Geologia Samorządowa - Ekspert odpowiada - Ruchy

Geologia Samorządowa - Ekspert odpowiada - Ruchy masowe ziemi
Geologia Samorządowa - Ekspert odpowiada - Ruchy masowe ziemi
Odpowiedzi na pytania udzielił Dariusz Grabowski
Dr Dariusz Grabowski jest pracownikiem Państwwego Instytutu Geologicznego.
Dokumentowanie
Jakie informacje winny być zawarte w dokumentacji geologiczno-inżynierskiej sporządzonej
na potrzeby stabilizacji osuwiska? Które wymagania wymienione w rozporządzeniu MŚ z
dnia 3 października 2005 r. /Dz. U. nr 201, poz. 1673/ stosuje się do tego typu dokumentacji?
Nie ma specjalnych bądź uniwersalnych wytycznych co do zakresu informacji zawartych w
Dokumentacji na potrzeby stabilizacji osuwiska. Pamiętać jednak należy, że dokumentacja taka
musi odpowiadać swoim zakresem zaplanowanym badaniom w Projekcie.
Szczegółowe wymagania, które powinny znaleźć się w dok. geologiczno-inżynierskiej zawarte są
w § 17.1 i § 19.1 Rozporządzenia, odpowiednio do charakteru projektowanego obiektu.
Jednocześnie wskazane jest wykonanie i dołączenie do dokumentacji Karty Rejestracyjnej
Osuwiska w myśl Rozporządzenia MŚ z 20 czerwca 2007 r. (Dz. U. nr 121, poz. 840, zał. 2), o ile
taka karta nie została wcześniej sporządzona.
Źródło: http://powiaty.pgi.gov.pl
1
Geologia Samorządowa - Ekspert odpowiada - Ruchy masowe ziemi
Określenie
obszarów
zagrożonych
ruchami
masowymi
Ziemi
w
nawiązaniu
do
rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 24 września 1998 r. w
sprawie ustalania geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych (Dz.U.
Nr 126, poz. 839) określenie ewentualnych kompetencji organu administracji geologicznej w
zakresie ustalania kategorii geotechnicznej i obowiązków sporządzenia dokumentacji
geologiczno – inżynierskiej- zagadnienia ogólne.
Badanie geologiczno-inżynierskie są regulowane przepisami prawa geologicznego i górniczego,
natomiast ustalenie warunków geotechnicznych posadawienia obiektów budowlanych jest
regulowane przepisami prawa budowlanego (Ustawa z dnia 07.07.1994r. prawo budowlane. tekst
jednolity Dz. U. 2000 r. Nr106 poz. 1126 z póź. zmian.; Rozporządzenie Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji w sprawie ustalania geotechnicznych warunków posadawienia
obiektów budowlanych. – Dz.U.1998r. Nr 126, poz. 839). Pamiętać należy, iż w cytowanym
powyżej rozporządzeniu w sposób jednoznaczny określono przypadki kiedy należy wykonać
dokumentację geologiczno-inżynierską (§8.2) a kiedy wystarczającym jest ekspertyza lub
dokumentacja geotechniczna.
Osobnym zagadnieniem są Geotechniczne warunki posadowienia obiektów budowlanych – które
stanowią opracowanie projektowe wymagane przepisami ustawy i spełniają wymagania określone
w rozporządzeniu. Jest to opracowanie finalne ustalające przydatność gruntów podłoża do
właściwego i bezpiecznego zaprojektowania obiektu, wykonane na podstawie przeprowadzonych
badań podłoża, niezależnie od rodzaju dokumentacji w ramach, której dokonano rozpoznania
podłoża.
W cytowanym powyżej rozporządzeniu (§6.1) jednoznacznie określono kompetencje w zakresie
ustalania kategorii geotechnicznej. Prawodawca ceduje ją na „projektanta w uzgodnieniu z osobą
upoważnioną, na podstawie odrębnych przepisów…”. Niewątpliwie chodzi tu o geologa bądź
geotechnika legitymującego się odpowiednimi uprawnieniami.
Jaki powinien być zakres badań osuwisk, rodzaje dokumentacji geologicznej osuwisk
(geotechniczna, geologiczno-inżynierska)?
Zakres badań osuwisk uzależniony jest ściśle od celu dla jakiego wykonuje się określone badania.
Inne warunki stawiane są przed dokumentacjami dla instalacji sieci monitoringowej a inne przed
dokumentacjami
dla
potrzeb
posadawienia
obiektów
budowlanych
czy
infrastruktury
komunikacyjnej bądź przesyłowej. Generalnie można powiedzieć, że wyniki przeprowadzonych
badań muszą pozwolić na wypełnienie Karty Rejestracyjnej Osuwiska w myśl Rozporządzenia MŚ
Źródło: http://powiaty.pgi.gov.pl
2
Geologia Samorządowa - Ekspert odpowiada - Ruchy masowe ziemi
z 20 czerwca 2007 r. (Dz. U. nr 121, poz. 840, zał. 2).
W przypadku form osuwiskowych o niewielkim rozprzestrzenieniu bądź o ograniczonym
oddziaływaniu (np. osunięcia skarp przykorytowych, rolniczych itp.) nie stanowiących zagrożenia
dla ludzi czy obiektów budowlanych wystarczające jest wykonanie ekspertyz (opinii) bądź
dokumentacji geotechnicznej. W pozostałych przypadkach konieczne jest wykonanie dokumentacji
geologiczno-inżynierskiej zgodnie z Rozporządzeniem MSWiA z 24 września 1998 r. (Dz. U. Nr
126, poz. 839, §8.2).
Jakie zagadnienia winny w sposób szczególny być uwzględniane w dokumentacjach
geologicznych w przypadku terenów zagrożonych powierzchniowymi ruchami ziemi?
Zakres zagadnień uwzględnianych w takiej dokumentacji jest ściśle uzależniony do potrzeb
przyszłego projektu technicznego zabezpieczenia. Dokumentacja winna w sposób jednoznaczny
odpowiedzieć na pytania związane z rozprzestrzenieniem (granicami) obszaru objętego
powierzchniowymi ruchami masowymi, stopniem ich aktywności zarówno powierzchniowej jak i
wgłębnej, jednoznacznym wyznaczeniem głębokości występowania powierzchni poślizgu, jak
również stosunków wodnych panujących w tym obszarze.
Bardzo często spotyka się dokumentacje ograniczone jedynie do obszaru aktualnie występujących
zniszczeń bądź wzmożonej aktywności co może stanowić niewielki % powierzchni całego
osuwiska. W takich przypadkach konieczne jest jednak określenie całej / pełnej formy osuwiska i w
tym kontekście przedstawienie wniosków i wyników przeprowadzonego rozpoznania.
Projektowanie
Jakie są metody wyznaczania obszarów zagrożonych ruchami masowymi?
Metody wyznaczania obszarów zagrożonych ruchami masowymi:
1. Metody kameralne
•
analiza materiałów archiwalnych dotyczących ruchów masowych (przede wszystkim
dokumentacji geologiczno-inżynierskich)
•
analiza map topograficznych (ukształtowanie powierzchni terenu) i geologicznych
(budowa geologiczna) z uwzględnieniem numerycznego modelu terenu
•
analiza zdjęć lotniczych i scen satelitarnych
Źródło: http://powiaty.pgi.gov.pl
3
Geologia Samorządowa - Ekspert odpowiada - Ruchy masowe ziemi
2. Metody terenowe
•
kartowanie geologiczne
•
metody pomiarowe: geodezyjne, geofizyczne, wiertnicze, interferometria
Metodyka wyznaczania osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi oraz obszarów
predysponowanych do występowania ruchów masowych została opracowana w PIG w:
1. wytycznych „Inwentaryzacja osuwisk oraz zasady i kryteria wyznaczania obszarów
predysponowanych
do
występowania
i
rozwoju
ruchów
masowych
w
Polsce
Pozakarpackiej” w ramach realizacji Etapu I Projektu SOPO;
2. „Instrukcji opracowania Mapy osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi w skali 1 :
10 000” zatwierdzonej przez MŚ i wydanej przez PIG w styczniu 2008.
W/w opracowania są dostępne w wersji cyfrowej na stronie internetowej Projektu SOPO
(osuwiska.pgi.gov.pl) w zakładce „Do pobrania”.
Jak
powinien
wyglądać
prawidłowo
sporządzony
projekt
prac
geologicznych
wykonywanych na potrzeby stabilizacji osuwiska?
Projekt prac geologicznych wykonywanych na potrzeby stabilizacji i zabezpieczenia osuwisk musi
uwzględniać wszystkie wymagania ujęte w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 19 grudnia
2001 r. (Dz.U. Nr 153, poz. 1777). Należy pamiętać iż dla prawidłowego rozpoznania parametrów
osuwiska, już na etapie projektu winny być uwzględnione szczegółowe wytyczne co do zakresu
badań laboratoryjnych oraz zakresu obserwacji i pomiarów specjalnych (np. inklinometrycznych)
bądź konieczność wykonania obliczeń stateczności zbocza. Projektowane otwory wiertnicze
powinny uwzględniać system wiercenia pełnordzeniowego, dla dokładnego wyznaczenia
powierzchni poślizgu i ułatwienia poboru prób do badań laboratoryjnych.
Jaka powinna być głębokości wierceń przy projektach zabezpieczeniach osuwisk?
Wiercenia wykonywane dla zabezpieczenia osuwisk należy zaprojektować w taki sposób, aby
przewiercić pełen kompleks utworów przemieszczonych (tzw. koluwiów) i zakończyć otwór w
skałach nieprzemieszczonych (tzn. nieobjętych ruchami masowymi). Wiercenie powinno być zatem
głębsze o co najmniej 2-3 m niż najgłębiej stwierdzona powierzchnia poślizgu (powierzchnia
odkłucia). Tak zaprojektowane wiercenie daje gwarancję skuteczności stabilizacji (przynajmniej
okresowej) osuwiska.
Na co należy zwrócić uwagę przy planowaniu zabudowy, w przypadku występowania na
danym terenie obszarów zagrożonych osuwiskami?
Źródło: http://powiaty.pgi.gov.pl
4
Geologia Samorządowa - Ekspert odpowiada - Ruchy masowe ziemi
W ramach sporządzania studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego należy uwzględniać obecność
terenów osuwiskowych lub zagrożonych możliwością powstania osuwisk. Wynika to z
odpowiednich zapisów Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu
przestrzennym
(art. 10,
ust. 1,
pkt 10;
ust.2,
pkt.11;
art. 15,
ust. 2,
pkt 7).
Posadowienie infrastruktury mieszkaniowej lub komunikacyjnej na terenach osuwiskowych może
doprowadzić do poważnych uszkodzeń (spękań ścian, przesunięcia części budynków lub
odcinków dróg, wybrzuszeń asfaltu), a w ostateczności całkowitego zniszczenia budynku, odcinka
drogi lub słupów linii energetycznych.
W przypadku osuwisk czynnych lub okresowo czynnych budownictwo mieszkaniowe powinno być
całkowicie zabronione, a budownictwo drogowe wykonywane tylko w ostateczności przy
zastosowaniu wszelkich możliwych rozwiązań zabezpieczających. Na osuwiskach nieaktywnych
oraz terenach potencjalnie zagrożonych możliwością powstania osuwisk należy bezwzględnie
sporządzać dokumentacje geologiczno-inżynierskie przed przystąpieniem do jakichkolwiek prac
budowlanych, i od wyników tych dokumentacji uzależnić ostateczną decyzję o podjęciu prac
budowlanych lub rezygnacji z tych prac.
Kompetencje Starosty
Ruchy masowe ziemi – zagadnienia ogólne z uwzględnieniem podstaw merytorycznych,
kompetencji starostów w tym zakresie, źródeł finansowania prac z zakresu rozpoznania i
dokumentowania osuwisk.
Wszystkie wymienione zagadnienia, zwłaszcza dotyczące kompetencji starostów i źródeł
finansowania odnośnie zagadnień związanych z ruchami masowymi, zostały zapisane w
Rozporządzeniu MŚ z 20 czerwca 2007 r. w sprawie informacji dotyczących ruchów masowych
ziemi (Dz.U. nr 121, poz. 840). Można jedynie zaznaczyć, że starostowie nie dysponują
odpowiednim potencjałem merytorycznym, narzędziami i wiedzą, a także nie posiadają finansów
koniecznych do właściwego wykonania map osuwisk i terenów zagrożonych oraz zakładania i
prowadzenia systemu monitoringu na osuwiskach.
Jakie są obowiązki administracji geologicznej w zakresie prowadzenia Rejestru terenów
zagrożonych ruchami masowymi?
Wspomniane obowiązki wynikają wprost z Rozporządzenia MŚ z 20 czerwca 2007 r. (Dz. U. nr
Źródło: http://powiaty.pgi.gov.pl
5
Geologia Samorządowa - Ekspert odpowiada - Ruchy masowe ziemi
121, poz. 840). Mamy nadzieję, że realizowana przez nas baza SOPO działająca w ramach
Centralnej Bazy Danych Geologicznych, będzie spełniała oczekiwania jednostek administracji
geologicznej w zakresie takiego rejestru. Jednym z kluczowych elementów dla sprawności
działania tak skonstruowanego systemu powinien być stały i szybki przepływ informacji, pomiędzy
poszczególnymi szczeblami administracji geologicznej a administratorami bazy, o nowo
zaistniałych zjawiskach powierzchniowych ruchów masowych.
Kto powinien zbierać informacje o obszarach zagrożonych ruchami masowymi?
Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 20 czerwca 2007 nie precyzuje w sposób
jednoznaczny tego zagadnienia. Zgodnie z treścią Rozporządzenia Starosta odpowiada za
prowadzenie rejestru terenów zagrożonych ruchami masowymi. Rozporządzenia wyjaśnia (chociaż
w
sposób
niejednoznaczny)
także
w
jaki
sposób
należy
ustalać
takie
tereny.
Informacje o obszarach zagrożonych ruchami masowymi będą sukcesywnie gromadzone w bazie
danych SOPO w ramach Projektu SOPO przez uprawnionych geologów-kartografów i
zweryfikowane przez zespół koordynacyjny powołany w PIG.
Jak powinna wyglądać procedura uzgadniania terenów zagrożonych osuwaniem się mas
ziemnych dla wniosków przesyłanych czy to na etapie uzgadniania warunków zabudowy
czy ustalania lokalizacji inwestycji celu publicznego, w jaki sposób administracja
geologiczna ma uzgadniać takie wnioski jeśli nie posiada map stwierdzających
występowanie tego zjawiska w terenie, (według wiedzy tereny te takiego zagrożenia raczej
nie wykazują – często tereny zupełnie płaskie, niezmienione morfologicznie) a urzędy gmin
takie wnioski i zapytania przesyłają?
Jakie powinny być zasady prowadzenia przez organy administracji geologicznej uzgodnień
projektów: decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, decyzji o ustaleniu
lokalizacji
inwestycji
zagospodarowania
celu
publicznego,
przestrzennego
i
studium
miejscowych
uwarunkowań
planów
i
kierunków
zagospodarowania
przestrzennego w odniesieniu do terenów zagrożonych osuwaniem się mas ziemnych ( art.
11 pkt 8 lit. g, art. 17 pkt 7 lit. h, art. 23, art. 24 ust. 1, art. 53 ust. 4 pkt 5 ustawy o planowaniu
i zagospodarowaniu przestrzennym)?
Na obecnym etapie (grudzień 2008 r.) Geolodzy Powiatowi mają do dyspozycji jedynie dwa
rodzaje materiałów kartograficznych zawierających informacje o występowaniu osuwisk.
Pierwszym z nich jest Katalog osuwisk w układzie wojewódzkim zrealizowany na przełomie lat
60-siątych i 70-dziesiątych. Jednakże jest to publikacja dostępna jedynie w Centralnym Archiwum
Źródło: http://powiaty.pgi.gov.pl
6
Geologia Samorządowa - Ekspert odpowiada - Ruchy masowe ziemi
Geologicznym (niekiedy także w archiwach wojewódzkich) a stopień jej szczegółowości
pozostawia dużo do życzenia. Mapy w tym katalogu publikowane są w skali 1:100 000, co
wyraźnie zmniejsza ich przydatność do procedur uzgodnień. Osobnym problemem jest również
wiarygodność (aktualności) tych obszarów szczególnie w odniesieniu do stopnia ich aktywności.
Przedstawiciele administracji geologicznej mają również możliwość wykorzystania informacji
zawartych na Szczegółowej Mapie Geologicznej Polski w skali 1:50 000. Jednak zarówno stan
pokrycia arkuszowego na obecnym etapie realizacji tej mapy, jest wyraźnie niezadowalający,
szczególnie w odniesieniu do obszaru Karpat czyli terenów gdzie występują największe
zagrożenia. Tylko nieliczne gminy maja zrealizowane mapy występowania osuwisk w skali
1:10 000. Były one wykonywane bądź na zlecenie jednostek samorządowych bądź w ramach prac
pilotażowych projektu SOPO czy realizowanych w chwili obecnej prac etapu II tego projektu.
Jakie są zasady udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie zgodnie z art. 19,
ust.2 §23a, art. 101 ust. 2 Prawa ochrony środowiska, w kontekście informacji o terenach
zagrożonych ruchami masowymi ziemi oraz terenach na których występują te ruchy?
W myśl obowiązującego prawa, zgodnie z tekstem jednolitym Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
Prawo ochrony środowiska (Dz. U. nr 62. poz. 627) cytowany art. 19, ust 2 został uchylony. Ale w
art. 29 ust. 1 i 2 wyraźnie ustawodawca nałożył na wszystkie organy administracji obowiązek
nieodpłatnego udostępniania informacji o środowisku w tym również o terenach zagrożonych
powierzchniowymi ruchami masowymi ziemi.
Baza SOPO i zawarte w niej informacje dotyczące terenów zagrożonych takimi ruchami stanowi
zasób informacji otwartych, a wiec dostępnych dla każdego poprzez łącza internetowe.
Jakie powinny być zasady ochrony infrastruktury przed ruchami masowymi ziemi?
Trudno jest podać takie zasady, można jedynie postępować zgodnie z podanymi poniżej
wytycznymi:
1. Nie budować na obszarach aktywnych i okresowo aktywnych osuwisk! To zasada nr 1,
której spełnienie rozwiązuje praktycznie całkowicie problem negatywnych skutków ruchów
masowych na infrastrukturę
2. Jeżeli z jakiś ważnych przyczyn nie ma możliwości lokalizacji infrastruktury poza obszarem
osuwiska (dotyczy
to głównie
inwestycji drogowych)
należy
zastosować
pewne
ograniczenia i rozwiązania technologiczne, z jednej strony wzmacniające wznoszoną
konstrukcję, z drugiej stabilizujące osuwisko. Kwestią najważniejszą jest odpowiednie
odwodnienie tego obszaru przez wykonanie właściwego systemu odprowadzania wód
powierzchniowych i gruntowych nawadniających materiał koluwialny w osuwisku
Źródło: http://powiaty.pgi.gov.pl
7
Geologia Samorządowa - Ekspert odpowiada - Ruchy masowe ziemi
3. Dla infrastruktury już istniejącej i zlokalizowanej w obrębie osuwiska powinno prowadzić się
bieżący monitoring aktywności osuwiska oraz wykonać skuteczny system odprowadzania
wód powierzchniowych i gruntowych. W przypadku niektórych osuwisk (głównie małych
osuwisk pozakarpackich) można również zastosować ochronę poprzez obsadzenie zboczy
objętych ruchami masowymi roślinnością i drzewami, hamującymi rozwój procesów
stokowych
Monitoring osuwisk
W jaki sposób ustala się tereny zagrożone ruchami masowymi ziemi oraz tereny, na których
występują te ruchy, zakres, metody i częstotliwość prowadzenia obserwacji tych terenów
oraz informacje, jakie powinien zawierać rejestr terenów zagrożonych ruchami masowymi
ziemi oraz terenów, na których występują te ruchy?
Wszystkie wymienione zagadnienia zostały omówione w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z
dnia 20 czerwca 2007r. w sprawie informacji dotyczących ruchów masowych ziemi (Dz. U. 2007,
Nr 121, poz. 840).
Rejestr obszarów
W jaki sposób powinien być prowadzenia rejestr terenów zagrożonych ruchami masowymi?
Sposób prowadzenia rejestru został omówiony w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 20
czerwca 2007 r. w sprawie informacji dotyczących ruchów masowych ziemi (Dz. U. 2007, Nr 121,
poz. 840). Najważniejszą kwestią jest niewątpliwie aktualność danych zgromadzonych w rejestrze
terenów zagrożonych – pociąga to konieczność weryfikacji tych danych (tzn. weryfikacji zmian
zasięgu udokumentowanych osuwisk oraz wprowadzania nowych osuwisk), która powinna
następować zwłaszcza po ekstremalnych warunkach atmosferycznych – długotrwałych lub bardzo
intensywnych opadach deszczu, wezbraniach powodziowych w dolinach rzek, gwałtownych
roztopach miąższej pokrywy śnieżnej, okresach sztormowych na wybrzeżach morskich.
Źródło: http://powiaty.pgi.gov.pl
8