje do zarządzania obszarem Natura 2000 Zarządzanie obszarem „Opactwo Cystersów w Szczyrzycu” powinno być prowadzone w ścisłej współpracy z gospodarzem obiektów, gospodarzem terenu – lokalnym samorządem, Nadleśnictwem Limanowa, jak również z ekspertami z zakresu Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 14 chiropterologii oraz służbami ochrony przyrody, a także PTPP „pro Natura” sprawującym opiekę nad koloniami i podejmującym szereg czynnych działań w zakresie ich ochrony (oznakowanie i udrożnienie wlotów na strychy obiektów, montaż tablic informacyjnych, okresowe sprzątanie, itp.). Wyniki konsultacji społecznych Spotkania i konsultacje prowadzone były zarówno z przedstawicielami władz samorządowych jak i z gospodarzami obiektów zespołu klasztornego. Zalecenia, sugestie dotyczące działań w zakresie ochrony kolonii rozrodczych przedstawiane były i konsultowane z gospodarzami obiektów na bieżąco w trakcie prowadzenia prac monitoringowych czy konserwatorskich. Stosowanie się do większości z nich nie budziło sprzeciwu. Dzięki zgodzie podjęto szereg czynnych działań w celu poprawy warunków bytowych nietoperzy: udrożniono i oznakowano wloty na strychy obiektów, umieszczono tablice informacyjne, wyrażono zgodę na prowadzenie regularnego monitoringu liczebności kolonii rozrodczych i stanu ich siedlisk. W trakcie spotkania z przedstawicielami władz samorządowych przedyskutowano kilka najważniejszych problemów na styku gospodarki rolnej, potrzeb urbanizacyjnych i ochrony nietoperzy. W trakcie spotkania poruszono następujące kwestie, które można uznać za kluczowe dla funkcjonowania ostoi „Opactwo Cystersów w Szczyrzycu” sieci Natura 2000 w tym regionie: a) stosowanie środków ochrony roślin w obszarach sąsiadujących z ostoją, b) utrzymanie stanu zadrzewień w najbliższym otoczeniu opactwa, c) potrzeby urbanizacyjne, a ochrona tras przelotu i miejsc żerowania. d) informacja i edukacja. Ad.a. Gmina Jodłownik to ważny ośrodek sadowniczy w regionie, jedną z często podnoszonych przez przedstawicieli społeczności lokalnych była obawa, że w obrębie „nietoperzowych” obszarów Natura 2000 i obszarach sąsiednich będą wprowadzane ograniczenia lub zakazy stosowania środków ochrony roślin. Przedstawiciele środowiska chiropterologicznego prowadzącego regularne badania w tym terenie stoją na stanowisku, że obecne prawne uregulowania dotyczące stosowania tych środków są na tyle rygorystyczne i szkodliwość środków ochrony roślin dopuszczonych do obrotu i stosowania jest na tyle niska (bardzo krótki okres prewalencji), że nie ma potrzeby wprowadzania takich ograniczeń. Ad. b, c. Kluczowe dla zapewnienia swobodnego wlotu i wylotu nietoperzy ze schronień i komunikacji między koloniami rozrodczymi, a miejscami żerowania jest utrzymanie obecnego stanu zadrzewień wokół obiektów i sieci linearnych ciągów roślinności drzewiastej wokół ostoi. W trakcie zabudowy, regulacji koryta rzek i strumieni, itp. może dojść do fragmentacji tych ciągów. Ważnym zaleceniem, który należy uwzględniać w planach zagospodarowania przestrzennego jest więc utrzymanie tych linearnych elementów krajobrazu, a w razie konieczności usunięcia drzew należałoby przeprowadzić nasadzenia kompensacyjne. Spełnienie tego zalecenia nie powinno nastręczać większych problemów ponieważ inwestycje i zabudowa planowana jest obszarach pozbawionych drzew, ciągów roślinności. Ad. d. Większość obaw wyrażanych przez przedstawicieli lokalnych społeczności wynika z braku lub niepełnej informacji o zasadach funkcjonowania sieci Natura 2000, jaka dociera do gospodarstw domowych. W trakcie planowanych prac nad planami zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 bardzo istotnym elementem powinien być rzetelny program informacji skierowany nie tylko dla przedstawicieli lokalnego samorządu ale także dla właścicieli okolicznych gospodarstw rolnych i całej Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 15 społeczności lokalnej. Program ten powinien precyjnie określać zasady „gospodarowania” w ostoi. Jednym z postulatów zgłoszonych jest potrzeba wspierania finansowego. Tworzenie obszarów Natura 2000 powinno iść w parze z przeznaczeniem dodatkowych środków finansowych, ułatwień, rekompensat dla wsparcia lokalnych inwestycji proekologicznych w obszarach Natura 2000 (np. dofinansowanie kanalizacji, itp.). Należałoby opracować dodatkowe programy wsparcia dla tego typu obszarów. Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego (Islandia, Liechtenstein, Norwegia) 16
