program ochrony środowiska gminy polkowice

Transkrypt

Przedsiębiorstwo Projektowo-Wdrożeniowe
„CZYSTE POWIETRZE” Sp. z o.o.
50-541 Wrocław, ul. Armii Krajowej 6b/6
te l . (0 -7 1 ) 3 3 6 -0 4 -0 3 , 3 3 6 -0 4 - 6 0 , t e l . / fa x (0 -7 1 ) 3 3 6 -0 4 - 5 2
e-mail: [email protected]
PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA
GMINY POLKOWICE
Inwestor:
Związek Gmin Zagłębia Miedziowego w Polkowicach
ul. Zachodnia 10, 59 – 100 Polkowice
Wykonawca:
PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o.
ul. Armii Krajowej 6b/6, 50-541 Wrocław
Wrocław, listopad 2004 r.
Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice
Spis treści:
str.
I.
WSTĘP ................................................................................................................................................................... 6
1. Podstawa formalno - prawna opracowania .................................................................................................... 6
2. Cel i zakres Programu Ochrony Środowiska .................................................................................................. 6
3. Korzyści wynikające z posiadania Programu Ochrony Środowiska ............................................................... 7
4. Metodyka opracowania Programu Ochrony Środowiska ............................................................................... 7
II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY ..................................................................................................................... 9
1. Położenie......................................................................................................................................................... 9
2. Warunki klimatyczne ....................................................................................................................................... 9
III. OPIS STANU ISTNIEJĄCEGO, ŹRÓDEŁ I TENDENCJI PRZEOBRAŻEŃ ŚRODOWISKA NATURALNEGO NA TERENIE
GMINY WRAZ Z JEGO OCENĄ ................................................................................................................................ 10
1. Budowa geologiczna, zasoby złóż kopalin, gleby .......................................................................................... 10
1.1.
1.2.
1.3.
1.4.
1.5.
1.6.
Geomorfologia regionu....................................................................................................................................10
Budowa geologiczna ........................................................................................................................................10
Warunki geologiczno-inżynierskie ...................................................................................................................11
Surowce mineralne gminy ................................................................................................................................11
Stan czystości gleb i gruntów ...........................................................................................................................14
Podsumowanie .................................................................................................................................................15
2. Wody powierzchniowe .................................................................................................................................. 16
2.1.
2.2.
2.3.
Warunki hydrograficzne...................................................................................................................................16
Charakterystyka cieków powierzchniowych.....................................................................................................16
Ocena jakości wód powierzchniowych.............................................................................................................16
3. Wody podziemne ........................................................................................................................................... 17
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.
Warunki hydrogeologiczne...............................................................................................................................17
Główne zbiorniki wód podziemnych.................................................................................................................19
Zasoby wód podziemnych.................................................................................................................................19
Ocena jakości wód podziemnych......................................................................................................................20
Podsumowanie .................................................................................................................................................20
4. Środowisko przyrodnicze gminy.................................................................................................................... 20
4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
4.5.
Cenne składniki flory........................................................................................................................................20
Cenne składniki fauny ......................................................................................................................................21
Lasy..................................................................................................................................................................22
Obiekty przyrodniczo cenne, pomniki przyrody................................................................................................22
Ocena stanu środowiska przyrodniczego .........................................................................................................24
5. Gospodarka wodno - ściekowa ..................................................................................................................... 25
5.1.
5.2.
5.3.
Zaopatrzenie gminy w wodę.............................................................................................................................25
Sieć kanalizacyjna i oczyszczanie ścieków .......................................................................................................26
Ocena stanu gospodarki wodno - ściekowej.....................................................................................................27
6. Powietrze atmosferyczne ............................................................................................................................... 27
6.1.
6.2.
6.3.
6.4.
Źródła emisji zanieczyszczeń do powietrza ......................................................................................................27
Monitoring zanieczyszczeń powietrza ..............................................................................................................28
Stan zanieczyszczenia powietrza ......................................................................................................................29
Ocena stanu powietrza atmosferycznego .........................................................................................................31
7. Stan środowiska akustycznego ...................................................................................................................... 32
7.1.
7.2.
7.3.
Wprowadzenie..................................................................................................................................................32
Główne źródła hałasu ......................................................................................................................................32
Ocena klimatu akustycznego ............................................................................................................................34
8. Promieniowanie elektromagnetyczne............................................................................................................ 35
8.1.
8.2.
8.3.
Wprowadzenie..................................................................................................................................................35
Źródła promieniowania....................................................................................................................................35
Ocena stanu środowiska w zakresie PEM........................................................................................................36
9. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska .......................................................................................................... 36
10. Możliwości wykorzystania zasobów rolniczych gminy i rozwój rolnictwa jako cel strategiczny polityki
ekologicznej, społecznej i gospodarczej ........................................................................................................ 38
11. Rozwój turystyki i rekreacji, jako jeden z głównych celów strategicznych gminy......................................... 40
12. Edukacja ekologiczna ................................................................................................................................... 40
12.1.
12.2.
Wprowadzenie..................................................................................................................................................40
Ocena aktualnego poziomu edukacji ekologicznej społeczności gminy ...........................................................41
IV. CELE POLITYKI EKOLOGICZNEJ GMINY ............................................................................................................... 44
1. Ochrona powietrza atmosferycznego ............................................................................................................ 44
1.1.
Program działań na rzecz poprawy jakości powietrza atmosferycznego .........................................................47
PPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław
strona 2
1.1.1. Działania krótkookresowe, do roku 2007 ...................................................................................... 47
1.1.2. Działania długookresowe, do roku 2011........................................................................................ 48
2. Ochrona środowiska akustycznego ............................................................................................................... 48
2.1.
2.2.
2.3.
Ochrona środowiska przed hałasem w świetle Polityki Ekologicznej Polski ...................................................49
Zasady ograniczania uciążliwości hałasu ........................................................................................................49
Program działań niezbędnych dla poprawy stanu środowiska akustycznego .............................................50
3. Ochrona i poprawa jakości zasobów wodnych ............................................................................................. 51
3.1.
3.2.
Możliwość poprawy stanu jakości i ochrony zasobów wodnych w świetle działań Polityki Ekologicznej
Państwa i Unii Europejskiej.............................................................................................................................52
Program działań na rzecz poprawy jakości i ochrony zasobów wodnych........................................................54
4. Elektromagnetyczne promieniowanie ........................................................................................................... 55
4.1.
4.2.
Ochrona środowiska przed promieniowaniem w świetle działań UE oraz Polityki Ekologicznej Polski .........55
Program działań niezbędnych dla poprawy stanu środowiska przed promieniowaniem .................................56
5. Ochrona powierzchni Ziemi .......................................................................................................................... 56
5.1.
5.2.
Możliwość poprawy czystości gleb i gruntów oraz ochrony zasobów kopalin w świetle działań Polityki
Ekologicznej Państwa ......................................................................................................................................57
Program działań na rzecz poprawy jakości gleb i gruntów oraz ochrony zasobów kopalin ............................58
6. Ochrona środowiska przyrodniczego ............................................................................................................ 60
6.1.
6.2.
Ochrona środowiska przyrodniczego w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa i Unii Europejskiej...61
Program działań niezbędnych do poprawy jakości walorów środowiska przyrodniczego...............................62
7. Rozwój przemysłu turystyczno - rekreacyjnego ............................................................................................ 63
8. Edukacja ekologiczna ................................................................................................................................... 65
8.1.
8.2.
Kierunki działań w kształtowaniu świadomości ekologicznej ..........................................................................65
Program działań niezbędnych do rozwoju edukacji ekologicznej ....................................................................67
8.2.1.
8.2.2.
V.
Działania krótkookresowe, do roku 2007 ...................................................................................... 67
Działania długookresowe, do roku 2011........................................................................................ 68
PODSTAWOWE INSTRUMENTY I NARZĘDZIA ZARZĄDZANIA REALIZACJĄ PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ... 69
1. Działania organizacyjne na poziomie zarządzania i eksploatacji systemu ................................................... 69
1.1.
1.2.
1.3.
Powołanie podmiotu gospodarczego zarządzającego programem...................................................................69
Współpraca w ramach gminy ...........................................................................................................................69
Współpraca w ramach Związku Gmin Zagłębia Miedziowego.........................................................................70
2. Instrumenty realizacji programu .................................................................................................................. 70
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
2.5.
Instrumenty prawno - administracyjne.............................................................................................................70
Instrumenty ekonomiczno - rynkowe ................................................................................................................71
Instrumenty finansowe .....................................................................................................................................72
2.3.1.
2.3.2.
2.3.3.
2.3.4.
2.3.5.
2.3.6.
Fundusze Strukturalne i Fundusz Spójności Unii Europejskiej w Polsce w latach 2000 - 2006 .......................... 78
Ogólne zasady funkcjonowania funduszy strukturalnych....................................................................................... 80
Programowanie działań funduszy strukturalnych .................................................................................................. 82
Finansowy wkład funduszy ..................................................................................................................................... 83
Polska a Polityka Spójności Gospodarczej i Społecznej........................................................................................ 83
Polska a programowanie funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności na lata 2004 - 2006...................... 84
Instrumenty z zakresu organizacji, zarządzania i marketingu..........................................................................89
Instrumenty oddziaływania społecznego ..........................................................................................................89
3. Monitoring realizacji Programu Ochrony Środowiska................................................................................. 90
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
System monitorowania Programu Ochrony Środowiska..................................................................................90
Monitoring krajowego Programu Ochrony Środowiska ..................................................................................91
System monitorowania regionalnego Programu Ochrony Środowiska............................................................92
Lokalny system monitorowania Programu Ochrony Środowiska.....................................................................92
4. Finansowanie programu ............................................................................................................................... 93
strona 3
4.1.
4.2.
Określenie harmonogramu wdrażania programu z uwzględnieniem możliwości jego etapowania i
finansowania ....................................................................................................................................................93
Określenie źródeł finansowania .....................................................................................................................104
VI. WYKORZYSTANE MATERIAŁY ............................................................................................................................... 108
1. Akty prawne ................................................................................................................................................ 108
2. Publikacje ................................................................................................................................................... 109
strona 4
Streszczenie
Program Ochrony Środowiska dla gminy Polkowice opracowany został na mocy art. 17
ustawy Prawo Ochrony Środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 roku, w celu realizacji polityki ekologicznej państwa.
Program składa się z czterech głównych części:
• ogólnej charakterystyki gminy,
• opisu stanu istniejącego w zakresie środowiska naturalnego i podstawowej infrastruktury
komunalnej, oddziałującej bezpośrednio na środowisko,
• przedstawienia celów polityki ekologicznej gminy, w tym programu zadań krótkookresowych,
do 2007 roku i długookresowych tj. do 2011 roku,
• opisu podstawowych instrumentów zarządzania programem i możliwości finansowania zadań, wynikających z programu.
Przy opracowaniu Programu Ochrony Środowiska wykorzystano materiały
i informacje dostępne m. in. w Starostwie Powiatowym, Urzędzie Marszałkowskim Województwa Dolnośląskiego, Dolnośląskim Urzędzie Wojewódzkim, Urzędzie Gminy Polkowice, Związku
Gmin Zagłębia Miedziowego w Polkowicach, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska,
KGHM Polska Miedź S.A., O/Z-d Hydrotechniczny „Rudna”.
Zebrane informacje konsultowano i weryfikowano na dwóch spotkaniach konsultacyjnych.
Wszystkie zebrane w trakcie konsultacji uwagi zostały uwzględnione w opracowaniu
końcowym.
Program Ochrony Środowiska został opracowany tak, aby mógł stanowić:
• źródło wiedzy o aktualnym stanie środowiska naturalnego w gminie,
• podstawę do podejmowania decyzji o realizacji poszczególnych zadań proekologicznych
i starania się o pozyskanie dofinansowania na ich realizację.
strona 5
I.
Wstęp
1. Podstawa formalno - prawna opracowania
Podstawę formalno – prawną „Programu Ochrony Środowiska gminy Polkowice” opracowanego przez Przedsiębiorstwo Projektowo - Wdrożeniowe „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. z
Wrocławia, na zlecenie Związku Gmin „Zagłębia Miedziowego” w Polkowicach , stanowi umowa
nr 15/ZGZM/2003 zawarta w dniu 06.11.2003 r. oraz ustawa Prawo Ochrony Środowiska z dn.
27.04.2001 r. wraz aktami prawnymi wyszczególnionymi w rozdz. VI. pkt. 1.
2. Cel i zakres Programu Ochrony Środowiska
Podstawą i przesłaniem do opracowania Programu Ochrony Środowiska jest zrównoważony rozwój tzn. taki rozwój gospodarczy, techniczny i społeczny, który nie powoduje szkód
w środowisku naturalnym i nadmiernie nie wyczerpuje jego zasobów. Oznacza to nową filozofię
rozwoju globalnego, regionalnego i lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi gospodarczemu.
Definicja zrównoważonego rozwoju została określona po raz pierwszy w 1972 roku
w Raporcie Brutland „Nasza Wspólna Przyszłość” i w ślad za tym Raportem, w tzw. „Agendzie 21”.
Agenda 21, jeden z dokumentów końcowych konferencji Narodów Zjednoczonych z roku
1992 w Rio de Janeiro, tzw. Szczytu Ziemi, potwierdzona na II Szczycie Ziemi we wrześniu
2002 r. w Johanesburgu, określa program działań na XXI wiek, który zapewni aspiracje rozwojowe obecnego pokolenia z jednoczesnym zapewnieniem praw przyszłych pokoleń do zaspokojenia ich potrzeb rozwojowych.
Opracowanie Programu Ochrony Środowiska, na każdym szczeblu administracyjnym
(kraju, regionu, powiatu, gminy), powinno służyć przede wszystkim stworzeniu warunków dla
takiego stymulowania procesów rozwoju, aby w jak najmniejszym stopniu zagrażały one środowisku naturalnemu. Konieczne jest w związku z tym, sukcesywne eliminowanie procesów
i działań gospodarczych szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi, promowanie technologii
i działań „przyjaznych środowisku” oraz przyspieszanie procesów rekultywacyjnych i przywracających środowisko do właściwego stanu, wszędzie tam, gdzie nastąpiła jego degradacja. Realizacja tych celów nie może jednak ograniczać tempa wzrostu gospodarczego ani powodować
powstania napięć społecznych czy zagrożeń ekonomicznych.
Program Ochrony Środowiska gminy Polkowice musi, oprócz spełnienia ogólnych założeń, odpowiadać zadaniom sformułowanym w II Polityce Ekologicznej Polski oraz Strategii
Rozwoju Województwa Dolnośląskiego oraz Strategii Rozwoju gminy Polkowice.
Celem polityki ekologicznej jest wprowadzanie na danym obszarze, w tym przypadku
w gminie, ładu ekologicznego. Postulat ładu ekologicznego odzwierciedla polityka ekologiczna
państwa, która stanowi dokument oparty na europejskich zasadach ekorozwoju. Regionalna
polityka ekologiczna, w tym także gminy, musi być odzwierciedleniem celów i zadań, sposobów
ich osiągnięcia określonych w polityce ekologicznej państwa, ale w odniesieniu do danej gminy.
Lokalna polityka ekologiczna obszaru powinna więc:
• opierać się na rzetelnej diagnozie głównych problemów ekologicznych gminy,
strona 6
• wyznaczać priorytety działań w zakresie jakości powietrza atmosferycznego, gospodarki od-
padami, ochrony zieleni i obszarów cennych przyrodniczo, gospodarki wodno - ściekowej,
ochrony przed hałasem itp.,
• określać instrumenty i źródła finansowania przedsięwzięć proekologicznych.
Celem więc opracowanego Programu Ochrony Środowiska jest wskazanie kierunków
działań i zadań priorytetowych do realizacji w najbliższym czasie w zakresie ochrony środowiska gminy Polkowice, które będą zgodne z zasadami określonymi w Polityce Ekologicznej Państwa w tym m.in. z zasadą zrównoważonego rozwoju.
3. Korzyści wynikające z posiadania Programu Ochrony Środowiska
Posiadanie takiego dokumentu przynosi szereg korzyści dla samorządu terytorialnego
i reprezentującej go władzy. Opracowanie umożliwia przede wszystkim:
• harmonijny rozwój gospodarczy interesów z wykorzystaniem istniejących zasobów przyrodniczych,
• wyartykułowanie interesów społeczności gminy,
• określenie zasad zachowań władz gminy,
• ochronę zasobów przyrody i dóbr kultury gminy,
• eliminację lub załagodzenie konfliktów w rozwoju gminy,
• tworzenie korzystnego wizerunku gminy i jego władz,
• mobilizację dodatkowych środków na rozwój zasobów gminy,
• zapewnienie mieszkańcom, a także podmiotom gospodarczym poczucia stabilizacji,
• polepszenie warunków zdrowotnych mieszkańców gminy przy zachowaniu lub poprawie stanu środowiska,
• ubieganie się o środki na dofinansowanie rozwoju gminy pochodzące z zewnątrz np. administracji rządowej, fundacji oraz krajowych i międzynarodowych programów wspierających
stymulowanie rozwoju.
4. Metodyka opracowania Programu Ochrony Środowiska
Proces tworzenia Programu Ochrony Środowiska wymaga określonego nakładu pracy.
Możliwe są różne rozwiązania procesu programowania. Różnice te polegają przede wszystkim
na różnym stopniu uspołecznienia procesu tworzenia opracowań programowych. Z tego punktu
widzenia, wyróżnić można dwa zasadnicze kierunki działań:
• metody eksperckie,
• metody uspołecznione (aktywne, partycypatywne).
Metody eksperckie polegają na zleceniu wykonania zadania zespołowi ekspertów wyłonionych np. w drodze przetargu publicznego lub realizacji zadania przez personel odpowiednich
wydziałów administracji samorządowej.
Metody uspołecznione polegają na współpracy regionalnych i lokalnych liderów w procesie tworzenia programu, który jest wspomagany przez zespół ekspertów i konsultantów różnych
dziedzin. Można więc powiedzieć, że metoda ta oparta jest na partnerskiej współpracy międzysektorowej dla realizacji wspólnego celu, którym jest program odniesiony do realiów danego
regionu.
strona 7
Najlepsze efekty daje realizacja prac oparta głównie na metodzie uspołecznionej z elementami eksperckiej. Oznacza to w praktyce realizację zadania przez wyspecjalizowaną firmę,
zespół fachowców z zakresu ochrony środowiska, ale w bardzo ścisłej współpracy z Zamawiającym a także z władzami wojewódzkimi oraz gminą. Bowiem tylko taka ścisła współpraca,
oparta na pełnym partnerstwie i wzajemnym zaufaniu gwarantuje sukces i stworzenie Programu
Ochrony Środowiska możliwego do realizacji i spełniającego wyzwania XXI wieku.
Biorąc pod uwagę wymagania zawarte w ustawie „Prawo ochrony środowiska” i „Wytycznych do sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym”,
duży nacisk położono na proces opracowywania programu i na elastyczność jego treści, tj. włączanie społeczności lokalnych zarówno w proces opracowywania, jak i wdrażania programu
oraz monitorowanie i ocenę realizacji programu. Dlatego już w początkowych etapach prac nad
Programem zwrócono szczególną uwagę na wymianę informacji i konsultacje pomiędzy administracją samorządową szczebla gminnego i powiatowego oraz administracją rządową i samorządową szczebla wojewódzkiego. W procesie tym zwanym procesem otwartego planowania wykorzystano takie narzędzia jak:
• spotkania robocze,
• konsultacje ze specjalistami lokalnymi,
• warsztaty robocze.
W wyniku takiego prowadzenia prac, w tworzenie Programu zaangażowani byli przede
wszystkim przedstawiciele gminy i ZGZM w Polkowicach.
strona 8
II.
Ogólna charakterystyka gminy
1. Położenie
Gmina Polkowice położona jest w północnej części województwa dolnośląskiego, na
skraju Równiny Szprotawskiej. Graniczy z sześcioma gminami, od północy z gminami Jerzmanowa i Grębocice, od wschodu z gminą Rudna, od południa z gminami Lubin i Chocianów oraz
od zachodu z gminą Radwanice. Gmina Polkowice podzielona jest na 16 sołectw, a na jej obszarze znajduje się 17 miejscowości. Użytki rolne do końca grudnia 2003 r. zajmowały 45 %
powierzchni gminy, a od stycznia 2004 r. pow. użytków rolnych zwiększyła się o 797 ha w
związku z przyłączeniem do gminy Polkowice Nowej Wsi Lubińskiej należącej do gm. Chocianów. Powierzchnia pokryta lasami stanowiła do końca grudnia 43 % powierzchni gminy (od
stycznia 2004 r. zwiększyła się o 364 ha) . Przez teren gminy przebiega droga krajowa nr 3
prowadząca ruch tranzytowy z kierunku Lwów, Kraków, Katowice, Opole, Wrocław do Szczecina oraz z kierunku Wiednia i Pragi do Szczecina oraz dwie drogi wojewódzkie nr 331 i 332.
Rozbudowana jest również sieć kolejowa przeznaczona wyłącznie do transportu towarowego.
Najbliższe linie kolejowe pasażerskie zlokalizowane są w Lubinie (Legnica – Rudna Gwizdanów) oraz w Grębocicach (Wrocław – Głogów). Cały teren gminy znajduje się w zasięgu eksploatacji rud miedzi. W części wschodniej gminy znajdują się zbiorniki odpadów poflotacyjnych:
„Żelazny Most” (czynny) położony na wschód od Tarnówka i Komornik oraz „Gilów” (nieczynny)
położony na południe od Żelaznego Mostu i Pieszkowic. Zbiorniki odpadów poflotacyjnych wraz
ze zrekultywowanymi hałdami skały płonnej, stanowią sztuczny i obcy element krajobrazu naturalnego, hamujący rozwój turystyki w tym rejonie. Obszar gminy o powierzchni 159 km2 zamieszkiwany jest przez ok. 26.000 mieszkańców. Od 1 stycznia 2004 powierzchnia gminy
zwiększyła się o 851,42 ha ze względu na dołączenie do gminy miejscowości Nowa Wieś Lubińska.
2. Warunki klimatyczne
Pod względem klimatycznym gmina Polkowice położona jest w tej części Dolnego Śląska, która należy do subregionu „nadodrzańskiego wrocławsko – legnickiego”, najcieplejszego
na tym obszarze i obejmującego Nizinę Śląską po obu stronach Odry. Średnia roczna temperatura jest tu wyższa od + 8 °C, a okres wegetacyjny trwa dłużej niż 100 dni. Roczna suma opadów atmosferycznych na tym obszarze przeciętnie nie przekracza 550 mm, z czego 60 – 65 %
sumy przypada na okres kwiecień – wrzesień. Przeważają wiatry z kierunków zachodniego i
północno – zachodniego, a najmniejszą frekwencją cechuje się wiatr z sektorów wschodniego i
południowo – wschodniego. Przeciętnie w roku występuje od 120 do 140 dni pochmurnych.
strona 9
III.
Opis stanu istniejącego, źródeł i tendencji przeobrażeń środowiska naturalnego na terenie gminy wraz z jego oceną
1. Budowa geologiczna, zasoby złóż kopalin, gleby
1.1.
Geomorfologia regionu
Pod względem morfologicznym gmina Polkowice stanowi fragment Nizin Środkowopolskich. Część północna gminy należy do mezoregionu Wzgórz Dalkowskich, natomiast część
południowa obejmuje mezoregion Równiny Szprotawskiej. Grzbiet Wzgórz Dalkowskich ma
formę wału opadającego ku południowi łagodnie do Równiny Szprotawskiej.
W północnej części gminy dominują formy pochodzenia lodowcowego wykształcone w
postaci wzgórz i pagórków morenowych przeważnie spiętrzonych (Wzgórza Dalkowskie). Najwyżej położonym punktem na terenie gminy jest szczyt wzgórza o wysokości 223 m npm, zlokalizowany w rejonie miejscowości Żelazny Most.
W południowej części gminy Polkowice w obrębie mezoregionu Równiny Szprotawskiej
dominują formy pochodzenia wodnolodowcowego wykształcone w postaci równin sandrowych i
wodnolodowcowych. Powierzchnia równin jest słabo urozmaicona. Natomiast do form pochodzenia rzecznego zaliczono dno doliny rzecznej Szprotawy przebiegające przy południowej
granicy gminy. Ponad doliną wykształciły się tarasy akumulacyjne zalewowe oraz erozyjnoakumulacyjne zalewowe i nadzalewowe. Wysokość tarasów waha się od 1 do 10 m n.p. rzeki.
Powierzchnia terenu w rejonie Równiny Szprotawskiej leży na poziomie od 138 m n.p.m. w rejonie doliny Szprotawy do 153 m n.p.m. w rejonie Sobina.
1.2.
Budowa geologiczna
Obszar gminy Polkowice położony jest na obszarze jednostki geologicznej zwanej monokliną przedsudecką.
Głębsze podłoże monokliny przedsudeckiej budują skały prekambru i starszego paleozoiku wykształcone w postaci łupków metamorficznych oraz granitów i granitognejsów. Na utworach tych zalegają niezgodnie i monoklinalnie osady permo-mezozoiczne wykształcone w postaci lądowych osadów czerwonego spągowca i morskich osadów cechsztynu (piaskowce, wapienie, dolomity z iłołupkami miedzionośnymi, iłowce i anhydryty). Sedymentację kończą utwory
lądowe piaskowca pstrego dolnego i środkowego (piaskowce drobnoziarniste z wkładkami łupków ilastych i mułowców). Miąższość tych utworów waha się od 120 do 250 m. Podłoże podkenozoiczne pocięte jest uskokami. Na nim zalegają na całym obszarze utwory trzeciorzędowe.
Utwory trzeciorzędowe reprezentowane są przez oligoceńskie piaski i iły z przewarstwieniami węgli brunatnych, mioceńskie iły z węglem brunatnym oraz plioceńskie iły pstre.
Utwory te tworzą dość monotonny kompleks o miąższości od 300 do 350 m. Stropowe partie
trzeciorzędu w rejonie Wzgórz Dalkowskich wykazują zaburzenia glacitektoniczne.
Utwory czwartorzędowe występują na całym obszarze arkusza poza rejonami, gdzie odsłaniają się na powierzchni, w formie płatów, utwory trzeciorzędowe. Elementy te wskazują na
istnienie różnic miąższości osadów czwartorzędowych, jak również na urozmaiconą powierzchnię utworów podczwartorzędowych.
strona 10
W rzeźbie powierzchni stropu trzeciorzędu występują wyniesienia na obszarze Wzgórz
Dalkowskich. Urozmaicenie reliefu stropu trzeciorzędu wpływa na zróżnicowanie miąższości
utworów czwartorzędowych, która waha się od 0 do 80 m. Większe miąższości utworów czwartorzędowych występują przy południowej granicy gminy i związane są ze strukturą kopalną “Potoczek-Jabłonów”, gdzie maksymalnie osiągają około 100 m.
Utwory czwartorzędowe reprezentowane są przez osady piaszczysto-żwirowe, gliny i pyły zaliczone do utworów zlodowacenia południowo-, środkowo-, i północno-polskiego. Dna
obecnych dolin rzecznych wyścielają osady holocenu. Są to namuły, piaski i żwiry tarasów zalewowych.
1.3.
Warunki geologiczno-inżynierskie
Na podstawie budowy geologicznej, występowania wód gruntowych oraz nachylenia
powierzchni terenu na obszarze gminy Polkowice wyróżniono rejony różniące się warunkami
geologiczno-inżynierskimi.
Do obszarów o warunkach korzystnych dla budownictwa należy zaliczyć znaczne obszary występowania utworów wodno-lodowcowych i lodowcowych ze zlodowacenia środkowopolskiego oraz utwory trzeciorzędowe ilaste. Znaczne powierzchnie gminy zbudowane są z gruntów sypkich tj. piasków różnoziarnistych z domieszką żwirów oraz z glin zwałowych występujących w stanie półzwartym i twardoplastycznym. Dobrymi warunkami posadowienia charakteryzują się również utwory budujące tarasy wyższe nadzalewowe.
Do obszarów o warunkach geologiczno-inżynierskich utrudniających budownictwo należy zaliczyć utwory piaszczysto-madowe budujące dna dolin i tarasów zalewowych Moskorzynki i
dopływów Szprotawy.
Na bardzo niekorzystne własności budowlane wpływa występowanie gruntów organicznych w postaci torfów. Utwory te cechują się znaczną ilością domieszek organicznych oraz podatnością na przemarzanie. Torfy występują w okolicach Jędrzychowa.
Ponadto negatywnie na posadowienie budowli wpływać mogą szkody górnicze. Eksploatacja górnicza powoduje powstawanie następujących deformacji odczuwanych na powierzchni
ziemi:
• deformacji ciągłych (rozległych) objawiających się osiadaniem powierzchni terenu, głównie
powstawaniem niecek nad wyrobiskami o dużych rozmiarach,
• wpływów parasejsmicznych tzw. tąpań, powstających w wyniku odprężenia skał górotworu.
Ponieważ eksploatacja kopaliny ma bezpośredni wpływ na powierzchnię i osiadanie
gruntu, należy liczyć się z możliwością występowania szkód górniczych.
1.4.
•
•
•
•
Surowce mineralne gminy
Surowce mineralne występujące na terenie gminy należy podzielić na:
surowce metaliczne,
surowce skalne,
surowce chemiczne,
surowce energetyczne.
strona 11
Na obszarze gminy część złóż występuje na znacznych głębokościach, są to surowce
metaliczne tj. złoża rud miedzi (Cu), surowce skalne (niemetaliczne) tj. złoża gipsu i anhydrytu,
surowce chemiczne tj. złoża soli kamiennej oraz złoża węgla brunatnego zaliczające się do surowców energetycznych. Pozostałe złoża surowców skalnych tj. złoża kruszyw naturalnych,
piasków podsadzkowych oraz złoża energetyczne w postaci torfów występują na powierzchni
bądź pod niewielkim nakładem.
Surowce metaliczne
Do surowców metalicznych należą stratoidalne, polimetaliczne złoża rud miedzi (Cu-Ag),
występujące na niemal całym obszarze gminy, z wyłączeniem niewielkich powierzchni przy południowej i wschodniej granicy gminy.
Na obszarze gminy rudy miedzi występują w złożach Głogów Głęboki (przy północnej
granicy gminy), Sieroszowice, Polkowice, Rudna i Lubin-Małomice. Eksploatacja prowadzona
jest w obrębie złóż Sieroszowice, Polkowice, Rudna i Lubin-Małomice. Złoża rud miedzi należą
do złóż typu pokładowego, charakteryzującego się zróżnicowaną miąższością i intensywnością
okruszcowania. Rudy miedzi wstępują w skałach wapiennych, dolomitach, łupkach oraz piaskowcach. Kopaliną eksploatowaną zgodnie z koncesjami jest ruda miedzi. Pierwiastkami
współwystępującymi w rudzie miedzi są: srebro, złoto, nikiel, wanad, molibden, ołów, kobalt,
platyna, pallad, cynk, kadm, ren i arsen. Przedsiębiorca prowadzi eksploatację rudy miedzi z
której odzyskuje srebro, złoto, ołów i platynowce. Pozostałą część wymienionych metali w ilościach śladowych, jak również inne pierwiastki metaliczne i skalne, po procesie przeróbczym
deponowano pierwotnie w składowisku Gilów, a obecnie deponuje się w składowisku “Żelazny
Most”.
Zasoby rud metali z udokumentowanych złóż oraz wydobycie roczne przedstawia tabela
III.1.
strona 12
strona 13
Surowce skalne
a) Gipsy i anhydryty występują w nadkładzie złóż miedzi jako kopalina towarzysząca. Ich
występowanie jako złóż o zasobach prognostycznych stwierdzono w złożach Sieroszowice,
Polkowice, Rudna i Lubin-Małomice. Miąższość złóż gipsu i anhydrytu osiąga ok. 200 m, a
głębokość występowania stropu wynosi ok. 800 m ppt. Złoża te, generalnie wykształcone
jest w formie ciągłych pokładów o rozciągłości NW-SE, nachylonych pod niewielkim kątem
w kierunku północno-wschodnim, jednakże ze względu na znaczną głębokość zalegania ich
eksploatacja jest obecnie nieopłacalna.
b) Piaski podsadzkowe to występujące na terenie gmin Polkowice, Jerzmanowa oraz Radwanice nieeksploatowane, a jedynie szczegółowo rozpoznane utwory piaszczyste złoża
“Sucha Góra, o zasobach 177879 m3, występujące na powierzchni 740 ha.
c) Kruszywa naturalne to czwartorzędowe złoża piaszczyste i piaszczysto-żwirowe, występujące w nieeksploatowanych złożach Guzice i Żuków oraz rozpoznanym szczegółowo złożu
Żelazny Most. Jedynym eksploatowanym złożem na obszarze gminy Polkowice jest złoże
Guzice II, którego zasoby bilansowe określono na 1091 tys. Mg, a roczne wydobycie na 24
tys. Mg.
Surowce chemiczne
Surowcem chemicznym jest sól kamienna złoża Sieroszowice, zalegające w nadkładzie
złoża rud miedzi Sieroszowice w utworach cechsztynu na obszarze gmin Grębocice, Jerzmanowa, Polkowice i Radwanice. Zasoby bilansowe wymienionego złoża wynoszą 2 936 395 tys.
Mg, stanowiąc 3,65 % łącznych zasobów soli kamiennej w Polsce. Powierzchnia złoża wynosi
4500 ha.
Łączne zasoby soli kamiennej formacji cechsztyńskiej towarzyszące złożom rud miedzi
określono na 25 mld Mg. Są to złoża o zasobach prognostycznych towarzyszące złożom rud
miedzi Sieroszowice, Radwanice Zachód i Rudna.
Surowce energetyczne
Surowcami energetycznymi są pokłady węgli brunatnych zalegające w utworach trzeciorzędowych na całym obszarze gminy. Znaczenie gospodarcze posiadają pokłady węgla brunatnego z miocenu środkowego i górnego, jednakże dotychczas złoża te nie zostały udokumentowane. Węgiel brunatny zalega na głębokościach od 100 do 250 m ppt. Jednakże małe miąższości warstw, znaczne głębokości występowania, jak i ich silne zawodnienie dyskwalifikują je z
punktu widzenia wykorzystania gospodarczego.
Ponadto do surowców energetycznych zaliczono torfy występujące w obniżeniach dolinnych w pobliżu Jędrzychowa. Na obszarze gminy utwory te nie są eksploatowane.
1.5.
Stan czystości gleb i gruntów
Na obszarze gminy Polkowice lokalnie gleby i przypowierzchniowe grunty zostały zmodyfikowane procesami antropogenicznymi. W rejonach, w których nie nastąpiły procesy antropogeniczne, gleby zostały wykształcone jako gleby murszowe i torfowe w rejonach dolin rzecznych, bądź rozwinęły się na piaszczystym lub gliniastym podłożu polodowcowym, jako gleby
rdzawe, którym towarzyszą gleby bielicowe i brunatne, natomiast w części północno-wschodniej
gminy dominują gleby płowe, którym towarzyszą gleby brunatne właściwe, opadowo-glejowe i
strona 14
rdzawe. Pod względem bonitacyjnym gleby należą do klas IV a, IV b i V, a w północnowschodniej części gminy do klasy III. Największy wpływ na jakość gleb i gruntów wywierają sytuacje awaryjne powodujące powierzchniowe, punktowe bądź obszarowe źródła zanieczyszczeń, produkcja rolnicza, oddziaływanie gazów i pyłów emitowanych ze źródeł przemysłowych i
motoryzacyjnych. Według informacji uzyskanych z raportów Wojewódzkiego Inspektoratu
Ochrony Środowiska we Wrocławiu, obecnie nie stwierdza się negatywnego oddziaływania na
gleby i grunty położone w granicach gminy Polkowice.
Z powodu oddziaływania antropogenicznego na środowisko naturalne oraz emitowanie
różnego rodzaju zanieczyszczeń, zaistniała, oprócz klasycznej klasyfikacji bonitacyjnej gleb,
potrzeba stosowania klasyfikacji stopnia zanieczyszczenia gleb. Zgodnie z klasyfikacją Instytutu
Upraw i Nawożenia w Puławach (IUNG) w 2003 r. Stacja Chemiczno-Rolnicza we Wrocławiu
przeprowadziła na obszarze gminy Polkowice badania gleb w zakresie metali ciężkich (Cd, Cu,
Cr, Pb i Zn), zawartości przyswajalnych mikroelementów (B, Mn, Cu, Fe i Zn) oraz oznaczono
pH, określono potrzeby wapniowania oraz zbadano zawartości przyswajalnych makroelementów (P, K i Mg). W przedziale gleb od bardzo kwaśnych do lekko kwaśnych znajduje się około
75 % badanych gleb. Badania odczynu gleb gminy Polkowice wskazują na konieczność wapnowania ponad 54 % gleb. W związku ze znacznym zróżnicowaniem gleb pod kątem zawartości
przyswajalnego fosforu, potasu i magnezu, wymaga się stałego śledzenia stanu zasobności
gleb. Natomiast stężenia związków miedzi Cu, niklu Ni, ołowiu Pb i cynku Zn, charakteryzuje się
w przeważającej większości zawartością naturalną, w mniejszym stopniu podwyższoną (nie
stanowiącą jeszcze zanieczyszczenia). Podobnie kształtuje się zawartość w glebach kadmu Cd,
jedynie we wsi Moskorzyn jego stężenie wykazuje II stopień klasyfikując badaną próbę do gleb
słabo zanieczyszczonych.
1.6.
Podsumowanie
1. Na obszarze gminy Polkowice w budowie geologicznej podłoża wyróżniono utwory należące
do trzech odrębnych pięter strukturalnych. Do piętra najstarszego należą utwory wchodzące
w skład monokliny przedsudeckiej powstałe w prekambrze i starszym paleozoiku. Piętro
środkowe tworzą osady trzeciorzędowe, zaś piętro najmłodsze osady czwartorzędowe.
2. Utwory przypowierzchniowe oraz gleby zostały na terenie gminy lokalnie zmodyfikowane
procesami antropogenicznymi. Monitoring jakości gleb, prowadzony przez Stację Chemiczno-Rolniczą we Wrocławiu, zaklasyfikował badane gleby do utworów o dużej wartości rolniczej.
3. Na obszarze gminy w złożach Głogów Głęboki, Sieroszowice, Polkowice, Rudna i LubinMałomice występują surowce metaliczne reprezentowane przez rudy miedzi (Cu-Ag), którym towarzyszą surowce skalne w postaci gipsów i anhydrytów oraz surowce chemiczne w
postaci soli kamiennej. W granicach gminy występują również pokłady węgla brunatnego
zaliczanego do surowców energetycznych, kruszywa naturalne wykorzystywane do celów
budowlanych i drogowych oraz piaski podsadzkowe wykorzystywane w górnictwie podziemnym.
strona 15
2.
Wody powierzchniowe
2.1.
Warunki hydrograficzne
Południowo – zachodnia część terenu gminy objęta jest dorzeczem Szprotawy, lewostronnym dopływem Odry, a północne obrzeża gminy należą do dorzecza Rudnej, lewostronnego dopływu Odry. Sieć rzeczna w środkowej części gminy jest słabo rozwinięta.
2.2.
•
•
•
•
•
Charakterystyka cieków powierzchniowych
Większymi ciekami na terenie gminy są:
750 m odcinek rzeki Szprotawy,
Kalina, prawostronny dopływ Szprotawy, o długości 9,5 km, powierzchni zlewni 37,3 km2
i średnim spadku 1,5 ‰. Źródła potoku usytuowane są w rejonie miasta Polkowice,
w dalszym biegu przepływa przez wieś Sobin,
Skłoba, prawostronny dopływ Szprotawy, o długości 13,0 km, powierzchni zlewni 19,3 km2
i średnim spadku 1,5 ‰,
Sucha górna przepływająca przez wieś o tej samej nazwie, jest lewostronnym dopływem
Kłębanówki, która z kolei jest prawostronnym dopływem Szprotawy,
Moskorzynka, lewostronny dopływ Rudnej, o długości 15,3 km i powierzchni zlewni 84,17
km2. Rzeka Moskorzynka, której źródła znajdują się przy trasie Polkowice – Zielona Góra,
przepływa przez miejscowości Kazimierzów, Moskorzyn i Żuków. Większymi dopływami tej
rzeki na terenie gminy są Żdżerowita, Trzebcz i Stobnia, Żdżerowita, prawostronny dopływ
Moskorzynki, o długości 7,1 km, której źródła znajdują się w pobliżu wsi Dąbrowa, przepływa przez wsie Damówka, Tarnówek i Komorniki, a przed wsią Żuków uchodzi do rzeki Moskorzynki. Potok odwadnia przedpole zapory zachodniej zbiornika odpadów flotacyjnych
„Żelazny Most”, przejmując część wód infiltrujących z tego obiektu poprzez prawostronne
dopływy: rów IIS i Kalinówkę Zachodnią.
2.3.
Ocena jakości wód powierzchniowych
Na podstawie przeprowadzonych badań składu fizyczno – chemicznego wód oraz analiz
statystycznych, wykonanych na potrzeby oceny oddziaływania składowiska „Żelazny Most”
w 2002 r., stwierdza się, że wszystkie wody powierzchniowe w rejonie składowiska nie odpowiadają obowiązującym normatywom. O dyskwalifikacji wód przesądziły wysokie stężenia zawiesin. W badanych wodach stwierdzono również wysokie stężenia związków azotu, a zwłaszcza azotynowego.
Dopływy potoków z zachodniej części składowiska ze względu na stężenia dopuszczalne chlorków, zdyskwalifikowały wody Żdżerowity aż do ujścia do Moskorzynki. Wraz z ładunkiem chlorków, znajdujących się w potoku Trzebcz, wody Żdżerowity spowodowały obniżenie
czystości wód Moskorzynki aż do ujścia do III klasy. Na podstawie przeprowadzonych obliczeń
statystycznych należy stwierdzić, że przez ok. 35 – 55% okresu kontrolnego, wody Moskorzynki
można jednak było zaliczyć do I klasy czystości.
Gospodarka ściekowa Zakładów Górniczych KGHM S. A. „Polska Miedź”’ zasadniczo
związana jest z jednym centralnym, zamkniętym układem. Nadmiar wód z tego układu odproPPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław
strona 16
wadzany jest okresowo, poprzez zbiornik odpadów flotacyjnych „Żelazny Most”, do rzeki Odry
na wysokości Głogowa. Zakłady te nie odprowadzają ścieków do wód powierzchniowych. Natomiast ścieki z mechaniczno – biologicznej oczyszczalni dla miasta Polkowice odprowadzane
są do rzeki Szprotawy. Ponadto do cieków na terenie gminy odprowadzane są ścieki bytowo –
gospodarcze z trzech oczyszczalni mechaniczno – biologicznych w Komornikach, która obsługuje również wsie Żuków i Trzebcz (odbiornik – potok Żdzerowita), w Moskorzynie (odbiornik –
rzeka Moskorzynka) i w Suchej Górnej (odbiornik – potok Sucha Górna, dopływ Kłębanówki).
Poza wspomnianymi źródłami punktowymi na jakość wód wywierają znaczny wpływ tzw.
spływy obszarowe, co dotyczy głównie związków biogennych (chemizacja rolnictwa), oraz zanieczyszczenia zawarte w wodach opadowych. Obecnie wody cieków na terenie gminy są
w większym lub mniejszym stopniu zanieczyszczone ściekami bytowymi i związkami biogennymi, pochodzącymi zarówno ze źródeł punktowych, jak również obszarowych.
3. Wody podziemne
3.1.
Warunki hydrogeologiczne
Na obszarze gminy Polkowice występuje kilka zasobnych poziomów wodonośnych. Wyróżnia się dwa główne piętra wodonośne, tj. czwartorzędowe i trzeciorzędowe. Występowanie
wód podziemnych związane jest również z piaskowcami pstrego piaskowca, wapieniami i dolomitami cechsztynu oraz piaskowcami czerwonego spągowca. Wody w starszych piętrach są
słabo rozpoznane i nie mają znaczenia użytkowego.
Piętro trzeciorzędowe.
Trzeciorzędowe piętro wodonośne na obszarze gminy, stanowi w miejscach braku użytkowego czwartorzędowego poziomu wód jedyny użytkowe piętro wodonośne. Wody podziemne wstępują w poziomie nadwęglowym. Związane są one z osadami piaszczysto-żwirowymi,
które wstępują na głębokości od 14 do ponad 200 m. Najczęściej poziom wodonośny zalega w
przedziale głębokości 50 m i ma ograniczony zasięg. Rozprzestrzenianie warstw zalegających
na głębokości 60 ÷ 120 m jest większe. Sumaryczna miąższość użytkowych poziomów wodonośnych trzeciorzędu na obszarze gminy wynosi ponad 40 m. Warstwy wodonośne charakteryzują się następującymi parametrami hydrogeologicznymi: współczynnik filtracji od 1 do 35,8
m/d, średnio 4,5 m/d, przewodność od 12,1 do 286 m2/d, średnio 171 m2/d. Wydajności potencjalne studni są zmienne od 10 do 30 m3/h w południowej i centralnej części gminy do 50-70
m3/h w rejonie Kazimierzowa. Dla udostępnienia eksploatacji rud miedzi prowadzi się odwodnienie poziomu cechsztyńskiego, jak i trzeciorzędowego podwęglowego i międzywęglowego.
Piętro czwartorzędowe.
Czwartorzędowe piętro wodonośne związane jest z występowaniem piasków i żwirów
fluwioglacjalnych, glacjalnych i rzecznych zlodowaceń: południowo-, środkowo-, północnopolskiego i holocenu. Zasilanie piętra odbywa się bezpośrednio z infiltracji wód opadowych i
powierzchniowych. Na obszarze gminy w utworach czwartorzędowych wydzielić można poziomy wodonośne o charakterze użytkowym związane z:
• plejstoceńskimi osadami wodnolodowcowymi na obszarze Wzgórz Dalkowskich,
strona 17
•
plejstoceńskimi osadami wodnolodowcowymi wypełniającymi strukturę kopalną „PotoczekJabłonów”,
• plejstoceńskimi osadami wodnolodowcowymi wypełniającymi strukturę „Sobin-Jedrzychów”.
Czwartorzędowy poziom wodonośny na obszarze Wzgórz Dalkowskich związany jest z
występowaniem piasków i żwirów wodnolodowcowych. Na obszarze gminy występują warstwy
wodonośne w obrębie moreny spiętrzonej tworzące lokalne poziomy wodonośne o słabej izolacji, jak również spotyka się w tych rejonach, nagromadzenie utworów wodonośnych, które stanowią wówczas większe zbiorniki wodne (rynna erozyjna w rejonie miejscowości Moskorzyn).
Poza obszarem moreny spiętrzonej rozpoznane zostały warstwy wodonośne zarówno w obrębie
moreny dennej i spiętrzonej, które występują na trzeciorzędowych iłach i glinach zwałowych.
Pozbawione izolacji warstwy wodonośne występują w obrębie moreny dennej, w południowej
części gminy.
Na obszarze Wzgórz Dalkowskich warstwy wodonośne charakteryzują się zróżnicowanym rozprzestrzenieniem i miąższością od kilku do ponad 30 m, lokalnie do około 50 m. Występują one na głębokości od 4,5 do 56 m. Zwierciadło wody ma charakter swobodny i subartezyjski z przewagą wód subartezyjskich. Największe miąższości utworów wodonośnych rozpoznane
zostały w rejonie Moskorzyna (rynna erozyjna). Warstwę wodonośną stanowi tutaj kompleks
piaszczysto-żwirowy pozbawiony ciągłych przewarstwień glin. Miąższość utworów wodonośnych od kilku do ponad 50 m – w południowej części rynny erozyjnej, średnio 19 m. Poziom
wodonośny występuje na zmiennych głębokościach od 2,2 do 56 m. Zasilany jest poprzez infiltracje opadów oraz spływ powierzchniowy i podziemny z obszaru wysoczyzn. Ponadto w części
południowo-zachodniej poziom ten pozostaje w bezpośredniej więzi hydraulicznej z warstwami
wodonośnymi górnego trzeciorzędu. Generalny kierunek spływu wód biegnie w kierunku rzeki
Moskorzyni, która stanowi w tym rejonie podstawę drenażu. Warstwa wodonośna charakteryzuje się dobrą przewodnością 395 m2/d i współczynnikiem filtracji 20,8 m/d. Dominują wydajności
potencjale studni 50 ÷ 70 m3/h.
Znacznie korzystniejszymi warunkami hydrogeologicznymi charakteryzuje się występujący przy zachodniej granicy gminy fragment struktury kopalnej „Potoczek-Jabłonów”. W obrębie
struktury kopalnej występują dwie warstwy wodonośne piaszczysto-żwirowe, które rozdzielone
są glinami lub pyłami. Serie nieprzepuszczalne lub słabo przepuszczalne stanowią rodzaj soczew o zmiennej rozciągłości i miąższości 9 ÷ 29 m. Utwory słabo przepuszczalne rozdzielające warstwy wodonośne ze względu na skład litologiczny i miąższość umożliwiają swobodne
krążenie wód pomiędzy nimi i pozostają w więzi hydraulicznej ze sobą. Miąższość warstw wodonośnych od 26 do 51 m. Poziom wodonośny struktury kopanej występuje na głębokości 18,5
– 56 m Zwierciadło wody ma charakter subartezyjski. Średnie parametry struktury kopanej na
obszarze gminy wynoszą, współczynnik filtracji – 28,6 m/d, a przewodność – 1081 m2/d.
W południowej części gminy występuje czwartorzędowa struktura wodonośna „SobinJędrzychów”. Odkryty poziom wodonośny, występujący w obrębie moreny dennej, zalega na
głębokości około 11 m. Średnia miąższość warstwy wodonośnej wynosi 18 m. Dominują potencjalne wydajności studni w przedziale od 50 do 70 m3/h.
strona 18
3.2.
Główne zbiorniki wód podziemnych
Na obszarze gminy Polkowice występuje jedna struktura hydrogeologiczna tworząca
Główny Zbiornik Wód Podziemnych. W południowej części gminy w rejonie Jędrzychowa występuje zbiornik GZWP nr 316 zwany Subzbiornikiem Lubińskim. Jest to zbiornik o charakterze
porowym, gromadzącym wody piętra trzeciorzędowego. Warstwa wodonośna w zbiorniku jest
na obszarze gminy Polkowice mało odporna na przenikanie zanieczyszczeń, ponieważ istnieją
tu okna hydrauliczne które ułatwiają migrację potencjalnych zanieczyszczeń do wód trzeciorzędowych. Miąższość warstwy wodonośnej w obrębie zbiornika wynosi kilkanaście metrów.
Współczynnik filtracji k utworów wodonośnych zawiera się w przedziale 3.10-6 ÷ 4,8.10-4 m/s.
Przewodność hydrauliczna T zbiornika kształtuje się na poziomie 80 m2/h, natomiast wydajność
studni eksploatujących wody omawianej struktury na obszarze gminy wynosi ok. 350 m3/h.
3.3.
Zasoby wód podziemnych
Na obszarze gminy Polkowice wydziela się kilka poziomów użytkowych: w obrębie
dwóch pięter wodonośnych: czwartorzędowego i trzeciorzędowego, na których bazują wszystkie
ujęcia wód podziemnych zaopatrujących mieszkańców gminy w wodę pitną i do celów gospodarczych.
Na terenie całej gminy zlokalizowanych jest ponad 15 komunalnych i zakładowych ujęć
wód podziemnych. Łączne zasoby eksploatacyjne ujęć komunalnych przedstawionych wynoszą
ok. 1267,8 m3/h. W tabeli III.2. przedstawiono informacje dotyczące studni, zasobów eksploatacyjnych oraz depresji ważniejszych ujęć wód podziemnych z obszaru gminy Polkowice.
Tabela III.2. Ujęcia wód podziemnych
L.p.
1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Użytkownik
2
Depresja
3
m /h
m
4
5
6
170
b.d.
Q
275
1,54
Q
350
b.d.
Tr
7,8
22,9
Tr
1
28
10,5
Q
b.d.
60
6,4
Q
1
2
45
8
24,5
24
Q
Tr
b.d.
146
13,8
Q
1, 1A, 1B
30,4
2,4
Q
3
b.d.
„Energetyka” Sp. z o.o. w Lublinie/Ujęcie (ujęcie wielo„Moskorzynka”
otworowe 32
studnie)
b.d.
PGM Sp. z o.o. Polkowice/
(ujęcie wieloUjęcie Sucha Górna
otworowe 10
studni)
„Energetyka” Sp. z o.o. w Lublinie/Ujęcie
b.d.
Sobin-Jędrzychów
Ogródki Działkowe Zakładów Górni1
czych/ Polkowice
Osiedle Polkowice/ Polkowice
„Energetyka” Sp. z o.o. w Lublinie Zakład
Górniczy Rudna Szyby Zachodnie/ Biedrzychowa
„Energetyka” Sp. z o.o. w Lublinie / Tarnówek
„Energetyka” Sp. z o.o. w Lublinie Zakład
Górniczy Rudna/ Pieszkowice
PGR Tarnówek
Stratygrafia warstwy wodonośnej
Zasoby eksploatacyjne
Nr studni
strona 19
1
10
11
12
13
14
15
2
Zakład Hydrotechniczny w Rudnej/ Tarnówek
Zakład Hydrotechniczny w Rudnej/ Tarnówek
Zakład Hydrotechniczny w Rudnej/ Komorniki
Zakład Hydrotechniczny w Rudnej/ Komorniki
Leśniczówka Żelazny Most
Ogródki Działkowe/ Biedrzychowa
3
4
5
6
PW24/748
0,6
3,9
Q
PW24/749
62,6
10,6
Q
PW24/751
9,8
4,9
Q
PW24/245
24,6
6,6
Q
1
1
15
35
5
1,9
Q
Q
PW24/748 – oznaczenie zgodnie z Bankiem Hydro
Na mapie przedstawiono lokalizację ważniejszych ujęć wód podziemnych z całego obszaru gminy.
3.4.
Ocena jakości wód podziemnych
Na obszarze gminy Polkowice jakoś wód podziemnych przypowierzchniowego poziomu
wodonośnego, w ramach prac nad arkuszem mapy hydrogeologicznej „Głogów” zbadano w
studni kopanej w Moskorzynie. Jakość wody mieści się w II klasie, wg wytycznych PIOŚ na potrzeby monitoringu wód. Zawartość żelaza wynosiła 0,67 mg/dm3, a manganu 0,21 mg/dm3. W
rejonie składowiska odpadów poflotacyjnych „Żelazny Most” czwartorzędowy przypowierzchniowy i głębszy poziom wodonośny charakteryzują się złą jakością wód. Wysoko zmineralizowane, skażone wody z obszarów zbiornika o suchej pozostałości 18 500 mg/dm3 zdewastowały
ww. poziomy wodonośne.
Jakość wód w rynnie erozyjnej w okolicy Moskorzyna mieści się w II klasie jakości. Są to
wody o zawartości suchej pozostałości 224 – 520 mg/dm3. Chlorki występują w ilości od 9,6 do
44 mg/dm3, zawartość siarczanów mieści się w granicach od 272 do 376 mg/dm3. Są to wody
od miękkich do średnio twardych. Siarczany występują w ilości od 57 do 74 mg/dm3, a chlorki
mieszczą się w granicach od 20,6 do 48,9 mg/dm3. Azotany i amoniak występują w wartościach
dopuszczalnych, a związki azotu azotynowego w ilości od 0,001 do 0,9 mgN/dm3.
3.5.
1.
2.
Podsumowanie
Na obszarze gminy Polkowice ujęcia wód podziemnych wykorzystują zasoby wodne
zgromadzone w poziomach wodonośnych w obrębie utworów czwartorzędowych i trzeciorzędowych.
Zasobne poziomy wodonośne występują w południowej części gminy, gdzie tworzą zbiornik GZWP nr 316 zwany Subzbiornikiem Lubińskim.
4. Środowisko przyrodnicze gminy
4.1.
Cenne składniki flory
Stan flory występującej na terenie gminy jest odzwierciedleniem presji różnych czynników środowiskowych m.in. takich jak: warunki klimatyczne, rodzaj gleb, poziom wód gruntowych, zanieczyszczenie powietrza, typ gospodarki leśnej i rolnej itp.
strona 20
Dominujące na tym obszarze w przeszłości lasy liściaste i mieszane podlegały sukcesywnie przebudowie w wielko powierzchniowe, jednowiekowe monokultury sosnowe lub dębowe, co doprowadziło do zaniku wielu gatunków roślin związanych z cienistymi lasami liściastymi. Całkowitej eliminacji uległy buczyny, zaś z panujących tu niegdyś zbiorowisk grądowych
pozostały jedynie na obszarze Wzgórz Dalkowskich drobne fragmenty grądów wysokich występujące na północ od zbiornika „Żelazny Most” w rejonie Tarnówka i Żelaznego Mostu oraz grądy
niskie występujące na północ od zbiornika „Żelazny Most”. W miejsce buczyn i gradów wprowadzone zostały lasy typu kwaśnych dąbrów, które dominują na znacznych obszarach pomiędzy
Polkowicami i zbiornikiem „Gilów”. W dolinach rzek i potoków zachowały się nieliczne fragmenty
łęgów jesionowo – olszowych w dolinach Lipówki i Guzickiego Potoku koło Żukowa oraz łęgów
jesionowych na północ od zbiornika „Żelazny Most”.
Naturalne fragmenty borów świeżych i wilgotnych występujące w zachodniej części gminy na ubogich, piaszczystych glebach przekształcono w wielko powierzchniowe monokultury
sosnowe.
Z występujących na terenie gminy zakrzaczeń i zadrzewień, wzdłuż dróg i cieków, oraz
śródpolnych zagajników i lasków wyróżniają się kobierzce jeżyn, turzyca drżączkowata i pokrzywa. Spotkać można również stanowiska gatunków leśnych i chronionych (kruszyna, pierwiosnka lekarska, bluszcz). Największe skupienie kwitnących okazów bluszcza, występuje około 800 m na południe od Grodowca.
Zbiorowiska naturalnych i antropogenicznych łąk występują zazwyczaj na terenach położonych wzdłuż cieków. Najcenniejsze fragmenty łąk wilgotnych występują w dolinie Lipówki
oraz w rejonie opuszczonej osady w Paulinowie. Na suchszych siedliskach, zwłaszcza w zachodniej części gminy można odnaleźć roślinność ciepłolubną odpowiadającą różnym stadiom
sukcesji na glebach ubogich i piaszczystych. Należą do nich murawy szczotlichowe, zespoły
muraw piaskowych z goździkiem kropkowanym i zawciągiem pospolitym oraz z lepnicą wąskopłatkową. Interesującym składnikiem roślinności są niewielkie kadłubowe pozostałości muraw
kserotermicznych. Pospolite na terenie gminy są zbiorowiska okrajkowe będące różnymi stadiami degeneracji łąk w wyniku ich nadmiernego wzbogacania w azot. W południowej części
gminy na znacznej powierzchni rozwijają się zbiorowiska łąk bagiennych.
W trakcie przeprowadzonej inwentaryzacji przyrodniczej na terenie gminy Polkowice
stwierdzono występowanie ponad 300 stanowisk roślin chronionych należących do 25 gatunków, w tym 14 gatunków roślin chronionych całkowicie (barwinek pospolity, bluszcz pospolity,
buławnik mieczolistny, buławnik wielkokwiatowy, kosaciec syberyjski, kruszczyk połabski, listera
jajowata, pełnik europejski, podkolan biały, storczyk szerokolistny, śniadek baldaszkowaty,
śnieżyca wiosenna, wiciokrzew pomorski, widłak jałowcowaty) oraz 11 gatunków chronionych
częściowo (kalina koralowa, kocanki piaskowe, konwalia majowa, kopytnik pospolity, kruszyna
pospolita, marzanka wonna, paprotka zwyczajna, pierwiosnka lekarska, pierwiosnka wyniosła,
porzeczka czarna, wyżlina ciernista).
4.2.
Cenne składniki fauny
W wyniku przeprowadzonej na terenie gminy Polkowice inwentaryzacji przyrodniczej
stwierdzono występowanie 28 gatunków ssaków, w tym: 5 gatunków przedstawicieli rzędu owaPPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław
strona 21
dożernych (wszystkie objęte ochroną gatunkową), 1 gatunek zajęczaków, 12 gatunków gryzoni,
6 gatunków należących do rzędu drapieżnych i 4 gatunki należące do rzędu parzystokopytnych.
Wśród tych gatunków 7 należy do gatunków chronionych: jeż zachodni, kret, ryjówka aksamitna, ryjówka malutka, rzęsorek rzeczek, kuna domowa, łasica łaska.
Wśród ryb, na terenie gminy stwierdzono występowanie szczupaka, płoci, słonecznicy,
kiełba, śliza, piskorza, ciernika, cierniczka i okonia. Spośród tych gatunków tylko śliz i piskorz są
objęte ochroną gatunkową.
Na terenie gminy występuje 13 gatunków płazów, do których należą: traszka grzebieniasta, traszka zwyczajna, kumak nizinny, rzekotka drzewna, grzebiuszka ziemna, ropucha szara,
ropucha zielona, ropucha paskówka, żaba wodna, żaba jeziorkowa, żaba trawna, żaba moczarowa, żaba śmieszka oraz 4 gatunki gadów: jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, padalec
zwyczajny i zaskroniec zwyczajny.
Na obszarze gminy występuje stosunkowo bogaty i urozmaicony zespół awifauny lęgowej (łącznie 128 gatunków ptaków lęgowych i prawdopodobnie lęgowych, około 60 % ogólnej
liczby gatunków ptaków gniazdujących w całym kraju.
4.3.
Lasy
Według podziału przyrodniczo – leśnego Polski teren gminy położony jest w Krainie V –
Śląskiej, Dzielnicy 1 – Równiny Dolnośląskiej, Mezoregionie c – Wzgórz Dalkowskich. Przeważają tu siedliska borowe – borów świeżych (Bśw), a także borów mieszanych świeżych (BMśw) i
wilgotnych (Bmw) o bardzo niskiej produkcyjności oraz lasów mieszanych świeżych (LMśw) i
wilgotnych (LMw). Mniejszy udział mają siedliska lasów świeżych (Lśw) i wilgotnych (Lw) oraz
olsów (O), w tym olsów jesionowych (Oj).
Administratorem prawie całej powierzchni lasów gminy Polkowice są Nadleśnictwa: Lubin (około 80 % powierzchni), Chocianów oraz Głogów należące do Rejonowej Dyrekcji Lasów
Państwowych we Wrocławiu.
W lasach na terenie gminy Polkowice od lat prowadzona jest intensywna gospodarka leśna, która doprowadziła w chwili obecnej do skrajnego zubożenia fitocenoz – większość lasów
stanowią monokultury gospodarcze o ubogim składzie gatunkowym i częstej domieszce obcych
gatunków drzew. Z punktu widzenia ochrony przyrody, a także ochrony środowiska, znaczną ich
część można obecnie uznać za ekologicznie małowartościową i nie spełniającą swoich podstawowych funkcji (poza powierzchownie pojętą funkcją rekreacyjną, glebochronną i produkcji
drewna).
4.4.
Obiekty przyrodniczo cenne, pomniki przyrody
Cała gmina jest położona pomiędzy obszarami zaliczonymi do krajowej sieci ekologicznej ECONET – POLSKA: w randze korytarza ekologicznego o znaczeniu międzynarodowym
(dolina Odry poniżej Ścinawy), obszaru węzłowego (Borów Dolnośląskich) o znaczeniu krajowym oraz łączących go z doliną Odry korytarzami ekologicznymi o znaczeniu krajowym.
W południowo – zachodniej części gminy Polkowice usytuowany jest niewielki fragment
lasów należących do Obszaru Chronionego Krajobrazu „Lasy Chocianowskie”. Na obszarze tym
występują fragmenty lasów łęgowych i olesów, zwłaszcza wzdłuż zmeliorowanych śródleśnych
strona 22
cieków, stanowiska lęgowe ptaków leśnych oraz kilka gatunków chronionych roślin wyższych.
Teren ten nie ma dużej rangi przyrodniczej, niemniej zajmuje ważne miejsce w systemie obszarów chronionych, gdyż łączy teren gminy Polkowice z lepiej zachowanymi przyrodniczo terenami poza jej granicami, głównie z kompleksem leśnym Borów Dolnośląskich. Ponadto cały Obszar Chronionego Krajobrazu „Lasy Chocianowskie na terenie gminy stanowią lasy wodochronne.
Projektowane użytki ekologiczne:
1. „Aleja dębowa w Nowym Dworze” położona w południowo – zachodniej części gminy
Polkowice. Aleja ta przylega od południa do parku podworskiego w Nowym Dworze i znajduje się przy drodze gruntowej do Trzmielowa. Leży na obszarze mezoregionu Równina
Szprotawska. Jest to obniżenie znajdujące się między Wzgórzami Dalkowskimi, a Wysoczyzną Lubińską, przez którą przepływa rzeka Szprotawa. Celem ochrony jest zachowanie
interesującego założenia starej podwójnej alei dębów szypułkowych. Aleja ta jest przedłużeniem w kierunku południowym naturalistycznego parku podworskiego z drugiej połowy
XIX w. Łączy wielki kompleks leśny „Obszar Chronionego Krajobrazu Lasy Chocianowskie”
z parkiem podworskim w Nowym Dworze.
2. „Potoki Wzgórz Dalkowskich” położone w środkowo – północnej części gminy Polkowice.
Użytek składa się z trzech wydzielonych części będących dolinami potoków: Guzicki Potok,
Trzebcz oraz Stobna. Wszystkie trzy potoki są dopływami Moskorzynki. Na użytek ten składają się silnie meandrujące koryta rzeczne o naturalnym przepływie, płynące w otoczeniu
lasów łęgowych i grądów. Celem ochrony użytku jest zachowanie unikalnych na niżu Dolnego Śląska meandrujących potoków o charakterze naturalnym, z bystrzami, plosami, kaskadami i skarpami.
3. „Tarnówek” położony we wschodniej części gminy Polkowice, na obszarze mezoregionu
Wzgórza Dalkowskie, przylega do południowej części wsi Tarnówek. Użytek obejmuje obszar lasów liściastych, zarośli, podmokłych łąk i stawów położonych wzdłuż strumienia
Żdżarowita, prawobrzeżnego dopływu Moskorzynki. Północną część użytku stanowi fragment dawnego naturalistycznego parku, założonego w drugiej połowie XIX w. Do użytku
włączono staw wraz z przyległymi do niego podmokłymi łąkami. Środkiem użytku przepływa
strumień Żdżarowita, którego wody zasilają staw. Południową część użytku zajmują grunty
leśne. Celem ochrony jest zachowanie niezwykle cennego miejsca życia i rozrodu aż dziesięciu gatunków płazów – grupy zwierząt zagrożonych w skali świata, a także zachowanie
łęgów i grądów – siedlisk zagrożonych w gminie Polkowice.
4. „Żukowskie Śnieżyce” położony w północno - wschodniej części gminy Polkowice, na
obszarze mezoregionu Wzgórza Dalkowskie. Użytek ten obejmuje las leżący około 300 m
na południe od wsi Żuków, przy drodze do Komornik. Celem ochrony jest zachowanie jednego z najobfitszych na Wzgórzach Dalkowskich stanowisk śnieżycy wiosennej - rośliny
zagrożonej wyginięciem w Polsce. Stanowisko to należy do największych skarbów przyrodniczych gminy Polkowice.
5. „Dolina Skłoby” położony w północno - zachodniej części gminy Polkowice. Składa się z
trzech enklaw leżących w obrębie kompleksu łąk w dolinie strugi Skłoba. Enklawa pierwsza
„Źródliska Skłoby” obejmuje tereny źródliskowe Skłoby (łąki i lasy łęgowe). Enklawa druga
strona 23
„Staw” obejmuje staw przy dawnej osadzie Paulinów. Enklawa trzecia „Łąki Paulinowskie”
obejmuje obszar wilgotnych łąk leżący przy zachodniej granicy gminy. Celem ochrony jest:
• zachowanie jednej z największych populacji wawrzynka wilczełyko na obszarze Wału
Trzebnickiego,
• zachowanie miejsca rozrodu traszki zwyczajnej i grzebiuszki ziemnej,
• zachowanie obszaru łąk z siedmiopalecznikiem błotnym - gatunkiem rzadkim w regionie.
6. „Dolina Lipówki” położony we wschodniej części gminy Polkowice. Obejmuje on obszar
lasów liściastych i wilgotnych łąk położonych wzdłuż meandrującego strumienia Lipówka.
Teren użytku otoczony jest lasami. Celem ochrony jest:
• zachowanie największej w gminie populacji kosaćca syberyjskiego - ginącej rośliny wilgotnych łąk,
• zachowanie dobrze wykształconych zmiennowilgotnych łąk trzęślicowych - znikającego typu
łąk w Polsce,
• zachowanie stanowiska wątlika charłaja - rzadkiego gatunku owada prostoskrzydłego,
• zachowanie przystrumykowego lęgu jesionowo - olszowego z obfitą populacją pierwiosnki
wyniosłej.
Proponowane rezerwaty:
1. Rezerwat florystyczny (ścisły i częściowy – kilkadziesiąt hektarów) „Lasy Barszowskie” –
w rejonach kompleksu leśnego między zbiornikiem „Żelazny Most” i Grodowcem. Występują tu zbiorowiska o charakterze łęgu jesionowego i wysokiego grądu z obecnością licznych
chronionych gatunków roślin. Ze względu na stan zachowania fitocenoz i na liczne okazy
dębów o wymiarach 300 – 373 cm, planuje się, że część rezerwatu będzie posiadać status
ścisłego.
2. Rezerwat florystyczny łąkowo – leśny (częściowy i całkowity) „Łąki na Lipówką”, zlokalizowany w zalesionej dolinie z przylegającymi łąkami w dolinie potoku Lipówka, między zbiornikiem wodnym „Lipówka” i starym młynem na terenie gminy Polkowice i Rudna. Na obiekcie znajduje się stanowisko łąk trzęślicowych. Proponuje się utworzenie rezerwatu ścisłego
dla zbiorowisk leśnych, natomiast dla łąk – rezerwatu częściowego. Ponadto w trakcie badań stwierdzono występowanie pająka tygrzyka paskowanego, objętego całkowita ochroną.
Tabela III.3. Rejestr pomników przyrody gminy Polkowice
Lp.
Nr rejestru
Obiekt poddany
ochronie
1
2
3
1.
304
2.
305
4.5.
Określenie położenia
4
Leśnictwo Żelazny Most,
Dąb szypułkowy
oddz.115 c, własność
Nadleśnictwo Lubin
Leśnictwo Żelazny Most,
Buk zwyczajny
oddz.115 c, własność
Nadleśnictwo Lubin
Opis obiektu
Objęty ochroną
5
6
Wys. 23 m,
Obwód 360 cm
Rozporządzenie Wojewody Legnickiego
Wys. 25 m,
Obwód 460 cm
Rozporządzenie Wojewody Legnickiego
Ocena stanu środowiska przyrodniczego
1. Przeważająca część lasów gminy wykazuje duże zubożenie gatunkowe.
strona 24
2. Typowe dla dolin rzek i potoków łęgi zostały prawie całkowicie wyeliminowane na rzecz
terenów użytkowanych rolnie.
3. Zakrzaczenia i zadrzewienia śródpolne w przeważającej większości są silnie zdegenerowanymi fragmentami zbiorowisk leśnych pokrytymi przez zwarty kobierzec jeżyn, turzycy drżączkowatej lub pokrzywy.
4. Na terenie gminy Polkowice występuje ponad 300 stanowisk roślin chronionych należących do 25 gatunków, w tym 14 gatunków roślin chronionych całkowicie na 44 stanowiskach oraz 11 gatunków chronionych.
5. Walorami krajobrazowymi gminy są zespoły pałacowo – parkowe, zadrzewienia przydrożne.
6. W południowo – zachodniej części gminy występuje część Obszaru Chronionego Krajobrazu „Lasy Chocianowskie”.
5. Gospodarka wodno - ściekowa
5.1.
Zaopatrzenie gminy w wodę
Gmina posiada pełne zwodociągowanie miejscowości.
W tabeli III.4 przedstawiono skróconą charakterystykę ujęć wód dla gminy.
Tabela III.4. Charakterystyka ujęć
Ujęcie
1
Sobin – Jędrzychów
Zaopatrywane
miejscowości
2
wszystkie
„Moskorzynka” wszystkie
Sucha Górna
planowane:
miasto i 7 wsi
Aktualny stan
3
eksploatowane
4
Prognozowane
zapotrzebowanie
[m3/h]
5
Długość
wodociągu
[m]
6
350
330
13140
140
140
680
275
-
-
Wydajność
Qe [m3/h]
eksploatowane
nieuruchomione
Właściciel
7
Energetyka
Sp. z o.o.
Lubin
Energetyka
Sp. z o.o.
Lubin
PGM Sp.
z o.o. Polkowice
Ujęcie Sobin - Jędrzychów
Największym ujęciem, znajdującym się na terenie gminy Polkowice jest ujecie wód głębinowych Sobin – Jędrzychów, które jest własnością spółki „Energetyka”.
KGHM PM S.A., poprzez przedsiębiorstwo Energetyka Sp. z o.o., dostarcza nieodpłatnie
wodę dla miejscowości Sobin i Jędrzychów. Woda dostarczana jest z tytułu odszkodowana za
wpływ eksploatacji ujęcia Sobin – Jędrzychów na obniżenie zwierciadła wody pitnej w studniach
gospodarskich tych miejscowości.
Ujęcie „Moskorzynka”
Drugim ujęciem w gminie jest ujecie „Moskorzynka”, którego użytkownikiem jest również
spółka „Energetyka” Sp. z o.o. Lubin. eksploatowane z wydajnością 140 m3/h, na potrzeby ZG
„Rudna”, miasta Polkowice, oraz wsi: Trzebcz, Guzice, Moskorzyn, Kazimierzów, Żuków, Sucha
Górna. Dla piętra czwartorzędowego zatwierdzono zasoby eksploatacyjne w ilości Q = 170 m3/h
przy depresji s = 98 – 112 m. n.p.m.
strona 25
Ujęcie w Suchej Górnej
W skład nieuruchomionego ujęcia w Suchej Górnej wchodzi osiem studni głębinowych o
łącznej wydajności Qmaxd = 5000 m3/d i Qmaxh = 275 m3/h, z przeznaczeniem wody na potrzeby
bytowo – socjalne i przemysłowe dla miasta Polkowice oraz miejscowości, zakładów i instytucji
gminy Polkowice.
Największe zużycie wody przedstawia KGHM PM S.A. W eksploatowanym modelu hermetycznym woda świeża, pochodząca z ujęć podziemnych, wykorzystywana jest jedynie na
potrzeby bytowe i sanitarne oraz –uzupełnianie obiegów chłodniczych. Natomiast do celów
technologicznych wykorzystuje się wodę pochodzącą z odwadniania kopalń i z oczyszczonych
ścieków.
5.2.
Sieć kanalizacyjna i oczyszczanie ścieków
Ścieki komunalne
Gmina Polkowice jest w pełni skanalizowana z wyjątkiem Nowej Wsi Lubińskiej, która
nie posiada kanalizacji. Sieć kanalizacyjna, długości 119,9 km, odprowadza ścieki do pięciu
nowoczesnych, mechaniczno – biologicznych, oczyszczalni w Polkowicach Dolnych, Komornikach, Moskorzynie, Suchej Górnej i Pieszkowicach, eksploatowanych przez Przedsiębiorstwo
Gospodarki Miejskiej w Polkowicach.
Charakterystykę gospodarki ściekowej gminy Polkowice przedstawiono w tabeli III.5.
Tabela III.5. Charakterystyka gospodarki ściekowej
Lokalizacja
oczyszczalni
1
Polkowice
Dolne
Pieszkowice
Moskorzyn
Komorniki
Sucha Górna
Nr decyzji –
Miejscowości
pozwolenia
obsługiwane
wodnoprzez oczyszprawnego, z
czalnię
dnia
2
Polkowice,
Polkowice
Dolne, Sobin,
Jędrzychów,
Biedrzychów
Pieszkowice
Moskorzyn,
Guzice,
Kazimierzów
Komorniki,
Trzebcz, Żaków, Tarnówek, Dąbrowa
Sucha Górna
3
SR
6223/4/02 z
dnia
13.03.2002
SR 622313/03 z dnia
01.07.2003
SR 622310/03 z dnia
01.07.2003
SR 622312/03 z dnia
01.07.2003
SR 622311/03 z dnia
01.07.2003
4
Qśrd
3
[m /d]
Odprowadzanych
ścieków
5
30.06.2013
7200
1 565,698
Szprotawa
75,30
30.06.2013
9
3 500
Rów
melioracyjny
1,60
30.12.2013
47,6
8 406
Moskorzanka
8,58
30.06.2013
272,7
22 649
Żdżerowita
25,03
30.06.2013
150
8 997
Kłębanówka
9,18
Ważność
decyzji
Ilość odprowadzonych
ścieków w
2002 r.
3
[m /rok]
Odbiornik
ścieków
Długość
kanalizacji
6
7
8
Lokalizacja oczyszczalni ścieków została przedstawiona na mapie.
strona 26
Ścieki przemysłowe
Największym ośrodkiem produkcyjnym, zlokalizowanym w gminie jest KGHM PM S.A.
O/ZG Polkowice – Sieroszowice, który nie odprowadza ścieków przemysłowych do kanalizacji.
Gospodarka ściekowa w kopalniach i zakładach wzbogacania rud miedzi tworzy scalony system
połączony ze składowiskiem „Żelazny Most” i rzeką Odrą, do której odprowadzany jest nadmiar
wód nadosadowych ze składowiska, na warunkach określonych w pozwoleniu wodno – prawnym. Cyrkulują w nim wody dołowe z odwadniania kopalń, oraz wody przemysłowe z zakładów
wzbogacania rud. Ścieki sanitarne z terenów Rudna Główna i Rudna Zachodnia odprowadzane
są do miejskiej oczyszczalni w Polkowicach.
5.3.
Ocena stanu gospodarki wodno - ściekowej
Stan infrastruktury technicznej, związanej z gospodarką wodno – ściekową uzależniony
jest od wielu czynników, do których należy rozproszenie zabudowy, wielkość aglomeracji, ale
przede wszystkim możliwości finansowe gminy. Warunkują one rozwój zmierzający do poprawy
stanu gospodarki wodno - ściekowej. Gmina Polkowice, jako nieliczna w Polsce spełnia powyższe wymogi i realizując zadania z zakresu rozbudowy infrastruktury komunalnej, pochwalić się
może pełnym zwodociągowaniem i skanalizowaniem miejscowości poza Nową Wsią Lubińską,
która nie posiada kanalizacji i przynależy do gminy od 01.01.2004 r.
6. Powietrze atmosferyczne
6.1.
Źródła emisji zanieczyszczeń do powietrza
Na terenie gminy Polkowice zlokalizowanych jest szereg zorganizowanych i niezorganizowanych źródeł emisji zanieczyszczeń do powietrza. Do zorganizowanych źródeł należy zaliczyć przede wszystkim wysokie źródła punktowe (kominy), wprowadzające do powietrza zanieczyszczenia powstałe w trakcie spalania paliw w celach grzewczych i na potrzeby technologiczne (kotłownie, piece). Poza spalaniem paliw w celach grzewczych, w gminie znajdują się również inne źródła zorganizowanej emisji zanieczyszczeń z różnorodnych procesów technologicznych. Zestawienie emitorów punktowych, zlokalizowanych na terenie gminy Polkowice, sporządzone na podstawie pozwoleń na emisję zanieczyszczeń do powietrza, przedstawiono w tabeli
III.6.
Tabela III.6. Zestawienie emitorów zanieczyszczeń do powietrza
L.p. Podmiot
1
1
2
3
4
5
Rodzaj instalacji
2
3
Energetyka Sp. z o.o. Elektrocie- kotłownia
płownia Polkowice (EC-2)
węglowa
obróbka mechaniczna, harVolkswagen Motor Polska Sp. z o.o.
townia, kotłownie, hamownie
silnikowe, konserwacja
Fabryka Obuwia CCC ASPENT
3 kotły gazowe
Zakład Doświadczalny Sp. z o.o. w
Lubinie - Zakład Odzysku Koncentra- Odzysk koncentratu metali
tów metali w Polkowicach
wentylacje szyboowe,przeróbka mechaniczna
KGHM Polska S.A. Oddział Zakłady
rudy, spawanie, lokalna
Górnicze "Rudna"
kotłownia, zbiorniki magazynowe, wentylacje hal itd.
SO2
NO2
4
5
Pył
ogół.
CO
6
7
Węglo
wodory
inne
8
Suma
9
10
1 393,73
278,74
174,23
696,88
-
-
2 543,58
10,39
20,89
34,50
12,62
35,10
-
113,49
0,28
1,22
0,81
0,04
54,69
53,73
110,77
0,73
0,89
88,62
11,40
6,34
0,07
108,04
4,77
2,19
10,39
0,73
57,40
3,20
78,67
strona 27
1
6
7
2
3
spawanie, lakierowanie,
PPiRSS Sitech Sp. z o.o.
nagrzewnice, kotły gazowe
Instalacja odciągowa węzła
KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. Oddział
neutralizacji kwasu siarkowe"Polkowice-Sieroszowice"
go
8
wentylacja wyciągowa z
KGHM Polska S.A. Oddział Zakłady
tuneli, zbiorników magazynoWzbogacania Rud
wych, spawania, suszarnie
9
ANCOR HMG EUROPA Sp. o.o.
10
11
12
13
14
15
produkcja zbiorników
Wydział Kontroli Jakości Rudna
Dygestoria
(WKJ-5)
KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. Oddział
instalacja odciągowa z szyZakłady
Górnicze
Polkowicebów
Sieroszowice
stolarnia, lakiernia, hartownia,
DFM ZANAM Sp. z o.o.
spawanie
klimatyzator, gazowe proRoyal Europa
mienniki podczerwieni
Minova - Ksante Sp. z o.o.
wytwórnia ksantogenianu
ZPH DANIPOL
2 kotły olejowe
warsztaty samochodowe i
lakiernia
16
POL-Miedź-Trans Sp. z o.o.
17
Wydział Kontroli Jakości Polkowicedygestoria
Sieroszowice (WKJ-4)
spawanie,
BH "Ruda" Trading International
silniki spalinowe,
PGK "PeBeKa" S.A. w Lubinie
spawalnia, malarnia
18
19
20
ZTS "TRAWOS"
warsztat blach., malarnia
Łącznie
4
5
6
7
8
9
10
0,07
4,03
4,09
0,03
1,31
-
9,53
2,19
-
-
-
2,61
0,40
5,20
0,12
0,03
-
-
0,40
3,96
4,51
-
-
-
1,51
2,51
-
4,02
-
1,44
-
-
-
1,96
3,40
2,19
-
-
-
-
0,40
2,59
0,00
0,00
0,01
0,17
1,47
0,00
1,65
0,08
0,38
0,08
0,34
0,74
-
1,62
-
-
-
0,02
1,37
0,18
1,57
0,57
0,50
0,06
0,18
-
-
1,31
-
0,04
0,01
0,02
1,13
-
0,76
-
-
-
0,14
0,92
-
-
-
-
1,06
-
0,00
0,02
0,02
0,99
-
1,03
-
-
-
-
0,36
0,00
0,37
1 415,26
312,02
312,82
723,95
166,42
64,34
2 994,81
1,20
0,44
1,20
Lokalizację ww., punktowych emitorów zanieczyszczeń do powietrza na terenie gminy
Polkowice przedstawiono na mapie.
Poza ww. emitorami punktowymi, do znaczących, niezorganizowanych źródeł zanieczyszczeń na terenie gminy należy zaliczyć emisję zanieczyszczeń ze spalania paliw w pojazdach samochodowych. Ponadto, na obszarach gminy nie uzbrojonych w sieć ciepłowniczą,
szczególnie w przypadku starej zabudowy zwartej oraz zabudowy jednorodzinnej, wyróżnia się
skupiska niskich emitorów tj. przede wszystkim indywidualnych kotłów grzewczych (traktowane
często jako emitory powierzchniowe – tzn. niezorganizowane). Na terenach tych stosuje się
indywidualne systemy ogrzewania zasilane gazem, olejem opałowym lub paliwem stałym (węgiel, koks). Łączny udział źródeł emisji niezorganizowanych w ogólnej emisji szacowany jest
jako znaczący, lecz nie określony ilościowo, ze względu na charakter i rozproszenie źródeł niepunktowych. Lokalnie wpływ emisji niezorganizowanej na stan czystości powietrza bywa dominujący.
6.2.
Monitoring zanieczyszczeń powietrza
System monitoringu powietrza w województwie dolnośląskim jest oparty na pomiarach
stężeń zanieczyszczeń w powietrzu, wykonywanych w automatycznych, mobilnych oraz manualnych stanowiskach pomiarowych, wchodzących w skład:
a) sieci międzynarodowej, na którą składają się:
• system Czarny Trójkąt – zintegrowana trójstronna polsko-niemiecko-czeska sieć 40 automatycznych stacji monitoringu powietrza, w tym na terenie Rzeczypospolitej Polskiej – 10 stacji
oraz laboratorium mobilne,
strona 28
•
•
•
system EUROAIRNET – zorganizowana przez Europejską Agencję Środowiska europejska
sieć monitoringu jakości powietrza, do której z terenu województwa dolnośląskiego należą
wybrane stacje z sieci podstawowej – 6 stacji,
b) sieci krajowej, na którą składają się:
sieć podstawowa – merytoryczny nadzór nad pracą sieci sprawuje Instytut Ochrony Środowiska w Warszawie – 9 stacji, eksploatowanych głównie przez WIOŚ,
sieć nadzoru ogólnego – system oparty na pomiarach manualnych, wykonywanych przez
Państwową Inspekcję Sanitarną – 46 stacji,
c) sieci regionalnej monitoringu chemizmu opadów atmosferycznych, obejmującej 32 stacje
na terenie Polski południowo-zachodniej, w tym w województwie dolnośląskim – 26 stacji (w tym 4 jednocześnie w sieci krajowej), nadzór nad siecią ma Wrocławski Oddział
Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej,
d) sieci wojewódzkiej, obejmującej stałe stacje pomiarowe i laboratoria mobilne nadzorowane przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska (zaliczono tu również stację
należącą do Instytutu Inżynierii Ochrony Środowiska Politechniki Wrocławskiej) – sieć ta
jest rozszerzeniem sieci krajowej – 11 stałych stacji oraz 2 laboratoria mobilne,
e) sieci lokalnych, prowadzonych i finansowanych przez zakłady przemysłowe.
W rejonie Polkowic wybrano do oceny stanu czystości powietrza 14 punktów monitoringowych jakości powietrza atmosferycznego, których charakterystykę przedstawiono w tabeli
III.7.
Tabela III.7. Punkty monitoringu jakości powietrza w regionie Związku Gmin Zagłębia
Miedziowego
L.p.
1
2
3
4
5
Lokalizacja stacji
Polkowice, ul. Dąbrowskiego
Polkowice, ul. Legnicka
Grębocice
Radwanice
Rodzaj pomiarów
Manualny
Pasywny
Pasywny
Pasywny
Pasywny
Analizowane zanieczyszczenia
/ czas uśredniania wyników
NO2/24, SO2/24, PM10BS*/24
NO2, SO2
NO2, SO2
NO2, SO2
NO2, SO2
Lokalizację stacji przedstawiono na mapie. Stan czystości powietrza na przedmiotowym
terenie scharakteryzowano na podstawie wyników analiz stężeń podstawowych zanieczyszczeń
powietrza, tj. SO2, NOx i pyłu zawieszonego w ww. punktach monitoringowych zlokalizowanych
na omawianym obszarze.
6.3.
Stan zanieczyszczenia powietrza
Stan zanieczyszczenia powietrza jest jednym z najbardziej zmiennych stanów środowiska. W znaczącym stopniu zależy od wielkości chwilowych emisji ze źródeł zlokalizowanych na
terenie gminy oraz od wielkości transgranicznej migracji zanieczyszczeń. Poniżej w tabeli III.8.
przedstawiono zestawienie średniorocznych stężeń zanieczyszczeń podlegających monitoringowi w regionie Polkowic.
strona 29
Tabela III.8. Wyniki średniorocznych stężeń zanieczyszczeń powietrza [µg/m3],
stałe punkty monitoringowe w 2002 r.
L.p.
Rok
Sezon
letni
Sezon
grzewczy
Stężenie
Średnioroczne
% wartości
Dopuszczalnej
Dwutlenek siarki (SO2), dopuszczalny, średnioroczny poziom* 30 µg/m3
2002
1,6
5,9
3,7
12,3
3
Dwutlenek azotu (NO2), dopuszczalny, średnioroczny poziom 40 µg/m
2002
17,6
21,3
19,4
48,5
Pył zawieszony PM 10, dopuszczalny, średnioroczny poziom 40 µg/m3
2002
11,3
21,3
16,2
41
* - z powodu braku dopuszczalnego poziomu stężenia SO2 ze względu na ochronę zdrowia ludzi, przyjęto wartość odniesienia na
podstawie Rozporządzenia MŚ z 05.12.2002 r.
Ponadto w 2002 roku na prowadzone były pomiary stężeń dwutlenku siarki i dwutlenku
azotu metodą pasywną. Wyniki analiz zestawiono w tabeli III.9.
Tabela III.9. Wyniki pomiarów [µg/m3] zanieczyszczeń powietrza w 2002 r.
punkty monitoringowe metodą pasywną w 2002 r.
L.p.
Wyszczególnienie
punktu monitoringowego
Sezon
letni
Sezon
grzewczy
Stężenie
średnioroczne
% wartości
dopuszczalnej
Dwutlenek siarki (SO2), dopuszczalny, średnioroczny poziom* 30 µg/m3
1
2
3
4
Grębocice
Radwanice
5,8
4,7
5,7
5,2
8,7
10,3
14,3
13,3
7,4
7,5
10,0
9,3
24,7
25,0
33,3
31,0
Dwutlenek azotu (NO2), dopuszczalny, średnioroczny poziom 40 µg/m3
4
6
7
8
Grębocice
Radwanice
21,0
13,8
8,7
10,8
27,8
23,5
16,8
17,7
24,7
18,7
12,8
14,3
61,8
46,8
32,0
35,8
* - z powodu braku dopuszczalnego poziomu stężenia SO2 ze względu na ochronę zdrowia ludzi, przyjęto wartość odniesienia na
podstawie Rozporządzenia MŚ z 05.12.2002 r.
Dwutlenek siarki SO2
Zmierzone stężenia średnioroczne SO2 w rejonie Polkowic, w ubiegłym roku wynosiły od
3,7 do 10 µg/m3 i nie przekraczały 35 % wartości dopuszczalnej. We wszystkich punktach pomiarowych stwierdzono wyższe stężenia w sezonie grzewczym. Także największe wartości
stężeń średniodobowych występowały również w zimie. Potwierdza to fakt, że źródłami emisji
dwutlenku siarki do powietrza, mającymi dominujący wpływ na stężenia SO2 w powietrzu, są
procesy spalania paliw w celach grzewczych. Stężenia dwutlenku siarki w rejonie Polkowic,
utrzymują się na stałym, średnim poziomie.
Dwutlenek azotu NO2
Stężenia średnioroczne NO2 w Polkowicach przy ul. Dąbrowskiego nie przekraczało
62 % wartości dopuszczalnej. Stężenie średnioroczne dwutlenku azotu w 2002 r. w odniesieniu
do lat poprzednich utrzymywało się na stosunkowo stałym poziomie. Sezonowa zmienność stężeń dwutlenku azotu jest znacząco mniejsza niż w przypadku dwutlenku siarki. W punktach
monitoringowych zlokalizowanych w Polkowicach, w zimie średnie stężenia są nieco niższe niż
w lecie, co świadczy o znaczącym wpływie emisji tlenków azotu z procesów spalania paliw z
silników samochodów. Natomiast poza Polkowicami, stężenia w sezonie grzewczym są znaPPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław
strona 30
cząco, bo ok. dwa do trzech razy większe niż w lecie, czego przyczyną jest znaczący wpływ
emisji tlenków azotu ze spalania paliw w celach grzewczych.
Pył zawieszony
Stężenie średnioroczne pyłu zawieszonego, w przeliczeniu na pył PM10, w rejonie Polkowic mieściło się w przedziale od 16,2 µg/m3 (ul. Dąbrowskiego) do 25,5 µg/m3 (Tarnówek) i
nie przekroczyły 65 % wartości dopuszczalnej pyłu zawieszonego PM10 wynoszącej 40 µg/m3.
Sezonowa zmienność stężenia pyłu zawieszonego jest zróżnicowana, na stacji Tarnówek, gdzie
stwierdzono nieznacznie większe stężenie średnie w sezonie letnim, niż w zimowym, co prawdopodobnie może wynikać z lokalnych źródeł emisji (np. emisji wtórnej frakcji pylastej z powierzchni ziemi, która z natury jest większa w lecie) Natomiast stężenia średnie w sezonie
grzewczym w Polkowicach, przy ul. Dąbrowskiego, są prawie dwa razy większe niż w sezonie
letnim, co świadczy o znaczącym wpływie emisji gazów z procesów spalania paliw w celach
grzewczych na wielkość stężeń pyłu zawieszonego w powietrzu.
Po analizie danych dotyczących jakości powietrza atmosferycznego należy stwierdzić,
że obszar gminy Polkowice charakteryzuje się średnimi stężeniami zanieczyszczeń w odniesieniu do stężeń zanieczyszczeń w porównywalnych gminach województwa dolnośląskiego. Wartości średnich stężeń zanieczyszczeń w sezonach w różnych punktach, świadczą o zróżnicowanym wpływie procesów spalania paliw w celach grzewczych i ruchu samochodowego na stan
czystości powietrza. Wysokie, maksymalne stężenia średniodobowe wynikają z lokalnych
utrudnionym rozprzestrzenianiu się zanieczyszczeń, szczególnie w centrach miejscowości.
6.4.
Ocena stanu powietrza atmosferycznego
1. Omawiany obszar charakteryzuje się średnimi stężeniami zanieczyszczeń w powietrzu. Jakość powietrza w gminie jest stosunkowo dobra w odniesieniu do pozostałych, porównywalnych gmin województwa dolnośląskiego.
2. Główny wpływ na stan zanieczyszczenia powietrza w lecie ma ruch samochodowy, natomiast w zimie ruch samochodowy oraz procesy spalania paliw w celach grzewczych.
3. Dla mieszkańców najbardziej uciążliwe są niskie źródła emisji oraz zanieczyszczenia komunikacyjne, występujące szczególnie w centrum miejscowości. Obszar ten charakteryzujące
się dużym zagęszczeniem zabudowy o ogrzewaniu indywidualnym, gęstą siecią dróg oraz
utrudnionymi warunkami rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń.
4. Na podstawie zarządzeń pokontrolnych WIOŚ w latach 2000-02, do zakładów, które lokalnie
miały niekorzystny wpływ na stan czystości powietrza na terenie gminy należy zaliczyć Zakłady KGHM Polska Miedź S.A. ZWR Polkowice (ołów, kadm CO, CS2, NO2) oraz Wytwórnie
Ksantogenianu Minova-Ksante Sp. z o.o. w Trzebczu. Należy jednak stwierdzić, iż obecnie
emisja zanieczyszczeń do powietrza z procesów technologicznych w zakładach pracy stanowi coraz mniej znaczące źródło zanieczyszczeń powietrza. Dalsze ograniczanie emisji z
procesów technologicznych uzależnione jest w dużej mierze od uwarunkowań ekonomicznoekologicznych i w obecnym czasie, w dobie recesji, ograniczanie emisji zanieczyszczeń do
powietrza wynika zbyt często jedynie z likwidacji całych procesów oraz stanowisk pracy.
strona 31
7. Stan środowiska akustycznego
7.1.
Wprowadzenie
Ocena stanu środowiska ze względu na emisję hałasu z różnych źródeł dokonywana jest
na podstawie pomiarów poziomu dźwięku równoważnego A w dB. Wyniki prowadzonych pomiarów odnoszone są do wartości dopuszczalnych zawartych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku.
Gmina Polkowice nie posiada danych dotyczących wielkości hałasu, co nie pozwala na
dokładna ocenę zagadnień zanieczyszczeń środowiska hałasem.
Brak monitoringu hałasu na terenie gminy uniemożliwia jednoznaczną ocenę wpływu na
środowisko emitowanego hałasu.
Badania prowadzone na terenie Polski wskazują na zwiększenie obszarów o niekorzystnym klimacie akustycznym, co prowadzi do objęcia szkodliwym oddziaływaniem hałasu coraz
większej liczby ludności.
7.2.
Główne źródła hałasu
Głównymi źródłami hałasu na terenie gminy Polkowice, stanowiącymi uciążliwość dla
środowiska i ludzi może być hałas emitowany z obiektów przemysłowych i usługowych tzw. hałas przemysłowy oraz hałas drogowy.
Hałas przemysłowy
Hałas przemysłowy odczuwany jest jako jeden z najbardziej dokuczliwych hałasów w
środowisku i jest najczęstszą przyczyną skarg ludności, co często znajduje odzwierciedlenie w
ilości interwencji zgłaszanych do WIOŚ.
Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależny jest od rodzaju maszyn i urządzeń hałasotwórczych, izolacyjności ścian hal przemysłowych prowadzonych procesów technologicznych oraz funkcji urbanistycznej sąsiadujących
z nimi terenów. Uciążliwość hałasu emitowanego z tych obiektów jest zróżnicowana i zależna
między innymi od ilości źródeł i czasu ich pracy, stopnia wytłumienia, odległości od obszarów
i obiektów chronionych oraz od wartości normatywnej dopuszczalnego poziomu hałasu dla danego terenu.
Do obiektów przemysłowych, które mogą pogorszyć stan środowiska akustycznego na
terenie gminy Polkowice należy zaliczyć przede wszystkim:
• KGHM PM S.A. Oddział ZG Polkowice - Sieroszowice Szyb PVII Sobin,
• oraz Zakład Usługowo - Handlowo - Produkcyjny Tomasz Bortniak Żelazny Most.
Przekroczenie dopuszczalnych poziomów hałasu emitowanego przez ww. obiekty są
niewielkie do kilku dB, co częściowo mieści się w granicach błędu pomiarowego. Ich zasięg
oddziaływania jest niewielki, przy czym lokalizacja wyżej wyszczególnionych obiektów w pobliżu
obszarów objętych ochroną pod względem akustycznym powoduje, że stają się obiektami
uciążliwości akustycznej o charakterze lokalnym.
Uciążliwości powodowane hałasem przemysłowym są sukcesywnie ograniczane. Funkcjonujący prawno-administracyjny sposób postępowania oraz sankcje ekonomiczne przyczyniaPPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław
strona 32
ją się do ograniczenia emisji ponadnormatywnych, tym samym zachowania obowiązujących
standardów akustycznych.
Hałas komunikacyjny
Dominującym źródłem hałasu w środowisku jest ruch drogowy, a lokalnie także ruch kolejowy. O wielkości poziomu hałasu z tych źródeł decydują: natężenie ruchu, prędkość pojazdów, ich stan techniczny, stan nawierzchni dróg, płynność ruchu, nachylenie jezdni, a także
kultura jazdy kierowców. W Polsce, z końcem lat 80 – tych nastąpił gwałtowny rozwój motoryzacji, wyrażający się rekordowym, w stosunku do lat poprzednich, przyrostem liczby samochodów, z dużym udziałem pojazdów o stosunkowo niskich parametrach eksploatacyjnych.
Hałas drogowy jest jednym z najbardziej uciążliwych źródeł hałasu w środowisku, przede
wszystkim ze względu na powszechność jego występowania.
Hałas komunikacyjny, w przeważającej części, w bezpośredniej odległości od źródła zawiera się w granicach 75 ÷ 80 dB. Skumulowane gęstości rozkładów poziomów hałasu drogowego w ciągu doby wykazują, że w 50 % przypadków, poziom hałasu drogowego przekracza
70 dB, a w ponad 10 % przypadków, poziom hałasu drogowego mniejszy jest od 60 dB. Niektóre z chwilowych maksymalnych poziomów hałasu osiągają wartości zbliżone do 100 dB. Dla
orientacji w tabeli III.10. przedstawiono wartości dopuszczalne.
Tabela III.10. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowane przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez
linie elektroenergetyczne oraz starty, lądowania i przeloty statków powietrznych
Lp.
1
1
2
3
4
Przeznaczenie terenu
2
a. Obszary A ochrony uzdrowiskowej
b. Tereny szpitali poza miastem
a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej
b. Tereny zabudowy związanej ze stałym
lub wielogodzinnym pobytem dzieci i
młodzieży
c. Tereny domów opieki
d. Tereny szpitali w miastach
a. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego
b. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi
c. Tereny zabudowy zagrodowej
a. Tereny w strefie śródmiejskiej miast
powyżej 100 tys. mieszkańców ze
zwartą zabudową mieszkaniową i koncentracją obiektów administracyjnych,
handlowych i usługowych
Dopuszczalny poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku A w dB
Drogi lub linie kolejowe
Instalacje i pozostałe obiekty i
grupy źródeł hałasu
pora dnia pora nocy pora dnia - przepora nocy przedział
przedział
przedział
dział czasu odnieczasu odnieczasu odniesienia równy
czasu odniesienia równy
sienia równy 8 najmniej korzyst- sienia równy 1
16 godzinom
8 godzinom nym godzinom dnia najmniej kokolejno po sobie
rzystnej gonastępującym
dzinie nocy
3
4
5
6
50
45
45
40
55
50
50
40
60
50
55
45
65
55
55
45
strona 33
Powyższe wartości wskazują, że klimat akustyczny przy każdym odcinku drogi jest niekorzystny dla ludzi zamieszkujących na terenach położonych w bezpośrednim sąsiedztwie dróg.
Z przeprowadzonej ogólnej analizy dotyczącej zagrożeń środowiska wynika, że obszarem uciążliwym pod względem hałasu drogowego jest obszar gminy położony wzdłuż drogi krajowej nr 3 Świnoujście – Szczecin – Jelenia Góra – Jakuszyce, na której to odbywa się transport
międzynarodowy oraz wzdłuż dróg wojewódzkich nr 331 i 332.
W 2001 r. w kilku punktach pomiarowych przeprowadzono pomiary natężenia hałasu na
drodze krajowej nr 3. W żadnym jednak punkcie pomiary natężenia hałasu nie przekraczały
dopuszczalnych norm. W porównaniu z badaniami przeprowadzonymi w 1994 r. zaobserwowano spadek natężenia hałasu (przy jednoczesnym wzroście ilości pojazdów - w 1994 r. - 562
poj./h; w 2001 r. - 866 poj/h). Podobne badania zostały przeprowadzone również w 2003 r. w
wyniku, których w żadnym z punktów pomiarowych nie stwierdzono występowania przekroczeń
dopuszczalnych norm hałasu, a najwyższe wartości natężenia hałasu drogowego występowały
w godzinach od 6:00 do 17:00.
W przypadku hałasu kolejowego wielkość i zasięg oddziaływania w zasadniczy sposób
zależy od częstotliwości kursowania pociągów (zarówno osobowych jak i towarowych), prędkości trakcyjnej, składu taboru kolejowego, technicznego przygotowania torowiska oraz topografii
terenu wraz z lokalną strukturą zabudowy. Zasięg negatywnego oddziaływania hałasu kolejowego w środowisku, uzależniony od warunków technicznych ruchu, może sięgać po obu stronach terenu sąsiadującego z koleją do 200 metrów. W zależności od prędkości trakcyjnej, a co
za tym idzie propagacji hałasu, zasięg ten w obszarze zabudowanym w okolicach przystacyjnych powinien zawężać się do linii pierwszej zabudowy, która teoretycznie powinna znajdować
się w odległości min. 40 ÷ 50 m od torowiska.
Hałas pochodzący od trakcji kolejowych niewątpliwie wywołuje uciążliwości dla mieszkańców terenów sąsiadujących. Jednak tak jak przy pozostałych rodzajach hałasu, również dla
hałasu kolejowego brak jest pomiarów na terenie gminy Polkowice ze względu na to, że na terenie gminy ruch praktycznie nie istnieje poza linią kolejową przeznaczoną wyłącznie do transportu kolejowego.
7.3.
Ocena klimatu akustycznego
Przedstawiona charakterystyka klimatu akustycznego występującego na terenie gminy
Polkowice pozwala na sformułowanie następujących wniosków:
1. Z analizy klimatu akustycznego i warunków urbanistycznych wynika, że hałas drogowy i
przemysłowy nie stanowią uciążliwości dla mieszkańców miasta i gminy, poza obszarami położonymi wzdłuż drogi krajowej nr 3 Świnoujście – Jakuszyce i dwoma zakładami dla których
wydane zostały decyzje ustalające dopuszczalny poziom hałasu.
2. Emisja hałasu drogowego najprawdopodobniej może mieć w przyszłości tendencję zwyżkową ze względu na znaczny wzrost liczby pojazdów oraz rozciągnięcie czasu ruchu drogowego do późnych godzin wieczornych.
3. Dla szczegółowego zidentyfikowania zadań z zakresu ochrony środowiska akustycznego
niezbędne jest zlokalizowanie ewentualnych obszarów narażonych na ponadnormatywne
strona 34
oddziaływanie, głównie hałasu komunikacyjnego. Ten rodzaj hałasu może, bowiem stanowić
główny element uciążliwości dla środowiska naturalnego na terenie gminy.
8. Promieniowanie elektromagnetyczne
8.1.
Wprowadzenie
Promieniowanie elektromagnetyczne może występować wszędzie, zarówno w miejscu
pracy jak i w domu czy obiektach wypoczynkowych. Źródłem emitowania promieniowania są
m.in.:
• stacje telewizyjne i radiowe oraz telefonii komórkowej,
• urządzenia przemysłowe,
• systemy przesyłowe energii elektrycznej,
• systemy nawigacyjne obiektów lotniskowych,
• sprzęt gospodarstwa domowego i powszechnego użytku zasilany prądem zmiennym.
Wszystkie te systemy są źródłami promieniowania elektromagnetycznego emitowanego
w szerokim zakresie częstotliwości i o różnych poziomach wartości natężenia pola elektromagnetycznego.
Zasady ochrony pracy i środowiska naturalnego przed szkodliwym działaniem pola elektromagnetycznego są w Polsce określone szczegółowymi przepisami. Przepisy te wymagają
przeprowadzania okresowych kontroli natężenia pola elektromagnetycznego w pobliżu źródeł
promieniowania. Narzucają warunki, konieczne do spełnienia, przy lokalizacji i eksploatacji
urządzeń wytwarzających promieniowanie, w pobliżu miejsc zamieszkałych, a także budownictwa w pobliżu istniejących źródeł promieniowania (np. nadajników radiowych, telewizyjnych,
stacji transformatorowych i rozdzielni wysokiego napięcia).
8.2.
Źródła promieniowania
Głównymi źródłami promieniowania elektromagnetycznego na terenie gminy Polkowice
są pojedyncze obiekty i liniowe źródła PEM. Do źródeł PEM należy zaliczyć głównie:
• Stacje bazowe telefonii komórkowej.
• Stacje elektroenergetyczne o napięciu 110 kV oraz linie elektroenergetyczne o napięciu
110 kV.
• Urządzenia pracujące w przemyśle oraz urządzenia stanowiące wyposażenie policji czy
straży pożarnej.
W przypadku anten stosowanych w telefonii komórkowej, promieniowanie elektromagnetyczne występuje w odległości kilkunastu metrów od anteny (w jej osi) a dopiero w dalszej odległości mówimy o obszarze promieniowania elektromagnetycznego. Promieniowanie wytwarzane
przez anteny nadawcze stacji bazowej sieci komórkowych jest częścią widma elektromagnetycznego, które jest scharakteryzowane częstotliwością. Każda antena posiada swoją przestrzenną charakterystykę promieniowania opisywaną w danych katalogowych. Od charakterystyki promieniowania anteny oraz od mocy doprowadzanej z nadajnika do anteny zależy obszar
zasięgu jej działania, zgodnie z jej przeznaczeniem. Zakres częstotliwości, w którym pracują
strona 35
stacje bazowe ww. sieci zalicza się do promieniowania niejonizującego, z uwagi na jego własności fizyczne.
Maksymalny zasięg oddziaływania dla ww. obiektów nie przekracza promienia 13 ÷ 17 m
od źródła, na wysokości od 59 do 39 m dla masztów (anten) telefonii komórkowej, natomiast
w przypadku linii elektroenergetycznych odległość teoretyczna wynosi 12 ÷ 15 m dla linii 110 kV
od jej osi w obie strony.
8.3.
Ocena stanu środowiska w zakresie PEM
Analiza istniejących materiałów i informacji zebranych w ankiecie pozwala na następujące wnioski:
1. Brak jest pomiarów pola elektromagnetycznego, co uniemożliwia precyzyjne opisanie istniejącej sytuacji w zakresie promieniowania elektromagnetycznego na terenie gminy.
2. Występujący w ostatnich latach wzrost zapotrzebowania na usługi telefonii komórkowej, powoduje systematyczny wzrost infrastruktury stacji bazowych, będących źródłami promieniowania elektromagnetycznego. W związku z tym należy liczyć się również ze wzrostem emisji
promieniowania do środowiska.
3. W celu dokładnego określenia wielkości PEM w środowisku, a także określenia dynamiki
jego wzrostu należy prowadzić dokładną rejestrację źródeł PEM, a w ramach monitoringu
szerokopasmowych pomiarów widma pól elektromagnetycznych.
9. Nadzwyczajne zagrożenia środowiska
Największe zagrożenie dla środowiska na terenie gminy Polkowice stanowią tereny
związane z działalnością KGHM Polska Miedź S.A., a mianowicie;
• KGHM Polska Miedź S.A. Zakład Hydrotechniczny Żelazny Most - wyciek wód technologicznych z rurociągów,
• KGHM Polska Miedź S.A. Oddział Zakłady Wzbogacania Rud - emisja pyłów i gazów do powietrza,
• KGHM Polska Miedź S.A. Oddział ZG Polkowice - Sieroszowice szyb PVII Sobin - emisja
hałasu.
Duże zagrożenie stanowi również zlokalizowany w Trzebczu Zakład Wytwórni Ksantogenianu MINOVA - KSANTE Sp. z o.o.
Nie można również wykluczyć zagrożeń, które mogą wystąpić w przypadkach rozszczelnienia rurociągów technologicznych oraz awarii pojazdów przewożących paliwa płynne.
Istnieją również zagrożenia powodziowe zwłaszcza w rejonach Sobina i Nowej Wsi Lubińskiej.
Zagrożeniem dla środowiska gminy Polkowice jest także Zbiornik „Żelazny Most”.
Składowisko pełni rolę zbiornika
dla wód kopalnianych, które po wykorzystaniu w procesie flotacji, przepompowywane są
wraz z odpadami flotacji do zbiornika. Wody te są uciążliwe ze względu na ich roczną objętość około 30 mln m3. Nadmiar wód zmineralizowanych, nagromadzony w składowisku odprowadza
się jako wody kopalniano - technologiczne do Odry.
strona 36
Składowisko odpadów poflotacyjnych, leży na pograniczu trzech gmin i dotyka swoim
zasięgiem także północno wschodni fragment gminy Polkowice. Składowisko zlokalizowano w
górnej, prawostronnej części rzeki Rudnej. Od wschodniej i północno wschodniej części otacza
go rzeka Rudna. Od części północnej składowisko opływa rzeka Moskorzynka, (lewostronny
dopływ Rudnej). W części zachodniej znajduje się potok Żdżerowita (dopływ Moskorzynki). Teren jest mocno urozmaicony licznymi potokami i rowami.
Ciągła rozbudowa tego zbiornika może zagrozić wodom dużego ujęcia wód podziemnych „Retków - Stara Rzeka”, z którego zaopatruje się w wodę m.in. miasto Polkowice. Negatywne oddziaływanie tego zbiornika polega na emisji zanieczyszczeń do powietrza (deflacja
cząstek pyłu z wysychających plaż) oraz przesiąkaniu do gruntu silnie zmineralizowanej wody
nadosadowej. W związku z zasięgiem oddziaływania omawianego zbiornika na środowisko
utworzono wokół niego strefę ochronną na mocy Decyzji Wojewody Legnickiego Nr OS-V5623/21/91 z dnia 12.04.1991 r. zmienionej Decyzją Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa Nr BDA-I-St-1450/2946/91/92/ds. z dnia 27.04.1992 r., dla której następnie opracowano projekt zagospodarowania terenu. Zasady zagospodarowania strefy zawarte w jej projekcie polegają głównie na zalesianiu gruntów. Strefa ochronna wokół składowiska obowiązywać ma do 2005 roku.
Z istnieniem zbiornika "Żelazny Most" wiąże się też możliwość wystąpienia katastrofy polegającej na przerwaniu wału i zatopieniu znacznej części gminy silnie zmineralizowaną wodą w przypadku awaryjnego przerwania zapór zbiornika. Fala powodziowa może przekroczyć 1 m wysokości, a na niżej położonych terenach 2 m. Taka możliwość jest przedmiotem dodatkowych badań zaleconych przez Zespół Ekspertów Międzynarodowych - powołany przez KGHM Polska
Miedź S.A. w Lubinie w związku z rozbudową składowiska Żelazny Most. Przedsiębiorca zobowiązany jest zagwarantować bezpieczne użytkowanie składowiska Żelazny Most.
Od wielu lat istnieje również problem z wiarygodną oceną skutków drgań wywołanych
wstrząsami górniczymi na zabudowę powierzchniową, infrastrukturę techniczną oraz budowle
geotechniczne.
Wstrząsy górnicze w Legnicko Głogowskim Okręgu Miedziowym (LGOM) są odczuwalne
na powierzchni już od połowy lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Ze względu na eksploatację złoża w filarze miasta Polkowice, wiele silnych zjawisk sejsmicznych ma swoje ogniska położone bezpośrednio pod miastem. Powoduje to określone skutki w postaci drgań powierzchni
terenu i co się z tym wiąże, odczuwanie tych drgań przez mieszkańców.
Wartości amplitud drgań jakie wystąpią w danym miejscu w gruncie zależą od następujących czynników:
• wielkości zjawiska określonej jako energia sejsmiczna wyemitowana z ogniska w trakcie wstrząsu,
• odległości epicentralnej,
• charakterystyki kierunkowej emisji drgań z ogniska w trakcie wstrząsu,
• amplifikacji drgań w tym miejscu .
Energię sejsmiczną wstrząsu obserwatoria geofizyczne podają w skali Richtera. Jest to skala dla trzęsień ziemi, których czas trwania jest znacznie dłuższy od czasu trwania wstrząsu
pochodzenia górniczego.
strona 37
Do określania skutków zaistniałych wstrząsów górniczych dotychczas stosowane są skale
MSK-64 (opracowane dla trzęsień ziemi). Posiłkowano się również skalami SWD ( PN-85 B02170), Opracowaniami ZBPM-Cuprum Wrocław i Instrukcjami opracowanymi przez Główny
Instytut Górnictwa w Katowicach w latach 2000: (w ramach Projektu KBN) i 2002, które zalecone zostały do stosowania w LGOM przez Komisję do spraw Ochrony Powierzchni przy Wyższym Urzędzie Górniczym w Katowicach.
Obowiązek prowadzenia pomiarów sejsmometrycznych w obszarach górniczych jak
również badania zjawisk towarzyszących eksploatacji, które mogą niekorzystnie oddziaływać
na środowisko - z mocy prawa - spoczywa na przedsiębiorcy górniczym – jest warunkiem
otrzymania koncesji na prowadzenie eksploatacji kopaliny.
W obszarze kopalń LGOM obserwacje sejsmometryczne są prowadzone od kilkunastu
lat. Ich poziom był znacznie zróżnicowany w różnych okresach czasowych.
Od czerwca 1999 r. obserwacje sejsmometryczne prowadzone są także przez gminy górnicze
m.in. gminę Polkowice.
Do chwili obecnej nie opracowano jeszcze wiarygodnych metod i sposobów oceny
wpływu drgań powodowanych wstrząsami górniczymi na zabudowę powierzchni terenu.
Istotnym jest aby w tego typu opracowaniu uwzględniono wymagania w zakresie projektowania obiektów budowlanych na terenie górniczym i związaną z tym potrzebę
wyznaczania poziomych sił bezwładności. Celowym było i jest mierzenie przyśpieszenia drgań
podłoża w trakcie wstrząsu.
Z dotychczasowych pomiarów prowadzonych przez kopalnie i gminy górnicze istnieje
duży zasób pomierzonych przyśpieszeń drgań gruntu i budynków i bezwzględnie należy je wykorzystać przy opracowywaniu nowych skal oceny intensywności drgań i ich wpływu na powierzchnie i jej zabudowę.
Do opracowania ww. skal należało by włączyć więcej ośrodków naukowych zajmujących
się przedmiotem tego opracowania co pozwoliło by uniknąć być może wielu dyskusji i przyśpieszyło by opracowanie jednolitej Instrukcji a być może i Polskiej Normy.
Aktualnie KGHM Polska Miedź S.A. jako właściciel Projektu KBN wybrał realizatora Projektu tj. Główny Instytut Górnictwa w Katowicach do opracowania nowej skali oceny intensywności drgań i ich wpływu na powierzchnie i jej zabudowę.
Poprawność wykonania tego przedsięwzięcia budzi wiele zastrzeżeń. Aby sprostać zadaniu należy posiadać pełną inwentaryzację uszkodzeń - w budynkach i budowlach - wykonaną
po wstrząsach pochodzenia górniczego, oraz prawidłowo określone parametry drgań .
Przedsiębiorca nie prowadził pełnej inwentaryzacji uszkodzeń budynków i budowli po wstrząsach pochodzenia górniczego.
10. Możliwości wykorzystania zasobów rolniczych gminy i rozwój rolnictwa
jako cel strategiczny polityki ekologicznej, społecznej i gospodarczej
W procesie integracji z UE, za kluczowe zadanie należy uznać zrestrukturyzowanie w
sposób skuteczny rolnictwa. W związku z tym w gminie Polkowice oprócz rozwoju przemysłu,
budownictwa i usług o charakterze rekreacyjnym przewidywany jest rozwój rolnictwa (w tym
rolnictwa ekologicznego) jako roli uzupełniającej w gospodarce gminy. Gmina posiada bowiem
strona 38
unikalne cechy przyrodnicze i warunki do rozwoju rolnictwa (również rolnictwa ekologicznego).
Ten sposób produkcji wymaga od producentów rolnych ogromnej wiedzy teoretycznej i umiejętności praktycznych do prowadzenia tego typu gospodarstwa. Produkowanie metodami ekologicznymi i metodą integrowaną jest bardziej pracochłonne. Szereg prac polowych wykonuje się
ręcznie.
Rolnictwo ekologiczne to sposób gospodarowania, który wykorzystuje możliwości przyrody, zapewnia trwałą żyzność gleby i zdrowotność roślin i zwierząt. Jest to system gospodarowania o zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej z zastosowaniem naturalnych środków
produkcji. Dzięki wykluczeniu pestycydów i nawozów wytworzonych przemysłowo (sztucznych)
rolnictwo ekologiczne nie powoduje zanieczyszczenia gleby i wód gruntowych, ogranicza wypłukiwanie składników pokarmowych z gleby, sprzyja rozwojowi życia w glebie, wytwarza żywność wysokiej jakości, cenioną przez konsumentów. Zadaniem rolnictwa ekologicznego jest produkcja żywności o wysokich parametrach jakościowych, w zrównoważonym środowis
ku przyrodniczym, w którym skażenie nie przekracza przyjętych norm, a technologie produkcyjne degradujące środowisko nie mogą mieć zastosowania.
W krajach członkowskich Unii Europejskiej obowiązuje rozporządzenie Rady EWG
2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 r. w sprawie rolnictwa ekologicznego oraz oznakowania jego
produktów. Rozporządzenie to obejmuje zasady produkcji roślinnej metodami ekologicznymi
oraz sposób kontroli gospodarstw ekologicznych.
Drugą część obowiązującego prawodawstwa stanowi rozporządzenie 1804/99 regulujące zagadnienia produkcji zwierzęcej. Zawiera ono między innymi załączniki, w których wymieniono dopuszczone do stosowania nawozy, środki ochrony roślin, obsadę zwierząt/ha, minimalną powierzchnię na jedno zwierzę w budynkach inwentarskich, pasze i dodatki paszowe, składniki i substancje dopuszczone w przetwórstwie surowców ekologicznych.
W Polsce przepisy prawne dotyczące produkcji ekologicznej są zawarte w Ustawie
z dnia 16 marca 2001 roku o rolnictwie ekologicznym (Dziennik Ustaw Nr 38, poz. 452 z dnia 2
maja 2001 roku). Ustawa ta reguluje:
• warunki prowadzenia produkcji rolnej i przetwórstwa rolno - spożywczego metodami ekologicznymi,
• system kontroli i certyfikacji produkcji i przetwórstwa,
• obrót produktami rolnictwa ekologicznego oraz ich znakowanie.
W związku z integracją Polski z UE, produkcja ekologiczna stała się szansą wielu
mniejszych, nie specjalistycznych gospodarstw. Można także spodziewać się, że w miarę wzrostu zamożności społeczeństwa będzie wzrastał krajowy popyt na produkty ekologiczne.
Poza tym niekorzystna struktura gospodarstw rolnych, a także ich rozdrobnienie będzie
wymagało jednocześnie przekształceń prowadzących do powiększania indywidualnych gospodarstw produkcyjnych i tworzenia gospodarstw nowoczesnych, zmechanizowanych, o wyspecjalizowanym kierunku produkcji.
strona 39
11. Rozwój turystyki i rekreacji, jako jeden z głównych celów strategicznych gminy
Na terenie gminy Polkowice nieliczne są obiekty atrakcyjne z punktu widzenia turystycznego i rekreacyjnego, brak jest, bowiem większych zbiorników wodnych, urozmaiconej morfologii terenu, dużych kompleksów leśnych o charakterze naturalnym, a także interesujących zabytków. Dodatkowo niesprzyjającym turystyce czynnikiem jest obecność na jej obszarze licznych
obiektów przemysłowych związanych z wydobyciem i przetwarzaniem rud miedzi. Natomiast
czynnikiem ułatwiającym rozwój turystyczny jest przebieg drogi międzynarodowej E 65, który
może zachęcać podróżujące nią osoby do krótkich odwiedzin najbardziej interesujących miejsc
gminy.
Zagospodarowanie turystyczne i rekreacyjne gminy w chwili obecnej jest skromne. Gmina jest na etapie znakowania szlaków turystycznych:
a) pieszych:
• „Szlaku Polskiej Miedzi” (niebieskiego),
• „Szlaku Zabytków” (żółtego),
• „Dziadoszan” (czerwonego),
b) rowerowych:
• niebieskiego,
• czerwonego,
• żółtego.
Poza tym na terenie gminy brak jest rozbudowanego zaplecza noclegowego i bazy gastronomicznej.
12. Edukacja ekologiczna
12.1.
Wprowadzenie
Postęp technologiczny wywiera coraz większy wpływ nie tylko na środowisko przyrodnicze i społeczne, ale również na procesy nauczania i wychowania. Kształtowanie poglądów,
przekonań i postaw obywatelskich w zakresie odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego oraz za zdrowie własne i innych stał się jednym z celów nauczania i wychowania nie tylko
w Polsce, ale i w wymiarze globalnym. Realizację kształtowania środowiskowego prowadzi się
na wszystkich poziomach edukacji – od przedszkola po wyższe studia uniwersyteckie – umożliwiając w ten sposób ludziom zrozumienie wielorakich relacji człowieka z otoczeniem przyrodniczym, technicznym i społecznym. Treści ekologiczne są wpisane w naukę i wychowanie na
wszystkich poziomach edukacji szkolnej oraz w kształcenie ustawiczne.
W edukacji szkolnej od kilkunastu lat zauważa się dynamiczny wzrost zainteresowania
problematyką środowiskową tak w odniesieniu do stosowanych strategii kształcenia i podejmowania działań edukacyjnych jak i treści programów przewidzianych do realizacji w ramach bloków przedmiotowych i poszczególnych przedmiotów.
Pomimo coraz częściej prowadzonych dyskusji wokół różnych aspektów edukacji ekologicznej i budowania świadomości ekologicznej zagadnienia związane ze sposobem kształtowa-
strona 40
nia postaw i poglądów nie doczekały się jednoznacznego rozstrzygnięcia i niejednokrotnie budzą wiele wątpliwości i zastrzeżeń.
12.2.
Ocena aktualnego poziomu edukacji ekologicznej społeczności gminy
Droga do racjonalnego gospodarowania środowiskiem i jego zasobami naturalnymi prowadzi przede wszystkim przez świadomość ekologiczną społeczności zamieszkującej dany obszar, w tym przypadku społeczność gminy Polkowice. Ocena poziomu świadomości ekologicznej społeczności danego obszaru nie jest sprawą łatwą, gdyż nie istnieje żadna miarodajna skala, którą można by tu zastosować. Dojrzewanie świadomości ekologicznej następuje poprzez
proces jej rozbudzania i kształtowania. Można przyjąć, że świadomość ekologiczna przeciętnego mieszkańca gminy nie różni się od świadomości ekologicznej przeciętnego Polaka i pozostaje głównie na etapie rozbudzania. Opiera się ona bardziej na emocjach niż na wiedzy.
Obecnie, budzenie i kształtowanie świadomości ekologicznej odbywa się głównie poprzez edukację, którą można realizować przede wszystkim na różnych poziomach szkolnictwa
oraz w działalności pozaszkolnej poprzez środki masowego przekazu, kampanie, harcerstwo,
działalność organizacji pozarządowych itp. W niektórych gminach już teraz realizuje się w szkołach programy nauczania z zakresu ekologii, konkursy, festyny itp.
Wyposażenie gminy w urządzenia oświaty i wychowania jest jednym z głównych elementów warunkujących poziom życia i rozwój gminy, gdyż możliwości rozwoju gminy w dużym
stopniu uzależnione są właśnie od wykształcenia mieszkańców.
W obowiązujących aktualnie programach szkolnych, elementy edukacji ekologicznej zaczynają odgrywać coraz większą rolę, ale jeszcze nie na poziomie wystarczającym. Edukacja
ekologiczna powinna stać się powszechna i obejmować w programach szkolnych wszystkie
przedmioty.
Świadomość ekologiczną mieszkańców należy we właściwy sposób kształtować podnosząc jej jakość. W niektórych dziedzinach dotyczących kształtowania i ochrony środowiska proces rozbudzania świadomości ekologicznej mieszkańców jest zaawansowany i wymaga jedynie
właściwej strategii jej kształtowania oraz umacniania. Braki w znajomości podstawowych zagadnień związanych z ochroną środowiska i gospodarką odpadami są często przyczyną lokalnych konfliktów dotyczących inwestycji proekologicznych.
W gminie Polkowice z problematyką ekologiczną zapoznają się uczniowie już na początku nauki w szkole podstawowej, a także w wakacyjnych zielonych szkołach. Efektem popularności tej tematyki jest działalność grupy młodych polkowickich ekologów, nagrodzonych w międzynarodowym konkursie ECCE, zorganizowanym przez Europejskie Stowarzyszenie Dyrektorów Szkół Średnich oraz korporację AMOCO. Celem konkursu było uwrażliwienie europejskiej
młodzieży na zagrożenia i potrzeby środowiska naturalnego oraz zaangażowanie jej w prace
naukowo – badawcze prowadzone w tym zakresie. Uczniowie polkowickiego Zespołu Szkół
otrzymali wyróżnienie za raport dotyczący wpływu zanieczyszczeń przemysłu miedziowego na
stan czystości Odry.
W 1994 r. Polkowice wzięły udział w konkursie na najbardziej ekologiczną gminę w Polsce. Zespół ekspertów wysoko ocenił realizację wszystkich zadań w aspekcie troski o środowisko naturalne, zarówno wynikających ze zobowiązań gminy, jak i postanowień prawa, a jury
strona 41
konkursowe przyznało Polkowicom nagrodę wojewódzką w kategorii gmin miejsko – wiejskich.
Polkowice były jedyną nagrodzoną gminą w byłym województwie legnickim, co oznacza, że
podejmowane tutaj działania na rzecz ochrony przyrody są efektywne i zauważalne.
Poza tym, w edukacji ekologicznej czynnie uczestniczą:
• Placówka Socjalizacyjna „Skarbek w Polkowicach”,
• Związek Harcerstwa Polskiego – Komenda Hufca Polkowice ul. Kardynała B. Kominka 5,
• Towarzystwo Krzemienia Kultury Fizycznej „Start” Polkowice,
Przy współudziale Starostwa w Polkowicach w ramach edukacji ekologicznej realizowane są:
• wycieczki krajoznawczo – rekreacyjne z elementami edukacji ekologicznej, organizowane
przez Placówkę Socjalizacyjną „Skarbek” dla wychowanków placówki. Celem wycieczek jest
zapoznanie z proekologiczną gospodarką prowadzoną na terenie nadleśnictw,
• sztafetowe Biegi Drużyn Samorządowych organizowane przy współudziale Towarzystwa
Krzewienia Kultury „Start” w ramach Sztafetowego Biegu Szlakiem Polskiej Miedzi,
• akcje „z góra papieru do Europy” organizowane przy współudziale ZHP – Komendę Hufca
Polkowice i Przedsiębiorstwa Gospodarki Miejskiej. Program ekologiczny polegał na prowadzeniu przez uczniów szkół zbiórki makulatury.
Edukacja ekologiczna prowadzona jest na szeroka skalę w następujących szkołach:
1. W szkołach podstawowych nr 2 i 3 w Polkowicach w ramach edukacji ekologicznej organizowane są:
- wycieczki np. do oczyszczalni ścieków,
- konkursy ekologiczne,
- konkursy wiedzy na temat parków narodowych,
- „potyczki przyrodnicze” i „tygodnie ekologiczne”.
Ww. szkoły wraz ze SP nr 1 uczestniczyły w lekcjach na terenie Parku Krajobrazowego
„Chełmy” w Myśliborzu.
2. Gimnazjum w Polkowicach brało udział w lekcjach na terenie:
- ornitologicznego rezerwatu przyrody „Stawy Przemkowskie” i „Przemkowskiego Bagna”,
- rezerwatu skalno - florystycznego „Wąwóz Myśliborski”,
- geologicznego rezerwatu przyrody „Wilcza Góra”,
- lasów okolic Przemkowa,
- Lubiąża i rezerwatu przyrody „Odrzysko”,
- ścieżki edukacyjnej „Tropienie śladów zwierząt” w Wilkocinie.
3. Szkoła Podstawowa Integracyjna im. Twórców Polskiej Miedzi w Jędrzychowie brała udział w
lekcjach na terenie:
- Rezerwatu „Odrzyska”,
- Doliny Odry „Łęgi okolic Dziewieniowa”,
- Parku Krajobrazowego „Chełmy”,
- Przemkowskiego Parku Krajobrazowego.
4. W Zespole Szkół w Polkowicach działa koło ekologiczne, które realizuje własne programy
„Jesteśmy częścią świata” i „Tworzymy przyjazne jutro” Działania finansowane są głównie z
strona 42
Powiatowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Polkowicach. Koło do
tej pory zrealizowało szereg przedsięwzięć, wśród których należy wymienić:
1) założenie remizy leśnej na terenach leśnych zagrożonych bezpośrednim sąsiedztwem
kopalni Zakłady Górnicze „Rudna”,
2) założenie ekologicznego ogródka przedszkolnego na terenie Przedszkola Miejskiego nr
4 w Polkowicach.
Dwa projekty opracowane przez koło, uzyskały dotacje z krakowskiej Fundacji Partnerstwo dla
Środowiska, dzięki czemu szkoła została zaznaczona na zielonej mapie Polski jako jednostka
realnie dbająca o ochronę środowiska (tylko 138 szkół w całym kraju uzyskało takie dotacje).
Ponadto szkoła opracowała na własne potrzeby program edukacji ekologicznej pt. „Tworzymy
przyjazne jutro”, który został zatwierdzony przez Zarząd Powiatu w Polkowicach i którego realizacja ma nastąpić w terminie: wrzesień 2003 r. – czerwiec 2004 r. Celem tego programu jest
poznanie stanu środowiska wybranych obszarów kraju, województwa dolnośląskiego, ze szczególnym uwzględnieniem powiatu polkowickiego oraz wyzwolenie i utrwalenie u uczniów potrzeby życia zgodnego z założeniami zrównoważonego rozwoju. Program będzie realizowany poprzez lekcje przedmiotowe, ścieżki edukacyjne, zajęcia pozalekcyjne, koła zainteresowań, olimpiady itp.
Poza ww. działaniami prowadzonymi w ramach edukacji ekologicznej wszystkie szkoły
uczestniczą w corocznej akcji „Sprzątanie świata”.
strona 43
IV.
Cele polityki ekologicznej gminy
Celem polityki ekologicznej jest wprowadzenie na danym obszarze, w tym przypadku
w gminie Polkowice, ładu ekologicznego. Powinno się ono odbywać przy pełnym uwzględnieniu
dążenia mieszkańców do harmonijnego i kompleksowego rozwoju społeczno - gospodarczego i
przestrzennego. Postulat ładu ekologicznego odzwierciedla II Polityka Ekologiczna Państwa
przyjęta przez Radę Ministrów w czerwcu 2000 r. i przez Sejm RP w sierpniu 2001 r. II Polityka
Ekologiczna Państwa w odróżnieniu od I Polityki z 1991 roku, ustala cele do osiągnięcia (krótkookresowe do 2002 r., średniookresowe do 2010 r., długookresowe do 2025 r.) oraz narzędzia
i instrumenty realizacyjne, nie ustala natomiast konkretnych zadań do wykonania. Sposoby
osiągania celów polityki ekologicznej sprecyzowane zostały w Programie Wykonawczym do
II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002÷2010. W oparciu o te dokumenty opracowywane
są na szczeblach regionów, powiatów, miast i gmin odpowiednie strategie rozwoju i programy
ochrony środowiska.
Polityka ekologiczna gminy Polkowice powinna:
• opierać się na rzetelnej diagnozie problemów ekologicznych gminy,
• wyznaczać priorytety działań w zakresie gospodarki odpadami, ochrony zieleni, obszarów cennych przyrodniczo, jakości powietrza atmosferycznego, jakości wód, ochrony
przed hałasem itd. opierając się na informacjach o stanie aktualnym, a także mając na
uwadze kierunki rozwoju społeczno - gospodarczego,
• określać instrumenty i źródła finansowania przedsięwzięć proekologicznych w gminie.
Przedstawione w kolejnych rozdziałach cele i zadania Polityki Ekologicznej niezbędne
dla realizacji zasady zrównoważonego rozwoju, opierają się o wyniki i wnioski z przeprowadzonej inwentaryzacji stanu środowiska naturalnego gminy, a także z przyjętej strategii rozwoju
gminy.
Zadaniem pierwszoplanowym jest zlikwidowanie zaniedbań w ochronie środowiska wynikających z przeszłej, szeroko rozumianej działalności mieszkańców.
Głównym celem strategicznym, mającym na celu ochronę środowiska, który wynika ze
Strategii Zrównoważonego Rozwoju gminy Polkowice jest ochrona środowiska i jego zagospodarowanie poprzez realizacje następujących założeń programowych:
1. Utrzymanie hałasu w zakresie norm.
2. Wdrożenie subregionalnego systemu gospodarki odpadami Związku Gmin Zagłębia
Miedziowego.
3. Ograniczenie zagrożeń środowiskowych i negatywnych skutków związanych z eksploatacją rud miedzi.
4. Stworzenie systemu promocji i motywacji do wykorzystania alternatywnych źródeł energii.
5. Podniesienie poziomu świadomości ekologicznej mieszkańców gminy.
6. Rozwój systemu obszarów prawnie chronionych.
1. Ochrona powietrza atmosferycznego
Generalnie jakość powietrza atmosferycznego jest obecnie w Polsce stosunkowo dobra
z wyjątkiem kilku dużych aglomeracji miejskich. Niemniej jednak, mimo poprawy, jaka nastąpiła,
strona 44
poziom emisji zanieczyszczeń utrzymuje się na zbyt wysokim poziomie, w porównaniu z krajami
UE.
Podstawową tego przyczyną jest niekorzystna struktura źródeł produkcji energii elektrycznej i cieplnej, oparta w 97 % na węglu. Energia elektryczna wytwarzana przy wykorzystaniu
źródeł odnawialnych stanowi około 2 % energii elektrycznej wytwarzanej w Polsce. Wskaźniki
emisji w przeliczeniu na jednego mieszkańca są dla Polski wyższe niż w większości rozwiniętych krajów.
O jakości powietrza atmosferycznego w gminie Polkowice decydują przede wszystkim:
• emisje zanieczyszczeń z procesów produkcji energii tj. procesów spalania paliw stałych,
w szczególności dotyczy to indywidualnego ogrzewania budynków mieszkalnych i użyteczności publicznej (tzw. niska emisja),
• emisje zanieczyszczeń z ruchu komunikacyjnego,
• emisje zanieczyszczeń z procesów przemysłowych,
• oraz emisje ze składowiska odpadów poflotacyjnych „Żelazny Most” (od 1993 r. prowadzony
jest tu ciągły system pomiarowy imisji, w 1997 r. w miejscowości Tarnówek obserwowano
przekroczenia stężenia pyłu, ale od 1998 r. obserwuje się spadek zapylenia i nie przekraczanie mierzonych norm).
Bez wprowadzenia środków zaradczych, takich jak oszczędzanie energii, wdrażanie nowych energo- i materiałooszczędnych technologii, zastępowanie tradycyjnych nośników energii
innymi, bardziej przyjaznymi dla środowiska naturalnego i niekonwencjonalnymi jej formami,
trudno będzie w sposób widoczny poprawić jakość powietrza atmosferycznego w gminie.
Ochrona powietrza atmosferycznego powinna być realizowana m.in. poprzez:
• oszczędzanie energii,
• modyfikacje systemów energetycznych,
• wdrażanie energooszczędnych technologii w przemyśle.
Ochrona środowiska przez zmniejszanie zużycia energii nie musi wcale odbywać się kosztem
obniżania poziomu życia, ani wiązać się z pogorszeniem warunków pracy, rezygnacją mieszkania w ciepłych domach, dobrze oświetlonych i zaopatrzonych w urządzenia gospodarstwa domowego, zaprzestaniem korzystania ze środków transportu, czy wreszcie z ograniczeniem dostępu do różnych form wypoczynku.
Energię można zaoszczędzić:
• modyfikując istniejące systemy energetyczne zarówno w samym procesie jej wytwarzania,
jak i w jej przesyle,
• wykonując termoizolację budynków,
• wprowadzając nowe energooszczędne technologie w przemyśle, budownictwie, rolnictwie
i gospodarstwach domowych,
• promując oszczędzanie energii akcjami propagandowymi oraz wprowadzaniem zachęcających do oszczędzania bodźców ekonomicznych.
Systemy energetyczne oparte na tradycyjnych nośnikach energii, węglu kamiennym,
brunatnym, ropie naftowej i gazie ziemnym, po pewnych modyfikacjach i zmianach technologicznych mogą stać się mniej uciążliwe dla środowiska naturalnego. Najbardziej znane przykłady takich modyfikacji to zastąpienie tradycyjnych systemów energetycznych systemami skojarzonymi - w zależności od sytuacji - scentralizowanymi lub zdecentralizowanymi. W projektach
strona 45
należy również uwzględnić możliwość wprowadzenia proekologicznych kotłów gazowych, kombinowanych gazowo - olejowych, fluidalnych, w których paliwem jest gaz ziemny lub gaz uzyskany ze zgazowania węgla. Poza tym ze względu na to, że w gminie Polkowice ok. 45 % pow.
gminy stanowią tereny użytkowane rolniczo należałoby również uwzględnić możliwość wykorzystania odnawialnego źródła energii w postaci biomasy, która jest najmniej kapitałochłonnym
źródłem energii odnawialnej. Produkcja biomasy może przebiegać praktycznie samoistnie np.
na łąkach, w lasach. Do celów energetycznych na terenie gminy Polkowice można wykorzystać
następujące postacie biomasy:
• drewno odpadowe w leśnictwie i przemyśle drzewnym oraz odpadowe opakowania drewniane,
• słomę – zarówno zbożową, z roślin oleistych lub z roślin strączkowych oraz siano,
• odpady organiczne – gnojowicę, osady ściekowe, osady ściekowe w przemyśle, makulaturę,
• biogaz z gnojowicy, osadów ściekowych i wysypisk komunalnych.
Do argumentów przemawiających za energetycznym wykorzystaniem biomasy na terenie gminy
należy zaliczyć:
• stałe i pewne dostawy krajowego nośnika energii (w przeciwieństwie do importowanej ropy
lub gazu),
• tworzenie nowych miejsc pracy, szczególnie ważnych na zagrożonej bezrobociem wsi,
• ograniczenie emisji CO2 z paliw nieodnawialnych, których w przeciwieństwie do CO2 z biopaliw nie jest neutralny dla środowiska i może zwiększyć efekt cieplarniany,
• wysokie koszty desulfuryzacji spalin z paliw kopalnych,
• aktywizacje ekonomiczną, przemysłową i handlową lokalnych społeczności wiejskich,
• decentralizacje produkcji energii i tym samym wyższe bezpieczeństwo energetyczne przez
poszerzanie oferty producentów energii.
Energię można oszczędzać nie tylko w przemyśle, energetyce czy budownictwie. Również indywidualne gospodarstwa rodzinne, ze względu na ich powszechność mają wielkie możliwości ochrony środowiska przez oszczędzanie. Energia możliwa do zaoszczędzenia przez
jednego mieszkańca pomnożona przez liczbę mieszkańców jest porównywalna z energią traconą w przemyśle.
Jednym z podstawowych działań mających na celu ograniczenie zużycia energii cieplnej
przez mieszkańców jest termoizolacja budynków poprzez docieplanie ścian, wymianę lub doszczelnienie okien i drzwi zewnętrznych. W celu optymalizacji kosztów, działania takie powinny
być każdorazowo przedmiotem odpowiedniego audytu energetycznego. Termoizolacja bezpośrednio ogranicza stratę energii cieplnej do otoczenia, co zmniejsza ilość spalanych paliw
w kotłowniach i ogranicza emisję zanieczyszczeń powietrza, a w przypadku spalania paliw stałych, ogranicza ilość powstających odpadów paleniskowych.
Oszczędzanie energii w gospodarstwie domowym powinno być skutkiem świadomych
działań zmierzających do ochrony środowiska. Jednak przy obecnym stanie tej świadomości
musi być dodatkowo inspirowane bodźcami ekonomicznymi - czyli odpowiednią polityką finansową państwa.
Poprzez tanie kredyty, odpisy, ulgi podatkowe lub zmianę struktury cen za wodę, energię
elektryczną, gaz, węgiel, ropę i energię cieplną można doprowadzić do opłacalności stosowa-
strona 46
nia, np.: elektrowni wodnych, wiatrowych, kolektorów słonecznych, termoregulatorów, nowoczesnych systemów termoizolacyjnych, hydraulicznych, czy oświetleniowych.
1.1.
Program działań na rzecz poprawy jakości powietrza atmosferycznego
Priorytet:
Ochrona powietrza atmosferycznego poprzez:
• oszczędzanie energii,
• modernizację systemów energetycznych i likwidację niskiej emisji,
• reorganizację układów komunikacyjnych i kontrolę stanu technicznego samochodów.
Główny cel strategiczny do 2011 r.:
Spełnienie wymagań ustawodawstwa UE w zakresie jakości powietrza na terenie gminy
1.1.1.
Działania krótkookresowe, do roku 2007
1. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń powietrza z transportu i ruchu ulicznego poprzez
(pkt. 1.1 tabeli V.6.∗):
• rozwiązanie połączeń dróg lokalnych (droga w Regionalnym Parku Przemysłowo –
Technologicznym, odciążenie ul. Chocianowskiej),
• modernizację dróg gminnych,
• budowę dróg rowerowych,
• przygotowanie procesu budowy obwodnicy miasta Polkowic,
• podjęcie działań zmniejszających ruch samochodów ciężarowych w miejscowości
Guzice, który związany jest z szybem R-IX, a co za tym idzie nadmiernej emisji zanieczyszczeń do powietrza w gminie.
Obecnie na terenie gminy brak jest udokumentowanych pomiarów czystości powietrza. Realizacja tych zadań leży po stronie gminy i Właściwego Terytorialnie Zarządu Dróg.
2. Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do powietrza z procesów energetycznego spalania
paliw z palenisk domowych poprzez (pkt. 1.2. tab. V.6.):
• likwidację źródeł niskiej emisji oraz modernizację nieefektywnych systemów grzewczych (wymiana kotłów węglowych na bardziej przyjazne środowisku),
• termomodernizację obiektów w tym docieplanie domów, wymianę okien i drzwi,
• wykorzystanie alternatywnych źródeł energii takich jak: energia wodna, energia pochodząca z biomasy, energia słoneczna, pompy cieplne, energia wiatrowa,
• kontynuacja gazyfikacji wsi należących do gminy.
Realizacja powyższych zadań leży po stronie właścicieli gospodarstw domowych oraz użytkowników instalacji grzewczych, które mogą oddziaływać niekorzystnie na środowisko.
Zgodnie z zapisami ustawy Prawo Ochrony Środowiska, w zakresie ochrony jakości powietrza samorząd gminy nie posiada uprawnień bezpośrednio wykonawczych. W interesie gminy leży podejmowanie działań ograniczających emisje do atmosfery gazów z palenisk domowych. Dbałość gminy o ochronę powietrza może się przejawiać również w monitorowaniu
∗
szczegółowe informacje dot. terminu realizacji, jednostek odpowiedzialnych za realizację, źródeł potencjalnego finansowania, roli gminy oraz
podstaw prawnych dla poszczególnych zadań i celi zamieszczone zostały w tabeli V.6. przedmiotowego opracowania)
strona 47
lokalnych emitorów zanieczyszczeń, których wójt gminy, jako organ właściwy powinien zobowiązać do okresowych pomiarów wielkości emisji i powiadamiania o rezultatach tych
pomiarów. Przyjmując zgłoszenia instalacji, mogących negatywnie oddziaływać na środowisko, a z których emisja nie wymaga pozwolenia, wójt gminy powinien ustalić i egzekwować
wymagania w zakresie ochrony środowiska, dotyczące ich eksploatacji.
3. Ograniczenie emisji pyłów i gazów pochodzących z obiektów przemysłowych poprzez
(pkt.1.3. tab. V.6.):
• ograniczenie emisji zanieczyszczeń w obszarze oddziaływania zbiornika Żelazny
Most,
• ograniczenie emisji zanieczyszczeń w innych obiektach przemysłowych.
4. Opracowanie programów w zakresie ochrony powietrza atmosferycznego i zmniejszania
emisji zanieczyszczeń gazowych i komunikacyjnych dla gminy ( sukcesywne gromadzenie informacji).
Projekt ten jest adresowany do wojewódzkich służb samorządowych odpowiedzialnych za gromadzenie i udostępnianie informacji o jakości powietrza (WIOŚ).
1.1.2.
Działania długookresowe, do roku 2011
1. Spełnienie wymagań w zakresie jakości powietrza poprzez sukcesywna redukcję emisji
substancji zanieczyszczających powietrze, zwłaszcza niskiej emisji, poprzez:
• kontynuację ograniczenia emisji ze źródeł komunikacyjnych, w tym:
- budowa obwodnicy miasta Polkowice,
- poprawa nawierzchni dróg gminnych,
- budowa dróg rowerowych;
• optymalizację gospodarki cieplnej, w tym:
- wykorzystanie odnawialnych źródeł energii,
- kontynuacja ekonomicznie uzasadnionej rozbudowy systemów ciepłowniczych,
- poprawa jakości spalanych paliw,
- wzrost wykorzystania oleju opałowego i gazu poprzez modernizację indywidualnych i zbiorczych systemów grzewczych,
- stosowanie urządzeń i instalacji oczyszczających spaliny ze spalania
paliw stałych (węgla, koksu).
2. Ograniczenie emisji z procesów przemysłowych:
• wdrożenie najlepszych technologii przyjaznych dla środowiska,
• zmniejszenie materiałochłonności produkcji,
• automatyzację procesów technologicznych.
2. Ochrona środowiska akustycznego
Hałas jest zanieczyszczeniem środowiska, które odznacza się mnogością źródeł i powszechnością występowania we wszystkich ekosystemach biosfery.
W hydrosferze występują hałasy powodowane przez środki komunikacji wodnej, stałe
i ruchome obiekty militarne, przemysłowe, sportowo - turystyczne oraz przez siły przyrody.
strona 48
Hałas może być przyczyną powszechnej degradacji środowiska, pogarszając jego jakość, nieraz do tego stopnia, że znaczne obszary biosfery nie mogą spełniać swojej naturalnej
funkcji. Świadczy o tym fakt, że hałas o ponadnormatywnym poziomie obejmuje ponad 22 %
terenu kraju, a na jego oddziaływanie jest narażona znaczna część (33 %) ludności Polski. Prognozy przewidują, że jeżeli nie zostaną podjęte intensywne działania w kierunku ograniczania
hałasu, liczby te zwiększą się w 2010 do 28 % i 40 %.
Wyniki badań ankietowych, przeprowadzone w niektórych wysoko rozwiniętych krajach
wskazują, że narzekania na uciążliwości hałasu wysuwają się na pierwsze miejsce. Mimo to
wpływ hałasu na człowieka jest często bagatelizowany, ponieważ skutki oddziaływania hałasu
nie są dostrzegalne natychmiast.
Społeczne i zdrowotne skutki oddziaływania hałasu wyrażają się:
• szkodliwym działaniem tych zanieczyszczeń na zdrowie ludności,
• zmniejszeniem sprawności i chęci działania oraz wydajności pracy,
• negatywnym wpływem na możliwość komunikowania się,
• zmniejszeniem sprawności nauczania,
• zwiększeniem negatywnych uwarunkowań pracy i komunikacji, powodujących nawet wypadki.
Hałas powoduje pogarszanie jakości środowiska, a w konsekwencji:
• utratę naturalnej wartości środowiska, jaką jest cisza,
• zmniejszenie wartości terenów rekreacyjnych lub leczniczych albo ich utratę,
• zmianę zachowań ptaków i zwierząt.
2.1.
Ochrona środowiska przed hałasem w świetle Polityki Ekologicznej
Polski
Zgodnie z zapisami Polityki Ekologicznej Państwa należy zbadać klimat akustyczny we
wszystkich miastach, w pierwszej kolejności mapy akustyczne powinny zostać wykonane dla
miast powyżej 100 tys. mieszkańców, jednak problem hałasu szczególnie drogowego uwidacznia się nie tylko w dużych miastach, lecz również w miejscowościach o liczbie mieszkańców
poniżej 100 tys. osób. Szczególnie ma to miejsce w miejscowościach o dużym stopniu zagęszczenia zabudowy w ich centralnej części, gdzie drogi są wąskie i brak jest możliwości ich modernizacji oraz w miejscowościach położonych wzdłuż ważnych ciągów komunikacyjnych. W
przypadku gminy Polkowice wzdłuż drogi nr 3 i nr 331 i 332.
Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska z 2001 roku, samorząd gminy nie posiada
kompetencji do podejmowania działań związanych bezpośrednio z ochroną przed hałasem.
2.2.
Zasady ograniczania uciążliwości hałasu
Zasady ograniczania uciążliwości hałasu dla środowiska, a zatem i dla ludzi oraz innych
organizmów żywych, polegają na:
• ograniczaniu hałaśliwości środków transportu, komunikacji i przemysłu,
• prawidłowym lokalizowaniu w środowisku źródeł hałasów i obiektów chronionych przed hałasem,
• stosowaniu, tam gdzie jest to niezbędne, odpowiednich zabezpieczeń przeciwhałasowych,
strona 49
•
odpowiednim organizowaniu funkcjonowania obiektów w środowisku.
Ochrona środowiska przed hałasem nie może ograniczać się do limitowania hałaśliwości
tylko pojedynczych jego źródeł (środków komunikacji, transportu i przemysłu), lecz powinna
obejmować również powierzchniowe źródła hałasu, do których zalicza się drogi, lotniska, dworce, zajezdnie, stacje rozrządowe, obiekty przemysłowe, sportowe, rozrywkowe itp. Na klimat
akustyczny środowiska, niezależnie od charakteru źródeł hałasu, w istotny sposób oddziałuje
lokalizacja obiektów komunikacyjnych (np. drogi szybkiego ruchu) i przemysłowych wraz z prowadzącymi do nich trasami dojazdowymi. Dominujący wpływ na klimat akustyczny środowiska
mają hałasy komunikacyjne i przemysłowe. Prowadzenie skutecznej działalności w zakresie
ograniczania hałasu w środowisku wymaga ustawodawstwa integrującego problematykę ochrony przed hałasem w jednym akcie prawnym, który dotąd w Polsce nie został opracowany. Dążenie do takiego kompleksowego ujęcia widoczne jest natomiast w poszczególnych krajowych
aktach prawnych, a więc w ustawach, rozporządzeniach, zarządzeniach, normach, instrukcjach
i zaleceniach.
2.3.
Program działań niezbędnych dla poprawy stanu środowiska akustycznego
Priorytet:
Podniesienie standardu życia mieszkańców poprzez ograniczenie hałasu na terenach podlegających zagospodarowaniu przestrzennemu.
Zmniejszenie uciążliwości hałasu, zwłaszcza na terenach zurbanizowanych
2.3.1.
1. Kontrola hałasu (pkt. 2.1. tab. V.6.):
• założenie i prowadzenie aktualnego rejestru źródeł hałasu,
• identyfikacja zagrożeń hałasowych na terenie gminy pochodzących od ruchu samochodowego oraz zakładów przemysłowych oraz wyznaczenie terenów szczególnie
zagrożonych hałasem drogowym,
• monitoring hałasu zakładów przemysłowych, emitujących hałas o wartościach ponadnormatywnych oraz okresowa kontrola hałasu przemysłowego i drogowego.
Prowadzenie rejestru hałasu na obszarach wzmożonego ruchu drogowego pozwoli na uzyskanie danych dotyczących miejsc, w których często przekraczane są dopuszczalne poziomy hałasu.
2. Ograniczenie uciążliwości hałasu i doprowadzenie klimatu akustycznego do poziomu
obowiązujących standardów (pkt. 2.2. tab. V.6.):
• sukcesywna wymiana okien na okna o większej izolacyjności,
• monitoring hałasu w wyznaczonych punktach,
• budowa ekranów akustycznych,
strona 50
Przy budowie ekranów akustycznych pomocne będą wytyczne do sporządzania programów
operacyjnych w zakresie budowy ekranów akustycznych, które zostaną opracowane pod
nadzorem Ministerstwa Środowiska do 2006 r.
• podjęcie działań zmniejszających uciążliwość hałasu drogowego dla mieszkańców
w centrum miasta w tym m.in.:poprawa nawierzchni dróg, ograniczenie wjazdu
transportu ciężkiego do stref śródmiejskich, budowa obwodnicy wokół miasta.
Zgodnie z ustawą Prawo Ochrony Środowiska, Wojewoda Dolnośląski ma obowiązek (w
terminie do końca 2005 r.) opracowania map akustycznych i programów naprawczych dla
terenów poza aglomeracjami, na których eksploatacja obiektów (drogi) może powodować
przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu.
3. Wykonanie planów akustycznych dla terenów najbardziej zagrożonych (droga E65)( Wojewoda do 2005 r. opracuje mapy akustyczne i program naprawczy dla terenów przy
drodze E65).
4. Podjęcie działań zmniejszających oddziaływanie na środowisko akustyczne zakładów
(szyb P-VII Sobin, szyb R-VIII Pieszkowice).
5. Opracowywanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem wymagań z zakresu ochrony przed hałasem zwłaszcza przy lokalizacji nowych
dróg oraz lokalizacji zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie istniejących już ciągów
komunikacyjnych.
2.3.2.
1. Wykonanie planów akustycznych dla terenów najbardziej zagrożonych (droga E65).
2. Kontynuacja ograniczania uciążliwości hałasu i doprowadzenie klimatu akustycznego do
poziomu obowiązujących standardów.
3. Prowadzenie monitoringu hałasu drogowego.
4. Okresowa kontrola hałasu przemysłowego.
5. Uwzględnienie wymagań z zakresu ochrony przed hałasem:
• przy lokalizacji nowych dróg,
• przy lokalizacji zabudowy mieszkaniowej w sąsiedztwie istniejących już ciągów
komunikacyjnych,
• określenie obszarów ograniczonego użytkowania wzdłuż nowo budowanych i istniejących tras komunikacyjnych, zakładów przemysłowych.
3. Ochrona i poprawa jakości zasobów wodnych
Ochrona zasobów wód podziemnych i poprawa jakości wód powierzchniowych oraz właściwa i uporządkowana gospodarka wodno-ściekowa jest jednym z priorytetowych kierunków
ochrony środowiska w niemal wszystkich, krajach Europy. Wynika to z zagrożeń dla zdrowia
człowieka i środowiska, które powodują zanieczyszczenia przedostające się poprzez obieg
wodny do wszystkich elementów środowiska. Od stanu gospodarowania zasobami wodnymi
i właściwie rozwiązanych elementów użytkowania wody tj. od poboru wody do zrzutu ścieków,
zależy jakość życia w każdej sferze życia, począwszy od potrzeb egzystencjalnych po doznania
natury ogólno poznawczej i estetycznej.
strona 51
Wody powierzchniowe należą do podstawowych komponentów środowiska, o ogromnym
znaczeniu dla gospodarki i warunków bytowania człowieka i innych organizmów, a jednocześnie szczególnie mocno podatnych na szkodliwe działanie. Znaczący wpływ na stan jakości
wód powierzchniowych mają ścieki, zarówno komunalne jak i przemysłowe odprowadzające
substancje biogenne. Nieoczyszczone ścieki odprowadzane do wód powierzchniowych powodują, że stan czystości tych wód jest niezadowalający. Przekroczone są dopuszczalne normy w
trzystopniowej klasyfikacji czystości wód. Jakość wód jest często pozaklasowa. Przykładowo w
2000 roku ponad 60 % odcinków polskich rzek niosło wody zanieczyszczone bakteriologicznie
w stopniu przekraczającym normy. Trzeba jednak zauważyć, że obowiązujący w Polsce system
klasyfikacji rzek odbiega od systemów obowiązujących w UE. Polskie wymagania są zasadniczo ostrzejsze.
W ostatnich latach w Polsce, w okresie przemian gospodarczych zaobserwowano stałe
zmniejszanie się ilości odprowadzanych ścieków przemysłowych. W wielu zakładach w ramach
planowanych działań zmniejszających zużycie surowcowe, w tym wody, wprowadza się obiegi
zamknięte wody, wody technologiczne, czyste technologie itp. co skutkuje mniejszą ilością produkowanych odpadów i ścieków. Dlatego też obecnie najpoważniejszym problemem dla zapewnienia czystości wód powierzchniowych jest zrzut nieoczyszczonych ścieków komunalnych.
W związku z niską jakością wód powierzchniowych i podziemnych ujmowanych do celów
konsumpcyjnych oraz kiepskim stanem znacznej części urządzeń dystrybujących i uzdatniających, jakość wody do picia dostarczanej mieszkańcom Polski odbiega od surowych standardów
UE, jak również norm krajowych.
3.1.
Możliwość poprawy stanu jakości i ochrony zasobów wodnych w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa i Unii Europejskiej
II Polityka Ekologiczna Państwa określa cele w sferze racjonalnego użytkowania zasobów
naturalnych, stosunków wodnych i poprawy jakości wód oraz wskazuje zasady działań, w ujęciu
perspektywicznym, jakie powinny zostać podjęte, aby założone cele mogły zostać osiągnięte.
Możliwość poprawy stanu jakości wody i ochrony zasobów wodnych w świetle zapisów II Polityki Ekologicznej Państwa i działań w UE, przejawia się poprzez:
1. Racjonalne użytkowanie zasobów naturalnych.
2. Zapobieganie zanieczyszczeniom wód powierzchniowych i podziemnych.
3. Przywrócenie wodom podziemnym i powierzchniowym właściwego stanu ekologicznego.
Powyższym celom służą w skali kraju i województwa następujące działania:
1. Złagodzenie deficytów czystej wody, zwłaszcza w aglomeracjach miejskich.
2. Realizacja zlewniowych programów budowy i modernizacji systemu oczyszczalni ścieków.
3. Reforma systemu zarządzania wodą, w tym urealnienie opłat za korzystanie z wód.
4. Podjęcie realizacji programu intensywnego zalesiania obszarów wododziałowych i terenów nieprzydatnych dla rolnictwa.
5. Ograniczenie ilości nieoczyszczanych ścieków komunalnych i przemysłowych kierowanych do wód, a także zwiększenie udziału wysokoefektywnych metod oczyszczania
ścieków.
strona 52
6. Ograniczenie wykorzystania zasobów wód podziemnych przez przemysł do niezbędnych
potrzeb (np. przemysł farmaceutyczny, przemysł spożywczy).
7. Zlikwidowanie deficytów wody w miastach oraz zapewnienie wody o odpowiednich parametrach sanitarnych dla celów konsumpcyjnych i produkcyjnych na wsi.
Ustawa Prawo Wodne z dnia 18 lipca 2001 ostatecznie wprowadza i reguluje zasady
zlewniowego zarządzania gospodarką wodną w Polsce.
Wprowadzenie regionów zlewniowych jest zgodne z duchem i literą prawa przepisów Unii
Europejskiej, a w szczególności Ramową Dyrektywą Wodną (2000/60/WE) oraz dyrektywami:
• 96/61/EEC dotyczącą zintegrowanej ochrony przed zanieczyszczeniem,
• 91/271/EEC w sprawie oczyszczania ścieków komunalnych,
• 91/676/EEC w sprawie ochrony wód przed zanieczyszczeniem azotanami, pochodzącymi
ze źródeł rolniczych,
• 76/464/EEC w sprawie zanieczyszczenia spowodowanego przez niektóre substancje niebezpieczne odprowadzane do środowiska wodnego.
Zgodnie z zapisami Prawa Wodnego, mówiąc o jakości użytkowej wód należy rozumieć:
• wody powierzchniowe i podziemne, które są lub mogą być wykorzystywane do zaopatrzenia
ludności w wodę przeznaczoną do spożycia,
• wody powierzchniowe wykorzystywane do celów rekreacyjnych, a w szczególności do kąpieli,
• wody powierzchniowe przeznaczone do bytowania ryb, skorupiaków i mięczaków lub innych
organizmów w warunkach naturalnych oraz umożliwiających migracje ryb.
Istotne z punktu widzenia niniejszego programu ochrony środowiska obejmującego
okres do 2011 roku są zapisy prawa wodnego nakładające na aglomeracje o równoważnej liczbie mieszkańców od 2000 do 15000 - do 31 grudnia 2015 r. (takimi aglomeracjami w rozumieniu Prawa wodnego są miasta powiatu polkowickiego) obowiązek wyposażenia w sieci kanalizacyjne dla ścieków komunalnych, zakończone oczyszczalniami ścieków, zgodnie z ustaleniami
krajowego programu oczyszczania ścieków komunalnych w terminie do 31 grudnia 2010 roku.
Realizacja zadań w zakresie poprawy jakości i ochrony zasobów wodnych w gminie Polkowice opisanych poniżej zapewni m.in.:
• ograniczenie spływu powierzchniowego biogenów z pól oraz właściwe przechowywanie nawozów organicznych, co będzie miało wpływ na ochronę wód i zdrowia mieszkańców przed
zanieczyszczeniami,
• zlikwidowanie punktowych źródeł zanieczyszczeń jakimi mogą być nieprawidłowo eksploatowane szamba umieszczone w obrębie gospodarstw,
• poprawienie parametrów jakościowych wody pitnej,
• ograniczenie poboru z sieci wodociągowej wody uzdatnionej do spożycia i ochronę ilościową
zasobów wód podziemnych,
• zwiększenie dyspozycyjnych zasobów wodnych oraz kompensowanie nierównomiernych
opadów atmosferycznych.
strona 53
3.2.
Program działań na rzecz poprawy jakości i ochrony zasobów wodnych
Priorytet:
1. Ochrona i poprawa jakości wód powierzchniowych i podziemnych poprzez podjęcie działań prawno – administracyjnych, technicznych, ekonomicznych i edukacyjnych, eliminujących lub ograniczających źródła zanieczyszczeń tych wód związanych z różnymi formami działalności gospodarczej oraz bytowaniem człowieka w środowisku.
2. Ochrona ilości wód podziemnych poprzez racjonalne kształtowanie poboru wody, melioracje, regulacje odpływów itp., z czego największe znaczenie ma kształtowanie poboru
wód, uwzględniające ochronę najcenniejszych zasobów czwartorzędowych zbiornika
wodonośnego GZWP nr 316 zwanego Subzbiornikiem Lubińskim.
Ochrona jakości wód podziemnych i powierzchniowych
3.2.1.
1. Dążenie do minimalizacji degradacji jakości wód powierzchniowych poprzez (pkt. 3.1.
tab. V.6):
• stworzenie systemu monitoringu pozwalającego na inwentaryzację i eliminowanie źródeł zanieczyszczeń wód (np. oddziaływanie zbiornika Żelazny Most),
• budowę płyt obornikowych i zbiorników na gnojowicę,
• kontynuację budowy sieci sanitarnych z perspektyw ą pełnego skanalizowania obszarów objętych zbiorczym oczyszczaniem ścieków,
• rozbudowę i modernizacje sieci wodociągowej,
2.Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi poprzez (pkt. 3.2. tab. V.6.):
• inwentaryzację źródeł spływu wód deszczowych na terenie gminy,
• uregulowanie warunków spływu wód deszczowych zgodnie z prawem,
• budowę przydomowych oczyszczalni ścieków,
• budowę nowych własnych ujęć wodnych.
3. Zmniejszenie przenikania zanieczyszczeń z powierzchni ziemi do warstw wodonośnych
poprzez:
• zapewnienie właściwej ochrony wód w strefach szczególnie wrażliwych (tam gdzie podatność ich jest szczególnie wrażliwa) poprzez uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego wszelkich informacji bieżących oraz prognoz dotyczących oddziaływania na środowisko wodne projektowanej zabudowy i wszelkich obiektów oraz obszarów funkcjonalnych na terenie miasta i gminy,
• racjonalne dawkowanie i przestrzeganie agrometeorologicznych terminów stosowania
nawozów sztucznych i środków ochrony roślin.
Zadanie to powinno być realizowane przez wszystkich indywidualnych i zbiorowych użytkowników zasobów wodnych w gminie. Projekty i działania mające na celu ochronę wód
powierzchniowych i podziemnych przed skażeniem w gminie wiążą się bezpośrednio z prowadzeniem racjonalnej gospodarki gruntami, w tym stosowaniem środków ochrony roślin i
strona 54
właściwą utylizacją opakowań po zużytych środkach oraz odpowiednim przechowywaniem
nawozów naturalnych: gnojowicy i obornika.
Duże znaczenie będzie mieć zapewnienie właściwej ochrony wód w strefach szczególnie
wrażliwych, a więc tam gdzie podatność na ich zanieczyszczenia jest największa. Do osiągnięcia tego celu konieczne jest uwzględnienie w planie zagospodarowania przestrzennego
wszelkich informacji bieżących oraz prognoz dotyczących oddziaływania na środowisko
wodne projektowanej zabudowy i wszelkich obiektów, a także obszarów funkcjonalnych na
terenie gminy. Sporządzenie na ich podstawie projektów stref ochronnych, a następnie odpowiednie ich wdrożenie da możliwość sprawowania dostatecznej kontroli nad procesami
migracji zanieczyszczeń i tym samy ograniczy degradacje wód.
4. Rozwój systemu gospodarki wodnej poprzez:
• modernizacje i rozbudowę systemu gospodarki wodami powierzchniowymi na terenie całej gminy Polkowice,
• odwodnienie terenów w obszarze Sobin - podstrefa LS - SE - Polkowice Dolne,
• odbudowę i budowę systemu zbiorników retencyjnych.
5. Edukacja ekologiczna w zakresie zagrożeń, jakie stanowi nieuregulowana gospodarka
wodno-ściekowa.
3.2.2.
1. Realizacja programów działań w zakresie zapobiegania zanieczyszczeniom azotanami ze źródeł rolniczych.
2. Dążenie do minimalizacji degradacji jakości wód poprzez:
• dalszą kontynuację budowy sieci sanitarnych z perspektywą pełnego skanalizowania
obszarów objętych zbiorczym oczyszczaniem ścieków,
• dalszą rozbudowę i modernizację sieci wodociągowej.
3. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi poprzez:
• kontynuację budowy przydomowych oczyszczalni ścieków,
• kontynuację budowy nowych, własnych ujęć wodnych.
4. Kontynuacja edukacji ekologicznej w zakresie zagrożeń jakie stanowi nieuregulowana gospodarka wodno - ściekowa.
4. Elektromagnetyczne promieniowanie
4.1.
Ochrona środowiska przed promieniowaniem w świetle działań UE oraz
Polityki Ekologicznej Polski
Zgodnie z zapisami II Polityki Ekologicznej Polski należy prowadzić kontrolę i dążyć do
ograniczania emisji do środowiska promieniowania niejonizującego pochodzącego przede
wszystkim od obiektów elektromagnetycznych i radiokomunikacyjnych.
Zgodnie z ustawą Prawo ochrony środowiska z 2001 roku, samorząd gminy podobnie
jak w przypadku ochrony środowiska akustycznego nie posiada kompetencji do podejmowania
działań związanych bezpośrednio z ochroną przed promieniowaniem.
strona 55
4.2.
Program działań niezbędnych dla poprawy stanu środowiska przed
promieniowaniem
Priorytet:
Podniesienie standardu życia mieszkańców poprzez ograniczenie niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego na terenach podlegających zagospodarowaniu przestrzennemu.
Bieżąca kontrola źródeł emisji promieniowania elektromagnetycznego
4.2.1.
1. Ochrona przed promieniowaniem (pkt. 4.1. tab. V.6.):
• zidentyfikowanie źródeł promieniowania elektromagnetycznego i prowadzenie ich
aktualnego rejestru,
• wprowadzenie okresowego monitorowania zagrożenia promieniowaniem niejonizujacym.
2. Wprowadzenie do planów zagospodarowania przestrzennego zagadnienia promieniowania niejonizującego w zakresie tworzenia obszarów ograniczonego użytkowania wokół źródeł PEM jak np. urządzeń elektroenergetycznych i radiokomunikacyjnych z
uwzględnieniem stacji telefonii komórkowej.
3. Preferowanie niekonfliktowych lokalizacji źródeł promieniowania niejonizującego tzn. takich, które nie będą psuły walorów krajobrazowych oraz nie będą powodowały konfliktów
społecznych.
4.2.2.
1. Wprowadzenie okresowego monitorowania zagrożenia promieniowaniem niejonizującym.
2. Dokładna rejestracja źródeł PEM, a w ramach monitoringu szerokopasmowych pomiarów widma pól elektromagnetycznych, w celu dokładnego określenia wielkości PEM w
środowisku, a także określenia dynamiki jego wzrostu .
5. Ochrona powierzchni Ziemi
Negatywny wpływ na jakość gleb oraz wód mają: niewłaściwa gospodarka odpadami,
oraz zanieczyszczenia. Głównymi przyczynami zanieczyszczenia gruntów są: górnictwo, w tym
siarkowe,
oraz
oddziaływanie
gazów
i
pyłów
emitowanych
przez
przemysł
i źródła mobilne.
W związku z powyższym działania, jakie należy podejmować w celu ochrony powierzchni ziemi muszą koncentrować się przede wszystkim na gospodarce odpadami - oraz rekultywacji terenów zdegradowanych wcześniejszą działalnością człowieka (tereny przemysłowe, wojskowe itp.).
Ochrona gleb, gruntów oraz zasobów kopalin jest jednym z ważniejszych kierunków
ochrony środowiska w niemal wszystkich, krajach Europy. Wynika to z zagrożeń dla zdrowia
strona 56
człowieka i środowiska, powstających w wyniku zanieczyszczenia powierzchniowej części litosfery.
5.1.
Możliwość poprawy czystości gleb i gruntów oraz ochrony zasobów
kopalin w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa
W związku z ciągłym rozwojem przemysłu (m.in. okolice planowanego Parku Technologicznego w Polkowicach), a jednocześnie sieci komunikacyjnej na terenie gminy Polkowice należy się liczyć ze wzrostem negatywnego wpływu oddziaływania przemysłu i ruchu samochodowego na gleby. Dlatego też należy podejmować działania, które będą prowadziły do minimalizacji degradacji gleb i gruntów opierając się na doświadczeniach i działań podejmowanych w
innych krajach UE i na świecie.
Poprawę czystości gleb i gruntów oraz ochronę zasobów kopalin realizuje się przede
wszystkim poprzez:
• ograniczenie zakresu zagospodarowania gleb w sposób, który nie odpowiada w pełni ich
przyrodniczym walorom,
• zmniejszenie oddziaływania na grunty i gleby procesów degradacji wywołanych imisją
zanieczyszczeń, a także erozją oraz niewłaściwą agrotechniką,
• dostosowanie do naturalnego, biologicznego potencjału gleb, formy ich zagospodarowania rolniczego lub leśnego,
• eliminację produkcji rolniczej lub odpowiednią zmianę struktury upraw, na glebach zanieczyszczonych substancjami niebezpiecznymi dla zdrowia, wszędzie tam, gdzie stopień tego zanieczyszczenia przekracza dopuszczalne wskaźniki,
• planową gospodarkę odpadami.
Główne zasady ochrony gruntów rolnych i leśnych oraz poprawiania ich wartości użytkowej i rekultywacji określa ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 1995 roku. Podstawowe działania z zakresu ochrony powierzchni ziemi i warunki korzystania z zasobów glebowych określają również, uchwalone w latach następnych komplementarne ustawy: o nawozach i
nawożeniu (rok 2000), Prawo ochrony środowiska (rok 2001), Prawo Wodne (2001), o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (rok 2001).
W związku z powyższym należy więc ograniczać w przyszłości w gminie Polkowice budowę ciągów komunikacyjnych i zakładów przemysłowych na obszarach gleb o najwyższej jakości. Z kolei grunty wyłączone z użytkowania rolniczego i gleby zdegradowane na obszarach
rolniczych należy zalesiać lub zagospodarowywać przeznaczając je na plantacje choinek,
szkółki roślin itp.
Na terenie gminy znajduje się jedno z największych złóż rudy miedzi na świecie w
związku z tym szczególną uwagę należy skupić na racjonalnym wykorzystaniu istniejących zasobów kopalin na terenie gminy.
W zakresie użytkowania zasobów kopalin działania powinny koncentrować się na:
• ograniczeniu wydobycia, jeśli możliwe jest znalezienie substytutu danego surowca, a
także zmniejszeniu zużycia surowca w przeliczeniu na jednostkę produktu,
• koncesjach na wydobycie surowców mineralnych wydawanych pod warunkiem posiadania przez zakłady górnicze programów ograniczających skalę i zakres naruszeń środoPPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław
strona 57
wiska w otoczeniu i zapewniających pełne wykorzystanie zasobów złoża wraz z kopalinami towarzyszącymi.
Miarą skuteczności polityki ekologicznej w zakresie użytkowania zasobów mineralnych w gospodarce będą wskaźniki zużycia surowców mineralnych na jednostkę produkcji lub PKB.
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. – prawo geologiczne i górnicze, reguluje zasady poszukiwania, dokumentowania oraz korzystania z kopalin. W ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r.
„Prawo ochrony środowiska” regulacje dotyczące ochrony kopalin, zapewniają ochronę złóż
kopalin, polegającą na racjonalnym gospodarowaniu ich zasobami oraz kompleksowym wykorzystaniu kopalin, w tym kopalin towarzyszących. Dla prawidłowego gospodarowania zasobami
kopalin ustala się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego szczególne warunki
zagospodarowania terenów, w tym zakaz zabudowy.
5.2.
Program działań na rzecz poprawy jakości gleb i gruntów oraz ochrony
zasobów kopalin
Planowane działania w zakresie gospodarki odpadami wraz z ich harmonogramem rzeczowo - finansowym przedstawiono w Planie Gospodarki Odpadami, stanowiącym integralną
część opracowania Programu Ochrony Środowiska.
Priorytety:
I. Wprowadzenie planowej, zgodnie z wymogami XXI w. gospodarki odpadami.
II. Racjonalne i zrównoważone wykorzystanie zasobów mineralnych gminy.
5.2.1.
1. Wykorzystanie eksploatowanych złóż z wykorzystaniem surowców towarzyszących, skuteczna i właściwa z punku widzenia gospodarki przestrzennej, rekultywacja wyrobisk.
(pkt. 5.1. tab. V.6.)
2. Zapobieganie skażeniu i degradacji gleb użytkowanych rolniczo poprzez (pkt. 5.2. tab.
V.6.):
• rozpoczęcie działań mających na celu propagowanie wśród rolników Kodeksu
Dobrej Praktyki Rolniczej,
Zadaniem gminy jest występowanie jako strony wspierającej działalność edukacyjną jako
partner Ośrodków Doradztwa Rolniczego (ODR) oraz innych organizacji zaangażowanych w
propagowanie Dobrych Praktyk Rolniczych. Gmina może również wspomóc rolników indywidualnych w prawidłowym administrowaniu zasobami glebowymi poprzez dofinansowanie
lub zakup badań prowadzonych przez Stacje Chemiczno - Rolniczą (SChR). Gmina powinna być również poinformowana o składowaniu i utylizacji opakowań po nawozach sztucznych i środkach ochrony roślin, co umożliwi zorganizowanie zbiórki starych opakowań, których nieodpowiednie składowanie może spowodować przedostanie się toksycznych związków do gruntu i wody.
• okresowe monitorowanie zasobności i zasolenia gleb, w tym obszerne oddziaływanie zbiornika Żelazny Most,
Wg art. 109 ust. 2 ustawy Prawo ochrony Środowiska prowadzenie okresowych badań jakości gleby i ziemi leży w zakresie obowiązków Starosty. Natomiast zakres i sposób prowaPPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław
strona 58
dzenia tych badań może określić Minister właściwy ds. środowiska w drodze rozporządzenia. Starosta prowadzi także corocznie aktualizowany rejestr zawierający informacje
o terenach, na których stwierdzono przekroczenia standardów jakości gleby lub ziemi,
z wyszczególnieniem obszarów, na których obowiązek rekultywacji obciąża starostę (Art.
110 POŚ).
• ustalenie procedury kontrolnej monitoringu postępowania z opakowaniami po
nawozach sztucznych i środkach ochrony roślin,
Zadanie to skierowane jest przede wszystkim do rolników i użytkowników gruntów rolnych.
Zadaniem gminy jest tworzenie warunków do rozwoju gospodarczego poprzez podnoszenie
wiedzy rolników o racjonalnym wykorzystywaniu środków ochrony roślin, co powinno przekładać się z jednej strony na większą zasobność gleb i lepsze plony rolnicze, a z drugiej
strony na zmniejszenie kosztów produkcji i ograniczenie zanieczyszczenia wód.
• wprowadzenie zadrzewień śródpolnych na glebach pylastych w celu zapobiegania erozji,
• melioracje, utrzymanie w dobrym stanie urządzeń melioracyjnych, rowu, drenażu, które umożliwią właściwą gospodarkę wodną (nawodnienie, odwodnienie).
Eksploatacja tych systemów powinna polegać na regulacji odpływu wód i możliwie długim
utrzymaniu zasobów wody w profilu glebowym. Dodatkowo należy rozwiązać problem wód opadowych pochodzących z terenu miasta i wsi Polkowice Dolne.
3. Rekultywacja i zagospodarowanie terenów przemysłowych. (pkt. 5.3. tab. V.6.)
4. Ochrona udokumentowanych zasobów przed zainwestowaniem, uniemożliwiającym ich
późniejszą eksploatację, poprzez uwzględnienie w studiach uwarunkowań oraz planach
zagospodarowania przestrzennego. (pkt. 5.4. tab. V.6.)
Zadanie to będzie polegać na uwzględnianiu złóż w planach zagospodarowania przestrzennego i gminnych studiach uwarunkowań w postaci zapisów uniemożliwiających zagospodarowanie tych terenów w sposób trwały, wykluczający potencjalną eksploatacje surowców.
5. Utworzenie bazy danych o kopalinach w ramach regionalnej bazy danych Mapy Geologiczno-Gospodarczej Polski w skali 1:50 000 w technologii GIS i jej weryfikacja.
6. Przygotowanie folderu informacyjnego o obszarach perspektywicznych dla poszukiwania, dokumentowania i eksploatacji złóż kopalin.
7. Wprowadzenie sposobu produkcji zgodnego z ustawą o rolnictwie ekologicznym, naturalne nawozy i biologiczne środki ochrony roślin.
8. Identyfikacja zagrożeń i rozszerzenie prac na rzecz rekultywacji terenów zdegradowanych.
9. Doskonalenie struktur organizacyjnych zajmujących się problematyką ochrony i racjonalnego użytkowania gleb.
10. Realizacja zadań wynikających z Planu Gospodarki odpadami dla gmin ZGZM w Polkowicach.
Zadanie to leży w kompetencji Związku Gmin Zagłębia Miedziowego w Polkowicach.
strona 59
5.2.2.
1. Kontynuacja wykorzystania eksploatowanych złóż z wykorzystaniem surowców towarzyszących, skuteczna i właściwa z punku widzenia gospodarki przestrzennej, rekultywacja
wyrobisk.
2. Kontynuacja monitoringu lokalnego potencjalnych źródeł zanieczyszczeń gleb.
3. Kontynuacja zadań zapobiegających skażeniu i degradacji gleb użytkowanych rolniczo
poprzez realizację zadań krótkookresowych.
4. Kontynuacja ochrony udokumentowanych zasobów przed zainwestowaniem, uniemożliwiającym ich późniejszą eksploatację, poprzez uwzględnienie w studiach uwarunkowań
oraz planach zagospodarowania przestrzennego.
5. Weryfikacja bazy danych o kopalinach w ramach regionalnej bazy danych Mapy Geologiczno-Gospodarczej Polski w skali 1:50 000 w technologii GIS i jej weryfikacja.
6. Kontynuacja realizacji zadań wynikających z Planu Gospodarki Odpadami dla gmin
ZGZM w Polkowicach.
6. Ochrona środowiska przyrodniczego
Środowisko przyrodnicze Ziemi, kształtowane od milionów lat przez czynniki naturalne
(m.in. ruchy kontynentalne, zjawiska tektoniczne, zmiany klimatu - okresy zlodowaceń itp.),
w ciągu kilku tysięcy lat zostało przekształcone działalnością człowieka. Bogate i zróżnicowane
niegdyś biocenozy naturalne uległy silnej degradacji, a ich powierzchnia uległa znacznemu
zmniejszeniu. Wraz z kurczeniem się terytoriów o charakterze naturalnym zanikają - czasem
w bardzo szybkim tempie - liczne gatunki roślin i zwierząt, są wyniszczane siedliska ich bytowania i całkowitemu przekształceniu ulega krajobraz: z naturalnego na antropogeniczny. Oczywiście wpływa to na zaburzenie stanu globalnej równowagi ekologicznej.
Wraz ze wzrostem liczby zjawisk niekorzystnych dla środowiska przyrodniczego, rośnie
jednak sprzeciw wielu gremiów na całym świecie przeciwko agresywnej i nieograniczonej ekspansji człowieka i postępującej destrukcji przyrody. Idea ochrony przyrody i środowiska znalazła
odzwierciedlenie nie tylko w protestach i ruchach społecznych, ale także weszła na stałe do
prawodawstwa wielu cywilizowanych krajów.
Jak wykazują już wieloletnie doświadczenia nie wystarczy ochrona pojedynczego gatunku, czy obiektu. Taka ochrona jest niewystarczająca i nieefektywna. Konieczna jest ochrona
kompleksowa siedlisk i krajobrazów, szczególnie tych zawierających elementy naturalnych ekosystemów. Program ochrony przyrody w Polsce obejmuje m.in. działania prawne i organizacyjne, mające na celu:
• ochronę gatunkową rzadkich oraz zagrożonych roślin i zwierząt,
• ochronę najcenniejszych ekosystemów,
• zapewnienie trwałości lasów,
• ochronę gleb i racjonalizacje ich wykorzystania,
• rehabilitację przyrodniczą (rewitalizację) terenów zdegradowanych.
strona 60
6.1.
Ochrona środowiska przyrodniczego w świetle działań Polityki Ekologicznej Państwa i Unii Europejskiej
Celem ochrony przyrody w świetle II Polityki Ekologicznej Państwa jest zwiększenie skali
rekultywacji i denaturalizacji obszarów zdegradowanych, zapobieganie pogarszaniu się jakości
środowiska, powstrzymanie procesu degradacji zasobów kultury, a także zwiększenie skuteczności ochrony obszarów objętych już ochroną prawną.
Powyższe cele ochrony przyrody mają być osiągnięte poprzez realizację następujących działań:
• tworzenie warunków do realizacji strategii zrównoważonego rozwoju społeczno - gospodarczego kraju,
• poprawa stanu środowiska - usunięcie lub ograniczenie zagrożeń dla zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej,
• zachowanie, odtworzenie i wzbogacenie zasobów przyrody,
• osiągnięcie powszechnej akceptacji dla zachowania całości spuścizny przyrodniczej i kulturowej Polski.
Podstawą podejmowania działań w zakresie ochrony środowiska przyrody ożywionej jest
realizowanie zapisów Ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991 roku wraz ze
wszystkimi dalszymi poprawkami oraz uchwalonej 10 lat później w kwietniu 2001 roku Ustawa
Prawo Ochrony Środowiska. Zadania ochrony środowiska przyrodniczego wyznacza również
dyrektywa Parlamentu Europejskiego z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny wpływu planów i programów na stan środowiska. Jej celem jest zagwarantowanie wysokiego poziomu
ochrony środowiska w przygotowanie i wdrażanie planów i programów w świetle promowania
zrównoważonego rozwoju, poprzez przeprowadzenie oceny pewnych planów i programów mogących mieć istotny wpływ na stan środowiska.
W zakresie ochrony przyrody, podstawowymi aktami prawnymi w UE są Dyrektywa Siedliskowa (dyrektywa Rady 92/43/EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory) i Dyrektywa Ptasia (dyrektywa Rady 79/409/EWG o ochronie dziko żyjących ptaków).
Mają one na celu utrzymanie różnorodności biologicznej państw członkowskich poprzez ochronę najcenniejszych siedlisk oraz gatunków fauny i flory na ich terytorium.
Cel ten realizowany będzie m.in. poprzez utworzenie spójnej Europejskiej sieci ekologicznej
pod nazwą Natura 2000, złożonej z tzw. Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO), wytypowanych
na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) wytypowanych na
podstawie Dyrektywy Ptasiej.
Realizacja poniższych zadań w zakresie ochrony środowiska przyrodniczego w gminie
Polkowice zgodnie z wymogami stawianymi przez ustawodawstwo powinna umożliwić:
• ochronę prawną terenów zadrzewionych i cennych przyrodniczo,
• przeciwdziałanie degradacji różnorodności biologicznej,
• zwiększenie zdolności retencyjnych terenów rolnych poprzez tworzenie pasów zieleni
śródpolnej,
• zwiększenie wiedzy i dbałości o środowisko poprzez edukację ekologiczną w terenie.
strona 61
6.2.
Program działań niezbędnych do poprawy jakości walorów środowiska
przyrodniczego
Priorytet:
Ochrona obszarów i obiektów przyrodniczo cennych przed degradacją poprzez bieżącą weryfikację danych dotyczących najwyższych wartości przyrodniczych gminy (np. występowanie
chronionych gatunków roślin i zwierząt). Zwiększanie obszaru objętego różnorodnymi formami
ochrony przyrody oraz rozwój zagospodarowania turystycznego w harmonii z ochroną przyrody.
6.2.1.
1. Ochrona lasów (pkt. 6.1. tab. V.6.):
• sporządzenie pełnej inwentaryzacji stanu lasów gminnych,
• zalesianie gruntów -weryfikacja klasyfikacji gruntów, uporządkowanie ewidencji gruntów, ujęcie granicy polno-leśnej w planach zagospodarowania przestrzennego ( w
gminie zalesienie V i VI klas –począwszy od Żelaznego Mostu),
• ochrona i zagospodarowanie zbiorowisk leśnych,
• ochrona ekosystemów leśnych poprzez zwiększenie powierzchni gruntów leśnych, w
ramach realizacji programu zwiększania lesistości.
2. Rozwój terenów zielonych dostępnych publicznie (pkt. 6.2. tab. V.6.):
• sporządzenie gminnego programu rozwoju i pielęgnacji zieleni trwałej,
• dokonywanie nasadzeń zieleni trwałej w miejscowościach gminnych.
3. Rozwijanie i tworzenie nowych pasów zieleni śródpolnej (pkt. 6.3. tab. V.6.):
• opracowanie programu nasadzeń roślinności śródpolnej,
• utworzenie co najmniej 1 pasa roślinności śródpolnej.
4. Ochrona obszarów cennych przyrodniczo (pkt. 6.4. tab. V.6.):
• objęcie opieką obszarów chronionych oraz uchwalenie nowych użytków ekologicznych i pomników przyrody,
• podejmowanie starań na rzecz rozwoju inicjatyw gospodarczych na obszarach chronionych.
Zadanie to nie leży w kompetencji gminy, ale leży w interesie zwiększania walorów środowiska naturalnego poprzez rozwój jego bioróżnorodności. W realizacji tego zadania powinny
brać udział służby gminne i leśne oraz organizacje przyrodnicze.
5. Aktualizacja inwentaryzacji zasobów i walorów przyrodniczych. (pkt. 6.5. tab. V.6.)
6. Ochrona przyrody poprzez popularyzację (pkt. 6.6. tab. V.6.):
• zakładanie ścieżek dydaktyczno-turystycznych popularyzujących lokalną przyrodę,
wytyczanie nowych tras i szlaków turystycznych, w tym szlaków dostosowanych dla
osób niepełnosprawnych.
Zadanie jest adresowane przede wszystkim do młodzieży szkolnej oraz turystów. Zmiana
zachowań dotyczących umiejętnego korzystania ze środowiska nie zakłócających jego równowagi ekologicznej musi odbywać się poza teorią również w praktyce czemu mają służyć
ścieżki dydaktyczno - turystyczne. Realizacja projektu uwzględniona jest w celach Polityki
Ekologicznej Państwa.
strona 62
7. Stały monitoring środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym
(pożary, choroby, szkody przemysłowe, degradacja).
8. Powiększanie liczby zwierząt i roślin objętych ochroną oraz zorganizowanie warunków
do wprowadzenia gatunków charakterystycznych dla rozwiniętych już ekosystemów.
9. Ochrona ekosystemów rzecznych i łąkowych poprzez:
• rozwiązanie problemów gospodarki wodno – ściekowej.
6.2.2.
1. Kontynuacja zalesienia gruntów, ochrony i zagospodarowania zbiorowisk leśnych oraz
ochrony ekosystemów leśnych.
2. Rozwój terenów zielonych dostępnych publicznie poprzez dokonywanie nasadzeń zieleni trwałej w miejscowościach gminnych.
3. Rozwijanie i tworzenie nowych pasów zieleni śródpolnej poprzez utworzenie co najmniej
1 pasa roślinności śródpolnej.
4. Podejmowanie starań na rzecz rozwoju inicjatyw gospodarczych na obszarach chronionych.
5. Kontynuacja zakładania ścieżek dydaktyczno – turystycznych popularyzujących lokalną
przyrodę itd.
6. Kontynuacja powiększania liczby zwierząt i roślin objętych ochroną oraz zorganizowanie
warunków do wprowadzenia gatunków charakterystycznych dla rozwiniętych już ekosystemów.
7. Ochrona i wzrost różnorodności biologicznej oraz doskonalenie systemu obszarów chronionych poprzez zachowanie, odtworzenie i wzbogacanie zasobów przyrody.
8. Kontynuacja tworzenia i umiejętnego pielęgnowania systemów obszarów szczególnie chronionych.
9. Kontynuacja monitoringu środowiska leśnego w celu przeciwdziałania stanom niepożądanym.
7. Rozwój przemysłu turystyczno - rekreacyjnego
Priorytet:
I. Rozwój turystyki.
II. Aktywizacja wsi i rozwój rolnictwa ekologicznego.
Rozwój turystyki i agroturystyki poprzez optymalne wykorzystanie walorów przyrodniczych
gminy, przy pełnej ochronie przyrody i krajobrazu
7.1.1.
1. Dążenie do rozbudowy infrastruktury technicznej, wspomagającej rozwój turystyki i rekreacji (w szczególności budowa obiektów sportowych i rekreacyjnych) (pkt. 8.1. tab.
V.6.):
• budowa obiektu sportowego przy ul. 11 Lutego,
strona 63
• budowa kompleksu sportowo - rekreacyjnego przy SP w Jędrzychowie,
• budowa kompleksu sportowego przy gimnazjum nr 2,
• podnoszenie standardów obecnie istniejących obiektów turystycznych m.in.: rekreacyjne zagospodarowanie obszaru Aquapark-Stadion,
• stworzenie co najmniej jednego publicznego terenu rekreacji publicznej.
Aby rozwój turystyki w jak najmniejszy sposób oddziaływał na środowisko naturalne regionu,
należy przystosować istniejące obiekty do intensywnego wykorzystania okresowego. Aby osiągnąć ten cel należ rozbudowywać w miarę możliwości infrastrukturę techniczną oraz tworzyć
nowe obiekty sportowe i rekreacyjne. Ważne będzie przystosowywanie nowego budownictwa
do wymagań architektonicznych wynikających z planu zagospodarowania przestrzennego, istniejącej zabudowy i warunków krajobrazowych.
Ważna też będzie modernizacja i rozbudowa dróg dojazdowych do obiektów turystycznych.
2. Rozwój turystyki (pkt.8.2. tab. V.6.):
• agroturystyka,
Gmina Polkowice posiada walory turystyczne, krajoznawcze i wypoczynkowe, które kwalifikują ją pod rozwój agroturystyki. W opracowaniu „Stan istniejący i uwarunkowania rozwojowe turystyki Związku Gmin Zagłębia Miedziowego” zostały wytypowane miejscowości, które po odpowiednim przygotowaniu i zagospodarowaniu terenów będą mogły przyjmować turystów. Do miejscowości tych należą: Tarnówek, Komorniki, Guzice, Moskorzyn, Sobin, Jędrzychów.
• rozpropagowanie obszarów cennych przyrodniczo ,
• wykonanie ścieżek rowerowych, szlaków pieszych oraz ścieżek edukacyjnych wg
planu, przedstawionego w tabeli IV.1.
Tabela IV.1. Planowane zagospodarowanie turystyczne na terenie gminy Polkowice
Rejon:
Ścieżki rowerowe - znakowanie (km)
Szlaki piesze - odnawianie i znakowanie (km)
Ścieżki edukacyjne - znakowanie (km)
Tablice (szt.)
Rogacze (szt.)
Miejsca postojowe
Wiata (szt.)
Parking
Inne
Wzgórza Dalkowskie
53
3
15
25
13
4
1
2
-
3. Zidentyfikowanie możliwości aktywizacji terenów wiejskich poprzez włączenie się w tworzenie gminnych Centrów Przedsiębiorczości i opracowanie programu rozwoju rolnictwa
ekologicznego.
4. Realizacja programu „Stan istniejący i uwarunkowania rozwojowe turystyki związku gmin
„Zagłębia Miedziowego” sporządzonego przez Fundację Ekologiczną „Zielona Akcja” w
2003 r. na zlecenie ZGZM w Polkowicach.
7.1.2.
1. Kontynuacja zadań krótkookresowych.
strona 64
8. Edukacja ekologiczna
8.1.
Kierunki działań w kształtowaniu świadomości ekologicznej
Stwierdzając stan rozbudzonej świadomości ekologicznej mieszkańców gminy należy
zauważyć istniejącą potrzebę rozszerzania wiedzy z zakresu ochrony i kształtowania środowiska oraz właściwego wykorzystania tej świadomości w polityce ekologicznej gminy. Rzetelne
informacje o stanie środowiska, działaniach na rzecz jego ochrony oraz umiejętności komunikowania się ze społeczeństwem są bowiem czynnikami niezbędnymi dla osiągnięcia sukcesu w
realizacji edukacji ekologicznej.
Specjaliści w dziedzinie metodyki edukacji ekologicznej na całym świecie są zgodni co
do tego, że im wcześniej w procesie kształcenia i wychowania jest ona wprowadzana, tym jest
skuteczniejsza. Dzieci w wieku przedszkolnym wykazują duże zaangażowanie w sprawy ochrony środowiska i są najpodatniejsze na kształtowanie właściwych proekologicznych postaw.
Częściej niż dorośli, ze zrozumieniem przyjmują konieczność wprowadzenia do swojego życia
prośrodowiskowych zachowań, polegających czasem na rezygnacji z czegoś co staje się bardzo wygodne.
Głównym miejscem dla edukacji ekologicznej zawsze więc będzie szkoła. Konieczne jest
zatem rozszerzanie we wszystkich szkołach edukacji ekologicznej opartej na dobrze opracowanych programach.
Celem programu edukacji ekologicznej jest podniesienie jakości kształcenia dzieci i młodzieży na wszystkich szczeblach edukacji w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego
rozwoju. Cel ten zostanie osiągnięty poprzez:
• upowszechnianie idei ekorozwoju we wszystkich sferach życia, uwzględniając również
prace i wypoczynek człowieka, czyli objęcie permanentną edukacją ekologiczną
wszystkich mieszkańców kraju,
• wdrożenie edukacji ekologicznej jako edukacji interdyscyplinarnej na wszystkich stopniach edukacji formalnej i nieformalnej,
• tworzenie wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów edukacji ekologicznej,
stanowiących rozwinięcie Narodowego Programu Edukacji Ekologicznej, a ujmujących
propozycje wnoszone przez poszczególne podmioty realizuje projekty edukacyjne dla
lokalnej społeczności,
• promowanie dobrych doświadczeń z zakresu metodyki edukacji ekologicznej.
Odpowiednio wysoki poziom edukacji ekologicznej zapewni zwiększenie odpowiedzialności człowieka za środowisko oraz wzrost wiedzy i wrażliwości ekologicznej. Edukacja ekologiczna wiąże się z bardzo dużym zróżnicowaniem metod i form dydaktycznych, a więc z poprawą jakości pracy i większą chęcią nauki. Potrzeba zróżnicowania metod edukacji jest bezpośrednim skutkiem różnorodności środowiskowej oraz konsekwencją świadomości, że jego komponentów nie można dokładnie poznać wyłącznie w sali lekcyjnej mając do dyspozycji tylko
treść podręcznika. Jest to pogląd podważający część założeń nurtu konserwatywnego. W edukacji ekologicznej istotne są wiedza w zakresie teorii i praktyki.
Najważniejsze cele edukacji ekologicznej to:
strona 65
•
stworzenie możliwości zdobycia wiedzy, przyswojenia systemu wartości i postawy zaangażowania, które są konieczne w działalności związanej z ochroną i poprawą stanu
środowiska,
• zachęcanie uczniów i studentów do badania i analizy środowiska w różnych aspektach: biologicznym, geograficznym, socjologicznym, politycznym, etycznym, estetycznym,
• zachęcanie uczniów i studentów do udziału w rozwiązywaniu problemów środowiska,
• dążenie do zmiany stylu życia.
Edukacja ekologiczna przyjmuje zarówno formy edukacji formalnej, jak i nie formalnej.
Podstawowym miejscem edukacji formalnej jest szkoła w zakresie kształcenia ogólnego: przedszkolnego, podstawowego i średniego, jak również zawodowego na wszystkich szczeblach:
zasadniczym, średnim, wyższym i podyplomowym. Każdy uczeń powinien uzyskać pewien minimalny zakres ogólnej wiedzy środowiskowej, a następnie w toku dalszej edukacji uzyskać
informacje na temat środowiskowych aspektów wyuczonego zawodu. Z tego powodu bardzo
istotne jest prowadzenie edukacji ekologicznej w ramach nauczania wszystkich zawodów technicznych, a także na kierunkach takich jak: ekonomia, prawo, zarządzanie oraz nauki humanistyczne. Istotne jest aby odpowiedni zakres edukacji ekologicznej stał się większym udziałem
nauczycieli, na których spoczywają najważniejsze obowiązki z zakresu edukacji ekologicznej w
kształceniu oraz wychowaniu młodzieży.
Przy realizacji rozwoju edukacji ekologicznej powinno się stosować metody takie jak:
• zajęcia terenowe, których zaletą jest bezpośredni kontakt ze środowiskiem i poznanie
jego problemów z pierwszej ręki, możliwość połączenia pracy z zabawą, a także możność korzystania z pomocy instytucji specjalizujących się w prowadzeniu takich zajęć,
• działalność praktyczną polegającą m.in. na porządkowaniu terenu, opiece nad zwierzętami, pielęgnowaniu upraw itd.,
• kontakt ze sztuką ekologiczną i własna twórczość artystyczna: pisanie wierszy i opowiadań, malowanie obrazów, tworzenie sztuki naturalnej, przygotowywanie spektakli teatralnych,
• kontakt z twórczością masową poświęconą ochronie środowiska.
Pracując nad zmianą sposobu myślenia społeczeństwa w gminie Polkowice, należy kontynuować prowadzone już działania z zakresu edukacji ekologicznej oraz dążyć do pozyskania
coraz szerszego grona zaangażowanych. Kształcenie formalne odbywające się w szkołach różnego szczebla jest ściśle związane z nauczaniem nieformalnym przebiegającym poza placówkami szkolno – wychowawczymi. Przyrodnicze kształcenie formalne i nieformalne uzupełnia się
wzajemnie dostarczając uczniom szeregu interesujących wiadomości, a jednocześnie wpływa
na doskonalenie umiejętności i kształtowanie pozytywnych postaw. Oba obszary kształcenia
działają na ucznia rozbudzając miedzy innymi jego zainteresowania.
Maksymalna ochrona środowiska, oszczędne gospodarowanie i korzystanie z jego zasobów poprzez
wykształcenie u mieszkańców postawy przyjaznej środowisku
Powyższy cel wpisany jest w podstawowe cele sformułowane w Narodowej Strategii Edukacji
Ekologicznej. Należy zatem dążyć aby został on osiągnięty wśród młodego pokolenia i u ludzi
strona 66
dorosłych, pracujących, określonych grup zawodowych. Cel ten osiągnięty zostanie poprzez
propagowanie edukacji ekologicznej:
• w szkolnictwie,
• oraz wśród dorosłych.
8.2.
Program działań niezbędnych do rozwoju edukacji ekologicznej
Priorytet:
Podniesienie świadomości ekologicznej lokalnej społeczności.
8.2.1.
1. Opracowanie programu edukacji ekologicznej.
2. Prowadzenie edukacji przyrodniczo - leśnej.
3. Edukacja ekologiczna w szkołach poprzez (pkt. 9.1. tab. V.6.):
• opracowanie programu edukacji ekologicznej i wprowadzenie go do szkół,
• powołanie odpowiednich koordynatorów na różnych poziomach kształcenia w celu
przebadania aktualnego stanu edukacji ekologicznej oraz znalezienie współpracowników,
• uczestnictwo dzieci i młodzieży szkolnej w akcjach propagujących ochronę środowiska (m.in. w sprzątaniu świata).
4. Edukacja społeczeństwa poprzez (pkt. 9.2. tab. V.6.):
• przeprowadzenie kampanii na rzecz ograniczania ilości wytwarzanych odpadów i
ścieków,
• edukację i propagowanie postaw i zachowań motywujących ludność do oszczędzania
wody i dbania o czystość cieków powierzchniowych,
• podjęcie masowej akcji edukacyjnej przez dostarczenie do gospodarstw ulotek na
temat potrzeby budowania płyt obornikowych lub zbiorników na gnojowicę,
• wprowadzenie nowych materiałów izolacyjnych i uszczelnień w budownictwie, energetyce i przemyśle,
• akcje propagandowe nawołujące do oszczędzania energii w gospodarstwach domowych,
• upowszechnianie wśród rolników korzyści ekologicznych wynikających z nasadzeń
śródpolnych,
• popularyzację wiedzy krajoznawczej i przyrodniczej,
• propagowanie wykorzystania alternatywnych źródeł energii,
• propagowanie zmniejszenia dobowego zużycia wody.
5. Nawiązanie współpracy z przedszkolami, szkołami podstawowymi i średnimi, polegającej na:
• przeprowadzeniu różnego rodzaju konkursów i akcji proekologicznych w przedszkolach, szkołach typu: „Zielona Szkoła”,
• uzgodnieniu zasad finansowania ww. edukacji, a także edukacji ekologicznej, prowadzonej w ramach zajęć pozalekcyjnych, działalności pozaszkolnej,
strona 67
• bezpośrednim uczestnictwie przedstawicieli władz samorządowych w procesie edukacji ekologicznej.
6. Nawiązanie współpracy ze szkołami, fundacjami ekologicznymi i wspólna organizacja:
• akcji promocyjnych, powiązanych np. ze zbiórką odpadów problemowych, lub akcji
np. wielkie sprzątanie gminy Polkowice,
• konkursów (np. „Najczystsze podwórko”, „Najefektywniejsze osiedle w zbiórce selektywnej”, itp.),
• wystaw prac związanych z ekologią,
• zakładowych i szkolnych wycieczek technicznych (pt. „Oczyszczalnia ścieków”, „System selektywnej zbiórki”),
• wycieczek ekologicznych, np. na Międzynarodowe Targi Ekologiczne POLEKO, Forum Gospodarki Odpadami,
• seminariów, sympozjów, konferencji itp.
Na przebiegających przez teren gminy ścieżkach edukacyjnych brakuje odpowiedniego
oznakowania w związku z tym planuje się umieszczenie na terenie gminy tablic informacyjnych i
oznakowanie ścieżek w zakresie przedstawionym w tabeli poniżej.
Tabela IV.2. Planowane zagospodarowanie turystyczne w zakresie znakowania ścieżek
edukacyjnych i umieszczania tablic informacyjnych na terenie gminy
Znakowanie ścieżek edukacyjno - informacyjnych
Guzicki Potok
Rozlewisko Jędrzychów
8.2.2.
Długość ścieżki
(km)
5
5
Tablice informacyjne
(szt.)
25 tablic (Polkowice miasto, Guzice, Żuków, Tarnówek,
Biedrzychowa, Sobin, Jędrzychów, Nowy Dwór, Bar zjazd na Głogów, zbiornik Gilów)
W opracowaniu projekty i lokalizacja tablic informacyjnych
przez FEZL „Zielona Akcja”
1. Kontynuacja zadań krótkookresowych.
strona 68
V.
Podstawowe instrumenty i narzędzia zarządzania realizacją Programu Ochrony Środowiska
1. Działania organizacyjne na poziomie zarządzania i eksploatacji systemu
Główną zasadą realizacji Gminnego Programu Ochrony Środowiska powinna być zasada wykonywania zadań przez jednostki związane z systemem zarządzania środowiskiem, świadomych istnienia programu i ich uczestnictwa w nim. Dobra organizacja zarządzania Programem daje szansę na skuteczne jego wdrożenie. Zarządzanie Programem Ochrony Środowiska
gminy Polkowice w okresie początkowym będzie wymagało wyodrębnienia struktury zarządzania tym programem od struktur zarządzania środowiskiem. Docelowo program ten powinien
utożsamiać się z wyodrębnionym systemem zarządzania środowiskiem w gminie.
1.1.
Powołanie podmiotu gospodarczego zarządzającego programem
Z punktu widzenia programu można wyodrębnić cztery grupy podmiotów uczestniczących w nim z uwagi na rolę, jaką pełnią. Zaliczamy do nich:
• podmioty uczestniczące w organizacji i zarządzaniu programem.
• podmioty realizujące zadania programu, w tym instytucje finansujące.
• podmioty kontrolujące przebieg realizacji i efekty programu.
• społeczność gminy jako główny podmiot odbierający wyniki działań programu.
Za koordynację prac wynikających z Programu powinien odpowiadać zespół powołany
przez Burmistrza. Zespół ten w sposób kompleksowy dobierałby zespoły eksperckie, liderów
lokalnych, organizacje społeczne, gospodarcze i polityczne, które powinny uczestniczyć w realizacji Programu poprzez typowanie obszarów rozwojowych wraz ze wskazaniem możliwości
realizacyjnych. Zespół taki powinien działać pod kierunkiem Burmistrza, jako osoby jednoosobowo odpowiedzialnej za realizację Programu.
Samorząd Gminy dysponuje kompetencjami o charakterze strategicznym: ustala strategie rozwoju gminy, politykę przestrzenną, społeczną, ekologiczną i gospodarczą, tworzy także
programy wykonawcze. Wykonywanie tych zadań nie może odbywać się bez odpowiednich
instrumentów, dlatego też jest potrzebna współpraca z instytucjami, które dysponują takimi instrumentami. Instrumenty realizacji programu zostały opisane w rozdz. V.2.
1.2.
Współpraca w ramach gminy
Niezależnie od istniejących kompetencji na poszczególnych szczeblach zarządzania
i zakresu odpowiedzialności uwarunkowanej ustawodawstwem, bardzo ważnym czynnikiem
sukcesu Programu Ochrony Środowiska jest szeroko pojęta współpraca między wszystkimi
partnerami włączonymi w ochronę środowiska zarówno podczas opracowywania programu, jak i
podczas jego wdrażania.
Bezpośrednim realizatorem programu będą podmioty gospodarcze planujące i realizujące inwestycje zgodnie z kierunkami nakreślonymi przez program jak również samorząd lokalny
jako realizator inwestycji w zakresie ochrony środowiska na swoim terenie. Bezpośrednim odbiorcą programu będzie społeczeństwo gminy.
strona 69
1.3.
Współpraca w ramach Związku Gmin Zagłębia Miedziowego
Poprzez przynależność gminy do Związku Gmin Zagłębia Miedziowego, możliwa jest wspólna
realizacja szeregu działań z zakresu ochrony środowiska:
•
współpraca w zakresie infrastruktury technicznej i telekomunikacyjnej,
•
podejmowanie wspólnych działań w zakresie ochrony środowiska,
•
opracowanie programu restrukturyzacji rolnictwa,
•
współpraca w zakresie rozwoju oświaty i kultury
•
wspólne wykonywanie zadań publicznych (lokalny transport zbiorowy, ochrona zdrowia,
oświata, zieleń komunalna, zadrzewienia, itp.).
2. Instrumenty realizacji programu
Na system zarządzania realizacją Programów Ochrony Środowiska składają się przede wszystkim:
• tworzenie i doskonalenie instrumentów do realizacji programu,
• monitorowanie skuteczności działań podejmowanych w ramach realizacji programu,
• aktualizacja programu.
2.1.
Instrumenty prawno - administracyjne
Do tej grupy instrumentów zalicza się wszelkiego rodzaju akty prawne, które wprowadzają:
• normy o charakterze ogólnym (przepisy odnoszące się do zarządzania środowiskiem, monitoringu itp.),
• normy szczegółowe, dotyczące ochrony poszczególnych komponentów środowiska (np.:
jakości powietrza, normy emisji zanieczyszczeń ze ścieków, techniczno - ekologiczne, hałasu itp.).
Z dniem 1 stycznia 1999 roku kompetencje do wydawania pozwoleń w zakresie ochrony
środowiska przed zanieczyszczeniami i uciążliwościami podzielono pomiędzy Wojewodę i Starostę, przyjmując za podstawowe kryterium skalę uciążliwości danego podmiotu.
Należy podkreślić, że wprowadzenie wymogów Dyrektywy IPPC (ang. Integrated Pollution
Prevention and Control) do polskiego systemu prawnego ochrony środowiska wpłynie na funkcjonowanie znacznej części przedsiębiorstw. W gminie Polkowice następujące zakłady posiadają instalacje wymagające zintegrowanego pozwolenia (IPPC):
1. FOSROC-KSANTE Sp. z o. o. z Trzebcza,
2. KGHM POLSKA MIEDŹ – Zakład Wzbogacania Rud – Polkowice,
3. Energetyka Sp. z o. o., Polkowice.
Wdrożenie wymagań tej Dyrektywy spowoduje konieczność stosowania zintegrowanego
podejścia do zapobiegania i ograniczania emisji z prowadzonych procesów technologicznych
oraz zasady ochrony środowiska jako całości. Oznacza to odejście od stosowanej dotychczas
praktyki wydawania pozwoleń i decyzji administracyjnych, odnoszących się do poszczególnych
mediów (pobór wody, gospodarka odpadami), komponentów środowiska (emisje do powietrza,
odprowadzanie ścieków) czy uciążliwości (hałas, pola elektromagnetyczne) na rzecz wydawa-
strona 70
nia pozwoleń zintegrowanych. Zawarte w pozwoleniach ograniczenia emisji będą uwzględniały
wymogi BAT.
Ponadto bardzo ważnym instrumentem służącym właściwemu gospodarowaniu zasobami środowiska jest ocena oddziaływania na środowisko oraz plan zagospodarowania przestrzennego.
Szczególnym instrumentem prawnym stał się monitoring, czyli pomiar stanu środowiska.
Prowadzony on jest zarówno jako badania jakości środowiska, jak też w odniesieniu do ilości
zasobów środowiskowych. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów informacyjnych,
jako bardzo ważna podstawa analiz, ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie badań monitoringowych jako obowiązujących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czyni je instrumentem o znaczeniu prawnym.
2.2.
Instrumenty ekonomiczno - rynkowe
Mechanizmy ekonomiczno - rynkowe zaliczane są do grupy mechanizmów, które stwarzają możliwość minimalizacji społecznych kosztów ochrony środowiska oraz uzupełniają lub
wzmacniają działanie narzędzi prawnych i administracyjnych w związku z tym, że tworzą zachęty natury ekonomicznej do przestrzegania wymagań o charakterze prawno - administracyjnym.
Do tej grupy instrumentów zalicza się:
• opłaty, w tym: za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian, za
szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, za eksploatację i wydobycie kopalin,
z tytułu przeznaczenia gruntów na cele nierolnicze i nieleśne, za świadczone usługi komunalne, miejscowe (np. klimatyczne), z tytułu ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych,
• subwencje, m.in.: dotacje, pożyczki, kredyty preferencyjne i ulgi podatkowe itp.,
• kary ekologiczne za: przekraczanie warunków odprowadzania ścieków, pobór wody w ilości
większej niż ustalona, naruszenie wymogów środowiska w zakresie ochrony powietrza, hałasu, niewłaściwego składowania odpadów, usuwania drzew i krzewów itp.
Wymienione powyżej instrumenty są dość dobrze stworzone i zadaniem władz, w tym również
gminy, jest umiejętne i skuteczne ich wykorzystanie.
Niewielkie znaczenie i wykorzystanie mają w Polsce inne narzędzia z tej grupy:
• Depozyty ekologiczne, czyli opłaty, które musi ponieść nabywca produktu uciążliwego dla
środowiska, po czym są one zwracane po odstawieniu wyeksploatowanego produktu lub jego pozostałości do miejsca eksploatacji bądź miejsca zakupu.
• Zastawy ekologiczne, stosowane w przypadku inwestorów podejmujących budowę zakładów szczególnie uciążliwych dla środowiska; pozwolenie na funkcjonowanie tego typu zakładów wydaje się na ściśle określony termin, po upływie, którego zakład jest likwidowany,
a teren rekultywowany. Zastaw, złożony na specjalnym, oprocentowanym koncie, powinien
pokryć koszty likwidacji zakładu i rekultywacji terenu.
• Ubezpieczenia ekologiczne, obejmujące ubezpieczenia od ryzyka ekologicznego (np.: od
skutków awaryjnego zanieczyszczenia środowiska, systemy rekompensat za szkody zdrowotne spowodowane zanieczyszczeniami środowiska).
• Rynek uprawnień do handlu emisjami.
strona 71
Zadaniem władz gminy jest, więc upowszechnienie i wykorzystanie powyższych narzędzi, a uchwalone w maju 2001 ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz. U.
Nr 63, poz. 638 z 2001 r.) oraz ustawa z dnia 27.04.2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62 poz. 628
z 2001 r.) pomogą na pewno w upowszechnianiu tych narzędzi.
2.3.
Instrumenty finansowe
Narzędzia te kojarzone są z systemem finansowania ochrony środowiska. System finansowania ochrony środowiska jest nierozerwalną częścią całego systemu ekonomiczno - finansowego.
Polski system finansowania ochrony środowiska i działań bezpośrednio z nią związanych charakteryzuje się:
• trwałymi, prawnie zagwarantowanymi źródłami środków pieniężnych,
• dominującym udziałem środków pozabudżetowych,
• stałym wzrostem efektywności wykorzystania środków finansowych,
• konsekwentnym podporządkowaniem systemu finansowania priorytetom polityki ekologicznej na każdym szczeblu decyzyjności,
• ścisłym powiązaniem pomiędzy systemem zarządzania ochroną środowiska (MŚ, PIOŚ,
samorząd) a podstawowymi elementami systemu finansowania.
Integracji systemu finansowania ochrony środowiska w Polsce sprzyjają następujące czynniki:
• ogromna skala potrzeb wynikająca z wieloletnich opóźnień i zaniedbań,
• rosnąca świadomość ekologiczna wśród społeczeństwa, zwłaszcza w zakresie zagrożeń dla
zdrowia ludzi i przyrody,
• coraz większa zgodność instytucji rządowych, pozarządowych i sektora gospodarczego
w sprawach wydatkowania pieniędzy na rzecz poprawy stanu środowiska w Polsce.
Dotychczas, tzn. do końca kwietnia 2004 roku, podstawowym źródłem finansowania zadań wynikających z programów w zakresie ochrony środowiska i dziedzin pokrewnych były:
• fundusze celowe tzw. ekologiczne (NFOŚiGW, WFOŚiGW, PFOŚiGW, GFOŚiGW, Fundusz
Leśny, Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych, Ekofundusz),
• środki własne podmiotów gospodarczych,
• budżet samorządów terytorialnych (gmin, powiatów i województw),
• środki własne ludności i środki społeczne,
• budżet państwa,
• sektor bankowy,
• przedakcesyjne fundusze pomocowe Unii Europejskiej (Phare II, ISPA, SAPARD)
• zagraniczne instytucje finansowe i inne programy pomocowe (Bank Światowy, Europejski
Bank Odbudowy i Rozwoju, GEF i inne).
Głównymi źródłami wpływu pieniędzy do krajowych funduszy ekologicznych są ustalone procentowo dla każdego z nich:
• opłaty i kary za składowanie odpadów,
• opłaty i kary za usuwanie drzew i krzewów,
• opłaty i kary za pozostałe rodzaje gospodarczego korzystania ze środowiska,
strona 72
•
opłaty i kary za zasolenie wód powierzchniowych przez kopalnie węgla kamiennego,
• opłaty i kary z tytułu emisji tlenków azotu oraz opłaty górnicze i geologiczne.
Dochodami NFOŚiGW oraz funduszy wojewódzkich mogą być także środki z tytułu:
• udziału tych funduszy w spółkach
• emisji obligacji,
• zaciągania kredytów i udzielania oprocentowanych pożyczek na realizację zadań ochrony
środowiska i gospodarki wodnej,
• oprocentowania rachunków bankowych,
• zyski z finansowanych przedsięwzięć,
• wpływy i środki z innych funduszy,
• inne dochody określone przez Radę Ministrów.
Środki tych funduszy przeznaczone są na finansowanie w całości lub w części przedsięwzięć
związanych z ochroną środowiska. Dofinansowanie może być udzielone w formie:
• dotacji lub subwencji,
• pożyczki, kredytu,
• obligacji, w tym obligacji komunalnych,
• leasingu.
Określenie formy i wielkości dofinansowania zależy od:
• rodzaju przedsięwzięcia i jego skali (inwentaryzacja, rekultywacja, edukacja itd.),
• statusu wnioskodawcy,
• rodzaju instytucji finansującej (bank, fundusz, budżet itp.).
Praktycznie każdego roku prowadzone są analizy najpilniejszych potrzeb w zakresie
ochrony środowiska i na tej podstawie ogłaszane są listy zadań priorytetowych w ubieganiu się
o dofinansowanie przedsięwzięć. Osobne listy ogłasza NFOŚiGW i fundusze wojewódzkie.
Praktycznie stałą listę zadań priorytetowych od początku istnienia tj. od 1991 roku ma
fundacja Ekofundusz, zajmująca się dystrybucją funduszy pochodzących z ekokonwersji długów, działająca od 1991 roku. Zaliczają się do nich:
1. Ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi.
2. Ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu oraz eliminacja niskich źródeł ich emisji.
3. Ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do Bałtyku oraz ochrona zasobów wody pitnej.
4. Ochrona różnorodności biologicznej.
5. Gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych.
We wszystkich pięciu dziedzinach dotacje EkoFunduszu uzyskać mogą tylko te projekty,
które wykazują się wysoką efektywnością, tj. korzystnym stosunkiem efektów ekologicznych do
kosztów. Poza tym projekty takie powinny spełniać przynajmniej jeden z następujących warunków:
• wprowadzać na polski rynek nowe technologie, szczególnie z krajów-donatorów;
• prowadzić do uruchomienia krajowej produkcji proekologicznej;
• mieć szczególne znaczenie dla ochrony zdrowia.
Wszystkie wnioski o dofinansowanie oceniane są w EkoFunduszu z punktu widzenia
ekologicznego, technologicznego, ekonomicznego i organizacyjnego. Aby otrzymać dotację
strona 73
wszystkie te oceny muszą być pozytywne, a inwestor musi wykazać się wiarygodnością finansową i posiadaniem zabezpieczenia pełnego finansowania projektu w części nie objętej dotacją.
Istotnym elementem systemu finansowania zadań programu ekorozwoju były też środki
pomocowe zagraniczne. Szczególne znaczenie miały tu takie programy i fundusze o charakterze pomocowym jak:
• program PHARE Unii Europejskiej, w tym programy transgranicznej europejskiej współpracy
(CBC - „Cross Border Cooperation”),
• Globalny Program na rzecz Środowiska (GEF - Global Environment Fasility)
z podprogramem „małe granty” - od 1994 roku,
• program UNDP, w tym Umbrella Project,
• program Regionalnego Centrum Środowiskowego na Europę Środkową i Wschodnią (REC)
- od poł. 1990 roku.
W ostatnich latach podstawowe znaczenie miały środki programów wspierających działania priorytetowe, przewidziane do wykonania w okresie przedakcesyjnym. Od roku 2000 UE
przekazała dla wszystkich 10 państw kandydujących pomoc w wysokości 3 mld EURO rocznie,
w tym w ramach programu:
• PHARE - 1,5 mld EURO,
• ISPA - 1 mld EURO; program ten ukierunkowany jest na realizację dużych projektów inwestycyjnych, w tym z zakresu ochrony środowiska (głównie infrastrukturalne) i na rozwój sieci
transportowych,
• SAPARD - 0,5 mld EURO na wsparcie dla rolnictwa i terenów wiejskich.
Kluczowe znaczenie dla Unii Europejskiej w tworzeniu planów operacyjnych dla tych
programów miały regionalne i lokalne programy ekorozwoju, przedstawiające spójne
i długofalowe koncepcje na rzecz zrównoważonego rozwoju.
W Polsce pomoc przedakcesyjna UE kształtowała się następująco:
ISPA - fundusz wspierający rozwój infrastruktury ochrony środowiska i transportu. Priorytetem
są zadania o zasięgu regionalnym lub ponad regionalnym (krajowym). Fundusz administrowany
jest centralnie (MŚ, NFOŚ, UKIE, KE). Polska może otrzymać ok. 250 ÷ 190 mln euro rocznie.
Po akcesji Fundusz przekształcony zostanie w Fundusz Spójności.
PHARE II:
• tzw. Phare I A- (30 % środków) fundusz wspierający budowę i wzmocnienie infrastruktury
instytucjonalnej oraz relatywnie niewielkich inwestycji wpierających dostosowanie polskiego
prawodawstwa do legislacji Wspólnoty,
• tzw. Phare ESC (regionalny) (70 %) - fundusz inwestycyjny wspierający przedsięwzięcia
dotyczące infrastruktury ochrony środowiska na poziomie województw. Fundusz administrowany przez Zarządy Województw, MRRiB, PARR, UKIE, KE.
W ramach Programu PHARE wyodrębniono program CBC II mający na celu wspieranie
przygranicznych obszarów, dzielących wspólną granicę ze Wspólnotą Europejską w realizacji
projektów o charakterze transgranicznym. Nowe zasady CBC zawarte zostały w Rozporządzeniu Komisji Europejskiej 2760/98 z 18.12.1998. Od roku 2000 objęte programem zostały m.in.
obszary przygraniczne Polska - Słowacja, a w nich woj. małopolskie i powiaty: Gorlice, Nowy
Sącz, Nowy Targ, Tarnów.
strona 74
SAPARD - fundusz wspierający wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich i modernizacji rolnictwa. Konkretne przedsięwzięcia do wsparcia z tego funduszu są identyfikowane na poziomie
lokalnym.
Szacuje się, że łącznie wsparcie infrastruktury sektora ekologicznego z finansowych instrumentów wspólnotowego wsparcia przedakcesyjnego i strukturalnego wyniesie aktualnie ok.
200 ÷ 250 mln euro rocznie, a po akcesji ok. 400 ÷ 590 mln euro rocznie. Głównym beneficjentem wsparcia jest i będzie sektor publiczny: gminy, miasta, powiaty, przedsiębiorstwa komunalne.
Od maja 2004 r., tj. z chwilą włączenia Polski do Unii Europejskiej struktura dofinansowania zadań proekologicznych z środków europejskich uległa zmianie.
Przy ubieganiu się o środki pomocowe z Funduszu Spójności wnioskodawcy muszą spełniać
szereg wymogów:
1. Kryteria podstawowe
Projekt musi:
a) dotyczyć
• poprawy jakości wód powierzchniowych oraz polepszenia jakości i dystrybucji wody pitnej,
• zapewnienia bezpieczeństwa przeciwpowodziowego,
• realizacji gospodarki odpadami i ochrony powierzchni ziemi,
• poprawy jakości powietrza,
b) być zgodny z celami i zasadami polityki ekologicznej UE,
c) przyczyniać się do redukcji zanieczyszczeń oddziaływujących na znaczną liczbę ludzi,
d) przyczyniać się do osiągania gospodarczej i społecznej spójności Polski z UE,
e) oddziaływać transgranicznie,
f) odbiorcą wsparcia winien być w pierwszej kolejności samorząd terytorialny, związek gmin,
przedsiębiorstwo komunalne lub inny podmiot publiczny,
g) min. wartość kosztorysowa przedsięwzięcia -10 mln euro.
2. Ponadto ustala się:
A. Dla gospodarki wodno - ściekowej:
Ι
priorytet - zapewnienie sieci wodociągowej i/lub kanalizacyjnej oraz odpowiedniego
poziomu uzdatniania wody i/lub oczyszczania ścieków dla aglomeracji
min. 100 000 Równoważna Liczba Mieszkańców (RLM),
ΙΙ
priorytet - zapewnienie sieci wodociągowej i/lub kanalizacyjnej oraz odpowiedniego
15 000 - 100 000 RLM,
ΙΙΙ priorytet - zapewnienie sieci wodociągowej i/lub kanalizacyjnej oraz odpowiedniego
2 000 - 15 000 RLM.
B. Dla gospodarki odpadami brane będą pod uwagę:
• inwestycje w dużych aglomeracjach, zgodnie z planami gospodarki odpadami,
• inwestycje na terenach, gdzie istnieją składowiska odpadów stwarzające zagrożenie dla
wód podziemnych,
• inwestycje na terenach, gdzie wyczerpała się pojemność składowiska.
strona 75
Ι
priorytet – strefy gospodarki odpadami w aglomeracjach powyżej 200 000 mieszkańców lub w innych rejonach służące grupie użytkowników powyżej
200 000 mieszkańców,
ΙΙ
priorytet – strefy gospodarki odpadami w aglomeracjach od 150 000- 200 000 mieszkańców lub w innych rejonach służące grupie użytkowników od 150 000- 200 000
mieszkańców,
ΙΙΙ priorytet – strefy gospodarki odpadami w aglomeracjach od 100 000 - 150 000 mieszkańców lub w innych rejonach służące grupie użytkowników od 100 000 - 150 000
mieszkańców.
C. Dla ochrony powietrza priorytetowo traktowane będą:
• inwestycje ochronne w strefach, w których występują okresowe przekroczenia stężenia zanieczyszczeń (redukcje niskiej emisji),
• krajowe / regionalne sieci monitoringu elementów środowiska,
• przedsięwzięcia ochronne o charakterze ponadregionalnym,
• przedsięwzięcia związane z ochroną przyrody.
Od maja 2004 r. istnieje możliwość dofinansowania z funduszy strukturalnych. Dla zadań z zakresu ochrony środowiska i infrastruktury komunalnej są to głównie: EFRR (Europejski
Fundusz Rozwoju Regionalnego) oraz EFS (Europejski Fundusz Społeczny). Wnioskowanie
następuje do Urzędów Marszałkowskich i tam dokonywana jest ocena i dalsza kwalifikacja
składanych wniosków. EFRR udziela wsparcia inwestycjom produkcyjnym, rozwojowi infrastruktury, lokalnym inicjatywom rozwojowym oraz małym i średnim firmom. Ze środków EFS finansowane są głównie szkolenia zawodowe i rozwój zatrudnienia.
Przy ubieganiu się o dofinansowanie z Funduszy Strukturalnych wnioskodawcy muszą spełniać
następujące wymogi:
1. Kryteria podstawowe
Projekt musi:
a) polegać na budowie i modernizacji infrastruktury ochrony środowiska, może dotyczyć także
poprawy jakości zarządzania środowiskiem, w szczególności:
• zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków,
• zagospodarowanie odpadów,
• poprawa jakości powietrza,
• zapobieganie powodziom,
• wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii,
• wsparcie zarządzania ochroną środowiska,
b) być zgodny ze strategią rozwoju województwa,
c) spełniać polskie i unijne przepisy ochrony środowiska,
d) mieć pozytywny (lub neutralny) wpływ na realizację polityk horyzontalnych (zatrudnienie,
równość szans, społeczeństwo informacyjne).
2. Kryteria dodatkowe
Preferowane są projekty:
a) o wartości min. 2 mln euro w przypadku projektów z zakresu gospodarki
wodno - ściekowej oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii,
b) o wartości min. 1 mln euro w przypadku projektów infrastrukturalnych,
strona 76
c) o wartości min. 0,5 mln euro w przypadku projektów z zakresu zarządzania środowiskiem,
d) komplementarne do innych projektów inwestycyjnych realizowanych na obszarze, którego
dotyczy projekt,
e) kompleksowe, w tym realizowane przez więcej niż jedną jednostkę samorządową,
f) realizowane na obszarach cennych przyrodniczo.
1. Rodzaj beneficjentów
a) jednostki samorządu terytorialnego, lub działające w ich imieniu jednostki organizacyjne,
b) związki, porozumienia i stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego,
c) inne jednostki publiczne,
2. Poziom dofinansowania
• 75% kosztów kwalifikowanych,
• 50% kosztów kwalifikowanych, w przypadku, gdy inwestycje infrastrukturalne generują znaczący zysk netto.
Poniżej przedstawiono zadania z zakresu infrastruktury ochrony środowiska kwalifikujące się do dofinansowania w ramach funduszy EFRR i EFS:
A. Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków:
1.
Budowa i modernizacja sieci wodociągowych.
2.
Budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnych.
3.
Budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody.
4.
Budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków.
5.
Budowa zbiorników umożliwiających pozyskanie wody pitnej.
B. Zagospodarowanie odpadów:
1. Organizacja i wdrażanie systemów selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu.
2. Wdrażanie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi (m.in. budowa sortowni,
kompostowni, obiektów termicznej, termiczno-chemicznej i fizycznej (mechanicznej) utylizacji odpadów; budowa nowych, modernizacja istniejących i rekultywacja nieczynnych
składowisk; likwidacja "dzikich" składowisk).
3. Budowa i modernizacja spalarni odpadów niebezpiecznych.
C. Poprawa jakości powietrza:
1. Modernizacja i rozbudowa miejskich systemów ciepłowniczych i wyposażenie ich
w instalacje ograniczające emisje zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza,
2. Przekształcenie istniejących systemów ogrzewania obiektów publicznych w systemy
bardziej przyjazne dla środowiska, w szczególności ograniczenie "niskiej emisji".
D. Zapobieganie powodziom:
1. Regulacja cieków wodnych (pogłębianie, zapory, stabilizacja brzegów, prace remontowe
w korytach rzecznych, itd.).
2. Tworzenie polderów.
3. Budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych wraz z drogami dojazdowymi.
strona 77
4. Budowa i modernizacja małych zbiorników retencyjnych i stopni wodnych w ramach
tzw. "małej retencji".
E. Wsparcie zarządzania ochroną środowiska:
1. Opracowanie baz danych dotyczących lasów, jakości gleb, wód, powietrza.
2. Tworzenie systemów pomiaru zanieczyszczeń powietrza w miastach oraz systemów informowania mieszkańców o poziomie zanieczyszczeń powietrza.
3. Utworzenie sieci stacji kontrolnych i ostrzegawczych w zakresie jakości wód.
4. Tworzenie map terenów zalewowych.
F. Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii:
1. Budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury służącej do produkcji i przesyłu energii
odnawialnej (energia wiatrowa, wodna, geotermalna, ogniwa słoneczne, biomasa).
W ramach ww. typów projektów do kwalifikujących się wydatków mogą być zaliczone:
1. Roboty budowlano-montażowe.
2. Zakup wyposażenia.
3. Roboty wykończeniowe.
4. Nadzór inżynierski.
5. Przygotowanie dokumentacji technicznej (limit wielkości kosztów zostanie określony).
6. Wykup gruntów (maksymalnie 10% wartości projektu).
Łącznie, w skali kraju, na działania w zakresie ochrony środowiska przeznaczone będzie
575 mln EU, w tym 407 mln EU z funduszy strukturalnych EFRR, pozostałe środki będą przychodzić głównie z budżetów jednostek samorządu terytorialnego, realizujących przedmiotowe
zadania. Przy realizacji ww. zadań obowiązująca jest procedura wzorowana na Unii Europejskiej, tj.:
• wybór konsultanta,
• wybór projektanta,
• wybór inżyniera kontraktu,
• wybór generalnego wykonawcy
w oparciu o postępowanie przetargowe - przetargi nieograniczone.
Łącznie, w skali kraju, na działania w zakresie ochrony środowiska przeznaczone będzie
575 mln EU, w tym 407 mln EU z funduszy strukturalnych ERDF, pozostałe środki będą przychodzić głównie z budżetów jednostek samorządu terytorialnego, realizujących przedmiotowe
zadania.
2.3.1.
Fundusze Strukturalne i Fundusz Spójności Unii Europejskiej w Polsce w latach 2000 - 2006
Podstawą prowadzonej przez Unię Europejską Polityki Spójności Gospodarczej i Społecznej jest zasada solidarności między różnymi krajami członkowskimi i unijnymi regionami. Jej
zasadniczym celem jest dostarczenie wszystkim regionom instrumentów, umożliwiających ich
gospodarczy rozwój i uczynienie z Unii spójnego terytorium.
strona 78
Podstawowymi instrumentami finansowymi, służącymi wdrażaniu polityki spójności, są
tak zwane fundusze strukturalne i Fundusz Spójności. Dzięki nim różne regiony i kraje otrzymują znaczne środki umożliwiające finansowanie własnych strategii rozwoju gospodarczego i procesów dostosowawczych.
Odpowiednie podstawy prawne w zakresie funduszy strukturalnych w obecnym okresie
budżetowym 2000-2006, opierają się na uzgodnieniach ze szczytu w Berlinie (24 i 25 marca
1999 roku), na którym podjęto ważne decyzje w tym zakresie i które ujęte zostały w Rozporządzeniu (CE) 1260/99 Rady z 21 czerwca 1999 roku zawierającym ogólne przepisy dotyczące
funduszy strukturalnych.
Nazwa ogólna „fundusze strukturalne” oznacza cztery instrumenty finansowe o różnym
rodowodzie i różnym przeznaczeniu, choć wszystkie służą osiąganiu celów polityki spójności. Z
kolei Fundusz Spójności ma inny charakter niż fundusze strukturalne, inne jest jego pochodzenie i zakres działania, aczkolwiek również przyczynia się on do osiągania wspólnego celu –
spójności terytorialnej.
FUNDUSZE STRUKTURALNE
¾
¾
¾
¾
Fundusze strukturalne Unii Europejskiej to:
EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO (EFRR):
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego finansuje rentowne inwestycje służące tworzeniu miejsc pracy, inwestycje w infrastruktury i rozwój potencjału regionów poprzez
wspieranie inicjatyw rozwoju lokalnego i działalności małych i średnich firm.
Przykładami projektów finansowanych przez EFRR są budowa lub naprawa dróg, w tym
dróg szybkiego ruchu, budowa infrastruktur w zakresie środowiska naturalnego, projekty
odnowy obszarów zdegradowanych, wspieranie konkurencyjności małych i średnich
firm, zwiększanie inwestycji w badania i rozwój, budowa infrastruktur o charakterze edukacyjnym i socjalnym, renowacja budynków miejskich, odnowa budynków historycznych,
wspieranie otwierania firm na rynki międzynarodowe, także przygotowanie i urbanizacja
obszarów przemysłowych w celu przyciągnięcia nowych inwestycji.
EUROPEJSKI FUNDUSZ SPOŁECZNY (EFS):
Europejski Fundusz Społeczny wspiera i uzupełnia działania krajów członkowskich skierowane na walkę z bezrobociem, rozwój rynku pracy i zasobów ludzkich.
EUROPEJSKI FUNDUSZ ORIENTACI I GWARANCJI ROLNEJ (EFOGR, Sekcja
Orientacji):
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej – Sekcja Orientacja udziela pomocy na
działalność rolną i zrównoważony rozwój wiejski.
FINANSOWANY INSTRUMENT WSPIERANIA RYBOŁÓWSTWA (FIWR):
Finansowany Instrument Wspierania Rybołówstwa udziela pomocy służącej odnawianiu i
modernizacji floty jednostek połowowych i wspieraniu hodowli kultur wodnych.
FUNDUSZ SPÓJNOŚCI
¾ Fundusz Spójności został utworzony na mocy Traktatu z Maastricht. Ideą przyświecającą jego założeniu była pomoc dla słabiej rozwiniętych krajów Unii Europejskiej, służąca
spełnieniu „kryteriów konwergencji”, określonych w Traktacie z Maastricht (niezbędnych
strona 79
do przystąpienia do wspólnej waluty), a jednocześnie realizacja prac w zakresie infrastruktury środowiska naturalnego i transportu, niezwykle potrzebnych w niektórych krajach. Zgodnie z pierwotną ideą, beneficjentami Funduszu Spójności są wyłącznie te kraje, w których produkt narodowy brutto na jednego mieszkańca jest niższy niż 90 % średniej unijnej. W odróżnieniu od funduszy strukturalnych, których beneficjenci usytuowani
są na szczeblu regionalnym, Fundusz Spójności dotyczy całego terytorium kraju. Fundusz Spójności finansuje projekty jedynie w dwóch następujących obszarach:
o Duże transeuropejskie sieci transportu;
o Infrastruktury z zakresu ochrony środowiska.
Fundusz Spójności dzieli środki finansowe równo między obydwa sektory i każdy kraj z niego
korzystający przeznaczy dla każdego sektora połowę otrzymanych środków.
Nakłady UE na Politykę Spójności 2000-2006 (w miliardach euro)
Fundusze strukturalne
193
Fundusz Spójności
18
SUMA
213
2.3.2.
Ogólne zasady funkcjonowania funduszy strukturalnych
Cele polityki spójności i określenie obszarów korzystających z funduszy strukturalnych
Zasadniczym elementem w zrozumieniu funkcjonowania funduszy strukturalnych jest
znajomość sposobu wybierania regionów lub obszarów, które otrzymają pomoc z tych funduszy.
Pierwszym kluczowym zadaniem w każdym nowym okresie programowania funduszy
strukturalnych jest wybranie takich właśnie obszarów. Zgodnie z uzgodnieniami ze Szczytu w
Berlinie (24 i 25 marca 1999 r.) i treścią Rozporządzenia 1260/99 obszary lub regiony korzystające z funduszy strukturalnych dzielą się na trzy grupy w zależności od trzech dużych celów
polityki spójności:
o Wspieranie rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów słabiej rozwiniętych, znane
jako CEL 1;
o Wspieranie gospodarczego i społecznego przekształcania obszarów z trudnościami
strukturalnymi, znane jako Cel 2;
o Wspieranie przyjęcia i modernizacji polityk i systemów edukacji, kształcenia zawodowego i zatrudnienia, znane jako Cel 3.
Regiony korzystające z funduszy strukturalnych to takie, które mieszczą się w którymś z tych
celów i spełniają warunki, o jakich mówi rozporządzenie dotyczące funduszy strukturalnych.
Warunki te, to:
CEL 1
Celem 1 są objęte regiony (np. całe województwa), w których produkt krajowy brutto na
jednego mieszkańca jest poniżej 75 % średniego dochodu w Unii Europejskiej. Jest to priorytetowy Cel polityki spójności, jako że obejmuje regiony słabiej rozwinięte i dlatego też przyznaje
mu się 69,7 % wszystkich środków przeznaczonych na fundusze strukturalne. W okresie 20002006, 22 % ludności Unii Europejskiej 15-stki mieszkać będzie w regionach należących do Celu 1.
strona 80
Cel ten jest finansowany przez wszystkie cztery fundusze strukturalne: Fundusz rozwoju
Regionalnego, fundusz społeczny, fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej- Sekcja Orientacja i
Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa.
CEL 2
Jego zasięg nie obejmuje całego regionu (jak w przypadku Celu 1), ale konkretne obszary niektórych regionów, które ze względu na wyższy poziom dochodu nie mogą być uznane za
regiony Celu 1. Chodzi tu o obszary, które borykają się z pewnymi trudnościami (stwierdzonymi
na podstawie danych statystycznych) w sektorze przemysłowym, miejskim, sektorze usług, rolnictwa lub rybołówstwa.
Wysokość pomocy otrzymywanej przez te regiony jest dużo mniejsza niż w przypadku
regionów Celu 1: obszarom tym przypada 11,5 % wszystkich środków funduszy strukturalnych.
W finansowaniu tego Celu uczestniczy Fundusz Rozwoju Regionalnego, a w niektórych przypadkach także Europejski Fundusz Społeczny.
CEL 3
Zasięg tego Celu odnosi się również do regionów. I tak, obszarami należącymi do Celu 3
są te wszystkie regiony Unii Europejskiej, które nie zostały zakwalifikowane jako regiony Celu 1.
Nie istnieje, jak widać, żadne kryterium wyznaczania o charakterze statystycznym lub makroekonomicznym – każdy region (w całości), który nie należy do Celu 1 staje się automatycznie
regionem celu 3.
Cel ten otrzymuje 12,3 % pomocy z funduszy strukturalnych i jest finansowany wyłącznie
przez Europejski Fundusz Społeczny.
Zasady funkcjonowania funduszy strukturalnych
Działanie funduszy strukturalnych charakteryzuje kilka poniżej objaśnionych zasad:
¾ Zasada komplementarności i współpracy
Zasada komplementarności oznacza, że działania unijne należy traktować jak uzupełnienie odpowiednich działań krajowych lub wkład w te działania. Tym samym oznacza,
że działania unijne zatwierdzane są w procesie uzgodnień między Komisją Europejską,
a krajem członkowskim, w którym powinni także uczestniczyć partnerzy gospodarczy i
społeczni i wszelkie właściwe w danym zakresie podmioty.
¾ Zasada dodatkowości
Pomoc, która Unia Europejska przyznaje krajom członkowskim poprzez rozmaite fundusze wspólnotowe należy traktować jak uzupełnienie działań krajowych. Dlatego tez pomoc z funduszy strukturalnych jest dodatkiem do inwestycji lub polityk realizowanych
przez kraje członkowskie i swego rodzaju wsparciem.
¾ Zasada zgodności (kompatybilności)
Wszystkie działania dofinansowane z funduszy europejskich musza przestrzegać unijnych przepisów, dlatego też muszą szanować i być zgodne z wszelkimi unijnymi politykami, wśród których należałoby wymienić politykę konkurencji, zamówień publicznych,
ochrony i poprawy środowiska naturalnego, transportu, a także politykę równouprawnienia kobiet i mężczyzn.
strona 81
¾ Zasada koncentracji
Zasada koncentracji ma istotne znaczenie dla uzyskania pozytywnego oddziaływania
funduszy strukturalnych w obszarach o największych potrzebach. Zasadniczo chodzi o
to, by fundusze te koncentrowały się w obszarach najsłabiej rozwiniętych.
¾ Zasada koordynacji
Wykorzystanie różnych funduszy strukturalnych powinno być koordynowane poprzez
rozmaite instrumenty programowe: Plany, Podstawy Wsparcia Wspólnoty, Programy
Operacyjne i Uzupełnienia Programu. Gwarantuje to skoordynowane działanie funduszy
i osiąganie wspólnej strategii.
2.3.3.
Programowanie działań funduszy strukturalnych
¾ Plan Rozwoju Regionalnego
Jest to analiza sytuacji regionu, przeprowadzona przez kraj członkowski, w której wskazane są najważniejsze potrzeby regiony, cele, jakie mają być osiągnięte, a także nakreślona jest strategia działania oraz środki niezbędne do jej realizacji. Plany powinny zawierać następujące informacje:
o Skwantyfikowany opis aktualnej sytuacji społeczno-ekonomicznej państwa i jego regionów pod względem nierówności, opóźnień i możliwości rozwoju.
o Projekt strategii rozwoju, przedstawiony z podziałem na priorytety działania i strategiczne cele. Priorytety działania wynikają z analizy społeczno-ekonomicznej kraju
bądź regionu i wskazują najważniejsze linie działań, jakie należy podjąć w zależności od wyników analizy.
o Wynik konsultacji przeprowadzonych z różnymi partnerami społeczno – ekonomicznymi (zasada partnerstwa).
o Planowanie działania w zakresie ekonomicznej i społecznej konwersji, rozwoju zasobów ludzkich i rozwoju wsi.
o Wstępna ocena spójności pomiędzy strategią Planu, a wykrytymi w kraju potrzebami.
o Plan finansowy służący wdrożeniu opisanej strategii rozwoju.
Dla wszystkich poszczególnych Celów (w tym Celu 1) istnieje w kraju członkowskim
tylko jeden Narodowy Plan Rozwoju.
¾ Podstawy Wsparcia Wspólnoty
Dokument ten, opracowany jest przez państwo członkowskie we współpracy z komisją
Europejską, w oparciu o wyniki Narodowego Planu Rozwoju. Jest to dokument koordynujący różne Programy Operacyjne, przygotowane w kraju członkowskim, zawierający
strategię i priorytety działania, a także jego szczegółowe cele. W Podstawach Wsparcia
Wspólnoty podawana jest wielkość środków z funduszy strukturalnych, które otrzyma
kraj członkowski i ich podział między poszczególne Programy Operacyjne wdrażane w
danym kraju.
Dla każdego Celu istnieje tylko jeden dokument Podstawy Wsparcia Wspólnoty na cały
kraj i jest on ostatecznie zatwierdzony przez Komisję Europejską.
strona 82
¾ Programy Operacyjne
Są to dokumenty stanowiące rozwinięcie Podstaw Wsparcia Wspólnoty. Kontynuacją
każdego dokumentu Podstawy Wsparcia Wspólnoty są różne Programy Operacyjne, z
których każdy odnosi się do określonego sektora lub konkretnych regionów.
Opracowania Programów Operacyjnych dokonują organy administracji kraju (na szczeblu krajowym lub samorządowym lub obydwa szczeble współpracujące ze sobą), a po
negocjacjach z Komisją Europejską programy te muszą formalnie zostać przez nią zatwierdzone, tak by mogły wejść w życie.
¾ Uzupełnienie Programu
Jest to ostatnia faza złożonego procesu programowania funduszy strukturalnych. W dokumencie tym opisana jest bardziej szczegółowo treść każdego Programu Operacyjnego. Poprzez ten dokument wdrażane są strategia i priorytety w Programie Operacyjnym.
W związku z tym, dokument ten zawiera bardzo szczegółową informację na poziomie
Działania.
2.3.4.
Finansowy wkład funduszy
Wielkości współfinansowania dla każdego z Celów Polityki Spójności będą następujące:
Regiony Celu 1.
Ogólnie rzecz biorąc, udział Unii Europejskiej będzie wynosić maksymalnie 75 % całkowitego
kosztu podlegającemu dofinansowaniu, a minimalnie 50 %. Jeśli z kolei dany region należy do
kraju korzystającego z Funduszu Spójności, wskaźnik współfinansowania mógłby wzrosnąć z
75 % do nawet 80 %.
Oznacza to, że w regionach Celu 1 projekt otrzyma pomoc z funduszy strukturalnych w wysokości 75 % całkowitego kosztu projektu, ale część przypadająca danemu państwu powinna pokryć pozostałe 25 % kosztu.
Regiony Celu 2 i Celu 3
Górny limit wynosi 59 %, a dolny 25 %. Tak czy inaczej, zwyczajowa wielkość wynosi dokładnie
lub około 50 %.
2.3.5.
Polska a Polityka Spójności Gospodarczej i Społecznej
Polska, od maja 2004 roku, od momentu przyłączenia do Unii, obok Hiszpanii, stała się,
głównym beneficjentem tejże polityki i zarazem pierwszym odbiorcą funduszy strukturalnych i
Funduszu Spójności spośród wszystkich krajów Wspólnoty. Dotychczas Hiszpania była krajem
otrzymującym najwięcej pomocy z unijnego budżetu na rozwój regionalny, ale niskie wskaźniki
rozwoju regionów polskich w porównaniu ze średnią europejską sprawią, że to Polska od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej, a w szczególności od 2007 roku, będzie posiadała
największe możliwości finansowania rozwoju regionalnego.
Wynika to, zasadniczo z faktu, że polityka spójności rządzi się tak zwaną zasadą koncentracji, w myśl której fundusze strukturalne powinny działać tam, gdzie są najbardziej potrzebne, czyli w najbiedniejszych regionach. Rada w Berlinie (24 i 25 marca 1999 roku) postanowiła, że 69,7 % środków funduszy strukturalnych powinno być przeznaczone dla obszarów
uznanych za obszary o niskim stopniu rozwoju, nazwanych regionami Celu 1 (regiony, w któPPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław
strona 83
rych dochód na jednego mieszkańca wynosi poniżej 75 % średniej unijnej). W związku z tym
należy podkreślić, że 16 województw polskich znajduje się poniżej tego poziomu, czyli kwalifikuje się jako regiony Celu 1 i dlatego też otrzyma dużą pomoc finansową z funduszy strukturalnych w okresie 2004-2006.
Także cały kraj będzie, obok Hiszpanii, głównym beneficjentem całej Unii Europejskiej w
ramach Funduszu Spójności: Polska znajduje się bowiem ewidentnie poniżej granicy 90 % produktu narodowego brutto na mieszkańca, w porównaniu ze średnią unijną, co jest granicą określona dla beneficjenta Funduszu Spójności. Dlatego też, Polska otrzyma znaczną ilość środków
na finansowania projektów z zakresu transeuropejskich sieci transportu i infrastruktur środowiska naturalnego.
Warto zaznaczyć, że w ramach Polityki Spójności Gospodarczej i Społecznej nie istnieje
żadne ograniczenie lub okres przejściowy dla Polski. Polska będzie mogła otrzymać te środki
na tych samych prawach i mając te same obowiązki, co pozostałe kraje członkowskie Unii Europejskiej i kraje kandydujące, które przystąpią do Unii. Tak czy inaczej, konieczne będzie spełnienie przez Polskę wymogów, jakie komisja europejska narzuca krajom chcącym skorzystać z
pomocy funduszy strukturalnych i jakie są ujęte w Rozporządzeniu Rady 1260/99.
2.3.6.
Polska a programowanie funduszy strukturalnych oraz
Funduszu Spójności na lata 2004 - 2006
Szesnaście regionów Polski znajduje się poniżej 75 % średniego dochodu unijnego, zostaną one zakwalifikowane więc do „Regionów Celu 1” na lata 2004-2006. dzięki temu, kraj będzie mieć dostęp do dużej liczby programów pomocy pochodzących z 4 funduszy strukturalnych:
¾ Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego;
¾ Europejskiego Funduszu Spójności;
¾ Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej- Sekcja Orientacja;
¾ Finansowego Instrumentu Wspierania Rybołówstwa.
Oprócz tego, ponieważ na całym obszarze Polski produkt narodowy brutto wynosi poniżej 90 % średniej Unii Europejskiej, Polska skorzysta z pieniędzy Funduszu Spójności.
W chwili obecnej, szacuje się, że Polska otrzyma z Unii Europejskiej z funduszy strukturalnych i
z Funduszu Spójności łącznie 13,8 miliardów euro, dzielonych w sposób następujący:
Tabela V.1. Pomoc UE z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności 2004-2006 (miliardy euro)
Fundusze Strukturalne
Fundusz Spójności
W SUMIE
9,6
4,2
13,8
Jednak otrzymanie i wykorzystanie tych środków zależy od spełnienia trzech podstawowych
wymogów:
¾ Przygotowanie, negocjacja i zatwierdzenie przez UE dokładnych planów i programów
opisujących strategie rozwoju i przeznaczenie środków;
¾ Istnienie tak zwanego ”współfinansowania krajowego”, czyli części, którą obowiązko-wo
powinny wnieść z własnego budżetu państwowe władze Polski, aby otrzymać środki fiPPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław
strona 84
nansowe (stopień współfinansowania dla regionów Celu 1 wynosi zazwyczaj 25 % całości, a pozostałe 75 % to pomoc z UE);
¾ Opracowanie i wdrożenie komputerowego systemu programowania, zarządzania, oceny
i kontroli, który zapewni efektywne i przejrzyste zarządzanie środkami finansowymi.
Programy operacyjne, które będą realizowane w Polsce w okresie 2004-2006 oraz
instytucje zarządzające, odpowiadające za każdy z nich przedstawia poniższa tabela:
Tabela V.2. Programy operacyjne i instytucje zarządzające
Wzrost konkurencyjności gospodarki
Rozwój zasobów ludzkich
Restrukturyzacja i modernizacja sektora spożywczego
oraz rozwój obszarów wiejskich
Rybołówstwo i przetwórstwo
Transport-Gospodarka Morska
Ochrona środowiska i gospodarka wodna
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego
Pomoc techniczna
Ministerstwo Gospodarki
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwój Wsi
Ministerstwo Rolnictwa i Rozwój Wsi
Ministerstwo Infrastruktury
Ministerstwo Środowiska
Ministerstwo Gospodarki jest jednocześnie Instytucją Zarządzającą, czyli odpowiada przed Komisją Europejską za Narodowy Plan Rozwoju. Polska 2004-2006 i Podstawy Wsparcia Wspólnoty Cel 1, 2004-2006. Za cały obieg finansowy funduszy strukturalnych, czyli za składanie
wniosków i uzyskiwanie środków przed Komisją Europejską odpowiada Ministerstwo Finansów.
Tabela V.3. Podział środków z funduszy strukturalnych według rodzaju funduszu, Polska 2004-2006
Rodzaj Funduszu
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
Europejski Fundusz Społeczny
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji RolnejSekcja Orientacja
Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa
W SUMIE
Wielkość
56 %
25 %
17 %
2%
100 %
Środki z funduszy będą dzielone między poszczególne programy operacyjne. Każdy program
finansowany jest tylko z jednego funduszu strukturalnego z wyjątkiem Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, otrzymującego pomoc z kilku funduszy.
strona 85
Tabela V.4. Struktura funduszy i środków finansowych w programach operacyjnych,
Polska 2004-2006 [miliardy euro]
Program Operacyjny
Fundusz Strukturalny
Wzrost konkurencyjności gospodarki
Rozwój zasobów ludzkich
Restrukturyzacja i modernizacja
sektora spożywczego oraz rozwój obszarów wiejskich
Rybołówstwo i przetwórstwo
Transport-Gospodarka Morska
Ochrona środowiska i gospodarka wodna
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego
Wielkość
pomocy
1,7
Całkowity
procent
20 %
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji
Rolnej-Sekcja Orientacja
1,7
1,2
20 %
15 %
Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa
0,2
1,8 %
0,8
0,5
7,8 %
5,4 %
2,8
30 %
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji
Rolnej-Sekcja Orientacja
Ponadto, w okresie 2004-2006 Polska otrzyma środki z funduszy strukturalnych na finansowanie Inicjatyw wspólnotowych, takich jak Inicjatywa INTERREG III, przeznaczona na
Współpracę Ponadnarodową, Ponadregionalną i Transgraniczną (finansowana przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego), czy Inicjatywa EQUAL, przeznaczona na walkę z wszelkiego rodzaju przejawami dyskryminacji na rynku pracy (finansowana przez Fundusz Społeczny). Obie Inicjatywy otrzymają w sumie pomoc rzędu 340 milionów euro.
Fundusz Spójności
Inny ważny dla Polski aspekt, dotyczy wielkości środków finansowych, jakie otrzyma z
Unii Europejskiej w ramach Funduszu Spójności. Ponieważ PNB na mieszkańca w Polsce nie
przekracza 90 % średniej unijnej, Polska będzie odbiorcą tego funduszu. Ponadto, głównie ze
względu na liczbę mieszkańców, Polska, obok Hiszpanii, jest od roku 2004 największym beneficjentem tego funduszu. Polska otrzyma 4,2 miliardów euro na finansowanie projektów z Funduszu Spójności, z równym podziałem na każdy sektor tak, jak wymagają tego przepisy dotyczące
Funduszu Spójności.
Tabela V.5. Podział środków finansowanych z Funduszu Spójności w Polsce 2004-2006
(miliardy euro)
Sektor
Transeuropejskie sieci transportowe
Infrastruktury w zakresie ochrony środowiska
W SUMIE
Środki
2,1
2,1
4,2
Procent
50 %
50 %
100 %
Jak widać, środki pochodzące z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności będą kluczowym instrumentem finansowania rozwoju kraju i jego regionów w najbliższych latach. Ponadto ich filozofia opiera się na ciągłości w czasie: będą one przekazywane dopóki stopień rozwoju regionów w Polsce nie zbliży się znacznie do unijnych standardów. Dlatego też można z
dużym prawdopodobieństwem przewidzieć, że Polska otrzyma tego rodzaju pomoc w dużej
ilości, w okresie wystarczająco długim do wytworzenia trwałego modelu rozwoju, który umożliwi
zwiększenie stopnia rozwoju gospodarczego i zmniejszenie bezrobocia.
Wdrożenie pomocy z Funduszu Spójności odbywa się zasadniczo poprzez przetargi
ogłaszane przez odpowiednie ministerstwo oraz poprzez fazę prezentacji projektów przez różne
strona 86
instytucje publiczne, którym przyznano takie prawo (zwykle są to gminy, powiaty, ministerstwa i
administracja lokalna) w zakresie projektów dotyczących infrastruktury środowiskowej i transeuropejskich sieci transportowych.
Pomoc pochodząca z Funduszu Spójności uzyskiwana jest poprzez zatwierdzenie konkretnych ”projektów” lub ”grup projektów”. Zatwierdzenie tych projektów przyjmuje formę prawną
”Decyzji Komisji Europejskiej”.
W konkretnym przypadku Funduszu Spójności istnieje formularz prezentacji projektu
standardowy dla całej Unii Europejskiej, zawierający niezbędne elementy. Karta projektu Funduszu Spójności jest bardzo szczegółowa i wymaga wielu wyczerpujących wyjaśnień dotyczących kosztów i zysków projektu, jego wpływu na środowisko naturalne, respektowania zasady
”kto zanieczyszcza, płaci”, itd., które następnie są szczegółowo analizowane przez różne służby
komisji Europejskiej. W odróżnieniu od funduszy strukturalnych, dla których nie istnieje nawet
”karta projektu”, czy formularz na skalę europejską, w tym wypadku Komisja Europejska musi
zatwierdzić wprost konkretny projekt lub grupę projektów w formie prawnej ”Decyzji Komisji Europejskiej w sprawie zatwierdzenia projektu...”
W wypadku Funduszu Spójności, nie istnieje więc faza programowania, tak, jak w wypadku funduszy strukturalnych (Narodowy Plan Rozwoju, Podstawy Wsparcia Wspólnoty, Program Operacyjny i Uzupełnienie Programu), w której Komisja Europejska zatwierdza zasadniczo strategię, w ramach której następnie prezentowane są projekty. W wypadku Funduszu
Spójności, następuje bezpośrednie zatwierdzanie projektu ze strony Komisji Europejskiej.
Po zatwierdzeniu projektu przez Komisję Europejską, aby przystąpić do jego praktycznej
realizacji (na przykład budowa autostrady albo oczyszczalni ścieków po zatwierdzeniu projektu
przez Komisję Europejską), administracja odpowiedzialna za projekt musi uruchomić proces
przetargu publicznego, zgodnie z zasadami swobodnej konkurencji, w ramach którego wyłoniona zostanie firma realizująca ten projekt.
Wybrane firmy będą otrzymywać od administracji odpowiedzialnej za realizację projektu
kwoty za jego wykonanie, na warunkach ustalonych w umowie. Administracja ze swojej strony
będzie otrzymywać wypłaty z Funduszu Spójności w zależności od stopnia realizacji projektu
przedstawionego Komisji Europejskiej.
Fundusz Spójności zakłada, że kiedy Komisja europejska zatwierdzi projekt, wypłaca zaliczkę w wysokości 20 % całości projektu. Począwszy od tego momentu wszystkie kolejne wypłaty będą realizowane w zależności od stopnia realizacji projektu, który administracja przedstawia Komisji Europejskiej.
Ważne jest także, iż przesyłanie wszystkich informacji związanych z zarządzaniem tymi
projektami do Komisji Europejskiej odbywa się poprzez jedną instytucję, która w wypadku Polski
jest Ministerstwo Gospodarki. Dla uzyskiwanych wypłat z Funduszu Spójności oraz dystrybucji
tych środków pomiędzy pozostałą administrację odpowiedzialną za każdy projekt będzie istniał
również tylko jeden kanał komunikacji z Komisją Europejską, którym w wypadku Polski będzie
Ministerstwo Finansów.
Kiedy Polska, po zatwierdzeniu programów operacyjnych, zapewni sobie napływ środków, rozpocznie się faza ich wdrażania poprzez rozpoczęcie działań przewidywanych przez
każdy z tych programów.
strona 87
W odróżnieniu od Funduszu Spójności, Komisja europejska zatwierdza w tym przypadku
dokumenty programowe (zwłaszcza programy operacyjne), nie zaś każdy z projektów realizowanych następnie jako treść każdego z programów.
W przypadku funduszy strukturalnych projekty zatwierdzane są na poziomie krajowym i
jedynie akceptowane przez Komisję Europejską pod warunkiem zachowania spójności z głównymi celami każdego z programów operacyjnych oraz zgodności z warunkami wybieralności
projektów każdego z funduszy strukturalnych.
Aby wdrożyć tę pomoc, potrzebna jest właściwa administracja zwana zawsze ”instytucją
zarządzającą” każdym programem operacyjnym. Zawsze należy traktować tę administrację jako
punkt odniesienia, jeśli działania dotyczą kluczowych zagadnień ujętych w tych programach
operacyjnych.
Szczególna sytuacja zachodzi w wypadku Zintegrowanego Programu Operacyjnego
Rozwoju Regionalnego o tyle, o ile w tym wypadku punktem odniesienia nie będzie jedynie Ministerstwo Gospodarki (jako instytucja zarządzająca), ale także województwa poprzez Urzędy
Marszałkowskie i Wojewódzkie, które odpowiedzialne są za ZPORR oraz za wybór wdrażanych
w przyszłości projektów. Dlatego najważniejsza jest umiejętność identyfikacji programów operacyjnych, które obejmują interesujące działania. Jeśli na przykład, celem jest uzyskanie pomocy
na międzynarodową promocję jakiejś firmy z sektora MSP, ten rodzaj działań z całą pewnością
będzie finansowany poprzez program operacyjny pobudzania przedsiębiorczości oraz przez
ZPORR. Jeśli celem jest rozwój obszarów wiejskich, trzeba skoncentrować uwagę na programie
operacyjnym rozwoju wsi i tym podobnie, w wypadku każdego z sektorów.
Dlatego też pierwszym elementem, z którym trzeba się zapoznać, co najmniej na poziomie podstawowym, jest treść każdego z programów operacyjnych, jego priorytety i działania
oraz instytucje odpowiedzialne za każdy z nich.
Dlatego też programy operacyjne ukierunkowują do działalności, którą można finansować z funduszy strukturalnych. Od tego momentu główna kwestia dotyczy tego, jak ta działalność ma być realizowana, to znaczy jak stać się beneficjentem pomocy.
Poszczególne ministerstwa i województwa, bezpośrednio lub poprzez tak zwane ”organy
pośredniczące”, są zobowiązane do udostępnienia pomocy pochodzącej z programów operacyjnych do dyspozycji potencjalnych beneficjentów.
Właściwe przygotowanie projektów, jak również w niektórych przypadkach właściwe
przygotowanie wniosków o dofinansowanie ze środków publicznych stanowią także klucz do
sukcesu. W wypadku projektów z funduszy strukturalnych najważniejsze jest, nie tylko wyjaśnienie we wniosku zalety projektu, jako takiego, ale także powiązanie tego projektu ściśle z
jednym z priorytetów i działań programu operacyjnego. Trzeba udowodnić, że jest on spójny ze
strategią. W wypadku funduszy strukturalnych projekty służą ostatecznemu celowi, którym jest
rozwój strategii programu operacyjnego i dlatego też, tak duże znaczenie ma ich wzajemne powiązanie. Z drugiej strony, w wypadku linii subwencji, wysiłek musi być skierowany na wyjaśnienie, że spełnione są warunki i kryteria, ustalone dla uzyskania subwencji.
Niezwykle istotne jest zapewnienie współfinansowania krajowego, czyli możliwości dysponowania częścią, jaką tak w funduszach strukturalnych, jak i w Funduszu Spójności, administracje czy inne instytucje muszą zapewnić jako uzupełnienie wkładu Unii Europejskiej. Ponad-
strona 88
to, należy pamiętać, że zwrot kosztów z Unii Europejskiej, to znaczy wypłaty nadchodzą w miarę realizacji projektu.
2.4.
Instrumenty z zakresu organizacji, zarządzania i marketingu
Jest to grupa instrumentów bardzo obszerna i ciągle rozbudowywana. Do najważniejszych należą tu:
• nowe, ściśle powiązane z programem, metody tworzenia i realizacji budżetów samorządowych, w tym także gminnych, szczególnie budżetów zadaniowych,
• system zarządzania jakością, jako element systemu zarządzania na każdym szczeblu,
w tym także gminą,
• systemowe podejście do budowy marketingu.
Budżet zadaniowy to nowa filozofia tworzenia budżetu gminy, która nakazuje odejście od
administrowania finansami na rzecz efektywnego i ściśle powiązanego z dokumentami strategicznymi zarządzania finansami.
Proponuje się wprowadzenie takiego budżetu w najbliższym roku jako alternatywnego dla tworzonych dotychczas budżetów.
Systemy zarządzania jakością stosowane są już powszechnie w polskich przedsiębiorstwach. Wdrażanie systemu zarządzania jakością jako instrumentu realizacji Programu Ochrony
Środowiska to duże wyzwanie dla władzy publicznej każdego szczebla, w tym również dla
władz gminy. Doświadczenia krajów zachodnich pozwalają proponować wprowadzenie procedur przewidzianych w normach ISO grupy 9000 do sfery usług publicznych. Przeniesienie ich do
polskich gmin, powiatów i regionów byłoby zgodne z założeniami reformy administracyjnej
wprowadzającej m.in. decentralizację zarządzania środkami publicznymi i dałaby szanse na
poprawę jakości usług publicznych dla lokalnych społeczności.
Instrumenty marketingowe to przede wszystkim promocje. Promocja nie odnosi zakładanych
efektów, jeśli u jej podstaw nie leży Program Ochrony Środowiska, ale jest jeszcze gorzej, jeśli
Program Ochrony Środowiska nie jest poparty promocją. Nawet najlepszy program bez umiejętnej akcji promocyjnej może stać się programem na półkę.
2.5.
Instrumenty oddziaływania społecznego
Do grupy tej należą wszystkie narzędzia, które kształtują świadomość proekologiczną
ludzi, grup społecznych, narodów, a także te narzędzia, które są przejawem tej świadomości.
Wszystkie te instrumenty razem wzięte powinny służyć uspołecznieniu realizacji Programu
Ochrony Środowiska. Do instrumentów tych należą:
• edukacja i propaganda ekologiczna,
• negocjacje, umowy, porozumienia,
• formy nacisku bezpośredniego i bezpośrednie inicjatywy społeczne,
• instrumenty lobbystyczne,
• instrumenty działań komplementarnych,
• narzędzia usługowe.
Podstawowe znaczenie w realizacji programu ma prawo i dostęp do informacji. W styczniu 2001 weszła w Polsce w życie. Ustawa o dostępie do informacji o środowisku i jego ochroPPW „Czyste Powietrze” Sp. z o.o. Wrocław
strona 89
nie oraz ocenach oddziaływania na środowisko, która gwarantuje to prawo. Mając zapewnione
prawo i dostęp do informacji kluczową sprawą staje się edukacja i propaganda ekologiczna.
Poziom stanu świadomości społecznej i gotowość jednostek i grup społecznych do uczestnictwa w realizacji Programu Ochrony Środowiska decydują o jego sukcesie.
Negocjacje są jednym z najważniejszych instrumentów demokratyzacji życia i jednocześnie metodą przygotowania i podejmowania decyzji. W Polsce techniki negocjacyjne dopiero od
niedawna znajdują zastosowanie i są doceniane jako narzędzie przy tworzeniu ustaleń zagospodarowania przestrzennego, ustalaniu lokalizacji inwestycji itp.
Narzędzia nacisku bezpośredniego to różnego rodzaju petycje, manifestacje, protesty.
Jeśli poparte są rzetelną wiedzą i wspólną świadomością ekologiczną ludzi biorących w nich
udział, mogą być instrumentem przy pomocy, którego zwrócona zostanie uwaga na poważne
zagrożenia środowiska. Bezpośrednia inicjatywa społeczna to nic innego jak krótkotrwałe włączenie się lokalnych społeczności do rozwiązania określonego problemu.
Narzędzia lobbystyczne to grupy nacisku, tworzenie programów i inicjatyw itp., zapewniające działania władz dla realizacji określonych celów.
Działania komplementarne oznaczają na ogół działanie organizacji pozarządowych
o charakterze uzupełniającym do istniejących procedur, programów, itp. Mogą to być narady,
publikowanie własnych raportów, wykonywanie własnych ocen oddziaływania na środowisko itp.
Narzędzia usługowe to głównie: prowadzenie centrów informacyjnych, uruchamianie zielonych telefonów, udostępnianie wszystkich publicznych rejestrów z dziedziny ochrony środowiska w formie elektronicznej bazy danych.
Zadaniem władz administracyjnych gminy jest dołożenie wszelkich starań, aby konsultacje społeczne dotyczące projektów aktów normatywnych, programów i polityk oraz decyzji
obejmowały jak najszerszy krąg potencjalnie zainteresowanych osób, organizacji i instytucji.
W celu powiadomienia wszystkich zainteresowanych wykorzystać należy strony internetowe,
strony teletekstowe oraz elektroniczne listy adresowe.
3. Monitoring realizacji Programu Ochrony Środowiska
3.1.
System monitorowania Programu Ochrony Środowiska
Monitoring, inaczej kontrola i nadzór to powszechne dzisiaj pojęcie i działanie we
wszystkich niemal dziedzinach życia. Niezwykle ważną rolę pełni w ochronie środowiska zarówno w zakresie kontroli i obserwacji stanu istniejącego, jak i przy realizacji prac mających na
celu poprawę stanu jakości środowiska. Prowadzony systematycznie monitoring pozwala na
optymalizację podejmowanych działań, zarówno w sferze ekologicznej jak i ekonomicznej. W
ostatnich latach ważną rolę, coraz częściej także w Polsce, odgrywa w kontroli i weryfikacji realizowanych programów, planów rozwojowych, reform gospodarczych itp. Monitoringowi podlegają także Programy Ochrony Środowiska na każdym szczeblu ich realizacji.
Do pilnych zadań w sferze kontroli i monitoringu, realizowanych na szczeblu centralnym,
regionalnym i lokalnym należą:
1. Wypracowanie skutecznych mechanizmów realizacji funkcji kontrolnych przez organy samorządowe na szczeblu gminnym, powiatowym i wojewódzkim oraz zapewnienie ich racjonalnego i skutecznego współdziałania ze służbami państwowymi działającymi na szczeblu
strona 90
wojewódzkim i centralnym (inspekcja Ochrony Środowiska, Inspekcja Sanitarna, Państwowa Inspekcja Pracy, Najwyższa Izba Kontroli).
2. Stworzenie ram prawnych dla funkcjonowania systemu kontroli społecznej w ochronie środowiska.
3. Poprawa jakości danych o środowisku poprzez doskonalenie funkcjonowania Państwowego
Monitoringu Środowiska. Priorytetowymi działaniami w tej sferze, które należało zrealizować w terminie krótkookresowym (do końca 2002 r.) były:
• wypełnienie istniejących luk w podstawowych danych o środowisku i poprawieniu ich zgodności, porównywalności i przejrzystości; dotyczyło to przede wszystkim trafiających do środowiska substancji niebezpiecznych, takich jak metale ciężkie i trwałe zanieczyszczenia organiczne oraz użytkowanych produktów zawierających substancje niebezpieczne,
• standaryzacja naukowych i technicznych metod zbierania, obróbki i interpretowania danych
otrzymywanych na różnych szczeblach administracji publicznej i gospodarczej oraz w różnych regionach kraju,
• objęcie systemem monitorowania mierników skuteczności polityki ekologicznej i wskaźników
zrównoważonego rozwoju,
• zwiększenie częstotliwości i poprawa jakości raportów o stanie środowiska wykonanych na
szczeblu powiatowym, wojewódzkim i krajowym; w ślad za ustawowo sporządzanymi na
szczeblu powiatowym i wojewódzkim programami zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska, na tych samych szczeblach powinny być sporządzane okresowe raporty o stanie
środowiska i o realizacji tych programów,
• uzyskanie członkostwa w Europejskiej Agencji Ochrony Środowiska jeszcze przed uzyskaniem członkostwa w Unii Europejskiej.
4.
Doskonalenie systemu sprawozdawczości publicznej, z uwzględnieniem potrzeby integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi, potrzeb wynikających z nowej struktury
administracyjnej kraju oraz potrzeb wynikających z zaleceń OECD, wymogów Unii Europejskiej
oraz zobowiązań wobec konwencji międzynarodowych.
3.2.
Monitoring krajowego Programu Ochrony Środowiska
System monitoringu krajowego tworzą m.in.:
• raporty rządowe i organizacji pozarządowych,
• konferencje krajowe oceniające realizację programu,
• oceny zewnętrzne wydawane przez agendy ONZ, OECD itp.
Głównym instrumentem społecznego monitoringu powinno być krajowe międzysektorowe forum
(partnerstwo) na rzecz ekorozwoju. Dotychczas w Polsce ukazały się następujące dokumenty
oceniające stopień realizacji koncepcji ekorozwoju:
• dwa dokumenty rządowe: „Przegląd postępów poczynionych od czasu UNCED - czerwiec
1992.Państwo: Polska” (1996); „Agenda 21 - sprawozdanie z realizacji w latach 1992 2000. Rzeczpospolita Polska” (2000, wydanie IV),
• raport organizacji pozarządowych opracowany przez Instytut na rzecz Ekorozwoju pt.
„Agenda niespełnionych nadziei - społeczna ocena realizacji Agendy 21 w Polsce” (1997).
strona 91
3.3.
System monitorowania regionalnego Programu Ochrony Środowiska
System monitorowania regionalnego Programu Ochrony Środowiska powinien być stałym i ciągłym procesem obserwacji ilościowych i jakościowych zmian wybranych mierników,
mającym na celu zapewnienie informacji na temat słuszności i skuteczności podejmowanych
działań oraz ich zmianę w przypadku rozbieżności pomiędzy założeniami a rezultatami. Monitoringiem powinny zostać objęte podstawowe obszary życia społeczno-gospodarczego Województwa Dolnośląskiego. Poprzez ustalenie zasad procesu monitoringu zapewniona powinna
zostać bieżąca i etapowa kontrola realizacji Programu Ochrony Środowiska.
Na monitoring Programu Ochrony Środowiska regionu powinny składać się następujące
działania:
• systematyczne zbieranie danych liczbowych oraz informacji dotyczących realizacji celów
strategicznych,
• prowadzenie analiz porównawczych i tematycznych,
• przygotowywanie cyklicznych raportów ukazujących stopień realizacji Programu Ochrony
Środowiska w głównych dziedzinach życia społeczno-gospodarczego,
• ocena osiągniętych rezultatów oraz określenie stopnia wykonania przyjętych celów i działań,
• ocena rozbieżności pomiędzy przyjętymi celami i działaniami a osiągniętymi rezultatami,
• analiza przyczyn rozbieżności oraz identyfikacja obszarów wymagających podjęcia działań
interwencyjnych,
• planowanie zmian w strategii oraz wdrożenie przyjętych działań.
Bieżące działania podejmowane w ramach monitoringu Programu Ochrony Środowiska
Dolnego Śląska dadzą obraz postępu w realizacji poszczególnych przedsięwzięć. Natomiast w
perspektywie długofalowej monitoring umożliwi obserwację dynamiki realizacji celów oraz zmian
strukturalnych.
3.4.
Lokalny system monitorowania Programu Ochrony Środowiska
Monitorowanie realizacji Programu Ochrony Środowiska gminy jest niezbędne dla prowadzenia bieżących analiz postępów w jego wdrażaniu. Realizacja tego celu wymaga sprawnych źródeł informacji oraz narzędzi do ich gromadzenia. Potrzebne jest, więc stworzenie komputerowej bazy danych, opartej na rozwiniętym systemie teleinformatycznym, pozwalającej na
szybkie i ogólnodostępne korzystanie ze zgromadzonych informacji. Oceny realizacji Programu
Ochrony Środowiska dokonujemy:
• po zakończeniu opracowywania programu,
• w trakcie jego realizacji,
• po zakończeniu realizacji wszystkich celów i zadań przyjętych w programie. Efekty osiągane
i podlegające ocenie można podzielić na: wymierne, dające się określić liczbowo (np.: ilość
wybudowanych oczyszczalni, stopień zmniejszania emisji pyłów), niewymierne, oceniane
subiektywnie np. w postaci punktowej (np.: wzrost świadomości mieszkańców).
Informacje o postępach w realizacji Programu Ochrony Środowiska gminy pozwolą na uzyskanie:
• pozytywnego nastawienia do podejmowanych i realizowanych zadań przez społeczność lokalną,
strona 92
• aktywizacji mieszkańców przy dalszym wdrażaniu Programu Ochrony Środowiska,
• bieżącej oceny przeszkód i słabych stron przy realizacji przyjętych zadań,
• możliwości bieżącej korekty przyjętych priorytetów w wyniku zmian zachodzących wewnątrz
i na zewnątrz gminy.
Z doświadczenia wiadomym jest, że większość tworzonych i uchwalanych programów, strategii dotyczących ochrony środowiska nie jest dostatecznie realizowana lub nie jest realizowana
w ogóle. Aby zapobiec takiej sytuacji, w przypadku gminy Polkowice należałoby powołać specjalny zespół monitorujący przebieg realizacji zadań sformułowanych w Programie Ochrony
Środowiska. Zespół taki nie prowadziłby bieżącej oceny wykonania Programu Ochrony Środowiska, lecz oceniał wykonanie zadań w sposób całościowy i systematyczny. Takie oceny zespół
monitorujący powinien wydawać przynajmniej raz w kwartale, chyba, że zaistnieje potrzeba
częstszych posiedzeń, to wówczas np. raz w miesiącu. W skład zespołu monitoringującego powinien wchodzić: burmistrz odpowiedzialny za rozwój gminy jako przewodniczący oraz pracownicy newralgicznych wydziałów i referatów odpowiedzialnych za realizację zadań ujętych w Programie Ochrony Środowiska. O pracach takiego komitetu monitoringującego powinna być informowana na bieżąco Rada Gminy, wraz z sugestiami i propozycjami alternatywnych rozwiązań problemów wynikłych w trakcie realizacji zadań.
4. Finansowanie programu
4.1.
Określenie harmonogramu wdrażania programu z uwzględnieniem
możliwości jego etapowania i finansowania
Zgodnie z wytycznymi Ministra Środowiska sporządzania Programów Ochrony Środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym (Warszawa, grudzień 2002 r.) w tabeli V.6. wyszczególniono zadania własne gminy i zadania koordynowane przez gminę lub powiat.
strona 93
strona 94
strona 95
strona 96
strona 97
strona 98
strona 99
strona 100
strona 101
strona 102
strona 103
W tabeli V.7. przedstawiono harmonogram wdrażania Programu Ochrony Środowiska
dla gminy Polkowice do roku 2011. Należy jednak pamiętać, że cele strategiczne i długookresowe będą realizowane w znacznie dłuższym okresie czasu, natomiast harmonogram realizacji
POŚ będzie cyklicznie się powtarzał tzn. wdrażanie poszczególnych zadań, monitoring stanu
środowiska oraz gromadzenie wskaźników skuteczności "Programu ..." będą prowadzone
w sposób ciągły, a następnie co 2 lata opracowywany będzie Raport z realizacji "Programu ..." i
co 4 lata dokonywana będzie ocena realizacji założonych celów i weryfikacja opracowanego
Programu Ochrony Środowiska.
Tabela V.7.
Harmonogram wdrażania Programu Ochrony Środowiska dla gminy Polkowice
Okres wdrażania Programu Ochrony Środowiska
Lp.
Wyszczególnienie zadań
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Opracowanie i zatwierdzenie Programu
1.
Ochrony Środowiska dla gminy Polkowice
2.
Wdrażanie celów długoterminowych
Programu Ochrony Środowiska
Wdrażanie celów krótkoterminowych
3.
Programu Ochrony Środowiska - realizacja zadań priorytetowych
4.
Monitoring jakości środowiska
Gromadzenie wskaźników skuteczności
5.
realizacji Programu Ochrony Środowiska
6.
7.
Raport z realizacji Programu Ochrony
Środowiska
Ocena realizacji i weryfikacja Programu
Ochrony Środowiska
4.2.
Określenie źródeł finansowania
Wdrażanie Programu Ochrony Środowiska dla gminy Polkowice będzie możliwe dzięki
stworzeniu sprawnego systemu finansowania ochrony środowiska. W Polsce jak wiadomo, bardzo specyficzne dla systemu finansowania jest to, że większą część wydatków ponoszą przedsiębiorstwa, fundusze ekologiczne i samorządy terytorialne, natomiast udział środków budżetu
jest mały.
Stworzony w naszym kraju zintegrowany system mechanizmów finansowania ochrony
środowiska, oparty przede wszystkim na preferencyjnych pożyczkach i kredytach oraz dota-
strona 104
cjach, udzielanych dzięki wpływom z opłat i kar ekologicznych, bardzo dobrze sprawdził się
w pierwszych latach transformacji gospodarczej.
Głównym źródłem finansowania przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska jest
system funduszy ekologicznych, działających w oparciu o ustanowione w polityce ekologicznej
przedsięwzięcia priorytetowe, istniejący obecnie na czterech szczeblach: krajowym - Narodowy
Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, regionalnym - wojewódzkie fundusze
ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz lokalnym (powiatowym i gminnym) - powiatowe
i gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej. W coraz większym stopniu system
finansowania ochrony środowiska w Polsce wspomagany jest przez banki, z Bankiem Ochrony
Środowiska na czele i różne fundacje, w tym Ekofundusz, dysponujący środkami pochodzącymi
z zamiany zagranicznego długu na środki budżetowe przeznaczone na ochronę środowiska
w Polsce.
Dotychczas w niewielkim stopniu przedsięwzięcia proekologiczne finansowane są ze
środków budżetu centralnego. Od maja tego roku ciężar dofinansowania inwestycji w zakresie
ochrony środowiska i infrastruktury komunalnej przeniesiony został w znacznym stopniu na
Fundusze Europejskie (Fundusz Spójności i Fundusze Strukturalne).
Dokładniejszy opis systemu finansowania inwestycji związanych z ochroną środowiska
w Polsce został przedstawiony w rozdz. V.2.
Jedną z pięciu osi rozwojowych Narodowego Planu Rozwoju 2004- 2006 (NPR), przyjętego przez Radę Ministrów w dniu 14 stycznia 2003 r. jest ,,Wzmocnienie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów”. Cele i priorytety tej osi
będą realizowane m.in. w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR), współfinansowanego z zasobów Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego. Zintegrowany Pogram Operacyjny Rozwoju
Regionalnego będzie zarządzany na poziomie krajowym, jednakże jego programowanie
i wdrażanie w dużej mierze będzie odbywać się na poziomie regionalnym.
Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) jest jednym
z sześciu programów operacyjnych, które posłużą do realizacji Narodowego Planu Rozwoju/Podstaw Wsparcia Wspólnoty na lata 2004-2006 (NPR/PWW). ZPORR rozwija cele NPR,
określając priorytety i kierunki polityki regionalnej państwa w pierwszym okresie członkostwa
Polski w Unii Europejskiej. Realizacja tej polityki w ramach ZPORR, będzie współfinansowana z
funduszy strukturalnych.
Na fundusze strukturalne składają się: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego
(EFRR), Europejski Fundusz Społeczny (EFS), Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR), Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa (FIWR). Oprócz funduszy strukturalnych pojawi się także Fundusz Spójności jako instrument ekonomiczno - polityczny Komisji
Europejskiej wdrażany na poziomie wybranych państw, a nie regionów. Jego celem jest ułatwienie integracji słabiej rozwiniętych krajów poprzez budowę sieci transportowych oraz obiektów infrastruktury ochrony środowiska o charakterze ponadgminnym i dużym obszarze oddziaływania. W załączeniu przedstawiono nakłady finansowe dla Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego, zgodnie z priorytetami i działaniami określonymi w Programie.
strona 105
Tabela V.8. Indykatywna tabela finansowa dla Zintegrowanego Programu Operacyjnego
Rozwoju Regionalnego (ZPORR) według priorytetu i działań (zobowiązania)
Publiczne
Wkład wspólnotowy
Koszty
Priorytet/działania
Priorytet 1 Rozbudowa
i modernizacja infrastruktury
służącej wzmocnieniu
konkurencyjności regionów
ogółem Ogółem
Ogółem
ERDF
ESF
EAGGF
Krajowy wkład publiczny
FIFG
Pry-
Budżety
watne
Budżet jednostek
Ogółem
Inne
państwa samorządu teryt.
2375,5 2308,3 1603,3
1603,3
705,0
971,2
971,2
728,4
728,4
242,8
242,8
575,1
575,1
407,3
407,3
167,8
135,8
198,2
183,2
137,4
137,4
45,8
27,5
18,3
15,0
133,0
110,8
68,7
68,7
42,1
16,8
25,3
22,2
140,0
110,0
82,5
82,5
27,5
11,0
16,5
30,0
358,0
358,0
179,0
179,0
179,0
Priorytet 2 Wzmocnienie regionalnej
bazy ekonomicznej i zasobów ludz- 1117,1 847,4
kich
601,9
241,9
1. Modernizacja i rozbudowa regionalnego układu drogowego
2. Infrastruktura ochrony środowiska
3. Regionalna Infrastruktura badawczo-edukacyjna
4. Zachowanie i odbudowa dziedzictwa kulturowego
5. Infrastruktura społeczeństwa
informacyjnego
6. Rozwój transportu miejskiego w
aglomeracjach
1. Rozwój zawodowy dostosowujący zasoby ludzkie do potrzeb regionalnego rynku pracy
2. Reorientacja zawodowa
3. Rozwój kadr regionalnej gospodarki
4. Regionalne Strategie Innowacyjne
5. Mikroprzedsiębiorstwa
6. Rozwój turystyki
Priorytet 3 Rozwój lokalny
1. Infrastruktura lokalne
2. Rewitalizacja obszarów zdegradowanych
55,3
617,7
32,0 67,2
32,0
179,0
360,0
245,5
200,5
45,0
269,7
255,2
229,3
172,0
172,0
57,3
57,3
25,9
168,6
161,3
121,0
121,0
40,3
40,3
7,3
122,2
89,3
67,0
67,0
22,3
22,3
32,9
149,3
100,8
60,6
60,6
40,2
20,2
20,0
155,5
266,3
878,3
673,3
112,8
153,9
858,3
673,3
84,6
96,7
643,7
504,9
84,6
96,7
643,7
504,9
28,2
57,2
214,6
168,4
28,2
32,2
85,9
67,4
25,0
128,7
101,0
205,0
185,0
138,8
138,8
46,2
18,5
27,7
27,5
20,6
20,6
6,9
2,8
4,1
48,5
42,7
112,4
20,0
20,0
Pomoc techniczna
27,5
ZPORR ogółem
4398,4 4041,5 2869,5
2509,5 360,0
1172,0
344,5
795,5
32,0 356,9
Całkowite związane z ERDF
3852,4 3561,6 2509,5
2509,5
1052,1
224,6
795,5
32,0 290,8
Całkowite związane z ESF
546,0
119,9
119,9
0,0
479,9
360,0
360,0
strona 106
0,0
66,1
Tabela V.9. Prognoza źródeł finansowania w latach 2002 ÷ 2010 (mln PLN) wg Programu
wykonawczego do II Polityki Ekologicznej Państwa
Źródło finansowania
Środki własne przedsiębiorstw i jednostek
samorządu terytorialnego
Budżet państwa
Fundusze ekologiczne
Fundusze przedakcesyjne i pomoc zagraniczna
Fundusz kohezji i fundusze strukturalne
RAZEM
2002
4500
2003
5040
2004
5760
2005
6120
2006
6120
2007
6120
2008
6120
2009
5760
2010
5760
126
1800
750
144
1980
750
144
2160
750
162
2160
720
180
2340
108
180
2340
108
180
2340
72
180
2340
72
180
2340
72
-
-
3060
3420
3600
3600
3600
3240
3240
7326
8064
11664
12222
12348
12348
12312
11952 11952
Tabela V.10.Źródła finansowania Programu Ochrony Środowiska i Planu Gospodarki Odpadami
Źródło finansowania
Fundusze ekologiczne (NFOŚiGW, WFOŚiGW, Ekofundusz)
Budżety terenowe (miasta) oraz gminne i powiatowe fundusze ekologiczne
Środki własne inwestorów i kredyty bankowe
Fundusze pomocowe i strukturalne (Phare II, ISPA, SAPARD, Fundusz
Spójności)*)
Budżet państwa
*)
2003 ÷ 2006
20 %
10 %
10 %
60 %
-
Finansowanie z Funduszy Strukturalnych jest realne w wysokości do 75 % kosztów kwalifikowanych inwestycji, ale procedury pozyskania dofinansowania obejmują długi okres ok. 1
roku. W związku z powyższym, udział środków UE, należy przewidzieć najszybciej w II-giej
połowie 2004 roku.
strona 107
VI. Wykorzystane materiały
1. Akty prawne
Przepisy podstawowe
1.
2.
3.
4.
5.
Ustawa z dnia 27.04.2001 r. Prawo Ochrony Środowiska, Dz. U. Nr 62/2001 poz. 627.
Ustawa z dnia 27.07.2001 r. o wprowadzeniu ustaw - Prawo ochrony środowiska, ustawy
o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw, Dz.U. Nr 100/2001, poz. 1089.
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, Dz.U.
2003 nr 80 poz. 717
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 września 2002 r. w sprawie określenia rodzajów
przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu
na środowisko, Dz. U. Nr 179, poz. 1490.
Ustawa o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku (Dz. U. 2001 Nr 142, poz. 1591
z późniejszymi zmianami).
Przepisy dotyczące powietrza
6.
7.
8.
9.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30.07.2001 r., w sprawie wprowadzania do
powietrza substancji zanieczyszczających z procesów technologicznych i operacji technicznych, Dz. U. Nr 87/2001.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 06.06.2002 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji
w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji, Dz. U. Nr 87/2002, poz. 796.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 06.06.2002 r. w sprawie oceny poziomów substancji w powietrzu, Dz. U. Nr 87/2002, poz. 798.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5.12.2002 r. w sprawie wartości odniesienia
dla niektórych substancji w powietrzu, Dz.U. Nr 1/2003, poz. 12.
Przepisy dotyczące wód i gruntów
10. Ustawa z dnia 18.07.2001 r. - Prawo wodne, Dz. U. Nr 115/2001, poz. 1229.
11. Ustawa o nawozach i nawożeniu z 26 lipca 2000 r. (Dz. U. 2000 Nr 89, poz. 991).
12. Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 3 lutego 1995 r. (Dz. U. 1995 Nr 16, poz. 78
z późniejszymi zmianami.
13. Ustawa o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia z dnia 8 czerwca 2001 r. (Dz. U.
2001 Nr 73, poz. 764 z późniejszymi zmianami).
14. Ustawa z dnia 07.06.2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, Dz. U. Nr 72/2001, poz. 747.
15. Ustawa z dn. 04.02.94 r. - Prawo geologiczne i górnicze, Dz.U. Nr 27/94, poz.96 z późn.
zm.
16. Rozporządzenie MŚ z dnia 09.09.02 r., w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi, Dz. U. Nr 165, poz. 1359.
17. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4.09.2000 r. w sprawie warunków, jakim powinna
odpowiadać woda do picia i na potrzeby gospodarcze, woda w kąpieliskach, oraz zasad
strona 108
sprawowania kontroli jakości wody przez organy Inspekcji Sanitarnej, Dz. U. Nr 82/2000,
poz. 937.
18. Rozporządzenie MŚ z dnia 29.11.02 r., w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy
wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, Dz. U. Nr 212, poz. 1799.
19. Rozporządzenie RM z dnia 19 maja 1999 r. w sprawie warunków wprowadzania ścieków
do urządzeń kanalizacyjnych stanowiących mienie komunalne, Dz. U. Nr 50/99, poz. 501.
Przepisy dotyczące promieniowania
20. Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania
dotrzymania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883).
Przepisy dotyczące ochrony przed hałasem i wibracjami
21. Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia
13.05.98 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku, Dz. U. Nr 66/98,
poz. 436.
22. Polska Norma PN-N-01341. Hałas środowiskowy. Metoda pomiaru i oceny hałasu przemysłowego, maj 2000 r.
23. Polska Norma PrPN-ISO 1996-1.3:1999. Akustyka. Opis i pomiary hałasu środowiskowego.
Przepisy dotyczące odpadów
24. Ustawa z dnia 27.04.2001 r. o odpadach, Dz.U. Nr 62/01, poz. 628.
25. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o opakowaniach i odpadach opakowaniowych.
26. Ustawa z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania
niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej.
27. Rozporządzenie Ministra Środowiska, w sprawie katalogu odpadów, Dz.U. Nr 112/2001,
poz. 1206.
28. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 26 września 2002 r. w sprawie określenia
urządzeń, w których mogły być wykorzystywane substancje stwarzające szczególne zagrożenie dla środowiska, Dz. U. Nr 173, poz. 1416.
29. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 października 2002 r. w sprawie rodzajów
odpadów, których zbieranie lub transport nie wymagają zezwolenia na prowadzenie działalności, oraz podstawowych wymagań dla zbierania i transportu tych odpadów, Dz. U. Nr
188, poz. 1575.
2. Publikacje
30. II Polityka Ekologiczna Państwa, Warszawa grudzień 2000 r.
31. Stan istniejący i uwarunkowania rozwojowe turystyki Związku Gmin Zagłębia Miedziowego,
K. Szustka, M. Sitarz, I. Krukowska – Szopa, E. Wiśniewski, Legnica 2003 r.
32. Założenia Regionalnego Programu Gospodarki Odpadami na obszarze Związku Gmin Zagłębia Miedziowego, ProGeo Sp. z o.o., Fundacja Ekologiczna Ziemi Legnickiej „Zielona
Akcja”.
strona 109
33. Ochrona środowiska i leśnictwo w województwie dolnośląskim w latach 1999 ÷ 2000, Urząd
Statystyczny, Wrocław, listopad 2001 r.
34. Informacja o stanie środowiska na terenie powiatu polkowickiego, Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska, Wrocław 2000 r.
35. Raport o stanie środowiska w Województwie Dolnośląskim, Wojewódzki Inspektorat
Ochrony Środowiska, Wrocław 2002 r.
36. Ścieżka przyrodnicza „Uroczysko Czarne Stawy”, Fundacja Ekologiczna Ziemi Legnickiej
„Zielona Akcja”, Legnica 2002 r.
37. Inwentaryzacja przyrodnicza gminy Polkowice, Centrum Informacji Ekologicznej i Gospodarczej w Legnicy Sp. z o.o., Polkowice grudzień 1996 r.
38. Strategia Rozwoju Powiatu Polkowickego, Rada Powiatu, Polkowice 2001 r.
39. Oferta inwestycyjna gminy Polkowice, Regionalny Park Przemysłowo-Technologiczny
(RPPT), Urząd Gminy Polkowice, Polkowice, lipiec 2003 r.
40. Ekspertyza pn. ,,Przyczyny naruszenia i zakłócenia stosunków wodnych w rejonie Sobina,
gmina Polkowice’’, Biuro Studiów i Projektów ,,Hydromel’’s.c., grudzień 2002 r.
41. ,,Aleja dębowa w Nowym Dworze’’, ,,CICONIA Grzegorz Bobrowicz’’, Wołów 2002 r.
42. Podsumowanie wyników badań odczynu i zasobności gleb przeprowadzonych w roku 2002
w obrębie miejscowości: Komorniki, Tarnówek, Żuków, Stacja Chemiczno Rolnicza, Wrocław 2002 r.
43. Strategia Rozwoju Zrównoważonego Gminy Polkowice, Urrąd Gminy Polkowice, Polkowice,
Jelenia Góra, czerwiec 2001 r.
44. ,,Monitoring wysypiska odpadów komunalnych w Trzebczu, gm. Polkowice.Badania wód
podziemnych oraz odciekowych w III kwartale 2003r.’’, Zakład Inżynierii Środowiska EKOPROJEKT, Laboratorium Monitoringu Środowiska, Pszczyna, wrzesień 2003 r.
45. Podsumowanie wyników badań odczynu i zasobności gleb przeprowadzonych w roku 2003
na terenie gminy Polkowice, Stacja Chemiczno Rolnicza, Wrocław 2003 r.
46. Ocena oddziaływania składowiska Żelazny Most na środowisko w 2002 roku, Przedsiębiorstwo Doradztwa i Wdrożeń ARCANUM Sp. z o.o., Wrocław, kwiecień 2003 r.
47. Gospodarka energetyczna w gminach, Biuro studiów i Projektów energetycznych ENERGOPROJEKT-GLIWICE S.A., Polkowice, grudzień 1999 r.
48. ,,Tarnówek’’, ,,CICONIA Grzegorz Bobrowicz’’, Wołów 2002 r.
49. ,,Potoki Wzgórz Dalkowskich’’, ,,CICONIA Grzegorz Bobrowicz’’, Wołów 2002 r.
50. Trasy rowerowe, szlaki turystyczne i ścieżki edukacyjne w gminie Polkowice, Fundacja
Ekologiczna ,,ZIELONA AKCJA’’, Legnica 2003 r.
51. Badanie stanu zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na terenie gminy Polkowice,
Przedsiębiorstwo Badawczo-Wdrożeniowe Ochrony Środowiska ,,ekopolin’’, Wrocław, maj
1992 r.
52. Analityczny plan akustyczny miasta Polkowice, Hałas drogowy, Państwowa Inspekcja
Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, 1994 r.
53. Koleracja rejestrowanych przyśpieszeń drgań z obserwowaną intensywnością dla wstrząsów z obszaru LGOM, S. Speczik, C. Bachowski, J.Dubiński, G. Mutke, K. Jaśkiewicz,
KGHM Polska Miedź S.A., Lubin, Główny Instytut Górnictwa Katowice, CBPM „Cuprum”
Sp. z o.o. Wrocław, Warsztaty 2003 z cyklu „Zagrożenia naturalne w górnictwie”.
strona 110
54. Fundusze strukturalne i Fundusz Spójności Unii Europejskiej, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Wrocław, listopad 2003 r.
55. Strony internetowe.
strona 111

program ochrony środowiska gminy polkowice

Transkrypt

Podobne dokumenty

Powiatowy Ośrodek Doradztwa Metodycznego w Polkowicach

“ZESPOŁOWE GRY SPORTOWE W SZKOLNYM WYCHOWANIU

co uczeń umie po klasie trzeciej szkoły podstawowej według nowej

Konsultant Wiesław Ksenycz 27 października 2011 roku, godzina 15

efektywna komunikacja z dzieckiem i rodzicem. jak rozumieć innych