TEMAT : Rola literatury dziecięcej w wychowaniu przedszkolnym.

TEMAT : Rola literatury dziecięcej
w wychowaniu przedszkolnym.
- wychowawcze funkcje książki
- sposoby pracy z książką w przedszkolu
- ilustracje i inne pomoce audio-wizualne
- utwór literacki inspiracją twórczości dziecięcej
– czasopismo dziecięce w pracy przedszkola
WYCHOWAWCZE FUNKCJE KSIĄŻKI
W świetle współczesnych badań zajmujących się problematyką rozwoju człowieka coraz bardziej
docenia się rolę różnych czynników działających we wczesnych i najwcześniejszych okresach
życia. Duże znaczenie przypisuje się pierwszym kontaktom i doświadczeniom dla dalszej drogi
rytmu rozwojowego.
Jednym z elementów współdziałających z całym środowiskiem wychowującym jest książka.
Wychowawcze możliwości literatury dla dzieci w stosunku do najmłodszych jej odbiorców są
bardzo duże i prawdopodobnie większe niż wobec starszych , bardziej dojrzałych czytelników.
Składa się na to wiele przyczyn związanych z właściwościami tego wieku, m.in. skłonnością do
naśladownictwa , identyfikowania się z postaciami literackimi, szybkim rozwojem mowy i
myślenia , aktywnością poznawczą i zabawową , wrażliwością emocjonalną i intensywnością w
poznawaniu i przeżywaniu świata . Dlatego też wprowadzenie dziecka w świat literatury jest
jednym z bardzo ważnych zadań przedszkola .Owe wprowadzanie i otwarcie na świat bogatych
wartości , jakie zawiera w sobie literatura , pojmowane jest jako jedna z podstawowych dziedzin
sztuki , jest ważnym elementem wychowywania przez sztukę w przedszkolu.
Jednym z ważniejszych problemów wychowawczych jest kształcenie cech społecznych dziecka ,
jego umiejętności życia w grupie i działania wśród ludzi. Polska literatura dziecięca odkąd powstała
, odgrywała w naszym kraju ważną rolę społeczną . Umacniała i rozwijała uczucie przywiązania do
ziemi rodzinnej , budziła świadomość narodową i wzbogacała kulturę językową.
W sposób zrozumiały piszą o naszym kraju poeci : Jerzy Ficowski , Tadeusz Kubiak , Joanna
Kulmowa , Anna Świerczyńska i Czesław Janczarski. Wśród wychowawczych funkcji literatury
dziecięcej jest rozwijanie uczuć rodzinnych , przywiązania do domu rodzinnego. Ważne więc są
książki nasycone klimatem rodzinnego ciepła i wzajemnego zrozumienia np. M.Kownacka „Dzieci
z Leszczynowej Górki” .
Wychowawczą rolę spełniają również baśnie , które urzekają słuchacza bogactwem wątku
dramatycznego , niezwykłymi możliwościami istot z krainy fantazji oraz prostotą życia i praw tam
panujących. Baśń przede wszystkim wpływa na kształtowanie określonego systemu wartości
moralnych. Dobro i zło to wartości przedstawiane praktycznie poprzez postępowanie bohaterów ,
ale prosta charakterystyka psychologiczna pozwala łączyć np. dobro z pracowitością, pogodą
ducha, odwagą i innymi pozytywnymi cechami . Dylematy moralne bohaterów umożliwiają
dzieciom rozszerzanie zakresu własnego społecznego doświadczenia , pozwalają przeżyć określone
rozterki i zrozumieć motywy działania zgodnego z normami moralnymi.
Identyfikacja z bohaterami stymuluje rozwój moralny i pozwala na nieświadome przejmowanie
pożądanych społecznie wzorów zachowań . Baśnie przedstawiają problemy dobra i zła w sposób
uproszczony , zrozumiały dla dzieci np. sierotka jest dobra , pracowita ; czarownica - zła i
podstępna ; dobro jest nagradzane , zło-karane .Zachęca to dzieci do wysuwania pewnych pytań i
rozmów , próby oceny bohaterów. Wychowawcze możliwości literatury dotyczą także rozwoju
intelektualnego. Kontakt z książką poszerza możliwości poznawania świata , ludzkich losów i
obyczajów w perspektywie historii i przestrzeni innych lądów i krajów , pozwala na uczestnictwo w
wydarzeniach niedostępnych własnym doznaniom i obserwacjom. Treść utworu literackiego i
ilustracje w książkach ułatwiają tworzenie wyobraźni o sprawach i miejscach niedostępnych
codziennym doświadczeniom dziecka .
W ten sposób obcowanie z książką zaspokaja potrzebę informacji i wzbogaca zasób wiadomości ,
utrwalając zarazem te , które dziecko zdobyło w toku obserwacji otaczającego je świata :przyrody i
społeczeństwa . Literatura dziecięca ma w procesie wychowywania bardzo istotne , integrujące
znaczenie dotyczy bowiem wszystkich dziedzin wychowania : umysłowego, społeczno-moralnego
i estetycznego . Literatura pełni więc niepoślednią funkcję we wszechstronnym wychowaniu
dziecka, wartości wychowawcze utworu polegają bowiem na związku jego myśli przewodniej ,
postępowaniu bohaterów z naszymi zamierzeniami i celami pedagogicznymi. Specyfiką literatury
dziecięcej jest właśnie to , że nie może być wolna od pełnienia zadań wychowawczych w stosunku
do małego czytelnika .
SPOSOBY PRACY Z KSIĄŻKĄ W PRZEDSZKOLU.
Praca z książką w placówkach przedszkolnych może mieć różne formy organizacyjne i odbywać się
w czasie :
- kontaktów indywidualnych ,
- kontaktów z niewielkim zespołem dzieci ,
- zajęć z całą grupą
Młodsze przedszkolaki ( 3 - latki ) cechuje duża wrażliwość emocjonalna , potrzeba ruchu i zabawy
, brak umiejętności koncentracji uwagi , krótkotrwałe zaciekawienie . Uwzględniając te właściwości
, trzeba organizować wiele indywidualnych kontaktów dzieci z książką lub pracę z niewielkim
zespołem , a dopiero w oddziale 4 - latków pierwsze zajęcia z całą grupą , trwające 10 - 15 minut .
Dłuższe zajęcia z całą grupą ( około 15 - 30 minut ) można organizować z 5 , 6 - latkami . Wśród 6
- latków wiele miejsca zajmują kontakty z książką w „kąciku książki” .
W pracy przedszkola zwrócono uwagę na konieczność stosowania różnych metod oddziaływania
pedagogicznego , podkreślając „ obok metod słownych i oglądowych „ znaczenie metod czynnych .
Wyróżniono również metody podające , problemowe , ekspresyjne i praktyczne , odpowiadające
sposobom uczenia się przez przyswajanie , odkrywanie , przeżywanie i działanie , akcentując
znaczenie odwoływania się do przeżyć emocjonalnych dzieci . Metody pracy z książką związane są
z różnymi formami aktywności dziecięcej . Nauczyciele , przekazując dzieciom treść utworu ,
starają się wywołać przeżycia literackie , wysunąć pewne problemy do rozwiązania itp.
W stosunku do dzieci młodszych nauczyciele w przedszkolu :
- opowiadają i czytają dzieciom wybrane utwory , posługując się środkami żywego słowa;
- rozmawiają z dziećmi na temat treści utworu , zachęcają do oceny bohaterów , zwracając uwagę
na jego wymowę moralną ;
- recytują wiersze ;
- organizują oglądanie ilustracji w książkach i czasopismach ;
- starają się poprzez książki inicjować różne formy działania i ekspresji dzieci ;
- inicjują inscenizacje utworów ( np. . pacynkami )
Utwory literackie można spożytkować także jako materiały do ćwiczeń wyrabiających gotowość do
nauki czytania ; m. in. do ćwiczeń słuchowych i fonematycznych wyodrębniania wyrazów w
zdaniu , dźwięków w wyrazie , pojmowania znaczenia symbolu graficznego , wdrażających do
analizy i syntezy słuchowej oraz słuchowo - wzrokowej .
W codziennym życiu przedszkolnym tekst literacki bywa wykorzystywany w kreacyjnych i
odtwórczych zabawach ruchowych . Każdy bowiem kontakt z książką kończy się działaniem
dzieci . Uczą się one tekstów na pamięć , recytują je , na podstawie utworu malują , rysują itp. .
Stanowi on też inspirację do różnego rodzaju inscenizacji .
ILUSTRACJE I INNE POMOCE AUDIOWIZUALNE .
W przedszkolu w pracy z książką ważną sprawą jest umiejętne korzystanie z ilustracji związanej z
tekstem , która go uzupełnia , objaśnia i wzbogaca . Ilustracja jest elementem książki i czasopisma ,
która ogromnie wzbogaca przeżycia związane z utworem literackim , budzi aktywność poznawczą ,
umiejętność spostrzegania , porównywania , rozumienia języka linii , formy i barwy .
Ilustracje w książkach , ze względu na ich format , wykorzystać można przede wszystkim w
kontaktach indywidualnych i pracy z niewielką grupą dzieci . Dziecko ogląda obrazki , nauczyciel
zachęca je , aby spróbowało powiedzieć o czym opowiada książka i wybrać najładniejszy obrazek
itp. Czasem oglądanie ilustracji jest sposobem zaciekawienia dziecka książką , punktem wyjścia do
zajęć i zabaw związanych z utworem literackim .
Ilustracje mogą być także tematem zajęć z całą grupą , ale do tego potrzebna jest większa liczba
egzemplarzy tej samej książki lub czasopisma . Obok ilustracji książkowych w pracy przedszkola
można wykorzystać inne pomoce graficzne , które spełniają istotną funkcję w wychowaniu
plastycznym dzieci . Duże walory wyzwalające pomysłowość i inicjatywę przedszkolaków mają
zestawy elementów do tablic flanelowych , które można komponować w różne obrazy . Utwory
literackie stały się także treścią przeźroczy wykorzystywanych w pacy przedszkola . Dużą pomocą
w pracy z książką są magnetofony . Można z nich korzystać przy nagrywaniu wypowiedzi dzieci i
przekazywaniu przykładów kultury żywego słowa na podstawie utworów literackich .
Wiele dyskusji wzbudził już w latach 60 - tych problem korzystania z filmu i telewizji w
przedszkolu . Początkowo psychologowie i lekarze bardzo krytycznie ustosunkowali się do audycji
telewizyjnych i filmu w wychowaniu przedszkolnym . Poglądy te , w miarę powiększania się
zasięgu telewizji , uległy pewnej ewolucji . W wyniku badań uznano inspirującą rolę wybranych
audycji telewizyjnych i filmów opartych na watkach literackich , podkreślając przy tym konieczny
udział i świadome oddziaływanie nauczycieli w tej dziedzinie .
UTWÓR LITERACKI INSPIRACJĄ TWÓRCZOŚCI DZIECIĘCEJ .
Wczesne kontakty dziecka z książką bliskie są zabawie i różnym formom dziecięcego teatru .
Swoje przeżycia związane z utworem literackim dziecko chętnie wyraża w ruchu , tańcu , czy
twórczości plastycznej . Zapamiętane fragmenty utworu , postacie bohaterów z książki , które
szczególnie wpłynęły na wyobraźnię dziecka , próbuje ono odtworzyć w zabawie tematycznej , jaka
często przewija się spontanicznie po zapoznaniu z treścią książki .
Bardzo ciekawym sposobem pracy z tekstem jest jego inscenizacja . Już 3 i 4 - latki mogą odgrywać
gestem , ruchem czy słowem pewne fragmenty utworu charakterystyczne ruchy misia , podskoki
piłki czy żabki , brodzenie bociana po łące , wybrane dialogi lub refren wiersza czy piosenki .
W „kąciku książki” można zwrócić uwagę dziecka na pięknie ilustrowane książki , a potem
zachęcić je , aby spróbowało narysować lub namalować to , co mu się najbardziej podobało . Gdy
udostępnimy dzieciom kukiełki i stroje , przez pewien czas będą samorzutnie podejmować zabawę i
w sposób dowolny interpretować pewne watki literackie . Kiedy dzieci dobrze opanują i przyswoją
sobie treść wybranego utworu , możemy zaproponować zabawę w przedstawienie . Trzeba tylko
dokonać przygotowania strojów , elementów scenografii , wyboru aktorów i jest teatr .
CZASOPISMO DZIECIĘCE W PRACY PRZEDSZKOLA .
Jeszcze kilkanaście lat temu przez Instytut Wydawniczy „Nasza Księgarnia” ukazywało się na
rynku czasopisma dziecięcego niewiele tytułów . Był to „Miś” dla dzieci 4 - 6 letnich ,
„Świerszczyk” dla dzieci 6 - 9 letnich i Płomyczek dla dzieci 9 - 12 letnich . Przeznaczone dla
przedszkolaków czasopismo „Miś” powstało z inicjatywy znanego poety i pisarza Czesława
Janczarskiego i przez długie lata to on był redaktorem naczelnym . „Miś” to pierwsze czasopismo w
powojennej Polsce dla dzieci nie umiejących czytać . „Świerszczyk” - był z kolei kierowany do
dzieci znajdujących się na etapie nauczania początkowego . Obecnie na naszym rynku
wydawniczym pojawia się coraz więcej nowych tytułów czasopism dla dzieci . Niektóre z nich
nawiązują do dziecięcych programów telewizyjnych np. „Domowe przedszkole” , „Ciuchcia”.
Czasopisma w pracy przedszkola mogą spełniać wiele pozytywnych funkcji . Należy jednak
zwrócić uwagę na właściwą organizację pracy z czasopismem w grupie przedszkolnej i stosowanie
urozmaiconych sposobów korzystania z tekstów i ilustracji . Dla większej grupy przedszkolaków
należy w miarę możliwości zaprenumerować większą liczbę egzemplarzy . Czasopismo może
znaleźć miejsce w „kąciku książki” , gdzie w wolnej chwili może po nie sięgnąć chętne dziecko .
Czasopismo w przedszkolu stanowi cenny materiał do pracy indywidualnej lub w niewielkich
zespołach : do przekazywania krótkich tekstów , rozmów na temat obrazków , prób „odczytywania”
ich treści , opowiadania na temat historyjek obrazkowych , rozwiązywanie zagadek . Tego rodzaju
praca z dziećmi ma bardzo istotne znaczenie , szczególnie w stosunku do tych , które przejawiają
pewne braki i słabiej niż inne przyswajają materiał programowy . Taki indywidualny kontakt z
czasopismem stanowi doskonałą pomoc do prowadzenia zajęć wyrównawczych , kształcących
procesy analizy i syntezy słuchowo - wzrokowej , mowy i myślenia , przygotowujących do nauki
czytania i pisania , utrwalających pojęcia liczbowe itp.
Czasopismo jest także bardzo przydatne do zajęć z całą grupą . Wybrane teksty można przeczytać
dzieciom w toku zajęć planowanych lub przy innych okazjach , zagadki mogą służyć do wesołych
zabaw . Mając więcej egzemplarzy uzbieranych w ciągu pewnego czasu można je rozdać dzieciom i
polecić , aby wybrały obrazek na określony temat i ułożyły zagadki , aby każde dziecko wybrało
obrazek , który mu się najbardziej podoba i uzasadniło swój wybór lub dobrało odpowiedni obrazek
do przeczytanego tekstu .
Opracowanie : Beata Barbara Jadach