Zachowania autoagresywne w zakładach penitencjarnych

Zachowania autoagresywne w zakładach penitencjarnych
357
Zachowania autoagresywne w zakładach penitencjarnych
ZBIGNIEW TOKARSKI1, ANTONI FLORKOWSKI2, MONIKA TALAROWSKA2, PIOTR WIERZBIŃSKI2,
IWONA ŁOPACIŃSKA1, KRZYSZTOF ZBORALSKI2, SŁAWOMIR SZUBERT2
1
Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, Katedra Pielęgniarstwa Klinicznego, kierownik: dr n. hum. Z. Tokarski; 2Uniwersytet
Medyczny w Łodzi, Klinika Psychiatrii Dorosłych, kierownik: prof. dr hab. med. A. Florkowski
Zachowania autoagresywne w zakładach penitencjarnych
1
2
2
2
Self-aggressive behavior in prisons
Tokarski Z. , Florkowski A. , Talarowska M. , Wierzbiński P. ,
Łopacińska I.1, Zboralski K.2, Szubert S.2
Tokarski Z.1, Florkowski A.2, Talarowska M.2, Wierzbiński P.2,
Łopacińska I.1, Zboralski K.2, Szubert S.2
1
Akademia Humanistyczno-Ekonomiczna w Łodzi, Katedra
Pielęgniarstwa Klinicznego; 2Uniwersytet Medyczny w Łodzi,
Klinika Psychiatrii Dorosłych
1
Akademia Humanities and Economics in Lodz, Poland, Department
of Clinical Nursing, 2Medical Uniwersytet of Lodz, Poland,
Department of Adult Psychiatry
W piśmiennictwie poświęconym zjawisku autoagresji wśród odbywających karę pozbawienia wolności, spotyka się różne poglądy
dotyczące przyczyn takich zachowań i ryzyka ich występowania.
Przeważają poglądy, zgodnie z którymi agresja jest uznawana za
częste zjawisko wśród osób przebywających w zakładach penitencjarnych. Izolacja społeczna oraz brak bliskich więzi intymnych może
sprzyjać tego typu zachowaniom.
Celem pracy jest określenie częstości występowania zachowań autoagresywnych wśród osób pozbawionych wolności.
Materiał i metody. Analizie poddano 133 przypadki samouszkodzeń
oraz 151 przypadków samobójstw dokonanych ze skutkiem śmiertelnym przez osoby pozbawione wolności.
Wyniki. Wśród osób osadzonych w zakładach penitencjarnych wykazujących zachowania autoagresywne występują wysokie wskaźniki dysfunkcji psychicznych.
Wnioski. U osadzonych dokonujących samouszkodzeń stwierdza
się wysokie wskaźniki dysfunkcji psychicznych, głównie zaburzeń
osobowości i uzależnienia od alkoholu i/lub substancji psychoaktywnych. Wśród osób, które dokonały skutecznego zamachu samobójczego stwierdzono wysoki wskaźnik zaburzeń osobowości i zaburzeń depresyjnych. Przyczyny i uwarunkowania samouszkodzeń
i samobójstw dokonywanych przez osoby przebywające w zakładach penitencjarnych są w wielu aspektach podobne. Osoby osadzone w zakładach penitencjarnych wykazujące zaburzenia psychiczne stwarzają duże ryzyko autoagresji, w związku z czym wymagają szczególnego nadzoru i indywidualnej opieki psychiatryczno-psychologicznej.
In the literature devoted to the phenomenon of self-harm among
engaged imprisonment, meets the different views the causes of such
behavior and the risk of their occurrence. Views prevail, according
to which aggression is considered common phenomenon among
people in prisons. Social isolation and lack of close intimate relationships may foster this type of behavior.
The aim of this study is to assess the prevalence of self-aggressive
behavior among prisoners.
Material and methods. We analyzed 133 cases of self-harm and
151 cases of suicide made a fatal persons deprived of their liberty.
The results. Among those detained in prisons showing self-aggressive behavior are high rates of mental dysfunction.
Conclusions. In carrying out self- aggressive states embedded high
rates of mental dysfunction, mainly disorders Personality and alcohol
dependence and / or psychoactive substances. Among those who
made a successful suicide bombing found a high rate of personality
disorders and disorders depressive. Causes and determinants of
self-harm and suicides by persons residing in institutions prisons
are in many respects similar. Those embedded in prisons having
mental disorders pose a high risk of autoimmunity, and therefore
require special supervision and care of individual psycho-psychological one.
Słowa kluczowe: autoagresja, samobójstwo, zakłady penitencjarne
Key words: self-injury, suicide, prisoners
Pol. Merk. Lek., 2011, XXXI, 186, 357
Pol. Merk. Lek., 2011, XXXI, 186, 357
Zachowania autoagresywne wśród osób przebywających w
zakładach penitencjarnych ciągle stanowią poważny problem
z kręgu patologii społecznej, który nadal wymaga wnikliwej
oceny interdyscyplinarnej. U osób pozbawionych wolności
zachowania autoagresywne mogą być następstwem wielu
różnorodnych przyczyn, w tym także związanych z przymusową izolacją. Powszechnie wiadomo, że izolacja społeczna
oraz brak bliskich intymnych więzi może sprzyjać tego typu
zachowaniom [8]. W zakładach penitencjarnych autoagresja
może być też wyrazem protestu przeciwko systemowi karnemu, panującym stosunkom społecznym pomiędzy osadzonymi, a służbą więzienną oraz pomiędzy samymi osadzonymi
[6]. Nie można również wykluczyć, że tego typu zachowania
mogą być następstwem gwałtownego załamania psychicznego, brakiem możliwości rozwiązywania problemów życiowych,
czy też swoiście pojmowanym wstydem wskutek uwięzienia.
Powszechnie wiadomo, że samobójstwa znacznie częściej zdarzają się wśród osób samotnych, a o popełnieniu
samobójstwa z reguły decyduje jakiś wewnętrzny, bliżej nie-
określony chwilowy impuls. Należy zaznaczyć, że w porównaniu z populacją ogólną, zamachy samobójcze o wiele częściej występują wśród więźniów [3]. Wśród osadzonych dominuje poczucie wyobcowania ze środowiska, brak nadziei
na szybką zmianę sytuacji życiowej oraz psychotrauma wywołana pobytem w więzieniu. Mogą to być dodatkowe czynniki prowadzące do zamachu samobójczego. Także samouszkodzenia należą do częstych zjawisk wśród więźniów, a
szczególnie często zjawisko to występuje wśród pozbawionych wolności osób młodych [2, 3, 7].
Choć zjawisko samouszkodzeń jest znane od dawna, to
ich etiopatogeneza nie została do końca poznana, a interpretacja zachowań autodestrukcyjnych nie jest jednoznaczna. U osób pozbawionych wolności samouszkodzenia są
wynikiem wielu różnorodnych czynników, m.in. związanych
z przymusową izolacją. Różnorodność samouszkodzeń zadawanych sobie przez więźniów, a zwłaszcza młodych recydywistów, jest ogromna, a do najczęstszych należą: rany cięte
powłok ciała i przedramion oraz połykanie ciał obcych [1, 9].
358
Z. Tokarski i wsp.
Izolacja penitencjarna może powodować, że osadzeni nie
mają możliwości decydowania o sobie, a ograniczona swoboda poruszania się nasila zachowania autoagresywne. Powtarzane akty autoagresji prowadzą do wytworzenia reakcji nawykowej, mającej charakter sposobu radzenia sobie w sytuacji
psychologicznie trudnej. Samouszkodzenia mogą wynikać też
z braku zdolności modulowania reakcji emocjonalnych oraz nieumiejętności zastosowania innego mechanizmu obronnego.
padki samobójstw zostały wyłonione w wyniku badań katamnestycznych obejmujących zakłady karne na terenie całego kraju. Wśród analizowanych przypadków znajdowali się
wyłącznie mężczyźni, u których zbadano wybrane cechy demograficzne i psychopatologiczne oraz psychospołeczne. W
obliczeniach statystycznych posłużono się testem chi2.
Badania przeprowadzono zgodnie z protokołem zatwierdzonym przez Komisję Bioetyki WAM w Łodzi (nr 130 / 01).
Celem pacy było bliższe poznanie problematyki zachowań
autoagresywnych, w tym samobójstw wśród osób pozbawionych wolności, gdyż liczba tych zachowań jest wyższa niż w
populacji ogólnej, a poza tym brak jest polskich badań dotyczących tego tematu.
WYNIKI
Charakterystykę demograficzną osób, które dokonały samouszkodzenia lub popełniły samobójstwo w zakładzie penitencjarnym zaprezentowano w tabeli 1. Z przeprowadzonej analizy wynika, że stwierdzono związek pomiędzy częstością
zachowań autoagresywnych (samouszkodzenia i samobójstwa), a wiekiem, wykształceniem i aktywnością zawodową.
Nie wykazano natomiast zależności pomiędzy częstością
samouszkodzeń i samobójstw, a stanem cywilnym osób przebywających w zakładzie penitencjarnym (tab. 2).
MATERIAŁ I METODY
Analiza obejmuje 133 przypadków samouszkodzeń i 151 przypadków samobójstw dokonanych ze skutkiem śmiertelnym
przez osoby pozbawione wolności. Osadzeni dokonujący samouszkodzeń przebywali w Zakładzie Karnym w Łodzi. PrzyTabela 1. Wybrane cechy socjodemograficzne badanych osób
Table 1. Selected sociodemographic characteristics of respondents
Cechy
Wiek
Stan cywilny
Wykształcenie
Aktywność zawodowa
Samouszkodzenia
Samobójstwa
Istotność różnic i test
do 25 roku życia
87
31
między 26–35 rokiem życia
21
44
p < 0,001
chi2
między 36–45 rokiem życia
13
58
powyżej 45 roku życia
12
18
w związku małżeńskim
28
39
wolny
105
112
chi2
nieistotne
podstawowe
102
82
p < 0,001
zasadnicze zawodowe
14
44
chi2
średnie
15
24
wyższe
2
1
pracował
33
24
nie pracował
100
127
p < 0,001
chi2
Tabela 2. Wybrane cechy psychopatologiczne i psychospołeczne badanych osób
Table 2. Selected psychopathological and psychosocial features of respondents
Cechy
Rozpoznawanie zaburzeń
psychicznych
Leczenie psychiatryczne
Zachowania antyspołeczne
Kategoria pozbawienia wolności
Rodzaj autoagresji
Samouszkodzenia
Samobójstwo
Istotność różnic
i test
Organiczne zaburzenia psychiczne
28
11
Zaburzenia psychiczne i zachowania spowodowane
używaniem substancji psychoaktywnych
p < 0,001
chi2
31
24
Zaburzenia nastroju (afektywne)
7
43
Zaburzenia osobowości
62
51
Bez uchwytnych zaburzeń psychicznych
5
22
Stosowano
57
85
Nie stosowano
76
66
Autoagresja
68
81
Zachowania agresywne
100
112
Przestępczość
85
78
Uzależnienia
97
137
Tymczasowe aresztowanie
15
60
Skazany po raz pierwszy
52
35
Recydywiści
66
56
Powieszenie i próba powieszenia
7
108
Zatrucie
9
19
Rany cięte i drążące
44
19
Wprowadzenie ciała obcego do tkanek
69
0
Inne
4
5
p < 0,05
chi2
chi2
nieistotne
p < 0,001
chi2
p < 0,001
chi2
Zachowania autoagresywne w zakładach penitencjarnych
Przeprowadzona analiza wybranych cech psychopatologicznych i psychospołecznych badanych grup wykazała, że
najczęstszym rozpoznaniem wśród badanych dokonujących
samouszkodzeń i popełniających samobójstwa były zaburzenia osobowości – odpowiednio: 62 i 51 przypadków.
Wykazano także, że wśród osób, które dokonały skutecznego zamachu samobójczego, częstym rozpoznaniem były
depresje – 43 przypadki. Takie rozpoznanie było najmniej liczne wśród osób dokonujących samouszkodzeń – 7 przypadków. Stwierdzono zależność statystyczną pomiędzy rozpoznaniem psychiatrycznym, a przejawianą formą autoagresji.
Istotność statystyczną wykazano także między stosowaniem
i niestosowaniem leczenia psychiatrycznego a zachowaniami autoagresywnymi osadzonych.
Najczęstszym sposobem popełniania samobójstwa w badanej grupie było powieszenie (108 przypadków), zaś najczęstszą formą samouszkodzenia było wprowadzenie ciała
obcego do tkanek (69 przypadków) oraz rany cięte i drążące
(44 przypadki). Stwierdzono zależność statystyczną między
stosowanymi formami zachowań autoagresywnych.
W analizowanej kategorii przyczyn pozbawienia wolności, najwięcej samobójstw popełniali tymczasowo aresztowani
(60 przypadków) i recydywiści (56 przypadków). Z kolei samouszkodzeń częściej dokonywali recydywiści i skazani po
raz pierwszy – odpowiednio 66 i 52 przypadki. Wykazano
zależność statystyczną pomiędzy kategorią pozbawienia
wolności, a zachowaniami autoagresywnymi osadzonych.
OMÓWIENIE
Z piśmiennictwa przedmiotu wynika [4, 5], że niektórzy autorzy, zwłaszcza psychiatrzy, wiążą samouszkodzenia i zachowania samobójcze osób osadzonych w zakładach penitencjarnych głównie z dyssocjalnymi zaburzeniami osobowości,
które w ich ocenie w dostateczny sposób wyjaśniają genezę
tego zjawiska w warunkach izolacji. Z kolei inni badacze, a
szczególnie socjolodzy i psycholodzy, dopatrują się ich przyczyny w uwarunkowaniach środowiskowych tych osób.
Przeprowadzone przez nas badania wskazują, że przyczyny i uwarunkowania zachowań autoagresywnych osób
przebywających w zakładach penitencjarnych są zjawiskiem
złożonym, w którym co prawda czynnik osobowościowy odgrywa niewątpliwie znaczącą rolę, jednak czynniki psychologiczne i środowiskowe mają także znaczenie i nie należy ich
pomijać. U pewnego odsetka osadzonych może bowiem przypadać im rozstrzygające znaczenie przy podejmowaniu decyzji o dokonaniu samouszkodzenia lub popełnieniu samobójstwa.
Analiza wybranych cech socjodemograficznych wskazuje, że znaczenie mogą mieć takie zmienne jak: młody wiek,
pozostawanie w stanie cywilnym wolnym, niski poziom wykształcenia, brak stałego zatrudnienia, skłonność do zachowań agresywnych o cechach autoagresji oraz uzależnienie
od alkoholu i/lub substancji psychoaktywnych. Najczęściej
samouszkodzeń dokonywali osadzeni z zaburzeniami osobowości oraz wykazujący zaburzenia psychiczne i zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych,
którzy nie podejmowali leczenia psychiatrycznego.
359
Nasze badania wskazują, że największe zagrożenie samobójstwem wśród osadzonych przejawiały osoby w wieku
26–45 lat, będące w stanie cywilnym wolnym, prezentujące
niski poziom wykształcenia i nie mające stałego zatrudnienia, wykazujące skłonność do zachowań agresywnych i autoagresywnych, uzależnienia od alkoholu i/lub substancji
psychoaktywnych. Najwyższy wskaźnik samobójstw stwierdzono u osadzonych z zaburzeniami osobowości i chorobowymi zaburzeniami nastroju, którzy w większości byli leczeni
psychiatrycznie.
Uzyskane przez nas wyniki badań są zbliżone do obserwacji innych autorów zajmujących się problematyką autoagresji w zakładach penitencjarnych [1–6, 9].
WNIOSKI
1. U osób osadzonych dokonujących samouszkodzeń w
zakładach penitencjarnych stwierdza się wysokie wskaźniki dysfunkcji psychicznych, głównie zaburzeń osobowości i uzależnienia od alkoholu i/lub substancji psychoaktywnych.
2. Wśród badanej populacji osób pozbawionych wolności,
które dokonały skutecznego zamachu samobójczego,
stwierdzono wysoki wskaźnik zaburzeń osobowości i zaburzeń depresyjnych.
3. Można przyjąć, że przyczyny i uwarunkowania zachowań
autodestrukcyjnych (samouszkodzeń i samobójstw) dokonywanych przez osoby przebywające w zakładach penitencjarnych są w wielu aspektach podobne.
4. Osoby osadzone w zakładach penitencjarnych wykazujące zaburzenia psychiczne stwarzają duże ryzyko autoagresji, w związku z czym wymagają szczególnego
nadzoru i indywidualnej opieki psychiatryczno-psychologicznej.
PIŚMIENNICTWO
1. Bieguszewska M.: Ocena socjodemograficzna i psychopatologiczna osób
dokonujących samouszkodzeń w warunkach pobytu w zakładzie penitencjarnym. Praca licencjacka. AHE, Łódź, 2011.
2. Feldman M.D.: The challenge of self-mutilation: a review. Compr Psychiatry, 1988, 29, (3): 252-269.
3. Gunn J., Taylor P.J.: Forensic Psychiatry. Butterworth Heinemann, Oxford,
1993.
4. Hayes L.M.: Prison suicide: an overview and guide to prevention. Prospn
Journal, 1995, 4, (75): 431-456.
5. Hołyst B.: Suicydologia. Lexis-Nexis, Warszawa, 2002.
6. Kopciuch M.: Analiza przyczyn i uwarunkowań samobójstw dokonanych
przez osoby pozbawione wolności w zakładach penitencjarnych w Polsce. Praca doktorska. WAM, Łódź, 2000.
7. Rotheram-Borus M.J.: Suicidal behavior and risk factors among runaway
youths. Am J Psychiatry, 1993, 150, (1): 103-107.
8. Safer Services National Confidential Inquiny into suicide and homicide
by people with mental illness. Department of Health, Report, 1999.
9. Sujka M.: Ocena społeczno-środowiskowych i psychopatologicznych determinantów samouszkodzeń ciała wśród skazanych i tymczasowo aresztowanych. Praca doktorska. WAM, Łódź, 1995.
Adres do korespondencji:
dr med. Monika Talarowska, Klinika Psychiatrii Dorosłych, 91-229 Łódź,
ul. Aleksandrowska 159, tel.: (42) 652 12 89, fax.: (42) 640 50 58, e-mail:
[email protected]