czytaj PDF - Endokrynologia Pediatryczna

Przybysz M. i inni: Ocena częstości występowania zespołu metabolicznego u dzieci z otyłością prostą
Vol. 8/2009 Nr 2(27)
Endokrynologia Pediatryczna
Pediatric Endocrinology
Ocena częstości występowania zespołu metabolicznego u dzieci z otyłością prostą
The Prevalence of Metabolic Syndrome in Children with Oobesity
Małgorzata Przybysz, Dominika Rymaszewska-Syryca, Maria Nastaj, Marta Milchert, Anita Horodnicka-Józwa,
Elżbieta Petriczko, Mieczysław Walczak
Klinika Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii, Chorób Metabolicznych i Kardiologii Wieku Rozwojowego Pomorskiej Akademii Medycznej, Szczecin
Adres do korespondencji:
Anita Horodnicka-Józwa, ul. Unii Lubelskiej 1, 71-252 Szczecin
Słowa kluczowe: zespół metaboliczny, otyłość, dzieci
Key words: metabolic syndrome, obesity, children
STRESZCZENIE/ABSTRACT
Wstęp. W ostatnich latach istotnym problemem stał się gwałtowny wzrost występowania otyłości wśród dzieci i młodzieży, co pociąga za sobą wzrost częstości rozpoznawania zespołu metabolicznego oraz wzrost ryzyka wystąpienia
cukrzycy typu 2 i chorób układu sercowo-naczyniowego w przyszłości. Celem pracy była ocena częstości występowania zespołu metabolicznego wśród dzieci z otyłością oraz analiza zależności pomiędzy występującymi u nich zaburzeniami metabolicznymi. Materiały i metody. Dokonano analizy retrospektywnej na podstawie historii chorób
106 dzieci w wieku 3–18 lat hospitalizowanych z powodu otyłości w Klinice Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii, Chorób Metabolicznych i Kardiologii Wieku Rozwojowego PAM w latach 2006–2007. Wzięto pod uwagę masę
ciała, masę urodzeniową, wartości ciśnienia tętniczego oraz wyniki wykonywanych rutynowo badań laboratoryjnych,
takich jak: stężenie cholesterolu całkowitego, LDL, HDL, trójglicerydów, glukozy na czczo i insuliny na czczo. Obliczono wartość współczynnika insulinooporności HOMA. Wyniki. W badanej grupie zespół metaboliczny według
kryteriów IDF 2007 rozpoznano u sześciorga dzieci (5,7%). Zanotowano tendencję do obniżonego stężenia HDL
wśród osób z insulinoopornością. Wykazano istotnie częstsze (p < 0,04) występowanie podwyższonego stężenia cholesterolu całkowitego u dzieci z masą urodzeniową poniżej 2,5 kg. Wnioski. 1. Częstość występowania zespołu metabolicznego w badanej grupie wynosi 5,7%. 2. Niska masa urodzeniowa wydaje się mieć związek z występowaniem
podwyższonego stężenia cholesterolu całkowitego w późniejszym wieku. Endokrynol. Ped. 8/2009;2(27):45-54.
Introduction. In past few years the rapid increase of prevalence of obesity in children has become a significant problem
what is connected with the increase of the number of diagnosed metabolic syndrome, type 2 diabetes, cardiovascular
diseases in adulthood. The aim of the study was the assessment of the prevalence of metabolic syndrome in obese
children and identification the relationship between metabolic disorders. Material and methods. The retrospective
analysis of case records was done. Study participants included 106 children, 3–18 years of age, admitted to the Clinic
in 2006-2007. Moreover, parameters such as: weight, birth weight, blood pressure levels, routinely made blood tests:
total cholesterol, LDL, HDL, triglycerides, fasting glucose and insulin levels have been taken into consideration.
45
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 8/2009;2(27):45-54
The insulin resistance was counted using HOMA-IR index. Results. In the study group according to IDF 2007 criteria
metabolic syndrome was diagnosed in 6 children (5.7%). We observed also lower HDL level among children with
insulin resistance. In the group of children with birth weight lower than 2.5 kg the level of total cholesterol was
remarkably increased. Conclusions. 1. The prevalence of metabolic syndrome in the study group reached 5.7%.
2. The increased level of the total cholesterol in childhood seems to be connected with the low birth weight. Pediatr.
Endocrinol. 8/2009;2(27):45-54.
Wstęp
W piśmiennictwie pojawia się coraz więcej doniesień o ogólnoświatowej epidemii otyłości. Alarmujące są statystyki dotyczące problemu otyłości w populacji wieku rozwojowego. Według raportu WHO
z 2004 roku 22 mln dzieci poniżej 5 r.ż. jest otyłych
oraz około 10% pomiędzy 5 a 17 r.ż. ma nadwagę lub
otyłość [1]. Nadmierną masę ciała uważa się za punkt
wyjścia do dalszych zaburzeń metabolicznych, pod
postacią m.in. insulinooporności, hiperinsulinemii,
upośledzenia tolerancji glukozy, nieprawidłowej glikemii na czczo lub jawnej cukrzycy, zaburzeń lipidowych czy też wzrostu ciśnienia tętniczego. Współwystępowanie zaburzeń gospodarki węglowodanowej,
lipidowej i nadciśnienia tętniczego, u których podłoża leży otyłość i insulinooporność, zostało określone mianem zespołu metabolicznego i opisane m.in.
przez Reavena w roku 1988 [2]. Obecnie zespół
metaboliczny występujący u dzieci i młodzieży to narastający problem pediatrii i diabetologii wieku rozwojowego, o czym świadczy m.in. liczba prac opublikowanych na ten temat w ostatnich latach [3].
Dotychczas przedstawiono szereg kryteriów
rozpoznawania zespołu metabolicznego dla dorosłych, dostosowanych do populacji dziecięcej (m.in.
Cook, de Ferranti, Weiss). Nadal jednak brak jednolitych kryteriów pozwalających na porównanie wyników badań oraz przejrzystą ocenę sytuacji zdrowotnej wieku rozwojowego [4]. W 2007 roku IDF
(International Diabetes Federation) zaproponowało ujednoliconą definicję zespołu metabolicznego
u dzieci i młodzieży, opartą na objawach klinicznych [5]. Ze względu na bezpośredni związek pomiędzy występowaniem zespołu metabolicznego
a wyraźnym wzrostem ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego istotne wydaje się wczesne
rozpoznawanie i leczenie zespołu metabolicznego,
a przede wszystkim jego profilaktyka.
Cel pracy
Celem pracy była ocena częstości występowania
zespołu metabolicznego u dzieci z otyłością prostą
46
oraz analiza zależności pomiędzy zaburzeniami metabolicznymi występującymi w badanej populacji.
Materiały i metody
Grupę badaną stanowiło 106 dzieci (69 dziewcząt i 37 chłopców) w wieku 6–18 lat z rozpoznaną otyłością prostą hospitalizowanych w Klinice
Pediatrii, Endokrynologii, Diabetologii, Chorób
Metabolicznych i Kardiologii Wieku Rozwojowego Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie
w latach 2006–2007.
Wyodrębniono trzy grupy wiekowe: od 6 do 9
roku życia (14 dzieci – 13%), od 10 do 16 roku życia
(71 dzieci – 67%), powyżej 16 roku życia (21 dzieci
– 20%). Dokonano retrospektywnej analizy danych
z dokumentacji medycznej – masy ciała, masy urodzeniowej, wartości ciśnienia tętniczego oraz wyników rutynowo wykonywanych badań laboratoryjnych, takich jak: stężenie cholesterolu całkowitego,
LDL, HDL, trójglicerydów, glukozy na czczo i insuliny na czczo. Obliczono też wartość wskaźnika insulinooporności HOMA-IR wg wzoru: glukoza na
czczo w mmol/l x insulina na czczo w mE/L /22,5.
Ponadto wyodrębniono trzy podgrupy pod względem urodzeniowej masy ciała: dzieci z urodzeniową masą ciała < 2,5 kg (8 dzieci – 9,5%), dzieci
z urodzeniową masą ciała od 2,5 kg do 4 kg (67 dzieci – 80%), dzieci z urodzeniową masą ciała > 4,0 kg
(9 dzieci – 10,5%).
Ocena częstości występowania
z e s p o ł u m e t a b o l i c z n e g o. Zespół metaboliczny u dzieci rozpoznawano na podstawie kryteriów IDF 2007 (tab. I). Do rozpoznania zespołu metabolicznego niezbędne jest spełnienie kryterium
otyłości oraz minimum dwóch spośród pozostałych
zaburzeń metabolicznych.
Ze względu na brak pełnych danych w analizowanej dokumentacji lekarskiej dotyczących obwodów pasa oraz ograniczonej dostępności populacyjnych normogramów obwodu talii do rozpoznania
otyłości wykorzystano siatki centylowe, za punkt
odcięcia uznając wartości ≥ 97 centyla.
Przybysz M. i inni: Ocena częstości występowania zespołu metabolicznego u dzieci z otyłością prostą
Tabela I. Kryteria rozpoznawania zespołu metabolicznego u dzieci na podstawie kryteriów IDF 2007
Table I. Diagnostic criteria of the metabolic syndrome according to IDF 2007
Grupy
wiekowe
(lata)
Otyłość
(obwód pasa)
TG
mg/dl
6–9
≥ 90. centyla
Nie należy rozpoznawać zespołu metabolicznego. W przypadku
dodatniego wywiadu rodzinnego kontynuacja oceny ww. parametrów.
10–16
≥ 90. centyla
Lub wartość dla dorosłych
≥ 150
> 16
Należy zastosować kryteria rozpoznania dla dorosłych wg IDF 2005.
M e t o d y a n a l i z y s t a t y s t y c z n e j.
Analizy statystycznej dokonano w programie
STATISTICA.PL. Obliczono częstość występowania zespołu metabolicznego w badanej grupie. Ponadto dokonano analizy zależności występowania
poszczególnych zaburzeń metabolicznych od wieku, płci, masy ciała, masy urodzeniowej, a także
poszukiwano związku pomiędzy wartością wskaźnika insulinooporności HOMA-IR a zaburzeniami lipidowymi i wartościami ciśnienia tętniczego.
Zmienne jakościowe scharakteryzowano podając
liczebność i częstość wystąpienia poszczególnych
kategorii. Porównania częstości występowania poszczególnych kategorii badanych zmiennych niezależnych dokonano stosując test Chi2 z poprawką
Yatesa. Jako istotne przyjęto różnice częstości występowania danej cechy p ≤ 0,05.
Wyniki
Zespół metaboliczny wg kryteriów IDF 2007 rozpoznano u sześciorga dzieci (5,7%). Przeanalizowano występowanie zależności pomiędzy wiekiem
i płcią badanych a masą ciała, masą urodzeniową,
wartościami ciśnienia tętniczego, zaburzeniami gospodarki lipidowej, stężeniem insuliny na czczo oraz
wartością współczynnika insulinooporności HOMAIR. W tym obszarze nie uzyskano istotnych statystycznie różnic. Wyniki przedstawiają odpowiednio
tabele II i III.
Analizując zależność stężenia cholesterolu całkowitego, HDL, LDL, trójglicerydów oraz ciśnienia tętniczego od masy ciała (tab. IV) nie wykazano
różnic istotnych statystycznie.
Badając zależność między współczynnikiem
HOMA, będącym wykładnikiem insulinooporności
a stężeniem cholesterolu całkowitego, HDL, LDL,
TG oraz ciśnieniem tętniczym (tab. V) daje się zauważyć tendencję (p > 0,09) do obniżonego stężenia
HDL
mg/dl
< 40
RR
mmHg
≥ 130/
≥ 85
Glikemia
na czczo lub
DM typu 2
≥ 100 lub jawna
cukrzyca typu 2
HDL u dzieci z insulinoopornością. Można także
zaobserwować częściej występujący podwyższony poziom LDL oraz trójglicerydów u dzieci z podwyższonym współczynnikiem HOMA (tab. V).
Porównano wyodrębnione podgrupy w zależności
od masy urodzeniowej w aspekcie częstości występowania zaburzeń gospodarki lipidowej, wartości ciśnienia tętniczego, stężenia insuliny na czczo oraz wartości współczynnika HOMA-IR (tab. VI, VII i VIII).
Wykazano statystycznie istotną różnicę (p < 0,04) pomiędzy stężeniem cholesterolu całkowitego u dzieci z niską i prawidłową masą urodzeniową (tab. VI).
U dzieci z masą urodzeniową poniżej 2,5 kg statystycznie istotnie częściej występuje podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego w późniejszym wieku.
Dyskusja
Zagadnienie zespołu metabolicznego wydaje się
coraz częściej poruszanym tematem w światowym
piśmiennictwie. Częstość jego występowania wzrasta wraz z częstością występowania otyłości. Szacuje
się, że milion nastolatków w Stanach Zjednoczonych
spełnia kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego, tym samym znajdując się w grupie osób zagrożonych jego powikłaniami [6]. Ze względu na rozmiar
problemu, zespołu tego u dzieci nie należy uważać
jedynie za pewną grupę odchyleń w badaniach, która
potencjalnie może wpływać na zdrowie, ale za niepokojący sygnał świadczący o ogólnej kondycji
organizmu młodego człowieka [7].
Fundamentalną składową zespołu metabolicznego jest otyłość brzuszna. Komórki tłuszczowe to
metabolicznie aktywne narządy dokrewne, które
produkując adipokiny, takie jak m.in.: IL-6, TNF-α,
leptyna, angiotensynogen, PAI-1, generują rozwój
objawów zespołu metabolicznego – nadciśnienia
tętniczego, aterogennej dyslipidemii oraz nasilają
aktywność prozakrzepową [8]. Obwód talii jest
47
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 8/2009;2(27):45-54
Tabela II. Związek między wiekiem a stężeniem cholesterolu całkowitego, HDL, LDL, trójglicerydów, współczynnikiem
HOMA, masą ciała, ciśnieniem tętniczym, stężeniem insuliny na czczo oraz masą urodzeniową
Table II. Correlation between age and total cholesterol level, HDL, LDL, triglycerides, HOMA-IR index, weight, blood
pressure, fasting insulin level and birth weight
< 10 r.ż.
10–16 r.ż.
> 16 r.ż
11 (79%)
56 (79%)
18 (86%)
Cholesterol > norma
3 (21%)
15 (21%)
3 (14%)
HDL norma
9 (64%)
57 (80%)
17 (81%)
HDL < norma
5 (36%)
14 (20%)
4 (19%)
10 (71%)
42 (59%)
14 (67%)
4 (29%)
29 (41%)
7 (33%)
12 (86%)
58 (82%)
21 (100%)
TG > norma
2 (14%)
13 (18%)
0 (0%)
HOMA norma
8 (62%)
25 (37%)
7 (33%)
HOMA < norma
5 (38%)
43 (63%)
14 (67%)
12 (86%)
66 (93%)
17 (81%)
m.c. 90c–97c (nadwaga)
2 (14%)
5 (7%)
4 (19%)
RR podwyższone
0 (0%)
10 (14%)
3 (14%)
RR w normie
14 (100%)
61 (86%)
18 (86%)
Insulina norma
11 (86%)
55 (78%)
18 (78%)
Insulina > norma
2 (14%)
15 (22%)
5 (22%)
Masa urodz. < 2,5 kg
2 (14%)
4 (7%)
1 (6%)
11 (79%)
45 (82%)
13 (81%)
1 (7%)
6 (11%)
2 (13%)
Cholesterol norma
LDL norma
LDL > norma
TG norma
m.c. > 97c (otyłość)
2,5–4,0 kg
> 4,0 kg
predyktorem insulinooporności, stężenia lipidów
i ciśnienia tętniczego [9, 10], funkcji naczyń krwionośnych oraz pozostaje w związku z markerami
zapalenia [1]. Podwyższony poziom cytokin prozapalnych stymuluje progresję miażdżycy, a białko
C-reaktywne (CRP) jest jednym z najczulszych markerów tego zjawiska. W piśmiennictwie można znaleźć potwierdzenia istnienia zależności między CRP
a otłuszczeniem, stężeniem insuliny na czczo, dyslipidemią oraz ciśnieniem tętniczym u dzieci w wieku
przedpokwitaniowym [11]. Podobnie insulinoooporność będąca składową zespołu metabolicznego odzwierciedla stopień narażenia na choroby sercowo-naczyniowe u dzieci [1]. W badaniu Bogalusa Heart
Study stwierdzono istotny związek pomiędzy przewlekłą hiperinsulinemią na czczo a rozwojem ryzyka
48
sercowo-naczyniowego u dzieci i młodzieży w ciągu 8 lat obserwacji [12]. Ponad 60% dzieci z wieloma czynnikami ryzyka rozwoju miażdżycy pozostaje
w grupie wysokiego ryzyka jako młodzi dorośli [13].
Do innych schorzeń ściśle patogenetycznie związanych z zespołem metabolicznym wieku rozwojowego
zalicza się m.in. niealkoholową chorobę stłuszczeniową wątroby oraz hiperandrogenizm [1].
Częstość występowania zespołu metabolicznego
w różnych krajach, posługując się różnymi kryteriami, jest wyraźnie zależna od częstości występowania otyłości [14]. Według kryteriów ATP III
częstość zespołu metabolicznego wśród amerykańskich nastolatków wynosi 9,2% [15]. W Europie np.
na Węgrzech częstość ta wynosi 8,9% otyłych dzieci w wieku 8–18 lat, w Finlandii 4% dzieci w wieku
Przybysz M. i inni: Ocena częstości występowania zespołu metabolicznego u dzieci z otyłością prostą
Tabela III. Związek między płcią a stężeniem cholesterolu całkowitego, HDL, LDL, trójglicerydów, współczynnikiem HOMA,
masą ciała, ciśnieniem tętniczym, stężeniem insuliny na czczo oraz masą urodzeniową
Table III. Correlation between gender and total cholesterol level, HDL, LDL, triglycerides, HOMA-IR index, weight, blood
pressure, fasting insulin level and birth weight
Dziewczęta [n = 69]
Chłopcy [n = 37]
p
Cholesterol norma
58 (84%)
29 (78%)
p > 0,46
Cholesterol > norma
11 (16%)
8 (22%)
HDL norma
55 (80%)
29 (78%)
HDL < norma
14 (20%)
8 (22%)
LDL norma
40 (58%)
23 (62%)
LDL > norma
29 (42%)
14 (38%)
TG norma
58 (84%)
32 (86%)
TG > norma
11 (16%)
5 (14%)
HOMA norma
25 (37%)
14 (40%)
HOMA > norma
43 (63%)
21 (60%)
m.c. > 97c (otyłość)
60 (87%)
35 (95%)
m.c. 90–97c (nadwaga)
9 (13%)
2 (5%)
RR podwyższone
10 (14%)
3 (8%)
RR w normie
60 (86%)
33 (92%)
Insulina norma
55 (82%)
27 (77%)
Insulina > norma
12 (18%)
8 (23%)
5 (9%)
3 (10%)
p > 0,83 (1z2+3)
44 (80%)
24 (80%)
p > 0,94 (1+3z2)
6 (11%)
3 (10%)
p > 0,77 (1+2z3)
p > 0,87
p > 0,67
p > 0,73
p > 0,74
p > 0,37
p > 0,37
p > 0,55
Masa urodz.
1) < 2,5 kg
2) 2,5–4,0 kg
3) > 4,0 kg
6–18 lat. W innych krajach: w Turcji – 2,2%, w Iranie – 10,1%, w Korei Południowej – 9,2% [16].
W badaniach polskiej populacji częstość zespołu
metabolicznego waha się w zależności od zastosowanych kryteriów od 14 do 20% [14, 17]. Badania własne według kryteriów IDF wskazują na odsetek 5,7%
dzieci z pełnoobjawowym zespołem metabolicznym
w badanej populacji. W badaniach Pyrżak i wsp. na
grupie 117 pacjentów w wieku ≥ 10 i < 16 r.ż. 34,2%
spełniało kryteria IDF oraz 41,2% > 16 r.ż. Warto zaznaczyć, że brak jednolitych kryteriów uniemożliwia
rzetelne porównanie uzyskanych przez badaczy wyników. W pracach porównujących częstość występowania zespołu metabolicznego w zależności od
zastosowanych kryteriów rozbieżność uzyskanych
wyników sięga nawet ok. 20%, przy czym według
kryteriów Cooka, a zwłaszcza według de Ferranti,
częstość występowania zespołu jest wyższa w porównaniu z kryteriami IDF [14].
Badania własne nie wykazały istotnej zależności
pomiędzy występowaniem objawów zespołu metabolicznego, masą ciała i masą urodzeniową a wiekiem i płcią badanych. Prace innych autorów wskazują jednak na narastającą wraz z wiekiem częstość
występowania zespołu metabolicznego [14] oraz
istotnie większe ryzyko zespołu u chłopców, szczególnie rasy latynoskiej [7].
Podobnie nie wykazano bezpośredniej zależności pomiędzy masą ciała a występowaniem zaburzeń
lipidowych czy wartościami ciśnienia tętniczego.
49
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 8/2009;2(27):45-54
Tabela IV. Związek między masą ciała a stężeniem cholesterolu całkowitego, HDL, LDL, trójglicerydów oraz ciśnieniem tętniczym
Table IV. Correlation between weight and total cholesterol level, HDL, LDL, triglycerides, blood pressure
m.c. > 97c (otyłość)
m.c. 90–97c (nadwaga)
p
Cholesterol norma
77 (81%)
10 (91%)
p > 0,69
Cholesterol > norma
18 (19%)
1 (9%)
HDL norma
74 (78%)
10 (91%)
HDL < norma
21 (22%)
1 (9%)
LDL norma
55 (58%)
8 (73%)
LDL > norma
40 (42%)
3 (27%)
TG norma
82 (86%)
9 (82%)
TG > norma
13 (14%)
2 (18%)
RR podwyższone
10 (12%)
3 (27%)
RR w normie
85 (88%)
8 (73%)
p > 0,53
p > 0,53
p > 0,95
p > 0,26
Tabela V. Związek między współczynnikiem HOMA a stężeniem cholesterolu całkowitego, HDL, LDL, trójglicerydów oraz
ciśnieniem tętniczym
Table V. Correlation between HOMA-IR and total cholesterol level, HDL, LDL, triglycerides, blood pressure
HOMA w normie
HOMA > norma
p
33 (85%)
51 (81%)
p > 0,63
6 (15%)
12 (19%)
34 (87%)
46 (73%)
5 (13%)
17 (27%)
LDL norma
26 (67%)
35 (56%)
LDL > norma
13 (33%)
28 (64%)
TG norma
36 (92%)
51 (81%)
TG > norma
3 (8%)
12 (19%)
RR podwyższone
3 (8%)
7 (11%)
36 (92%)
56 (89%)
Cholesterol norma
Cholesterol > norma
HDL norma
HDL < norma
RR w normie
Jednakże hiperinsulinemia i insulionooporność mogą
wpływać na rozwój nadciśnienia między innymi
poprzez zwiększenie retencji sodu przez nerki, zaburzenie transportu kationów przez błony komórkowe,
stymulację układu współczulnego, układu renina-angiotensyna-aldosteron oraz pobudzenie proliferacji
komórek mięśni naczyń gładkich [18].
Przeprowadzone przez nas badanie wykazuje istnienie zależności na granicy istotności pomiędzy wskaźnikiem insulinooporności a stężeniem
50
p > 0,09
p > 0,26
p > 0,11
p > 0,82
cholesterolu HDL. Uzyskane wyniki przemawiają za
wyraźnie częstszym u dzieci z insulinoopornością obniżonym stężeniem HDL. W pracy fińskich autorów
udokumentowano związek wyższego wyjściowego
stężenia insuliny u dzieci z zaburzeniami lipidowymi, wyrażonymi m.in. niskim stężeniem HDL [19].
Wielu badaczy upatruje przyczyn otyłości, zaburzeń metabolicznych, wzrostu ryzyka miażdżycy, cukrzycy typu 2 w masie urodzeniowej i w środowisku płodowym [7]. Nasze badanie wykazuje
Przybysz M. i inni: Ocena częstości występowania zespołu metabolicznego u dzieci z otyłością prostą
Tabela VI. Związek między masą urodzeniową a stężeniem cholesterolu całkowitego, HDL, LDL, trójglicerydów, ciśnieniem
tętniczym, stężeniem insuliny na czczo oraz współczynnikiem HOMA
Table VI. Correlation between birth weight and total cholesterol level, HDL, LDL, triglycerides, blood pressure, fasting
insulin level and HOMA–IR
Masa urodz. < 2,5 kg
2,5–4,0 kg
p
Cholesterol norma
3 (43%)
58 (84%)
p < 0,04
Cholesterol > norma
4 (57%)
11 (16%)
HDL norma
6 (86%)
54 (78%)
HDL < norma
1 (14%)
15 (22%)
TG norma
6 (86%)
60 (87%)
TG > norma
1 (14%)
9 (13%)
RR podwyższone
0 (0%)
10 (14%)
RR w normie
7 (100%)
59 (86%)
Insulina norma
5 (71%)
52 (79%)
Insulina > norma
2 (29%)
14 (21%)
HOMA norma
2 (29%)
25 (39%)
HOMA > norma
5 (71%)
39 (61%)
p > 0,97
p > 0,62
p > 0,62
p > 0,97
p > 0,89
Tabela VII. Związek między masą urodzeniową a stężeniem cholesterolu całkowitego, HDL, LDL, trójglicerydów, ciśnieniem
tętniczym, stężeniem insuliny na czczo oraz współczynnikiem HOMA
Table VII. Correlation between birth weight and total cholesterol level, HDL, LDL, triglycerides, blood pressure, fasting
insulin level and HOMA–IR
M. urodz. 2,5–4,0 kg
> 4,0 kg
p
Cholesterol norma
58 (84%)
7 (88%)
p > 0,79
Cholesterol > norma
11 (16%)
1 (12%)
HDL norma
54 (78%)
5 (63%)
HDL < norma
15 (22%)
3 (37%)
TG norma
60 (87%)
5 (63%)
9 (13%)
3 (37%)
RR +
10 (14%)
3 (37%)
RR -
59 (86%)
5 (63%)
Insulina norma
52 (79%)
6 (86%)
Insulina > norma
14 (21%)
1 (14%)
HOMA norma
25 (39%)
1 (14%)
HOMA > norma
39 (61%)
6 (86%)
TG > norma
p > 0,57
p > 0,19
p > 0,25
p > 0,95
p > 0,37
51
Praca oryginalna
Endokrynol. Ped., 8/2009;2(27):45-54
Tabela VIII. Związek między masą urodzeniową a stężeniem cholesterolu całkowitego, HDL, LDL, trójglicerydów,
ciśnieniem tętniczym, stężeniem insuliny na czczo oraz współczynnikiem HOMA
Table VIII. Correlation between birth weight and total cholesterol level, HDL, LDL, triglycerides, blood pressure, fasting
insulin level and HOMA –IR
Masa urodz. < 2,5 kg
Masa urodz. > 4,0 kg
p
Cholesterol norma
3 (43%)
7 (88%)
p > 0,11
Cholesterol > norma
4 (57%)
1 (12%)
HDL norma
6 (86%)
5 (63%)
HDL < norma
1 (14%)
3 (37%)
TG norma
6 (86%)
5 (63%)
TG > norma
1 (14%)
3 (37%)
RR +
0 (0%)
3 (37%)
RR -
7 (100%)
5 (63%)
Insulina norma
5 (71%)
6 (86%)
Insulina > norma
2 (29%)
1 (14%)
HOMA norma
2 (29%)
1 (14%)
HOMA > norma
5 (71%)
6 (86%)
istotnie częstsze (p < 0,04) występowanie podwyższonego stężenia cholesterolu całkowitego u dzieci
z masą urodzeniową < 2,5 kg. Badanie Izjerman
i wsp. wskazuje na istotnie częstsze występowanie
podwyższonego stężenia cholesterolu całkowitego, LDL oraz apolipoproteiny B i niskiego poziomu
HDL u dzieci z IUGR [20]. Bezpośrednie przyczyny tego zjawiska nie są znane, przy czym postuluje
się tu rolę receptorów PPAR gamma. Wiele prac donosi o zmniejszonej insulinowrażliwości oraz zwiększonym ryzyku zespołu metabolicznego i jego powikłań u osób z niską masą urodzeniową. Arends i wsp.
stwierdzili, że noworodki zbyt małe do wieku ciążowego w późniejszym wieku wykazywały insulinowrażliwość blisko o 40% mniejszą niż ich rówieśnicy
z prawidłową masą urodzeniową. Ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego u 64-letnich mężczyzn
urodzonych z masą poniżej 2,95 kg było 10-krotnie
wyższe niż u tych, których masa przy urodzeniu była
większa niż 4,31 kg. Zależności tej nie potwierdzają
jednak wszyscy autorzy [7, 21].
W świetle licznych publikacji dotyczących zespołu metabolicznego w populacji wieku rozwojowego wyraźnie nasuwa się potrzeba opracowania jednolitych kryteriów rozpoznania. Trudności
w dojściu do konsensusu wynikają m.in. z braku stałych punktów odcięcia, reprezentatywnych
dla odpowiednich przedziałów wiekowych, nadal
52
p > 0,56
p > 0,56
p > 0,20
p = 1,00
p = 1,00
ograniczonej dostępności populacyjnych nomogramów obwodu talii i ustalonych norm stężenia insuliny w przedziałach wiekowych, słabszej ekspresji
zaburzeń metabolicznych u dzieci w porównaniu
z dorosłymi, fizjologicznej insulinooporności w wieku pokwitania oraz różnic profilu lipidowego poszczególnych grup etnicznych i ras [1]. Badanie
OLAF, mające na celu uzyskanie danych o wartościach obwodu talii i bioder w ogólnopolskiej, losowo wybranej grupie dzieci i młodzieży, może
już wkrótce umożliwi zastosowanie kryteriów IDF
w Polsce [22]. Warto dodać, że pomiar obwodu talii powinien stać się rutynowym elementem badania
fizykalnego w populacji pediatrycznej. Pomiar ten
jako forma badania przesiewowego w kierunku zespołu metabolicznego pomoże we wczesnym wykrywaniu objawów zespołu, co umożliwi wczesną interwencję i objęcie wysokospecjalistyczną opieką tej
grupy pacjentów ze zwiększonym ryzykiem chorób
układu sercowo-naczyniowego i cukrzycy typu 2.
Wnioski
1. Częstość występowania zespołu metabolicznego w badanej grupie wynosi 5,7%.
2. Niska masa urodzeniowa wydaje się mieć
związek z występowaniem podwyższonego stężenia
cholesterolu całkowitego w późniejszym wieku.
Przybysz M. i inni: Ocena częstości występowania zespołu metabolicznego u dzieci z otyłością prostą
PIŚMIENNICTWO/REFERENCES
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
[22]
Jańczyk W., Litwin M., Socha P.: Aktualne spojrzenie na zespół metaboliczny u dzieci i młodzieży. Standardy Medyczne – Pediatria,
2009:2(6), 222-228.
Reaven G.M.: Banting lecture 1988. Role of insulin resistance in human disease. Diabetes 1988:37, 1595-1607.
Amemyia S., Dobashi K., Urakami T.: Metabolic syndrome in youths. Pediatric Diabetes, 2007:8 (Suppl. 9), 48-54.
Jarosz-Chobot P., Deja G.: Postępy diabetologii dziecięcej w 2007 roku. Medycyna Praktyczna Pediatria, 2008:5(59), 44-47.
Zimmet P., Alberti G., Kaufmann F. et al.: The metabolic syndrome in children and adolescents: the IDF consensus. Diabetes Voice,
2007:52, 29-32.
Daniels S.R., Arnett D.K., Eckel R.K. et al.: Overweight in children and adolescents: pathophysiology, consequences, prevention and
treatment. Circulation, 2005:111, 1999-2012.
Zachurzok-Buczyńska A., Małecka-Tendera E.: Zespół metaboliczny u dzieci i młodzieży. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 2005:1(3), 13-20.
Prakash C. Deedwania, Volkova N.: Opcje postępowania w zespole metabolicznym. Medycyna po Dyplomie, 2006:15(7), 16-31.
Hirschler V., Aranda C., Calcagano M. de L. et al.: Can waist circumference identify children with the metabolic syndrome? Arch.
Pediatr. Adolesc. Med., 2005:159(8), 740-744.
Retnakaran R., Halley A.J., Conelly P.W. et al.: Elevated C-reactive protein in Native Canadian children: an ominous early complication
of childhood obesity. Diabetes Obey Meta., 2006:8, 483-491.
Visser M., Bouter L.M., McQuillian G.M. et al.: Low-grade systemic inflammation in overweight children. Pediatrics, 2001:107,
e13.
Bao W., Srinivasan S.R., Berenson G.S.: Persistent elevation of plasma insulin levels is associated with increased cardiovascular risk
in children and young adults: the Bogalusa Heart Study. Circulation, 1996:93, 54-59.
Bao W., Srinivasan S., Wattigney W.: Persistence of multiple cardiovascular risk clustering related to syndrome X from childhood to
young adulthood. The Bogalusa Heart Study. Arch. Intern. Med., 1994:154, 1942-1947.
Pyrżak B., Majcher A., Rumińska M.: Analiza częstości występowania zespołu metabolicznego z zastosowaniem kryteriów Cook’a,
de Ferranti i IDF u dzieci z otyłością. Endokrynol. Ped., 2008:2(23), 21-32.
Speiser P., Rudolf M.C.J., Anhalt H.: Consensus statement: Childhood obesity. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2005:90, 1871-1887.
Kelishadi R.: Childhood Overweight, Obesity, and the Metabolic Syndrome in Developing Country. Epidemiol. Rev., 2007:3, 1-15.
Litwin M.: Zespół metaboliczny u dzieci. Standardy Medyczne, 2007:4, 235-240.
Barnes V., Treiber F., Davis H.: Central adiposity and hemodynamic functioning AT rest and during stress in adolescents. Int. J. Obes.
Relat. Metab. Disord., 1998:22, 1079-1083.
Raitakari O.T., Poręka K.V., Viikari J.S. et al.: Clustering of risk factors for coronary hart disease in children and adolescents: the
Cardiovascular Risk in Young Finns Study. Acta Paediatr., 1994:83, 935-940.
Korpysz A., Szalecki M., Moszczyńska E.: Zespół metaboliczny u dzieci urodzonych z wewnątrzmacicznym zahamowaniem wzrastania. Endokrynol. Ped., 2005:1(10), 57-61.
Arends N., Boonstra V., Duivenvoorden H.: Reduced insulin sensitivity and the presence of cardiovascular risk factors in short
prepubertal children born small for gestational age (SGA). Clin. Endocrinol., 2005:62, 44-50.
Kułaga Z., Litwin M., Zajączkowska M.M. et al.: Porównanie wartości obwodów talii i bioder dzieci i młodzieży polskiej w wieku 7–18
lat z wartościami referencyjnymi dla oceny ryzyka sercowo-naczyniowego – wyniki wstępne projektu badawczego OLAF. Standardy Medyczne, 2008:5, 473-485.
53