Grafika w warsztacie nauczyciela

Grafika w warsztacie nauczyciela
Dawno już minęły czasy, kiedy nauczyciel w domowym zaciszu przygotowywał pomoce na
lekcję, wykorzystując przybory, papier i oczywiście swój talent plastyczny. Technologia
informacyjna wyparła tego typu aktywności. Komputer jest wręcz wszechobecny w warsztacie
nauczyciela. Przygotowanie publikacji typu: testy, zestawienia wyników, dyplomy, szkolne
gazetki, różnego rodzaju dokumentacja szkolna, elektroniczny dziennik, opiera się na
znajomości programów komputerowych. Uczniowie korzystają z komputera w domu
i w szkole, wykonując zadania z pomocą programów edukacyjnych i słowników, wyszukując
informacje czy kontaktując się z rówieśnikami i nauczycielami za pomocą programów
komunikacyjnych. Właściwie nie istnieją ograniczenia w wykorzystaniu komputera w szkole.
Ta sytuacja wymaga od nauczyciela, aby... szedł z duchem czasu.
Jednym ze sposobów wykorzystania informatyki w warsztacie nauczyciela jest stosowanie
grafiki komputerowej. Ktoś zapyta: właściwie po co? Nie wystarczy sam tekst bez zbędnych
ozdobników, aby przekazać informację? Na pierwszy rzut oka grafika ma niewiele wspólnego
z dydaktyką. Po głębszym zastanowieniu i analizie funkcji, jakie zwykle pełnią elementy
graficzne, można się jednak doszukać pewnych zalet ich stosowania w warsztacie
nauczyciela.
Z całą pewnością pewien odsetek uczniów w klasie stanowią ‘wzrokowcy’, dlatego tak istotna
jest rola nauczyciela w dostosowaniu materiałów dydaktycznych do dominującego stylu
uczenia. Nie można, rzecz jasna, zapominać o potrzebach uczniów, którzy przywykli uczyć się
w nieco inny sposób.
Jednym ze sposobów lepszej wizualizacji materiałów dydaktycznych jest zastosowanie
grafiki. Ilekroć pytałam uczniów, co im się podoba na lekcjach i co sprzyja efektywności
procesu nauczania, często wskazywali na lepsze zapamiętanie informacji z lekcji, na których
pojawiły się zdjęcia, obrazy, schematy i rysunki. Lepiej i skuteczniej przyswajali wtedy
informacje, byli bardziej zmotywowani, a lekcja była bardziej atrakcyjna i urozmaicona.
Obrazy mają szczególne znaczenie we wczesnym etapie nauczania, kiedy to uczniowie nie
rozwinęli jeszcze umiejętności czytania. W dalszych etapach nauczania grafika pełni bardziej
rolę urozmaicenia i przyciągnięcia uwagi, a mniej rolę wyłącznego przekaźnika informacji.
1. Podstawowa wiedza z zakresu grafiki komputerowej
Na początek warto przytoczyć parę podstawowych informacji o grafice komputerowej.
Dzieli się ją na:
 wektorową – obraz powstaje poprzez rysowanie linii, łuków i figur geometrycznych.
Powiększając go, obraz nie traci na jakości.
1
 rastrową – powstały obraz jest bitmapą, czyli prostokątną siatką składająca się z pikseli. Są
to małe punkty, znajdujące się jeden obok drugiego na bitmapie. O jakości obrazu świadczy
ilość pikseli.
Znajomość podstawowych rodzajów plików graficznych jest niezwykle pomocna.
Najbardziej popularne rozszerzenia w grafice rastrowej to:
 jpg – powszechnie stosowany format w internecie, który jednak powoduje straty w jakości,
 png – bardzo dobry format, nie powodujący strat w jakości przy zapisie,
 gif – służy do tworzenia animacji, chętnie wykorzystywanych w internecie,
 psd – typowe rozszerzenie dla programu Adobe Photoshop.
Najbardziej popularne rozszerzenia w grafice wektorowej to z kolei:
 svg – stosowany na przykład w programie Inkscape,
 cdr – jest rozszerzeniem programu CorelDraw.
2. Szukamy gotowych rozwiązań
Zasadnicze pytanie brzmi: skąd pozyskiwać elementy graficzne, dostosowane do naszych
potrzeb? Internet pęka w szwach od różnego rodzaju stron, oferujących zdjęcia i cliparty (pliki
graficzne).
Właściwie nie musimy nawet wchodzić na konkretną stronę. Wystarczy doskonale wszystkim
znane narzędzie - wyszukiwarka Google, gdzie klikając w zakładkę Grafika i wpisując nazwę
poszukiwanego tematu wyświetla nam się pokaźny zasób fotografii lub obrazków z różnych
źródeł internetowych.
Czy zawsze jednak jest to legalne i bezpieczne? Niektóre obrazy są chronione prawem
autorskim i zabezpieczone przed kopiowaniem poprzez nałożenie przezroczystej warstwy lub
umieszczeniem tzw. „watermark”, czyli napisu na obrazie, wskazującego na źródło
pochodzenia. Ten ostatni może stanowić niewielki i dyskretny napis, nie zakłócający przekazu
obrazu, bądź - w gorszym przypadku - może zajmować cały obraz. Wtedy pozostaje nam
odwiedzić stronę i zakupić dany obraz. Inne z obrazów nie są zabezpieczone, ale ich
wykorzystywanie jest nielegalne.
Istnieją jednak strony, działające za zasadzie licencji Creative Commons, które pozwalają
udzielić określonych praw do korzystania z licencjonowanego dzieła. Utwory na licencjach
Creative Commons mogą więc być wykorzystywane bez konieczności uzyskania
każdorazowej, indywidualnej zgody od właściciela praw autorskich. Poprzez utwory (według
organizacji Creative Commons) rozumiemy tutaj książki, strony internetowe, blogi, zdjęcia,
filmy, nagrania wideo, piosenki oraz inne nagrania dźwiękowe i wizualne.
2
Podstawowe warunki licencji Creative Commons to (źródło: wikipedia.org):
 uznanie autorstwa (BY). Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać objęty
prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne pod warunkiem,
że zostanie przywołane nazwisko autora pierwowzoru.
 użycie niekomercyjne (NC). Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać
objęty prawem autorskim utwór oraz opracowane na jego podstawie utwory zależne jedynie
do celów niekomercyjnych.
 na tych samych warunkach (SA). Wolno rozprowadzać utwory zależne jedynie na licencji
identycznej do tej, na jakiej udostępniono utwór oryginalny.
 bez utworów zależnych (ND). Wolno kopiować, rozprowadzać, przedstawiać i wykonywać
utwór jedynie w jego oryginalnej postaci; tworzenie utworów zależnych nie jest dozwolone.
Oznacza to, że należy sprawdzić, na jakiej licencji jest udostępniana grafika, zanim ją
wykorzystamy. Serwisy, oferujące darmowe obrazy, mają swoje własne regulaminy, z którymi
lepiej się wcześniej zapoznać. Często zdarza się, że użycie niekomercyjne (np. w edukacji)
jest oferowane bezpłatnie; bezpieczniej zawsze to zweryfikować.
Popularne strony, oferujące darmowe obrazy, to na przykład serwis freeimages.com, który
oferuje ponad 350 000 dobrej jakości skategoryzowanych zdjęć. Działa na zasadzie dzielenia
się zdjęciami z innymi użytkownikami i ma własne regulacje. Flickr.com z kolei działa na
zasadzie portalu społecznościowego, gdzie użytkownicy, oprócz standardowego
udostępniania, mogą komentować zdjęcia. Wykorzystuje licencje Creative Commons. Strona
dreamstime.com/free-photos, oprócz płatnych, posiada bogatą kolekcję darmowych zdjęć.
Wymaga jednak założenia konta. Pixabay.com to źródło darmowych obrazów wektorowych,
rysunków i wysokiej jakości zdjęć.
To tylko przykłady. W sieci możemy znaleźć liczne artykuły, zawierające wykazy stron
z darmowymi grafikami. Nie jest to jednak pozbawione wad. Zazwyczaj strony, oferujące
darmowe obrazy, nie są zbyt urozmaicone i nie możemy znaleźć interesującego nas zdjęcia.
Niektóre serwisy działają na zasadzie portali społecznościowych, gdzie użytkownicy
udostępniają swoje obrazy. Częstokroć, aby móc skorzystać z cudzego zdjęcia, musimy prosić
autora o pozwolenie na wykorzystanie, nie wspominając już o rozpowszechnianiu bądź
modyfikowaniu.
Zdarza się również, że przypadkowo pobrany plik graficzny zawiera hiperłącze, prowadzące
do innej strony. Wyobraźmy sobie lekcję, na której klikamy w ‘nasz’ element graficzny.
Otwiera nam się zupełnie obca strona, co nie tylko może zakłócić przebieg lekcji. Dużo
gorzej, jeśli ta strona zawiera treści niepożądane.
Dlatego tak istotnym jest sprawdzenie pochodzenia danego pliku graficznego i usuwanie
ewentualnie istniejących hiperłączy.
3. Dla ambitnych
Jeżeli nie zdołaliśmy znaleźć interesującej nas grafiki, możemy stworzyć ją sami,
wykorzystując proste narzędzia, z którymi mamy do czynienia na co dzień bądź stosując
bardziej zaawansowane programy.
3
MS Word, który wszyscy doskonale znamy, oferuje kolekcję gotowych clipartów, kształtów,
symboli, itp. Wstawiane obrazy i zdjęcia mogą być formatowane na różne sposoby, co
prowadzi do uzyskania interesujących efektów, do niedawna niedostępnych w starszych
wersjach. MS Excel posłuży nam do tworzenia wykresów i tabel. Prosty program graficzny
Paint może być wykorzystywany do tworzenia nieskomplikowanych rysunków. Jeżeli chcemy
poeksperymentować z bardziej zaawansowanymi programami, możemy wykorzystać
najpopularniejsze z nich: AdobePhotoshop do tworzenia grafiki rastrowej lub CorelDraw do
tworzenia grafiki wektorowej. Niestety, są one płatne, ale istnieją darmowe odpowiedniki,
wcale nie odbiegające jakością. Przykładem jest GIMP, działający podobnie do Photoshop.
Do tworzenia wektorów służy Inkscape. Aby tworzyć grafiki i obrabiać zdjęcia w tych
programach, wymagana jest odpowiednia wiedza z zakresu obsługi tych programów. Można
uczestniczyć w specjalistycznym kursie lub skorzystać z wielu internetowych tutoriali.
Inną propozycją jest zachęcenie uczniów do tworzenia obrazów w ramach lekcji informatyki
lub dodatkowych zajęć. Z zebranych clipartów i fotografii warto stworzyć szkolny bank
ilustracji.
4. Jak wykorzystać grafikę
Grafika, tworzona przez nas lub pozyskana z banków zdjęć, może być zastosowana w różnego
rodzaju publikacjach szkolnych: gazetkach szkolnych, zaproszeniach czy dyplomach.
Już w MS Word można zrobić świetny dyplom, bez znaczącego nakładu pracy. Innym
przykładem jest stosowanie zdjęć i obrazków na drukowanych dokumentach dla uczniów:
testach, kartach pracy, kartkach informacyjnych. Dzięki takim wizualnym elementom stają się
one bardziej atrakcyjne dla uczniów, co sprzyja efektywnemu zapamiętywaniu informacji
i działa motywująco.
Kolejnym pomysłem jest wykorzystanie na lekcji zdjęć w postaci pojedynczych obrazów bądź
całych galerii związanych z lekcyjnym tematem. Na przykład, omawiając ukształtowanie
terenu Polski, warto uczniom pokazać fotografie z przykładami.
Zdjęcia odgrywają szczególną rolę w nauczaniu języków obcych. Na ich podstawie można
ćwiczyć różne funkcje językowe, słownictwo, struktury gramatyczne i elementy kulturowe.
Jako przykład przytoczę lekcję, gdzie wykorzystałam fotomontaż wykonany w Photoshop.
Wyszukałam darmowe zdjęcia nietypowych miejsc i umieściłam na nich postacie moich
uczniów. W ten sposób przewidywaliśmy przyszłość, a uczniowie oprócz świetnej zabawy,
skutecznie przyswoili czas przyszły.
Interesującą ideą jest wykorzystanie fotografii jako bodźca do rozpoczęcia dyskusji na dany
temat.
Odrębnym, bardzo istotnym zresztą, zagadnieniem, jest prowadzenie szkolnej strony
internetowej. Obecnie każda szkoła taką posiada, a tworzą ją zwykle informatycy bądź inni
nauczyciele. W zależności od sposobu jej tworzenia, wymagana jest mniej lub bardziej
zaawansowana wiedza informatyczna. Zawsze jednak istnieje potrzeba edycji zdjęcia przed
jego opublikowaniem. Możemy tu wykorzystać wspomniany Photoshop, GIMP czy Xnview.
Czasem warto wstawić obiekt bardziej dynamiczny typu gif, aby strona przyciągała uwagę.
4
Przedstawienie wyników w postaci zwykłej tabeli nie jest wystarczająco czytelne. Efektowne
wykresy i zestawienia sprzyjają lepszej i szybszej analizie, a wykonana przez nas praca
świadczy o profesjonalizmie.
Wykorzystanie TIK w pracy nauczyciela jest ostatnio bardzo popularyzowane, a nawet
wymagane, dlatego jestem przekonana, że warto się przyjrzeć temu tematowi, aby w pewnym
momencie nie zostać daleko w tyle.
5